Gemeentelijke samenwerking & Public Governance

 Dr. J. Horn

13-04-2023 2

Grootste systeemwijziging sedert 1848

De omvang en complexiteit van het gemeentelijk takenpakket wordt steeds groter

Het budget wordt in relatie daarmee kleiner, De ‘vraag’ naar diensten van de gemeenten neemt niet af.

Integendeel Het Rijk bemoeit zich met (te) veel zaken: ‘decentraliseren met

behoud van controle’.

13-04-2023 3

Verschraling

Veel gemeenten worden gedwongen om de bestaande taken goedkoper uit voeren. Minder goed, minder vaak of met minder mensen. Dat leidt uiteindelijk tot een verschraling van de dienstverlening, met als gevolg toenemende onvrede en kritiek op de lokale overheid.

13-04-2023 4

Impact op het schaalniveau …

Wettelijke eisen aan uitvoering nemen toe en vereisen meer deskundigheid

Ontwikkeling rond samenhang in frontoffice-ontwikkeling en IT ondersteuning, compliceert sterk

Veel beleidsontwikkeling steeds meer in samenhang, op groter schaalniveau

Decentralisatie brengt complexe vraagstukken met ongekend grote risico’s

Veel meer programma’s vragen projectmatige inbreng van marktpartijen en derden. Aansturing en regie worden complexer

Druk op de uitvoeringskosten

13-04-2023 5

Schaalgrootte

De toegenomen complexiteit vergt een ander schaalniveau dan nu

Taken zullen niet meer op één niveau, maar op verschillende georganiseerd worden; taken moeten verschillend georganiseerd worden op het optimale schaalniveau voor kwaliteit en efficiency en nabijheid voor de burger

Kleine gemeenten zullen in toenemende mate onder druk komen te staan omdat er onvoldoende ervaring is in specialisme vragende projecten om deze vraagstukken zelf op te pakken

Voor een zeer groot deel van het lokale takenpakket zal in 2020 een organisatie met de diversiteit en specialisatie nodig zijn die je ‘op een niveau van 70.000 inwoners aantreft waar dat begin deze eeuw nog op 40.000 lag’

De uitdaging om taken die op een veel kleiner schaalniveau het best kunnen worden uitgevoerd, dicht bij de burger, én de democratische nabijheid, vragen extra aandacht

13-04-2023 6

Samenwerking is niet altijd positief

Weliswaar hebben veel gemeenten ervaring met samenwerkingsverbanden, maar deze ervaringen zijn niet altijd positief;• verlies aan politieke invloed, • gebrekkig toezicht, • kosten zijn vaak hoger dan verwacht• Kwaliteit is niet altijd gegarandeerd

13-04-2023 7

De uitdaging

Het gaat er om die (regionale) schaal te kiezen waar mee zowel aan de noodzaak om complexe vraagstukken samen met anderen op te pakken, als aan de behoefte van een bestuur dicht bij de burger, kan worden voldaan.

Sommige vraagstukken vragen wellicht een hogere schaal, maar er kunnen wellicht ook taken naar wijken en buurten worden “gedelegeerd”.

Opschalen en downsizen. Voor dat laatste is (nog) te weinig aandacht.

13-04-2023 8

Iedere taak zijn schaalniveau; iedere schaal zijn autonomie

Gemeente ‘zelf’

Burgercontact enLeefbaarheid

Max 25.000

• Kleinschalige plannen• Balies burgers en bedrijven• Klachten• Leefbaarheid kernen• Welzijn• Sport• Onderwijs Accommodaties

Ism Buurgemeente

Bedrijfsvoering, uitvoering, ope-rationeel beleid

Max 50.000

• Operationeel beleid economie en ruimte• Ingenieursbureau• Sociale dienst/ WMO• Financiën• HRM• Facilitair

Subregionaal

Beleid, complexe uitvoering, ‘kaders bedrijfsvoering

Rond 100.000

• Arbeidsmarktbeleid• Woningmarktbeleid• Transitie AWBZ• Transitie WWnV• Netwerken ondernemers• SSC ICT en processen• Inkoop• Juridische control• Externe relaties

Regionaal

Complexiteit,Positionering,lobby

300.000 – 500.000

• Ruimtelijke-economisch• Vervoer/ verkeer• Veiligheid• Jeugdzorg• RUD• Afval• Belastingen• Inkoop• Waterbeheersing• Lobby-netwerken

Autonomie (geborgd)Efficiency (geborgd)

13-04-2023 9

Samenwerkingsdoelen

Beter schaalniveau voor beleidsontwikkeling Beter schaalniveau voor aantrekken nodige disciplines in

complexere uitvoering Beter schaalniveau voor netwerken met externe partners op

arbeidsmarkt, woningmarkt, economische ontwikkeling Beter schaalniveau als gesprekspartner provincie en andere

netwerken Beter schaalniveau om bedrijfsvoering te organiseren Voldoende politiek bestuurlijke legitimering

13-04-2023 10

Organiseren naar boven en naar beneden

Provinciaal niveau

Boven regionaal

Regionaal niveau

Subregio-naal

niveau

Lokaal niveau

Kernen/wijken

Eigen leefomgeving

Eenvoudige lokale taken/eerste lijn uitvoering

1000 – 2500 inwoners

Tot 45/50.000 maximaal

80.000/ 100.000

300.000- 500.000Maximaal 5 gemeenten

1 miljoen/samenwerking meerdere regio’s

Beleid/ 2e lijn uitvoering

Beleid/ 2e lijn uitvoering/ beleid bedrijfsvoering

Regionaal beleid/ Economie/ lobby/ruimte

13-04-2023 11

Inwoner aantal is niet altijd leidend

Ga uit van de taken. Voor ieder type taak zou een optimaal schaalniveau bepaald

kunnen worden op basis van o de ambities, o mogelijkheden, o kansen, o bedreigingen en wenselijkheden van gemeenteno kwaliteit, efficiëntie, effectiviteit

Samenwerken niet simpelweg omdat het moet, maar doelgericht.

13-04-2023 12

De strategische vraag gaat vooraf

Bewoners

Het gebied

De kansenDe opgaven

Het unieke

13-04-2023 13

Uit gaan van eigen kracht

Wat wil ik zelf

Wat moet ik

..

.

.

Bestaande samenwerkin

g

13-04-2023 14

Relevante vragen

Is nieuwe samenwerking noodzakelijk of nuttig? Kan het de eigen gemeente sterker maken?

Hoe en met wie zouden nieuwe effectieve samenwerkingsarrangementen gevormd kunnen worden?

Hoe effectief zijn bestaande samenwerkingsarrangementen? Is de huidige organisatie toegerust op het besturen van de actuele

en toekomstige samenwerkingsarrangementen? Is er sprake van een goede democratisch gelegitimeerde

controle?

13-04-2023 15

Analyse

Bepaal ambities, maar ook mogelijkheden, kansen, bedreigingen en wenselijkheden;

Stel vast waar de belangrijkste uitdagingen voor de gemeente liggen.

Analyseer waar de kansen voor het overdragen van taken en bevoegdheden aan partners, burgers of andere overheden liggen

Ga na welke taken je ‘dichtbij wilt houden’ en welke kan je delen met of uitbesteden aan derden?

Maak een portfolio analyse van de bestaande samenwerkingen.

Maak daarbij onderscheid in samenwerkingsvormen die te maken hebben met de bedrijfsvoering en samenwerkingsverbanden die verplicht zijn en samenwerkingsverbanden die overeenkomen met de eigen prioriteiten

13-04-2023 16

Samenwerking op bedrijfsvoering

Planning en Control (concerncontrol) Interne controle (IC) Bestuurlijk / Juridische advisering Communicatie P&O Vastgoed, huisvesting en Services Informatisering (DIV en ICT) Financiële en administratieve ondersteuning Treasury Verzekeringen Inkoop Administratieve organisatie

13-04-2023 17

Samenwerking vanuit eigen positie

De eigen gemeent

e

Kwaliteit organisati

e

Bestuurs-kracht

Grote transities

Complexe opgaven

Ruimtelijk econo-misch beleid

Sociale en

culturele orientatie

13-04-2023 18

Toetsingskader samenwerking

Doelgerichtheid/ doelmatigheid

Participatie

Legitimiteit

Verantwoording

Kosten

Schaal

13-04-2023 19

Welke organisatievorm

Er bestaan vele verschillende samenwerkingsvormen, van vrijblijvende samenwerking zonder veel wederzijdse verplichtingen, tot een volledig samengaan of fusie waarin de eigen zelfstandigheid grotendeels wordt opgegeven.

Samenwerken kan gezien worden als een beweging, waarin continu een afweging moet worden gemaakt tussen effectiviteit, efficiëntie en autonomie.

 

13-04-2023 20

13-04-2023 21

Ambitie versus samenwerking

13-04-2023 22

Onze aanpak

Elke gemeente afzonderlijk zal een aantal stappen moeten doorlopen om antwoord te kunnen geven op de vraag naar de verdere toekomst.

Processtap 1 Missie en strategie bepalen.

Processtap 2 Keuzen maken. Positie bepalen

Processtap 3 Ontwikkelen toekomstscenario

Processtap 4 Bepalen ambitieniveau en samenwerkings- behoefte.

Processtap 5 Eigen organisatie op orde

Processtap 6 Inrichten organisatie en samenwerking

13-04-2023 23

Onze dienstverlening 

Socratisch onderzoek naar nut en noodzaak van, en visie op samenwerking

Bestuurskundig onderzoek naar de effectiviteit van samenwerkingsarrangementen

Portfolioanalyse van de bestaande samenwerking. Het vlot trekken, verbeteren en op-/inrichten van

samenwerkingsarrangementen Adviseren over versterking n verbetering van de eigen

staande organisatie in samenwerkingsrelaties Juridische vormgeving van bestaande en nieuwe

samenwerkingsrelaties

13-04-2023 24

Onze mensen

Dr. Jo Horn - Lead Associate Directie, management- en advieservaring bij gemeenten, provincies, en rijksoverheid. O.m. gemeentesecretaris in Leiden, Moerdijk en Veghel. Betrokken bij samenwerking West Brabant, As 50, fusie Stichtse Vecht. Gemeenteraadslid Amsterdam en Lid Tweede Kamer.

Dick de Cloe AssociateJarenlang Tweede Kamerlid. Voorzitter vaste Kamercommissie Binnenlandse Zaken. Waarnemend burgemeester in onder meer Bergen op Zoom, Schoonhoven, Maasdriel.

Drs. M.R.G.P. (Marco) Mud - Directeur AT Osborne B&O Management en advieservaring bij gemeenten, provincies en rijksdiensten. Provincie Noord-Brabant, gemeenten Zaltbommel, Ermelo. Procesmanager Betuweroute exploitatiemaatschappij voor ProRail, Havenbedrijven Rotterdam, Amsterdam

13-04-2023 25

Onze mensen

Drs. Barend van Kouterik - Associate Meer dan 30 jaar ervaring in organisatieadvies, controllerfuncties, HRM, interim management in o.a. gemeenten, rijksoverheid, gezondheidszorg en on

Mr. Gerrit van Hofwegen – AssociateWas onder andere gemeentesecretaris Leiderdorp, Bergen op zoom, Roosendaal en Wageningen. Heeft bovendien ruime ervaring als bestuurder in de jeugdzorg.

Geert Oosterloo MSc MMO – AssociateWas onder andere gemeentesecretaris Zaanstad, Maarssen, Secretaris Directeur Waterschap Aa en Maas.

13-04-2023 26

Contact

Marco Mud, Directeur AT Osborne Bestuur & Organisatie06 214 39 821mmu@atosborne.nl

Jo Horn, Lead Associate AT Osborne Bestuur & Organisatie06 54244305jo@horn-amsterdam.nl