Geleceği tahmin (öngörü, kehanet/futuring, Geleceği tahmin (öngörü, kehanet/futuring, forecasting, predicting) ana yöntemleriforecasting, predicting) ana yöntemleri

* Temel analiz* Temel analiz: reel (haber ve) ekonomik : reel (haber ve) ekonomik verilere dayalı, orta ve uzun vadeli.verilere dayalı, orta ve uzun vadeli.

**Teknik analiz**Teknik analiz: günlük 3-5 sayıya ve: günlük 3-5 sayıya ve bunlardan türetilmiş çeşitli matematikbunlardan türetilmiş çeşitli matematik fonksiyonlarına dayalı, kısa ve orta vadeli. fonksiyonlarına dayalı, kısa ve orta vadeli.

*** *** EkonofizikEkonofizik (finans fiziği; (finans fiziği; phy-nancephy-nance): fizik kuramlarına ): fizik kuramlarına

dayalı, orta ve uzun vadelidayalı, orta ve uzun vadeli

Bilimin ve aynı nedenle fiziğin temel işlevi Bilimin ve aynı nedenle fiziğin temel işlevi (geçmişi açıklamak), geleceği öngörmek.(geçmişi açıklamak), geleceği öngörmek.

Örn: tıp; tahlil, teşhis ve tedaviÖrn: tıp; tahlil, teşhis ve tedavi

““Açıklamak, geçmişi ‘predict’ etmek; Açıklamak, geçmişi ‘predict’ etmek;

‘ ‘predict’ etmek ise, geleceği açıklamaktır.predict’ etmek ise, geleceği açıklamaktır.”” Rudolph CarnapRudolph Carnap

‘‘Rasgele’ hareket (‘random motion’)Rasgele’ hareket (‘random motion’)

Albert Einstein, sıvı içindeki büyük Albert Einstein, sıvı içindeki büyük molekül ve parçacıkların devinim molekül ve parçacıkların devinim denklemlerini elde ederken kullandı, denklemlerini elde ederken kullandı, atom ve moleküller ilk kez atom ve moleküller ilk kez tanıtlanmış oldu.tanıtlanmış oldu.

Devinim (hareket) nedeniyle mekanik ve Devinim (hareket) nedeniyle mekanik ve çoklu veri nedeniyle istatistiksel : çoklu veri nedeniyle istatistiksel : İSTATİSTİKSEL MEKANİKİSTATİSTİKSEL MEKANİK

Kapalı bir kap içindeki hangi molekülün ne Kapalı bir kap içindeki hangi molekülün ne zaman hangi hıza sahip olacağı değilse de zaman hangi hıza sahip olacağı değilse de hız dağılım fonksiyonunu bilmek mümkün. hız dağılım fonksiyonunu bilmek mümkün.

→→ exp(-exp(-ββvv22/T) /T)

Ayrıca; pAyrıca; p00VV00/T/T00=R=p=R=p11VV11/T/T11= ...= ...

Örnekler artırılabilir. Örnekler artırılabilir.

Özetle, çok parçacıklı, yoğun etkileşimli Özetle, çok parçacıklı, yoğun etkileşimli sistemlerde hem rasgeleliği hem de genel sistemlerde hem rasgeleliği hem de genel ilke ve yasaları yan yana görmek ilke ve yasaları yan yana görmek mümkün.mümkün.

Ekonofizik, fiziğin bu yönünü, (teknik ve Ekonofizik, fiziğin bu yönünü, (teknik ve temel analiz gibi diğer yöntemlere ek temel analiz gibi diğer yöntemlere ek olarak) finans piyasalarına uygulama olarak) finans piyasalarına uygulama amacında.amacında.

TarihçeTarihçe: Finans alanında fiziğin yüz : Finans alanında fiziğin yüz yılıyılı

Kaynak:Kaynak:One Hundred Years of Physics in Finance, One Hundred Years of Physics in Finance, Yazar:Yazar: Yi-Cheng ZhangDergi:Dergi: EUROPHYSICS NOTES, EUROPHYSICS NOTES, Europhysics News January/February 1998Europhysics News January/February 1998

* 1897’de Fransız asıllı mühendis Pareto, * 1897’de Fransız asıllı mühendis Pareto, ekonominin fiziksel bilim benzeri bir yapıya ekonominin fiziksel bilim benzeri bir yapıya dönüştürülebileceğini ileri sürdü.dönüştürülebileceğini ileri sürdü.

* * Gaz basıncının moleküller arası etkileşimden Gaz basıncının moleküller arası etkileşimden kaynaklanması gibi, fiyatlar da yatırımcılar kaynaklanması gibi, fiyatlar da yatırımcılar arasındaki etkileşim sonucu belirlenir.arasındaki etkileşim sonucu belirlenir.

* 1900’de Fransız Prof. Paul Levy, kendi * 1900’de Fransız Prof. Paul Levy, kendi adıyla anılan, borsalarda fiyat dağılım adıyla anılan, borsalarda fiyat dağılım fonksiyonunu buldu.fonksiyonunu buldu.

* 1920-30’da Prof. Zipf (Princeton) kent * 1920-30’da Prof. Zipf (Princeton) kent nüfusları ile sayısı arasındaki üssel (anüfusları ile sayısı arasındaki üssel (a--b b ,power law) dağılım bağıntısını ,power law) dağılım bağıntısını buldu.buldu.

İstediğiniz nüfusa sahip istediğiniz İstediğiniz nüfusa sahip istediğiniz sayıda kent kurabilirsiniz; zamanla sayıda kent kurabilirsiniz; zamanla Zipf yasasına uygun değişikliğe Zipf yasasına uygun değişikliğe uğrayacaktır.uğrayacaktır.

* 1960’da üssel yasalar, “fractal”lara (üssel * 1960’da üssel yasalar, “fractal”lara (üssel dağılımların geometrik ifadelerine) dağılımların geometrik ifadelerine) dönüşmeye başladı. Alan, K. Wilson’un -dönüşmeye başladı. Alan, K. Wilson’un -1982 Nobel Ödülü- çalışmalarıyla 1982 Nobel Ödülü- çalışmalarıyla fizikçilere açıldı.fizikçilere açıldı.

İstatiksel mekanik ve alan kuramı; İstatiksel mekanik ve alan kuramı; bazı bazı koşullarda makroskopik özellikler koşullarda makroskopik özellikler mikroskopik etkileşimlerden mikroskopik etkileşimlerden bağımsızdır.bağımsızdır.

* 1970’lerde * 1970’lerde F. Black, M. S. Scholes ve R. C. Merton fiyatların geometrik rasgele (Brown) hareket içinde olduğunu varsayarak model geliştirdi. 1997’de Black ve Scholes Nobel Ödülü aldı.

F. Black and M. S. Scholes, The Pricing of Options and Corporate Liabilities, Journal of Political Economics 81 (1973) 637-659.Robert C. Merton, Optimum Consumption and Portfolio Rules in a Continuos-Time Model, Journal of Economic Theory 3 (1971)

373-413.

Pek çok bilgisayar temelli simülasyon Pek çok bilgisayar temelli simülasyon modeli gelişti. Prof. D. Sornette (Nice modeli gelişti. Prof. D. Sornette (Nice Üniv.) birbirinden öğrenen yatırımcı_Üniv.) birbirinden öğrenen yatırımcı_

lardan oluşan başarılı bir model lardan oluşan başarılı bir model geliştirdi ve kendi araştırmaları geliştirdi ve kendi araştırmaları sonucunda çok para kazanan bir sonucunda çok para kazanan bir fizikçi oldu. fizikçi oldu.

2000’li yıllarda, başka yöntemlerin yanı 2000’li yıllarda, başka yöntemlerin yanı sıra Sornette’in üssel yasa uygulama-sıra Sornette’in üssel yasa uygulama-ları başarılı sonuçlar verdi...ları başarılı sonuçlar verdi...

• Aynı denklemler, deprem Aynı denklemler, deprem zamanı tahminlerinde de zamanı tahminlerinde de kullanılmakta.kullanılmakta.

• Dietrich Stauffer’in (Köln Üniv.) de belirttiği üzere, (“İstatistik mekaniğin gelenekdışı bilgisayar uygulamaları”) yakın gelecekte çeşitli alanlarda çok başarılı sonuçlar beklenmekte...

10001000’den fazla bilimsel yayın,’den fazla bilimsel yayın,

100100’den fazla kitap,’den fazla kitap,

100100’den fazla -bilinen- özel ve akademik ’den fazla -bilinen- özel ve akademik araştırma merkezi.araştırma merkezi.

Geç kalınmadan Türkiye’de de kurulur.Geç kalınmadan Türkiye’de de kurulur.

Konuşmacının katkıtalarından:Konuşmacının katkıtalarından:

* Üssel yasaya uygun ‘korunum yasası’ ve hareket * Üssel yasaya uygun ‘korunum yasası’ ve hareket denklemleri (‘stock mechanics’)denklemleri (‘stock mechanics’) sanal borsa1sanal borsa1

U = h(U = h( - - 00))

=1 =1 düşey hareket düşey hareket =2 =2 salınım, osilasyon salınım, osilasyon

Tüm ülke borsalarında mevcut...Tüm ülke borsalarında mevcut...

* Yapay fiyat grafiği * Yapay fiyat grafiği sanal borsa2sanal borsa2 Excel uygulamasıExcel uygulaması

Teşekkür ederim...Teşekkür ederim...

caglart@metu.edu.trcaglart@metu.edu.trtlf: 210 tlf: 210 50 6250 62