GAZÝANTEPYERALTI YAPILARI

ENVANTERÝ

2012 RAPORU

OBRUKMaðara Araþtýrma Grubu

GAZÝANTEPYERALTI YAPILARI

ENVANTERÝ

2012 RAPORU

OBRUKMaðara Araþtýrma Grubu

Ön Kapak Fotoðrafý: Asri Mezarlýk Maðaralarý, Ç.ÇankýrýlýArka Kapak Fotoðrafý:Ahmet Çelebi Kasteli Livaslarý, E. Azak

ÝÇÝNDEKÝLER

AmaçGiriþProjenin Uygulanma ÞekliBölge JeolojisiBölge TektoniðiProje Kapsamýnda Yapýlan ÇalýþmalarLivas ve Kastellerle Ýlgili Genel YorumMaðaralarla Ýlgili Genel Yorum

Çalýþýlan Yeraltý Yapýlarý:

1 Ahmet Çelebi Kasteli ve Livaslarý2 Ahmet Týrpallýgil Evi Kuyu ve Livaslarý3 Akbulut Maðarasý4 Akyol Cad. Kuyu ve Livaslarý5 Akyol Cad. Maðara6 Amerikan Hastanesi Kafe, Marangozhane ve Depo7 Amerikan Hastanesi Kuyularý8 Anadolu Evleri Kuyularý9 Asri Mezarlýk Maðaralarý10 Bakýrcýlar Çarþýsý Maðarasý11 Cenani Konaðý (Gaziantep Kültür Merkezi) Kuyu ve Livaslarý12 Çekül Evi Maðara ve Kuyularý13 Direkçi Maðarasý14 Dutluk Pýnar ve Livaslarý15 Düðün Salonu Kuyu ve Livaslarý16 Eyüp Baþkülekçi Evi Kuyu ve Livaslarý17 Eyüpoðlu Cad. No 23�teki Kuyu18 Fethullah Camii Kasteli ve Livaslarý19 Geneyik Köyü Maðaralarý20 Hanefi�nin Evi Maðarasý21 Hýdýroðlu Konaðý (Kastelbaþý)Maðarasý ve Kuyusu22 Ýhsan Bey (Esenbek) Kasteli23 Ýl Saðlýk Müdürlüðü Sarnýç ve Kuyularý24 Ýplikçi Maðarasý25 Kale Tünelleri26 Kale Merdivenleri27 Kale 12. Burç28 Kale Sarnýç29 Konukoðlu Vakfý Kuyusu ve Livaslarý30 Kozluca Kasteli31 Küpçü Hacý Recep Maðarasý32 Mehmet Ali Çetiner Evi Kuyu ve Livaslarý33 Nadir Bey Evi Maðarasý ve Livaslarý34 Oyuncak Müzesi Maðarasý35 Ömer Ersoy Kültür Merkezi Kuyu ve Livaslarý36 Piþirici Kasteli37 Savaþ Müzesi Maðarasý38 Sedat Atalar Evi Maðarasý, Kuyu ve Livaslarý39 Seyrantepe Maðaralarý40 Sultan Haným Konaðý Maðarasý41 Sulu Maðara42 Sumaklý Maðara43 TAMMED Otopark Maðarasý44 Tütün Han Maðarasý, Kuyu ve Livaslarý45 Üzümcü Maðarasý46 Yeni Han Maðarasý

ÖnerilerKaynaklarTeþekkür

Ek 1: ProtokolEk 2: Çalýþmalara Katýlanlarýn ListesiEk 3: Gaziantep Genel Yeraltý Haritasý

Amaç

Bu projenin amacý; Gaziantep þehir sýnýrlarý içinde bulunan ve yeni inþaatlar, hafriyatçalýþmalarý ve yol yapýmlarý yüzünden her geçen gün yok olan ve bir kýsmý tarihsel deðeresahip, livas, kastel, maðara, depo, iþlik, atölye, tünel gibi tüm yeraltý yapýlarýnýn araþtýrýlmasý,belgelenmesi, haritalanmasý ve envanterlerinin hazýrlanmasýdýr.

3.000 BC'den bu yana kesintisiz bir yerleþime sahip Gaziantep þehrinin, üzerinde oluþtuðukumlu ve killi kireçtaþýna oyulmuþ yüzlerce yeraltý yapýsýna sahip olduðu bilinmektedir. Buyapýlarýn bir kýsmý depo, diðer bazý yapýlar ise iplik atölyesi olarak günümüzde dekullanýlmaktadýr. Öte yandan; çok büyük ve karmaþýk bir sistem oluþturmasýna karþýn,tahribatlar sonucu ancak ufak bir kýsmý araþtýrýlabilen yeraltý su yapýlarý da bu projenin diðer,önemli bir parçasýdýr.

Bu çalýþma; tarihi mirasýn korunmasýndan öte, bu yapýlarýn yüzeyde bulunan diðer yapýlarlabir bütünlük içinde deðerlendirilebilmesini de saðlayacaktýr.

Ayrýca, çoðunlukla kumlu ve killi kireçtaþýna oyularak açýlmýþ tüm bu maðaralarýn zamanzaman nemli kayaç ve tavan aðýrlýðý altýnda çöktüðü de bilinmektedir. Bahsi geçen envanterçalýþmasý, gelecekte oluþabilecek böylesi tehlikelerin önlenebilmesi için bir referans olacaktýr.

Yapýlan çalýþma temel olarak Gaziantep'in eski yerleþim kýsmýnda yer alan tümyeraltý yapýlarýnýn tespit edilmesi, ölçülmesi, haritalanmasý ve Autocad programýnda Gaziantepyüzey haritasý üzerine iþlenmesinden ibarettir. Bu þekilde, bahsi geçen bu yeraltý yapýlarýnýnhem birbirleriyle, hem de yer üstü yapýlarýyla olan bütünlüðünün kaybedilmemesi öngörülmüþtür.

Giriþ

OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu üyesi olarak Türkiye'nin uzun ve derin maðaralarýndaçalýþan az sayýda maðaracýnýn bir araya geldiði grubumuz, bu önemli faaliyetlerinin yanýsýrauzun soluklu projelerle de tanýnmýþtýr. Bu çalýþmalarýmýzdan birisi olarak, Dr. Çiðdem Aygünyönetimindeki proje kapsamýnda 2008-2009 yýllarýnda Ayasofya ve Topkapý Sarayý yeraltýyapýlarýnýn araþtýrýlmasý, ölçülüp haritalanmasý projesini yürüttük. Büyük tarihsel önemesahip bu yapýlarýn, uzman maðaracýlar tarafýndan yapýya hiçbir zarar vermeksizin ve yer yerSRT'de kullanýlarak araþtýrýlmasý açýsýndan bu çalýþma önemli bir dönüm noktasý olarakkabul edilebilir. Bu proje kapsamýnda Istanbul'un "Tarihi Yarýmada" olarak bilinen bu bölgesinde32 sarnýç ölçülüp haritalanmýþ ve, çoðu Ayasofya altýnda, toplam uzunluðu 2.000 m'ye ulaþantünel/kanal keþfedilip ölçülmüþtür .

Bu projenin ve Mart 2009 tarihinde Hasankeyf yeraltý yapýlarýnda sürdürdüðümüz diðer birçalýþmanýn ardýndan, 25 Ekim 2010 tarihinde Gaziantep ÇEKÜL Vakfý Koordinatörü ZaferOkuducu ile yapýlan ilk görüþmenin ardýndan kendisine Gaziantep'in yeraltý yapýlarýnýnaraþtýrýlmasý için bir proje taslaðý sunulmuþ, daha sonra Ýstanbul'da süren görüþmelerleprojenin temeli ve ne þekilde uygulanacaðý þekillendirilmiþtir. Hazýrlanan nihai protokol ise9 Ocak 2012 tarihinde Gaziantep Büyükþehir Belediyesi, ÇEKÜL Vakfý ve OBRUK MaðaraAraþtýrma Grubu tarafýndan imzalanmýþtýr (Ek 1: Protokol).

Projenin Uygulanma Þekli

Proje, protokolda da belirtildiði gibi, þu þekilde uygulanmýþtýr:

* Çalýþmanýn baþlangýç aþamasýnda bir ana bölge seçilmiþtir. Þahinbey Ýlçesi ve Bey Mahallesiolarak seçilen bu çalýþma alaný Gaziantep Büyükþehir Belediyesi ve ÇEKÜL tarafýndanönerilmiþtir.

* Ýlk aþamada, bilgi sahibi olunan tüm yeraltý yapýlarý bu bölgenin haritasý üzerineiþaretlenmiþ, ardýndan bölgede yeraltý araþtýrmasýna geçilmiþtir.

* Ýkinci aþamada, varlýðýnýn bilgisine sahip olunan tüm yapýlar tespit edilip ölçülmüþ ve ana

plana iþlenmiþtir. Livas ve kasteller ise; mimari ölçümler dýþýnda, eðim ve yönleri de ölçülerekaraþtýrýlmýþ, yüzeye baðlantýlý olduklarý noktalar referans alýnarak mümkün olduðunca doðrubir þekilde bölge yüzey haritasýna iþlenmiþtir.

* Çalýþmalarýmýz esnasýnda sürekli olarak yerel halkla temas kurulmuþ ve alýnan tüm ihbarlardeðerlendirilmiþtir. Edinilen bu bilgiler sonucunda, belirlenen ilk sahalarýn dýþýna da çýkýlmýþve zaman zaman þehrin farklý bölgelerinde çalýþmalar yapýlmýþtýr.

* Bu çalýþma sýrasýnda her yeraltý yapýsýnýn planý, özellikleri ve fotoðraflarý ayrý fiþler halindekayda alýnmýþtýr. Yapý ve tünellerin numaralarý ana haritaya da iþlenerek kolayca ana haritadanbu fiþ-kayýtlara ulaþýlabilinmesi saðlanmýþtýr.

* Yeraltý ölçüm çalýþmalarýnda azami 4-5 kiþilik ekipler halinde çalýþýlmasý ideal olduðu için,bu projede görev alan ekipler çoðunlukla bu sayýlarda olmuþtur.

Bölge Jeolojisi

Haritadan da görülebileceði gibi Gaziantep þehri ve civarýnda yüzeylenen jeolojik birimlerüç farklý grupta sýnýflandýrýlabilir. Bunlar:

Gaziantep Formasyonu

Birim; kireçtaþý, killi kireçtaþý ve tebeþirden oluþmaktadýr. Formasyonun en tipikyüzeyleþmelerinin görüldüðü ve tanýmýnýn yapýldýðý yer Gaziantep þehri civarýdýr ve bubölgede Fýrat Formasyonu ile karýþýk durumdadýr. Her ne kadar çoðunlukla yumuþak

topografya gösteren killi kireçtaþý ve tebeþirli kireçtaþý þeklinde görülmekte ise de, yer yerbu killi ve tebeþirli kireçtaþlarý yerine kalýn tabakalý kireçtaþlarý açýða çýkmaktadýr. Killikireçtaþlarý beyazýmsý, gri, krem, kirli sarý renkli, gevþek, ince - orta tabakalý yer yer marnara katkýlý çok az çört ve tebeþirli düzeyler içermektedir. Gaziantep formasyonu yanal vedikey olarak, fasiyes deðiþimleri göstermektedir. Güneyden kuzeye gidildikçe derin suortamýndan, çalkantýlý sýð su ortamýnda çökelen kaya türleri izlenmektedir. Birim, yaklaþýk100-140 milyon yýla tarihlenen Üst Eosen - Alt Oligosen yaþ aralýðýnda çökelmiþtir.

Fýrat FormasyonuBirim, yer yer resifal karakterli kireçtaþlarýndan oluþmaktadýr. Gaziantep güney ve doðusunda,yer yer Gaziantep Formasyonu ile diskordans halinde yüzeylenmiþtir. Formasyon altta krem,beyazýmsý, kirli sarý renkte, orta-kalýn tabakalý yer yer tabakasýz kireçtaþý ile baþlamakta,bunlarýn üzerine kirli sarý renkte, orta-kalýn tabakalý, bol çört yumruk ve bol fosil katkýlýkireçtaþý gelmektedir. En üst bölümünü ise beyazýmsý, krem ve kirli sarý renkte kalýn-çokkalýn tabakalý, az çört yumrulu, biyoklastik kireçtaþlarýndan oluþmaktadýr. Kireçtaþlarý genellikleçatlaklý ve çatlaklarý kalsit dolguludur. Formasyonu oluþturan kireçtaþlarý yanal ve dikeyolarak bir fasiyes deðiþikliði göstermeden her yerde ayný özellikte izlenirler. GaziantepFormasyonu'ndan daha genç olan Fýrat Formasyonu Alt Miyosen yaþtadýr.

Yavuzeli BazaltýOrta - Üst Miyosen yaþýndaki bu formasyon bazalt lavýndan oluþmuþtur. Gaziantep güneyindeyüzeylenen Yavuzeli Bazaltý, kýrmýzýmsý, koyu kahve, koyu gri ve siyahýmsý renkli, yer yerçok kalýn tabakalý, gözenekli, gözenekler arasý kalsit dolgulu olup, genel olarak lav akýntýsýndanoluþmuþtur. Genellikle geniþ yüzeylenmesine karþýn, oldukça az kalýnlýklar sunmaktadýr vebu kalýnlýk 10 - 50 m. arasýnda deðiþmektedir. Oldukça tek düze özellik gösteren YavuzeliBazaltý'nýnýn ancak çok kýsýtlý noktalarýnda aglomera ve tüf mevcuttur.

Bölge Tektoniði

Türkiye'nin en önemli fay hatlarýndan olan ve Gaziantep'in 50 km kadar kuzeybatýsýndangeçen Doðu Anadolu Fayý (DAF) ve þehrin batýsýndan geçip Doðu Anadolu Fayý'nýn altýnadalan Ölü Deniz Plakasý günümüzde dahi zaman zaman etkinliklerini sürdürmektedir. Buana faylarla, bunlar arasýnda yer alan diðer bazý ufak faylarýn mevcudiyeti ve bunlarýntümünün aktif olmalarý nedeniyle Gaziantep'in bu faylarda oluþabilecek büyük depremlerdenciddi olarak etkilenebileceði varsayýlmaktadýr. Kaldý ki; 21 Ocak 1626'da, 13 Ekim 1760'dave 22 Ekim 1822'de gerçekleþen depremlerde Gaziantep'de birçok binanýn yýkýldýðýbilinmektedir.

Proje Kapsamýnda Yapýlan Çalýþmalar (Ek 2: Çalýþmalara Katýlanlarýn Listesi)

25 Ekim 2011 Ön görüþme13-16 Ocak 2012 1. Araþtýrma13-16 Þubat 2012 2. Araþtýrma22-25 Mart 2012 3. Araþtýrma11-13 Mayýs 2012 4. Araþtýrma1-5 Aðustos 2012 5. Araþtýrma8-12 Eylül 2012 6. Araþtýrma14-16 Ekim 2012 7. Araþtýrma

Livas ve Kasteller

Antep'in bulunduðu coðrafyada önemli bir kütürel ve ekonomik merkez olarak öne çýkmasý,ancak ciddi bir nüfus yoðunluðunun oluþmasý ve buna baðlý olarak ticari hayatýn geliþmesiile mümkün olabilirdi. Böylesine bir nüfus yoðunluðunun oluþmasý ve sürdürülebilmesi için,gerekli su ihtiyacýnýn karþýlanmasý muhakkak ki en temel koþullardan biridir. Gaziantepþehrinin bulunduðu platonun civarýnda oldukça fazla sayýda su kaynaðý bulunmakla birlikte,yerleþim alanýnýn altýnda kolay ulaþýlýr bir su tablasý bulunmamasý çok büyük bir engeldir.

Bir yandan da þehir merkezinin üzerine oturduðu yumuþak killi ve tebeþirli kireçtaþý formasyonu,yerin altýnda insan yapýsý mekan, tünel, galeri ve su yollarýnýn suni olarak oluþturulmasý içinbenzersiz bir imkân saðlamýþtýr. Yükselen nüfus yoðunluðu ile artan su ihtiyacýnýn karþýlanmasý,bu sýradýþý jeolojik yapýda, ancak sýradýþý ve özel bir çözüm geliþtirilmesi ile mümkün olabilirdi.

Bu araþtýrma kapsamýnda incelediðimiz kapsamlý, etkileyici, teknolojik, geliþmiþ su daðýtýmsisteminin kökenlerini saptamak gerçekten çok zor. Ama yer üstüne görülür kýsmý çok kýsýtlýolsa da bu sistemin çaðýna göre çok önemli bir mühendislik eseri ve ayný zamanda þaþýrtýcýbir belediyecilik hizmeti olduðunu kabul etmemek mümkün deðil.

Söz konusu su daðýtým sistemi, en basite indirgenmiþ þekliyle, Antep aðzýnda "livas" olaraktabir edilen ve doðrudan þehrin üzerine kurulduðu kalker kaya bloðunun içinde kazýlarakoluþturulan yeraltý su kanallarý þebekesidir. Bu þebeke, 2000-3000 yýl önce Ýran'da uygulanmayabaþlayan ve bugün Fas, Cezayir, Mýsýr, Çin gibi birçok ülkede görülen, "qanat" ya da "karez"denilen sistemin bir benzeri olmakla birlikte Antep yerleþimine özgü orijinal özelliklergöstermektedir.

Sistemin özü, yerleþimin epeyce dýþýnda yer alan bir ana kaynaktan kanallarla þehir merkezinegetirilen suyun, iyi hesaplanmýþ yumuþak eðimli yeraltý galerileri ile geniþ yerleþim alanýnaulaþtýrýlmasý ve ihtiyaç duyulan noktalarda açýlan kuyulara daðýtýlmasý prensibine dayanmaktadýr.Söz konusu kuyular hemen hemen hiç bir zaman doðrudan livastaki su akýþ hattýna inmiyor,biraz yanýnda bir noktaya ulaþýyordu. Kuyu, livas seviyesinden çok daha derine kazýlýyor vekýsa bir yatay baðlantý galerisi ile livasa baðlanýyordu. Böylece kuyunun dibindeki daha derinkýsým, su deposu vazifesi görüyor, yukarýdan su çekildikçe, livastaki ana akýþtan tamamlananbir düzenek kurulmuþ oluyordu. Bu haznede suyun beklemesi ile tortularýn dibe çökmesi vesuyun arýnmasý da saðlanmýþ oluyordu.

Böylece tamamen kurak bir arazide her evin avlusunda her an kullanýma hazýr, neredeysesonsuz bir su kaynaðý temin edilmiþ oluyordu. Özünde basit gibi görünse de ...

Her þeyden önce sistemin boyutu etkileyicidir. Eski yerleþimi besleyen ana su kaynaðý, bugünAlleben Göletinin olduðu yerde idi. Buradan alýnan su, ilk kýsýmda yüzeye yakýn olarakkazýldýktan sonra üzeri taþ bloklarla örtülmüþ antik su yolu ile þehre doðru gelmekte imiþ.Günümüzün Kavaklýk Mahalllesi yakýnýnda yakýn zamana kadar izleri görülebilen EþrafKasteli (ya da Eþek Kasteli) olarak bilinen noktada tamamen yeraltýnda daha alt kota alýnansu, bundan öteye baz kayada insan emeði ile kazýlmýþ livaslar yoluyla mahalle mahalle tümeski yerleþime daðýtýlmakta idi. Alleben bölgesinden þehir merkezine olan mesafe kuþ uçuþu10 km gibiyse de interkonekte livaslarýn toplamý yüzlerce kilometreyi buluyor olmalý.

Kapsamý dýþýnda sistemin mühendislik hesaplarý da zamanýna göre önemli addedilmelidir.Yüzlerce kilometreyi bulan kanallarda sabit bir akýþ saðlanacak þekilde her noktada doðrueðimin tutturulmuþ olmasý sistemin performansý açýsýndan muhakkak ki çok önemli idi. Eðiminne çok fazla ne çok düþük olmadan homojen olarak belirli bir plan dahilinde sürdürülmesiönemli idi. Yerin altýnda, karanlýkta, zor koþullarda kýsýtlý teknolojik imkanla toprak deðil, kayabloðun kazýlarak çalýþýldýðý düþünülürse harcanan emeðin boyutu daha iyi algýlanabilir

Diðer bir problem ise yüzeyden açýlacak yeni kuyularýn aþaðýdaki livaslar ile örtüþtürülmesiidi. Bunun nasýl baþarýldýðý bugün saptamak zor. Zira Antep þehir merkezinin yapýsý oldukçaengebeli ve mahalleler arasýnda, hatta ayný mahalede farklý evler arasýnda ciddi kot farklýlýklarýbulunmakta. Bir evin avlusundan kazýlmaya baþlanan kuyunun hassas bir þekilde hesaplanarakdoðru seviyeden doðru yönde kazýlacak bir galeri ile aktif bir livasa ulaþtýrýlmasý hiç de hafifealýnacak bir baþarý deðil. (Ýþ akýþýnýn bu yönde olduðunu, yani kuyudan livasa doðru kazýldýðýnýen azýndan bir örnekte kesin olarak saptayabildik).

Sistemi inþa eden ve yüzyýllar boyunca geliþtirerek kullananlar ilave çözümler de geliþtirmekzorunda kalmýþlar. Suyun tüm kullanýcýlara yetmediði kurak dönemlerde dönüþümlü olarakfarklý bölgelere daðýtým yapabilmek için taksim noktalarý oluþturulmuþ. Bu noktalarda yetkililertarafýndan su istenen bölgelere yönlendirilebiliyor, bazý bölgelerin su akýþlarý tamamenkesilebiliyormuþ. Bu taksim merkezlerinden en önemlilerinden biri olan Su Burcu'nun adýbugün dahi bir bölge ve bir caddede yaþýyor. Ne yazýk ki yeraltý yapýlarý tamamen yenibetonarme yerleþimin ve asfalt yollarýn altýnda yok olmuþ durumda.

Tüm bunlar dýþýnda, sistemin en etkileyici yanlarýndan biri de Gaziantep'e özgü olan ve"kastel" olarak bilinen yapýlar. Bunlar, bireysel kullanýma yönelik kuyulardan farklý olaraklivastaki temiz su daðýtýmýna kamusal eriþim saðlayan daha geniþ kitlelerin kullanýmý içinoluþturulmuþ kamusal mekanlar. Çoðunlukla yine ana kaya bloðu içinde oyularak oluþturulmuþbu büyük yeraltý hacimlerine, geniþ merdivenlerle eriþim saðlanmýþ. Bu mekanlarda herkesimden çok sayýda insanýn temiz suya kolay ulaþýmý ile temizlik, yýkama, kullaným usyutemini ve bunun ötesinde sosyal mekanlar olarak kullanýmýný hayal etmek son derece mantýklýgörünüyor.

Her ne kadar günümüzde korunan örnekleri hep cami bitiþiklerinde olduðu için dini amaçlýymýþgibi görünse de kastel yapýlarýnýn daha eskiye dayanýyor olabileceðini gösteren bulgular var.Ahmet Çelebi Camii / Kasteli, Ýhsaniye Camii / Kasteli, Piþirici Kasteli gibi örneklerde belirginolduðu üzere cami kompleksi ile kastel yapýsý arasýnda bir baðlantý yok. Hatta, bu kastellerinçoðunun içinde küçük bir mescidi olmasý da üstlerindeki camilerden önce inþa edildiklerinigösteriyor.. Dahasý, Bey Mahallesi'nde bugün Nadir Bey evi dahilinde kalan kastel yapýsýnýnhiç bir dini yapý ile iliþkisini saptamak mümkün deðil. Bir çok durumda daha geç bir çaðdainþa edilen camilerin, mevcut kastel yapýlarýný bünyelerine almýþ olmalarý ise baþarýlý birmimari çalýþma olarak deðerlendirilmeli.

Sistemin planlanmasý, oluþturulmasý, kapsamý ve yapýlarý dýþýnda ihmal edilmemesi gerekendiðer bir etkileyici yaný da var. Akýmý ve ayakta tutulmasý için çok yakýn zamana kadarsarfedilen inanýlmaz iþ gücü. Bu, mutlaka ki yüzlerce yýla yayýlan kesintisiz bir belediyecilikhizmeti olarak dikkat çekicidir. Zira böyle bir sistemin bakýmý ve temizliði yapýlmadan bukadar uzun süre, bu kadar geniþ bir nüfusa hizmet vermiþ olmasý düþünülemez. Gaziantepþehrinde modern anlamda su daðýtýmý ancak 1950 yýllarýnda evlere ulaþtýrýlabilmiþtir. Buyakýn tarihe kadar livas sistemi kesintisiz hizmet vermiþ ve bu hizmetin sürdürülebilmesi içinde "Ganevitçi" olarak bilinen ve kanallarýn bakýmýndan, temizliðinden sorumlu olan zanaatkarlarçalýþmalarýný sürdürmüþtür.

Ne yazýk ki, bu tarihten sonra iki türlü yýkým ve ilgisizlik, yüzyýllarca hizmet vermiþ bu sistemineredeyse tamamen yok olmanýn eþiðine getirmiþtir. Bu iki etkenden biri, bireysel kullanýcýlarýnartýk ihtiyaç duymadýklarý kuyularýný üstten kapatmalarý, daha kötüsü komple moloz iledoldurmalarý olmuþtur. Diðeri ise, modern çað belediyelerinin sistemin tarihsel önemininfarkýnda olmadan, elektrik, doðalgaz, su ve özellikle yol yapýmý gibi altyapý çalýþmalarýsýrasýnda aþaðýdaki livas sistemine onarýlmaz zararlar vermesi olmuþtur.

Üstelik sözetttiðimiz sistemin önemi sadece teknik ya da belediye hizmetleri açýsýndan deðil,kültürel açýdan da ele alýnmalýdýr. Artýk anýlarýný anlatmak üzere son üyelerinin hayatta kaldýðýbir jenerasyonun gençliðinde livas sistemi bambaþka bir rol oynamýþ. Hemen her mahalledeçocuklarýn nasýl livaslar arasýnda evden eve geçip yaramazlýk yaptýðý sýcak iklimde soðukdursun diye kuyulara sarkýtýlmýþ dolmalar, böreklerle karýnlarýný doyurarak kilometrelerceötedeki kastellerden çýktýðý yaþlýlar tarafýndan keyifle anlatýlýyor.

Ama sistemin kültürel önemi keyifli hikayelerle sýnýrlý deðil. Çocuklarýn masumaneyaramazlýklarýnýn ötesinde Kurtuluþ Savaþý sýrasýnda Gaziantep'in Fransýzlar'a kahramancadireniþinde olaðanüstü bir rol oynamýþ bu baðlantýlar. Özellikle bugün Savaþ Müzesi olarakrestore edilmiþ konakta yapýlan Kuvay-ý Milliye toplantýlarý; bu ve benzeri mekanlara düþmancasuslarýna yakalanmadan geliþi ve kaçýþý saðlayan livaslar, kentin gururlu kimliðininoluþmasýnda paha biçilmez paya sahipler.

Görüleceði üzere bu sistemin uðradýðý günümüz tahribatý, Gaziantep kentinin kimliði açýsýndandeðer biçilemez bir kayýp. Bu tahribatýn bu kadar kýsa bir dönemde gerçekleþmiþ olmasý,özellikle üzücü. Herþeye raðmen bu çalýþmayý bu dönemde yapabilmiþ olmanýn büyük birayrýcalýk olduðunun farkýndalýðýyla Gaziantep Büyükþehir Belediyesinin çalýþmaya verdiðidesteðin önemini bir kez daha vurgulamak isteriz. Keþke 30 yýl önce birilerine bu þanstanýnsa imiþ diye düþünmekten insan kendini alamýyor.

Maðaralar

Antep þehrinin üzerine yerleþtiði yumuþak killi ve tebeþirli kireçtaþý formasyonu, bir çokaçýdan þehrin geliþimini ve karakterini belirlemiþ. Kesilerek ana yapý malzemesi olarak dakullanýlan taþýn yerel mimariyi, mahalle dokusunu, genel atmosferi etkilemesi tabii ki sonderece doðal. Ancak bunun ötesinde doðrudan ana kaya içinde oluþturulmuþ yeraltý yapýlarýve bunlarýn kullanýmýnýn apayrý katkýlarý olmuþ burada yüzyýllar boyu yaþayanlara.

Bu baþlýk altýnda öncelikle hemen hemen tüm eski Antep evlerinin, konaklarýn altýnda yeralan maðaralardan söz etmek gerekir. Burada "maðara" terimini kullanmak çok doðruolmayabilir. Zira bunlarýn hiç biri doðal yeraltý boþluðu deðil, tamamen insan emeðiyleyumuþak kaya içinde açýlmýþ mekanlar. Ne var ki Antep yerel söyleminde yerleþmiþ bir terimolarak bu sözcüðü kullanmak durumundayýz.

Söz konusu ev altý maðaralar, bir çok amaca hizmet ediyor. Her þeyden önce bir yapý inþaedileceði zaman üst yapýnýn oturacaðý yumuþak kaya alan, bloklar halinde kesilip bir bodrumkat derinliðinde boþaltýlabiliyor ve çýkan kaya bloklarý doðrudan inþaatta kullanýlabiliyordu.Boþalan alan da binanýn bodrum katý (maðarasý) olarak hizmet vereceði için bir taþla iki kuþvurulmuþ oluyordu.

Oldukça yumuþak olan bu kaya havayla temasýndan sonra biraz sertleþiyor ve renk deðiþtiriyorolsa da daha çok iç duvarlarda kullanýlýyor, dýþ cephe için ise farklý bir taþ tercih ediliyordu.Bu ve benzeri bölgelerde de büyük boyutta taþ alýmý ile oluþan devasa maðaralar, aþaðýdaanlatýlmaktadýr.

Bina altýnda ana kaya gövdesi içinde kalan bu mekanlar, binalara soðuk hava deposu gibihizmet verebiliyordu. Bir çok durumda daha derindeki su daðýtýmý saðlayan livas sistemineaçýlacak kuyular da doðrudan maðaradan açýlýyordu. Büyük konaklarda bazen bir deðil ikikat maðara dahi görülebiliyor. Bunun en iyi örneklerinden biri Savaþ Müzesi'nde görülebilir.Sergi alaný olarak ziyarete açýk durumda olaðanüstü maðaranýn altýnda bir kat daha yeraltýboþluðu bulunmaktadýr ve bu alt maðarada livas baðlantýlarý yer almaktadýr.

Antep'in son yýllarda hýzlý þehir geliþimi ile birlikte bir çok eski Antep evinin yerini betonarmebinalar alýrken bunlarýn bazýlarýnda bodrum kat maðaralarýnýn muhafaza edilmiþ olmasý daenteresan. Ancak bir çok bölgede de üstyapý çalýþmalarýnýn verdiði zarar ve doðal yaþlanmaile statik taþýyýcýlýðý zayýflayan maðaralarýn çökme haberleri sýkça duyulur oldu. Þehirgenelinde herhangi bir yeraltý boþluklarý envanteri olmamasý, bir çok bölgede eskidenvarolduðu bilinen yeraltý mekanlarýnýn üzerinin tamamen kapatýlýp geçilmiþ olmasý, zamaniçinde bu tür çökme olaylarýnýn tekrar tekrar gerçekleþmesini kaçýnýlmaz kýlýyor.

Ev ve konaklarýn bireysel kullanýmý için açýlmýþ maðaralar dýþýnda Gaziantep þehrine özelbambaþka tarz maðaralardan da söz etmek gerekir. Bunlar, Asri Mezarlýk altýndaki yapýdaolduðu gibi devasa boyutta büyük insan yapýsý mekanlar. Bunlarýn bir kýsmý þehir yapýlarýnýninþaatý için büyük miktarlarda taþ çýkarýlmasý ile ortaya çýkmýþ olmalý. Ama bir kez oluþtuktansonra bunlar bambaþka roller de üstlenmiþler.

Bu devasa yeraltý mekanlarýnýn þehir ekonomisinde oynadýklarý rolden sözetmek gerekir. Birçok durumda bu alanlar iþlik, hatta fabrika olarak kullanýlmýþ. Bugün dahi bu amaca hizmeteden yerler mevcut. Ana kaya içine kazýlarak oluþturulduðu için yüzeye göre yýl boyuncaoldukça sabit, deðiþmeyen sýcaklýk koþullarýný saðlamasý imalat için büyük avantaj olmuþ.Bunun ötesinde, örneðin iplik imalatý gibi özel alanlarda yüksek nem oranýnýn saðlanabilmesi,baþka türlü elde edilemeyecek benzersiz bir avantaj saðlamýþ.

Bu ihtiþamlý mekanlar, bugün kýsmen kullanýlmaya devam ediyor. Kafe olarak turizme hizmetedenler olduðu gibi hala iplik atölyesi olarak çalýþmaya devam edenler de var. Ama günümüzGaziantep kültürüne çok daha fazla katký saðlayacak þekilde deðerlendirilme potansiyelleribulunmakta. Bazýlarýnýn konser salonu, müze, galeri, sergi alaný, restoran ve turitik tesis gibiamaçlarla kullanýlýyor olduðunu hayal etmek hiç de zor deðil.

Ne yazýk ki, bu mekanlar da þehir geliþiminin aðýr baskýsý ile yokolma tehlikesi altýnda.Çalýþmamýzý sürdürdüðümüz dönemde Asri Mezarlýkta oluþan bir çökme sonrasýnda dolgutoprak ile kapatýlan ve artýk ulaþýlamayan büyük maðara, buna çok güncel bir örnek.

Gaziantep Yeraltý Yapýlarý

Ahmet Çelebi Kasteli

Antep kastelleri arasýnda en iyi korunmuþ olanlardan birisidir. Gerek kastelin kendisi, gereksebaðlantýlý livaslar, gerekli düzenlemelerin yapýlmasý ve uygun aydýnlatma sonrasýnda turistikaçýdan önemli bir cazibe noktasý olabilecek potansiyeldedir.

Bu kastelde tam 5 livas kesiþmektedir.

Bunlardan bir tanesi (planda L1), yegane fonksiyonu kýsa mesafe ötedeki bir kuyuya suulaþtýrmak olan düz bir livastýr. Kuyu ve dibindeki depo görevi gören daha derine kota kazýlmýþsu haznesi ile sonlanmaktadýr. Kuyunun çýkýþ aðzý istendiðinde yüzeyden saptanabilir.

Planda görülen L2 livasý ise tahminen Ahmet Çelebi Camii çevresindeki evlerin kuyularýnadaðýtým saðlayan tali bir þebekenin baþlangýcý ve kaynaðýdýr. Bu raporda "Mehmet Ali Evi"olarak kayda alýnmýþ kuyudan inerek bu tali þebekenin bir kýsmýna ulaþýlmýþ, yer altýndanbir çok kuyu baðlantýsý edilmiþ, ancak çökmeler nedeniyle Ahmet Çelebi Kasteli'ne kadaryeraltýndan ulaþma imkaný olamamýþtýr.

Kastele su getiren ana livasýn (L3) çökmeler ve çamur birikimi ile çok daralmýþ olmasý, buönemli kastel açýsýndan hem talihsizlik, hem de tamamen su akýþýnýn kesilmesi durumundailerisi için önemli bir risk. Bu livasýn teorik olarak Ýhsan Bey Kasteli tarafýndan buraya geldiðidüþünülmekte.

Diðer iki livas ise (L4 ve L5) yine Ahmet Çelebi Kastelinden farklý bölgelere daðýtým yapanlivaslar þeklinde bir görüntü arz etmektedirler.

Eðer Gaziantep'in tarihi çok eskiye dayanan bu su daðýtým þebekesi (kastel ve livaslar) birgün turistik olarak deðerlendirilirse, Ahmet Çelebi Kasteli önemli ziyaret noktalarýndan biriolmalýdýr. Burasý hem sistemin yapýsýný ve çalýþma prensibini göstermek için çok güzel birörnek saðlamakta, hem de kýsmi mesafe içinde livaslara kolay giriþ imkâný vermektedir.Ayrýca görsel anlamda estetik olarak cazibesi yüksek bir mekandýr. Dahasý, mekan, farklýdillerde açýklayýcý panolarýn asýlmasý için de uygun bir alan saðlamaktadýr.

Daha büyük bir yatýrým gerektirecekse de, buradan Ýhsan Bey Kasteli ve/veya Savaþ müzesineolan livas baðlantýlarýnýn çökmüþ kýsýmlarýnýn temizlenip saðlamlaþtýrýlarak eski halinegetirilmesi, aradaki geçiþin yeraltýndan yapýlabilmesini saðlayabilir. Böylesi bir baðlantý,þehrin en önemli turistik cazibe alanlarýndan birinin oluþturulmasýna imkân verecektir.

Ahmet Týrpallýgil Evi Kuyu ve Livaslarý

Bu evden inilen kuyu, tali kol olan bir livasýn son noktasýndadýr. Tipik þekilde, ana livastanayrýlan bir kol buraya kadar ulaþmakta ve depo görevi gören derin su haznesi ile sonlanmaktadýr.Sadece bir evin kuyusuna hizmet veren bir livas olduðu için dar ve özensiz kazýlmýþtýr. Bukolun yeraltýndaki ana livasa baðlantýsý farklý bir özellik göstermektedir. Zira ana livasýnduvarýnda sadece suyun geçiþini saðlayacak 10 cm x 15 cm gibi ufak bir delik açýlmýþtý vebu delik su geçiþi için yeterli olduðu için daha geniþletilmeden býrakýlmýþ. Bu örnek, livasdaðýtýmýn inþasý sýrasýnda çalýþma yönünü de belirlemektedir. Çalýþma livastan baþlayaraksu ulaþtýrýlacak eve doðru deðildir. Suyun ulaþacaðý evde kuyunun kazýlmasý ile baþlamakta,buradan livasýn olduðu bilinen yönde ve doðru derinlikte kanal kazarak çalýþýlmaktaymýþ.

Ana livasa olan su baðlantýsýndaki deliðin küçüklüðü nedeniyle araþtýrma sýrasýnda analivasa geçiþi de yapamadýk. Bu ana livas, ölçümlerden anlaþýldýðý kadarýyla Fetullah Camii'ndengirilerek ölçümlenen bir dizi galerinin hiç birine de tekabül etmemektedir.

Akbulut Maðarasý

Akbulut Maðarasý, Hasan Kalyoncu Üniversitesi�nin batýsýndaki kayalýk yamaçta, AkbulutMahallesi yakýnýnda yer alan taþ ocaklarýnýn bitiþiðinde bulunuyor. Birbirine geçitli 4 ayrýbölüm halindeki bu maðaranýn da, yanýnda bulunan diðer açýk ocaklar gibi, bir taþ ocaðýolarak açýldýðý belirgin. Ardýndan, bir dönem çömlek fabrikasý olarak kullanýlmýþ. Oldukçatemiz olan maðaranýn içine oyulduðu kireçtaþý ise saðlam ve yapýsal olarak GaziantepFormasyonu'ndan farklý. Tavan yüksekliði 6-8 m aralýðýnda olmasýna karþýn bazý noktalarda10 m�yi geçiyor.

Ölçümler sonucunda maðaranýn 8.500 metrekarelik bir alana yayýldýðý anlaþýldý.Bu, AkbulutMaðarasý�ný Asri Mezarlýk Maðaralarý�ndan sonra Gaziantep�in en büyük ikinci maðarasýyapmakta.

Akbulut Maðarasý

Akyol Cad. Kuyu ve Livaslarý

Akyol Caddesi'ne baðlanan sokaklardan birinde iki ayrý binanýn altýnda açýk durumda kuyu tespitedilmiþ, bunlarýn alttan birbirine livas ile baðlantýlý olduðu görülmüþtür. Malesef bu iki kuyuarasýndaki kýsým dýþýnda livasýn geliþ ve gidiþ yönleri çökmüþ ve týkalý durumdadýr.

Akyol Caddesi boyunca devam ettiði tahmin edilen ana livasa bu bölgede hiç bir eriþim bulamamýþolmamýz dikkate alýndýðýnda, bu ana livasýn mutlaka Amerikan Hastanesi'ndeki derin kuyularlailiþkil olmasý gerektiði düþünüldüðünde bu civarda tespit edebildiðimiz bu tek livasýn önemi dahaiyi anlaþýlacaktýr. Livasýn geniþliði ve yüksekliði de önemli bir arter olduðunu düþündürmektedir.

Akyol Cad. Maðara

Akyol Caddesi'nde, yola bakan bir evin giriþinde yer alan ve yola açýlan bir kapýnýn ardýndanmerdivenlerle inilerek girilen beþ bölümlü bu büyük maðara eskiden depo ve hayvan aðýlý olarakkullanýlmýþ. Þu anda da depo olarak kullanýlýyor ve bakýmsýz durumda. Ýçinde hala motopomplasu çekilen bir kuyu mevcut ve bu kuyu alttan önceki sayfada bahsedilen kuyu ile birleþmekte.

Amerikan Hastanesi Kafe, Marangozhane ve Depo

Amerikan Hastanesi�nin bahçesinde yer alan ve bugün kafe olarak iþletilen maðara iki gözlüve toplam 95 metrekare büyüklüðünde. Fakat, maðaranýn asýl ilginç olan kýsmý þu andakullanýlmayan ve kapalý duran bölümü. Maðaranýn güneydoðu köþesindeki kapalý bir kapýdan9 m�lik ve yukarýya eðimli bir koridorla, her iki duvarý örülerek kapatýlmýþ, tavandaki bacasýda iptal edilmiþ bir odaya ulaþýlýyor. Böylesi uzun ve zahmetle açýlmýþ bir koridorla bu denliiþlevsiz bir odaya ulaþýlmasý son derece ilginç. Büyük olasýlýkla maðara bu odanýn arkasýndadevam ediyor, ya da �ediyordu�. Öte yandan, çeþitli kiþilerden duyduðumuz kadarýyla eskidenbu maðara yapýsýnýn son kýsmýndan uzanan eðimli ve basamaklý bir yeraltý galerisi ile livassistemine ulaþým varmýþ. Söz edilen livas sistemi, þu an Amerikan Hastanesi bahçesindekikuyudan inilebilen ama su seviyesi yüksekliði nedeniyle ulaþamadýðýmýz livas sistemi olmalý.

Kafenin yaný baþýnda bulunan ufak maðara ise ardiye deposu olarak kullanýlmakta.

Ayný hastanenin, bugün marangozhane olarak kullanýlan diðer maðarasý ise, yapýlan birçoktadilat sonucunda özgün yapýsýný tamamen kaybetmiþ durumdadýr.

Amerikan Hastanesi Kuyularý

Amerikan Hastanesi arazisi içinde birden fazla kuyu ve maðara bulunmakta. Kafe Maðara�dan,acil giriþ önündeki kuyu livaslarýna ulaþýldýðý rivayeti var ancak böyle bir tespit yapamadýk.Çocuk Polikliniði içindeki kuyunun araþtýrýlmasý yapýldý. Acil giriþ önündeki otoparkta bulunankuyu çalýþmasýna baþlandý ancak, farklý mevsimlerde giriþ yapmamýza raðmen su seviyesininyüksek olmasýndan dolayý çalýþmalara devam edilemedi. Çalýþmalar sonucu -32 metredeana kuyudan ayrýlan livas ölçüldü, -41 metreye kadar iniþ yapýldý ancak su seviyesinin altýndagörülen livas sistemine ulaþýlamadý.

Amerikan Hastanesi þehrin yüksek noktasýnda konumlanmýþ. Buradan geçen livas sistemininMetin Sözen Evi ve Akyol Caddesi'ndeki livas sistemi ile baðlantýsý muhtemel, araþtýrmayamutlaka devam edilmeli.

Anadolu Evleri Kuyularý

Anadolu Evleri'nde iki adet kuyu tespiti yapýldý. Bunlardan ilki 1 numaralý oda içinde diðeriise eski çamaþýrhane'de bulunuyor. 1 numaralý oda içindeki kuyuda 12 metrelik bir iniþyapýldý ve su altýnda kalmýþ olan livas sistemi tespit edildi. Su seviyesi kýþ ve yaz boyuncadüþmediði için çalýþmalara devam edilemedi. Kuyuya dalýþ yapýlabilir ya da su seviyesinindüþmesi beklenebilir.

Eski çamaþýrhane'de bulunan kuyuya da iniþ yapýldý. Bu kuyuda da livas izine rastlandýancak su seviyesinin yüksek olmasýndan dolayý çalýþmaya devam edilemedi.

Bu bölgede kuyu tespitinde oldukça zorlandýk. Ev sahipleri, atýk su-çevre vergisi ödememekiçin kuyularýný saklýyorlar ya da kuyularýný kapatmýþlar. Anadolu Evleri kuyularý ise, restorasyonsýrasýnda temizlendiði için rahat ulaþýlabilir durumdalar.

Asri Mezarlýk Maðaralarý

Gaziantep Asri Mezarlýðý'nýn bu kýsmýnda hemen hemen 250 m x 250 m'lik bir alanýn altýnýntümüyle maðaralarla kaplý olduðunu söyleyebiliriz. Tüm maðaralarýn ortalama tavan yükseklikleri6-9 m arasýndadýr. Ýniþ yapýlan bacalardan ve göçüklerden gözleyebildiðimiz kadarýyla tavankalýnlýklarý da 4 ila 7 m arasýnda deðiþmektedir. Bu sistem Türkiye'de þimdiye dek bilinenlerarasýnda insan eliyle yapýlmýþ en büyük yeraltý yapýsýdýr.

Maðaralarýn ana yola olan aðýzlarýnýn mezarlýk tesviyesi sýrasýnda toprakla kapatýldýðýdüþünülüyor. Sadece ana yolda bulunan bir besihanenin arkasýndaki küçük maðaradanbaðlantý var. Bunun dýþýnda, mezarlýk içinde toplam 14 havalandýrma bacasý mevcut. Bahsigeçen bu bacalarýn ikisi iki ufak maðara ile baðlantýlýdýr. Diðer tüm giriþler ise iki devasamaðaraya ulaþmaktadýr.

Bakýrcýlar Çarþýsý Maðarasý

Bakýrcýlar Çarþýsý altýnda, Emir Ali Han'ýn yanýnda bulunan, yapýmý 1800'lü yýllara dayananbu maðara önceleri ahýr olarak, daha sonra da uzun yýllar atölye olarak kullanýlmýþ.

Maðaranýn bir kýsmý Bakýrcýlar Çarþýsý'na giden yolun altýnda kalmaktadýr ve de bu yüzdenbir süre önce maðarada ciddi çöküntüler meydana gelmiþtir.

Bakýrcýlar Çarþýsý restorasyonu sýrasýnda betonarme kolonlar ile güçlendirme çalýþmasýyapýlan bu maðara oldukça geniþtir ve maðarada herhangi bir livas izine rastlanmamýþtýr.

Nispeten geniþ ve özellikli, günümüzde turistik potansiyeli olan bu yeraltý mekaný, pis sugiriþi engellenerek, rahat ulaþýmlý bir giriþ yapýlarak, basit bir temizlik sonrasý deðerlendirilebilinir.

Cenani Konaðý Kuyu ve Livaslarý

Bina içinde giriþ katta günümüzde üzeri dekoratif camla örtülü bir kuyu bulunmaktadýr. Bukuyu da aþaðýda bir livas sistemine açýlmaktadýr. Suyun geliþ yönünde iki ayrý koldan ilerlemeimkâný olmakla birlikte çamur ve pislik birikimine baðlý olarak daralmadan dolayý ayrýntýlýçalýþma yapýlamamýþtýr. Olasý bir ilave çalýþmada buranýn potansiyeli deðerlendirmek içindaha zorlayýcý bir çalýþma yapýlabilir. Zira livaslara sýnýrlý eriþim þansý elde ettiðimiz birbölgede ve tahmin edilen ana daðýtým arterine yakýn bir lokasyonda bulunmaktadýr.

Kuyu dibindeki livaslarda suyun akýþ yönüne doðru ilerlendiðinde ise kýsa mesafe sonraikiye ayrýlmakta ve her iki kol da birer kuyu dibinde sonlanmaktadýr. Bu nedenle bu livaskolunun üç kuyuya (Cenani konaðý ve diðer iki kuyu) su getirmek için kazýlmýþ tali bir kololduðu anlaþýlmaktadýr.

Çekül Maðara ve Kuyularý

ÇEKÜL Metin Sözen Evi'nde bulunan maðara, bina restorasyonu sýrasýnda temizlenmiþ veþu an sergi alaný olarak kullanýlmakta. Bu maðaranýn içinde bulunan kuyuya iniþ yapýldý.Kuyu, inþaat sýrasýnda dökülmüþ olan moloz ile týkanmýþ durumda. Ayný þekilde, avludabulunan kuyuya da iniþ yapýldý ve bu kuyunun da moloz ile týkalý olduðu tespit edildi. Heriki kuyunun dibine varýldýðýnda, moloz yýðýntýsý üzerinde yüründüðünde alttan boþluk sesigelmekte. Olasý livaslarýn bir kolunun Amerikan Hastanesi yönünden geldiðini diðer kolununise Akyol Caddesi yönüne doðru irtifa kaybederek ilerlediðini düþünmekteyiz.

Bu bölgedeki livas sistem yapýsýný çözmemiz açýsýndan kuyulardaki olasý livaslara ulaþabilmekve en azýndan yönlerini tespit edebilmek çok önemli. Kuyulara temizlendikten sonra tekrargirilmeli ve livas araþtýrmasý yapýlmalý.

Direkçi Maðarasý

Gaziantep�te bulunan diðer tüm maðaralardan farklý olarak, Direkçi Pazarý�nda yer alan bubüyük maðara doðal. 50 yýl öncesine dek Gaziantep�e su saðlayan kaynaklardan birisi olanÞerbetçi Pýnarý�nýn da bu maðaranýn yakýnýnda olduðu biliniyor.

Oldukça yüksek bir tavanla ve yukarýya doðru eðimle baþlayan maðara, tavandan düþmüþbüyük kaya bloklarýyla dolu. 50 m kadar sonra iki kola ayrýlan maðaranýn doðu kolu kýsa vedipte pis bir su birikintisi mevcut. Güney kolu ise 30 m uzunluðunda ve dik bir eðimle alçalýpiþlenmiþ bir duvarda ve havuzlarla son buluyor. Ýlginç olan nokta; bu 45 derece eðimli toprakzeminde inip çýkmak mümkün deðilken maðaranýn dibinin iþlenmiþ olmasý. Büyük olasýlýklaeskiden daha düzgün olan zemin büyük bir çökme sonunda hafriyatla dolmuþ olmalý.

Dutluk Pýnar ve Livaslarý

Dutluk Pýnarý kuvvetli bir su kaynaðý olduðu için çeþitli söylemlerde eskiden þehir merkezinibesleyen ana su kaynaklarý arasýnda sýkça gündeme gelmektedir. Yakýnda bir kaç livaskalýntýsýnýn da hâlâ net olarak görülebiliyor olmasý, ilk bakýþta bu görüþe destek vermektedir.Ne var ki incelemelerimiz sýrasýnda buradan þehir merkezine doðru olabileceði söylenenyeraltý su sistemine dair herhangi bir inandýrýcý bulgu ile karþýlaþmadýðýmýz için bu görüþekuþku ile yaklaþmaya devam ediyoruz.

Buna karþýn tespit ettiðimiz, günümüzde ulaþýlabilir durumda bazý kýsa livaslar olduðu gibiinandýrýcý söylemlerden anlaþýldýðýna göre yakýn zamana kadar daha fazlasý da bölgedebulunmakta imiþ. Bugün bir kaç izole ev dýþýnda yerleþimin olmadýðý bu bölgede bir livas sudaðýtým sisteminin varlýðý soru iþaretleri uyandýrýyor. Þayet çok eski zamanda var olan biryerleþime yönelik olarak yapýlmýþ, Antep Merkez�dekiler ile ayný yapýyý gösteren ama lokalbir daðýtým sistemi ise, bu livaslarýn tarihte ne kadar geriye gitttiðiyle ilgili bir ipucu da verebilir.

Bu sorularý açýklýða kavuþturmak için bölgede daha fazla araþtýrma yapýlmasý gerekmektedir.

Düðün Salonu Kuyu ve Livaslarý

Bey Mahallesi�nde yakýn zamana kadar düðün salonu olarak kullanýlan bu yapýnýn bodrumkatýndaki kuyudan iki farklý kotta livaslara ulaþýlmaktadýr.

Daha üst katta yer alan livasýn su daðýtýmý ile ilgisi olduðu düþünülemez. Bu bir servis galerisiveya bir binadan diðerine ulaþmak için açýlmýþ ek bir galeri olmalýdýr. Amacýnýn bilinmemesidýþýnda ulaþtýðý son noktanýn çökme deðil blok kaya þeklinde sonlanýyor olmasý ve burayaulaþýrken düz bir çizgi deðil de bir yay çizerek ilerlemiþ olmasý, soru iþaretlerini arttýrmaktadýr.

Kuyunun dibi ise çok net bir þekilde önemli bir livasa ulaþmaktadýr. Hem geliþ, hem gidiþyönü açýk olan bu livas, derin bir su ile doludur. Maalesef suyun kuvvetli mazot ve laðýmkokmasý ile çok pis ve bulanýk olmasý nedeniyle bu livaslarýn araþtýrmasý yapýlamamýþtýr.

Eyüp Baþkülekçi Evi Kuyu ve Livaslarý

Savaþ Müzesi ile Fetullah Camii arasýnda var olduðu varsayýlan livaslara ulaþým saðlayabilecekbu kuyu çalýþmanýn son gününde tespit edildi. Kuyu dibinde gerçekten de bir livas baðlantýsývardý ama pislik ve çamur birikimi ile daralmýþtý. Bu daralma noktasýnýn arkasýnýn geniþolduðu görülebildiði için bir çalýþma imkaný daha olursa bu önemli olabilecek livasta ilerlemeyeteþebbüs edilmeli.

Eyüpoðlu Caddesi No 23�teki Kuyu

Restorasyon çalýþmalarý tamamlanmakta olan 23 numaralý evin avlusunda bulunan kuyuyainildi.

Kuyunun tabaný 7 m derinlikte çamur ile týkalý. Ancak týkanma noktasýnda iki yöne devamden livaslar görünüyor. Ýlk livas 218 derece yönünde yaklaþýk 1 m ilerledikten sonra 112dereceye dönüyor. Bu livasýn, sokaðýn karþýsýndaki 12 numaralý evdeki kuyu ile iliþkili olmasýçok muhtemel. Dipteki diðer livas ise 30 derece yönünde devam ediyor. Bunlarýn dýþýnda,daha üst kotta 170 derece yönünde bir livas daha tespit edilmiþtir. Livaslara girmek ya dailerlemek çamur yüzünden pek mümkün deðil.

Eyüpoðlu Caddesi, Akyol Caddesinin devamý. Bu bölgedeki livas sistemine, duyumunualdýðýmýz halde pek ulaþamadýk. Bu nedenden dolayý, önemli bir aksta bulunan bu kuyudakiçamurun temizlenmesi ve tekrar araþtýrýlmasý gerekmektedir.

Fethullah Camii Kasteli ve Livaslarý

Farklý kaynaklara istinaden 16. yüzyýlda inþa edildiði tahmin edilen camiinin, kasteliyle birliktebir bütün olarak yapýldýðý düþünülebilir. Eskiden medrese olarak kullanýlan hücrelerin altýndayer alan ve kýsmen yeraltýnda olan bu kastele su getirdiði belli olan livaslar demir kapaklarýaçýlarak ölçüldü. Güney doðuya uzanan ve kastele su getiren livas 150 m kadar takipedilebiliyor. Buna karþýlýk ayný livasýn batýya doðru devam eden kýsmý birkaç metre sonraçökerek týkanmýþ.

Geneyik Köyü Maðaralarý

Gaziantep�in güneyinde, Geneyik Köyü�nün 500 m dýþýnda bulunan bu taþ ocaðý - maðaraAsri Mezarlýk ve Akbulut maðaralarýnýn ardýndan bölgenin en büyük üçüncü maðarasý olarakkabul edilebilir. Üç farklý giriþe sahip büyük maðaranýn yakýnýnda daha küçük iki taþ ocaðý- maðara daha mevcuttur.

Hanefi�nin Evi Maðarasý

Mimarlar Odasý'na çýkan yol üzerinde bulunan ve restorasyon çalýþmalarý tamamlanmaküzere olan ev, müzeye dönüþtürülmek isteniyor. Evin bodrum katýnda bulunan maðarada,Ýmam Çaðdaþ Lokantasý yönüne doðru gittiði düþünülen ancak moloz ve çöküntü ile týkanmýþtünel izi bulunuyor. Bu çöküntü temizlendiði takdirde yeni bir sisteme ulaþýlabilinir.

Hýdýroðlu Konaðý (Kastelbaþý) Maðarasý ve Kuyusu

Restore edilerek butik otel olarak hizmete girmiþ olan Hýdýroðlu Konaðý'nýn altýnda yer alanlivas baðlantýlý maðara kompleksi de otelin kullaným alaný olarak düzenlenmiþtir. Ýki anamekan arasýnda orijinalinde duvar olduðu, bu duvarýn sonradan yýkýlarak iki maðaranýn darbir geçiþle birleþtirildiði söylenmektedir. Otelden giriþ yapýlan ilk maðarada sol tarafta bir birlivas baðlantýsý görülmekte, ama çökme nedeniyle içinde ilerlenememektedir. Her þartta bulivas, ana temiz su daðýtým þebekesinin bir parçasý olabilecek kadar derin bir kotta deðildir.Benzer þekilde diðer bir livas'ýn da otel avlusundan maðaraya iniþ yapýlan merdivenin hemensað tarafýnda olduðu ve restorasyon sýrasýnda beton duvar ile kapatýldýðý söylenmiþtir. Bulivas da çok sýð bir seviyededir.

Buna karþýn ikinci maðara tarafýnda yer alan kuyu dibinde gelen ve giden birer livas olduðunet þekilde ifade edilmiþtir. Sonradan bunlarýn aðýzlarý da betonla kapatýldýðý için kuyuyaindiðimizde saptayamadýk.

Ýhsan Bey (Esenbek) Kasteli

Bahsi geçen kastelin, içinde yer alan ufak mescidle birlikte ve üstünde bulunan EsenbekCamii�nden çok daha önce, 15. yüzyýl civarýnda yapýldýðý tahmin edilmektedir. Üst üste birkaçkötü restorasyon geçiren bu kýymetli eser bugün hem atýl durumda, hem de bakýmsýzdýr.

Kastelin havuza su getiren tünel kýsmý örülerek kapatýldýðý için bu livasýn takip edilebilmeside mümkün deðildir.

Ýl Saðlýk Müdürlüðü Sarnýç ve Kuyularý

Ýl Saðlýk Müdürlüðü yapýlarý içinde olduðu bilinen kuyu ve livas baðlantý sistemleri, tümününbetonla kapatýlmasýndan dolayý araþtýrýlamadý. Öte yandan, görüþtüðümüz birçok kaynakburasýyla Amerikan Hastanesi arasýnda var olan su baðlantýlarýndan bahsetmekteydi.

Kapatýlmadýðý için araþtýrýlabilen yegane yapý ise, bina içinde yer alan ve aðýzdaki ufakkanallar dýþýnda herhangi bir su baðlantýsý olmayan, sarnýç benzeri bir yapýdýr.

Ýplikçiler Maðarasý

Et Pazarý�nýn arkasýndaki kayalýkta yer alan iki kademeli bu büyük maðaranýn giriþ kýsmýndaiplikçiler çalýþmaya devam ediyorlar. Daha yüksekte yer alan ve çok daha büyük olan ikincikýsým ise kullanýlmýyor. Bu kýsýmda tavan yüksekliði yer yer 8-9 m civarýnda ve bu tavanortada sütun olarak býrakýlan 10x10 m ölçülerinde bir ana kaya ve 5 m�lik bir diðer sütunladesteklenmekte.

Maðaranýn giriþini kapatan Et Pazarý�nýn çirkin yapýsý, normal koþullarda turistik açýdankullanýlmaya çok uygun olan bu maðaranýn herhangi bir þekilde deðerlendirilebilmesiniimkansýz hale getiriyor.

Kale Tünelleri

Daha önceki çalýþmalardan anlaþýldýðýna göre Gaziantep Kalesi'nin alt kýsmýnda bir dizioyuntu maðara ve bunlarýn bazýlarýndan yukarýya doðru kazýlmýþ yeraltý galerileri olduðubilinmektedir.

Bu çalýþma sýrasýnda da kalenin alt kýsmýnda incelediðimiz bir kýsým, iki ayrý seviyede iki ayrýsu dolu havuzda sonlanan bir galeriler sistemi þeklinde idi. Bu sistemde yer seviyesindeküçük bir delikten girerek ulaþtýðýmýz ikinci býr kýsým ise temiz bir taþ iþçiliði ile döþenmiþgeniþ bir galeri þeklinde dik olarak üst kotlara týrmanan bir galeriydi. En üst noktasýndadaralmakla birlikte bir üst mekana ulaþacak gibi bir görüntüsü varken, bir çöküntü ile týkandýðýnoktaya kadar ölçüm alýndý ve plan çýkarýldý. Bu plan mevcut çalýþmalarla karþýlaþtýrýldýðýndadaha önceki rölevelerde olmayan ilave bir galeriler sistemi olduðu anlaþýlmaktadýr. Üstyapýdaki çýkýþ noktasýnýn saptanarak çöküntü malzemesinin temizlenmesi yoluyla baðlantýnntamamen ortaya çýkarýlmasý ve korunmasý düþünülmelidir.

Bu galerinin, Hasýrzade Mehmet Efendi'nin 1800'lerde el yazmasý defterinde geçen kalehamamýndan yeraltý kaynaðýna inen 250 basamaklý tünel olma ihtimali de çok kuvvetlidir.

Kale Merdivenleri

Bir önceki çalýþmada anlatýlan �Kale Tünelleri�nden farklý olarak; kalenin zemininde vetünellerin giriþinin hemen yanýnda yer alan demir parmaklýklý kapýnýn ardýnda kalenin giriþkapýsýna dek uzanan merdivenler mevcuttur. Düzgün kesilmiþ taþlarla örülü bu ikinci tünelinbir kýsmý çökerek açýða çýkmýþtýr. Kuzeye uzanan kol daralarak kapanmakta, güney kolu isekalenin giriþinin önünde demir bir parmaklýkla sonlanmaktadýr.

Kale 12. Burç

Her ne kadar bu ve bundan sonraki araþtýrma-ölçüm çalýþmasý imzaladýðýmýz protokolkapsamýnda deðil idiyse de buraya kadar gelmiþken bu iki ilginç yapýyý da araþtýrdýk.

Kale�nin 12. Burcunda yer alan bu garip yeraltý yapýsý, birbirinden 3 m uzaklýkta ve hemenhemen ayný basamak sayýsýyla inilen tek bir galeri. Bu galerinin de sonunda küçücük birodaya ulaþtýðýný düþünürseniz ayný galeriye inen ve birbirinden sadece 3 m uzaklýkta iki faklýmerdiven inþa etmenin anlamsýzlýðý daha da belirgin hale gelmekte.

Bu bilmeceyi daha da zorlaþtýrmak için tüm bu yeraltý yapýsýnýn kesme taþla örülü olduðunuve hiçbir çökme, kapanma olmadýðýný da ayrýca vurgulayalým.

Kale Sarnýcý

Kale�nin üstünde, Gazali Makamý denilen yerin altýnda bulunan bu; kesme taþla imal edilmiþ25 metrekare büyüklüðündeki yeraltý odasý da kalenin diðer bir ilginç yapýsý. Burasý; ilkbakýþta 5 m tavan yüksekliði, üst odaya açýlan çift bacasý ve içindeki basamaklý platformuylabir sarnýç görüntüsüne sahip olsa da, kapalý bir odanýn altýnda sarnýç olamayacaðýdüþünüldüðünde merdivenlerle ulaþýlan bir depo veya hücre olarak planlandýðýný varsaymakçok daha mantýklý gözüküyor.

Konukoðlu Vakfý Kuyu ve Livaslarý

Bugün Konukoðlu Vakýf merkezi olarak görev yapan binanýn avlusundaki kuyu da tipik birþekilde bir livas sistemine ulaþmaktadýr. Atatürk Bulvarý yönünde yaklaþýk 9 m ilerlediktensonra çöküntü ile týkalý olan livasta, söylemlere göre yakýn zamana kadar çok daha uzunmesafe ilerlenebiliyormuþ. Aksi yöndeki livas ise yaklaþýk 12 m ileride týkanmaktadýr.

Kozluca Kasteli

Gaziantep�in saðlam kalan son beþ kastelinden biri olan ve bugün -ne yazýk ki- tuvalet olarakkullanýlan Kozluca Kasteli�nin yapýsal özellikleri birçok açýdan Esenbek Kasteli�ne benzemektedir.Her iki kastelin de 16. yüzyýlýn ilk yarýsýnda ve üstlerindeki ya da Kozluca örneðinde olduðugibi �yanýndaki� camiden önce ve içinde mescidleriyle birlikte inþa edildiði bilinmektedir.Esenbek�in aksine Kozluca Kasteli�nin mescidi tümüyle iptal edilmiþ ve bugün sadeceabdesthane kýsmý açýk kalmýþtýr. Kastelin havuz kýsmý ise tadilatlar sonrasý orijinal yapýsýnýtümüyle yitirmiþ ve duvardan sýzan sularla neredeyse tamamen dolmuþtur.

Anadolu mimarisinin en ilginç yapýlarýndan birisi olan, neredeyse 500 yýl boyunca saðlamkalabilen ve Nusret Çam�ýn ifadesine göre 1980 yýlýnda dahi mescidi ile birlikte faal olan bueserin, geçen 30 yýl içinde bu denli tahrip olmasý çok acýdýr.

Küpçü Hacý Recep Maðarasý

Hoþgör'de, Kardeþler Pide Fýrýný�ndan giriþi olduðu ihbar edilen bu maðaraya, fýrýndaki giriþkapatýldýðý için hemen yan sokaktaki bir dükkandan girildi. Giriþte, beton sütunlarla desteklenmiþbir merdiven mevcut. Maðara, bu merdiven iniþinin altýndan duvardaki ufak bir delikle baþlýyor.Büyük olasýlýkla, daha önce varolan farklý ve büyük bir giriþ artýk kapanmýþ durumda. Sokaðýndiðer tarafýndaki evlerin altýna uzanan maðaranýn bu kýsmýnda bir havalandýrma bacasý var.Baca bugün tümüyle çöp dökme yeri olmuþ.

Ýçindeki kalýntýlardan maðaranýn bir dönem gerçekten küp (ya da çanak çömlek) imalatý içinkullanýldýðý anlaþýlmakta. Bazý yerlerde tavandan düþmüþ kayalarla kaplý ve alçak tavanlý,diðer bazý yerlerdeyse nispeten daha yüksek farklý seviyeler mevcut. Tavanda oluþmuþ küçüksarkýtlar da maðaranýn eskiliði hakkýnda fikir vermekte.

Mehmet Ali Çetiner Evi Kuyu ve Livaslarý

Ahmet Çelebi Kasteli'nin hemen arkasýndaki eski dokulu mahallede bir ev avlusunda yeralan bu kuyu, oldukça uzun bir livas sistemi parçasýna eriþim imkaný saðladý. Bu livaslar biryönde Ahmet Çelebi Kasteli'ne doðru uzanýyor ve baðlantýlý olduðuna kesin gözüyle bakýlabilir.Bu livasýn temel amacý Ahmet Çelebi Kasteli üzerinden gelen temiz suyun mahalle içi birdizi ev kuyusuna ulaþtýrmak olmalýdýr. Nitekim, livas boyunca yeraltýndan bir dizi kuyu þaftýnabaðlantý gözlemlenmiþtir.

Livas, Ahmet Çelebi Kasteli'nin tersi yönde de kýsa bir mesafe ilerleme imkaný saðlamýþsada her iki uçta da çöküntülerle sonlanmýþtýr. Bir miktar kazý çalýþmasý ile Ahmet ÇelebiKasteli'ne olan baðlantý tekrar açýlabilir.

Nadir Bey Evi Maðarasý ve Livaslarý

Bey Mahallesi'nde bulunan Nadir Bey'in evinin bahçesinde, tavaný çökmüþ olan oldukçabüyük bir maðara bulunmakta. Farklý katmanlardan oluþan ve yapýsý itibarýyle bir kastelolduðu düþünülen bu maðaranýn ölçümü alýndý. Maðarada tespit edilen iki livas su ile doluolduðundan ölçülemedi. Su seviyesi alçalsa bile bu dar livas sisteminde ilerlemek oldukçazor gözüküyor.

Nadir Bey�in evinin bahçesinde bulunan bu maðara; herhangi bir cami ile iliþkisi olmayanbir kastel olarak, bu yapýlarýn geçmiþinin çok eskiye gidiyor olabileceðini düþündüren önemlibir örnek.

Oyuncak Müzesi Maðarasý

Bey Mahallesi'nde bulunan ve yakýn zamanda restore edilerek, Oyuncak Müzesi olarakhizmet verecek olan eski bir Gaziantep evinin avlusunun altýnda yer alan bu maðara, yapýsalolmasa bile iþlevi açýsýndan þehirde bulunan diðer yeraltý yapýlarýndan farklý. Maðaradayeralan birçok küçük "kazan" benzeri oyuntu ve bunlarýn bazýlarýnýn kanallarla birbirlerinebaðlý olmasý ve, bize söylendiðine göre, temizlik sýrasýnda açýða çýkan üzüm çekirdekleri buyapýnýn -en azýndan bir dönem- þarap imalathanesi olarak kullanýldýðýný düþündürmekte.Öte yandan, bu "kazan"lardan daha büyük ve sarnýç benzeri çukurlar ise yapýnýn baþka birdönemde iþlev deðiþtirdiðini gösteriyor olabilir. Maðara tarafýmýzdan ilk ziyaret edildiðinde,etrafta temizlik çalýþmalarý sýrasýnda açýða çýkan ve bir kýsmýnýn oldukça eski olduðu anlaþýlançanak-çömlek kalýntýlarý mevcuttu. Bu buluntular, bu tür çalýþmalarýn ciddi bir arkeolojikdenetim altýnda yapýlmasýnýn gerekliliðini göstermekte.

Ömer Ersoy Kültür Merkezi Kuyu ve Livasý

Günümüzde Ömer Ersoy Kültür Merkezi olarak kullanýlan kompleksin bahçe giriþinde saðköþede bir yapýdan basamaklarla bir livas sistemine iniþ yapýlmaktadýr. Burasý geneldenbiraz farklý bir yapýdýr çünkü livaslara genel olarak ya kuyular vasýtasýyla ulaþýlmakta ya dayeraltýnda livas seviyelerine kadar inen mekanlar þeklinde oluþturulmuþ kastellerdenulaþýlabilmektedir. Bu lokasyonda merdivenlerle inerek ulaþýlan nokta ise kastel vazifesigörecek bir yapýda deðildir. Buranýn yapýsýnýn sonraki zamanlarda yapýlan büyük deðiþikliklerletamamen bozulmuþ/deðiþtirilmiþ olduðu olasýlýk dahilindedir. Zira kompleksin kültür merkeziolarak restorasyonu öncesinde yýllar boyunca fabrika olarak kullanýldýðý bilinmektedir. Ancakbugünkü gözlemlerle tam olarak fonksiyon tespiti yapmak mümkün deðildir.

Livas sisteminin hemen bitiþiðinde ve livaslarla sadece küçücük bir pencere ile iliþkili olankuyu ise tipik kuyu yapýsýnda deðildir. Dibi yuvarlak bir sarnýç þeklinde sonlanmaktadýr.Livaslardan taþan suyun bu kuyuyu/sarnýçý dolduracak þekilde inþa edildiði varsayýlmaktadýr.

Piþirici Kasteli

Piþirici Mescidi ve Kasteli sadece Gaziantep�in deðil, Türkiye�nin de en ilginç ve en önemliyeraltý yapýlarýndan birisi. Her ne kadar mescit için belirtilen 1283 yýlýný doðrulayan herhangibir kitabe veya kaynak yoksa da her iki yapý 1537 tarihli Ayýntap Tahrir Defteri�nde zikredilmekte.

Öte yandan, mescidin mihrap duvarýnýn üstünde bulunan ve "La ilahe illallah, Muhammedunresûlullah" yazýlý düz satýhlý kabartma tipik bir Memluklu tarzýdýr. Bu da, Piþirici Kastel veMescidi�nin Memluklu geleneðinin canlý olduðu bir devirde, yani 13. yüzyýl civarýnda yapýldýðýnýgöstermektedir.

Yapýnýn birçok defa tamir edildiði bilinmekteyse de, ilk inþa tarihindeki asýl planýný koruduðukesindir. Kastel de ufak tefek deðiþikliklerle günümüze dek gelebilmiþtir. Her ne kadarabdesthane ve çimeceklik kýsýmlarý aslýna uygun þekilde restore edilmiþse de, araþtýrmalarýmýzsonucunda batý yönünde devam eden ve kastele temiz su getiren livaslarýn kýsa bir mesafedensonra ikiye ayrýldýðý, ardýndan her iki kanalýn da çamurla týkandýðý gözlenmiþtir. Kastelin pissuyunun ise baþka bir kanalla tahliye edildiði kesindir ve bu kanalýn cadde boyunca devamettiði tespit edilmiþtir.

Üzücü olan ise hem mescidin, hem de kastelin yan duvarlarýnda ciddi su sýzýntýsý olmasý ve730 yýllýk bu çok önemli mimari eserinin korunamamasýdýr.

Savaþ Müzesi Maðarasý

Savaþ Müzesi�nin altýnda yer alan ve müzenin bir parçasý olarak teþhir amaçlý kullanýlanmaðaranýn alt katýnda baþka bir maðara daha mevcuttur. Bu yapý, iki katlý bir maðara olarakGaziantep�te þimdiye dek bilinen yegane örnektir.

Araþtýrýlan bu alt kat maðarada su dolu bir livas ve kuyu mevcuttur. Bir süre izlenen bu livasýndevamý, su seviyesinin yüksekliði yüzünden araþtýrýlamamýþtýr. Maðaranýn doðuya uzanankýsmý ise yol inþaatý sýrasýnda çökerek týkanmýþtýr.

Sedat Atalar Evi Maðarasý, Kuyu ve Livaslarý

Bey Mahallesi�nde yer alan Sedat Atalar�ýn evinin altýnda bulunan ve bahçeden giriþininörülerek kapatýldýðý maðara, 7 basamak merdivenle inilen ufak bir depo ve kuyudan ibaret.Kuyunun 19. m�sinde batýya doðru uzanan livas 5-6 m�den fazla takip edilemedi.

Maðara tipik bir Antep evi maðarasý þeklinde oldukça geniþ bir mekandýr. Bu mekandanaþaðýdaki bir livas sistemine ulaþan kuyunun ise tipik olmayan bir özelliði bulunmaktadýr.Kuyu, esas olarak bu evden deðil, komþu bir evden açýlmýþtýr ve kuyunun tepesi (kapaðý)bu komþu evde ve daha üst kotta bulunmaktadýr. Bu evin maðarasýnýn yan duvarýnda komþuevden inen kuyu duvarýna bir pencere açýlarak ayný kuyudan iki evin de su kullanabilmesisaðlanmýþtýr.

Dipteki livas da esasen çok önemli bir noktada olmasýna ve ilerleme imkaný verecek yapýdaolmasýna raðmen laðým karýþmýþ olduðu için çalýþma yapýlamamýþtýr.

Seyrantepe Maðaralarý

Seyrantepe TOKÝ konutlarýnýn önünde yer alan 2 kademeli düzlüðün yamaçlarýnda bulunanmaðaralar eskiden besi yeri - hayvan pazarý olarak kullanýlmýþ. Üst sýrada, bazýlarý birbirinegeçiþli 9, alt sýrada ise 6 maðara var. Maðaralar, inþaat sýrasýnda önlerine yýðýlan hafriyatdýþýnda oldukça temiz ve saðlam durumdalar.

Bu düzlüklerin ve maðaralara iþlev kazandýrarak koruyabilecek bir proje �Öneriler� kýsmýndamevcuttur.

Sultan Haným Konaðý Maðarasý

Sultan Haným�ýn Bey Mahallesi�nde yer alan konaðýnýn bahçesinde bulunan küçük süshavuzunun kýrýlmasý sonucu ortaya çýkan bu maðara, büyük olmasýna karþýn oldukça kababir iþçilikle kazýlmýþ, bazý kýsýmlarý da hafriyatla týkalý bir depo.

Maðaranýn içinde herhangi bir kuyu veya livas mevcut deðildir.

Sulu Maðara

Sulu Maðara, Gaziantep�in en ilginç ve korunmaya deðer yeraltý yapýlarýndan bir diðeri.Kýlýnçoðlu Mahallesi�nde bulunan bu maðara, kuzeyde yer alan ufak kýsmýný hariç tutsakbile, 6.000 metrekare büyüklüðüyle devasa bir yapý. Ýçinde iplikçiler çalýþmaya devamediyorlar. Maðaraya girdiðiniz anda, tavana boydan boya asýlmýþ naylonlar, onlarca metreuzunluðunda iplik eðirme hatlarý ve bu hatlarda çalýþan insanlarýyla sanki bambaþka birdünya gibi.

Ýplikçilerin bu maðarada çalýþmaya devam ediyor olmalarýnýn yegane sebebi yeraltýna kaçanþehir suyu dolayýsýyla maðaranýn son derece nemli olmasý ve bu nemle ipliðin çok rahateðirilebilmesi. Tabi, ana kayadaki bu nem ayný zamanda maðaranýn statik yapýsý için ciddibir risk de oluþturmakta.

Sumaklý Maðara

Þenyurt Mahallesi'nde yer alan ve içinde iplikçilerin çalýþmaya devam ettiði bu, nispeten ufakmaðaranýn üç farklý giriþi var. Maðaranýn büyük kýsmýnda -büyük olasýlýkla duvarlardansýzarak oluþmuþ- durgun ve pis bir su birikintisi mevcut

TAMMED Otopark Maðarasý

TAMMED otoparkýnýn içinde yer alan 380 metrekare büyüklüðündeki bu maðara otoparkkotuna göre eðimli bir giriþe sahiptir. Maðaranýn zemini tümüyle tesfiye edilerek tuðlakaplanmýþ ve otoparkýn bir kýsmý olarak kullanýlmaktadýr. Maðaranýn doðu kýsmýnda 6.50m yüksekliðe sahip ve yüzey aðzý kapatýlmýþ bir havalandýrma bacasý mevcuttur.

Tütün Han Maðarasý, Kuyu ve Livaslarý

Bakýrcýlar Çarþýsý�nýn güneyinde, Tütün Han�ýn içinde yer alan bu maðara ve kuyu-livassistemi Gaziantep�in bu mahallesinin en ilginç yeraltý yapýsýdýr. Ortasýnda yer alan vemükemmel bir iþçilikle, diþli sütun olarak býrakýlmýþ ana kayanýn etrafýný kuþatan, yaklaþýk120 metrekare büyüklüðündeki maðara bugün güzel bir dekorasyonla kafe olarak iþletilmektedir.

Maðaranýn doðu köþesinde, zeminin 2 m altýnda yer alan livas ise hem güneybatýya, hemde doðuya doðru ilerlemekte. Güneybatýya doðru 30 m takip edilen livas bu noktada çamur-su birikintisiyle týkanmakta. Doðu yönü ise çok daha kýsa bir mesafede týkandý.

Öte yandan, maðaranýn giriþinde yer alan kuyunun, doðu livasý ile baðlantýlý olduðu kesinama Tütün Han Maðarasý�na yaptýðýmýz her 3 ziyarette de kuyu aðzýna kadar su doluydu.Hatta, iþletme sahiplerinin ifadesine göre suyun fazla olduðu zamanlarda kuyu taþmakta vetüm maðarayý su basmaktaymýþ. Bu da týkanmýþ livaslarýn suyu aktaramamasýnýn doðal birsonucu.

Bu maðaranýn livaslarýnda yapýlacak bir temizliðin ciddi keþiflere yol açacaðýna inanýyoruz.

Üzümcü Maðarasý

Önündeki büyük maðara yakýn bir zamanda -üstündeki evlerle birlikte- çöken ÜzümcüMaðarasý�nýn bu çökmeden kalan kýsmýnda çalýþmanýn yapýldýðý Mayýs 2012 tarihinde iplikçilerçalýþmaya devam ediyorlardý. Her ne kadar maðaranýn tavaný 3 büyük sütunla destekleniyorolsa da, 2.200 metrekareden büyük bir hacmi bu 3 sütunun taþýyamayacaðý aþikardýr. Ayrýca;maðaranýn kaya yapýsý, su ve kanalizasyon kaçaklarýndan dolayý son derece nemlidir vegevþek durumdadýr.

Tüm bu açýklamalarýn ýþýðýnda; bu yapýnýn, üstünde bulunan binalarla birlikte çökme riskimevcuttur.

Yeni Han Maðarasý

1750�li yýllarda kervansaray olarak inþa edilen bu hanýn güneydoðu köþesinde yer alan vegünümüzde Mehmet Kaleoðlu tarafýndan kafe olarak iþletilen bu maðaranýn inþa tarihininyapý ile ayný olma olasýlýðý mevcuttur. Ama, betonarme destek sütunlarýnýn 1950�li yýllardayapýldýðý bilinmektedir ve sütunlar olmaksýzýn maðara tavanýnýn aðýrlýðý taþýmayacaðý daaþikardýr. Bu durum göz önüne alýndýðýnda maðaranýn oldukça yakýn zamanda kazýldýðýdüþünülebilir.

Yapýnýn zemini, çekilen tüm hafriyata raðmen hala orijinal seviyesinden yüksektedir ve büyükolasýlýkla yapý, þu anda hafriyatla týkalý olan kuzey yönünde devam etmektedir. Üsttekievlerden maðara duvarýna bitiþik durumda kazýlan 2 kuyu mevcuttur. Bu, Gaziantep�te çoksýk rastlanan kuyu-livas baðlantýsýnýn tipik bir örneðidir ve bu kuyular büyük olasýlýklamaðaranýn altýndan geçen ve bugün týkalý olan bir livasa ulaþmaktaydýlar.

Kaynaklar

Aygün Ç, Yamaç A, 2010. Ayasofya ve Topkapý, National Geographic Turkey, Mart, pp.106-122

Bircan A E, 2007. Stability Analysis of Caves in Gaziantep Region, Gaziantep Üniversitesi,Fen Bilimleri Enstitüsü, Ýnþaat Mühendisliði Anabilim Dalý, Yayýnlanmamýþ Yüksek LisansTezi, Gaziantep,

Castellani V, 2001. Acqua, acquedotti e qanat, Opera Ipogea, no. 2, pp. 25-32

Çam N, 1982. Gaziantep'te "Kastel" Adý Verilen Su Tesisleri, Milletlerarasý Türkoloji Kongresi,Ýstanbul

Çam N, 2006. Türk Kültür Varlýklarý Envanteri, Gaziantep, Ankara.

Çanakçý H, 2007. Collapse of Caves at Shallow Depth in Gaziantep City Center, Turkey:A Case Study, Environmental Geology, Volume 53 (4), pp. 915-922, Heidelberg.

Çanakçý H, Güllü H, 2004. Gaziantep Ýl Merkezindeki Maðaralarýn Geoteknik Açýdan BirÖn Deðerlendirmesi, Zemin Mekaniði ve Temel Mühendisliði 10. Ulusal Kongresi, sy. 232-237, ÝTÜ-Ýstanbul.

Çanakçý H, Güllü H, 2008. Development of a hazard assessment model for near surfacecaves in limestone, Engineering Geology.

Eviþen A, 2009. Maðaralarýmýz, Gaziantep Tarih ve Kültür Dergisi no 19, 2009, Gaziantepsy 38-41

Güzelbey CC, 1964. Kuveyk Suyu Üzerine Bir Ýnceleme, Gaziantep Kültür Dergisi, c.7,Gaziantep, sy 76-79.

Güzelbey CC, 1965. Kadý Mahir Efendi ve Antep Suyu, Gaziantep Kültür Dergisi, c.8Gaziantep, sy 57-60.

Marangoz L, 2005. Correlation of Geotechnical Properties of Limestone with UltrasonicVelocity in Gaziantep Region, Gaziantep Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, YayýnlanmamýþYüksek Lisans Tezi, Gaziantep.

Yener ÞS, 1967. Cýncýkçý Maðarasý,Gaziantep Kültür Dergisi, c.10, sy.44-48, Gaziantep

Wessels K, 2000. Renovating Qanats in a changing world, a case study in Syria, InternationalSymposium on Qanats, May 2000, Yazd, Iran.

Yayýnlar

Gaziantep þehrinin yeraltý yapýlarýnýn envanterini hazýrlamak için geçtiðimiz bir yýl boyuncasürdürdüðümüz çalýþmalar ATLAS ve Gaziantep Life dergilerinin Haziran 2012 sayýlarýylaPEGASUS Dergisi�nin Eylül 2012 sayýsýnda yayýmlandý.

Öneriler

Bir yýl içinde yedi etapta sürdürdüðümüz bu çalýþma sýrasýnda toplam 46 maðara, livas vekastel tespit edilip ölçülmüþ ve haritalanmýþsa da, Gaziantep þehrinde bulunan yeraltýyapýlarýnýn sayýsýnýn bundan çok daha fazla olduðu kesindir. Ancak, hemen her evin altýndabulunan ve günümüzde çoðu depo olarak kullanýlan küçük maðaralarýn tek tekenvanterlenmesinin çok da anlamlý olmadýðýný düþünüyoruz.

Öte yandan, þehirde bulunan birçok büyük maðara, livas ve kastel ise son derece büyüktarihsel öneme sahiptir. Büyük olasýlýkla Memluklulardan Gaziantep Harbi�ne dek yüzlerceyýl boyunca kullanýlan bu yapýlarýn bazýlarýnýn acilen korunmaya alýnarak gelecek kuþaklarabir kültür mirasý olarak aktarýlmasý gerekmektedir.

Önerilerimiz:

* Yeraltý su tablasý olmayan ve suyun þehire livaslarla taþýndýðý Gaziantep�te, þehrin sosyalhayatýnda büyük önemi olan çeþme ve þadýrvan gibi yapýlarýn eksikliði kastellerle giderilmiþtir.Dünyanýn birçok yerinde livas tarzý su sistemi olmasýna karþýn, kastel mimarisi sadeceGaziantep�e özgüdür. Hoyrat bir yapýlaþma sonucunda, eskiden onlarca olduðu bilinen bukastellerin çoðunun artýk sadece ismi kalmýþtýr. Ayakta kalabilen Piþirici, Kozluca, AhmetÇelebi, Esenbek gibi birkaç kastelin acilen restorasyona alýnarak korunmasý þarttýr.

* Ayný þekilde, Gaziantep�e Þerbetçi, Dutluk gibi kaynaklardan su getiren ve yýllar boyukullanýlan livaslarýn büyük kýsmý da artýk yoktur. 50 yýl öncesine dek içinde ganavitçilerinçalýþtýðý bu livaslar inþaat temelleri ile tahrip olmuþ, týkanmýþ durumdadýr. Dolayýsýyla; PiþiriciKasteli - Savaþ Müzesi - Kozluca Kasteli - Fethullah Camii arasýndaki livaslarýn korunarakturizme açýlmasýnýn yerinde olacaðýný düþünüyoruz.

* Sulu Maðara, Sumaklý Maðara ve Ýplikçi Maðarasý�nda çalýþan ve Gaziantep�in kutnu kumaþýiçin iplik imal eden iplikçiler bu þehrin kültürünün önemli bir parçasýdýr. Ýçinde iplikçilerinçalýþtýðý bu maðaralarýn korunarak etrafýnýn temizlenmesi ve iplik imalatýnýn sürdürülmesininsaðlanmasý çok yerinde olacaktýr.

* Kale�den aþaðýya, sarnýçlara inen ve toplam uzunluðu 250 m�yi geçen tüneller ve merdivenlerölçülerek haritalanmýþtýr. Oldukça temiz ve iyi korunmuþ durumdaki bu tüneller ufak birrestorasyon çalýþmasýnýn ve üst yapý ile baðlantýsýný kesen ufak çöküntünün temizlenmesininardýndan turizme açýlabilir durumdadýr.

* Türkiye�nin en büyük yeraltý yapýsý olan Asri Mezarlýk Maðaralarý�nýn çöken kýsmý ne yazýkki hafriyatla doldurulmuþtur. Bu dolgu, kalan saðlam kýsmýn da gelecekte çökmesiniengellemeyecektir. Önerimiz, 60.000 m2 den büyük olan bu maðaralarýn tümüyle korunmayaalýnmasýdýr.

* Seyrantepe TOKÝ Konutlarý�nýn önündeki iki ayrý düzlüðün sýrtýnda yer alan ve eskiden besiyeri olarak kullanýlan büyük bir maðara sýrasý mevcuttur. Bu iki düzlük, bu evlere yerleþmiþyüzlerce aile için bir park alaný olarak düzenlendikten sonra bahsi geçen maðaralar da tadiledilerek kafeterya, dükkan, lokanta olarak deðerlendirilebilir.

* Yeni düzenlenen Bakýrcýlar Çarþýsý altýnda yer alan ve oldukça büyük olan maðaranýn birkýsmýna kanalizasyon boþalmakta ve yarattýðý nem maðaranýn duvarlarýný gevþetmektedir.Ayrýca, maðaranýn içine inþa edilmiþ ince betonarme kolonlarla kiriþler üstünden geçen yolunaðýrlýðýný taþýmaktan uzaktýr. Bu yapýnýn çökmesi durumunda Bakýrcýlar Çarþýsý�na vereceðihasar çok büyük olacaktýr. Bu maðaranýn acilen korunmasý ve düzenlenerek kullanýmaaçýlmasý yerinde olacaktýr.

* Yakýn zamanda büyük bir kýsmý çöken Üzümcü Maðarasý�nýn kalan kýsmýnda hala iplikçilerçalýþmaktadýr. Bu kýsmýn da, üstündeki evlerle birlikte çökme riski mevcuttur. Bu maðaranýnve üstündeki evlerin boþaltýlarak çökertilmesi uygun olacaktýr.

Teþekkür

Gaziantep þehrinin yer üstü kadar, yeraltý yapýlarýnýn da belgelenmesi ve korunmasýnagösterdiði özen ve desteði dolayýsýyla Gaziantep Büyükþehir Belediye Baþkaný Sn. AsýmGüzelbey'e,

Ýlçesindeki tüm eski eserlerin korunmasý ve gelecek kuþaklara aktarýlmasý için gösterdiðiçabalar dolayýsýyla Þahinbey Ýlçesi Belediye Baþkaný Sn. Mehmet Tahmazoðlu'na,

Böylesi önemli bir projenin gerçekleþmesini saðladýklarý için ve çalýþmalarýmýz boyuncagösterdikleri tüm ilgi ve yardýmlarý dolayýsýyla ÇEKÜL Vakfý Baþkaný Sn. Prof. Metin Sözen,ÇEKÜL Vakfý Gaziantep Koordinatörü Sn. Zafer Okuducu ve Sn. Sibel Savcýlý�ya,

Bu proje sýrasýnda bize verdikleri maddi, manevi destekten çok daha deðerli olan samimiyetve dostluklarý dolayýsýyla Gaziantep KUDEB Müdürü Sn. Muhittin Aslan ve baþta Sn. AhmetErtürk olmak üzere, tüm KUDEB çalýþanlarýna,

Gaziantep�in yeraltý yapýlarý hakkýnda sahip olduklarý yýðýnla bilgiyi bizlerle paylaþma inceliðinigösteren Sn. Abdülkadir ve Sn. Ali Eviþen kardeþlerle Sn. Ýlhan Aslanyürek�e,

Ve; kendilerine rastgeldiðimiz her köþede bizlere yeni bir maðara, kuyu ya da livas göstererekyardýmcý olan tüm Gazianteplilere,

teþekkürü borç biliriz.

EK 1

GAZÝANTEP ÞEHRÝYERALTI YAPILARI ENVANTERÝ HAZIRLANMASI ÝÞÝ

PROTOKOLÜ

MADDE 1- PROTOKOLÜN KONUSU

Merkezde ya da; Dülük, Beylerbeyi gibi yakýn köylerde uzun yýllar boyunca sürdürülen kazýve yüzey araþtýrmalarýnda ele geçen buluntularýn ardýndan bugün binlerce yýldan bu yanaiskan edildiði anlaþýlan Gaziantep þehri, sadece bu özelliðiyle bile dünya çapýnda bir önemesahiptir.

Dülük Köyü�nde ilk defa 1946 yýlýnda Kýlýç Kökten ve Enver Yaþar Bostancý tarafýndanbaþlatýlan araþtýrmalar sýrasýnda bölgede tespit edilen maðaralarda sondaj çukurlarý açýlmýþ,ardýndan Þarklý Maðara, Büyük Maðara ve Biçme Maðarasý�nda kazýlara baþlanmýþtýr. Bubölgede yüzey toplamalarýnda ve kazýlarda ele geçen aletlerin bazýlarý Chelléen (Abbevillien)ve Clactonien tipte el baltalarýdýr. Bunlar, Epipaleolitik Döneme, yani Taþ Devri�nin en eskiçaðlarýna tarihlenmektedirler.

Ne yazýk ki; tescilli sit alaný olmalarýna karþýn, geçen yýllar içinde yaþanan yoðun yapýlaþmadolayýsýyla Dülük Köyü�nde yer alan tüm bu maðaralar ve iþlik alanlarý artýk daha fazlaaraþtýrýlamaz ve çalýþýlamaz hale gelmiþtir.

Öte yandan; Gaziantep�te yer alan birçok tarihi yapý geçtiðimiz yýllar içinde hýzlý ve ciddibiçimde korunup restore edilirken yeraltýnda, insan eliyle oyularak inþa edilmiþ yapýlar büyükorandagöz ardý edilmiþtir. Halbuki, inþaat veya hafriyat çalýþmalarý sýrasýnda yer yer ortayaçýkan tüm bu maðara, iþlik, atölye ve depolarla bunlarý birbirine baðlayan tüneller arkeolojikve antropolojik açýdan son derece önemlidir. Diðer bir deyiþle; Gaziantep�in en az yerüstükadar araþtýrmaya, belgelenmeye ve korunmaya deðer bir yeraltý kültürü mevcuttur. Hatta;þehrin yerüstünde yýllar boyu geçirdiði tüm tahribatý göz önüne alýrsak, yeraltýnda bugünedek koruna gelmiþ tarihsel kalýntýlarýn bazýlarýnýn yer üstünden daha eski ve önemli tarihselbuluntulara sahip olduðu dahi iddia edilebilir.

Bugün, Roma ya da Paris gibi birçok þehrin tarihsel öneme sahip tüm yeraltý yapýlarý envanteriyapýlmýþtýr. Daha da önemlisi, belgelenmiþ ve haritalarý çizilmiþ olan bu yapýlar kanunlarlakorunmakta, çoðu eski dehliz veya mezar olan bu yapýlara yüzeydeki herhangi bir inþaatveya temel kazýsýyla zarar verilmesinin önüne geçilmektedir. Sonuç olarak; en az yerüstükadar önemli ve deðerli bir yeraltý birikimine sahip olan Gaziantep�in bu tarihsel mirasýnýnen kýsa sürede belgelenmesi, kayýtlara geçirilmesi ve korunmaya alýnmasý gerekmektedir.

MADDE 2- TARAFLAR

. Belediye: Gaziantep Büyükþehir Belediyesi

. ÇEKÜL: Çevre ve Kültür Deðerlerini Koruma ve Tanýtma Vakfý

. OBRUK: OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu:

OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu: 2008 yýlýnda Ýstanbul�da kurulan grup, farklý kulüp vederneklerden 30�dan fazla deneyimli üyeye sahiptir. Orman ve Su Ýþleri Bakanlýðý, MilliParklar Genel Müdürlüðü ile iþ birliði içinde Küre Daðlarý Milli Parký Maðaralarý projesinitamamlamýþtýr. Kahramanmaraþ Kuzeyi Maðaralarý Envanter çalýþmalarýna devamedilmektedir. Burada bulunan ve çalýþmalarý devam eden Keþ Daðý Düdeni -650 mderinlikle þuanda Türkiye�nin en derin maðarasýdýr. Obruk Maðara Araþtýrma GrubuTürkiye�nin maðaracýlýk alanýnda tek süreli yayýnýný yapmaktadýr. Geçen 3 yýl içerisindeNational Geographic dergisi ve Atlas dergilerinde 11 makale yayýnlamýþtýr.

Grup üyeleri ayný zamanda 2009 yýlýnda, proje yürütücüsü Dr. Çiðdem Aygün nezaretindeAyasofya ve Topkapý Sarayý yeraltý yapýlarý araþtýrma projesini gerçekleþtirmiþtir.

çalýþmalarý ve yol yapýmlarý yüzünden her geçen gün yok olan tüm yeraltý yapýlarýnýn (maðara,depo, ahýr, iþlik, atölye, tünel, vs.) araþtýrýlmasý, belgelenmesi, haritalanmasý ve envanterlerininyapýlmasýdýr.

Bu çalýþma, tarihi mirasýn korunmasýndan öte, bu yapýlarýn yeryüzünde bulunan diðer tarihiyapýlarla bir bütünlük içinde deðerlendirilebilmesini de saðlayacaktýr.

Ayrýca; çoðunlukla Oligosen - Miyosen Dönem�e tarihlenen tebeþirli kireçtaþýna oyularakaçýlmýþ bu maðaralarýn zaman zaman tavan aðýrlýðý altýnda çöktüðü de bilinmektedir. Bahsigeçenenvanter çalýþmasý, gelecekte oluþabilecek böylesi tehlikelerin önlenebilmesi için birreferans olacaktýr.

MADDE 4- YÖNTEM

Yapýlmasý planlanan çalýþma temel olarak Gaziantep�in eski yerleþim kýsmýnda yer alan tümyeraltý yapýlarýnýn (maðara, depo, ahýr, iþlik, atölye, tünel, vs.) tespit edilmesi, ölçülmesi,haritalanmasý ve Gaziantep yüzey haritasý üzerine iþlenmesinden ibarettir. Bu þekildeçalýþýlmasý, yeraltý yapýlarýnýn yerüstü yapýlarýyla olan bütünlüðün kaybedilmemesi açýsýndanson derece önemlidir.

* Bu çalýþma sýrasýnda bir baþlangýç bölgesi seçilecek ve sadece seçilen bu bölgedeçalýþýlacaktýr. Bu bölge/bölgeler Gaziantep Büyükþehir Belediyesi ve ÇEKÜL�ün önerisiyleseçilecektir.

* Ýlk aþamada, bilgi sahibi olunan tüm yeraltý yapýlarý bu bölgenin haritasý üzerineiþaretlenecek, ardýndan bölgede yeraltý araþtýrmasýna geçilecektir.

* Bu, ikinci aþamada, varlýðýnýn bilgisine sahip olunan tüm yapýlar tespit edilip ölçülecek veana plana iþlenecektir. Tünel, dehliz ve suyollarý ise;mimari ölçümler dýþýnda, eðim ve yönleride ölçülerek araþtýrýlacak, yüzeye baðlantýlý olduklarý noktalar referans alýnarak mümkünolduðunca doðru bir þekilde bölge yüzey haritasýna iþlenecektir.

* Bu çalýþma sýrasýnda; isimlerinin yaný sýra her yapýya ayrý bir numara verilecek, her yapýnýnplaný, çizimi, özellikleri ve fotoðraflarý ayrý fiþler halinde kayda alýnacaktýr. Yapý ve tünellerinnumaralarý ana haritaya da iþlenerek kolayca ana haritadan bu fiþ-kayýtlara ulaþýlabilinmesisaðlanacaktýr.

* Ancak ilk bölge tümüyle tamamlandýktan sonra ikinci bölgede çalýþmaya baþlanacaktýr.

MADDE 5- ÇALIÞMA EKÝBÝ

Proje, baþlangýçta OBRUK Maðara Araþtýrma Grubu�na üye maðaracýlar tarafýndanyürütülecektir. Yeraltý ölçüm çalýþmalarýnda 3, azami 4 kiþilik ekipler halinde çalýþýlmasý idealolduðu için, bu projede görev alacak toplam ekip çoðunlukla 6-8 kiþi civarýnda olacaktýr. Öteyandan, bahsi geçen çalýþmanýn büyüklüðü göz önüne alýnarak en kýsa zamanda Gaziantep�tenprojeye destek olacak elemanlarýn tedarik edilmesi için çaba harcanacaktýr. Genç ve dinamikbir gönüllü ekibinin Gaziantep Üniversitesi�nden saðlanabileceðine ve böyle bir projede yeralmanýn bu Gaziantepli gençlerde hemþerisi olduklarý þehre yönelik bir koruma bilincioluþturacaðýna inanýyoruz. Projede yer almayý kabul eden Gaziantepli gençlere OBRUKMaðara Araþtýrma Grubu tarafýndan maðaracýlýk, ölçüm ve haritalama eðitimi verilecektir.

MADDE 6- SÜRE

Rastlanacak yer altý yapýlarýnýn adet ve büyüklerinin bilinmemesi, gönüllülük esasýyla yapýlanbu çalýþmaya ayrýlabilecek zaman ve eleman bilgisinin yetersizliði göz önünde bulundurularak,Gaziantepli gönüllüler ile birlikte yýlda yaklaþýk 900 adam/gün çalýþma yapýlabileceðiöngörülmektedir.

MADDE 7- TARAFLARIN SORUMLULUKLAR

* Belediye�nin Yükümlülükleri;

o Çalýþmanýn idaresi ve koordinasyonunun saðlanmasý,

o Bir kýsmý özel mülkiyette, diðer bir kýsmý ise kamu alanlarýnda yer alan tüm yeraltýyapýlarýn araþtýrýlmasý için gerekli izinler Belediye tarafýndan sözlü ve/veya yazýlýolarak saðlanacaktýr.

o Ýþin yapýlabilmesi için çalýþma ekibinin ihtiyaç duyacaðý; iaþe, kýrtasiye, ulaþým vekonaklama giderleri Belediye tarafýndan karþýlanacaktýr.

* ÇEKÜL�ün Yükümlülükleri;

o Çalýþma süresince, sekretarya görevleri ÇEKÜL Metin Sözen Eðitim ve KültürMerkezi tarafýndan yürütülecektir.

* OBRUK�un Yükümlülükleri;

o Gaziantep þehir sýnýrlarý içinde bulunan ve yeni inþaatlar, hafriyat çalýþmalarý ve yolyapýmlarý yüzünden her geçen gün yok olan tüm yeraltý yapýlarýnýn (maðara, depo,ahýr, iþlik, atölye, tünel, vs.) araþtýrýlmasý, belgelenmesi, haritalanmasý veenvanterlerinin yapýlmasý,

o Araþtýrma sýrasýnda çalýþýlacak yeraltý yapýlarýnda rastlanabilecek hiçbir tarihibuluntuya dokunulmadan korunmasý,

o Mimari yapýlarýn yaný sýra tüm buluntular fotoðraflarla in situ belgelenmesi,

o Tarihsel öneme sahip herhangi bir buluntu ile karþýlaþýlmasý durumunda yetkililere bildirilmesi,

o Çalýþmaya katýlan ekibin, iþ güvenliðinin saðlanarak olasý kazalara yönelik önlemlerinalýnmasý,

o Çalýþmalara katýlacak kiþilerden, her türlü riskin varlýðýný kabul ederek, olasý bir can vemal kaybýnda sorumluluðun kendilerine ait olduðunu gösterir taahhütnamenin Belediye�yesunulmasý,

MADDE 8- DÝÐER HÜKÜMLER

1- Çalýþma esnasýnda meydana gelebilecek can ve mal kayýplarýndan Belediye ve ÇEKÜLsorumlu tutulamaz.2- Çalýþma arþivleri ve çýktýlarý Belediye�ye ait olup, Belediye�den izin almaksýzýn kullanýlamazve yayýnlanamaz

MADDE 9-YÜRÜTME/YÜRÜRLÜK

1) Ýþbu protokol imzalandýðý tarihten itibaren yürürlüðe girer.2) Protokolden doðan ihtilaflar iyi niyet çerçevesinde taraflar arasýnda çözüme kavuþturulmayaçalýþýlýr. Bu mümkün olmadýðý takdirde Gaziantep Mahkemeleri yetkilidir.3) Dokuz (9) maddeden oluþan bu protokol ilgili taraflarca 3 nüsha olarak09/01/2012 tarihinde imzalanmýþtýr.

EK 2Çalýþmalara Katýlanlarýn Listesi

25 Ekim 2011 Ön görüþme: Ali Yamaç, Emine Azak

13-16 Ocak 2012 1. Araþtýrma: Ali Yamaç, Emine Azak, Murat Eðrikavuk, Çiðdem Midilli

13-16 Þubat 2012 2. Araþtýrma: Emine Azak, Çiðdem Midilli, Seda Erdural, Ahmet ÞenerAli Ethem Keskin

22-25 Mart 2012 3. Araþtýrma: Ali Yamaç, Sencer Çoltu, Havva Çoltu, Ali Ethem Keskin

11-13 Mayýs 2012 4. Araþtýrma: Ali Yamaç, Ali Ethem Keskin, Ozan Küçükbaðýþ, ÇaðanÇankýrýlý, Melike Ocakdan

1-5 Aðustos 2012 5. Araþtýrma: Ali Yamaç, Çaðan Çankýrýlý, Melike Ocakdan, Ezgi Tok

8-12 Eylül 2012 6. Araþtýrma: Ali Ethem Keskin, Bülent Erdem, Emine Azak, Murat Eðrikavuk, Çiðdem Midilli

14-16 Ekim 2012 7. Araþtýrma: Ali Yamaç, Emine Azak, Murat Eðrikavuk, Çiðdem Midilli