GAZETECİLİĞİN DÖNÜŞÜMÜ: YÖNDEŞEN ORTAM VE YÖNDEŞİK … · 2015-02-14 · medya profesyonellerinin profili çizilmeye çalıılmıtır. Makalede ayrıca sektördeki yöndeúme

GAZETECİLİĞİN DÖNÜŞÜMÜ: YÖNDEŞEN ORTAM VE YÖNDEŞİK GAZETECİLİK

Besim Yıldırım*

ÖZETBu makalenin konusunu sayısal iletişim teknolojilerinin ve yöndeşmenin gazetecilik alanında yolaçtığı dönüşümler oluşturmaktadır. Bu nedenle öncelikle yöndeşmenin sektörel etkileri ele alınmışve ardından gazetecilik pratikleri ve istihdam yapıları bakımından sonuçları irdelenerek, yenimedya profesyonellerinin profili çizilmeye çalışılmıştır. Makalede ayrıca sektördeki yöndeşmepolitikalarının gazetecilerin çalışma koşulları ve sosyal hakları açısından etkilerine de değinilmiş-tir.

Anahtar sözcükler: Yöndeşme, yeni gazetecilik, multimedya gazeteciliği, yöndeşik gazeteci

TRANSFORMATION OF JOURNALISM: CONVERGING MEDIUM ANDCONVERGENT JOURNALISM

ABSTRACTThis article attempts to treat the transformations caused by digital communication technologiesand convergence in journalism field. Therefore, sector-specific effects of convergence are exam-ined firstly and then consequences of convergence are explicated in point of journalistic practicesand employment contextures, afterwards the profile of new media professionals is tried to figureout. Besides, effects of convergence policies in sector are mentioned in terms of working condi-tions and fringe benefits of journalists.

Keywords: Convergence, new journalism, multimedia journalism, convergence journalism

* Dr., Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi

GİRİŞ

Son yıllarda bilgi ve iletişim teknolojilerindekigelişmelerden en hızlı etkilenen sektörlerdenbiri medya olmuş, bu yenilikler sonucundailetişim endüstrisi yeni platform ve uygulama-larla yeniden yapılanma içerisine girmiştir.Medya sektörü açısından özellikle 1980'lerdenitibaren değişen sermaye yapısı, küreselleşmeve deregülasyon gibi unsurların etkisi ile yenibir süreç başlamıştır. Enformasyon ve iletişimteknolojilerin gelişimiyle birlikte bu süreçteşirket birleşmeleri ve satın almalar önemlioranda artmıştır (Adaklı 2006: 34). Büyükşirketler açısından enformasyon ve iletişimteknolojileri hem üretimin ve satışın küresel-leşmesini kolaylaştıran yeni bir teknolojiktemeli mümkün kılmış ve hem de gelişmekteolan ve az gelişmiş ülkelerdeki kapitalist yapı-ların dünya kapitalist ekonomisi ile bütünleşmesürecini hızlandırmıştır (Başaran 2004: 7).

Yeni iletişim ortam ve teknolojilerinin ivmekazanmasıyla, birçok farklı alanda sosyal veekonomik köklü değişiklikler olmasının yanın-

da, medya sektöründe, iletişim araçlarınınbilgisayar sistemleri ve telekomünikasyonteknikleriyle yöndeşmesi, sayısal teknolojininiletişim araçlarında sağladığı hız, depolama,çeşitlilik, veri, görüntü, ses ve metnin bir aradadaha verimli bir şekilde kullanıldığımultimedya sanayiyle birlikte haber bürolarınınorganizasyon yapıları, haberin üretimi, sunumuve yeni iletişim teknolojilerinin sunduğu ola-naklara bağlı olarak okuyucu eylemlerinde debir takım değişiklikler olmuştur. Tüm bu ge-lişmeler çerçevesinde gazetecilik pratikleri dedönüşmüştür.

Gazeteciliğin dönüşümü toplumsal, kültürel,teknolojik ve ekonomik gelişmelerle paralelbiçimde gerçekleşmektedir. Bu noktada gaze-tecilikteki dönüşümü kavrayabilmek için sek-tördeki eğilimlerden, okuyucudaki değişim,üretim ve dağıtım pratiklerindeki gelişmelerekadar bir zincirin halkaları biçiminde birbirinietkileyen unsurları bütüncül bir biçimde elealmak gereklidir. Bu makalede yukarıdakitespitlerden hareketle, yeni iletişim teknolojile-rinin hız kazandırdığı sektördeki ekonomik ve

Gazeteciliğin Dönüşümü: Yöndeşen Ortam ve… (230-253)

231

teknolojik yöndeşmenin etkisiyle ortaya çıkanyeni gelişmeler ve bunların gazetecilik pratik-lerinde yol açtığı dönüşümler irdelenerek, ko-nuya ilişkin kuramsal bir çerçeve sunulmakamaçlanmaktadır. Bu yüzden sayısallaşma veyöndeşme, makalenin konusu itibariyle, gaze-tecilik uygulamalarının dönüşümü çerçevesin-de ele alınmıştır. Bu noktada çalışmanın yön-temini alana ilişkin literatür taraması oluştur-maktadır.

A-YÖNDEŞME VE DEĞİŞEN ORTAM

Sayısallaşma ve yöndeşme (1), medyanın ge-çirdiği dönüşüm sürecinde ortaya çıkan yapı-lanma biçimlerini anlamak açısından öne çıkankavramlardır. Bilgisayar, görsel-işitsel medya,telekomünikasyon gibi sektörlerin teknolojikve ekonomik olarak birleşmesi, yeni ürünler vehizmetler meydana getirmesi (Geray 2002: 19)anlamında kullanılan yöndeşme (convergence)kavramı, iletişim literatüründe özellikle 90'lıyıllardan itibaren sıkça kullanılmaya başlan-mıştır. Farklı iletişim platformlarının temelolarak benzer türde hizmetleri taşıyabilmeözelliği olarak da ifade edilen yöndeşme ile üçayrı alan olan yayıncılık (gazete, radyo, tele-vizyon), telekom ve veri işlem sektörleri içi içegeçmiştir. Bu durumun sonucu olarak öncedenayrı ve farklı dünyaları olan yayıncılar, kabloşirketleri, eğlence firmaları, telefon taşıyıcıları,bilgisayar üreticileri ve internet kullanıcıları biraraya gelmiştir.

Yöndeşme (2) olgusunu mümkün kılan olgu isesayısallaşmadır. Ses, görüntü ve metin sayısalolarak kodlandıklarında aynı platformda bütün-leştirilebilir. Yeni medya da yöndeşme saye-sinde ses, görüntü, metin ve diğer öğelerleişlenmiş verilerin üretimi ve dağıtımını yapabi-lir. Sayısallaşma ve yöndeşme sonucunda me-tin, ses, video, grafik, animasyon, fotoğraf,müzik gibi her tür iletişim öğesinin ortak birplatformda yayını ulusal ve uluslararası düz-lemde olanaklı hale gelmiştir. Bu süreç enfor-masyonun çok yönlü bir biçimde üretilmesinive aynı çok yönlülükle dağıtımını/sunumunusağlamaktadır.

Sayısal iletişim teknolojileriyle gelenekselmedya arasında yaşanan yöndeşme iki boyuttaele alınabilir. İlk olarak geleneksel iletişimsektörlerinin (Televizyon, radyo, gazete gibi)

internet, cep telefonu, sayısal televizyon gibiyeni medyalarla işbirliği içine girmesindendoğan sektörel yöndeşme; ikinci olarak isesayısal teknolojilerle birlikte, geleneksel med-yanın telekomünikasyon, internet teknolojileri-nin bir arada kullanıldığı teknolojikyöndeşmedir (İLEF Rapor 2007: 8).

Kurumsal/sektörel anlamda yöndeşme (3)geleneksel olarak ayrı olan endüstrilerin, eko-nomik boyutlarını göz önünde bulundurarak,yeni medyaya bağlı olarak bir araya gelmesişeklinde tanımlanabilir. Bu süreç medya en-düstrisindeki farklı sektörlerin farklı iletişimseletkinlikleri gerçekleştirdikleri bir örgütlenme-den tek ve tümleşik bir pazar yapılanmasınageçişi de ifade etmektedir. Telekomünikasyon,enformasyon, yayıncılık ve basılı yayıncılıkşirketleri yöndeşme, küreselleşme ve yoğun-laşma üçgeni içinde, medya endüstrisinin yapı-sal dönüşüm sürecinin başlıca aktörleri olmuş-lardır. Bu çerçevede, sektörel anlamdayöndeşme kurumsal olarak ayrı olan telekomü-nikasyon ve yayıncılık endüstrilerinin, çaprazmülkiyet bağlamında endüstriyel yapılarınınbirleşmesi şeklinde tanımlanmaktadır. Sektörelyöndeşme bağlamında 2000’li yıllarda gerçek-leştirilen yeni şirket oluşumları olan TimeWarner- AOL (4), Disney- Infoseek,Bertelsman-Barnes and Noble, USA Today-Lycos gibi örnekler verilebilir. Günümüzde isegiderek bilgisayar üreticileri, telefon firmaları,yayınevleri, yayıncılar ve film şirketleri, medyakuruluşları her geçen gün hızla tek bir endüst-riye yöndeşmektedir. Bu durumda sektörlerarası geçişkenlik arttığından günümüzde hangisektörün nerede başladığını anlayabilmek zor-laşmaktadır.

Sektörel anlamda yöndeşme yeni pazar yapı-lanmalarına neden olmakta ve medya endüstri-sindeki oyunculara yeni roller biçmektedir.Avrupa Komisyonu'nun yöndeşme konusunda-ki 1997 tarihli raporu Avrupa düzeyinde desektörler arası hareketliliğin giderek arttığına,yöndeşmenin yarattığı fırsatları kovalayanşirketlerin sektörler arasında bir sinerji yaka-lamaya çalıştığına dikkat çekmektedir. Bunedenle, ekonomik yöndeşmeyle birlikte reka-bet ve yoğunlaşma konusunda tartışmalar dahada artmaktadır (Picard 2004: 8). (5)

Selçuk İletişim, 6, 2, 2010

232

Yöndeşme, kurum ve kuruluşların gerek kendiiçlerinde gerekse birleşmeler, satın almalaryoluyla büyüyen şirketlerin parçaları arasında;örgütlenme ve işleyiş yapılarında, üretim bi-çimlerinde farklı modellerin uygulanabilmesinede olanak sağlamaktadır. Örneğin gelenekselolarak bilgi-işlem sektöründe faaliyet gösterdi-ği düşünülen Microsoft, kurduğu ortaklıklar vesatın almalar aracılığıyla günümüzde büyükmedya kuruluşları kadar içerik üretmektedir(Törenli 2005: 127).

Avrupa Birliği tarafından finanse edilen vefaaliyetlerini World Association of Newspaper(Dünya Gazeteciler Birliği)'nin yürüttüğüMUDIA (Multimedia in a Digital Age) 2002'deAvrupa'daki 100 medya şirketi arasında yaptığıaraştırmada her medya grubunun farklı biçim-lerde yöndeştiğini belirterek, medya şirketleri-nin strateji ve pratiklerinin tanımını 4 farklıyöndeşme derecesi örneği üzerinden yapmıştır.Raporda medya şirketlerinin tümleşme sürecini“90”-“180”-“270” ve “360” derecelik oranlarlaaşama aşama gerçekleştirdikleri belirtilerek, bubasamaklı sürecin hem izleyicinin ve hem degazetecinin adaptasyonu bakımından bir gerek-lilik olduğu belirtilmiştir (Aquino ve ark.,2002: 19-61). Bu aşamalı sürecin medya hol-dinglerini iş ekonomisinin piyasa yapısını şe-killendirdiği yöndeşme çağına hazırladığı söy-lenebilir (Jenkins 2006).

Medya kuruluşlarındaki yöndeşme kurumsalyapı, üretim, dağıtım, pazarlama ve insan kay-nakları gibi birçok birimini içerir.Yöndeşmenin günümüzde çoğu medya kurulu-şu için ‘stratejik bir seçim’ haline geldiğinibelirten Dennis (2006: 24–25), medya kuruluş-larının yöndeşmesinde üç stratejik yol olduğu-nu belirtir. Bunlar: (1) işlevsel birleşme diyeadlandırdığı, üretim altyapısının dijitalleşmesi,(2) Çapraz-platform pazarlaması şeklinde ifadeettiği geleneksel medyaların kendi platformlarıyerine, eski içeriklerin yeniden tasarlandığıortak çapraz platformların kurulması, (3) İzle-yici ve kullanıcı talebine dayalı içerik üretimi-dir.

Öte yandan, Dünya Editörler Birliği'nin yaptığıaraştırmalarda pek çok yazı işleri müdürününokuyucunun internet ortamındaki gazeteleritakip etmelerinde tercihlerini yine alışkın oldu-ğu geleneksel gazetelerin web sürümünden

yana kullandıklarını belirtmeleri, gelenekselmedyaların, yeni medyalarla yöndeşme süreci-ni hızlandıran önemli bir unsurdur (İLEF Rapor2007: 9).

Medya sektöründeki bu birleşme ve yöndeşmeçabaları genel olarak; farklı medya sektörleri-nin birleşmesinden doğacak sinerjiden yarar-lanma, ürün çeşitliliği ve buna bağlı olarakrekabette avantajlı konuma geçebilme, dağıtımkanallarından faydalanma, teknolojik gelişme-leri takip edebilme ve kullanabilme, finansalolarak genişleme ve maliyet tasarrufu sağlaya-bilme ve marka altında genişleme avantajınıkullanabilme istekleri doğrultusunda gerçek-leşmektedir. Ayrıca bu tür birleşmeleri birölçüde zorunlu kılan diğer unsurlar arasında,gazete dağıtım hacminin dünya çapındaki dü-şüşü, okuyucu tembelliği ve daha çok televiz-yona yönelmeleri, internet haberciliğini kulla-nanların sayısının artması, haber üretim vedağıtımındaki tasarrufla simgelenen piyasaanlayışı gibi seçenekler sıralanabilir (Deuze2004, Klinenberg 2005, 50-52).

Türkiye'de medya sektörünün yöndeşmesi ise,henüz batı medyasında görülen düzeye ulaş-mamıştır. Buradaki en önemli etken internetinkullanım oranına bağlı olarak reklam gelirleri-nin henüz sektördeki yöndeşme faaliyetleriniartıracak seviyeye ulaşmış olmamasıdır (6).Ancak yine de Doğuş Grubuna aithttp://www.ntvmsnbc.com ve Doğan Grubunaait http://webtv.hurriyet.com.tr yöndeşmeyidikkate alan uygulamalar olarak görülmektedir.Bunun dışından geleneksel gazetelerin websürümlerinde giderek multimedya gazetecilikyaklaşımını sergilemeye başlıyor olması, Tür-kiye'deki medya kuruluşlarının önümüzdekibirkaç yıl içinde yöndeşme konusunda batıdakimedya kuruluşlarının eğilimlerine ayak uydu-racaklarının göstergesi sayılabilir (İLEF Rapor2007: 17).

Teknolojik yöndeşme ekseninde sayısal med-yanın yöndeşmesi iki boyutta ele alınabilir. İlkboyutta, küresel çapta bilgi paylaşımı ve etkile-şim sürecinin merkezinde yer alan internetbulunmaktadır. İnternet dar bantta metinlerin,sayıların ve görüntülerin karşılıklı değişiminiiçermektedir. Bu aşamada sayısal yöndeşiminkurulan teknolojileri veri tabanları, web veelektronik postadır. İkinci aşama ise zengin


233

medya olarak adlandırılan, geniş bantta(bandwidth) etkileşimli multimedya teknoloji-sini içermektedir. Bu aşamada ses ve videogörüntüsü yöndeşme süreci içerisine girmekte-dir.

Teknolojik yöndeşmeyi ortaya çıkaran teknolo-jik gelişmelerin temelinde iletişim içeriğininüretim, dağıtım ve depolanabilmesini olanaklıkılan unsur sayısallaşma (digitalization) olgusuvardır (Mueller 1999: 15). Ve bu durumunteknolojik düzeyde yarattığı en önemli değişik-lik, iletişim endüstrisindeki temel dağıtım mo-delleri arasındaki farklılıkları ortadan kaldır-ması ve böylece teknolojik yöndeşmeyle birlik-te telekomünikasyon ve yayıncılık şebekelerinher tür içeriği iletebilir hale gelmesidir (Taş2004: 45).

Teknolojik yöndeşme sürecinde, basit anlamda,karasal, uydu ve kablo yayıncılık şebekeleriüzerinden analog sinyal yerine sayısal sinyaliletilmektedir. Böylece iletişim altyapısınındönüşümü gerçekleştirilerek ses, görüntü veyazı gibi farklı iletişim içeriklerini aynı araçüzerinden erişilebilir olmasını mümkünleşti-rilmektedir. Mikro-işlemciler, telekomünikas-yon araçları, optik araçlar ve bilgisayarlarıntümü enformasyon sistemlerin yöndeşmesisayesinde enformasyon ve iletişim içeriğininbelirli altyapılar ve araçlar üzerinden akışı veerişimi sınırlılığı ortadan kalkmaktadır. Buyönüyle yöndeşme olgusu hem yeni medyayıgeleneksel medyadan ayırır hem de, gelenekselmedyayı yeni medya ortamına taşınabilmesinezemin hazırlar (Deuze 2007: 357).

Haber üretim sistemlerinin sayısallaşması,geleneksel olarak gazete, radyo ve televizyonbirimlerinin internet ortamında tümleşmesiniiçin teknolojik zemin hazırlamıştır. Sayısalsistemler gazetecilerin üretiminin içeriğinibirçok yönden desteklemeleri için, veri dosya-larını (ses, video, metin) aynı ortamda kullana-bilmelerini mümkün kılar. Böylece, tanımlananyöndeşme süreci şimdi ya da daha sonra medyakuruluşlarının ses, görüntü, yazının aynı fo-rumda kullanılabileceği ve hızlı bir etkileşimingerçekleştirilebileceği farklı haber yapma uy-gulamalarının yapılabileceği bir sahneye ta-şınmasına neden olmaktadır.

Sonuç olarak ses, görüntü, metin ve grafik gibifarklı veri türleri telekomünikasyon ve kitleiletişimin bütünleştirildiği web sitelerinde gö-

rülebilmekte ve bu da yeni medyanın teknolo-jik temelini oluşturmaktadır. Televizyon, radyove gazetelerin sayısal ve telekomünikasyonteknolojileriyle yöndeşmesi, gazetecilik açısın-dan, internet gibi sayısal iletişim ortamlarıüzerinde sunulacak yeni hizmet ve ürünlerinyolunu açmaktadır. Bu süreç aynı zamandamedya içeriklerinin yöndeşmesine neden oldu-ğu gibi okuyucu/izleyici/dinleyicilerin de tüm-leşmesi sonucunu doğurmaktadır. Böylecemedya yöndeşmesini tek boyutlu değil de,medya teknolojilerinin, endüstrilerinin, içerik-lerinin, coğrafyanın ve okuyucuların birbirleri-ni etkileyen bir kombinasyonu olarak bütünlük-lü bir süreç çerçevesinde değerlendirmek dahadoğru olacaktır (Singer 2004: 3).

Gazetecilik Alanı Olarak İnternet: DahaHızlı Daha Ekonomik

Geleneksel medyaların yöndeştiği, multimedyahaber faaliyetlerinin ve ürünlerinin somutlaştığıbir alan olarak internet yeni medya uygulama-ları açısından oldukça önemlidir. Günümüzdepek çok türden içeriğin taşınmasında ve dağı-tımında önemli olduğu kadar merkezi bir ko-numda da olan internet, kültürün endüstriyelüretimi ve tüketimini dönüştürme açısındangeleneksel medya kurumlarının faaliyetlerinindeğişimine zemin hazırlayan bir role sahiptir.Bu değişimler haber üretiminden, haberin içe-riğinin oluşturulması ve dağıtımına kadar birdizi gazetecilik pratikleri üzerinde kendinigöstermiştir (7). Ve dahası internet gazetecilikuygulamalarının yanında geleneksel okuyucu/izleyici/dinleyici konumunda da değişiminişaretini vermiş, geleneksel okuyucu/izleyici/dinleyici yeni medyalarla birlikte "kullanıcıya"dönüşmüştür.

İletişim teknolojisindeki gelişmelerin toplum-sal alanda giderek gündelik hayatın vazgeçil-mezleri haline gelmesi ve buna bağlı olarakyaygınlaşması, yeni neslin internette bir yaşamformu oluşturması, yazı, ses, fotoğraf, video vebenzeri görüntü dosyalarının ayrı ayrı ya dabütünleştirilerek oluşturulan bir mesajın aynıanda binlerce kişiye ulaştırılmak suretiyle ge-leneksel medyaya oranla daha kısa ve daha azmaliyetli bir biçimde kitlesel bir etkinin oluştu-rulmasını mümkün kılması medya şirketleriniinternete yatırım yapma yönünde adımlar at-maya itmiştir. Dünya Gazeteciler Birliği'nin(WAN) anketine göre, gazete yöneticileri İn-


234

ternet ve elektronik yayıncılığını organizasyon-ları için en önemli stratejik konular olarakdüşünmektedirler (The Future of the PrintedPress…1998).

Gazetecilik sektörünün devlerinin geleceğinpotansiyel pazarı olarak interneti görmeleri vebu yönde girişimlerde bulunmaları (Dahlgren1996: 60), ayrıca sektördeki yöndeşmelerinyoğunlaşması da göz önüne alındığında, gaze-tecilerin iş yapma mantığı ve becerilerinininternet ve yeni iletişim teknolojileri çerçeve-sinde şekilleneceği anlamına gelmektedir(Giles 2007).

Öte yandan, medya endüstrisinin internete karşıtakındığı tavır büyük ölçüde gazeteciliğin ifadeediliş tarzını geliştirme isteğinden ziyade eko-nomik gerçekler tarafından belirlenmektedir.İnternet, giderek daha fazla reklam çeken birortam olması dolayısıyla da medya holdingle-rinin yatırımlarını çekmektedir. Gazetecilikalanında internet, aynı zamanda, gelenekselmedya ile karşılaştırıldığında var olan yatırımve kaynaklardan tasarruf yolu olarak görülmek-tedir. Hem haber kaynaklarına ulaşma ve hemde haber üretiminden, dağıtımına kadar geçensüreçte internetin maliyetleri düşürücü birişleve sahiptir (The Future of the Printed Press1998: 7). İnternetin özellikle basım konusundaoldukça avantajlı bir boyutu vardır. Ancakelbette ki internetin gazetecilik maliyetleriaçısındaki bu avantajları, onun toplumdakikullanma oranının çokluğu ile anlam bulacak-tır. Bu faktör gazete endüstrisinin internet or-tamına yatırımları konusunda önemli bir yeresahiptir. Başka bir ifade ile toplumdaki internetgazetelerine olan talep ile internet gazeteciliği-nin gelişimiyle doğru orantılıdır. Böylece in-ternet gazeteciliği uygulamalarını, internetkullanıcılarının niceliğinin yanında internetortamındaki reklam gelirinin miktarıyla değer-lendirmek daha sağlıklı sonuçlar elde edebil-meyi sağlayacaktır.

Şimdi gelinen noktada artık anaakım medyaholdinglerinin internet üzerinde yayın yatırımıhakkında “bekle ve gör” politikasının bir adımötesine geçerek, yavaş yavaş geçiş sağlamayönünde hareketlendikleri söylenebilir. Ancakdiğer taraftan internete uzun süredir gazetelerinhaber bürolarında bir bilgi toplama aracı olarakkullanılmıştır. Ve bu anlamda gelecekte birçokülkede medya kuruluşlarının, yöndeşmenin

etkisiyle, internet gazeteciliğine geçeceği bek-lenmektedir (Lasica 2002).

İnternetin gazetecilik üzerindeki yansımalarıilk başlarda "tehdit" ve "fırsat" kavramlarıçerçevesinde ele alınmıştır. Ancak, geçen za-man ve günümüzdeki mevcut durum, internetgazeteciliğin gelişimiyle birlikte gelenekselgazete ve gazeteciliğin yok olacağı hakkındakigörüşlerin geçersizliğini ispat etmiştir. Zamaniçinde değişen ve gelişen internet gazeteciliğibeklendiği gibi geleneksel gazeteciliği ortadankaldırmamış, bu iki gazetecilik pratiği eş za-manlı olarak aynı platformda uygulanmıştır (8).Öyle ki internet gazeteciliğinin gelenekselmedyanın yozlaşmasının önüne geçebileceği vetoplumun demokratikleşmesi anlamında önemlibir işlev göreceği iddia edilmiştir (Strategicdevelopments...1996: 313). Bu bağlamda inter-netle birlikte haberlerin sunum şekilleri çeşit-lendirilebilir, etkileşimci özellikler sayesindegazeteci ve okurları birbirine yaklaştırır, gaze-tecilik toplumun bir parçası haline gelebilir.

Günümüzde gazetecilerin tamamı işlerininbüyük kısmını bilgisayarlarla yapmaktadır.Ancak bilgisayarları gazetecilik açısından asılönemli kılan nokta onun veriyi sayısallaştırma-sı konusundaki işlevinde yatmaktadır. Bu dagazetecilik uygulamalarının internet ortamındasomutlaşabilmeleri açısından gerekli olan diji-talleşmeyi sağlamaktadır (Castilhos 2009:115).

İletişim ve internet teknolojisinin son yıllardakigelişimi gazetecilik açısından da değişiminişaretleri olmuş, haber kaynaklarına ulaşmak vebir haberi başka unsur ve kaynaklarla destek-lemek açısından gazetecilik için oldukça önem-li bir alan sunmuştur (Gezgin 2002, Kara2002). Örneğin, kitle iletişimin bütün diğerformlarını (Gazete, dergi, radyo, televizyon,sinema, fotoğraf ve diğer işitsel ve görsel öğe-ler) birleştiren internet, gazeteciliğe özgü su-numlar için ses, görüntü ve metnin biraradalığı, yardımcı metinler/linkler (hypertext),hızlı etkileşim gibi yeni olanaklar sağlamakta-dır (Dahlgren 1996: 66). Ayrıca internet gaze-teciliği ile geleneksel gazetecilik arasındakifarklar genel olarak, linkler aracılığıyla ek bilgikaynaklarına ulaşabilme imkânı, geri beslemeve etkileşimin çok daha hızlı olabilmesi, haber-lerin çokluortam şeklinde sunulabilmesi, çok


235

geniş bir arşivleme olanağı, haberlerin süreklive zamana bağımlı olmayan güncellenebilmesi,haberlere ayrılan yere ilişkin geleneksel ayrım-ların ortadan kalkması gibi özelliklerdir(Newhagen ve Rafaeli 1996, Jankowski ve VanSelm 2001: 378-379).

Gazetecilik ve gazeteciliğe özgü uygulamalarındeğişimine yönelik tartışma internet ve yeniteknolojiler bağlamında çerçevelendirilebilir.Bu açıdan yeni iletişim teknolojileri gazetecili-ğin yeni yüzü, değişen profesyonel yöntemler,yeni eğitim ihtiyaçları, gazeteciler ve okurlararasındaki ilişki ve modern toplumda gazeteci-lik mesleğinin rolü üzerine tartışmaların hare-ket alanını oluşturan merkezi bir konumdadır.

Sayısal iletişim olanaklarının gelişmesiylegazetecilikteki değişimleri ve gazeteciliğe özgüyeni özellikleri özetleyen gelişmeler şu şekildesıralanabilir:

Tek Yönlü İletişimden Tartışmaya: Yeni tekno-lojik gelişmelerin okuyucu konumunda yaptığıdeğişimle iletişimde gazetecinin tek taraflıüstünlüğü görece olarak kırılmış, kullanıcılarınhem diğer kullanıcılarla, hem gazeteciler vehem de kaynaklarla doğrudan iletişime geçme-leri mümkün olmuştur. Bu açıdan bakıldığındakullanıcının haber üretim sürecinde giderekaktif hale geldiği söylenilebilir.

Amatörlüğün Yükselişi: Okurlar boyutları kü-çülen ve hatta çeşitli cep telefonlarıyla entegreedilen kamera, fotoğraf makinesi, ses kayıtcihazı gibi iletişim teknolojileri sayesinde çev-resinde meydana gelen olayları kaydederekister kendi 'blog'unda, isterse profesyonel med-ya örgütlerine bedelli ya da bedelsiz şekildeverebilir.

Artık Herkes Dağıtımcı: Son gelişmeler herke-sin kendi içeriğini kendi olanakları çerçevesin-de üretip amatör blogları ve sayfalarında yayın-lamasına imkan tanıdığı gibi profesyonel med-ya kuruluşlarının ürettikleri içeriği e-mail yo-luyla çevresinde ki insanlara gönderebilmesininyanında Youtube, Facebook, Digg Blog, Flickr,Twitter, Delicious, Google Bookmark vb gibipopüler ve yüksek potansiyelli sanaltopluluklar olan Web 2.0 (9) uygulamalarına dagöndererek dağıtım sürecinin bir parçasıolmaktadır.

RSS Teknolojisinin Kullanımı: Really SimpleSyndication (Gerçekten Basit Dağıtım) ya daRich Site Summary (Zengin İçerikli Site Özeti)olan RSS, gazetecilikte son zamanlarda kulla-nılan en önemli yeniliklerden birisidir. İçeriğindağıtımı açısından oldukça önemli bir işlevgören bu yöntem, yeni eklenen içeriğin kolay-lıkla takip edilmesini sağlayan özel bir XMLdosya formatıdır ve bu yolla haberlerin e-postakarmaşasından ve siteleri dolaşma zahmetindenkurtarılıp, en kısa yoldan en fazla kişiye ulaştı-rılabilmesi amaçlanmıştır. Bu format web site-sinde sunulan içeriğin özeti veya sadece başlı-ğını içermektedir. Kullanıcı içeriği görmekistediğinde haberin linkine tıklayarak haberintamamını içeren HTML formatında hazırlanmışinternet sayfasına ulaşabilmektedir.

Haritalandırma: Aktarılan bir olayı hem coğra-fi konumuna yönelik hem de olaya ilişkin ista-tistikî verilerin çeşitli grafik ve şekiller üzerin-de haritalandırılmasıdır. Bu yolla içeriğin çokdaha zenginleştirilmesi ve anlaşılmasının da biro kadar kolay olması amaçlanmaktadır.

Dağıtımın Küreselleşmesi: İnternet teknolojisiile birlikte gazeteler için dağıtımda fizikselanlamda bir sınır kalmamıştır. Gazeteler dün-yanın herhangi bir yerindeki internet bağlantı-sının olduğu her yere ulaşabilmiştir (10).

Veritabanları: Gazeteciler açısından haber vebilgi toplamada oldukça önemli olan veritaban-ları özellikle zaman kazanma yönünden önem-li bir fırsattır. Diğer türlü dışarıda günlercesürecek bir araştırma ile elde edilecek bilgiinternetteki çeşitli veritabanları sayesinde evdeya da iş yerinde çok daha kısa sürede eldeedilebilir.

Ölçülebilirlik: Bu özellik sayesinde editörler ençok tıklanan, en çok yorumlanan, en çok e-mailya da diğer yöntemlerle dağıtılan haberler tes-pit edilebilir. Tespit edilen veriler ışığındaeskiye oranla çok daha sağlıklı izleyici eğilim-leri çıkarılabilir ve üretimlerini bu yönde yo-ğunlaştırabilirler.

Multimedya: Sayısal teknoloji sayesinde ses,görüntü, metin ve diğer iletişim öğelerinin birarada kullanılarak, içeriğin etkisi arttırmıştır.


236

Mobilite/Hareketlilik: İnternet ve diğer sayısalteknolojilerle gazeteci haber merkezine ya daherhangi bir fiziksel ortama bağlı kalmaksızın,habercilik faaliyetlerini yürütebilir. Habertoplama araçları taşınabilir olacağından muha-birlerin ulaşılabilirliği de artacaktır. Bu da,muhabirlerin haber merkezine olan bağımlılı-ğını ortadan kaldıracak ve gazetecinin habersahasından ya da evden çalışmasına olanaktanıyacaktır. Mesafe olmaksızın muhabirin eldeettiği bilgi ve içerik çok kısa bir süre zarfındahaber merkezine ve hatta direk gazetenin in-ternet içeriğine aktarılabilir. Bu durumun enönemli ve pratik sonucu haberciliğin hızlanma-sıdır.

Güncellenebilirlik - “7/24” habercilik: Sayısalteknolojilerin veriyi her an yeniden yapılandı-rabilme özelliğinin sunduğu imkânlarla internetortamındaki gazete içeriği olayların gelişiminebağlı olarak her an güncellenebilmesine olanaksağlamaktadır.

Etkileşim: İnternetin gazeteciliğe sağladığı enönemli özellik etkileşimdir. Gazetecinin pro-fesyonel rolü açısından da değer taşıyan etkile-şim imkânı gazeteciye okur yorumları almak vekamuoyu araştırması yapmak gibi yöntemlerlehalkın tepkisini öğrenme olanağı sağlar(Dahlgren 1996: 68). Geleneksel iletişim araç-ları geleneğinin dışında bir tanıma sahip olanve eş zamanlı iletişim olanağı tanıyan etkileşimözelliği okuyucu ve izleyici kitlesinin soyut-landığı haber üretme sürecinin kapalılığınınkırılmasında da önemli bir rol oynamaktadır.

Hypertext (Metinlerarasılık/Yardımcı Metin):Metin içerisinde detay bilgi ya da ardalan bilgivermek, konuya ilişkin başka bağlantılar kura-bilmek için yerleştirilen linkler aracılığıylakullanıcıyı metnin içinden başka açıklayıcıverilere götürmek amacıyla kullanılan yardımcımetinlerdir.

Arşivleme: İnternet ortamı çok geniş depolamakapasitesine sahiptir ve bu da gazetecilik açı-sından önceki içeriklerin her zaman okur içinulaşılabilir bir konumda olması anlamına gel-mektedir. Böylece birçok online gazete, okurla-ra arşivlerinde araştırma yapma ve bu yolla daönceki olayları güncel olaylarla bağlayabilmekonusunda kolaylık sağlamaktadır. Arşivininulaşılabilirliği ve işlevselliği alışılagelmiş gaze-

teci anlayışı olan 'Bir kere yaz ve ardındanunut' mantığını değiştirerek, gazetecinin üretti-ği içerikle ilgili sorumluluğunu sürekli canlıtutmasına neden olmaktadır.

Kişiselleştirme: Site içeriğinin konularına görekategorilendirilmesi ve izleyicin bu kategorileriçinde ilgi alanına yönelik seçimde bulunmasıbeklenir. Ayrıca talebe yönelik içerik üretimide kişiselleştirme özelliğine örnek verilebilir.

Ulaşılabilirlik: Okurun habere 24 saat, dilediğizaman ulaşabilmesi anlamında kullanılan buözellik asıl anlamına güncellenebilirlik özelliğiile kavuşmaktadır. Böyle kullanıcı, diğer gele-neksel iletişim araçları dışında, kendi istediğizaman güncel haberlere ulaşabilir.

B. DÖNÜŞÜMÜN BİLEŞENLERİ

Yeni Organizasyonel Yapılanmalar

Haber üretiminde kullanılan teknoloji, gazete-cilik pratikleri ve haber içeriği arasında bağlan-tıyı kavrayabilmek haber merkezlerinin yapısı-nı anlamakla mümkün olabilir. Haber odaların-daki yapılanma büyük oranda teknik ve sosyalgelişmelerle ilgili olduğu gibi ne tür içeriklerinneye göre, nasıl oluştuğu ve ne tür izleyicininhedef alındığı gibi faktörlere bağlıdır (Garrison2000: 89).

Sayısal teknolojiler ve yöndeşme gazetecilik-teki haber üretimi anlayışını değiştirmiştir.Gazeteciler için yeni bir alan açan bu değişik-likler birçok yoldan gazeteciliğin görünümünüyeniden şekillendirmektedir. Haber merkezle-rinin yapıları, gazetecilik uygulamaları ve ha-berlerin içeriği tümüyle değişim halindedir(Pavlik 2004: 28). Gazetecilik pratiklerindekideğişim haber üretiminin yapıldığı yer olanhaber merkezlerinin yapısı ve işleyişiyle ilişki-lidir. Haber merkezleri, gazetecilik kültür, rutinve normlarının uygulandığı sosyal yapılardır.Yarım yüzyılı aşkın bir süredir haber sosyoloji-si çalışmaları, gazetecilerin iş yapma biçimleri-ne göre haber bürosunun bir sosyal sistemşeklinde biçimlenmesinin detaylarını ele al-makta ve haber bürolarındaki organizasyonelyapıyla gazetecilik pratikleri arasında bir bağkurmaktadırlar (Tuchman 1978, Schudson2003).


237

Her medya kuruluşunun çalışma pratiğinde üçfaaliyet yer alır: bilgi toplama, haber üreti-mi/kurgulama ve dağıtım. Geleneksel medyadabu faaliyetler ayrı ayrı birimler ve uygulamalarşeklinde somutlaşmaktadır. Fakat yöndeşme ilebirlikte 2000'li yıllardan bu yana çoklu ortamhaber merkezleri ve farklı medyaların haberbüroları arasında işbirliği ve birleşim kendinigöstermektedir (Deuze 2004: 140). Tümleşikhaber merkezleriyle birlikte içerik üretimi vedağıtımı tümleşik bir iş yapma pratiği olarakortaya çıkmaktadır. Tümleşik haber merkezleriyapısı gereği çoklu beceriyi gerektirir. Bu an-lamda haber merkezlerindeki tümleşme gele-neksel gazeteciliğe ilişkin bazı geleneklere tersdüşmektedir. Ayrıca internetle birlikte ön planaçıkan içeriklerin sürekli güncellenebilirliğidaha fazla hız ve daha çok çalışma da tümleşikçalışma sistemi ile geleneksel gazetecilik gele-nekleri arasındaki ayrımlar arasındadır (Singer2005: 179-182). Son olarak, gazete, radyo vetelevizyon uygulamalarının bir araya gelmesimesleki kültür uyuşmazlığına ve alışılmışlararasında anlaşmazlığa neden olabilir (Huang veark. 2006: 78).

Haber Merkezlerinin Yöndeşmesi

Geleneksel haber bürolarından tümleşik habermerkezlerine doğru geçiş sosyal yapı, üretimve tüketim bağlamında aşama aşama gerçek-leşmektedir. 1990’ların sonlarında birçok gaze-te web gazeteciliğine başladıklarında, genellik-le kağıt baskı içeriklerinin yeni medya platfor-muna uyarlanması için çalışan küçük haberodaları kurmuşlardır (Deuze 1999, Bockzowski2004). Daha sonra internet kullanımının yay-gınlaşması ve bu alandaki reklam yatırımları-nın fazlalaşması, internetin gazetecilik açısın-dan bir fırsat olarak görülmesi gibi etkenlersonucunda bazı haber kuruluşları geleneksel veyeni medya haber odalarını tümleştirmek içingirişimlerde bulunmuşlardır. Avrupa’da, haberodaları birleşiminin ilk örnekleri genel olarakİskandinav Ülkeleri, İngiltere ve İspanya’dagörülmüştür (Aquino ve ark. 2002: 27-40).Amerika'da ise Media General’s Tampa NewsCenter, The Tribune Group ve BeloCorporation gibi medya grupları haber odaları-nı tümleştirme yolunda adımlar atmışlardır(Huang ve ark. 2004). 2004 yılında Amerika'-daki 10 haber kuruluşundan 9'u haber merkez-lerinin birleştirilmesi konusunda çaba göster-

mişlerdir (2004: 81). The New York Times2007 yılının başlarında kağıt baskı ve internethaber bürolarını birleştirmeye başlamıştır. Aynızamanda The Washington Post ve The LosAngeles Times' da bu akımı takip ederek tüm-leşme konusundaki kararlı olduklarını göster-mişlerdir. Amerika’daki 63 gazetenin editörle-riyle yapılan görüşmelerde, ‘Haber büroların-daki tümleşmeye karşı kesin kararlı oldukları-nı’ sonucu ortaya çıkmıştır (Bresser 2006:134).

Dailey vd., (2005: 152-154) tümleşik haberodalarının, farklı medyalar arasındaki etkileşimve iş birliği tarafından şekillendiğini belirterek,haber odalarının birleşiminin modelini çıkar-mışlardır. Model beş aşamada geleneksel med-yaların gazetecileri (gazete, televizyon ve rad-yo) ve internet gazetecilerinin tümleşme süre-cinde haber üretim sürecinde birlikte nasılçalıştıklarına dair davranış temelli açıklamalarıiçermektedir. Buna göre;

Cross Promotion (Çapraz geliştirme): Farklımedyaların haber merkezleri arasındaki işbirli-ği ve etkileşimin sonucu olarak bu aşamadagazeteciler görsellik, metin ve ses unsurlarınıkullanarak zengin içerik üretebilecek çoklubecerileri kazanma sürecine girerler.

Cloning (Kopyalama): Bu aşamada her med-yanın kendi mecrası için ürettiği ürün diğermedyalarda küçük düzeltmelerle yeniden ya-yınlanabilir. Buradaki ortaklık haber üretimsürecinde değil, üretim süreci sonrası payla-şımda kendisini gösterir.

Coopetition (11) (İş Birliği ve Rekabet): Sü-reklilik dizininin merkezinde yer alan"coopetition" aşamasında haber üretimindehem rekabet hem de işbirliği vardır. Bu safhadafarklı medya gazetecileri çalıştıkları bazı haberkonuları hakkında bilgileri paylaşırlar. Ayrıcabir gazeteci diğer haber merkezi için gerekliiçeriği üretebilir. Ancak yıllardır süren yarış vehaber büroları arasındaki kültürel farklarınoluşturduğu güvensizlik işbirliği ve etkileşiminderecesini sınırlar.

Content Sharing (İçerik Paylaşımı): Her za-man olmasa da yine de düzenli şekilde farklımedyaların topladığı bilgiler paylaşılır. Bütçeve harcamalar haber büroları arasında ortak


238

hale gelir. Yine de her medya kendi mecrasıiçin haber üretebilir

Full Convergence (Tam Yöndeşme): Bu aşa-mada bütün ortaklar içerik üretimi ve dağıtı-mında tam bir işbirliği içindedirler. Artık ortak-ların tek bir amacı vardır güçlerini birleştirmek.Burada farklı medyaların ortaklığında oluşanmelez gazeteciler haberi ses, video, metin veçeşitli görsel öğelerle besleyerek zenginleştirir-ler (Dailey ve ark. 2005: 153-154).

Yukarıda ifade edildiği gibi haber merkezleri-nin tümleşmesi aşamalı olarak gerçekleşen birsüreçtir. Öncelikle televizyon, radyo, gazete veweb gibi farklı haber büroları arasındaki işbir-liği ve içerik paylaşımıyla başlayan bu süreç,hem yönetimin ve hem de gazetecilerin tümle-şik çalışma sistemine uyum sağlaması açısın-dan önem taşımaktadır. Ayrıca yöneticiler, herbirimin kendi kimliğini kaybedeceği ve tümniteliğin kaybolacağı korkusuyla haber odaları-nın kısa süre içinde tümleştirilmesinin riskliolacağını düşünmektedirler (Aviles ve Carvajal2008: 235).

Dünya Editörler Forumu'nun Mart 2008'de 120ülkeden 700'ü aşkın editör ve yöneticiyle yap-tığı görüşmelerde araştırmaya katılanların yüz-de 86'sı 5 yıl içinde tümleşik haber merkezleri-nin sektörde norm olacağına inandıklarını be-lirtmişlerdir. Yüzde 83'ü de gelecek 5 yıl içindegazetecilerden tüm medya için (Kağıt baskı,video, ses, web, mobil vs.) içerik üretmelerininbekleneceğini belirtmişlerdir. Medya endüstri-sindeki genel eğilim ve yapılan bu araştırmanınsonuçları göz önüne alındığında yakın gelecek-te tümleşik haber odalarının yaygınlaşacağısöylenebilir. Anket değerlendirmelerine göreeditörler "Yenilen, bütünleş ya da yok ol" man-tığını benimsemiş, yeni gelişmelere ayak uy-durma konusunda oldukça istekli ve güvenligörünmektedirler (Newsroom Barometer2008).

Son yıllarda reklam yatırımlarının ve gelirleri-nin özellikle internet gibi sayısal iletişim or-tamlarına kayması bu eğilimlerin yoğunlaşmasıve ivme kazanmasında önemli bir faktördür.Bu bağlamda gazetelerin sayısal iletişim ortam-larını nasıl kullanacaklarına ilişkin iş modelleride yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır (Verweij2009: 76).

Çapraz Medya Modeli

Çapraz medya iki ya da daha fazla medya plat-formu arasındaki üretim ve dağıtım dayanışma-sını içerir. Haber merkezlerinde yöndeşmeninetkisi olarak ortaya çıkan çapraz-medya mode-lin geleneksel medyaların haber büroları ara-sında fiziksel bir bütünleşme olmadan haberüretimi ve bilgi paylaşımı konusunda işbirliğivardır. Bu iş birliği, gazeteciler ve bürolararasındaki bilgi paylaşımından, farklı birimle-rin içerik paylaşımları, bütçe ve teknik araçpaylaşımı gibi birçok şekilde olabilir. Medyabirimleri arasındaki iş birliği rekabetle yakınbir şekilde ilişki halindedir ve genelde çalışmasistemi birim odaklıdır. Bu model, bütün olarakhaber kuruluşunun yararı için birimler aracılı-ğıyla bilgi ve kavram paylaşan bir habercilikkültürü oluşturmak amacı ile ilgilidir (Avilesve Carvajal 2008: 238).

Farklı haber odaları arasındaki iş akışı şeklindeözetlenebilecek bu model, geleneksel medya-nın iş örgütlenmesi ile yeni medyanın iş modeliarasında bir köprü konumundadır. Daha önceyukarıda da bahsedildiği gibi bu model aslındatümleşik haber merkezi sistemine geçişi sağla-yan bir adaptasyon süreci olarak görülebilir.Birçok gazete "tümleşik haber merkezi" siste-minin doğru karar olup olmadığını anlamakiçin önce, çapraz-medya birleşimini aşamaaşama gerçekleştirmeyi tercih etmektedir. Buyüzden de çapraz-medya modeli medya kuru-luşları için bir amaç değil araç olarak görül-mektedir (Aviles ve Carvajal 2008: 233- 235).

Tümleşik Haber Odaları

Tümleşik model bir bölüm, bir haber odasıkültürünü aşmıştır ve birim-yönlendirmelikültür yerine içerik-yönlendirmeli kültürü teş-vik eder. Bu modelde muhabirler ayrı birimlerveya programlar halinde değil de, bir bütünhalinde tek bir fiziksel ortamda çalışırlar. Buuygulama habercilerin tekli ortama karşı bağlı-lıklarını kırar ve onları her ortam için haberyapmaya yönlendirir. 'Herkes her şeyi yapar’felsefesiyle hareket edilen bu sistemde gazete-ciler her haberi bütün birimler için hazırlar veonlardan video düzenleme, kayıt, sesli anlatımve web yayını konularında nitelikli olmalarıbeklenir (Aviles ve Carvajal 2008: 236). Tüm-leşik haber merkezleri fiziksel tümleşmeyigerektirir ve tek bir haber merkezinden hem


239

ortak bir platform için hem de her birim içiniçerik üretimi yapılır.

Tümleşik haber büroları, medya şirketleri açı-sından genel olarak bir dizi stratejinin sonucu-dur. Bunlar, üretim maliyetlerinin tasarrufu,haber odalarının organizasyonel ve tekniktümleşimi, çoklu-beceri iş gücünün kullanımı,üretimin her noktasında sayısal teknolojininkullanılması, hizmetlerinin yeni medya ortamı-na genişlemesi ve talebe yönelik esnek üreti-min gerçekleştirilebilmesi şeklinde sıralanabilir(Duhe ve ark. 2004, Boczkowski 2004,Garrison 2000, Singer 2008).

Üretim ve dağıtım açısından, tümleşik habermerkezleri tasarruflu bir strateji ve fırsat olarakifade edilebilir. Genelde yöneticiler tümleşikhaber odalarını gazeteciliğin niteliğini artıra-bilmenin yanında üretim maliyetlerini düşür-mek anlamında düşünürler. Bu yüzden de tüm-leşik haber merkezleri çoklu altyapılı haberüretimi ve yüksek kar sağlamak için önemli birfırsat olarak görülmüştür (Killebrew 2005). Öteyandan tümleşik sistem haber profesyonelleri-nin sırtına ağır bir yük bindiren, zor bir dengeişidir. Muhabirler zaman sorunuyla karşı karşı-ya kalarak hem üç geleneksel medya (radyo,televizyon, gazete), hem de sayısal iletişimortamı (internet, cep telefonu vs…) için haberyapmak zorundadırlar.

Tümleşik haber merkezi kavramı gazeteler içinbütün gazete ve yazı işleri birimlerinin biraraya getirilmesi ve ek olarak internet ve diğersayısal ortamlarda ses ve hareketli görüntüözelliklerini kullanabilmek için, aynı ortamdases ve görüntü stüdyolarının kurulması anlamı-na gelmektedir (Quinn 2002: 123). Tümleşikhaber odalarının teknolojik kurulumu, ürününsayısallaştırılmasında yatmaktadır.

Tümleşik haber merkezi sisteminin tam olarakuygulandığı pek az kuruluşlardan birisi İngilte-re'deki The Daily Telegraph gazetesidir. Gaze-tenin tümleşme stratejisini metin, görüntü vesesi farklı uygulamalarla tümleştirerek sayısaliletişim ortamlarında da yer almaktır (İLEFRapor 2007: 9).

Tümleşme gazeteler için hem üretkenlik vehem de okuyucular için daha yüksek kalitedeürün verebilmek açısından faydalı bir yoldur.Okuyucuların tümleşik haber odalarında üreti-len çoklu haberlerle daha fazla tatmin sağladık-ları belirtilmiştir (Trend in Newsroom 2008:65). Ancak tümleşik haber odaları için, yatırımeksikliği, eğitim eksikliği ve kültürel değişim-den kaynaklanan uyumsuzluk gibi konularönemli birer mesele olarak gazete yönetici veeditörlerin önünde durmaktadır.

Öte yandan bazı araştırmacılar tümleşik habermerkezlerini sadece teknolojik akımların etkisiolarak düşünmenin, konuya, eksik bir bakışaçısı sağlayacağını söylemişlerdir (Garrison veDupagne 2003: 27). Buna göre teknolojik ge-lişme genelde mesleki ve ekonomik kararlarabağlıdır ve gazeteciler yeni araçları kendi bek-lentilerine, yeteneklerine ve çalışmalarına uy-ması için kullanırlar. Bu yüzden, tümleşikhaber merkezleri teknoloji-güdümlü bir uygu-lama olarak değil, değişik ortamlarda belliamaçlarını gerçekleştirmek için teknolojiyikullanan bir uygulama olarak görülebilirGarrison ve Dupagne 2003 :29).

İspanya'daki medya gruplarının yöndeşmeeğilimleri üzerine yapılan bir araştırmada bazıeditörler, muhabirlerin geleneksel medya alan-larında uzmanlaşmalarının gazeteciliğin kalite-si açısından daha faydalı olacağını belirterektümleşik sistemde her işi yapan, her birim içinhaber yazan ve teknolojiyle haşır neşir olangazetecilerin niteliklerinin düşeceği kaygısınıtaşıdıklarını belirtmişlerdir (Aviles ve Carvajal2008).

Diğer taraftan gazeteciler, tümleşik haber oda-larının kamu hizmeti anlamında ve kendi pro-fesyonel kariyerlerini yükselteceği konusundaavantajlı görürlerken farklı haber bürosu kül-türlerin uyuşabilirliği sağlayacak ve yeni haberformatının kompleksliği hakkındaki korkularınıgiderecek bir eğitimin eksikliği ve yeni çalışmatemposuna uygun ücret alamama konusundaendişeleri vardır (Singer 2004: 16).


240

Tablo 1. Tümleşik model ve çapraz medya modeli karşılaştırması (12)

Birleşme Tanımlayıcıları Tümleşik Model Çapraz-Medya Modeli

Fiziksel yapı Tek bir haber odası, direk göz teması İki ya da daha fazla haber odasıHaber odası yönetimi Tek bir haber editörü Her birimde bir multimedya

editörüHaber akışı Merkez büro dayanaklı Multimedya editörleri dayanaklı

Çoklu-yeteneklilik aşaması Zorunluluk SeçimÇoklu-yeteneklilik derecesi Haber toplama, üretim ve dağıtım DağıtımÇoklu-yeteneklilik eğitimi Çok az, yetersiz Hiç

İçerik-platform ilişkisi İçerik birinci planda, platform ikinciplanda

Platform birinci planda, içerikkadar önemli

Mesleki kültürler Melez Her birimin kendi kültürü

Profesyonel Kimliğin Dönüşümü

Yeni iletişim teknolojilerinin gazeteciler üze-rindeki potansiyel etkileri, pratik becerilerdengazetecinin profesyonel rolüne kadar uzanır.İnternet teknolojilerin ortaya çıktığı günden buyana gazetecilerin işlev ve konumları hakkındabirçok tartışma yapılmıştır. Kimi zaman gaze-teciliğin artık eskisi gibi olmayacağını hattazamanla yok olacağı, kimi zamanda gazetecile-rin eskisinde daha güçlü bir konumda rollerinedevam edecekleri iddia edilmiştir. AncakCarey'in de (1997: 331) vurguladığı gibi gaze-tecilerin konum ve işlevleri gerçekte ideallerledeğil, pratiklerle şekillenmektedir.

Gazeteciliğin demokrasi içindeki sağlam yerive gerekliliği gazeteciliğin sosyal konumununher zaman için kalıcı olmasının garantisidir.Fakat gazeteciler toplumdaki statüleri korumakiçin önceki içerik ve uygulamalara göre dahafazlasını sunmak zorundadırlar. Bunun enönemli nedenlerinden biri, internetin sunduğugeniş bilgi ağıdır. Bu bilgi bolluğu içerisindegazeteci konuları anlaşılabilirlik çerçevesindesunarak, konumlarını korumanın da ötesindegüçlendirebilirler. Öyle ki önceleri halkı bilgikıtlığından kurtarmak için doğan gazeteciliğinşimdilerde en önemli var olma sebebi ise halkıbilgi yığınından kurtarmaktır. Bu yeni misyonavurgu yapan Schudson'a (1995: 1-2) göre, herbirimizi eşit bilgi alıcısı ve göndericisi yapanteknolojiye rağmen, gazetecilik endüstrisi ol-madan çağdaş dünyayı resmetmek oldukçazordur.

Bu durum Baudrillard’ın da belirttiği, yurttaşla-rın, hiç bitip tükenmek bilmeyen enformasyonyağmuru altında, kendilerini sırılsıklam edenenformasyon sağanağını anlayacak ve toplum-

sal bağlamını kurabilecek kadar vakit bulama-yacakları tehlikesini doğurmuştur (Keane 1992:163). Bireylerin, gazeteciler olmadan, popüler-leştirilmiş, tarihsel ve toplumsal bağlamların-dan koparılmış haber ve bilgilerle bulunduğutoplumsal yapı içerisinde, olay ve olgularıdoğru okuyup, mantıklı tavır ve eylemler gös-terebilmeleri oldukça zordur. Kitle iletişimaraçları vasıtasıyla toplumu her an, hızla kuşa-tan imge ve iletilerin bireylerin olanları anlamakonusunda işlerini zorlaştırdığı düşünüldüğün-de gazetecilerin öneminin gelinen çağda dahada artığını söylemek mümkündür. Bu durumgazetecilikte parçaları aktarmaktan ziyade,anlam bütünlüğünü sağlayarak içeriğin derin-leşmesi ve haberin birçok açıdan zenginleşti-rilmesi gibi bir anlayışın gelişmesine nedenolmuştur (Bardoel 1996: 297).

Öte yandan yeni iletişim teknolojileri gazeteci-lik mesleğine yönelik var olan etiğe yeni değer-ler ekleyebilir ya da eski ve yeni değerlerin birkarışımını ortaya koyabilir (Cooper 1998: 82).Yeni teknolojilerin ve gazetecilik etiği üzerindeyapılan tartışmalarda üzerinde sıkça durulankonulardan birisi gizlilik ve özel hayatın sınırlı-lığıdır. Özellikle kablosuz parmak kameralar vediğer gelişmiş görüntü ve ses kaydediciler, ileriteknolojik özelliklere sahip cep telefonlarısayesinde özel yaşam ihlal edilebilir. Ayrıcainternet üzerinden elde edilen bilginin doğrulu-ğu ve kaynağı teyit edilmeden kullanılabilmesi,gazetelerin ve yayıncıların kullanıcı profiliçıkarması ve bu bilgileri reklam ve pazarlamaşirketlerine satması veyahut kendisi bu amaçlakullanması, dijital teknoloji ve gelişmiş yazılımprogramları sayesinde sahte kanıtlar oluşturu-labilmesi (fotomontaj, bir video filmine başkasahneler eklenmesi ya da sinmesi, sesin çeşitlifiltrelerden geçirilerek sahte kanıt olarak kulla-


241

nılması vs…), sürekli artan okur yorumlarıüzerinden propaganda yapılması ve internetüzerinden kullanılan materyallerin telif haklarıihlal edilmesi gibi konularda yeni iletişim tek-nolojileriyle beraber etik hakkındaki tartışmala-rın konusu olmuşlardır.

Diğer taraftan bu yeni dönemde gazetecilerinprofesyonel kimliğinin belirlenmesinde önemliolan başka bir unsur da yeni iletişim teknoloji-lerinin sunduğu avantajlarla oluşan okuyucu-nun yeni konumudur. İnternetin teknik altyapısıve kullanılan yazılımlarıyla birlikte kitle ileti-şim araçlarına özgü tek yönlü haber akışı vehiyerarşik yapının bir ölçüde kırıldığı bu dö-nemde izleyicinin dönüşümünde rol alan enönemli öğe etkileşimdir (13). Geleneksel med-yanın tersine internet ortamının etkileşim özel-liği gazetecilerin iletişim sürecindeki konumla-rının tekrar gözden geçirilmesini gerektirmiştir.Lasica (1996) gazetecilerin okuyucularla bire-bir iletişime girme konusunda isteksiz oldukla-rını söyler ve bu durumu gazetecilik mesleğinintarih boyunca korunan bağımsız profesyonelkimlikle ilişkisi olduğunu vurgular. Fakat top-lumdaki yerlerini korumuş olmalarına rağmen,yine de gazetecilerin profesyonel iletişimcilerolarak pozisyonlarını yeniden düşünmeleri veiçerik üretim sürecinde okurların görüşlerine deyer vermeleri gerekir.

Şüphesiz yöndeşmenin gazetecilikteki etkileri-ni tanımlayacak en önemli unsurlardan birisi deokurun durumudur. Yöndeşme sürecinde gele-neksel medyada 'okuyucu', 'izleyici', 'dinleyici'gibi medya araçlarının özelliklerine göre ta-nımlamalar yapılırken, yeni medyanın ürünleritakip edenlerde de, sektörde ve iş yapma biçim-lerinde olduğu gibi bir tümleşme görülmekte-dir. Artık yeni medyayı takip edenler hemokuyucu, hem izleyici, hem dinleyici ve hemde gücünü yeni medyanın etkileşimci özelli-ğinden alan bir 'katılımcı' ve hangi içerikleilgileneceğine karar verme konusunda eskiyenazaran görece daha özgür olan bir 'kullanıcı'yadönüşmüştür.

Bu yeni dönemde okurların haber okuma alış-kanlıkları değişmeye başlamıştır. Gazetecininbecerilerinde ve haberin üretiminde kendinigösteren çoklu unsur kullanıcının haberi tüke-timinde de kendisini göstermiştir. Bugününmedya kullanıcılarını tanımlayacak en iyi sıfatbelki de 'çokgörevli'liliktir (multitasking)

(Deuze 2004: 146). Kullanıcı artık farklı med-ya ürünlerini aynı ortam ve anda tüketmeyebaşlamıştır. Yeni medya ortamında kullanıcı,"bir bilgisayar ekranından önüne gelen yazılımetni okumakta, istatistikî verileri grafiklerhalinde izlemekte, fotoğrafları ya da hareketligörüntüleri ekranında görebilmekte, ses kayıt-larını dinleyebilmektedir. İzleyici-okur aynızamanda metin, grafik, fotoğraf, görüntü ve sesbiçimlerinden birini ya da tümünü içeren haberikendi isteğine ve ilgi alanına göre seçebilmek-te, ekrana istediği anda çağırabilmekte ya daistediği kadar tutabilmekte, kısacası ekrandanakan enformasyonun içeriğini, süresini ve ya-yın akış ritmini kendisi belirlemektedir."(Törenli 2005: 162–163).

Sayısal iletişim alanları tarafından sunulanetkileşim imkânları gazeteciliğin yapısında vegazetecilerin niteliklerinde oluşan değişiklikle-rin altında yatan en önemli faktörlerden birisi-dir. Yeni medyanın bu yönü en fazla sosyalboyut içeren özelliğidir. Geleneksel medyadanfarklı olarak yeni medyada gazeteciyle okurarasındaki ilişki daha hızlı, daha yaygın vedaha belirgindir (Dimmick 2004: 21). Sonuçolarak, bu tür etkileşim, okuyucu ve gazeteciarasındaki ilişkiyi klasik anlamından kopararakokuyucuyu habere müdahale eden ve hattaüretim sürecine dâhil eden bir konuma sokmuş-tur.

Zira okura yeni dönemde atfedilen görev gaze-teciliğin gerçek yardımcı üreticisi ya da sadecedinlemekle kalmayan konuşan bir tartışmacıolmasıdır. Okurla gazetecilik arasındaki buetkin iletişim gazeteciliğin toplumdaki sosyalkonumunu güçlenmesine neden olabilir. Budurumda gazetecinin görevi okuyucular arasın-daki tartışmayı yönetmek ve mesleki yetenek-lerini kullanarak okuyucuya materyal sağla-maktır. Ayrıca okuyucuyla beraber tartışmadayer alması gerekir. Ancak burada ifade edilme-si gereken bir şey var ki o da gazeteci ile okurarasında, gazetecinin daha nitelikli iş yapabil-mesine neden olabilecek, tartışmaları zengin-leştirecek bir iletişimin olması ancak ve ancakokurun kültürel donanımıyla ilgilidir. Öyle ki,internet ortamının bilgiyi elde etmede gösterdi-ği kolaylığa rağmen, çoğu insan bilgi toplamakiçin ne kültürel ve ekonomik donanıma, nezamana ne de isteğe sahiptir.


242

Öte yandan internetin etkileşim ve bilgiye,eskiye oranla daha hızlı ve engelsiz ulaşmaözelliğinin, gazetecilerin geleneksel pozisyo-nunu zayıflatabileceği görüşünü ifade edenlerde vardır. Buna göre internetle birlikte gazete-ciler 'halkın bilmesi gerekenlere karar verenler'pozisyonundan, olayların yorumcusu ve detay-ları aktaran konumuna yönelmiştir (Singer1997: 73). Bu durum, mesleğin sosyal rolününyani profesyonel kimliğinin yeniden inşasındaokuyucuya önemli rol yükler.

Okuyucu gazeteciler açısından orada bir yer-lerdedir ve etkileşim için okuyucuya sunulanyol, editöre mektup yazmaktır. Gazetecilergörünmez ve ulaşılmaz olma eğilimindedir.Ancak yeni dönemle birlikte haberin üreticisiy-le tüketicisi arasında, haber yazarının e-postaadresinin haberin sonuna eklenmesi yoluyla,doğrudan bir iletişim köprüsü oluşmuş, "editö-re mektup" iletişiminden, gazeteci ve okuyucuarasında birebir iletişime geçişi sağlanmıştır.Böylece gazeteci okuyucu tarafından görülebi-lir ve ulaşılabilir olmuştur (Deuze 2005).

İzleyici ile olan bu yeni ilişki biçimi gazeteci-nin profesyonel kimliğinin geliştirilmesi yö-nünde olumlu bir işlev görebilir. Sayısal orta-mın etkileşim özelliği sayesinde gazetecininulaşılabilir olması (The Future of... 1998: 44)okuyucuların/kullanıcıların gazetecinin hata veeksiklerini belirtmesini ve hatta gazeteciylebelli konuları tartışabilmesini sağlayabilir.Ayrıca internetin sağladığı imkanlar çerçeve-sinde gazeteci kaynaklarını okuyucuyla payla-şabilir. Bu da sadece ortaya konan haberindeğil, haberin yapım aşamasının da okuyucutarafından görülebilmesini sağlar.

Gazeteciliğin Dönüşümü: Yeni Beceriler veİstihdam Yapıları

Gazeteciler, gazeteciliğin bir meslek halinegeldiği dönemden bu yana teknolojinin gelişi-mi ve sektörün yapılanmasına bağlı olaraksürekli yeni beceri ve donanıma sahip ola gel-mişlerdir. Önce radyo, sonra televizyon veşimdi de internet, gazeteciliğin iş tanımlarınıngenişlemesinde ve dönüşmesinde önemli para-metrelerdir. Yeni teknolojiler yeni becerilergerektirir ve bu sadece günümüze özgü birdurum değildir. Telgraf ya da televizyonun ilkçıktığı dönemlerde gazeteciliğe etkileri düşü-nüldüğünde, yeni gelişmelerin gazetecilikte bir

takım becerilere olan gereksinimi artırması vemesleğin karakterini etkilemesi doğaldır(Delano 1996: 7). Bu yüzden ilerleyen yıllardateknolojik gelişmelerin büyük çapta değişimleridoğuracak olması da, medya profesyonelleriniş pratiklerinin bu değişiklikler çerçevesindeyeniden şekillenmesini zorunlu kılmaktadır(İLEF Rapor 2007: 25).

Öte yandan yeni iletişim teknolojileri ve inter-net medya üzerinde yeni iş pazarları meydanagetirmiştir. Şöyle ki, internet ve diğer sayısalortamlar medya için içeriklerini sunabilecekle-ri ve bu yolla kar elde edebilecekleri yenialanlar doğurmuştur. İlerleyen sayısallaşma,teknolojik ve sektörel anlamda bir yöndeşmeyidoğurduğu gibi işgücü açısından da biryöndeşmenin yaşanmasına zemin hazırlamıştır.Yeni teknoloji birçok işi daha az insanla yap-maya olanak sağlayarak hem üretim maliyetle-rinin düşmesini ve hem de üretimin hızlanmasısağlamaktadır (Blackman 2004: 294, İLEFRapor 2007: 11).

Bu bağlamda, yeni medya endüstrisi, hizmet veürün sunmak için telekomünikasyon ve bilgi-sayar teknolojisinin öğelerini birleştirir. Böyle-ce yeni medya profesyonelleri her tür bilgi,iletişim ve eğlence ürününü hazırlarken, her-hangi bir tanımlanmış endüstriyle sınırlı kala-mazlar. Çalışma koşulları, istihdam ve iş yap-ma biçimleri pazar yapısının taleplerine göreşekillenmektedir. Dolayısıyla yeni medya sek-töründeki gelişmeler, medya endüstrisindekiistihdama yönelik gelecek vizyonları açısındanoldukça önemlidir (İLEF Rapor 2007: 7). Ult-ra-çapraz mülkiyet ilişkileri yoğunlaşması,yöndeşme gibi olgular, alandaki iş ve üretimintanımlamaları ve sınıflandırmalarını karmaşık-laştırmaktadır. Yeni medya yeni teknolojilerlebirlikte belirginleşirken aynı zamanda iş dün-yasına şekil veren yeni kavramların kaynağıolmuştur. Bu belirleyicilik iş kimliklerindebüyük ölçüde çeşitlilik üretmiş ve yeni medyaçalışanları; dijital tasarımcılar, web sayfa tasa-rımcıları ve eğlence ürünleri üreticileri olaraksektöre dâhil olmuşlardır (Batt ve ark. 2000: 3).

Yöndeşme Becerileri

Sayısallaşma, yeni iletişim teknolojileri veyöndeşme, gazeteciliğin yeniden yapılandırıl-masına ve değişen profesyonel uygulamalarakatkı sağlayan önemli faktörlerdir (Singer


243

2003: 141). Yukarıda da ifade edildiği gibi,özellikle son on yılda sektörel ve teknolojikyöndeşmenin sonucu olarak dünyada ve Türki-ye'de internet gazeteciliğine yönelik gelenekselmedya yatırımları önemli oranda artmış veartmaya da devam etmektedir. Bu durum gaze-telerdeki üretimin dijitalleştirilmesini doğur-muş, bunun sonucu olarak da haber/içerik üre-timi ve dağıtımı sürecinde yeni iş yapma pra-tikleri ortaya çıkmıştır (Batt ve ark. 2000).Sayısal iletişim teknolojilerinin zorlamasıyla daolsa, medyada geleneksel üretim biçimlerindeyaşanan bu dönüşüm, ortaya yeni iş alanlarıçıkarırken, gazeteciliğin niteliklerini de etkile-miş, çekirdek becerilerin yeni teknolojiler çer-çevesinde yeniden ele alınması ihtiyacını do-ğurmuştur.

Gelinen bu noktada sayısallaşma ve yöndeşmeile ortaya çıkan yeni beceriler, gazetecilerinçekirdek becerilerinin yerini almamış, sadecegazeteciler için gerekli olan beceri sayısınıartırmıştır (Harper 1996). Geleneksel gazete-cilikte olduğu gibi bir alanda uzmanlaşmayerine, gazetecilerden günlük pratiklerindetelevizyon, gazete, internet ve radyo gibi farklımedya ortamları için haber üretebilecek çoklubecerilere (multi-skilled) sahip olmaları bek-lenmektedir (Batt ve ark. 2001: 19).

Günümüzde teknik beceriler yöndeşmiş gaze-tecilerin en önemli yeteneği olarak düşünül-mez. Farklı medyalar için içerik üretebilecekteknik yetenek ve perspektiften başka bu bece-rileri okuyucu ile diyalog içine girme, içindebulunduğu toplumun temel dinamiklerini bil-me, olay ve olgular arasında sosyal ve tarihselbağlantılar kurabilme, ele aldığı konuyu, gaze-tecilik mantığı içinde çok boyutlu bir şekildeişleyerek insanların anlayabileceği düzlemeoturtabilme ve dili etkin kullanabilme becerile-riyle bağdaştırması gerekmektedir.

Ayrıca yöndeşik gazeteci için yazma teknikle-rine hâkim olmak tek başına yeterli değildir.Yazma ve özetlemeye ek olarak video ve sesdüzenleme, kurgulama, sayfa ve web tasarımı,fotoğraf çekme ve düzenleme, grafik ve ani-masyon yapabilme ve bu işleri internet orta-mında gazetecilik mantığı ile sunabilme yete-neklerine sahip olmalıdır. Yine bu süreçteeditörler, farklı platform ve medyalardan gelenenformasyonu işleme tabi tutmalarından dolayıçok daha önemli role sahip olmuşlardır (Trends

in Newsroom 2008: 67). Bu yüzden de tıpkımuhabirler gibi editörler de bütün medya bi-rimlerindeki kavramları çözebilmek için gerek-li nitelikleri edinmek zorundadırlar.

Bu gelişmeler ışığında, medya profesyonelleri-nin yeni becerilerinin belirlenmesi amacıyla,Avrupa Birliği projeleri kapsamındaki MediaDigiT Projesi’nde (İletişim Sektöründe Dijital-leşme: Avrupa için Zor Sorun) bir dizi çalışmayapılmıştır. Proje bağlamında medya profes-yonellerinin, dijitalleşme süreci çerçevesinde,ortaya çıkan yeni becerilere adapte olabilmeleriiçin çeşitli yerlerde meslek içi eğitim program-ları düzenlenmesi hedeflenmiş ve yeni beceri-ler tablo 2’de sunulmuştur ("Digitisations in thecommunication sector: A Europen Challenge",Second Shortlıst Of Competences).

Görüldüğü gibi, sayısal teknoloji ve internetbağlamında ortaya çıkan yeni beceriler gazete-ciliğin mesleki anlamda kendilerini sürekliolarak geliştirmeleri gereğini zorunlu kılmak-tadır. Bu bağlamda, yeniçağda gazetecilerinihtiyaç duyduğu yeni becerileri üç farklı gruptaincelemek mümkündür.

İlk olarak bilgi toplama ile ilgili becerilervardır. Bu beceriler, etkili araştırma stratejilerive ölçütlerinin nasıl oluşturulacağını, internettabanlı arama motorlarının nasıl kullanılacağınıanlamayı kapsar. Aslında internet ilk çıktığıgünden bu yana gazeteciler için bilgi sağlamave kaynak konusunda vazgeçilemez bir yar-dımcı olmuştur. Dolayısıyla bir bilgi kaynağıolarak interneti gazetecilik açısından düşünmekyeni bir şey değildir. Ancak yine de gazetecile-rin aranılan bilgiye kısa sürede ulaşabilmekiçin doğru arama ölçütleri oluşturabilmek,bulunan enformasyonun doğruluğunu teyitedebilmek ve ele alınan konuyla olan ilişkisinikurabilmek, arama sonucunda ortaya çıkanbilgi yığını içerisinde konuya dair haber niteliğitaşıyacak unsurları seçebilmek ve özetleyebil-mek gibi çekirdek becerilere sahip olmalarıgereklidir.

İkinci grupta, internet üzerinden arama motor-ları aracılığıyla, bilgi elde edebilmenin yanısıra değişik materyallerle (kamera, yazı, seskayıt cihazı, dijital fotoğraf makinesi vs.) habertoplayabilme ve internet üzerinden haber su-numunu mümkün kılabilecek donanım ve yazı-lımları kullanmayı sağlayan beceriler vardır.


244

Analog sistemden sayısal sisteme geçişte birköprü olan bu beceriler sayısal kamera ve fo-toğraf makinelerini, internet bağlantılı dizüstübilgisayarları, gelişmiş yeteneklere sahip ceptelefonlarını ve internet üzerinden haber sunu-mu için gerekli görüntü, ses ve metin düzenle-yici/kurgulayıcı prosedürleri kullanabilmekşeklinde sıralanabilir.

Bu gruptaki beceriler gazeteciyi multimedyaüreticisi yapmaktadır. Multimedya genellikletümleşik halde bulunan dijital metin, fotoğraf,grafik, animasyon, ses ve video öğeleriylebirlikte dinamik kullanıcı arayüzlerinin inşaedildiği içerik, servis ve ürünler olarak genişbir tanıma sahiptir (Thurman ve Lupton 2008,Deuze 2004). Multimedya gazetecisinden çe-kirdek becerilerinin yanı sıra bir proje idarecisi,grafik ve animasyon tasarımcısı, ses ve görün-tü/video kurgucusu ve web tasarımcısı gibiçoğul becerilere sahip olması beklenir (Batt veark. 2000). Çoklu becerilerin gazeteciye nor-malinden fazla iş sorumluluğu yüklemesininyanı sıra, haberi birçok açıdan (ses, video,metin, grafik, animasyon) beslemesi bakımın-dan gazeteciye daha iyi bir perspektif kazan-dırdığı söylenebilir.

Genel olarak, video, ses dosyaları ve fotoğraf-ların daha rahat açılması ve kullanıcının işini

kolaylaştırmak için daha düşük kaliteli halegetirilmesi gerekmektedir. Bunu yapabilmekkonuya ilişkin bir takım yazılım ve programlarıkullanmakla mümkün olmaktadır. Bu yüzdengazetecinin söz konusu yazılımları kullanabil-mek ve olanaklarının farkında olmasına ekolarak, çekirdek gazetecilik becerileri çerçeve-sinde, haber üretiminde yine ses, görüntü, ani-masyon, grafik vs gibi öğeleri oluşturma vebirleştirebilme becerisini kullanarak haberkurgusunu bu öğeler desteğinde inşa edebilmeyeteneği de bu grup içerisine dâhil edilebilir.

Üçüncü grup ise, üretilen içeriği sayısal ileti-şim ortamlarında yayınlamak için, bugün çokaz gazetecinin sahip olduğu, tamamen yenibecerileri kapsamaktadır. Bu pratik Html, Javagibi içeriğin internet ortamında sunulmasındakullanılan web tasarım programlarını kullana-bilmeyi gerektirir. Ayrıca web sayfasının haberakışına göre belli bir periyodik içermeyen,belirsiz zaman dilimlerinde sürekli güncellen-mesi için gerekli olan programların öğrenilmeside önem taşımaktadır. Bu gruptaki yeni beceri-lerin çekirdek becerilerle kesiştiği nokta isebütün bu içeriği Web sayfasında kullanıcılarınrahatla izleyebileceği düzlemde, gazete tasarı-mına uygun bir biçimde yerleştirebilme veetkileşimde bulunma metotlarını kullanabilmebecerisidir.

Tablo 2: Yöndeşme gazetecisi becerileri

Mul

timed

ya Ö

ğele

ri

Beceriler Gerekli Yazılımlar/Araçlar

Hab

er/b

ilgi

Top

lam

aya

yöne

lik İyi bir şeklide bilgisayar ve diğer teknolojik araçları kulla-nabilen, etkili ve doğru araştırma ölçütleri oluşturabilmek,aranılan bilgiye hızlı biçimde ulaşabilmek, doğru ve rafine

bilgiyi birçok kaynaktan doğrulayabilmek, bulunanbilgileri konu bağlamında özetleyebilmek

İnternet, e-posta grupları, habergrupları, forumlar, veri tabanları,

çeşitli arama motorları veyazılımları

Met

in Haberin/içeriğin temel öğesi olan metnin biçimsel yönü,rengi, boyutu, karakter ayarları doğrultusunda gazetecilik

açısından dikkat çekici hale getirebilme.

Word, PowerPoint Excel, gibiofis programları.

İçer

ik ü

retim

ine

dair

Foto

ğraf

Haberin içeri bağlamında fotoğraf üzerinde düzenlemeleryapma, renklendirme ve başka filtreler uygulayabilme,fotoğrafın ebatlarında ve çözünürlüklerinde oynamalar

yapabilme.

Dijital fotoğraf makineleri,Adobe Photoshop, Ulead

PhotoImpact X3 ve diğer görün-tü ve fotoğraf işleme programları


245

Ses

Ses kayıt ve üretim araçlarını/programları kullanabilmek,ses kayıtları üzerinde tasarım ve düzenlemeler yapabilme.İçeriğe uygun ses ya da ses efektleri üretimi yapıp, içerikbağlamında monte edebilme, oluşturulan ses dosyasını

yüksek, normal ve düşük kaliteli skalada değerlendirebil-me, sesi görüntü, metin ve diğer multimedya öğeleriyle

birlikte kullanabilme.

Dijital ses kayıt cihazları, mikro-fonlar, Adobe Auidition ve diğer

ses düzenleme yazılımlarıV

ideo

Analog görüntüleri sayısal görüntüye dönüştüren görüntükayıt ve üretim araçlarını/programlarını kullanabilme,video dosyalarını içerik bağlamında kurgulayabilme,

görüntü dosyalarını web hızlı veri akışı sağlayacak şekildeayarlama, videoyu ses, metin ve diğer multimedya öğele-

riyle birlikte yeniden düzenleyebilme.

Dijital kamera ve diğer dijitalgörüntü kaydediciler, AdobePhotoshop, Adobe PremiereCombustion, Fire, Flame,

Lustre, Final CutPro, WindowsMedia, QuickTime, Flash ve

diğer görüntü düzenlemeprogramları

Gra

fik, A

nim

asyo

n ve

Diğ

erG

örse

l Mal

zem

eler

Görsel öğelerin ve simgelerin tasarlanabildiği yazılımlarıkullanarak durağan ya da hareketli grafik, animasyon, tablo

ve diğer görsel malzemeler çizebilme, içeriğe ilişkin,konunun daha kolay anlaşılmasına ya da konu hakkında

detay vermede uygun görsel malzemeyi tespit edebilme veoluşturabilme, haber öyküsüne yönelik mizansen

canlandırmalar yapabilmek için grafik ve animasyonprogramlarını kullanabilme.

Adobe Photoshop, Maya, 3DStudio Max, Adobe Illustrator,

Zbrush, MacromediaDreamweaver, Macromedia

Flash.

Dağ

ıtım

ve

sunu

ma

dair

Üretilen multimedya içeriğini internet ya da diğer sayısalortamlara gazeteciliğe uygun bir biçimde tasarlayıp (mi-zanpaj), kodlayabilmek için gerekli yazılımları kullana-bilme, içeriği haber akışına göre güncelleyebilme, içeriküzerinde linkler aracılığıyla (hypertext) detay bilgi vere-bilme, etkileşim ve arşivleme olanaklarını kullanabilme.

HTML, CSS, XML, Java Script,Perl, C, Cold Fusion, UNIX gibi

web sayfası düzenleme tasarlama ve kodlama

yazılımları

Yön

etse

l Bec

erile

r

Takım çalışmasına yatkın, iş sırasında karşılaşılan karma-şık problemleri çözebilme, algı düzeyi yüksek, hızlı karar

verebilme, müşteri ilişkilerini yürütebilme, kaynaklarıverimli kullanabilme, içeriğin hitap edeceği kesime göre

pazarlama faaliyetleri sürdürebilme.

Diğ

er b

ecer

iler

Kendi dilini her türlü ortamda etkin kullanabilme, yabancıdil, (özellikle İngilizce), etik bilgisi, sosyal algılama bece-

risi, katılımcı ve diyaloga/müzakereye dayalı iletişimyeteneği, kullanıcı güdümlü, estetik perspektife sahipolabilme, gözlemleme, okuma ve araştırma yapmaya

eğilimli olma, meslek arkadaşlarıyla süreli iletişim içindeolma ve mesleki örgütlenme bilinci sahip olma.

C. YENİLİKLER VE GAZETECİNİNEZİLİŞİ

Yeni Tanımlamalar ve Karmaşa

Gazetecilik farklı medya ortamları üzerindengerçekleştirilse de uzun zaman sürecinde oluş-turulmuş, belirli norm ve ilkelere bağlı olaraktanımlanmış bir pratiktir. Haberin üretim süre-ci, haberin dili, haberciliğin organizasyon yapı-

sı ve profesyonel gazetecilik normları zamaniçerisinde yapısallaşmıştır (İnal 1996: 21).Dolayısıyla yeni gelişmeler gazeteciliğin vehaberin yapısından ziyade, sadece format vebiçim değişikliğine neden olmuştur. Bu neden-ler yöndeşme gazeteciliğini geleneksel gazete-cilik pratiğinden tamamen bağımsız ve yeni birpratik olarak ele almak doğru olmayacaktır(Quinn ve Filak 2005: 23).


246

Yeni medya çalışanının tanımını yaparkenbirçok açıdan geleneksel gazeteciliğin dışındayeni çerçeve çizmek pek mümkün değildir.Çünkü profesyonel kimlikleri, iş ve sosyalgüvenceleri ve iş modelleri gibi temel konular-da geleneksel gazeteci tanımını sarsacak köklübir değişiklik olmamıştır. Ancak beceri veyetenek konusunda yöndeşme gazetecisi gele-neksel gazetecinin çekirdek yeteneklerininyanında bir takım ek becerilere ihtiyaç duy-maktadır.

Bu çerçevede gazeteciliğin iş yapma biçimle-rinde, eskiye ilaveten gelen yeni becerilerleyeniden tanımlanmasının yanında buna bağlıolarak gazeteci tanımlamasında da "internetgazeteciliği", “ağ gazeteciliği”, "online gazete-cilik", "siber gazetecilik", "e-gazetecilik", "sa-nal gazetecilik", "yöndeşme/yöndeşik gazeteci-liği" ve "multimedya gazeteciliği" gibi sıfatlarkullanılmıştır. İnternet, online (çevrimiçi), ağ,siber ve e- gazetecilik sıfatları, sadece metni,ya da sadece görüntüyü web ortamına taşımakanlamına gelebileceğinden gazeteciliktekidönüşümü tam anlamıyla karşılamayabilir(Deuze 2003). Örneğin gazeteler ilk olarakinterneti keşfettiklerinde kağıt baskı içeriğiniolduğu gibi web sayfasına multimedya,hypertext ve etkileşim özelliklerinden yoksunbir biçimde aktarıyorlardı ve bu da internetgazeteciliği olarak tanımlanmaktaydı (Nora veFiebich 2002). Dolayısıyla internet gazeteciliğisayısal çoklu becerileri ifade etmede yetersizkalmaktadır.

Multimedya gazeteciliğini tanımlarken ise ikiyol kullanılabilir. İlk olarak söylenen ve yazı-lan kelimeler, müzik, hareketli ve durağangörüntüler, grafik animasyonları gibi etkileşimhalinde olan metinsel unsurları içeren medyaformatlarını kullanan internet sitelerinde haberpaketlerinin sunumudur. İkincisi ise, websitesi, e-mail, SMS, MMS, radyo, televizyonteletext, gazete ve dergi gibi farklı medya yo-luyla sunulan (her zaman eş zamanlı olmasada) karma sunum şeklindedir (Deuze 2004:140). Ancak multimedya gazeteciliğinin buyöndeki tanımı da yöndeşme süreci dönüşüm-lerini tam anlamıyla karşılama da eksik kal-maktadır. Öyle ki multimedya metodununsadece internet tarafından başlatılmadığını,örneğin, tarihi internetten önceye rastlayan,İngiltere’deki BBC gibi yayın kuruluşlarındaki

gazeteciler her zaman çok yönlü medya kapasi-tesi için çalışmaya teşvik edildiği bilinmektedir(Deuze 2004: 143). Bu açıdan, bu çalışmadasektördeki dönüşümü, yeni iş pratiklerini veçoklu beceriyi temsil etmesi açısından, dahaçok "yöndeşme gazeteciliği" kavramı tercihedilmiştir.

Öte yandan yöndeşme gazeteciliğini tamamenteknolojik gelişmelerin sınırlılıkları ve potansi-yelleri içinde yapılan bir pratik olarak incele-mek de doğru değildir. Çünkü daha öncedeifade edildiği gibi sosyal bir olgu olarak gaze-tecilik sadece teknoloji ile değil sosyal alandakitüm gelişmeleri kapsayan daha geniş bir hare-ket alanı içinde şekillenmektedir. Bu yüzden degazeteci pratikleri sadece teknolojik ve sektö-rün yapısından kaynaklanan yapılara göre be-lirlenmez. Aynı zamanda haberin sunulduğuortamın özellikleri ve buna bağlı olarak haberinsunumu, biçimi, sosyal ve kültürel gelişmelereparalel olarak okurun profili ve değişimi ya-nında gazetecinin profesyonel kimliği gibibirbiriyle ilintili ve etkileşim içinde olan birtakım dinamikler çerçevesinde şekillenmekte-dir.

Yeni İşler Eski Sorunlar

Yeni medya endüstrisi içerik üretimi ve dağı-tımı konusunda sürekli yeni olanaklar sağlar-ken çalışanların iş güvenliği, ücretleri, sendikalörgütlenmeleri gibi konularda hiçbir ilerleme-nin kaydedilmediği bir ortam olmuştur. Esnekistihdam yapısıyla birlikte çalışanlar için yeniolumsuz koşullar yaygınlaşırken, ücretsiz ça-lışma saatlerinin artması, yeni beceriler açısın-dan eski çalışanların tasfiyesi, iş güvenliği veyeni becerilere adaptasyon konusunda kurum-sal eğitimin eksikliği gibi konular bu yeni dö-nemin yükselen sorunları olarak ortaya çık-maktadır.

Yeni dönemde öncelikli sorun, melez (hybrid)gazeteciler olarak da adlandırılan (Batt ve ark.2000) yeni medya profesyonellerinden bekleni-len beceri ve yeteneklerin kazanılması konusu-nun ciddi bir eğitim süreci gerektirmesidir.Dolayısıyla yeni medya profesyonelleri, sürekligelişen teknolojiye ve buna bağlı olarak sektö-rün dinamik yapısına ayak uydurmak ve yeni işalanlarında yeteneklerini geliştirmek için za-manlarının büyük bir kısmını öğrenmeye veyeteneklerini geliştirmeye harcarlar.


247

Newyork'ta ki yeni medya profesyonelleriüzerine yapılan bir çalışmada, yeni medyaçalışanlarının eğitim için ayırdıkları ödenme-miş süre haftada 13.5 saattir (Batt ve ark. 2000:25). Aynı araştırmada yetenek kazanımı içineğitimin kurumsal bir politikadan daha çokgazetecinin kendi kişisel sorumluluğu olduğuvurgulanmıştır. Ayrıca yeni profesyonellerdenteknik yeteneklerin yanı sıra yeni medyadabaşarının anahtarı olarak görülen karmaşıkproblemleri çözebilme, müşteri ilişkileriniyürütebilme, kaynakları verimli kullanabilmegibi yönetsel becerilerle birlikte satış, pazarla-ma gibi yeteneklere sahip olmaları istenmekte-dir (Batt ve ark. 2000: 4)

Batt vd.'nin yaptıkları araştırmaya katılan yenimedya profesyonellerinin ortalama iş saatihaftada 53 saat olarak ifade edilmiştir. Fakatyeni medyada doğrudan üretim için harcanan işsaatinin, bu rakamın sadece yüzde 49'u olduğubelirlenmiştir. Geri kalan yüzde 51'lik zamanise zaman ise yeni iş arayışlarına ve müşteriilişkilerine harcanmaktadır. Dolaylı işlere har-canan bu zaman dilimi de ödeme yapılmayaneğitim zamanına dahildir ve yeni medya çalı-şanları, zamanlarını güncel projelere harcadık-larından daha çok bir sonraki iş takibi içinharcarlar. Çünkü yeni medyadaki iş politikalarıuzun görev süresi olan işçilerden çok, pazarla-nabilir özel yetenek ve projeler çerçevesindeoluşturulur (Batt ve ark. 2000: 5-6). Bu yüzdende yeni medya çalışanları geleneksel medyaçalışanları gibi düzenli ve 'sürdürülebilir' işrutinine sahip değillerdir.

Yeni dönemde ortaya çıkan bir diğer önemlisorun ise yeni medya gibi esnek yapılı ve pro-jeye dayalı bir sektörde çalışanlarının iş güven-cesi konusudur (Deuze ve Dimoudi 2002: 91).Batt vd. nin yaptığı çalışmada sürekli olarakbüyüyen endüstride çalışanların sadece üçteikisi gelecek iki yıl işlerinde sabit kalacaklarınıdüşündüğü belirlenmiştir. Araştırmaya katılan-ların genelde yeni medya çalışanları içerisindeyüksek maaşla istihdam edilenler olmasınarağmen sağlık sigortası, çalışma saatleri, izinve gibi sosyal güvence politikaları açısındanihmal edildikleri görülmüştür. Buna göre tamgün çalışan profesyonellerin sadece yüzde77'sinin sağlık sigortası ve yüzde 72'sinin kap-samlı sağlık bakımını işverenlerden; bağımsızkonumda çalışanların ise (freelance) yüzde

25'inden daha azı bu tür yardımları işverenler-den ya da müşterilerden almaktadır ve sadeceyüzde 11'inin kapsamlı sağlık sigortası bulun-maktadır (Batt ve ark. 2000: 6-7).

Görünen o ki yeni medyanın profesyonelleresağladığı imkânlar geleneksel medyayı arata-cak cinsten olacak. Çalışma saatleri, iş kapasi-tesi ve artan nitelik ihtiyacı dolayısıyla yenimedya profesyonellerinin sorunları eskiyeoranla katmerleşecektir (MacGregor 2003: 16).İş bölümü ve kazancındaki adaletsizlik de şim-di olduğundan daha da fazla kendisini göstere-cek, "yeni iş bölümü yapısında kimileri basit işgücü birimlerinden devasa karlara imza atan'patronlara' dönüşürken, sektörde istihdamedilen çoğunluk için durum" (İLEF Rapor2007: 8) daha da kötüye gidecektir.

Şöyle ki, sektördeki gazeteciler genelde, çoğulyetenekli olmanın kariyerleri açısından önemliolacağını düşünseler de maaş ve sosyal güven-ce konusunda çoğul yetenekli olmanın avantaj-larını görmediklerini, hatta eskiye nazaran dahafazla çalıştıklarını belirtmişlerdir (Aviles veCarvajal 2008). Zaten, çoklu beceri konusundahabercilerin ek eğitim alması için yatırım yap-ma zorunluluğu karşısında, yöneticiler yenimedya uzmanı kiralama ya da eski çalışanıtasfiye edip iletişim teknolojilerine yatkın dahagenç insanları işe alma gibi politikalar izlemiş-lerdir.

Öte yandan Dünya Editörler Forumu’nun2006’da dünyanın çeşitli bölgelerindeki toplam435 yazı işleri sorumlusuna uyguladığı anketsonucunda gazetecilerin yeni ortam ve onungerektirdiği beceriler konusunda meslekiçieğitime alınması konusunda bir eğilimin oldu-ğu ortaya çıkmıştır (Trend in Newsroom 2007:5). Ancak meslek içi eğitim geleneğinin medyakuruluşlarında yerleşmemiş olması, eğitiminbelli bir yatırım ve zaman gerektirmesi, zatensendikal örgütlenme konusunda oldukça zayıfolan sektörde eskilerin yerine yenilerin alınma-sı gibi daha az para ve zaman kaybı olacakdiğer seçeneğin uygulanması fikri kapitalistakla daha yatkın gelmektedir. Bu konuda Por-tekiz'deki dört ulusal yayın organını kapsayanaraştırmada 2000'den 2005 yılına kadar geçendönemde meydanının dijital teknoloji anlamın-da yeniden yapılanma sürecinde yaşları 40'danyukarı olan 300'den fazla gazetecinin sözleş-


248

melerinin feshedildiğinin belirtilmesi, medyayöneticilerin gerçek tutumu hakkında fikirverebilir ("Reorganizations excluded more than300 journalists in six years").

Sonuç olarak, multimedya gazeteciliğinin gaze-teciler arasında bir gerginlik oluşturduğu veyaygın geleneksel gazeteci kültürünün doğasıy-la uyuşmadığı söylenebilir. Ancak yine detümleşik sistemde çalışan birçok gazeteci veeditör, multimedyanın işlerinin kalitesini artır-dığını, kariyer fırsatlarını geliştirdiğini ve gaze-teci olarak iyi bir iş yapmayı hissini artırdığınıifade etmişlerdir (Deuze 2004: 146).

SONUÇ

Sayısallaşma ve bilgisayar teknolojisindekigelişmelerle birlikte medya endüstrisinde sonyıllarda gerçekleşen yoğunlaşma ve yöndeşmeeğilimleri, sektörde yeni iş yapma biçimleri veistihdam yapılarının oluşmasına neden olmuş,online gazeteciliği, multimedya gazeteciliği,internet gazeteciliği ya da ağ gazeteciliği olarakadlandırılan ve yeni medya üzerinden gerçek-leştirilen gazetecilik uygulamaları ortaya çık-mıştır. Haber üretiminden, haberin içeriğininoluşturulması ve dağıtımına kadar bir dizi ga-zetecilik pratikleri üzerinde kendini gösterenbu süreç, aynı zamanda, haberin ve okuyu-cu/izleyici/dinleyicilerin de tümleşmesi sonu-cunu da doğurmuştur.

Özellikle Amerika ve gelişmiş Avrupa ülkele-rinde medya sektörü, örgütlenmeleriniyöndeşme süreçleri içerisinde tamamlarken,Türkiye’de de sayısal iletişim teknolojisinintoplumsal alanda giderek gündelik hayatınvazgeçilmezleri haline gelmesi ve yaygınlaş-ması, yeni neslin internette bir yaşam formuoluşturması ve tüm bunlarla bağlantılı olarakinternet üzerindeki reklam akışının artması gibiunsurlar medya şirketlerinin internete yatırımyapması konusunda adımlar atmasını sağlamış-tır. Öte yandan yeni iletişim teknolojilerinedayalı üretim tarzına geçmenin ilk baştakiyüksek maliyetli yatırım zorunluluğu dışında,üretim ve dağıtım konusunda sağlayacağı ma-liyetin uzun vadede geleneksel medyaya oranladaha düşük olması ve daha az zaman gerektir-mesi de medya şirketlerine tümleşik modelegeçme konusunda motivasyon sağlamaktadır.Bu da aslında medya endüstrisinin internetekarşı takındığı tavrın gazeteciliğin ifade ediliş

tarzını geliştirme isteğinden ziyade, büyükölçüde ekonomik gerçekler tarafından belirlen-diğini göstermektedir.

Tüm bu süreç içerisinde değişen ve gelişeninternet gazeteciliği beklendiği gibi gelenekselgazeteciliği ortadan kaldırmamış, bu iki gaze-tecilik pratiği eş zamanlı olarak aynı platform-da uygulanmıştır. Hatta çoğu kere internetgazeteciliğinin geleneksel medyanın yozlaşma-sının önüne geçebileceği ve toplumun demok-ratikleşmesi anlamında önemli bir işlev göre-ceği iddia edilmiştir.

Sayısal teknoloji ve internet bağlamında gaze-tecilik açısından ortaya çıkan yeni becerilergazeteciliğin mesleki anlamda kendilerini sü-rekli olarak geliştirmeleri gereğini zorunlukılmaktadır. Bu yeni dönemde gazeteciler artıkçekirdek becerilerin yanı sıra video ve sesdüzenleme, kurgulama, sayfa ve web tasarımı,fotoğraf çekme ve düzenleme, grafik ve ani-masyon yapabilme ve bu işleri internet orta-mında gazetecilik mantığı ile sunabilme yete-neklerine sahip olmaya zorlanmaktadır. Buyüzden de gazetecilerden bütün medya birimle-rindeki kavramları çözebilmek için gereklinitelikleri edinmek ve multimedya üretimiyapabilmek için çoğul becerilere donanmasıbeklenir. Ayrıca yeni teknik yeteneklerin yanısıra yeni medyada başarının anahtarı olarakgörülen karmaşık problemleri çözebilme, müş-teri ilişkilerini yürütebilme, kaynakları verimlikullanabilme gibi yönetsel becerilerle birliktesatış, pazarlama gibi yeteneklere sahip olmalarıda yeni medya profesyonellerinden beklenenbeceriler arasındadır.

Tüm bunlara karşılık yöndeşme medya endüst-risi açısından, genel itibariyle, avantajlı olurkenbu yeni dönemde gazeteciler esnek istihdamyapısıyla birlikte yeni olumsuz koşullarla karşıkarşıya kalmışlardır. Ücretsiz çalışma saatleri-nin artması, yeni beceriler açısından eski çalı-şanların tasfiyesi, iş güvenliği ve yeni becerile-re adaptasyon konusunda kurumsal eğitimineksikliği gibi konular, bu yeni dönemin yükse-len sorunları olarak kendini göstermiş, gazete-ciler açısından “yeni olan” eski sorunların dahada büyümesi şeklinde gerçekleşmiştir.

SONNOTLAR

(1) Yöndeşme ve sayısallaşma konusundadetaylı bilgi için bkz. Taş, Oğuzhan (2004).


249

Yöndeşme ve Medya Endüstrisi: İletişim Ala-nında Yöndeşme Eğilimleri, YayınlanmamışYüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniver-sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

(2) Yöndeşme birçok alan için kullanılan birkavramdır. Örneğin sektörel yöndeşme, tekno-lojik yöndeşme, ekonomik yöndeşme gibi belliyapılanmalar açıklanırken kullanılabileceğigibi örneğin 1941'de Lazarsfeld tarafındanyönetimsel ve eleştirel iletişim araştırmalarının,1980‘lerde de çeşitli araştırmacılar tarafındanliberal ve eleştirel yaklaşımın yöndeşmesibağlamında da kullanılmıştır. Ayrıca BeybinKejanlıoğlu (1998), kültürel çalışmalar veekonomi-politik yaklaşım arasındaki farklılık-ların aşılarak ortak bir kuramsal bakış açısıgeliştirilmesi bağlamında yöndeşme ifadesinikullanmıştır.

(3) Yapılan çalışmanın konusu ve sınırlılığıdolayısıyla yöndeşme teknolojik boyutları önplana çıkarılarak değerlendirilmiştir. Ancakyöndeşmenin çoğu zaman ses, görüntü, verigibi her tür içeriğin ve bu içeriğin dağıtımı içingerekli telefon, kablo, yayıncılık ve mobilşebekelerin teknolojik iç içeliği çerçevesindetanımlanmasının telekomünikasyon, yayıncılıkve bilgisayar endüstrisi arasındaki giderekartan ölçüde stratejik birleşmeleri ve yoğun-laşma eğilimlerini ve dolayısıyla çok sesliliktartışmalarını görmezden gelinmesine nedenolacaktır. Bu yüzden yöndeşme olgusunu bü-tünlüklü bir çerçevede ele almak ekonomipolitik açıdan yapılacak analizlerle mümkünolacaktır.

(4) İletişim sektörünün büyük aktörleri, internetaracılığıyla okurlara ulaşma ve bunu yeni or-tamda söz sahibi olma avantajını kullanmakiçin özellikle 2000'li yıllardan itibaren internetşirketleriyle yöndeşmeye başlamışlardır. Bubirleşmelerin bir ölçüde simgesi olarak kabuledilen ve alandaki diğer birleşmelerinin yoluaçan birleşme dünyanın en büyük internet sağ-layıcısı AOL tarafından Time Warner çokluortam grubunun 2000 yılında satın alınmasıdır(Törenli 2005: 129).

(5) Ekonomik yöndeşme olarak da ele alınansektörel yöndeşme, küresel medya şirketleriarasında yaşanan şirket evlilikleri ve birleşme-leri bağlamında küresel boyutta bir medyayoğunlaşması manzarası çizmekte ve medya

şirketleri arasında pek çok farklı ticari ilişkiyeizin veren bir gelişme olarak yoğunlaşma açı-sından problematik hale gelmektedir.

(6) Reklam bakımından henüz dünya ortalama-larının altından bir pay alan Türkiye'deki inter-net, yerli ve yabancı yatırımlarla birlikte önem-li bir mecra olma yolunda ilerliyor. Yahoo,MSN, Google gibi uluslararası dev internetşirketlerinin Türkiye'de yatırım yapmaları(Yeni Ekonomi Devleri Türkiye'yi keşfetti!)yakın bir zamanda internetin, kar ve hareketli-lik anlamında, potansiyel bir pazar olacağınıgöstermektedir.

(7) Haberdeki dönüşümden kastedilen şeybiçimsel anlamdaki değişimdir. Çünkü haberyapılaşmış bir metindir ve yeni gelişmelerhaberin yapısında değil, üretim pratikleri, bi-çimi ve sunuluşunda değişikliklere neden ol-muştur. Bu makalede de haberin biçimsel an-lamdaki değişimi, yöndeşmeye bağlı olarakdeğişen gazetecilik pratikleriyle ilişkilendiril-miştir.

(8) Yeni medyayı eski medyayla ilişkilendirenFidler: “İletişim sistemini bir bütün olarakincelediğimizde, yeni medyanın bağımsız vekendiliğinden ortaya çıkmadığını göreceğiz.Yeni medya, tedrici olarak, eski medyanınyavaş yavaş metamorfoz geçirmesi ile ortayaçıkar ve yeni iletişim medyası ortaya çıktığın-da, eski biçimler genelde ölmezler; değişmeyive uyum sağlamayı sürdürürler.” diyerek med-ya dönüşümü için öngörülen birlikte değişimve birlikte varoluş, metamorfoz, yayılım, ha-yatta kalma, fırsat ve ihtiyaç ve gecikmeli be-nimsenme 6 temel prensip sıralamıştır.

Birlikte değişim ve birlikte varoluş: Gele-neksel habercilik interneti kendi faydasınakullanabilir, aynı şekilde internet haberciliği dekendi içeriğinin çoğunu basılı ortamlardanalabilir.

Metamorfoz: Yeni medya eskisinden değişe-rek doğar.

Yayılım: Eski medyanın özellikleri, yeni med-yayla birlikte ve onun içinde yayılır.

Hayatta Kalma: Geleneksel medya, ya uyumsağlar ya da yok olur.

Fırsat ve ihtiyaç: Yeni teknolojinin yaygınbiçimde benimsenmesi için sosyal bir ihtiyaç


250

haline gelmelidir. Bu ihtiyaç da gelenekselmedya için bir fırsat olabilir.

Gecikmeli benimsenme: Yeni medya teknolo-jilerinin benimsenmesi genelde 20–30 sene (birinsan neslinin yetişmesi için gereken zaman)kadar sürebilir (Fidler 1997: 232).

(9) Tam anlamı tartışmaya açık olsa da Web2.0 genel olarak internet kullanıcılarının ortak-laşa ve paylaşarak oluşturduğu sistemi tanım-lar. Tim O'Reilly'e (2005) göre Web 2.0'ınkısmen tanımı şöyledir: "Web 2.0 bilgisayarendüstrisinde internetin bir düzlem olarak iler-lemesiyle bir işletme devrimi ve bu düzleminkurallarını başarı için anlamaya çalışmaktır. Bukurallar arasında başlıcası ise; ağ etkilerinidaha çok insanın kullanabilmesi için program-lar kurmaktır.

(10) İnternetin küreselleşme bakımından önemibüyüktür. Ancak farklı dillerin kullanımı bilgi-nin küreselleşmesi açısından en önemli sorunolarak durmaktadır. Son zamanlarda Googlegibi önemli bir internet devinin web içeriklerinibirçok dile anında çevirme hizmetini sunması,çevirilerin niteliğinin kötü olmasına karşın yinede içeriğin küreselleşmesi konusundaki enönemli sorunun aşılmasına yönelik önemli birçaba olarak kabul edilebilir.

(11) Coopetition, işbirliği ve rekabetin harman-landığı bir anlama sahiptir. Bu kavram, genel-likle bilgisayar endüstrisi, yeni ürünler ve pa-zarlar, yazılım ve donanım firmaları arasındageliştirilen stratejik işbirlikleri çerçevesindekullanılmıştır.

(12) Tablonun oluşturulmasında Aviles veCarvajal’ın (2008) "Integrated and Cross-Media Newsroom Convergence: Two Modelsof Multimedia News Production - The Cases ofNovotecnica and La Verdad Multimedia inSpain." adlı makalelerinden yararlanılmıştır.

(13) Burada öne çıkan etkileşim kavramınıngeleneksel medyadaki etkileşimin çok ötesindeolması gerektiği açıktır. Etkileşim geniş an-lamda "Steur‘ın tanımladığı gibi “gerçek za-manda kullanıcının çevrimiçi iletişim ortamın-da, iletişimin biçim ve içeriğini değiştirme veetkilemedeki katılımı” iken, Rafaeli ise “etkile-şimin, iletişim ortamının değişken bir niteliğive bir iletişim sürecinde herhangi bir üçüncü

gönderimin ya da mesajın bir öncekileri etki-leme kapasitesi olduğunu” vurgular." (Timisi2003: 133).

KAYNAKLAR

Adaklı G (2006) Türkiye'de Medya Endüstrisi,Neo Liberalizm Çağında Mülkiyet ve Kontrolİlişkileri, Ütopya Yayınları, Ankara.

Aquino R, Bierhoff J, Orchard T ve Stone M(2002) The European Multimedia News Land-scape, Mudia Report,: International Institute ofInfonomics, Heerlen.

Aviles J, Alberto G ve Carvajal M (2008) "In-tegrated and Cross-Media Newsroom Conver-gence: Two Models of Multimedia News Pro-duction - The Cases of Novotecnica and LaVerdad Multimedia in Spain." Convergence:The International Journal of Research into NewMedia Technologies 14 (2), 221–239.

Bardoel J (1996) Beyond Journalism. A Profes-sion Between Information Society and CivilSociety, European Journal of Communication,11 (3), 283–302.

Başaran F (2004) Enformasyon Toplumu Poli-tikaları ve Gelişmekte Olan Ülkeler, İletişimAraştırmaları Derg, 2(2), 7–31.

Batt R, Christopherson S, Rightor N ve Van J,D (2000) NET WORKING: Work patterns andworkforce policies for the new media industryIthaca, NY: Cornell University, School ofIndustrial and Labor Relations, Center forAdvanced Human Resource Studies.http://digitalcommons.ilr.cornell.edu/cahrswp/97 Erişim Tarihi: 13.10.2008.

Blackman C (2004) Paying The Price: TheFuture for Europe’s Media Sector, Foresight6(5), 292–301.

Boczkowski P J (2004) The Processes ofAdopting Multimedia and Interactivity inThree Online Newsrooms, The Journal ofCommunication 54 (2), 197–213.

Bressers B (2006) Promise and Reality: TheIntegration of Print and Online Versions ofMajor Metropolitan Newspapers, The Inter-national Journal on Media Management 8(3),134 – 145.

Carey J (1997) The Communications Revolu-tion and the Professional Communicator, In:


251

Munson, Eve Stryker and Warren, Catherine A.(eds.): James Carey. A Critical Reader, Univer-sity of Minnesota Press, Minneapolis.

Castilhos K, Francisko J (2009) Journalism inThe Age of the Information Society, Techno-logical Convergence, and Editorial Segmenta-tion: Preliminary Observations, Journalism 10(1), 109–125.

Cooper T W (1998) New Technology EffectsInventory: Forty Leading Ethical Issues, Jour-nal of Mass Media Ethics, 3 (2), 71–92.

Dahlgren P (1996) Media Logic in Cyberspace:Repositioning Journalism and Its Publics, ThePublic 3(3), 59–72.

Dailey L, Demo L ve Spillman M (2005) TheConvergence Continuum: A Model for Study-ing Collaboration Between Media Newsrooms,Atlantic Journal of Communication, 13 (3),150–168.

Delano A (1996) The Newest New Journalism.Presented at 10th Colloquium on Communica-tion and Culture, The Future of Journalism.Piran, September, 11–15.

Dennis E E (2006) Television’s ConvergenceConundrum, Television Quarterly 37 (1), 22–27.

Deuze M (1999) Journalism and the Web: AnAnalysis of skills and standards in an onlineenvironment, Gazette, 61 (5), 373–390.

Deuze M (2003) The Web and its Journalisms:Considering the Consequences of DifferentTypes of News Media Online, New Media &Society 5(2), 203–30.

Deuze M ve Christina D (2002) Online Jour-nalists in the Netherlands: Towards a Profile ofa New Profession, Journalism 3 (1), 85-100.

Deuze M (2004) What is multimedia journal-ism?", Journalism Studies 5 (2), 139 – 152.

Deuze M (2005) Towards professional partici-patory storytelling in journalism and advertis-ing, First Monday, 10 (7). http://firstmonday.org/issues/issue10_7/deuze/index.html ErişimTarihi: 21.12.2008.

Deuze M (2007) Convergence culture in thecreative industries, International Journal ofCultural Studies 10 (2), 243–263.

Digitisations in the communication sector: AEuropen Challenge, www.esk.org.cy/ DigIT-News1.pdf Erişim Tarihi: 22.11.2008.

Dimmick J, vd. (2004) Competition Betweenthe Internet and Traditional News Media: TheGratification-Opportunities Niche Dimension”,The Journal of Media Economics, 17 (1), 19–33.

Duhe S F, Mortimer M M ve San San C (2004)"Convergence in North American TV News-rooms: A Nationwide Look", Convergence:The International Journal of Research into NewMedia Technologies 10 (2), s 81–104.

Fidler R (1997) Mediamorphosis and Under-standing New Media, Pine Forge Press, Thou-sand Oaks, CA.

Garrison B (2000) Diffusion of a New Tech-nology: On-line Research in Newspaper News-rooms, Convergence: The International Journalof Research into New Media Technologies6(1), 84–105.

Garrison B ve Dupagne M (2003) “A CaseStudy of Media Convergence at Media Gen-eral’s Tampa News Center”, Expanding Con-vergence: Media Use in a Changing Informa-tion Environment. Columbia, 1–42.

Geray H (2002) İletişim ve Teknoloji: Ulusla-rarası Birikim Düzeninde Yeni Medya Politi-kaları, Ütopya Yayınevi, Ankara.

Gezgin, S (2002) Geleneksel Basın ve İnternetGazeteciliği, Serhan Yedig ve Haşim Akman(der), İnternet Çağında Gazetecilik, Metis Yay-ınları, İstanbul, s. 30–37.

Giles B (2007) Plowing New Ground in Jour-nalism Education, http://www.nieman.harvard.edu/reportsitem.aspx?id=100198, Eri-şim Tarihi: 08.11.2008.

Harper C (1996) Doing It All. American Jour-nalism Review, Vol. 18, December,http://www.questia.com/googleScholar.qst?docId=5000436221, Erişim tarihi: 15.11.2008.

Huang E, Davison, K vd. (2006) Facing theChallenges of Convergence: Media Profession-als' Concerns of Working Across Media Plat-forms, Convergence: The International Journalof Research into New Media Technologies12(1), 83–98.


252

Huang E vd. (2004) News Stories ConvergedJournalism and Quality: A Case Study of TheTampa Tribune, Convergence 10 (4), s 73–91.

İLEF RAPOR (2007) Medya ve İletişim Eğiti-minde Uluslararası Üniversitelerin Temel Eği-limleri Raporu İçin İletişim Çalışmaları, Kitleİletişimi, Gazetecilik ve Medya ÇalışmalarıBirimleriyle İlgili Alt Rapor, (Uzun dönemli(2020) İLEF stratejisini oluşturmak amacıylahazırlanan alt rapor), s. 1–10.

İnal A (1996) Haberi Okumak, Temuçin Ya-yınları, İstanbul.

Jankowski N W. ve Martine Van S (2001)Traditional News Media Online: An Examina-tion of Added Values, Denis McQuail veNicholas W. Jankowski (der.), TelevisionNews Research: Recent European Approachesand Findings, Quintessence Publishing Co.Berlin, s. 375–392

Jenkins H (2006) Eight Traits of the New Me-dia Landscape, http://www.henryjenkins.org/2006/11/eight_traits_of_the_new_media.html.Erişim Tarihi: 23.11.2008.

Kara H (2002) İnternet Gazetecilik ve YeniOlanaklar, Serhan Yedig ve Haşim Akman(der), İnternet Çağında Gazetecilik, Metis Ya-yınları, İstanbul, s. 37-43.

Keane J (1992) Medya ve Demokrasi, HalukŞahin (çev), Ayrıntı Yayınları, İstanbul.

Kejanlıoğlu B D (1998) Türkiye‘de YayıncılıkPolitikası: Ekonomik ve Siyasal BoyutlarıylaTürkiye‘de Radyo Televizyon Yayıncılığı,Doktora Tezi, AÜ Sos. Bil. Enst., Ankara.

Killebrew K C (2005) Managing Media Con-vergence. Ames, IA, Blackwell Publishing.

Klinenberg E (2005) Convergence: New Pro-duction in a Digital Age, Annals of the Ameri-can Political Science Association, 59 (7), 48-68.

Lasica J D (1996) Net Gain: Journalism's Chal-lenges in an Interactive Age, American Jour-nalism Review 20 (2). http://www.ajr.org/article.asp?id=2217, Erişim Tarihi 06.08.2007.

MacGregor P (2003) Mind the Gap: Problemsof Multimedia Journalism, Convergence: TheInternational Journal of Research into NewMedia Technologies 9 (3), 8–17.

Mueller M (1999). Digital Convergence and ItsConsequences, Javnost-The Public 6 (3), 11–28.

Newhagen J E ve Sheizaf R (1996) WhyCommunication Researchers Should Study theInternet: A Dialogue, Journal of Computer-Mediated Communication 1 (4). http://jcmc.indiana.edu/vol1/issue4/rafaeli.html ErişimTarihi 20.08.2007.

Newsroom Barometer: Multimedia, multi-skilled and integrated (2008) http://www. edi-torswblog.org/analysis/2008/05/2_newsroom_barometer_multimedia_multiski.php ErişimTarihi: 09.10.2008.

Nora P ve Fiebich C (2002) The Elements ofDigital Storytelling, University of MinnesotaInstitute for New Media Studies and New Di-rections for News project, http://www.inms.umn.edu/elements/ Erişim Tarihi: 24.06.2008.

O'Reilly T (2005) What Is Web 2.0: DesignPatterns and Business Models for the NextGeneration of Software, http://oreilly.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html, Erişim tarihi: 22.10.2008.

Pavlik J V (2004) A Sea-Change in Journalism:Convergence, Journalists, their Audiences andSources, Convergence: The International Jour-nal of Research into New Media Technologies10(4), 1-29.

Picard R G (2004) Environmental and MarketChanges Driving Strategic Planning in MediaFirms, Strategic Responses to Media MarketChanges, Sweden: Jonkoping InternationalBusiness School, s.1–17.

Quinn S (2002) Knowledge Management in theDigital Newsroom, Oxford, Focal Press.

Quinn S ve Filak V (2005) Convergent Jour-nalism An Introduction. Writing and ProducingAcross Media, Focal Press, Boston.

Reorganizations excluded more than 300 jour-nalists in six years, www.esk.org.cy/ DigIT-News1.pdf Erişim Tarihi: 12.05.2009.

Schudson M (1995) The Power of News, Har-vard University Press, Cambridge.

Schudson M (2003) The Sociology of News,Norton & Company Inc., New York.


253

Singer J B (2004) Strange bedfellows? Thediffusion of convergence in four news organi-zations, Journalism Studies 5 (1), 3–18.

Singer J B (1997) Still Guarding the Gate?:The Newspaper Journalist's Role in an On-lineWorld, Convergence: The International Journalof Research into New Media Technologies 3(1), 72–89.

Singer J B (2003) Who are these Guys?: TheOnline Challenge to the Notion of JournalisticProfessionalism, Journalism 4 (2), 139–163.

Singer J B (2005) The political j-blogger:'Normalizing' a new media form to fit oldnorms and practices, Journalism 6 (2), 173–198.

Singer J B (2008) Five Ws and an H: DigitalChallenges in Newspaper Newsrooms andBoardrooms, The International Journal onMedia Management 10 (3), 122 – 129.

Strategic Developments for the European Pub-lishing Industry towards the Year 2000.Europe’s Multimedia Challenge. (1996) MainReport. Brussels: European Commission DGXIII/E.

Taş O (2004) Yöndeşme ve Medya Endüstrisi:İletişim Alanında Yöndeşme Eğilimleri, Yük-sek Lisans Tezi, AÜ Sos. Bil. Enst., Ankara.

The Future of the Printed Press. Challenges ina Digital World (1998) Maastricht: EuropeanJournalism Centre. http://www.ejc.nl/hp/fpp/contents.html Erişim Tarihi: 11.02.2008.

Thurman N ve Ben L (2008) "ConvergenceCalls: Multimedia Storytelling at British NewsWebsites, Convergence: The InternationalJournal of Research into New Media Tech-nologies 14 (4), 439–455.

Timisi N (2003) Yeni İletişim Teknolojileri veDemokrasi, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara.

Törenli N (2005) Yeni Medya, Yeni İletişimOrtamı, Bilim Sanat Yayınları, Ankara.

Trend in Newsroom (2007) World EditorsForum.

Trend in Newsroom (2008) World EditorsForum.

Tuchman G (1978) Making news. A study inthe Construction of Reality, The Free Press,New York.

Verweij P (2009) Making Convergence Workin the Newsroom: A Case Study of Conver-gence of Print, Radio, Television and OnlineNewsrooms at the African Media Matrix inSouth Africa During the National Arts Festival,Convergence: The International Journal ofResearch into New Media Technologies 15 (1)75–87.

Documents

GAZETECİLİĞİN DÖNÜŞÜMÜ: YÖNDEŞEN ORTAM VE YÖNDEŞİK … · 2015-02-14 · medya profesyonellerinin profili çizilmeye çalıılmıtır. Makalede ayrıca sektördeki yöndeúme