Upload
others
View
10
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Genel YetenekGenel Kültür
TÜRKÇEKonu Anlatımı
Pratik Bilgiler
Sınavlara En Yakın Özgün Sorular ve Açıklamaları
Çıkmış Sorular ve Açıklamaları
Öncebiz sorduk
120 Soruda
83SORU
2 10 8
GüncellenmişYeni
Baskı
kpss
Komisyon
KPSS Türkçe Konu Anlatımlı
ISBN 978-605-318-848-3
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayım ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.
“Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır.”
37. Baskı: 2017, Ankara
Yayın-Proje: Özge IşıkcıDizgi-Grafik Tasarım: Vedat Hancı
Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı
Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA(0312 394 55 91)
Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 26687
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.netE-ileti: [email protected]
Değerli Adaylar;
Bu kitap; Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Yetenek Testinde önemli bir ağırlığı bulunan Sözel Akıl Yürütme, Dil Bilgisi ve Yazım Kuralları kapsamındaki 30 sorunun hızlı ve hatasız bir şekilde çözümü hedeflenerek hazırlanmıştır.
Kitap, sorulmuş ve sorulması olası soruların titizlikle incelenmesiyle hazırlanmış olup;
Sözel Akıl Yürütme kapsamındaki;■ Sözcükte Anlam,■ Cümlede Anlam,■ Paragraf ve Anlatım Biçimleri,
Dil Bilgisi kapsamındaki;■ Ses Bilgisi,■ Yapı Bilgisi,■ Sözcük Bilgisi,■ Cümle Bilgisi,■ Anlatım Bozuklukları ve
Yazım Kuralları kapsamındaki;■ Noktalama İşaretleri,■ Yazım Kuralları
bölümlerinden oluşmaktadır.
Konuların sınav formatına uygun ve soru çözümünü kolaylaştıracak bir şekilde, açık ve anlaşılır bir dille ifade edilmesine; bilgilerin resim, şekil, şema, kavram haritaları, tablo, grafik ve etkinliklerle somutlaştırılmasına özen gösterilmiştir.
Her ünitenin sonunda;■ çözümlü testler,■ cevaplı testler ve■ çıkmış sorularayer verilmiştir.
Bu kitabın hazırlanmasında yardım, destek ve katkılarını esirgemeyen meslektaşlarıma, PEGEM AKADEMİ yayınevi ve dershanesi çalışanlarına ve öğrencilerime teşekkürü bir borç bilirim.
Bu kitap, uzun bir birikimin ve yoğun bir emeğin ürünüdür. Kitapla ilgili görüş ve önerileriniz bu ürünün niteliğini daha da arttıracaktır. Değerli görüş ve önerilerinizi lütfen bizimle [email protected] aracılığıyla paylaşınız.
Kitabın çalışmalarınızda yararlı olmasını temenni eder, KPSS’de ve meslek hayatınızda başarılar dilerim.
Pegem Akademi
SUNU
İÇİNDEKİLER
1. BÖLÜM Sözcükte Anlam
Sözcüğün Anlam Özellikleri ......................................................................................... 3
Gerçek Anlam ......................................................................................................... 3
Mecaz Anlam .......................................................................................................... 4
Terimsel Anlam ....................................................................................................... 5
Sözcükte Anlam Olayları ............................................................................................. 6
Benzetme (Teşbih) .................................................................................................. 6
Eğretileme (İstiare) .................................................................................................. 6
Kişileştirme (Teşhis) ................................................................................................ 7
Kinaye (Değinmece) ............................................................................................... 8
Mecazımürsel (Ad Aktarması) ................................................................................. 8
Dokundurma (Tariz) ................................................................................................ 9
Mübalağa (Abartma) ............................................................................................... 9
Dolaylama ............................................................................................................... 9
Güzel Adlandırma ................................................................................................. 10
Sözcükler Arası Anlam İlişkileri ................................................................................. 10
Eş - Yakın Anlamlı Sözcükler ................................................................................ 10
Karşıt (Zıt) Anlamlı Sözcükler ............................................................................... 11
Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler .................................................................................. 11
Somut - Soyut Anlamlı Sözcükler ......................................................................... 12
Nitel-Nicel Anlamlı Sözcükler ................................................................................ 12
Genel-Özel Anlamlı Sözcükler .............................................................................. 12
Yansıma Sözcükler ............................................................................................... 13
Kalıplaşmış Söz Öbekleri .......................................................................................... 13
İkilemeler ............................................................................................................... 13
Pekiştirmeler ......................................................................................................... 14
Deyimler ................................................................................................................ 14
Atasözleri .............................................................................................................. 15
Kalıplaşmamış Söz Öbekleri ..................................................................................... 17
Çözümlü Test ............................................................................................................. 18
Cevaplı Test ............................................................................................................... 23
Çıkmış Sorular ........................................................................................................... 26
v
2. BÖLÜM Cümlede Anlam
Cümlenin Yorumu .......................................................................................................35Cümlenin İletisi .......................................................................................................35Cümleden Çıkarılacak Kesin Yargı ........................................................................36Cümlede Vurgu ......................................................................................................36Eş - Yakın Anlamlı Cümleler ..................................................................................36Anlamca Çelişen Cümleler .....................................................................................37
Anlamlarına Göre Cümleler ........................................................................................37Olumlu Cümleler ....................................................................................................37Olumsuz Cümleler .................................................................................................37Soru Cümleleri .......................................................................................................38Ünlem Cümleleri ....................................................................................................38Emir Cümleleri .......................................................................................................38
İçerdiği Duygu, Düşünce ve Duruma Göre Cümleler .................................................39Çıkarım ..................................................................................................................39Kanıksama .............................................................................................................39Saptama .................................................................................................................39Değerlendirme .......................................................................................................40Yakınma - Sitem .....................................................................................................40Pişmanlık ...............................................................................................................41Ön Yargı .................................................................................................................41Olasılık ...................................................................................................................41Varsayım ................................................................................................................42Tahmin ...................................................................................................................42Şaşırma ..................................................................................................................42Kuşku .....................................................................................................................43Uyarı ......................................................................................................................43Öneri ......................................................................................................................43
Anlam İlişkilerine Göre Cümleler ................................................................................44Neden - Sonuç (Gerekçe) İlişkisi ...........................................................................44Amaç - Sonuç İlişkisi ..............................................................................................44Koşul (Şart) Cümleleri ............................................................................................45
Anlatım Özelliklerine Göre Cümleler ..........................................................................45Öznel ve Nesnel Anlatım .......................................................................................45Tanım Cümleleri .....................................................................................................46Karşılaştırma Cümleleri ..........................................................................................46İçerik ve Üslup (Biçem) Bildiren Cümleler ..............................................................47Doğrudan Anlatım (Aktarma) Cümleleri .................................................................47Dolaylı Anlatım (Aktarma) Cümleleri ......................................................................48Cümle Analizi (Cümle Değerlendirme) ...................................................................48
Cümlenin Yapısı .........................................................................................................49Cümle Tamamlama ................................................................................................49Cümle Oluşturma ...................................................................................................50
Çözümlü Test ..............................................................................................................51Cevaplı Test ................................................................................................................56Çıkmış Sorular ............................................................................................................59
vi
3. BÖLÜM Paragrafta Anlam
Paragraf Sorularının Genel Özellikleri ve Soru Çözümünde Dikkat Edilecek Hususlar ...................................................................................... 76
Paragrafın Yapısı ....................................................................................................... 76
Paragrafın Bölümleri ve Boşluk Tamamlama ........................................................ 76
Düşüncenin Akışını Bozan Cümleler .................................................................... 76
Paragrafı İkiye Bölme ............................................................................................ 77
Paragraf Oluşturma ................................................................................................77Paragrafta Yer Değiştirme ......................................................................................78
Paragrafın İçeriği ....................................................................................................... 79Konu ...................................................................................................................... 79Ana Düşünce ........................................................................................................ 79Yardımcı Düşünceler ............................................................................................. 80
Paragrafta Anlatım Biçimleri ...................................................................................... 80Açıklayıcı Anlatım ............................................................................................. 80Tartışmacı Anlatım ............................................................................................ 80Öyküleyici Anlatım ............................................................................................ 81Betimleyici Anlatım ........................................................................................... 81
Düşünceyi Geliştirme Yolları ...................................................................................... 82Tanımlama ............................................................................................................ 82Karşılaştırma ......................................................................................................... 82Örnekleme ............................................................................................................ 83Tanık Gösterme (Alıntılama) ................................................................................. 83Soru Sorma ........................................................................................................... 83Sayısal Verilerden Yararlanma .............................................................................. 83Duyulardan Yararlanma ........................................................................................ 83Kişileştirme ............................................................................................................ 83Benzetme .............................................................................................................. 84Sayıp Dökme ........................................................................................................ 84
Parçaya Dayalı Sorular.............................................................................................. 85Anlatım Nitelikleri ....................................................................................................... 87
Özgünlük ............................................................................................................... 87Özlülük (Yoğunluk) ................................................................................................ 87Yalınlık (Sadelik) ................................................................................................... 87
Akıcılık .................................................................................................................. 87
Sürükleyicilik ......................................................................................................... 87
Açıklık ................................................................................................................... 87
Duruluk .................................................................................................................. 87
Tutarlılık ................................................................................................................ 87
Çözümlü Test ............................................................................................................. 88
Cevaplı Test ............................................................................................................... 94
Çıkmış Sorular ........................................................................................................... 98
vii
4. BÖLÜM Ses Bilgisi
Sesler ......................................................................................................................137
Ünlü Sesler ve Ünlü Uyumları ............................................................................. 137
Ünsüz Sesler ....................................................................................................... 138
Ses Olayları ............................................................................................................. 138
Ünsüz Değişimi - Yumuşama .............................................................................. 138
Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme) .......................................................................... 138
Ses Düşmesi ....................................................................................................... 139
Ses Türemesi ...................................................................................................... 140
Ulama .................................................................................................................. 140
Dudak Ünsüzlerinin Benzeşmesi ........................................................................ 141
Ünlü Daralması ................................................................................................... 141
Kökte Ünlü Değişimi ............................................................................................ 142
Yardımcı Sesler ................................................................................................... 142
Çözümlü Test ........................................................................................................... 143
Cevaplı Test ............................................................................................................. 148
Çıkmış Sorular ......................................................................................................... 151
5. BÖLÜM Yapı Bilgisi
Kök ve Gövde ...........................................................................................................155
Ekler .........................................................................................................................155
Yapım Ekleri .........................................................................................................155
Çekim Ekleri .........................................................................................................156
Yapılarına Göre Sözcükler ........................................................................................158
Çözümlü Test ............................................................................................................160
Cevaplı Test ..............................................................................................................164
Çıkmış Sorular ..........................................................................................................167
viii
6. BÖLÜM Sözcük Türleri
İsim (Ad) .................................................................................................................. 171
Varlıkların Türüne Göre İsimler ........................................................................... 171
Varlıkların Sayılarına Göre İsimler ...................................................................... 171
İsmin Hâlleri ........................................................................................................ 171
İsim Tamlamaları ................................................................................................. 172
Zamir (Adıl) .............................................................................................................. 173
Kişi Zamirleri ....................................................................................................... 173İşaret Zamirleri .................................................................................................... 174Belgisiz Zamirler ................................................................................................. 174Soru Zamirleri ..................................................................................................... 174İlgi Zamiri (Aitlik Eki) ........................................................................................... 174
Sıfat (Ön Ad)............................................................................................................ 175Niteleme Sıfatları ................................................................................................ 175Belirtme Sıfatları ................................................................................................. 175Adlaşmış Sıfatlar ................................................................................................. 175
Zarf (Belirteç) ........................................................................................................... 176Durum Zarfları ..................................................................................................... 176Yer-Yön Zarfları ................................................................................................... 176Zaman Zarfları .................................................................................................... 176Ölçü-Miktar Zarfları ............................................................................................. 177Soru Zarfları ........................................................................................................ 177
Edat (İlgeç) ..............................................................................................................177Bağlaç......................................................................................................................179Ünlem ......................................................................................................................179Fiil (Eylem) ............................................................................................................... 180
İş (Kılış) Fiilleri .....................................................................................................180Oluş Fiileri ............................................................................................................180Durum Fiileri .........................................................................................................180Fiillerde Kip ..........................................................................................................180Fiillerde Kişi ..........................................................................................................183Fiillerde Olumsuzluk .............................................................................................183
Fiillerde Anlam (Zaman) Kayması ........................................................................183
Fiillerde Çatı .........................................................................................................184
Fiilimsiler ...................................................................................................................187
Fiilimsi Grupları ....................................................................................................188
Yardımcı Fiiller ..........................................................................................................189
Ek Fiil (Ek-Eylem) .....................................................................................................189
Çözümlü Test ............................................................................................................191
Cevaplı Test ..............................................................................................................196
Çıkmış Sorular ..........................................................................................................199
ix
7. BÖLÜM Cümle Bilgisi
Cümle Türleri ........................................................................................................... 209
Yüklemlerine Göre Cümleler ............................................................................... 209
Öge Dizilişine Göre Cümleler .............................................................................. 209
Yapılarına Göre Cümleler ................................................................................... 210
Cümlenin Ögeleri ..................................................................................................... 211
Yüklem ................................................................................................................ 211
Özne ................................................................................................................... 212
Nesne .................................................................................................................. 213
Dolaylı Tümleç .................................................................................................... 213
Zarf Tümleci ........................................................................................................ 214
Edat Tümleci ....................................................................................................... 214
Çözümlü Test ........................................................................................................... 215
Cevaplı Test ............................................................................................................. 220
Çıkmış Sorular ......................................................................................................... 223
8. BÖLÜM Yazım Kuralları
Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler ...........................................................................229
Kısaltmaların Yazımı .................................................................................................232
Sayıların Yazımı .......................................................................................................233
Deyimlerin ve İkilemelerin Yazımı .............................................................................233
Birleşik Kelimelerin Yazımı .......................................................................................234
Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler ..........................................................................234
Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler .............................................................................235
Yabancı Özel Adların Yazımı ....................................................................................239
Ses Olaylarıyla İlgili Yazım Kuralları .........................................................................239
Çözümlü Test ............................................................................................................242
Cevaplı Test ..............................................................................................................247
Çıkmış Sorular ..........................................................................................................250
x
9. BÖLÜM Noktalama İşaretleri
Nokta ( . ) .................................................................................................................255
Virgül ( , ) .................................................................................................................255
Noktalı Virgül ( ; ) ......................................................................................................257
İki Nokta ( : ) .............................................................................................................258
Üç Nokta ( ... ) ..........................................................................................................258
Soru İşareti ( ? ) ........................................................................................................259
Ünlem İşareti ( ! ) ......................................................................................................259
Kısa Çizgi ( - ) ...........................................................................................................259
Uzun Çizgi (–) ...........................................................................................................260
Tırnak İşareti ( “ ” ) ....................................................................................................260
Parantez ( ) ...............................................................................................................261
Kesme İşareti ( ’ ) .....................................................................................................261
Çözümlü Test ............................................................................................................264
Cevaplı Test ..............................................................................................................269
Çıkmış Sorular ..........................................................................................................272
10. BÖLÜM Anlatım Bozuklukları
Anlama Dayalı Anlatım Bozuklukları ........................................................................279
Gereksiz Ek ve Sözcük Kullanımı ........................................................................279
Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanımı .............................................................280
Yanlış Ek ve Sözcük Kullanımı ............................................................................280
Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanımı ........................................................................280
Deyim-Atasözü Yanlışları .....................................................................................281
Anlam Belirsizliği ..................................................................................................281
Mantık Hataları .....................................................................................................282
Dil Bilgisine Dayalı Anlatım Bozuklukları ..................................................................282
Fiil ve Yüklem Yanlışları .......................................................................................282
Özne - Yüklem Uyuşmazlığı ................................................................................283
Özne Eksikliği ......................................................................................................283
Nesne Eksikliği .....................................................................................................284
Dolaylı Tümleç Eksikliği .......................................................................................284
Zarf ve Edat Tümleci Eksikliği ..............................................................................285
Tamlama Yanlışları ...............................................................................................285
Çatı Uyuşmazlığı ..................................................................................................286
Çözümlü Test ............................................................................................................287
Cevaplı Test ..............................................................................................................292
Çıkmış Sorular ..........................................................................................................295
20113
20102
20095
20082
20074
20065
20053
20121
20132
20142
201522016
220171
SÖZCÜKTE ANLAM
Sözcüğün Anlam Özellikleri
Sözcükte Anlam Olayları
Sözcükler Arası Anlam İlişkileri
Kalıplaşmış Söz Öbekleri
4 İkilemeler
4 Pekiştirmeler
4 Deyimler
4 Atasözleri
Kalıplaşmamış Söz Öbekleri
"Dilimin sınırları, dünyamın sınırlarıdır."
LUDWING WITTGENSTEIN
"Dilimin sınırları, dünyamın sınırlarıdır."
LUDWING WITTGENSTEIN
SÖZCÜKTE ANLAM
n SÖZCÜĞÜN ANLAM ÖZELLİKLERİ
Başlarken...
Bu üniteden KPSS’de yoruma dayalı olarak her yıl ortalama 2-3 soru gelmektedir.
Sözcükte Anlam ünitesi, gelen soru sayısı kadar cümle ve paragrafların tam olarak anlaşılmasında bir temel olması açısından da çok önemlidir.
Anlamı olan ya da anlamı olmadığı hâlde cümle kuru-luşunda görev üstlenen ses birliklerine sözcük denir.
Zengin bir söz dağarcığına sahip dilimizde bazı söz-cükler tek bir kavramı karşılarken bazıları birden çok kavramı karşılamaktadır.
Tek anlamlı sözcükler: Sadece bir kavramı karşıla-yan sözcüklerdir.
kaldırım: Yollarda taşlarla yapılan döşeme:Araba bozuk kaldırımların üstünde sallanıyor, devrilecek gibi oluyordu.
testere: Ağaç, demir vb. şeyleri kesmeye yara-yan, genellikle üçgen biçiminde dişleri olan, dar ve uzunca çelik araç:Ağaç testeresiyle kütükleri doğradı tek başına.
Çok anlamlı sözcükler: Kullanıldığı yere ve duruma göre birden çok anlam kazanabilen sözcüklerdir.
Örneğin, “düş–” sözcüğü kullanıldığı cümleye göre fark-lı anlamlar kazanabilir:
düş–:1. Yer çekiminin etkisiyle boşlukta, yukarıdan aşağı-
ya inmek:Havadaki kuş vurulmuş gibi birdenbire sokağa düşüyor.
2. Yere devrilmek, yere serilmek:Çocuk koşarken yere düştü.
3. Yağmak:Dağlara kar düştü.
1. BÖLÜM
4. Vurmak, değmek, rastlamak:İnce uzun dallı badem ağaçlarının alaca gölgeleri sahile inen keçi yoluna düşüyordu.
Dilimizdeki sözcüklerin büyük bir bölümü çok anlamlı-dır, yani temel anlamı dışında kullanılmaya uygundur. Dilimizde sözcüklerin kullanıldıkları cümleye göre ka-zandıkları bu farklı anlamlara yan anlam ya da me-caz anlam denir.
Gerçek Anlam
Temel Anlam
Bir sözcüğün, akla gelen ilk anlamına temel anlam denir. Bir sözcük tek başına duyulduğunda ya da okunduğunda öncelikle o sözcüğün temel anlamı dü-şünülür.
ağız: Sindirim sisteminin başlangıcı olan, üst ve alt çene arasındaki boşluk:
Ağzındaki lokmayı bir türlü yutamıyordu.
boyun: Gövdenin başla omuz arasında kalan kısmı: Sabaha kadar boynum ağrıdı.
durmak: Hareketsiz kalmak, kımıldamamak: Babası odanın ortasında durup biraz düşündü.
Yukarıdaki cümlelerde ağız, boyun, durmak sözcük-leri akla gelen ilk anlamlarıyla, yani temel anlamlarıyla kullanılmıştır.
Yan Anlam
Bir sözcüğün ancak temel anlamıyla ilişkili olarak ka-zandığı yeni anlamlardır.
n Dilberin başında siyah saç olur. (temel anlam)
Baş sözcüğünün temel anlamı, “insan ve hayvan be-denlerinin en yukarı, en önemli kısmı”dır. Dolayısıyla sözcük, yukarıdaki cümlede temel (ilk) anlamıyla kul-lanılmıştır.
4
Baş sözcüğünün, temel anlamıyla bağlantılı olarak kazandığı yeni anlamlar, yani yan anlamlar ise aşa-ğıda verilmiştir:
n Bir şeyin en yukarısı, en yüksek noktası: Çıkam dağlar başına, vatana doğru bakam.
n Bir şeyin başladığı, çıkıp yayıldığı yer, kaynak: Bu sonbahar başında bir gün onunla Beykoz çayı-
rına gittik.
n Bir şeyin yanı, yakını, çevresi: Fakat nedendir ya Rab bu susuzluğumuz
Suyu gürül gürül akan çeşme başında.
n Yukarıya, üste gelen yön: Yatağın başında oturmuş, durmadan ağlıyordu.
Mecaz AnlamBir sözcüğün gerçek anlamından uzaklaşarak kazan-dığı yeni anlamlara mecaz anlam denir.
n Sıcak sobanın yanında uzun uzun sohbet ettiler.(Gerçek anlam: Yakmayacak derecede ısı veren, üşümeyi önleyecek kadar ısıtan)
n Müdür, öğrencilerini çok sıcak karşıladı.(Mecaz anlam: Dostça olan, sevgiyle dolu olan, şefkatli)
Örneklerde görüldüğü gibi mecaz anlamlı kullanımlar-da, sözcük farklı ve soyut bir anlama geçmiştir.
n Gülen gözlerinin manası pek derin.(“Derin” sözcüğü “anlaşılması, kavranması zor” anlamın-da kullanılmış.)
n Bu sözlerinle hepimizi çok kırdın.(“Kırmak” sözcüğü “gücendirmek, üzmek, incitmek” anlamında kullanılmış.)
n Aldanma cahilin kuru sözüne.(“Kuru” sözcüğü “soğuk, sevimsiz, hissiz” anlamında kullanılmış.)
ÖSYM’nin yaptığı sınavlarda “gerçek anlam” ve “mecaz anlam” ayrımı sorulduğunda seçe-nekler arasında yan anlamda kullanılmış söz-cük de verilebileceği için dikkatli olunmalıdır. Yan anlam, temel anlamla bir şekilde ilişkilidir ve gerçek anlam başlığında ele alınır oysa mecaz anlam tamamen düşsel, gerçek dışı bir anlamdır.
Pür
D kkat
5. Güçlü olduğunubelli etmek, tehdit etmek(diş göstermek)
6. Kötülük yapmakiçin fırsat beklemek (diş bilemek)
7. Zorla veya inatlaistediğini yaptırmak (diş geçirmek)
Sözcük
1. Çene kemiklerininüstüne dizili, ısırıp koparmaya veçiğnemeye yarayan sert, beyaz organlar-dan her biri
2. Çark, testere, tarak,vb. çentikli şeylerdeki çıkıntılardan her biri
3. Dişe benzetilen sarım-sak tanesi
4. Bazı dantel veişlemelerin kenarla-rındaki yuvarlak sivri bölüm
Temel Anlam Yan Anlam
Mecaz AnlamGerçek Anlam
“Diş” sözcüğünün anlamları (tdk.gov.tr)
5
ÖSYM’nin birkaç kez sorduğu “düşsel öge” kavramı da mecazla aynı doğrultudadır. “Mecaz”da da “düşsel ögeler”de de gerçek dışı unsurlara yer verilir.
Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerden hangisi temel anlamda kullanılmıştır?
A) Çevresindekilerin sevgisini kazanan mükem-mel bir insandı babam.
B) Onu, herkese örnek olan olgun tavırları ile ta-nıdık hepimiz.
C) Güneş doğmadan bir saat kadar önce yola çıktık.
D) Bu sevimli, küçük çocuğa kanım hemen de nasıl kaynadı.
E) Dalları çıplak ağaçların arasında bir süre otur-duk.
B seçeneğinde “tavır” sözcüğü “davranış, vaziyet, hâl” anlamlarında, yani temel anlamıyla kullanılmıştır. Diğer seçeneklerdeki sözcükler mecaz ve yan anlamda kulla-nılmıştır.
Cevap B
Aşağıdaki cümlelerde verilen altı çizili sözcükler-den hangisi yan anlamda kullanılmıştır?
A) Acıyla zevki kullanmayı öğrenirsek başarılı oluruz.
B) Araştırmacılar tarafından incelenen hayvanlar serbest bırakıldı.
C) Alabildiğince yeşilliğin uzandığı güzel bir köy-dü burası.
D) Aynı zamanda güzel kumaştan bir boyun atkı-sı vardı.
E) Bilgi edinme yollarını öğrenmeyen insan genel-likle hazır bilgiyi tercih eder.
C seçeneğindeki “uzanmak” sözcüğünün temel anlamı “boylu boyunca yatmak”tır. Verilen cümlede ise “bir alana yayılmak” anlamında, yani yan anlamda (temel anlamla ilişkili) kullanılmıştır. Diğer cümlelerdeki sözcükler temel anlamlarıyla (ilk anlamlarıyla) kullanılmıştır.
Cevap C
Pür
D kkat “Kaçmak” sözcüğü aşağıdakilerden hangisinde temel anlamda kullanılmıştır?A) Sana yeni aldığım bu kazak sanki biraz yeşile
kaçıyor.B) Bir tehlike sezdiğin anda hemen eve kaçar
bizi ararsın.C) Bir aydır alacaklılardan kaçıyor dükkân sahibi.D) Bütün gün havuzdan çıkmayınca kulağına kirli
su kaçmış.E) Odanın halısı biraz sağa kaçmış, sen ne dü-
şünüyorsun?
“Kaçmak” sözcüğünün temel anlamı “hızla koşup bir yere saklanmak”tır. Bu anlam da B seçeneğinde kullanılmıştır.
Cevap B
Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük mecaz anlamıyla kullanılmıştır?
A) Gelecek hafta bugün yine buluşalım, dedi bü-yük bir sevinçle.
B) Beyaz at üstünde gelin görününce büyük bir düğün başladı.
C) Çocuğu uyutmak için odaya götürdü yaşlı dadı.
D) Onun bu boş sözlerini dinlemekten artık bık-mıştık hepimiz.
E) Akrabalarını görmek, onlarla konuşmak, has-ret gidermek istiyordu.
A, B, C ve E seçeneklerindeki altı çizili sözcükler gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır. “Boş” sözcüğünün gerçek an-lamı “içinde bir şey olmayan”dır. Bu sözcük, D seçeneğin-deki cümlede, gerçek anlamının dışında “değersiz, bir işe yaramayan” anlamında kullanıldığı için mecaz anlamdadır.
Cevap D
Terimsel AnlamBir bilim, sanat, spor ve meslek dalıyla ilgili özel ve belirli bir kavramı karşılayan sözcüklere terim anlamlı sözcükler denir.
n Öğretmenimiz bu hafta açıları anlattı. (matematik terimi)
n Güreşçilerimiz minderde başarılı olamadılar. (spor terimi)
n Sanatçı tiz sesiyle izleyenleri büyüledi (müzik terimi)