GENERALN URBANISTIO O EČK RJE ŠENJ rijeka crnojevića rjesenja/Prostorno... · prijestonica cetinje naručilac obrađivači prijestonice cetinjeprijestonice cetinje knjiga 3 prostorno

PRIJESTONICA CETINJE

obrađivačinaručilac

PRIJESTONICE CETINJEPRIJESTONICE CETINJE

KNJIGA 3

PROSTORNO URBANISTIČKI PLAN

plan 2014.

GENERALN URBANISTI ŠENJO O EČK RJE

rijeka crnojevića

Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje Plan 2014.

PlanetCluster & MonteCEP & CEP 1

Prostorno-urbanistički plan Prijestonice Cetinje

Knjiga 3 – generalno urbanističko rješenje Rijeke Crnojevića Odluka o donošenju Prostorno-urbanističkog plana Prijestonice Cetinje br. 01-030/14-132 (27. i 31. marta 2014. godine) Skupština Prijestonice Cetinje ___________________________ Jovan Martinović, predsjednik

Naručilac plana:

PRIJESTONICA CETINJE

Sufinansijer plana:

PROJEKAT SVJETSKE BANKE “ZEMLJIŠNA ADMINISTRACIJA I UPRAVLJANJE / LAMP”

Obrađivači

Planet Cluster, Španija

MonteCEP dsd, Crna Gora

CEP doo, Srbija

za konzorcijum:

Izvršni direktor MonteCEP-a:

_________________________________

Saša Karajović, dipl. prostorni planer



Radni tim na izradi Plana:

Saša Karajović, dipl. prostorni planer, broj licence: 05-5295/05-1 (09/01/06) (rukovodilac tima)

Zorana Milošević, dipl. ing. arhitekture, broj licence: 1201-7125/1 (24/11/08)

(odgovorni planer)

Jelena Franović, dipl. ing. pejzažne arhitekture, broj licence: 01-1872/07 (21/03/07) Snežana Dimitrijević, dipl. ing. saobraćaja, broj licence:01-1694/1-07 (04/05/07) Svjetlana Lalić, dipl. ing. hidrogradjevine, broj licence: 01-10693/1 (18/01/08)

Andrea Lalić, dipl. ing. hidrogradjevine Puniša Raičević, dipl. ing. hidrogradjevine

Zoran Beljkaš, dipl. ing. elektrotehnike, broj licence: 01-10683/1 (25/01/08) Nada Dašić, dipl. ing. elektrotehnike, broj licence: 01-9865/1 (17/01/08)

Grafička obrada:

Jelena Franović, dipl. ing. pejzažne arhitekture Vladana Stanojević, arhitektonski tehničar

Katarina Pandurov, dipl. matematičar






PlanetCluster & MonteCEP & CEP 5 G

Prostorno-urbanistiĉki plan Prijestonice Cetinje Plan 2014.

PlanetCluster & MonteCEP 1

PLANSK0 RJEŠENJE ZA URBANO PODRUĈJE

II - GENERALNO URBANISTIĈKO RJEŠENJE “RIJEKE CRNOJEVIĆA”

1. ANALITIĈKI DIO-SUMARAN PREGLED 1.1. OBUHVAT GENERALNOG URBANISTIĈKOG KONCEPTA ZA NASELJE NJEGUŠI 02 1.2. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA NAMJENA I KAPACITETA – 03 1.3. ANALIZA URBANISTIĈKO-ARHITEKTONSKIH ODLIKA PODRUĈJA 06 1.4. ANALIZA REALIZACIJE PRETHODNE PLANSKE DOKUMENTACIJE 08 1.5. ANALIZA NAMJENA I KAPACITETA PODRUĈJA 09 1.6. SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA 10 1.7. PEJZAŢNA ARHITEKTURA 12 2. PLANSKO RJEŠENJE 2.1. OPŠTI I POSEBNI CILJEVI 14 2.2. KONCEPT KORIŠĆENJA, UREĐENJA I ZAŠTITE PLANSKOG PODRUĈJA 16 2.3. NEPOKRETNA KULTURNA BAŠTINA 20 2.4. PLANIRANA NAMJENA PROSTORA 25 2.5. OPŠTA PRAVILA PREMA PLANIRANOJ NAMJENI 26 2.6. SUMARNI BILANS PLANIRANIH POVRŠINA PO NAMJENAMA 35 3. INFRASTRUKTURNA OPREMLJENOST NASELJA 3.1. ELEKTROENERGETSKA INFRASTRUKTURA 35 3.2. ELEKTRONSKE KOMUNIKACIJE 39 3.3. HIDROTEHNIĈKA INFRASTRUKTURA 44 3.4. UPRAVLJANJE OTPADOM 50 4. SMJERNICE ZA SPROVOĐENJE PLANSKOG DOKUMENTA 4.1 SMJERNICE ZA DALJU PLANSKU RAZRADU 55 4.2 ELEMENTI URBANISTIĈKE REGULACIJE 60 4.3 URBANISTIĈKO-TEHNIĈKI USLOVI ZA POSTOJEĆE OBJEKTE 57 4.4 URBANISTIĈKO-TEHNIĈKI USLOVI ZA IZGRADNJU OBJEKATA 61

GRAFIČKI PRILOZI 10a KATASTARSKA PODLOGA SA GRANICOM OBUHVATA PLANA … R 1:2500 10b POSTOJEĆA NAMJENA POVRŠINA … R 1:2500 10c PLANIRANA NAMJENE POVRŠINA … R 1:2500 10d PLAN ZAŠTITE PRIRODNIH I KULTURNIH DOBARA … R 1:2500 10e SINHRON PLAN INFRASTRUKTURE … R 1:2500



GENERALNO URBANISTIĈKO RJEŠENJE NASELJA „RIJEKA CRNOJEVIĆA“

1. ANALITIĈKI DIO-SUMARAN PREGLED

1.1. OBUHVAT GENERALNOG URBANISTIĈKOG RJEŠENJA “RIJEKA CRNOJEVIĆA” Generalno urbanistiĉko rješenje za urbano naselje Rijeke Crnojevića u svom obuhvatu sadrţi dio podruĉja koje je tretirano I fazom - Sintezni plan ureĊenja podruĉja Rijeke Crnojevića (decembar 1993.) i II fazom - Urbanistiĉki projekat Rijeke Crnojevića (decembar 1993.). Tim planskim dokumentima definisana je granica plana kojom su obuhvaćeni prostor uz obale korita Rijeke, od mlinova nizvodno do Veljeg luga, zajedno sa urbanom cjelinom Rijeke Crnojević i ruralnom cjelinom Rijeĉki grad. Površina obuhvata Sinteznog plana iznosila je oko 195 ha . Obuhvat Generalne urbanistiĉke razrade iznosi 89ha (895423m²) što ĉini 0,96% teritorije opštine i dio je teritorije mjesne zajednice Rijeka Crnojevića. Granica obuhvata Generalne urbanistiĉke razrade Rijeke Crnojević prikazana je na grafiĉkom prilogu br. 10a – KATASTARSKA PODLOGA SA GRANICOM OBUHVATA PLANA

Snimak Google earth sa unesenom granicom obuhvata Generalne urbanističke razrade

Ovim Generalnim urbanistiĉkim rješenjem obuhvat je smanjen na naseljsko podruĉje sa pripadajućim rekreativnim površinama, ka izvorištu rijeke, do trase planiranih saobraćajnica koje su tretirane vaţećim planovima detaljne razrade UP-om Rijeka Crnojevića i DUP-om Više palaca, kao i planiranim DUP-om Rijeĉki grad. Na ovaj naĉin definisan obuhvat omogućava lakše praćenje promjena na predmetnom podruĉju: stepen realizacije onoga što je Sinteznim planom planirano, prenamjenu površina u odnosu na onu koja je Sinteznim planom planirana, izgradnju objekata u zonama koje Sinteznim planom i UP-om Rijeke Crnojevića nijesu za to predviĊene, promjene u demografskoj i socijalnoj strukturi stanovništva, promjene u proizvodno-ekonomskim odlikama razvoja naselja ...



Pogled na istoĉni dio naselja

Navedena uporedna analiza ukazala je da se elementi vaţećeg Sinteznog plana i Urbanistiĉkog projekta nijesu realizovali i da je njihova realizacija oteţena u odnosu na novonastale društveno-ekonomske uslove naselja jer su ti uslovi znaĉajno izmjenjeni u odnosu na one koji su pretpostavljeni. To je bio jedan od inputa u definisanju strategije i pravaca mogućeg daljeg razvoja naselja.

1.2. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA NAMJENA I KAPACITETA – POZICIJA GRADSKOG CENTRA RIJEKE CRNOJEVIĆA U FUNKCIONALNOJ STRUKTURI PRIJESTONICE

Podruĉje Rijeke Crnojevića, iako predstavlja naselje urbanog tipa, definisano je kao jedno od 20 mjesnih zajednica prigradskog podruĉja Prijestonice.

Demografske odlike Prema rezultatima popisa 2011. godine u naselju je ţivjelo 175 stanovnika. Osnovnu karakteristiku populacionog razvoja naselja pokazuje podatak da je njihova demografska veliĉina u prethodnih preko šest decenija (od 1953. do 2011. godine) manja za više od triipo puta (3,6). Broj stanovnika u Rijeci Crnojevića je rastao sve do 1961. godine od kada se stalno smanjuje i sa susjednim naseljima Zaćir, Oĉevići i Rijeĉani ima najdublju demografsku starost, ŠinĊon ima duboku demografsku starost, a Duboko je ugašeno naselje.

Tabela 1. PUP Cetinje - Domaćinstva po popisima 1948 - 2011. i projekcija

Naselje

Tip

nas

elja

g

- gr

adsk

o

Zon

a

Po

dzo

na

U N

P "

Lovć

en"

U N

P "

Ska

dar

sko

jeze

ro"

Broj domaćinstava

MAKSIMALNO OČEKIVANI BROJ DOMAĆINSTAVA

Po metodologiji ranijih popisa Po metodologiji

popisa 2003. Projekcija PUP Cetinje

1948 1953 1961 1971 1981 1991 2003 2003 2011

2015 2020 2021 2025

Rijeka Crnojevića g 3 3.1 (+) 185 189 224 173 164 125 96 94 77

74 75 76 81

Tabela 2. PUP Cetinje - Prosjeĉna veliĉina domaćinstva po popisima 1948 - 2011. i projekcija

Naselje

Tip

nas

elja

g -

gra

dsk

o

Zon

a

Po

dzo

na

U N

P "

Lovć

en"

U N

P "

Ska

dar

sko

jeze

ro"

Prosječna veličina domaćinstva

MAKSIMALNO OČEKIVANA prosječna veličina domaćinstva

Po metodologiji ranijih popisa Po

metodologiji popisa 2003.

Projekcija PUP Cetinje

1948 1953 1961 1971 1981 1991 2003 2003 2011

2015 2020 2021 2025 Rijeka Crnojevića g 3 3.1 (+) 3,22 3,34 3,59 3,39 2,95 2,72 2,39 2,30 2,27

2,19 2,20 2,25 2,38

Tabela 3. PUP Cetinje - Stanovništvo po popisima 1948 - 2011. i projekcija

Naselje

Tip

nas

elja

g -

gra

dsk

o

Zon

a

Po

dzo

na

U N

P "

Lovć

en"

U N

P "

Ska

dar

sko

jeze

ro"

Broj stanovnika

MAKSIMALNO OČEKIVANI BROJ STANOVNIKA

Po metodologiji ranijih popisa Po metodologiji

popisa 2003. Projekcija PUP Cetinje

1948 1953 1961 1971 1981 1991 2003 1991 2003 2011

2015 2020 2021 2025

Rijeka Crnojevića g 3 3.1 (+) 596 632 804 587 484 340 229 327 216 175

162 165 171 193

Izvor: Monstat i MonteCEP proračun

Prema gustini naseljenosti Rijeka Crnojevića je klasifikovana sa niskom gustinom, što znaĉi 20-40 stanovnika/km². Sve navedeno ukazuje na ozbiljne demografske i prostorne transformacije podruĉja obuhvaćenog ovom Generalnom urbanistiĉkom razradom.



Društvene djelatnosti Zdravstvena zaštita U centralnom dijelu Rijeke Crnojevića nalazi se objekat zdravstvene zaštite koji je od znaĉaja za nivo centra Rijeĉke nahije. Zdravstvena ambulanta funkcioniše u sklopu JZU Dom zdravlja Cetinje. Na osnovu dobijenih podataka opremljenost ambulante je na zadovoljavajućem nivou i ljekar ordinira dva puta sedmiĉno. Predškolsko vaspitanje i obrazovanje U naselju Rijeka Crnojevića nema nijednog objekta predškolskog vaspitanja i obrazovanja. Osnovno obrazovanje Osnovno obrazovanje na podruĉju naselja postoji i smješteno je u namjenski graĊenom objektu za tu svrhu lociranom u zapadnom dijelu naselja. Škola funkcioniše sa punim programom osnovnog obrazovanja organizovanog u devet razreda. Srednjoškolsko obrazovanje U naselju ne postoji srednjoškolsko obrazovanje. Rijetki uĉenici se svakodnevno prevoze, s obzirom da prevoz nije pouzdano i adekvatno organizovan, preteţno su smješteni u domovima za uĉenike okolnih gradskih centara (Cetinja i Podgorice). Ocjena stanja S obzirom na brojnost naseljske populacije postojeći kapaciteti društvenih djelatnosti su uglavnom zadovoljavajući. MeĊutim, iskazana je potreba za formiranjem kulturnog centra, multifunkcionalni prostor za odrţavanje raznih kulturnih okupljanja i manifastacija, kao i policijske stanice. Sport Na Rijeci Crnojevića nema zatvorenih sportskih terena već su ureĊeni sportski tereni (za male sportove) na platou prostora raskršća puteva iz pravca Podgorice i Bara (prekoputa nekadašnje fabrike za preradu ribe i pored rezervoara za vodu). Praktiĉna primjena sportskih objekata nije na zavidnom nivou prvenstveno iz razloga malobrojnosti populacije ovog i susjednih gravitirajućih naselja. U posljednjih nekoliko godina aktiviraju se sportovi na vodi - kajak i ribarenje. Na lokalitetu “Velji lug” prostor je namjenjen za proširenje aktivnosti i sportova, kao i servisa na vodi (zimska marina, servis jahti i ĉamaca i dr). Ekonomska analiza Na osnovu znaĉaja kojeg su obiljeţili polaţaj i istorijski tokovi, saobraćajna dispozicija, naroĉito od poĉetka XIX vijeka, kao prvo saobraćajno-trgovaĉko središte Crne Gore izdvaja se Rijeka Crnojevića. Rezultati dosadašnjih istraţivanja ukazuju da je ovo meĊu mlaĊim naseljima Skadarskog jezera nastalo na mjestu posljednjeg utoĉišta Crnojevića i njihove srednjevjekovne drţave, a prije osnivanje Cetinja kao prijestonice. U vrijeme otomanske dominacije ovim krajevima Rijeka Crnojevića je predstavljala graniĉno podruĉje. Kao takva u svojoj hronologiji je zadrţala neke, i danas sagledive, orijentalne stilske karakteristike. Sa stupanjem mlade crnogorske drţave na šire prostore ona dobija na svom znaĉaju koji zadrţava do vremena završetka I Svjetskog rata. Od tog perioda postepeno opada njen privredno-trgovaĉko - ekonomski znaĉaj. Na prostoru obuhvata Generalne urbanistiĉke razrade Rijeke Crnojevića jedini privredni pogon bio je u poljoprivrednoj proizvodnji i to preradi ribe. Fabrika za preradu ribe je smještena u krajnje istoĉnom dijelu naselja, na prostoru koji je svojevremeno bio dio imanja dvorca kralja Nikole na Ljeskovcu. Fabrika „Ribarstvo“ je bila organizovana u nekoliko prizemnih hala i jedinim spratnim objektom gdje je bila smještena uprava. Parcela je ukupne površine 7,8ha. Kako grad Cetinje u prvoj fazi formiranja industrijske proizvodnje, koja se vezuje za period poslije II Svetskog rata kada su preduzeća osnivana, nije posjedovao potrebne preduslove za razvoj industrije, a što se izmeĊu ostalog odnosilo i na potrebne kapacitete stanovanja zaposlenih, to su brojni radnici zadrţali mjesto boravka i svakodnevno putovali do radnog mjesta. Upravo iz tih razloga Rijeka Crnojevića poĉetkom sedamdesetih godina XX vijeka ima najveći broj stanovnika. Daljim razvojem industije stanovništo migrira i to prvo prema Cetinju i potom Titogradu (Podgorici). Gašenje industrijske proizvodnje, 90-tih godine XX vijeka, nije bilo od presudnog uticaja na ekonomsku situaciju Rijeke



Crnojevića, kao ni nedavno zatvaranje fabrike za prepradu ribe. U procesu tranzicije rijeĉka privreda je nestala, a preorjentacija je moguća ka obnovi turizma i ugostiteljstva, dok je za okolna naselja pojoprivreda najprosperitetnija privredna grana. Turizam Na teritoriji naselja postojale su razliĉite vrste turistiĉkog smještaja, od hotela, uglavnom niţih kategorija, do privatnih pansiona. TakoĊe, vrlo dinamiĉno je bilo i u ugostiteljstvu. Nakon perioda potpunog zamiranja, tokom 90-ih godina XX vijeka, danas se turizam i ugostiteljstvo lagano obnavljaju i to preteţno kroz rekonstrukciju objekata tradicionalnog niza koji su u funkciji malih porodiĉnih hotela i ugostiteljskih objekata (restorana i kafea) preteţno aktivnih tokom ljetnje sezone. Valorizacijom potencijala Skadarskog jezera (višestruki ekonomsko-turistiĉki, kulturno-nauĉni i demografski znaĉaj) i odrţavanjem putne mreţe, poĉetkom XXI vijeka, došlo je do revitalizacije turizma Rijeke Crnojevića, koji je uslovio izvjesno poboljšanje, kako ponude tako i potraţnje za turistiĉkim proizvodom ovog ţivopisnog centra Rijeĉke nahije. Namjena površina prikazana je na grafiĉkom prilogu br. 10b – POSTOJEĆA NAMJENA POVRŠINA

Postojeća namjena površina



1.3. ANALIZA URBANISTIĈKO-ARHITEKTONSKIH ODLIKA PODRUĈJA Prema urbanistiĉkim i ambijentalnim odlikama prostora u obuhvatu ovog Generalnog urbanistiĉkog rješenja, mogu se prepoznati 4 tipološki i funkcionalno razliĉite cjeline, a koje odraţavaju i razvoj naselja hronološki posmatrano:

01 - podruĉje urbane cjeline- Za najstariju grupaciju kuća u gradskom jezgru smatra se niz objekata

podveden pod pravu regulacionu liniju na prostoru zvanom Jabuka. Kuće su u prizemljima imale poslovni prostor dok su na spratu bili stanovi. Pripadajući dio kuća bile su i uske dugaĉke parcele (do 50m) u smjeru sjever- jug, koje su sluţile kao bašte za gajenje voća i povrća. Navedena grupacija je saglediva i danas ali u lošem stanju, preteţno van funkcije i u ruševinama.

Druga grupacija zauzima podruĉje bivšeg gornjeg pazara, sjeverno od puta Podgorica - Cetinje, od „Vladiĉine kuće“ pa do „Preĉne ulice“. Karakteristika ovih kuća je da su se pruţale po dubini, dugaĉkim parcelama uz brdo u duţini od 20m. Kuće su bile preteţno spratne, sa karakteristiĉnim elementima na fasadi kao što su trijemovi sprata i strme spoIjašnje stepenice za pristup na sprat, jer je zbog nagiba terena sprat od zadnje strane (prema brdu) bio prizemlje. Uliĉne fasade su izrazito uske i njihova širina ne prelazi više od dvije do tri širine prozora. Manji broj kuća ove grupacije je oĉuvan, a na mjestu porušenih izgraĊene su prve stambene zgrade višeporodiĉnog/kolektivnog stanovanja.

Treću grupaciju predstavlja urbani sklop kuća ispred pazarišta, izmedju „Danilovog mosta“ i „Preĉne ulice“. Zbog ograniĉene veliĉine zemljišta parcele su manje, razliĉitog oblika i razliĉito orjentrisane. Cijela površina je gusto izgraĊena pa objekti nemaju dvorišta. Objekti su orjentisani na pjacu i tranzitni put, a na uţem dijelu zemljišta proteţu se od jedne do druge ulice, pa imaju dvije uliĉne fasade.



Ĉetvrtu grupaciju ĉine kuće koje se proteţu od „Danilovog mosta“ nizvodno niz rijeku. To su objekti koji se „oslanjaju“ na vodu. Vjerovatno su nastali nakon izgradnje mosta. Predstavljaju izuzetno vrijednu grupaciju koja zajedno sa mostom uvodi u gradsko jezgro iz pravca Podgorice i sa druge obale rijeke - odnosno sa Rijeĉkog Grada.

Jedan od najvaţnijih objekata inţenjerske arhitekture naselja je "Danilov most" sagraĊjen 1855. godine koji od tada pa do danas predstavlja prepoznatljiv simbol Rijeke Crnojevića. Istovremeno sa izgradnjom kamenog mosta, knjaz Danilo je sagradio pjacu u duţini od oko 300m i širine 20-30m, od mosta pa do Bostana. 02 - neposredno okruţenje urbane cjeline predstavlja uski pojas koji se prostire linearano duţ saobraćajnice. U obuhvatu ove zone, ka sjeverozapadu nalaze se objekti društvene djelatnosti (obrazovanja i zdravstva), ka sjeveroistoku kompleks objekata nekadašnjeg letnjikovca kralja Nikole na „Ljeskovcu“ i objekti nekadašnje fabrike za preradu ribe „Ribarstvo“, kao i sportsko-rekreativne površine.

03 obodni dio naselja je ruralnog karaktera slabo naseljen, a prostire se ka sjeveroistoku prema „Veljem lugu“ i basenu Skadarskog jezera, sjeveru uz Rijeĉke strane i sjeverozapadu ka Obodskoj pećini i izvorištu rijeke;

04 novi pravci širenja naselja planirani su na platou „Više palaca“ i na jugoistoĉnim padinama Rijeĉkog grada/Oboda, kroz razvoj turistiĉke djelatnosti i smještajno-ugostiteljskih sadrţaja.

http://vjerovat.no/



Urbanističko-ambijentalni zoning područja Rijeke Crnojevića

1.4. ANALIZA REALIZACIJE PRETHODNE PLANSKE DOKUMENTACIJE Rijeka Crnojevića, kao i šire podruĉje koje joj gravitira, već duţe vrijeme je pod uticajem negativnih tren-dova depopulacije, gašenja tradicionalnih aktivnosti, a time postepenog, ali sve izrazitijeg odumiranja. Ovakvi tokovi izazvani su forsiranjem vrlo dinamiĉnog razvoja okolnih centara (Podgodice (Glavnog grada) prije svega, Bara i u manjoj mjeri Cetinja (Prijestonice)), koji su, uglavnom neodmjerenom koncentraci-jom stanovništva i djelatnosti, gotovo ispraznili okruţenje. U situaciji kojom su otvoreni degradacioni procesi, neminovno je došlo do reduciranja ili gašenja i inaĉe skromnih, ali za šire podruĉje veoma znaĉajnih sadrţaja društvenog standarda naselja. Sliĉni trendovi prisutni su i na širem podruĉju, gdje su sve izraţenije pojave ozbiljnog narušavanja slikovi-tih sklopova ruralnih naselja neprimjernim arhitektonskim i drugim intervencijama. Zaustavljanje pomenutih negativnih trendova i stvaranje uslova za prihvatanje novog radno sposobnog sta-novništva pretpostavke su uspješnog razvoja, ne samo Rijeke Crnojevića, kao vaţnijeg opštinskog naselja, već i njenog šireg gravitacionog podruĉja, u cjelini. Za prostor naselja Rijeke Crnojević izraĊena je planska dokumentacija i to kao I faza - Sintezni plan ureĊenja podruĉja Rijeke Crnojevića (decembar 1993.) i II faza - Urbanistiĉki projekat Rijeke Crnojevića (decembar 1993.). Sa aspekta valorizacije i prezentacije graditeljskog nasljeĊa, a prema definisanim kriterijumima zaštite urbane cjeline Rijeke Crnojevića moţe se reći da je ono samo djelimiĉno realizovano. U većoj mjeri je realizovan program kaskadnog profilisanja površine rive sa adaptacijom prizemnih partija za sezonsko korišćenje, uslijed periodiĉnog plavljenja, i djelimiĉno je uspostavljena tehniĉka sanacija. Kao sekundarni razvojni pravci Rijeke Crnojevića, u znatnoj mjeri uslovljeni prethodnim saobraćajnim otvaranjem i opremanjem infrastrukturom, definisani su:

– Rijeĉki grad (na izdignutom platou, juţno od jezgra) koji, uz paţljiv odnos prema ostacima naselja i neophodna prethodna arheološka istraţivanja, predstavlja zonu stambene izgradnje (za 100 stanov-



nika i 60 turista u privatnom smještaju); i – plato „Više Palaca“ (sjeveroistoĉno od jezgra), tretiran kao zona nove stambene izgradnje (za 80

stanovnika i 80 turista u privatnom smještaju). Za prostor platoa »Više Palaca« izraĊen je Detaljni urbanistiĉki plan Više Palaca (2010.), meĊutim sa njegovom realizacijom se nije otpoĉelo.

1.5. ANALIZA NAMJENA I KAPACITETA PODRUĈJA OBUHVAĆENOG PLANOM Na prostoru Rijeke Crnojevića sa Rijeĉkim gradom, iako malobrojnog stanovništva, dominantno je stalno stanovanje. U manjoj mjeri zastupljeno je stanovanje sezonskog karaktera i to kao vikend stanovanje za domaćinstava koja su iselila u obliţnje gradske centre. Stanovanje je preteţno organizovano u zgradama kolektivnog stanovanja koje su skoncentrisane linearno iznad regionalnog puta u centralnom dijelu naselja. Stanovanje individualnog karaktera koncentrisano je u centralnom dijelu naselja, na prostoru izmeĊu pjace uz rijeku i regionalnog puta, kao i po obodu naselja. Parcele objekata individualnog stanovanja koje se nalaze u zoni urbane cjeline Rijeke Crnojevića su malih površina do 100m² dok su po obodu nešto veće i kreću se oko 500m², a rijetke su i do 1500m². Tabela postojeće namjene površina

namjena površina namjene %

P pod objektom BRGP

površine centralne djelatnosti 420 0,05 126 126

površine groblja 4405 0,49

površina industrije i proizvodnje 5799 0,65 3558 3915

površine komunalne infrastrukture 1747 0,20 295 295

površine za kulturu 6386 0,71 1245 2945

površine mješovite namjene 3911 0,44 3179 6886

ostale prirodne povrsine 12688 1,42 915 1045

poljoprivredne površine 54246 6,06 175 175

površine skolstva i socijalna zaštite 1351 0,15 263 722

površine stanovanja malih gustina 36095 4,03 7755 13005

površine stanovanja srednjih gustin 3036 0,34 825 2384

šumske površine 116632 13,03 356 549

površine za turizam 574 0,06 424 1166

površine za vjerske objekte 837 0,09 182 182

površine zdravstvene zaštite 594 0,07 238 654

zelene površine 223031 24,91 266 266

površine za sport i rekreaciju 1410 0,16

površine pristaništa 7089 0,79

površina rijeke 338854 37,84

saobraćajne površine 84825 9,47

granica plana 895433

19803 34317

iz=0,02 ii=0,04



1.6. SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA Postojeće stanje Putna mreţa Podruĉje Rijeke Crnojevića naslanja se na opštinski put Cetinje - Rijeka Crnojevića - Virpazar preko koga se ostvaruje i saobraćajna veza sa gradovima i opštinskim centrima u neposrednom i širem okruţenju. Od mosta kod "Ribarstva" proteţe se opštinski put Rijeka Crnojevića - Rvaši - Razdolje preko koga se ostvaruje veza magistralnim putem M2.3 severo-istoĉno, ka Podgorici, na lokalitetu Razdolje. Opštinskim putem Cetinje - Rijeka Crnojevića - Virpazar ostvaruje se veza sa magistralnim putevima M2.3 (Podgorica - Cetinje - Budva) u Donjim Ulićima i M2 (Podgorica-Bar) u Virpazaru. Opštinski putevi Cetinje - Rijeka Crnojevića - Virpazar i Rijeka Crnojevića - Rvaši - Razdolje imaju širinu asfaltnog kolovoza 3,5 - 4,5 m, odlikuju se velikim brojem oštrih krivina i serpentina ali i sa deonicama na kojima su izraţeni uzduţni nagibi. Bez obzira na loše eksploataciono-tehniĉke karakteristike navedenih lokalnih puteva oni predstavlju jedini pristup Rijeci Crnojevića iz pravca Cetinja, Podgorice i Virpazara. Pratećih sadrţaja (auto servis, benzinske pumpe) na podruĉju Rijeke Crnojevića nema i najbliţi su u Cetinju i Virpazaru. Nije organizovan javni autobuski saobraćaj izmeĊu ovih gradova i Rijeke Crnojevića. Planirano rešenje Putna mreţa Podruĉje Rijeke Crnojevića svojim poloţajem i nadmorskom visinom, pristupaĉnošću i saobraćajnom povezanošću, povoljnim uslovima za organizovanje turistiĉkih i kulturnih sadrţaja, uklapa se u zahtjeve za formiranje naseljskog centra. Rijeka Crnojevića je locirana u pravcu i na raskrsnici interesantnih komunikacija na podruĉju kako Prijetonice Cetinje tako i na podruĉju Nacionalnog praka "Skadarsko jezero". Veoma je vaţna turistiĉka ponuda ovog lokaliteta koja se moţe protezati na cijelu godinu. Analizom planova višeg reda, uslovljenostima u pogledu kategorizacije postojeće i planiranih dijelova putne mreţe, kao i potrebe da reţim saobraćaja u zoni Rijeke Crnojevića bude racionalan, definisan je koncept saobraćajnih površina kojima se sa visokim nivom usluge obezbjeĊuje pristup svim postojećim i planiranim sadrţajima. Kod oblikovanja saobraćajnih površina poštovani su pored saobraćajno-tehniĉkih uslova i zahtjeva, kao što su: kapacitet, bezbjednost, vrijeme putovanja i dr. i zahtjevi koji proizilaze iz specifiĉnih zahtjeva oĉuvanja prostora izuzetnih prirodnih vrijednosti kojima se odlikuje prostor Rijeke Crnojevića. Okosnicu putne mreţe na podruĉju plana ĉini će put Cetinje - Rijeka Crnojevića - Virpazar koji je Prostornim planom Crne Gore iz 2008. godine prekategorisan u regionalni i predstavljaće produţetak regionalnog puta R16, sa Barske ka Cetinjskoj opštini. Postojeće stanje regionalnog puta R16 ne odgovara funkciji koju treba da obavlja pa su potrebne odreĊene korekcije trase da bi se dobili bolji tehniĉki elementi (povećanje polupreĉnika krivina, proširenje kolovoza da cijelom duţinom put bude širok 6,0 m). Planom se predviĊa izmještanje postojeće dionice regionalnog puta R16 kroz naselje i to saobraćajnicom koja je locirana sjeverno od Rijeke Crnojevića, Više palaca i "Ribarstva" u duţini od oko 1,7 km. Planirane saobraćajne površine za kolski saobraćaj su predviĊene za kolski pristup planiranim sadrţajima i obezbeĊuju odvijanje saobraćaja na svim planiranim saobraćajnicama u dvosmjernom reţimu. Stacionarni saobraćaj Parkiranje vozila će se rješavati na pripadajućim parcelama, prema zahtjevima koji proistiĉu iz namjene prostora, a u skladu sa vaţećim standardima. Ukupan broj parking mjesta koji je obezbijeĊen planiranim rješenjem za cio obuhvat Plana je 179 parking mjesta za putniĉka vozila.



U zoni ulaza u sedište Parka, na platou iza spomenika i preko puta ispred "Ribarstva", predviĊena su dva parkirališta ukupnog kapaciteta 59 parking mjesta i njihova osnovna uloga je da smanje ulazak putniĉkih vozila u naselje jer su pozicionirani na oko 200 m od mosta i rive, što je prihvatljiva pješaĉka distanca. Na lokalitetu Više palaca su planirana dva parkirališta kapaciteta 47 parking mjesta za potrebe planiranih turistiĉkih objekata. Sa sjeverne strane glavne ulice u zaleĊu stambenih objekata planirano je parkiralište kapaciteta 25 parking mjesta za stanare postojećih objekata kolektivnog stanovanja. Na parceli škole planirano je parkiralište kapaciteta 6 parking mjesta za zaposlene u školi Sa juţne strane glavne ulice u zaleĊu stambenog objekta na k.p. br. 50 planirana se parkiralište ukupnog kapaciteta 36 parking mjesta za stanare postojećeg objekta kolektivnog stanovanja. Predmetnom parkiralištu se pristupa sa skundarne ulice koja vodi ka Hidrocentrali na zapad. Sa navedene sekundarne ulice pristupa se i parkiralištu koje je planirano za potrebe hotela, kapaciteta 6 parking mjesta. Javni prevoz putnika U skladu sa razvojem i razmještajem aktivnosti, a na osnovu programa raspodjele putovanja na sredstva prevoza, planira se sistem javnog putniĉkog prevoza u okviru podruĉja Plana. Disperznost prostorne organizacije i prostorna udaljenost izmeĊu pojedinih ciljnih zona uslovljavaju uvoĊenje linija javnog putniĉkog prevoza. Linije javnog putniĉkog prevoza se mogu organizovati na regionalnom putu, a mogu se realizovati autobusima ili tzv. "paratranzitom", minibusevima, kombi vozilima, dţipovima i sl. u skladu sa saobraćajnim zahtjevima i potrebama, kao redovne linije javnog prevoza tokom cijele godine ili kao sezonske linije za potrebe turista. Javni putniĉki prevoz moţe da se organizuje u skladu sa saobraćajnim zahtjevima i potrebama i vaţećom zakonskom regulativom iz oblasti javnog prevoza putnika u drumskom saobraćaju. Stajališta javnog putniĉkog prevoza se mogu organizovati na regionalnom putu, a u skladu sa saobraćajnim zahtjevima i potrebama. Neophodno je javnim autobuskim saobraćajem povezati Rijeku Crnojevića sa Cetinjem, odnosno Podgoricom i Virpazarom. Preko puta "Ribarstva", na delovima kat. parcela br. 307 i 387, u datoj regulacionoj širini puta planirana je autobuska "niša" duţine oko 65 m, za stacioniranje autobusa koji dovoze turiste i ĉekaju ih za povratak. Jezerski saobraćaj Izgradnjom savremenih saobraćajnica preko jezera, linijski - putniĉki i teretni jezerski saobraćaj gubi na znaĉaju i 1981. godine se ukida. Od tada se odrţavanje plovnih puteva i pristanišnih objekata postepeno zapušta. Danas, jedini organizovani vid plovidbe su povremene turistiĉko-izletniĉke ture po Jezeru, modernizovanim ladama. Najveći broj plovidbi obavlja se u svrhu ribolova, ĉunovima stanovnika prijezerskih naselja. Uslovi za pristajanje ĉunova i ĉamaca, izvlaĉenjem pramca na kopno, omogućeni su u plitkim zalivima i uvalama Jezera, kao i u ušću pritoka. Uz aktiviranje plovne veze: rijeka Bojana, sistem Porto Milena - kanal (juţno od solane) - reka Bojana - Skadarsko jezero, planira se i revitalizacija jezerskog saobraćaja. Ulogu kljuĉnih objekata jezerskog saobraćaja predstavljaće postojeća pristaništa Lipovik (u obuhvatu predmetnog Plana), Virpazar, Murići i Ckla (izvan obuhvata), odgovarajuće opremljena potrebnim servisima. Pristanišnu obalu u Lukoviku treba rekonstruisati. Izgradnja puta Rijeka Crnojevića - Dodoši - Golubovci (veza sa Jadranskom magistralom) moţe biti dodatni stimulans razvoja podruĉja, kroz oblik tranzitnog turizam koji bi mogao da aktivira jezerski saobraćaj. Razvoj nautiĉkog turizma pretpostavlja prethodno obezbeĊivanje većeg broja pristaništa. To je pre svega Lipovik u Rijeci Crnojevića sa servisnim pogonom. Za pristajanje većih plovnih objekata i lada u obuhvatu predmetnog Plana planira se formiranje kaskadne pristanišne obale (zbog oscilacije nivoa voda) u Lipoviku, sa kamenom obalom duţine 15 m i dubinom uz obalu 2,3 - 2,7 m. Helidrom Na lokalitetu u neposrednoj blizini postojećeg postorjenja za preĉišćavanje otpadnih voda, na katastarskoj parceli br. 305, planira se helidrom sa poletno-sletnom platformom minimalnog preĉnika 20,0 m. Pristup helidromu se obezbeĊuje sa postojećeg puta na koji se oslanja kat. parcela br. 305. Podloga poletno-sletne platforme moţe biti ojaĉana travnata površina ili sa betonskim zastorom.



URBANISTIĈKO-TEHNIĈKI USLOVI ZA SAOBRAĆAJNE POVRŠINE Trase projektovanih saobraćajnica u situacionom i nivelacionom planu prilagoditi terenu i kotama izvedenih saobraćajnica sa odgovarajućim padovima. Dimenzionisanje kolovoznih površina izvesti u skladu sa oĉekivanim saobraćajnim opterećenjem po vaţećim propisima. Nivelaciju novih kolskih i pješaĉkih površina uskladiti sa okolnim prostorom i sadrţajima kao i sa potrebom zadovoljavanja efikasnog odvodnjavanja atmosferskih voda. Odvodnjavanje atmosferskih voda izvršiti putem slivnika i cjevovoda do kanalizacije, a izbor slivnika uskladiti sa obradom površine na kojoj se nalazi (kolovoz ili trotoar). Kolovozne zastore svih planiranih i postojećih - zadrţanih saobraćajnica raditi sa asfaltnim materijalima. Površine za mirujući saobraćaj na otvorenim parkiralištima raditi sa zastorom od asfalt-betona ili od prefabrikovanih betonskih elemenata u zavisnosti od koncepcije parterne obrade. Površinsku obradu pješaĉkih staza izvesti sa završnom obradom od asfaltnog betona ili livenog asfalta ili poploĉanjem prefabrikovanim betonskim elementima. Oiviĉenje kolovoza, pješaĉkih površina i parkirališta izvesti ugradnjom betonskih prefabrikovanih iviĉnjaka. Obavezno uraditi kvalitetnu rasvjetu svih saobraćajnica i saobraćajnih površina. Horizontalnu i vertikalnu saobraćajnu signalizaciju uraditi u skladu sa odredbama Zakona o bezbjednosti saobraćaja na putevima. Na ulicama koje se zadrţavaju u postojećim regulacijama, a imaju ukupnu regulacionu širinu manju od 4,5 m nije dozvoljeno postavljanje stubova znakova vertikalne saobraćajne signalizacije i svetiljki javne rasvete, već je iste neophodno "kaĉiti" na fasade objekata. Ostalu infrastrukturu: telekomunikacionu, elektroenergetsku itd. postavljati ukopavanjem u tlo. Parking mjesta upravna na osu kretanja predvideti sa dimenzijama 2,5 x 5,0m (min. 2,3 x 4,8m), sa širinom prolaza 6,0m (min. 5,4m), a za poduţna sa dimenzijama min. 5,5 m x 2,0m. Propisan broj parking mjesta riješiti u okviru graĊevinske parcele.

1.7. PEJZAŢNA ARHITEKTURA O nekadašnjem naĉinu ţivota Rijeke Crnojevića kao trgovaĉkog centra govori knjiga Putopisi Mihaila Petroviča Varave (1841-1918) „Crnom Gorom” – “U Rijeku smo stigli kada je u njoj bio pijačni dan. Gradska obala je oživjela. U hladovini starih dubovih stabala, na klupama ili na parčadima grubog sukna nalaze se različiti plodovi, riba, meso, struke, sukno, kašike, četke, duvan, čibuci, ekseri, ženski nakit i drugo. Uz obalu su se nalazile lađice, nazvane londre, vrlo originalne: neobično su duge i uske, s vrlo visokim nosom i krmom, unutra nema klupa. Lađice su veoma niske. Sada, svake nedjelje i utorka iz Rijeke isplovljava u 9 sati manji parabrod „Danica”, koji za pet i po sati stiže u Skadar, odakle kreće za Rijeku ponedjeljkom i srijedom u 9 sati izjutra. Od drvenastih biljaka na putu srećemo: hrast, pajasen, patuljaste biljke raznih vrsta, bukvu, kleku, i osobito cijenjeno u Crnoj Gori kameno drvo (košćelu). Košćela raste na golim kamenjarima, i svojim bogatim lišćem daje gusti hlad, jedini spas od ljetnog vrelog sunca u tim goletima.” Šuma medunca i bijelog graba predstavlja tipiĉnu klimatogenu zajednicu submediteranskog podruĉja Rijeke Crnojevića, taĉnije Skadarskog bazena. Na toplim ekspozicijama penje se visoko i van ovog podruĉja. Vjekovima, djelovanjem antropogenog faktora, ova šuma je dosta izmijenjena i degradirana. Podruĉje Rijeke Crnojevića, obuhvata najtopliji pojas submediterasnih šuma, gdje su ĉesti najkserofilniji listopadni elementi, koje uslovljavaju suva i topla ljeta. Za ovu subasocijaciju, pregledom postojećeg



stanja, ustanovljene su karakteristiĉne autohtone vrste iz roda Populus, Laurus, Alnus, Salix, Betula, Quercus, Tilia, Acer, a od vrsta iz sprata zeljastih biljaka Juca graveolens, Sideritis purpurea, Lavandula officinalis, Rozmarinum, Salvia officinalis. TakoĊe su zastupljene zajednice draĉe (Paliuretum adriaticum), smreke (Juniperus oxycedrii), divljeg šipka (Punica), zanovijeta (Petteriethum ramentacea) i divlje smokve (Fagus). U gradskom jezgru Rijeke Crnojevića najprepoznatljivija slobodna površina je prostor pjace koji se proteţe od nekadašnjeg hotela Obod pa do Danilovog mosta. Ima karakter šetališta uz tok rijeke. Cijela površina je rekonstruisana krajem 90-tih. Potrebno joj je odrţavanje.

Obala je duţ pjace ureĊena i sluţi kao pristanište i privez barki.

Poloţaj stambenih objekata na parceli kao i površina same parcele ne ostavlja puno prostora za ozelenjavanje, a i tamo gdje ima prostora, zelenilo je u lošem stanju.

Do hidrocentrale vodi kaldrmisani put. Prati tok rijeke i sav prostor je zapušten. U potezu izmeĊu rijeke i puta nalaze se ostaci starih mlinova.



2. PLANSKO RJEŠENJE

2.1. OPŠTI I POSEBNI CILJEVI SCENARIO RAZVOJA - „visokovrijedan odrţivi razvoj" podklaster 3 - Dio NP Skadarsko jezero i Rijeĉka nahija Scenario pretpostavlja povećanje kapaciteta u turistiĉkom smještaju, povećanje kvaliteta turistiĉke ponude, privredni razvoj, ali sa kontrolisanom i usmjeravanom izgradnjom manjeg obima. Postojeći smještajni kapaciteti poduţu nivo usluge (najmanje 50% smještajnih jedinica je sa ĉetiri ili pet zvjezdica) uz minimalnu novu (greenfield) izgradnju. Nova izgradnja je takva da minimalizuje uticaj na ţivotnu sredinu i negativne socijalne efekte. Ostvarenje scenarija „visokovrijedan odrţivi razvoj" moguće je u uslovima visokog stepena razvijenosti društva i tehnološkog razvoja, te striktne primjene zakona, kao i razvijenih etiĉkih principa u korišćenju, unaprjeĊenju i zaštiti prirodnih i stvorenih resursa. Neophodno je podizanje svijesti kako na lokalnom i drţavnom nivou, tako i kod turista i posjetilaca o znaĉaju oĉuvanja i odrţivog korišcenja prirodnih i stvorenih vrijednosti i biodiverziteta kao osnove ekonomskog i socijalnog razvoja društva. Opšti ciljevi razvoja podruĉja u obuhvatu Generalne urbanistiĉe razrade Rijeke Crnojevića su: 1. Razvoj naselja kao kulturno-turistiĉkog centra NP Skadarsko jezero i Rijeĉke nahije S obzirom na vrijednost bogate i raznorodne prirodne i kulturne baštine i njen znaĉaj, naselje Rijeka Crnojević treba da obezbijedi sve prostorno-fiziĉke, ekonomske, socijalne i administrativne preduslove za oĉuvanje, obnovu, unaprijeĊenje, kontrolisano korišćenje i punu afirmaciju svih svojih potencijala, a u pravcu formiranja ekonomski nezavisnog i ambijentalno prepoznatljivog kulturnog centra. Posebni ciljevi, koji vode ka ostvarenju toga, su: intenziviranje razvoja kulture kroz brojne projekte i aktivnosti revitalizacije i afirmacije Rijeke

Crnojević kao kulturno-turistiĉkog centra regiona Skadarskog jezera i Rijeĉke nahije; revitalizacija postojećeg graditeljskog fonda na osnovu istorijske i urbanistiĉko-arhitektonske

vrijednosti, naroĉito objekata tradicionalne arhitekture urbane cijeline Rijeke Crnojević i ruralne cjeline Rijeĉkog grada/Obod, a u cilju oĉuvanja kulturnog identiteta;

unaprijeĊenje ambijentalnih karakteristika naselja i revitalizacija kompleksa stambene arhitekture - ljetnjikovac na Ljeskovcu, kao i industrijske arhitekture – fabrike za preradu ribe „Ribarstvo“;

razvoj razgranate mreţe „puteva kulture“ kojima će se: - meĊusobno povezati svi kulturno-istorijski lokaliteti jezera, definisati karakter tih veza (poput već

prepoznatih turistiĉkih puteva »manastira«, »utvrĊenja«, ali i »meda«, »vina«...) i u skladu sa tim kreirati i vizuelni identitet svake od njih;

- ostvariti bolju povezanost naselja sa okruţenjem – druge ruralne cjeline i znaĉajni lokaliteti Skadarskog jezera,

- ostvariti bolju povezanost naselja sa Prijestonicom i širim okruţenjem (Glavnim gradom/Podgoricom i Barom).

2. Stvaranje ekonomske baze razvoja naselja Kako su, usljed svih društveno-ekonomskih promjena ne samo ovog podruĉja već daleko šireg prostora, nekadašnji nosioci privrede potpuno ugašeni, naselje je ostao bez svoje ekonomske baze. MeĊutim, postojeća fiziĉka industrijsko-preraĊivaĉka struktura, kao i prateća mreţa saobraćajne i djelimiĉno komunalne infrastrukture, moţe predstavljati potencijal oporavka, obnove i daljeg privrednog razvoja. Tip i karakter proizvodnje treba prilagoditi novim zahtjevima trţišta, kao i novim ekonomskim, ekološkim i socijalnim ciljevima razvoja naselja. U mreţu proizvodnih potencijala neophodno je ugraditi i sve one aspekte razvoja turizma, usluţnih i drugih djelatnosti kojima će se afirmisati bogatstvo kulturno-istorijskih i prirodnih vrijednosti. U pogledu definisanja ciljeva razvoja neselja to znaĉi: planski, organizovan i kontrolisan razvoj privrednih aktivnosti (sa akcentom na poljoprivredu) na

podruĉju jezerskog regiona; prenamjena i aktiviranje postojeće privredne zone i kompleksa letnjikovca, kao i njihovo ukljuĉivanje u

novu mreţu razvoja naselja, grada i regiona jezera; razvoj preraĊivaĉke djelatnosti na odrţivi naĉin, naroĉito prerade poljoprivrednih proizvoda;



stvaranje uslova za duţe trajanje turistiĉke sezone, uz kontrolisano korišćenje, zaštitu i prezentaciju kulturnih i prirodnih vrijednosti – neinvazivni turizam za široki spektar potencijalnih turista, u cilju prezentacije prirodnih i kulturnih vrijednosti: kulturni turizam, eko-turizam, seoski i agro turizam, planinarenje, pješaĉenje, brdski biciklizam, cross i off-road voţnja motociklima i ATV vozilima, posmatranje ptica, foto safari, speleologija, plivanje, veslanje, paraglajding, lov i ribolov, „putevi vina“, „putevi sira“, „putevi meda“, itd.;

poboljšanje kvaliteta turistiĉke ponude, smještajnih kapaciteta i nivoa usluga, kao osnov za dalji razvoj turizma;

prezentacija kulturnih dobara (nepokretne, pokretne i nematerijalne baštine) u turistiĉke svrhe; afirmacija tradicionalnih lokalnih proizvoda u turistiĉke svrhe; razvoj i obezbjeĊivanje pogodnosti za mala i srednja preduzeća, povećanje broja zanatskih i drugih

radnji; formiranje baze podataka za projekte ekonomskog razvoja naselja i okolnih sela, prateće mape lokacija

predviĊenih za rekonstrukciju ili revitalizaciju, izgradnju i obezbeĊenje svih drugih sistemskih i finansijskih preduslova neophodnih za privlaĉenje kapitala i potencijalnih investitora.

3. UnaprijeĊenje kvaliteta ţivota stanovnika Neophodno je da naselje uspostavi viši nivo autentiĉnosti urbaniteta. U funkcionalnom smislu to podrazumjeva obnovu centra zajednice sa adekvatim djelatnostima i sadrţajem, ali i svu prateću saobraćajnu i komunalnu infrastrukturu koja omogućuje njihovo efikasno funkcionisanje i pristupaĉnost. U prostorno-fiziĉkom smislu to znaĉi vizuelno prepoznatljive zaštićene urbane cjeline i njihove dijelove kao i pojedinaĉna kulturna dobra, sa veliki udjelom zelenih i rekreativnih površina kojima se dodatno unapreĊuje i ekološka slika prostora. Po pitanju ureĊenja naselja, ovo iziskuje realizaciju sljedećih ciljeva: unapreĊenje ambijentalnih odlika naselja kroz njegovanje prepoznatljivosti cjeline i svakog dijela te

celine. prioritetno i dominantno pogušnjavanje i strukturni preobraţaj (sanacijom, rekonstrukcijom,

revitalizacijom), u odnosu na širenje na nove lokacije; zadrţavanje ranije planirane nove izgradnje na novim podruĉjima, koja je locirana uz postojeću

graĊevinsku zonu naselja i sela; korišćenje postojećih stambenih i privrednih zona u naselju, kao i stambenog fonda u ruralnom

okruţenju; unapreĊenje mreţe komunalne infrastrukture (vodosnabdijevanje, odvoĊenje i tretman otpadnih voda,

elektro snabdijevanje, TT mreţa); rješavanje problema plavljenja pjace i priobalnog niza u vrijeme podizanja nivoa jezera i hidroloških

maksimuma; unapreĊenje transportnog sisitema po pitanju funkcionisanja saobraćaja kao i kvaliteta i razgranatosti

mreţe puteva; razvoj integrisanog sistema i ekološki prihvatljivog javnog prevoza za potrebe stanovnika, Ċaka i

posjetilaca; razvoj mreţe pješaĉkih i biciklistiĉkih staza i njeno ukljuĉivanje u mreţu rekreativnih površina.

4. UnaprijeĊenje uslova ţivotne sredine i uvoĊenje principa odrţivog razvoja u sve aspekte

funkcionisanja naselja Princip odrţivosti u sprezi je sa naĉinom funkcionisanja svake od naseljskih funkcija odnosno naĉina ureĊenja svakog dijela urbanog/ruralnog prostora. U cilju lakše implementacije u svakodnevno funkcionisanje naselja, potrebno je rasĉlaniti ga i uobliĉiti u niz pojedinaĉnih tema i ciljeva ĉijom realizacijom bi se postigao adekvatan nivo kvaliteta ţivotne sredine i odnosa koji se prema njoj uspostavlja od strane ne samo gradske uprave već svakog pojedinca: oĉuvanje i unaprijeĊenje kvaliteta svih elemenata ţivotne sredine (vazduh, zemljište, voda,

biodiverzitet); intenzivnije uvoĊenje mjera energetske efikasnosti:

- poboljšanje energetske efikasnosti zgrada, opreme i ureĊaja, vozila, kako u privatnom tako i u javnom sektoru;

- povećanje stepena korišćenja obnovljivih izvora energije (sunce, biomasa,vjetar); racionalno korišćenje zemljišta:

- sprijeĉavanje degradacije i zaštita poljoprivrednog zemljišta, šuma; - zaštićenih prirodnih dobara - pogušnjavanje postojećih izgraĊenih podruĉja i kontrolisano i odgovorno širenje izgradnje na novim

lokacijama.



2.2. KONCEPT KORIŠĆENJA, UREĐENJA I ZAŠTITE PLANSKOG PODRUĈJA Sinteznim planom i Urbanistiĉkim projektom Rijeke Crnojevića iz 1993.godine, podruĉje u njegovom obuhvatu podeljeno je na 3 prostorne cjeline, za koje su potom raĊeni planovi niţeg reda-DUP-ovi. Ovim Generalnim urbanistiĉkim rješenjem zadrţana je ista podjela na prostorne cjeline, a u cilju jasnog pregleda i poreĊenja ciljeva i parametara razvoja definisanih planskom dokumentacijom iz 1993.godine, sa postojećim stanjem predmetnog podruĉja i stepenom realizacije istoga, kao i detaljnih planova. U obuhvatu Generalne urbanistiĉke razrade su sljedeće prostorne cjeline:

urbana cjelina naselja i dijelovi urbane cjeline; Više palaca – zona širenja naselja; kompleks Ljeskovac (potencijalna kulturna dobra stambene i industrijske arhitekture); Rijeĉki grad/Obod (turizam), Vujanove doline i Mali potok (industrija i proizvodnja) - zona širenja

naselja. Namjena površina prikazana je na grafiĉkom prilogu br. 07c – PLAN NAMJENE POVRŠINA

Kao prepoznatljive cjeline i zone u okviru zahvata istiĉu se: 1. Gradsko jezgro Rijeka Crnojević predstavlja jedan od najvrijednijih fragmenata urbanistiĉko-arhitektonske baštine i zajedno sa oĉuvanim prirodnim okruţenjem predstavlja izuzetno vrijedan pejzaţ uz obalu Rijeke. 2. Rezidencijalni kompleks nekadašnjeg ljetnjikovca Kralja Nikole na Ljeskovcu i industrijsko postrojenje nekadašnje fabrike za preradu ribe „Ribarstvo“. 3. Rijeĉki grad koji se uz prethodna arheološka istraţivanja i u skladu sa njihovim rezultatima ureĊuje (npr. fortifikacijski perimetri, prostor oko crkve, elementi stambene arhitekture i dr.) i reminiscencijom uspostavlja kontinuitet prve štamparije na Balkanu, kao i pruţa potencijal za izgradnju novih turistiĉko-stambenih kapaciteta na juţnoj padini. 4. Zona turistiĉkog stanovanja “Više Palaca” se nalazi izmeĊu rezidencijalnog stambenog kompleksa i urbanog jezgra naselja. Ova grupacija planirana je u vidu sklopova kuća u nizu sa pravcem pruţanja upravno na izohipse terena, ĉime je podrţana urbana matrica tradicionalnih naselja na Skadarskom



jezeru. Parcela je organizovana sa predbaštama i baštama, spratnosti P+1, kapaciteta 4000m² korisnog prostora. Saobraćajno pristupanje je sa spoljne strane, dok su unutar grupacije pješaĉke komunikacije. Iznad naselja se pruţa novoplanirana obilaznica oko Rijeke Crnojević koja je u sistemu putne mreţe predvidjene PUP-om. Plato “Više Palaca” je nekada bio vidikovac kompleksa „Ljeskovac“, na kojem se nalazi oĉuvan zid “gumna” što moţe biti detalj kojeg dalje treba tretirati jer je grupacija predviĊena na kotama od 50 do 70m.n.v. sa kojih se pruţaju otvorene vizure ka urbanom jezgru koritu Rijeke i Skadarskom jezeru. 5. Zona rekreacije i urbanog zelenila obuhvata podruĉje priobalja duţ toka Rijeke Crnojević, od izvošta preko Obodske pećine, nizvodno do hidroelektrane, pored revitalizovnih mlinova, preko pjace do Starog mosta i dalje do Centra za posjetioce. 6. Lipovik, staro pristanište gdje se predviĊa organizovanje servisa za odrţavanje plovnih objekata sa pumpnom stanicom. 7. “Velji lug”, podruĉje rezervene zone za proširenje pristana i servisa (zimska marina, servis jahti i ĉamaca i dr.) plovila. 8. Lokaliteti Vujanove doline i Mali potok (industrija i proizvodnja) Planirani prostorni model razvoja podruĉja naselja Rijeke Crnojevića formiran je u skladu sa: analizom vaţeće planske i projektne dokumentacije, analizom postojećeg stanja predmetnog podruĉja i potencijala i ograniĉenja za njegov dalji razvoj, strategijom razvoja podruĉja naselja predviĊenom ovim PUP-om, smjernicama nadleţnih institucija, trţišno-finansijskim projekcijama razvoja podruĉja, referentnim primjerima, prvenstveno iz okruţenja i Evrope, ali i iz drugih dijelova svijeta. Osnovni problemi u postojećem naĉinu funkcionisanja naselja i njihov uticaj na dalji razvoj Na osnovu prethodno pomjenutih analiza, kao osnovne specifiĉnosti naselja prepoznate su sljedeće: 1. Rijeĉki grad predstavlja jedan od tri centara (pored Vranjine i Virpzara) razvoja društvenih djelatnosti

regiona Skadarskog jezera, Urbana cjelina naselja i dijelovi urbane cjeline (disperzno rasprostranjeni oko urbanog podruĉja naroĉito na potezu nizvodno od Danilovog mosta) predstavljaju izuzetno veliki potencijal za razvoj Rijeke Crnojević kao kulturnog-centra Skadarskog regiona, na podruĉju naselja koncentrisani su i objekti zdravstva, socijalne i deĉije zaštite, kao i snabdjevanja

2. Iako je osnovna odlika demografskih kretanja na podruĉju Rijeke Crnojević konstantan pad broja stanovnika u periodu od 1961. god., naselje i dalje dominira kao demografski centar jer je u njemu skoncentrisano oko 20% ukupne populacije Rijeĉke nahije (podklaster 3). Ovu sliku ilustruje i izrada DUP-a „Više palaca“ kojim su predviĊene nove površine sa turistiĉko-stambenom namjenom. Sinteznim planom podruĉja Rijeke Crnojević (1993), te površine su prenamjenjene u turistiĉko stanovanje (vikendice, vile i apartmani), kapaciteta 168 leţeja. Kada se uzme u obzir da su i neke nove površine u sjevernom dijelu naselja, na podruĉju Oboda, takoĊe prenamjenjene u turistiĉko-stanovanje, uoĉljiva je dominacija stanovanja u ukupnoj funkcionalnoj strukturi naselja i stav o udvostruĉenju broja stanovnika u narednom periodu.

3. Istovremeno sa pozicioniranjem naselja kao dominantnog demografskog središta Rijeĉke nahije, odvija se proces potpunog gašenja industrijskih pogona koji su bili osnovni pokretaĉi njegove proizvodnje i ekonomije. U cilju oĉuvanja i povećanja kapaciteta proizvodnje i prerade ribe prepoznate su lokacije Vujanove doline i Mali potok. Uporedo sa gašenjem proizvodnje pokrenute su i inicijative o formiranju kapaciteta za obnovu kulturnog ţivota pri ĉemu su, kao dominantne, planirane lokacije: - Kompleks kralja Nikole na Ljeskovcu – za sjedište umjetniĉke kolonije - Fabrika za prepadu ribe – kao multimedijalna sala

Osnovna koncepcija razvoja naselja Uzimajući u obzir prepoznate karakteristike i trendove razvoja Rijeke Crnojević, kao kljuĉna pitanja se nameću: Na ĉemu treba i moţe da se bazira ekonomija naselja u skorijem periodu kada ne moţe da raĉuna sa

brojnijom populacijom?



Da li ona moţe da se oslanja samo na turistiĉko-stambene sadrţaje i kulturno-obrazovno sjedište Rijeĉke nahije? Kakvo je tumaĉenje, prezentacija i korišćenje sadrţaja kulture u savremenim tokovima urbano-ruralnog razvoja? Koliko je kultura komercijalizovana i kakva je njena relacija sa proizvodnjom i razliĉitim oblicima samofinansiranja?

Da li Rijeka Crnojevića moţe i treba da postane centar Rijeĉke nahije od znaĉaja za region Skadarskog jezera i po pitanju razvoja nekih drugih sadrţaja, a ne samo kulture - npr. proizvodnja i prerada ribe?

Kroz formulisanje stava prema ovim pitanjima definiše se i strategija razvoja predmetnog podruĉja: Rijeka Crnojevića ima sve preduslove da zaţivi kao kulturno-turistiĉki centar Skadarskog jezera i

Rijeĉeke nahije i u tom pravcu treba da se odvija njen dalji razvoj; Pri tome, treba primjenjivati one modele razvoja kulture koji podstiĉu finansijsku nezavisnost

kulturnih centara i djelatnosti. Da bi ovaj koncept kulture zaţivjeo toliko da ne predstavlja teret gradskom budţetu, potreban je izvjestan vremenski period kontinuiranog razvoja u tom pravcu a ekonomija grada, koja je trenutno krajnje oslabljena, ne moţe da pruţi odgovarajuću podršku i isprati takav razvoj. Loš standard stanovnika i ekonomska nestabilnost znaĉajno bi oteţale ovaj proces i mogle bi da imaju negativan efekat i na postojeće kulturno bogatstvo (što je već vidljivo u tretmanu urbanog jezgra naselja - naĉin njegovog odrţavanja, korišćenja i prezentacije) i na razvoj turizma, kao i drugih djelatnosti. Stoga je neophodno da ekonomski prosperitet podruĉja ima i neke druge pokretaĉe/nosioce razvoja, nezavisne od kulturne baštine.

TakoĊe, neselje se mora posmatrati kao integralni dio Nacinalnog parka i u njemu afirmisati i vrednosti njegovog neposrednog i šireg okruţenja.

Tako se koncepcija budućeg razvoja naselja ogleda u sljedećem: 1. Naselje ima dva pola razvoja kulturno-obrazovnih i proizvodno-centralnih djelatnosti: jedan je urbano jezgro, koje se revitalizuje i treba da doprinese kontinuitetu naselja i identiteta

njegovog kljuĉnog dijela; u cilju postizanja njegove ekonomske revitalizacije mogu se razvijati turizam, ugostiteljstvo, trgovina, a njihove sadrţaje treba razvijati u prizemljima objekata koji grade front prema rijeci i time aktivirati potez pjace, ali i pješaĉkog poteza sa kojeg će se usmjeravati posjetioci i korisnici na brojne sadrţaje u okruţenju;

drugi je jedinstven prostorni okvir kompleksa stambene i industrijske arhitekture, zimski dvorac kralja Nikole na Ljeskovcu i fabrika za preradu ribe, unutar kojeg se mogu razvijati kultura, turizam i neki oblici proizvodnje i sportsko-rekreativni sadrţaji, a sa ciljem postizanja njegove ekonomske nezavisnosti; formiranje ovakvog kompleksa treba da doprinese kreiranju identiteta ovog dijela neselja koji i u prostornom smislu predstavlja raskršće/okosnicu podruĉja obuhvata generalne razrade;

veza ova dva centra je potez nizvodno od Danilovog mosta do kolskog mosta na regionalnom putu ka Virpazaru, kao okosnica kolsko-pješaĉkog poteza sa kojeg će se usmjeravati posjetioci i korisnici na brojne sadrţaje ka Rijeĉkom gradu/Obodu i kompleksu „Ljeskovac“, „Više palaca“ „Velji lug“...

2. S obzirom na brojne kulturno-istorijske i prirodne vrijednosti, ne samo naselja već i podruĉja Skadarskog jezera, turizam se nameće kao jedan od dominatnih nosilaca ekonomskog razvoja. Pri tome, upravo zbog znaĉaja kulturne baštine Rijeke Crnojević i Skadarskog jezera, turizam treba da je u sluţbi oĉuvanja, unaprijeĊenja i kvalitetnog prezentovanja tih vrijednosti koje bi nedovoljno kontrolisano i neusmjereno graĊenje turistiĉkih kompleksa i malih hotela, kao i drugih objekata moglo znaĉajno da ugrozi. Rijeka Crnojevića treba da predstavlja centar razvoja mreţe turistiĉkih sadrţaja na Skadarskom jezeru.

3. Na podruĉju naselja treba revitalizovati i dopuniti razliĉite oblike privreĊivanja i stanovanja kao ambijentalno prepoznatljivih cjelina. Šireći lepezu ponude proizvodima od ribe (proizvodnja i prerada ribe) i spektrom pratećih sadrţaja (usluţno-trgovinskih, sportsko-rekreativnih, kulturno-obrazovnih...) i obezbjeĊenjem adekvatne infrastrukturne opremljenosti i saobraćajne pristupaĉnosti, unaprijedit će se kvalitet ţivota i stanovanja u naselju.

Razvoj naselja u planskom periodu će se odvijati na sljedeći naĉin: u pravcu rekonstrukcije i revitalizacije urbanog jezgra i unaprijeĊenja naĉina na koji centar komunicira

sa neposrednim okruţenjem: njegova saobraćajna dostupnost i protoĉnost, pješaĉki tokovi kroz jezgro i nadovezivanje na pješaĉka kretanja sportsko-rekreativnih zona neposrednog okruţenja, uĉešće trgovinsko-usluţnih i drugih komercijalnih sadrţaja u funkcionalnoj strukturi jezgra, valorizacija i zaštita kulturnih vrijednosti urbanog jezgra, ambijentalna i arhitektonska prepoznatljivost dijelova urbane cjeline i njihov odnos sa neposrednim okruţenjem;

u pravcu prenamjene i rekonstrukcije prostora fabrike za preradu ribe u kompleks kulture i centralnih



djelatnosti sa pratećim sadrţajima turizma i ugostiteljstva; u pravcu obnove i proširenja kapaciteta uzgajnja i prerade ribe; u pravcu formiranja drugih manjih lokalno-usluţnih punktova u obodnim turistiĉko-stambenim zonama –

Više palaca, Rijeĉkog grada/Oboda; u pravcu ureĊenja i opremanja postojećih objekata kolektivnog stanovanja na prostoru centra naselja,

a koji predstvlja neposredno okruţenje urbanog jezgra; u pravcu razvoja stanovanja sa poljoprivredom, kao oblika stanovanja malih gustina, na podruĉju

podgraĊa Rijeĉkog grada, u zonama koje posjeduju uslove za razvoj poljoprivrede, a na pojedinim parcelama su već izgraĊene stambene kuće ili je zapoĉeta njihova izgradnja;

u pravcu ureĊenja površina od izvorišta duţ obala rijeke kao sportsko – rekreativne zone sa svim pratećim sadrţajima;

u pravcu obezbjeĊenja uslova za lokacije za proizvodno-preraĊivaĉku poljoprivredu i zanatstvo i djelatnosti iz oblasti male privrede u sve namjene.

U obuhvatu Generalnog urbanistiĉkog rješenja nalaze se površine rijeke, njenih obala (pejzaţno ureĊenje javne namjene) ostale prirodne, šumske i poljoprivredne površine, a koje nijesu graĊevinsko zemljište.



2.3 NEPOKRETNA KULTURNA BAŠTINA Ţivopisno naselje i pristanište na obali istoimene rijeke nastalo u drugoj polovini XV vijeka, kada je vladar Ivan Crnojević preselio svoju prijestonicu sa Ţabljaka na brdo Obod i formirao utvrĊeni Rijeĉki grad. Na platou Rijeĉkog grada, na mjestu nekadašnjeg Crnojevića manastira nalazi se crva Sv. Nikole iz 1743 godine. Unutrašnjost crkve krasi ikonostas iz 1910, rad porodice Đinovski. Rijeka je mjestašce u kom se prepliću granice istorije i legendi. Kamene kuće se niţu ulicama koje su parapetnim zidom uĉvršćene još u doba knjaza Danila. Iznad njih, nekada se nalazilo glavno unutrašnje pazarište i trgovaĉko-zanatsko sjedište, gdje se u kućama pored pijace izraĊivao vez za nošnju i koţni pojasevi jakiĉari. Rijeka Crnojevića je naselje koje je oformljeno oko istoimene rijeke, koja se uliva u Skadarsko jezero. Lijevu i desnu obalu Rijeke povezuju dva mosta. Prvi most, kojeg je izgradio knjaz Danilo 1855. godine, nalazi se u centralnom dijelu naselja i simbol je Rijeke Crnojevića. On povezuje centralno jezgro naselja sa Obodom – Rijeĉkim gradom, koji je u XV vijeku bio prijestolnica Zete. Drugi most, izgraĊen 1890. godine, u vrijeme knjaza Nikole, nalazi se u istoĉnom dijelu naselja i uspostavlja vezu prema Virpazaru, drugom snaţnom trgovaĉkom centru na Skadarskom jezeru. Rijeka Crnojevića je, moţda, najpoznatija po Danilovom mostu koji je nekada sluţio kao veza izmeĊu naselja i Rijeĉkog grada i dio trase starog karavanskog puta Rijeka-Virpazar. Danas je on jedan od najprepoznatljivijih motiva sa jezerskog podruĉja. Sa desne strane puta, koji prolazi kroz Rijeku Crnojevića prema centru, nalazi se kuća Sv. Petra (Vladiĉina kuća), najstarija zgrada stambene arhitekture u naselju. Oĉuvanim prirodnim ambijentom i brojnim kulturnim dobrima u savremenoj urbanizaciji i reanimaciji Rijeka Crnojevića zauzima znaĉajno mjesto. Vizure na naselje sa Pavlovih strana sa punim pravom zauzivaju istaknuto mjesto u riznici prirodnih ljepota Skadarskog jezera. U kontekstu sa urbanom aglomeracijom istoimenog grada, sa pojedinaĉnim i grupnim kulturnim dobrima arhitektonskog karaktera i istorijskog znaĉaja sa svim prirodnim elementima koji ovaj dio skadarskog jezera odvajaju od ostalog ambijenta Rijeka Crnojevića je najznaĉajnije naselje urbanistiĉko-ambijentalnih vrijednosti basena Skadarskog jezera. U obuhvatu generalne urbanistiĉke razrade nalaze se sljedeća zaštićena nepokretna kulturna dobra, kulturno istorijski objekti:

1. Obod Crnojevića, Rijeĉki grad 2. Crkva sv. Nikole, Rijeĉki grad 3. Kuća sv. Petra na Rijeci Crnojevića 4. Most knjaza Danila na Rijeci Crnojevića

TakoĊe, zaštićena su i memorijalna obiljeţja. U Registar su upisani spomenici i spomen obiljeţja crnogorskih i oslobodilaĉkih ratova i NOB-a, njih ukupno šest.

Spomen ploĉa na kući IlijeJankovića, Jankovića krš,

Kuća Mihaila Bastaća kod Starog mosta na Rijeci Crnojevića

Spomen ploĉa 110-orici strijeljanih rodoljuba

Spomen prvim obješenim taocima

Spomenik palim rodoljubima oslobodilaĉkim ratovima 1919-1945,

Spomen ploĉa, Pavlova strana. Potencijalna nepokretna kulturna dobra na podruĉju Rijeke Crnojevića, su:

1. Ambijentalna cjelina Rijeka Crnojevića 2. Crkva.Sv. Atanasija 3. Dvorac na Ljeskovcu sa kompleksom fabrike „Ribarstvo” 4. Crkva sv. Spasa.

A kojima bi trebalo pridruţiti i sljedeće objekte:

5. Most na rijeci iz 1890. – inţinjerska arhitektura; 6. Mlinovi na rijeci – privredna arhitektura; 7. Hidroelektrana – inţenjerska arhitektura.



Urbana cijelina naselja Rijeka Crnojević - hronoliški prikaz Na osnovu istorijskih izvora i materijalnih dokaza djelimiĉno je poznat ţivot srednjovjekovne Rijeke Crnojevića, druge prijestonice Ivana Crnojevića na Obodu ili Rijeĉkom gradu. Prvi pomen grada vezan je za vladara Zete Ivana Crnojevica, koji je bjeţeći od turske vojske, na Obodu 1475. godine, podigao utvrĊenje i manastir ĉija je crkva posvećena sv. Nikoli. Tu je prenio svoju prijestonicu sa Ţabljaka, a manastir je postao sjedište Zetske mitropolije. S obzirom da je na Obodu stolovao mitropolit Visarion, Obod postaje svjetovni i duhovni centar Gornje Zete, tada već Crne Gore. Obod je bio tipiĉno feudalna aglomeracija, gdje su se sve aktivnosti odvijale unutar gradskih bedema. Obodski grad je poznat po prvoj crnogorskoj štampariji. Ivanov sin ĐuraĊ Crnojević nabavio je iz Venecije štampariju, koja je poĉela sa radom 1493. godine i radila je u kontinuitetu do 1496. U toj štampariji, 4. januara 1494. odštampan je Oktoih, prva ćiriliĉna, štampana knjiga kod Juţnih Slovena, 38 godina poslije Gutenberga. Obodska štamprija, prva je drţavna štamparija u Evropi. Štampari su bili jeromonasi, a meĊu njima najvještiji Makarije, koji je na Oktoihu radio godinu dana, sa još osam pomagaĉa. Osim Oktoiha iz ove štamparije izašle su još cetiri knjige (inkunabule). Sve ih je odlikovao visok kvalitet štampe. Od objekata na prostoru današnjeg rijeĉkog naselja, sigurno su postojali samo mlinovi ĉije je ekonomsko korišćenje pripadalo gospodarima, Crnojevićima. O eventualnim, drugim objektima iz tog ranog perioda nema pomena u istorijskim izvorima i arhitektonskim tragovima. Po narodnom predanju, koje je zabiljeţio Rovinski, u doba Crnojevića Rijeka je bila nenaseljeno pusto mjesto, osim što su postojale vodenice i nekoliko kuća oko njih. Dolaskom Turaka, Obod zadrţava steĉenu funkciju administrativnog centra. Postaje sjedište turskih vlasti, tu stoluje kadija sa svojom tevabijom. Pominje se podatak da su Turci razrušili crkvu sv. Nikole i na njeno mjesto podigli dţamiju. Poznato je da su poĉetkom XVIII vijeka Ceklinjani protjerali Turke sa Oboda i da su 1743.godine obnovili crkvu sv. Nikole. Po analizi crkve i sluĉajnom nalazu jednog srednjovjekovnog groba u njoj, moţe se zakljuĉiti da je crkva sv. Nikole egzistirala još u doba Crnojevića i da su je Ceklinjani obnovili. Mala je vjerovatnoća da je crkva sluţila kao dţamija, sobzirom na oĉuvanost njenog prvobitnog korpusa. Tokom XVIII vijeka poĉinje trajno naseljavanje Rijeke Crnojevića, od strane plemena Ceklinjana. Povoljan poloţaj pitome doline omogućavao je poljoprivrednu djelatnost i sve one aktivnosti vezane za ulov i sušenje ribe. Tako nastaje jedina varoš u Rijeĉkoj nahiji, koja se nalazi pod brdom Kostadinom, s lijeve strane rijeke Crnojevića, koja se uliva u Skadarsko jezero. Prvobitno naselje se formiralo na jugozapadnom dijelu, nazvanom Jabuka.Ovdje su još saĉuvana kućišta tih starih objekata. To su bile jednostavne, kamene prizemne kuće. Na drugom kraju naselja, takozvanom „Sokatu“, Sveti Petar je izmeĊu 1810 i 1815. godine sagradio kuću na sprat, koja se i danas zove „ Vladiĉina kuća“. Kako je klima u Rijeci blaga i veoma ugodna i kasniji crnogorski vladari uţivali su u blagodetima ovog mjesta. Pravi procvat naselja otpoĉinje od trenutka kada je Sveti Petar u njemu osnovao pazar, nadaleko poznat, kao rijeĉki Pazar, prema kome je gravitirala ĉitava tadašnja Crna Gora i širi basen Skadarskog jezera. Uvaţavajući znaĉaj novog naselja Petar II je osnivajući Senat i Gvardiju 1832. godine, za sjedište Senata odredio Cetinje a za sjedište Gvardije Rijeku Crnojevića. Gvardija je bila sastavljena od 32 glavara i predstavljala je oblik niţeg suda. Knjaz Danilo podiţe 1855. godine - kameni most preko rijeke, koji je jedan od najljepših objekata ove vrste kod nas. Njegova silueta daje karakteristiĉan izgled ĉitavom naselju. Most koji je zamijenio nekadašnji drveni, koji je sagraĊen po nalogu vladike Njegoša, posvetio je svom ocu Stanku. Osim mosta na lijevoj obali rijeke Danilo je izgradio i jednu kuću, a oba objekta ĉine skladnu cjelinu i odliĉno se uklapaju u ambijent u kojem su podignuti. Knjaz Danilo je dao da se uredi i riva u duţini od 300m, gdje će se formirati Pjaca. Godine 1862, Turci posljednji put prodiru do Rijeke, pale je, ali je Ceklinjani, nakon trajnog mira ponovo obnavljaju. Krajem XIX vijeka intezivira se naseljavanje trgovaca i zanatlija, koji dolaze preteţno iz Skadra. To je vrijeme najvećeg procvata varošice. Svi trgovaĉki poslovi, od stoĉnog pazara, preko trgovine



uvezenom robom i naravno ribom, odvijaju se preko Rijeke. Tada rade i sve vodenice prema izvoru. Po strukturi zanatskih i usluţnih djelatnosti, moţe se zakljuĉiti, da je Rijeka imala skoro gradsku fizionomiju. Za kuću Svetog Petra veţe se podatak da je 1873. radila pilana, neka vrsta primitivnog industrijskog preduzeća, koje je osnovalo crnogorsko-austrijsko društvo. Sredinom XIX vijeka u naselju je bilo oko 60 kuća, sa trgovaĉkim i zanatlijskim radnjama. Od 1881. do 1891. na Rijeci Crnojevića je izdato 45 dozvola, za rad kafana, a od 1892. do 1902.godine, izdato je 13. Ubrzo je Rijeka imala oko 500 stanovnika. Kao i njegovi prethodnici na crnogorskom prijestoku, poĉev od Petra I, knjaz Nikola I Petrović je veći dio zimske sezone provodio na Rijeci Crnojevića „izlazeći ĉesto šetnjom ili lovom na rijeku do Skadarskog jezera“. Odsijedao je „na mostinu“, kuću koju je na lijevoj obali pored mosta podigao knjaz Danilo, „pa je darova popu Joku Kusovcu“ ĉiji su potomci „kuću drţali vazda na raspolaganje knjaţevo“. Sredinom devete decenije XIX vijeka, ĉetiri godine nakon izgradnje kolskog puta, knjaz Nikola je odluĉio da za ureĊenje vlastitog prebivališta, u neposrednoj blizini zemljišnog posjeda na lijevoj obali rijeke otkupi imovinu lokalnog stanovnika Marka Jokova koju su ĉinile: kuća, „ljeskovac pod kućom i jedno ralo zemlje, dio u mlin i gora, od kuće naviše uz popa Zeka“. Pored kupljene, za potrebe knjaţevske porodice, priliĉno male kuće (u osnovi 10,50X9m), pod nadzorom lokalnog preduzimaĉa Mila Pejovića 1885. godine, završena je gradnja veće kamene kuće (22X9,80m) do koje je u nastavku novoizgraĊenog kolskog puta trasiran „putić“ širine 6 i duţine 276 metara. Na imanju Ljeskovac, knjaz Nikola, 1884. godine, je izgradio kompleks, sa ĉitavim nizom pratećih objekata dvorske kapele, staklenika, toplih leja, rezervoara itd. Juţno od Bostana, na Malom potoku, obnavlja i lovni zabran, koji je formirao Danilo I Petrović. Odmah nakon formiranja Zabrana, knjaz Nikola je u njemu unio razne divljaĉi. U to vrijeme na Rijeci radi i vojna radionica, sa 20 radnika. Izgradnjom kolskog puta, Cetinje-Podgorica i Cetinje-Virpazar 1905. godine Rijeka se bolje povezuje sa ovim pravcima. U tu svrhu po nalogu kralja Nikole sagraĊen je veliki kameni most koji povezuje Rijeku Crnojevića i Virpazar. Istovremeno je ţiva i plovidba jezerom, pa se za pristajanje brodova gradi mala luku na Lipoviku. Ugovorom italijanske firme Compagnia di Antivari-Barsko društvo u Baru i Crnogorske vlade iz 1906. godine, 1908. godine izgraĊen je na Lipoviku, blizu Rijeke Crnojevića manji škver sa radionicom za popravku manjih brodova, koji su vršili redovne linije po Skadarskom jezeru. Tridesetak godina nakon što je Amerikanac, Alekandar Bel 1876. dobio zaštitu telefonskog pronalaska, u Crnoj Gori je poĉela upotreba telefona. MeĊumjesni telefonski saobraćaj u Crnoj Gori je uspostavljen prije nego mjesni. Aparati su bili instalirani u dvoru na Cetinju, dvorcu Ljeskovac na Rijeci i u dvorcu Kruševac. Konaĉno se uobliĉava dio naselja, takozvana Prava varoš - uliĉni niz prema pijaci, koji ĉine bolje trgovaĉke kuće na sprat. I ovi objekti su najĉešće prvobitno bili od kamena sa terasom na stubovima. Radi dobijanja što više mjesta za skladištenje robe, prostori ispod terasa se zatvaraju. Lokalni vodovod se gradi 1910. godine. U staroj Crnoj Gori Rijeka je postala jako trgovaĉko središte i na rijeĉkom pazaru trgovali su ljudi raznih vjera i nacija i prodavala se roba iz svih krajeva Crne Gore i šire. Poslije Prvog svjetskog rata, poĉinje stagnacija Rijeke. Tome su doprinijele ĉeste poplave, koje postaju nerješiv problem. Visoke vode su ugroţavale, upravo objekte na Pijaci, što je ubrzalo proces njihovog starenja i propadanja. Od znaĉajnih graĊevina u ovom periodu podiţe se zgrada Carinarnice 1928. godine, koja će se kasnije adaptirati u hotel Obod. U uliĉnom nizu Pijace, nalazila su se dva manja hotela, Amerika i Balkan. U to vrijeme industrijalci, braća Marić iz Bara sagradili su malu fabriku „Marica“, za izradu vještaĉkih bisera, od riblje krljušti i uljaru. Postrojenja su bila locirana ispod Rijeĉkog grada, na desnoj obali. Poslije Drugog svjetskog rata proces stagnacije se nastavlja. Pokušaj oţivljavanja Rijeke podizanjem fabrike za preradu ribe 1947. godine nije riješilo egzistenciju varošice. Svi objekti koji sagraĊeni u periodu druge polovine XX vijeka nose peĉat anonimnosti, stereotipa, bez osjećaja za korespodenciju sa zateĉenim graditeljskim nasljeĊem, što je doprinijelo obezliĉavanju Rijeke. Proces propadanja naselja je podspješilo i to što ga je nova saobraćajnica Cetinje - Podgorica zaobišla.



Zadnja nevolja je došla u vidu katastrofalnog zemljotresa iz 1979. godine. Trošni i polunapušteni objekti su postali ruševine i ako se osmišljenom revitalizacijom ne spasi ostatak još prepoznatljive fizionomije Rijeke Crnojevića, ona će prestati da postoji u smislu prepoznatljivog identiteta, koji je stekla kroz istorijsku prošlost. Sa obje strane rijeke podignuti su podzidi od klesanog kamena, poploĉana je riva i obnovljen Danilov most. Nadomak Rijeke Crnojevaca "Zabran kralja Nikole", ponovo je aktiviran. Godine 2010. u saradnji sa GTZ, poĉela je obnova i ureĊenje pristana na Lipoviku i postavljanje rasvjete i uspostavljeni su jezerski putevi. Brojne preduzete aktivnosti utiĉu na obnavljanje ţivota u naselju, a posebno je aktivan tokom sezone kada je brojna posjeta. U istoĉnom dijelu naselja, na samoj obali i u neposrednoj blizini mosta, Zimskog dvorca kralja Nikole i fabrike za preradu ribe, nalazi se tematski Centar za posjetioce Nacionalnog Parka Skadarsko jezero. Centar za posjetioce organizovan je u ĉetiri drvene kućice, tipa sojenice koji prezentuje osnovne karakteristike naĉina ţivota na ovom prostoru, vezanog za plovidbu, ribolov i trgovinu na Skadarskom jezeru, kao i istorijski prikaz razvoja naselja Rijeke Crnojevića. Prijedlog mjera zaštite Urbane cjeline i dijelovi urbane cjeline na prostoru Generalne urbanistiĉke razrade štite se na naĉin da se na njih odnosi reţim zaštite ne samo zbog arhitektonsko-ambijentalnih vrijednosti koje nesumljivo posjeduju, nego kao preventiva moguće transformacije predmetne cjeline i potencijalne izgradnje u okruţenju vezane za buduću turistiĉku orijentaciju. U tom smislu potrebno je uraditi odgovarajuću plansku dokumentaciju kako bi se ovi zahtjevi kontrolisano proveli. Urbanistiĉki projekat Rijeke Crnojevića u tom smislu predstavlja valjanu dokumentaciju, a njoj prethodi revalorizacija nepokretnih kulturnih dobara i valorizacija potencijalnih, koji posjeduju kulturne vrijednosti za status kulturnog dobra. U cilju sprovoĊenja ove mjere potrebno je realizovati sve aktivnosti predviĊene Zakonom, a koje se odnose na utvrĊivanje granica kulturnog dobra i njegove zaštićene okoline. Za potrebe zaštite kulturnih dobara na prostoru obuhvata Plana, koje do daljnjeg treba sprovoditi i na potencijalno zaštićenim nepokretnim kulturnim dobrima, definisani su sljedeći uslovi zaštite kulturnih dobara:

Saĉuvati arhitektonsko rješenje predmetnog kulturnog dobra (s obzirom na brojnost prvenstveno se odnosi na stambenu arhitekturu): gabarit, oblik, izgled, raspored otvora, riješenje i nagiba krova, konstruktivne elemente, materijalizaciju, stilske karakteristike (dekorativni elementi) i dr. elemente osobenosti/jedinstvenosti;

Rekonstruisati oštećene ili nedostajuće elemente arhitekture u svemu prema dokumentovanim podacima u pogledu autentiĉnosti, ili izuzetno po uzoru na saĉuvane primjere istih tipoloških rješenja.

UvoĊenje savremene infrastrukturne opreme (voĊenje elektro i TK vodova podzemnim putem, gromobranskih i ureĊaja za zaštitu od poţara) prilagoditi prostornim kapacitetima predmetnog kulturnog dobra kao i slobodnog neizgraĊenog prostora u njegovom neposrednom okruţenju;

Nije dozvoljeno postavljanje objekata (npr. rashladnih ureĊaja, prikljuĉnih ormara, kutija i/ili drugih elemenata) infrastrukturne opreme na vidnim površinama kulturnog dobra;

Posebnu paţnju posvetiti ureĊenju javnih prostora u neposrednom okruţenju i to u pogledu odnosa slobodnih zelenih i poploĉanih površina.

Izbor sadnog materijala prilagoditi prezentaciji, tj. sagledivosti kulturnog dobra i obezbjediti odrţavanje dekorativne flore.

Urbanistiĉki projekat Rijeka Crnojević definiše konzervatorske uslove i urbanistiĉko-tehniĉke uslove za svaki objekat u granicama njegovog obuhvata (svako zaštićeno i potencijalno nepokretno kulturno dobro, kao i svaki objekat u njihovom okruţenju). MJERE ZAŠTITE ZAŠTIĆENIH I POTENCIJALNO ZAŠTIĆENIH NEPOKRETNIH KULTURNIH DOBARA Uprava za zaštitu kulturnih dobara, na osnovu Zakona o kulturnim dobrima, prati stanje i vrši revalorizaciju kulturne vrijednosti kulturnog dobra (u pogledu definisanja vrste, kategorije, utvrĊivanja granice kulturnog dobra i granice zaštićene okoline) i donosi Studiju zaštite kulturnih dobara Prijestonice Cetinja (propisuje reţim i mjere zaštite, konzervatorske uslove), a sve za potrebe izrade planskih dokumenata PUP-a Cetinja i Urbanistiĉkog projekta Rijeke Crnojevića.



Do izrade Nacrta ovog Plana dostavljena je dokumntacija „Studija zaštite kulturnih dobara za potrebe izrade Prostorno-urbanistiĉkog plana Prijestonice Cetinje“ - nacrt. Elaborat je sadrţajno dobro koncipiran, ali metodološki nije razraĊen i ne pruţa neophodne informacije, tj. ne prikazuje granice kulturnih dobara i njihove zaštićene okoline kao ni granice potencijalnih kulturnih dobara, što je od kljuĉnog uticaja na plansko definisanje uslova u pogledu namjene i naĉina korišćenja zateĉenih fiziĉkih struktura i pripadajućeg zemljišta, kao i zemljišta neposrednog okruţenja. TakoĊe, ne saopštava principe za uspostavljanje reţima i mjera zaštite (npr. prema: vrsti arhitektonskog/arheološkog dobra, kategoriji, ili nekom drugom kriterijumu) koji bi predstavljali smjernice za izradu ovog strateškog planskog dokumenta. U skladu sa ranije dostupnom dokumentacijom, obraĊivaĉ PUP-a je formirao i prezentovao rezultate tokom prethodnih faza na izradi Plana i to kroz dokumentacionu osnovu i analizu postojećeg stanja nepokretne kulturne baštine. U fazi III, koja je podrazumjevala izradu više scenarija i odabir najpovoljnijeg, u saradnji sa kljuĉnim zainteresovanim stranama prezentovani su i kriterijumi razvoja kulturno-istorijskog identiteta. Kako bi se plansko rješenje koncipiralo uz uvaţavanje realnih prostornih potencijala kulturnih dobara i njihove zaštićene okoline, uz poštovanje njihovog integriteta i autentiĉnosti, i zateĉene vrijednosti prihvatile kao osnovne vrijednost, a ne ograniĉavajući faktor, zatraţano je da Studija zaštite treba da obezbijedi sljedeće: 1) grafiĉki prikaz nepokretnih zaštićenih kulturnih dobara i potencijalnih (svih vrsta), prostora sa izraţenim ambijentalnim vrijednostima i njihove okoline (u elektronskom obliku); 2) reţim i mjere zaštite, oĉuvanja i unaprijeĊenja kulturnih dobara i njihove zaštićene okoline i to: - namjena, naĉin ĉuvanja, odrţavanja, korišćenja i zaštite kulturnih dobara i njihove zaštićene okoline; - mjere zaštite potencijalnih arheoloških lokaliteta i prostora sa izraţenim ambijentalnim vrijednostima; - procjenu potrebnih arheoloških, konzervatorskih i drugih istraţivanja; - predloge za uklanjanje ili promjenu namjene objekata ĉije postojanje ili korišćenje ugroţava istraţivanja, zaštitu ili korišćenje kulturnog dobra; - potrebne konzervatorske mjere za oĉuvanje i revitalizaciju kulturnog dobra; - obnovu narušenog kulturnog pejzaţa; a sve u skladu sa Zakonom o zaštiti kulturnih dobara, ĉl. 90 („Sluţbeni list CG“ broj 49/10). Isto do završetka izrade ovog Plana nije dostavljeno.



2.4 PLANIRANA NAMJENA PROSTORA Za prostor obuhvaćen ovim Generalnim urbanistiĉkim rješenjem definisana je detaljna namjena površina koja predstavlja preteţnu namjenu konkretnog prostora. U okviru svake od namjena dozvoljena je izgradnja objekata ili ureĊenje kompleksa kompatibilnih namjena koje mogu kao susedni egzistirati na istom prostoru, neugroţavajući meĊusobno funkcionisanje. Kompatibilne namjene date su u skladu sa Pravilnikom o bližem sadržaju i formi planskog dokumenta, kriterijumima namjene površina, elementima urbanističke regulacije i jedinstvenim grafičkim simbolima („Sl.list CG“, broj 24/10). Na predmetnom podruĉju definisane su sledeće namjene površina:

OPŠTA NAMJENA DETALJNA NAMJENA KOMPATIBILNE NAMJENE

POVRŠINE NASELJA

Stanovanje i mješovita namjena

STANOVANJE MALIH GUSTINA CENTRALNE DJELATNOSTI, TURISTIĈKI OBJEKTI MANJEG KAPACITETA, OBJEKTI UPRAVE, KULTURA, ŠKOLSTVO I SOCIJALNA ZAŠTITA, ZDRAVSTVENA ZAŠTITA, SPORT I REKREACIJA, VJERSKI OBJEKTI, JAVNE KOMUNALNE POVRŠINE, MANJI PROIZVODNI POGONI

STANOVANJE SREDNJIH GUSTINA

MJEŠOVITA NAMJENA STANOVANJE I DJELATNOSTI

Rad

INDUSTRIJA I PROIZVODNJA

CENTRALNE DJELATNOSTI, OBJEKTI ZA POTREBE PRIVREDNOG KOMPLEKA (ZDRAVSTVENA I SOCIJALNA ZAŠTITA, SMJEŠTAJNI I REKREATIVNI OBJEKTI), OBJEKTI I MREŢE INFRASTRUKTURE

TURIZAM CENTRALNE DJELATNOSTI, SPORT I REKREACIJA, DRUŠTVENE DJELATNOSTI

Odmor SPORT I REKREACIJA

CENTRALNE DJELATNOSTI, TURISTIĈKI OBJETI MANJEG KAPACITETA, OBJEKTI I MREŢE INFRASTRUKTURE

POVRŠINE ZA PEJZAŢNO UREĐENJE JAVNE NAMJENE

NEMA KOMPATIBILNIH NAMJENA

Centralne djelatnosti

CENTRALNE DJELATNOSTI (POSLOVNE, KOMERCIJALNE I USLUŢNE DJELATNOSTI, OBJEKTI UPRAVE )

TURIZAM, KULTURA, ŠKOLSTVO I SOCIJALNA ZAŠTITA, ZDRAVSTVENA ZAŠTITA, SPORT I REKREACIJA, VJERSKI OBJEKTI, MANJI PROIZVODNI POGONI, JAVNE KOMUNALNE POVRŠINE

Društvene djelatnosti

ŠKOLSTVO I SOCIJALNA ZAŠTITA SPORT I REKREACIJA, OBJEKTI I MREŢE INFRASTRUKTURE

ZDRAVSTVENA ZAŠTITA CENTRALNE DJELATNOSTI, ZDRAVSTVENI TURIZAM, OBJEKTI I MREŢE INFRASTRUKTURE

KULTURA CENTRALNE DJELATNOSTI, OBJEKTI I MREŢE INFRASTRUKTURE

POVRŠINE ZA GROBLJA NEMA KOMPATIBILNIH NAMJENA

POVRŠINE ZA VJERSKE OBJEKTE NEMA KOMPATIBILNIH NAMJENA

POVRŠINE KOMUNALNE INFRASTRUKTURE (SAOBRAĆAJNA I TEHNIĈKA INFRASTRUKTURA, PIJACA,)

NEMA KOMPATIBILNIH NAMJENA

POLJOPRIVREDNE POVRŠINE OBRADIVO ZEMLJIŠTE NEMA KOMPATIBILNIH NAMJENA

SAMO DJELATNOSTI KOJE SU U FUNKCIJI GAZDOVANJA POLJOPRIVREDNIM ZEMLJIŠTEM RASADNICI

ŠUMSKE POVRŠINE ZAŠTITNE ŠUME

NEMA KOMPATIBILNIH NAMJENA SAMO DJELATNOSTI KOJE SU U FUNKCIJI ODRŢAVANJA I UNAPREĐENJA ŠUMSKOG FONDA I POBOLJŠANJA SVIH FUNKCIJA ŠUMA

POVRŠINE SAOBRAĈAJNE INFRASTRUKTURE

DRUMSKI SAOBRAĈAJ VODENI SAOBRAĆAJ VAZDUŠNI SAOBRAĆAJ (helidrom)

OBJEKTI I MREŢE INFRASTRUKTURE OBJEKTI KOJI SU U FUNKCIJI ODRŢAVANJA I UNAPREĐENJA SAOBRAĆAJNE INFRASTRUKTURE



2.5 OPŠTA PRAVILA PREMA PLANIRANOJ NAMJENI Ovim planom svaka parcela definisana je odreĊenom namjenom, tako da su za cjelokupan prostor prepoznati sadrţaji koji će se na njemu odvijati. Pojedinaĉne namjene za parcele date su kroz posebne uslove za ureĊenje prostora, u tekstualnom i analitiĉkom dijelu plana, kao i na grafiĉkim prilozima. Na predmetnom prostoru definisane su sljedeće namjene:

površine za stanovanje malih gustina površine za stanovanje srednjih gustina površine za centralne djelatnosti površine za turizam površine za kulturu površine za sport i rekreaciju površine za industriju i proizvodnju površine za mješovitu namjenu površine za pejzaţno ureĊenje javne namjene poljoprivredne površine šumske površine ostale prirodne površine površine komunalne infrastrukture (površine za groblja) površine za vjerske objekte površine saobraćajne infrastrukture.

STANOVANJE Stanovanje, kao osnovna naseljska funkcija, zauzima najveći dio prostora u obuhvatu generalne urbanistiĉke razrade naselja Rijeke Crnojević. U postojećoj strukturi stambenih površina dominira individualno stanovanje, naroĉito u centralnom i obodnim dijelovima naselja: Rijeka Crnojevića, Rijeĉki grad/Obod, i linearno uz regionalnu saobraćajnicu. Ovim planskim dokumentom, predviĊa se dalji razvoj i unapreĊenje ovog tipa stambene izgradnje kroz: unaprijeĊenje nivoa infrastrukturne opremljenosti i saobraćajne pristupaĉnosti dijelovima naselja, funkcionalno unapreĊenje stambenih zona uvoĊenjem pratećih sadrţaja razliĉitog tipa-od sadrţaja

namenjenih svakodnevnoj potrošnji (trgovina, usluge, poslovanje), preko sportsko-rekreativnih i kulturnih sadrţaja do svih oblika zdravstvenih usluga i usluga obrazovanja. Ovi sadrţaji mogu biti disperzno rasporeĊeni u centralnom dijelu naselja (i u prizemljima stambenih kuća) i kao takvi su lokacijski prikazani u planu (poglavlje centralne djelatnosti).

rekonstrukciju i adaptaciju postojećih porodiĉnih stambenih objekata i ograniĉenu izgradnju novih. Planom se ne formiraju nove zone stanovanja već se nastoji što bolje korišćenje postojećih na naĉin da se one pogušnjavanju, strukturno podraţavaju i poboljšavaju ukupne uslove stanovanja. Kao poseban oblik stanovanja malih gustina predviĊeno je stanovanje sa poljoprivredom koje se odlikuje velikim površinama parcela a malom izgraĊenošću, kako bi postojali uslovi za razvoj poljoprivredne proizvodnje i oĉuvanje prirodnih vrednosti. Zbog toga su i planirane gustine stanovanja male (do 50 stanovnika/ha). Urbano jezgro naselja formiraju ĉetiri grupacije kuća ovim Planom definisane kao dio urbane cjeline, koristeći terminologiju zaštite nepokretnih kulturnih dobara. Najprepoznatljiviji je urbani sklop kuća ispred pazarišta, izmeĊu „Danilovog mosta“ i „preĉnog puta“ odlikuje se objektima individualnog stanovanja specifiĉne arhitekture i prostorne organizacije. Zbog ograniĉene veliĉine zemljišta parcele su manje, razliĉitog oblika i razliĉite orjentacije. Cijela površina je gusto izgraĊena pa objekti nemaju dvorišta, tako ni pomoćnih objekata. Objekti su graĊeni na samoj uliĉnoj regulaciji orjentisani na pjacu i tranzitni put, a na uţem dijelu zemljišta proteţu se od jedne do druge ulice, pa imaju dvije uliĉne fasade, spratnosti P+1 do P+2. Prizemlja objekata su najĉešće nestambene namjene ĉime se obezbeĊuje centralitet uliĉnog poteza, snabdjevenost i ţivost naseljskog jezgra. Kako bi se stvorili uslovi za dalji razvoj ovog prostora kao primarnog centra naselja, sa raznolikom strukturom nestambenih sadrţaja, u ovoj zoni se ovim planom definiše mješovita namjena. Pri izboru djelatnosti akcenat se stavlja na sve one sadrţaje koji su u funkciji obnove ţivota, kao i prezentacije bogate arhitektonske baštine i revitalizacije ambijenta. Zbog arhitektonske specifiĉnosti i ambijenta od



velikog istorijskog i kulturnog znaĉaja precizni uslovi izgradnje, rekonstrukcije i sanacije stambenih objekata u obuhvatu ovog prostora definisani su Urbanistiĉkim projektom Rijeke Crnojevića. MeĊutim, evidentno je da se isti nijesu primjenjivali tako da je predmetna cjelina znaĉajno izmjenjena, kako volumenom tako i oblikom i izgledom - osavremenjen arhitetonski rjeĉnik. Pored arhitektonske transformacije cjelina je ugroţena uĉestalim ekstremnim nivoima vodostaja rijeke i jezera. Iz tih razloga ovim Planom je predloţeno razmatranje mogućnosti nadogradnje jedne etaţe za sve osnovne objekte (stanovanja i privreĊivanja) uz rijeku. O istome treba pribaviti saglasnost Uprave za zaštitu kulturnih dobara i na osnovu toga pristupiti izradi Izmjene i dopune UP-a Rijeke Crnojevića. Kolektivno stanovanje, maksimalne spratnosti do S+P+3, je zastupljeno linearno uz kolsku saobraćajnicu, u sjevernom centralnom dijelu iznad a zapadno ispod nje. U ovom stambenom nizu postoje znaĉajni potencijali za unaprijeĊenje uslova stanovanja, u pogledu organizacije parkiranja, aktiviranja suterenskih ili prizemnih prostora za poslovanje i razliĉite društvene sadrţaje. MeĊutim, ove stambene cjeline su tokom eksploatacije umnogome devastirane, prvenstveno neodrţavanjem pripadajućih zelenih površina i sporadiĉnom izgradnjom privremenih objekata, provizornih garaţa, nastrešnica i sl, ĉime se izgubio prvobitni koncept stanovanja u okruţenju krupnih slobodnih zelenih površina. Ovaj problem se mora rješavati sistemski, izgradnjom parkinga i garaţa, a prema normativima datim u ovom PUP-u odnosno Generalnim urbanistiĉkim rješenjem. TakoĊe, znaĉajno bi doprinjelo i donošenje odluka od strane gradske uprave kojima bi se definisala pravila ureĊenja i naĉin odrţavanja otvorenih zajedniĉkih površina. U stambenim zonama stanovanje predstavlja preteţnu namjenu a kao komplementarne namjene mogu se organizovati: centralne djelatnosti, turistiĉki sadrţaji manjeg kapaciteta, objekti uprave, kultura, školstvo i socijalna zaštita, zdravstvena zaštita, sport i rekreacija, javne komunalne površine. Unutar stambenih zona mogu se predvideti i manji proizvodni pogoni, a za sve djelatnosti uslov je da svojim funkcionisanjem ne ugroţavaju osnovnu namjenu tj. ne remete komfor stanovanja i ne ugroţavaju ţivotnu sredinu. Kompatibilne djelatnosti mogu se odvijati u okviru površine parcele stambene namjene (u sklopu stambenih objekata) ili samostalno na parceli. Preporuka plana je oĉuvanje postojeće parcelacije u najvećoj mjeri, izuzev u sluĉajevima gde je predviĊena izgradnja saobraćajnica. Sa stanovišta urbanistiĉkih uslova i parametara izgradnje, planirano je 2 tipa stanovanja: stanovanje malih gustina (pod kojim se podrazumjeva i stanovanje sa poljoprivredom), stanovanje srednjih gustina i mješovita namjena, tj.stanovanje i centralne djelatnosti. Na širem podruĉju, u krajnjim rubnim zonama, planirano je stanovanje malih gustina (do 50 stanovnika/ha) u okviru kojeg je u manjoj mjeri zastupljeno stanovanje sa poljoprivredom, sa gustinom do 20 stanovnika/ha, a što je karakter postojećeg stanja. Podruĉje neposrednog okruţenja urbanog jezgra predviĊeno je kao stanovanje srednjih gustina. Urbano jezgro naselja prvenstveno je namjenjeno stanovanju malih gustina sa djelatnostima (mješovita namjena), što je odlika i postojećeg stanja, a sa ciljem obezbeĊenja uslova za aktiviranje prizemlja objekta i razvoj svih pratećih sadrţaja komplementarnih sa kulturno-istorijskim karakterom centra naselja. TIP-1: stanovanje malih gustina stanovanje malih gustina do 20 stanovnika/ha Ovaj oblik stanovanja predstavlja stanovanje u rubnim zonama koje ima izvjesne karakteristike ruralnog stanovanja. Odlikuju ga porodiĉni stambeni objekti sa okućnicom, max spratnosti P+1+Pk, sa maksimalno 2 stana. U ovom tipu stanovanja su parcele većih površina i u okviru okućnice, pored stambenog objekta i garaţe, dozvoljena je izgradnja pomoćnih objekata, ostava za alate ili radionice i sl., a u skladu sa uslovima zaštite ţivotne sredine. U okviru okućnica moţe se uzgajati voće i povrće za liĉnu upotrebu. Stanovanje malih gustina se planira na podruĉju Rijeĉkog grada i njegovog podgraĊa. Postojeće stanje ovog podruĉja odlikuje se velikim udjelom obradivih površina i malim brojem stambenih kuća grupisanih duţ pristupnih puteva. Planirani tip stanovanja treba da omogući dalje korišćenje obradivih površina kroz razvoj razliĉitih oblika urbopoljoprivrede, prilagoĊenih prirodnim i agrarnim specifiĉnostima samog podruĉja. Zato se predviĊaju male gustine stanovanja (do 20 st/ha) i izgradnja manjih porodiĉnih kuća sa pomoćnim objektima u cilju stimulisanja obnove rurlnog podruĉja. stanovanje malih gustina (do 50 stanovnika/ha) Ovaj oblik stanovanja karakterišu porodiĉni objekti u nizu i bez okućnice, eventualno vrlo male okućnice u širini fronta objekta, max spratnosti P+1+Pk ili P+2, sa maksimalno 2 stana. U okviru samog objekta, pored



stanovanja, u prizemljima mogu se obavljati i djelatnosti komplementarnih namjena uz uslov da ne proizvode buku i zagaĊenje ţivotne sredine, niti ugroţavaju stanovanje susjeda. Komplementarni sadrţaji su svi tipovi centralnih djelatnosti (poslovanje, usluge, zanatski centri). Maksimalan udio djelatnosti odnosno nestambenih sadrţaja je 30-50% ukupne BRGP na parceli, u zavisnosti od spratnosti. Stanovanje malih gustina u planiranom rješenju se zadrţava u centralnom dijelu naselja i predstavlja dio/ili neposredno okruţenje karakteristiĉne urbane cjeline; po obodu obuhvaćenog podruĉja u kontaktu sa brdovitim zaleĊem Rijeĉkih strana i uz regionalni put u

pravcu ka Podgorici i Cetinju. TIP-2: stanovanje srednjih gustina (120 stanovnika/ha) Stanovanje srednjih gustina zateĉeno je kao forma kolektivnog stanovanja pozicioniranog u neposrednom okruţenju karakteristiĉne urbane cjeline naselja - samog centra i rubne zone podruĉja brdovitog zaleĊa Rijeĉkih strana. Ovo su već formirane stambene cjeline koje karakterišu objekti veće spratnosti i posjeduju veći nivo urbaniteta. Odlikuju ga objekti višeporodiĉnog stanovanja, spratnosti do P+2+Pk, izuzetno i P+3+Pk. Objekti su tako postavljeni na parceli da grade jasnu graĊevinsku liniju ka ulici i drugim javnim prostorima i formiraju ĉvrst urbani front. U okviru samog objekta, pored stanovanja, mogu se obavljati i djelatnosti komplementarnih namjena uz uslov da ne proizvode buku i zagaĊenje ţivotne sredine, niti ugroţavaju stanovanje susjeda. Komplementarni sadrţaji su svi tipovi centralnih (poslovanje, usluge, zanatski centri, objekti uprave) i društvenih djelatnosti (kultura, zdravstvo, školstvo, socijalne sluţba), manji sportsko–rekreativni tereni. Maksimalan udio djelatnosti odnosno nestambenih sadrţaja je 30% ukupne BRGP na parceli. Zateĉeno stanovanje srednjih gustina planirano je da se zadrţi na lokaciji neposrednog kontakta sa urbanim jezgrom i sa njime predstavlja primarni centar naselja.

RAD - INDUSTRIJA I PROIZVODNJA Na prostorima ove namjene planiran je širok spektar industrijskih i proizvodnih djelatnosti koje se mogu organizovati kao: mali proizvodni pogoni – male proizvodne jedinice koje se mogu graditi na lokaciji do 0,2ha površine, ne

ugroţavaju stanovanje, turizam, kulturu i rad na susednim lokacijama sa aspekta ţivotne sredine. Dozvoljene su djelatnosti tipa: male firme, pekarska i poslastiĉarska proizvodnja, elektromehaniĉarske radionice, manja skladišta materijala i sl.

srednji proizvodni pogoni – manji proizvodni pogoni za uzgoj i preradu ribe, skladišne i trgovinske aktivnosti koji mogu funkcionisati samostalno na lokaciji površine od 0,2 do 2ha. Mogu se graditi i u rubnim stambenim zonama i obuhvataju djelatnosti tipa: male i srednje firme, trţni centri, veća skladišta, prehrambena industrija, tekstilna industrija i sl.

Na tim površinama mogu se planirati: - uzgoj i prerada ribe, - privredni objekti, proizvodno zanatstvo, robno-distributivni centri i sl., - objekti i mreţe infrastrukture, - komunalno-servisni objekti javnih preduzeća i privrednih društava.

Sadrţaj i vrsta aktivnosti u okviru kompleksa nije precizno definisana ovim planom već se moţe formirati prema zahtjevima trţišta. Jedini ograniĉavajući faktor u izboru tipa djelatnosti i naĉina odvijanja tehnoloških procesa jeste da se ne smije ugroziti funkcionisanje susjednih namjena i da se moraju poštovati svi uslovi zaštite ţivotne sredine (u skladu sa analizom uticaja date privredne aktivnosti na okolinu). Ova zona locirana je na prostoru postojećeg industrijskog kompleksa - nekadašnje fabrike za preradu ribe. Ova površina je van obuhvata urbane cijeline i dijelova urbane cjeline, ali se nalazi u neposrednom okruţenju i koncentrisana je na obodnom potezu izlaza iz naselja, uz glavni saobraćajni pravac ka Podgorici. Ovo pozicioniranje predstavlja pogodnost sa aspekta: obezbeĊenja lokacijskih preduslova vaţnih za odvijanje proizvodnih djelatnosti gdje je saobraćajna

dostupnost jedna od primarnih, negativnog uticaja prema neposrednom okruţenju: uticaji na kvalitet vazduha, intenzitet buke,

opterećenje saobraćajnih tokova većom frekvencijom vozila, znaĉajno uvećanje potreba za parking površinama i sl.

Dominantna privredna zona definisana ovim Planom je prostor nekadašnje fabrike za preradu ribe



U sjeveroistoĉnom dijelu naselja predviĊeno je zadrţavanje proizvodne namene, industrijski pogon za preradu ribe smješten u uliĉnom nizu objekata, pri putu, dok ostali dio industrijskog kompleksa moţe biti prenamjenjen u neku od djelatnosti mješovite namjene. Ova zona ima dobru saobraćajnu pristupaĉnost jer se nalazi na ukrštanju 2 vaţna pravca: regionalnog puta Rn2 (veza sa Virpazarom – Podgorica i Bar) sa opštinskim putem koji povezuje ruralne cjeline Skadarskog jezera L2, L 34.

TakoĊe, ovim Planom na lokalitetu Vujanove doline predviĊeno je uzgajalište ribe. Osnovni ciljevi razvoja ove privredne zone su: modernizacija i revitalizacija postojećih proizvodnih postrojenja, ekonomiĉnije korišćenje postojećih površina privredne zone, unapreĊenje nivoa infrastrukturne opremljenosti prostora, poboljšanje saobraćajne mreţe uvoĊenje novih servisnih ulica i proširenje i opremanje postojećih.

RAD - TURIZAM Turizam predstavlja djelatnost za ĉiji razvoj postoje veliki potencijali, tako da bi ova djelatnost mogla da se tretira i kao glavni nosilac ekonomskog razvoja Rijeke Crnojevića. Potencijali ovog prostora prvenstveno se ogledaju u njegovim prirodnim i kulturno-istorijskim vrijednostima koje grade izuzetno bogatu, raznovrsnu i specifiĉnu turistiĉku ponudu koju, kao takvu, treba i predstaviti potencijalnim turistima. Naselje Rijeka Crnojevića ima povoljan poloţaj i u odnosu na druge prirodne (poput nacionalnog parka Skadarsko jezero) i kulturne vrijednosti (Prijestonica, manastiri, utvrĊenja i ruralne cjeline Skadarskog jezera) koje se nalaze u njegovom neposrednom i širem okruţenju, a koje treba ukljuĉiti u jedinstvenu mreţu turistiĉkih lokaliteta. Valorizacija i prezentovanje svih tih vrijednosti za sobom povlaĉi i razvoj brojnih centralnih djelatnosti (trgovina, usluge, poslovanje...), sportsko-rekreativnih sadrţaja i, naravno, turizma (smeštajno-ugostiteljski kompleksi), pa se time stvaraju uslovi ekonomskog razvoja podruĉja. Pri tome se mora poštovati onaj osnovni uslov funkcionisanja svake od ovih djelatnosti, a to je da one ni na koji naĉin ne smiju ugroziti prepoznate i zaštićene prirodne i kulturno-istorijske vrijednosti. U kontekstu principa odrţivog razvoja, koji se postavljaju kao postulat odvijanja svih djelatnosti pa i turizma, vaţan preduslov njegovog unapreĊenja jeste izuzetno visok kvalitet turistiĉke ponude, kako bi se zadovoljili kriterijumi ne samo turista već i svih merodavnih evropskih i svetskih regulativa. To se prvenstveno odnosi na prepoznatljivost proizvoda kao nosioca odlika odreĊene kulture, tradicije, naĉina ţivljenja, ali i na njihove ĉisto fiziĉke karakteristike. Zbog toga je u turistiĉkoj ponudi, pored tradicionalnih proizvoda, sve prisutnija i organska proizvodnja. Sa ukljuĉivanjem tradicionalnih proizvoda vaţno mjesto u razvoju turizma dobijaju mala i srednja preduzeća ĉijim osnivanjem se daleko lakše aktiviraju manje prostorne cjeline sa svim njihovim specifiĉnostima. Manji kompleksi su i manje invanzivan vid proizvodnje po pitanju negativnih efekata na okruţenje. Na podruĉju naselja ovim planom predviĊene su tri turistiĉke zone, u kojima je turizam dominantna djelatnost, ali se turistiĉki sadrţaji (tipa manjih smeštajnih objekata-motela, vila i sl.) mogu razvijati i na drugim lokacijama. Na prostoru urbanog jezgra ovi sadrţaji su u funkciji potreba potencijalnih turista i mogu se javiti kao komplementarna namjena kulturi, stanovanju, centralnim djelatnostima, sportu i rekreaciji. Planom su predviĊeni turistiĉki sadrţaji u objektima hotela „Obod“ i vile „Oktoih“, kao i drugi obnovljeni objekata urbanog jezgra. Nove turistiĉke zone planirane su na lokacijama Više Placa i Rijećkog grada/Obod-a. Odlikuje ih dobra pozicija i lako savladive pješaĉke distance. Svaka posjeduje izuzetne prirodne osobenosti i sjajne vizure i upravo na tim razliĉitosti mogu se formirati i razvijati u prepoznatljive turistiĉke cjeline specifiĉne namjene i karaktera.

DRUŠTVENE DJELATNOSTI Društvene djelatnosti obuhvataju širok spektar javnih sluţbi razliĉitog karaktera i ovdje su navedene one koje u naselju već postoje i koje se ovim planom zadrţavaju, a to su: Školstvo - objekat osnovnog obrazovanja; Objekat zdravstva – ambulanta doma zdravlja; Kultura – odreĊeni bibilioteški fond se nalazi u zgradi Sv. Petra Cetinjskog. (o karakteru demografskih promjena govori i podatak da je Sinteznim planom Rijeke Crnojevića iz 1993.godine, predviđeno da broj stanovnika područja, u periodu do 2000. -te, treba da dostigne 500 stalnih stanovnika).



Usljed planirane stagnacije broja stanovnika potrebe naselja za novim kapacitetima društvenih djelatnosti treba pratiti, ali i planirati prvenstveno kroz rekonstrukciju i tehnološko osavremenjenje postojećih sadrţaja i objekata. Generalnim urbanistiĉkim rješenjem za Rijeku Crnojevića predviĊene su sljedeće lokacije za izgradnju objekata javnih sluţbi: centralne djelatnosti na prostoru centra naselja (planirane na površini koja je za to predviĊena i

Sinteznim planom) rekonstrukcija kompleksa Ljeskovac u smislu erkonstrukcije postojećih objekata stambene arhitekture

za potrebe umjetniĉkih kampova univerziteta umjetnosti, objekata kulturnih djelatnosti i tome sliĉno. Plan ostavlja mogućnost izgradnje objekata društvenih djelatnosti i na drugim lokacijama (koje nisu ovim Generalnim urbanistiĉkim rješenjem definisane), a u skladu sa potrebama naselja i Prijestonice, kao i odlukama nadleţnih gradskih institucija. Objekti društvenih djelatnosti mogu se graditi u okviru svih namjena sa kojima su kompatibilne (u skladu sa odnosima kompatibilnosti datim u tabeli namjene površina. školstvo i socijalna zaštita Usljed negativnog trenda demografskog rasta, smanjenja broja djece, postojeći kapaciteti školskog vaspitanja i obrazovanja su zadovoljavajući. MeĊutim, razvoj sistema predškolskog i školskog obrazovanja treba da prati promjene u broju stanovnika i, u skladu sa time, povećava kapacitete, uz konstantno unaprijeĊenje postojećih objekata i njihovih površina na otvorenom. zdravstvena zaštita Objekat zdravstvene zaštite (ambulanta JZU Dom zdravlja Cetinje) koji je lociran u centru naselja je zadovoljavajućeg kapaciteta, ali je neophodno unaprijediti uslove rada kroz tehnološko osavremenjavanje i opremanje ove zdravstvene ustanove. Lokacije za formiranje stomatološke ordinacije i apoteke, ovim planom nijesu precizirane i mogu se graditi unutar svih drugih namjena sa kojima su zdravstvene ustanove kompatibilne, a u skladu sa novonastalim potrebama neselja i odlukama nadleţnih institucija. Kada su u pitanju stomatološke i apotekarske usluge, moguća je i privatna inicijativa kojom bi se postigao bolji raspored odnosno veća pokrivenost podruĉja. kultura Brojnim meĊunarodnim razvojnim projektima prekograniĉne i regionalne saradnje region Skadarskog jezera ukljuĉen je u inicijative revitalizacije naselja. Posredstvom Ministarstva kulture, sporta i medija u projektu „Jezero i ljudi“ razmatrana tema „Problemi i potencijali lokalnih zajednica Skadarskog regiona“ i istaknut plan rekonstrukcije, restauracije i revitalizacije vrijednog kulturnog, istorijskog i arhitektonskog nasljeĊa, planirana je reorganizacija postojećih i osnivanje novih organizacija iz oblasti razvoja privrede, preteţno poljoprivrede i kulture. Finansijska sredstva potrebna za realizaciju ovog Projekta obezbijeĊuje Savjet Evrope. U tom pravcu ovim Planom ambijentalna cjeilna Ljeskovac prepoznata je kao potencijalna lokacija za rekonstrukciju privrede (ribarstvo) i kulture (umjetniĉki kampovi, letnje škole, i sl.).

CENTRALNE DJELATNOSTI Centralne djelatnosti predstavljaju brojne aktivnosti i sadrţaje kojima se povećava centralitet odreĊenih dijelova naselja i obuhvataju komercijalne djelatnosti, poslovanje, trgovinu, zanatstvo, usluge, ugostiteljstvo, objekte uprave i administracije. Grupisanjem ovakvih sadrţaja postiţe se povećanje njihove operativnosti i dostupnosti, a njihovo proţimanje doprinosi dinamici i ţivosti urbanog prostora. Upravo zato centralne djelatnosti i jesu sadrţaji koji se dominantno javljaju u centrima naselja. One su prvenstveno locirane u prizemljima stambenih objekata, ali se mogu razvijati i u zasebnim objektima organizovanim kao manji trţni i/ili poslovni centri. Primarni centar – Rijeka Crnojevića ima vrlo prepoznatljiv centar naselja kojeg ĉini staro urbano jezgro. U toj zoni koncentrisana su brojna nepokretna kulturna dobra, bilo zaštićena ili potencijalna, pa su se vremenom razvili i razliĉiti prateći sadrţaji poput trgovine, usluga, ugostiteljstva, poslovanja. Ovim planom zadrţava se karakter tog prostora i predviĊa njegov dalji razvoj što podrazumjeva: sadrţajno obogaćivanje prostora, tj. uvoĊenje novih oblika centralnih djelatnosti kojima će se oţivjeti

potez duţ glavne ulice ali i duţ pjace u priobalju, kao dominantnih poduţnih pravaca, ali i popreĉnih ulica i trgova;



ureĊenje slobodnog javnog prostora pjace duţ rijeke i uvoĊenje raznovrsnih sadrţaja koji se razvijaju na tom najznaĉajnijem pješaĉkom toku grada;

rekonstrukciju i revitalizaciju kako pojedinaĉnih objekata tako i manjih cjelina; unaprijeĊenje ambijentalnih odlika prostora, afirmisanje mikro ambijenata i u funkcionalnom (karakter

i vrsta djelatnosti) i u vizuelnom smislu (prepoznatljiva arhitektura objekata, opremanje i ureĊenje parternih površina, pejzaţne vrijednosti prostora ...);

prostorno-fiziĉko i funkcionalno integrisanje urbanog jezgra u neposredno okruţenje. Sekundarni centar - Na urbano jezgro nadovezuje se potez niz rijeku do kulturno-privrednog centra u kompleksu Ljeskovac (Zimski dvorac kralja Nikole i fabrika za preradu ribe „Ribarstvo“) kojeg treba afirmisati i razviti u sekundarni naseljski centar grozdastog tipa. Ovaj centar objedinjuje urbano jezgro grada i novoplanirani turistiĉki kompleks „Više Palaca“. U tom smislu potrebno je: infrastrukturno opremanje ulice i obale; potencirati pješaĉki i biciklistiĉki saobraćaj – obezbjeĊiti infrastrukturne preduslove za nesmetano

kretanje pješaka i biciklista i formirati «urbane niše« za okupljanje i zadrţavanje stanovnika i posjetilaca naselja;

vizuelno-arhitektonsko uobliĉavanje poteza u prepoznatljivu ambijentalnu cjelinu; aktiviranje prizemlja objekata uvoĊenjem sadrţaja centralnih funkcija. Integralni dio ovog sekundarnog centra je Spomenik palim rodoljubima oslobodilaĉkih ratova 1919-1945, rad akademskog vajara Draga Đurića. Lokalni centar - Manji lokalni centar predviĊen je unutar zone Rijeĉkog grada/Oboda koji je u prostornom smislu najudaljeniji od istorijskog centra naselja. Ovaj lokalni mini centar treba da obezbjedi osnovne prateće sadrţaje razliĉitog tipa kako bi se poboljšala snabdjevenost stanovnika i gostiju (u planiranom turistiĉkom centru) svim pratećim sadrţajima i smanjila potreba njihovog svakodnevnog odlaska u centar osim rekreativno ili povodom kakvog kulturnog dogaĊaja. Centralne djelatnosti predviĊene su i unutar stambenih zona kao sadrţaji komplementarni stanovanju. Disperzno su rasporeĊene i nisu planom precizno definisani ni pozicija lokala odnosno manjih centara a ni tip djelatnosti, već se planom ostavlja da se to vremenom iskristališe, a u skladu sa potrebama cijeline i zakonima trţišta.

MJEŠOVITA NAMJENA Mješovita namjena dominatno je planirana da se zadrţi na podruĉju urbanog jezgra naselja (centralni priobalni dio) i na potezu ambijentalne cjeilne Ljeskovac, uz regionalni put na raskršću puteva ka Podgorici i Virpazaru, odnosno u onim podruĉjima naselja koji se prepoznaje kao primarni i sekundarni centri naselja. Ova namjena je kombinacija prvenstveno društvenih i centralnih djelatnosti, kulture, privrede, i razliĉitih tipova turizma. Udio djelatnosti u objektiima ove namjena moţe da bude i svih 100%. Kako je ova namjena planirana za dio naselja znaĉajnih kulturno-istorijskih i ambijentalnih vrijednosti, precizniji uslovi ureĊenja i obnove definisani su urbanistiĉko-tehniĉkim uslovima za rekonstrukciju.

SPORT I REKREACIJA U strukturi sportsko-rekreativnih površina na prostoru Rijeke Crnojevića zastupljeni su prateći sportsko-rekreativni sadrţaji namjenjeni za zadovoljavanje svakodnevnih potreba za fiziĉkom aktivnošću i rekreacijom. Kao nova sportsko-rekreativna površina planirana je cjelina u zapadnom dijelu naselja, u pravcu Obodske pećine, u formi parkovske površine izmeĊu korita rijeke i puta u koju treba ukomponovati razliĉite sportsko-rekreativne sadrţaje na otvorenim terenima i na vodi. Ova sportsko-rekreativna površina prvenstveno je namenjena potrebama stanovništva ali zbog svoje atraktivnosti moţe biti izletniĉka za šre okruţenje, a kako se nalazi u neposrednoj okolini istorijskog centra i hotela »Obod«, kao i mlinova planiranih za obnovu, moţe svojim sportskim sadrţajima upotpuni turistiĉku ponudu ovog dijela grada.



Prateći sportsko-rekreativni sadrţaji organizuju se unutar parcela objekata obrazovanja, zdravstvenih ustanova, objekata kulture, poslovno-komercijalnih i usluţnih objekata kao i unutar stambenih zona. Od najvećeg znaĉaja su sportsko–rekreativne površine i objekti koji su u sastavu: parcela stanovanja srednje gustine, na strani prema brdu, u okviru slobodnih površina zadnjih vrtova

gdje je moguće svakodnevno bavljenje sportsko-rekreativnim aktivnostima stanovnika tih zgrada, i iste je moguće unaprijediti kroz: uklanjanje objekata privremenog karaktera, kojima se znaĉajno smanjuje dio slobodnih

/neizgraĊenih površina, ozelenjavanje i ureĊenje slobodnih površina, opremanje mobilijarom, funkcionalno upotpunjavanje formiranjem manjih cjelina razliĉitog karaktera (deĉija igrališta,

manje rekreativne površine, staze ...) parcela individualnog stanovanja – ozelenjavanje i opremanje neizgraĊenih površina na parcelama

individualnog stanovanja znaĉajno unapreĊuje kvalitet ţivljenja (ukupnu ekološku sliku okruţenja) i proširuje ponudu rekreativnih aktivnosti kojima se stanovništvo svakodnevno moţe baviti;

javnih površina – manji tereni za sport i rekreaciju poput postojećeg pozicioniranog prekoputa nekadašnje fabrike za preradu ribe;

turistiĉkih naselja - ozelenjavanje i opremanje neizgraĊenih površina na parcelama izmeĊu objekata koje imaju dominantnu ulogu za svakodnevno bavljenje sportsko-rekreativnim aktivnostima gostiju na prostoru Više palca i Rijeĉkog grada /Oboda.

ZELENE POVRŠINE

Planirani koncept zelenila formiran je na osnovu principa valorizacije zelenila, a shodno planiranoj namjeni površina. Smjernicama za ureĊenje zelenih površina definišu se sledeće kategorije: Površine javnog korišćenja ureĊenje obale rijeke park Površine ograniĉenog korišćenja zelenilo individualnih stambenih objekata i blokova zelenilo centralnih sadrţaja zelenilo uz turistiĉke sadrţaje Površine specijalne namjene zelenilo groblja Površine javnog korišćenja UreĊenje obale Obalu u potezu od nekadašnjeg hotela Obod pa do Danilovog mosta kao takvu treba odrţavati, a u daljem njenom toku izvršiti mjere koje će je saĉuvati od moguće erozije. Jugozapadni dio toka rijeke do hidrocentrale treba raskrĉiti od korova, kako bi se omogućilo ureĊenje i stavljanje u funkciju postojećih mlinova. UreĊenjem obale dobili bi znaĉaj arhitektonski vrijedni objekti mlinova, koji bi posluţili kao umjetniĉke kolonije ili ugostiteljski objekti. Okolni prostor uz rijeku moţe da se koristi u rekreativne i izletniĉke svrhe. Oprema ovih površina predstavlja prenosive (mobilne) opreme sezonskog karaktera (klupe, stolovi, sportske oprema – mreţe za badminton, stolovi za stoni tenis i sl.), koje se postavlja na postojećim zelenim površinama na prirodnoj travnatoj podlozi. Oprema mora biti saĉinjena od autohtonog ili biomaterijala, uklopljena u postojeći ambijent. Moguća je upotreba i druge mobilne opreme u funkciji sporta i rekreacije, koja neće trajno promjeniti izgled pejzaţa. Valorizacijom obala rijeke stvorio bi se prostor za uţivanje i rekreaciju, kao i turistiĉku atrakciju.



urbani mobilijar

primjeri uređenja starih mlinova

Predlog dendrološkog materijala:

LIŠĆARSKA STABLA: Quercus pubescens – hrast medunac Quercus cerris – cer, Populus - topola, Salix -

vrba Melia azederach – melija, Robinia pseudoacacia – bagrem,, Acer dasycarpum – srebrnolisni javor,

Punica granatum – šipak, Laurus nobilis - lovorika, Betula verrucosa - breza, , Carpinus orientalis –

bijeli grab, , Gleditschia triacanthos - gledičija, Fraxinus ornus – crni jasen, Fagus carica - smokva,

Acer campestre – klen

ĈETINARSKA STABLA: Pinus marittima – primorski bor, Cumpressus sp. - čempres,

ZIMZELENA STABLA: Quercus ilex – česmina

ŢBUNJE: Ligustrum ovalifolium - ligustrum, Ligustrum vulgare – kalina, Pyttosporum tobira - pitospor,

Prunus laurocerasus – lovor višnja, Taxus baccata - tisa, Juniperus communis - kleka, Nerium olender –

oleandar, Crataegus monogina – glog, Hibiscus siriacus – hibiskus, Cotoneaster horizontalis –

cotoneaster, Cornus mas – drijen Thuja – tuja, Rosa sp. – ruža, Pyracantha coccinea – vatreni žbun,

Viburnum – lemprika, Tamarix - tamaris

PUZAVICE: Vitis vinifera – vinova loza, Parthenocissus – lozica, Tecoma radicans – tekoma, Clematis –

klematis, Hedera helix – bršljan, Lonicera caprifolium – orlovi nokti, Wisteria - glicinija



2.5. SUMARNI BILANS PLANIRANIH POVRŠINA PO NAMJENAMA URBANISTIĈKI POKAZATELJI NA NIVOU PLANA

Tabela planirane namjene površina kapaciteta i urbanistiĉkih parametara

namjena planirana namjena %

P pod objektom

ukupna BRGP korisnici

površine centralne djelatnosti 389 0,04 126 126 4

površine groblja 4405 0,49

površina industrije i proizvodnje 12034 1,34 3558 3915 20

površine komunalne infrastrukture 7525 0,84 295 295 1

površine za kulturu 1995 0,22 1245 2945 45

površine mješovite namjene 25172 2,81 7060 15293 220

ostale prirodne povrsine 61872 6,91 915 1045

poljoprivredne površine 48676 5,44 175 175

površine skolstva i socijalna zaštite 1097 0,12 263 722 20

površine stanovanja malih gustina 60183 6,72 12930 21684 867

površine stanovanja srednjih gustin 2363 0,26 825 2384 143

šumske površine 87662 9,79 356 549

površine za turizam 19418 2,17 7079 14398 263

površine za vjerske objekte 837 0,09 182 182

površine zdravstvene zaštite 737 0,08 238 654 2

zelene površine 26591 2,97

površine za sport i rekreaciju 1410 0,16

pejzaţno ureĊene pov javne namj 102288 11,42 266 266

površine pristaništa 7089 0,79

površina rijeke 338854 37,84

saobraćajne površine 84825 9,38

granica plana 895423 35514 64635

iz=0,04 ii=0,07 1581



3. INFRASTRUKTURNA OPREMLJENOST 3.1 ELEKTROENERGETSKA MREŢA 3.1.1 POSTOJEĆE STANJE Potrošaĉi na prostoru "Rijeke Crnojevića" napajaju se el. energijom iz elektroenergetskog sistema Crne Gore preko DV 35kV "Humci - Rijeka Crnojevića - Ljubotinj - Podgor" i mHE "Rijeka Crnojevića". Na prostoru generalnog urbanistiĉkog rješenja nalaze se obekti naponskih nivoa 35kV, 10kV i niskonaponska mreţa. TS 35/10 kV "Rijeka Crnojevića", instalisane snage 4 MVA, nalazi se u blizini MHE "Rijeka Crnojevića. Trafostanice 10/0,4kVA na prostoru ovog rješenja su:

TS-kućna "Rijeka“ 400kVA (izgraĊena 1987.god. i napaja 53 potrošaĉa);

MBTS "Rijeka Crnojevića", 630kVA (izgrađena 2006. god. i napaja 56 potrošača);

TS-Kula "Ribarstvo", 400kVA (izgraĊena 1971.god. i snabdijeva 93 potrošaĉa);

STS "Rijeĉki grad" 50kVA,(napaja 23 potrošaĉa); Kroz prostor Generalne urbanističke razrade prolaze DV 10kV preko kojih se napajaju trafostanice 10/0,4kV u zahvatu plana kao i sela Riječke Nahije. Prognoza vršne snage Proraĉun vršne snage na prostoru Generalne urbanistiĉke razrade Rijeke Crnojevića izvršen je primjenom analitiĉke metode. Ova metoda se zasniva na procjeni potrošnje stanovanja i tercijarnih djelatnosti (kultirno-prosvjetne i zdravstvene ustanove, poslovne i društvene prostorije, turistiĉki objekti, razni lokali, prodavnice, manje zanatske radnje i ostali mali potrošaĉi), kao i na standardu elektrificiranosti domaćinstava. Potrošnja elektriĉne energije Prognoza potreba za elektriĉnom energijom zasnovana na Analitiĉkoj metodi podrazumijeva odreĊivanje vršnih opterećenja stanovanja i tercijarnih djelatnosti kao i njihovu meĊuzavisnost. Na podruĉju Generalne urbanistiĉke razrade Rijeke Crnojevića postoje sledeće kategorije potrošaĉa:

- domaćinstva, - turistiĉki kapaciteti, - ostali potrošaĉi (kultirno-prosvjetne i zdravstvene ustanove, poslovne i društvene prostorije,

ugostiteljski objekti, razni lokali, prodavnice, manje zanatske radnje, sportski objekti i ostali mali potrošaĉi),

- javna rasvjeta.

Vršno opterećenje domaćinstava Kao osnovni element prognoze, uzima se standard elektrificiranosti stana (domaćinstva). Za model potupno elektrificiranog prosjeĉnog domaćinstva uzima se domaćinstvo koje posjeduje aparate za kuvanje, pranje veša i posuĊa, grijanje prostorija, ureĊaje za klimatizaciju, zagrijavanje vode, rasvjetu, TV i razne sitne aparate. U domaćinstvu u kojem se koriste drugi energenti za potrebe kuvanja, zagrijavanja vode, grijanja prostorija, procjenjuje se instalisana snaga na 29060 W. Uz pretpostavku da domaćinstva na prostoru ovog urbanistiĉkog rješenja za zagrijavanje prostorija, kuvanje i zagrijavanje vode ne koriste elektriĉnu energiju moţe se raĉunati sa instalisanom snagom jednog domaćinstva od 29060W. TakoĊe, pretpostavlja se da će vršno opterećenje nastupiti u zimskom periodu. U jednovremenom (vršnom) opterećenju stana svi aparati i ureĊaji ne uĉestvuju istovremeno što se karakteriše faktorom potraţnje (fp). Kod veće grupe stanova mogućnost jednovremenog djelovanja aparata i ureĊaja je manja što se pokazuje faktorom istovremenog djelovanja. Vršno opterećenje, primjenom Analitiĉke metode, odreĊuje se prema relaciji:

Pvs = Pv1d x n x kn ( W ) , (za n >10) gdje je:



Pv1d - vršno opterećenje jednog domaćinstva (W); n - broj domaćinstava; kn - faktor jednovremenosti grupe domaćinstava. Vršno opterećenje jednog domaćinstva dobijeno je na osnovu instalisanog opterećenja i faktora jednovremenosti(potraţnje)i iznosi:

Pv1d = fp x Pi1d .

Faktor jednovremenosti grupe domaćinstava kn odreĊuje se relacijom: kn = k∞ + (1 – k∞) x n –0,5

gdje je: k∞ = 0,195 – faktor jednovremenosti zavistan od vrijednosti vršnog opterećenja domaćinstva. Na osnovu navedenih podataka i matematiĉkih relacija dobijamo vršno opterećenje, koje potiĉe od domaćinstava. Prognozira se da će do kraja planskog perioda Rijeka Crnojevića imati 1010 stanovnika. Raĉunajući proseĉno 3 stanovnika po domaćinstvu dobija se podatak o broju domaćinstava do kraja planskog perioda od 336. Podaci o vršnom opterećenju dati su u sledećoj tabeli:

Broj stanovnika

Broj domaćinstava

kn Pv fj cosφ

Sv

(kW) (kVA)

Domaćinstva 1010 336 0,24 1050

Turizam Broj korisnika/leţ

kW/leţaju

263 0,5 132

Industrija Broj zaposlenih

kW/zaposlen

20 2 40

Ostala potrošnja 210

Javna rasveta 43

UKUPNO 1475 0,85 0,98 1535

U proraĉunima korišćeni sledeći parametri: Prosjeĉan broj stanovnika po domaćinstvu: 3; Prosjeĉna instalirana snaga po domaćinstvu: 29060W; Faktor potraţnje: fp = 0,45; Vršna snaga jednog prosjećnog domaćinstva Pv1d =13077 W; Faktor jednovremenosti jednog domaćinstva k∞=0,195; Gubici u distribuciji el.energije i rezerva: 10%; Uĉešće javne rasvjete u vršnom opterećenju: 3%; Faktor snage: cosφ=0,98; Faktor jednovremenosti kategorija potrošaĉa:0,85.

Potrošaĉi u turizmu Na prostoru Generalne urbanistiĉke razrade Rijeke Crnojevića planirani su turistiĉki kapaciteti i procjenjeni na 263 leţaja. Raĉunajući sa 0,5 kW po leţaju dobija se udio u vršnom opterećenju koji potiĉe od turizma, što je prikazano u prethodnoj tabeli. Industrijski potrošaĉi Na prostoru Generalne urbanistiĉke razrade Rijeke Crnojevića predviĊa se 20 zaposlenih u industriji, što kada se pomnoţi sa specifiĉnom potrošnjom od 2kW po zaposlenom iznosi 40 kW. Konzum ostale potrošnje Konzum ostale potrošnje obuhvata komunalnu djelatnost, kao i sve prateće potrebe naselja kao što su djelatnosti: zdravstvo, školstvo, ugostiteljstvo, trgovina, administracija, servisi, sport i rekreacija itd. Procjena potrebne vršne el. snage za konzum, ’’ostale potrošnje’’ izvedena je na bazi planiranih urbanistiĉkih kapaciteta i pretpostavke korišćenja drugih oblika energije.



Dio potrošnje koji obuhvata komunalne i sve prateće potrebe naselja i stanovništva u praksi se procjenjuje od 20-30% od potreba grupe potrošnje domaćinstava. Konzum javne rasvjete Vršno opterećenje javne rasvjete (Pvjr) u ukupnom vrsnom opterećenju , kreće se po preporukama od 2,5% do 5% od ukupnog vršnog opterećenja. Raĉunajući sa usvojenim procentom od 3% dobija se vršno opterećenje javne rasvjete prikazano prethodnom tabelom. Ukupna vršna snaga Potrebna prividna snaga na nivou konzuma, uz predpostavljeni faktor snage cosφ = 0,98; rezervu od 10% i gubitke od 10%, iznosi:

Sv = 1535 kVA. 3.1.2 PLANSKO RJEŠENJE Proizvodni objekti Kod male hidroelektrane „Rijeka Crnojevića“ je prisutno zagušenje na odvodnom organu, tako da elektrana radi smanjenom snagom, što direktno utiĉe na smanjenje njene proizvodnje. Potrebno je regulisti pitanje velikih prelivnih voda na vodozahvatu za cjevovod, kao i sanaciju zapornih organa. Kod dovodnih organa izvršiti potrebne sanacije. Dalekovod 35kV "Cetinje - Rijeka Crnojevića - Podgor", graĊen je 1960/73.godine. Ukupna duţina DV je 27,8km. Prije dvije godine, poĉela je rekonstrukcija ovog DV u duţini od 19,4 km. Dionica ovog DV »Ceklin – TS 35/10kV "R.Crnojevića" - Ĉisto Polje« u duţini oko 8,4 km je rekonstruisana prije nekoliko godina i u dobrom je stanju. Potrebno je rekonstruisati dionicu DV 35kV "Cetinje - Ceklin"kako bi se obezbijedilo sigurno napajanje porošaĉa Rijeke Crnojevića. Trafostanica 35/10 kV Rijeka Crnojevića, sa ugraĊenim transformatorom snage 4 MVA, izgraĊena je pored male hidroelektrane »Rijeka Crnojevića« 1960. a rekonstruisana 1980.godine. Povezana je dalekovodima 35 kV sa TS 35/10 kV “Humci” i sa TS 35/6 kV “Podgor”. Iz ove TS se napaja 49 trafostanica 10/0,4 kV, preko sledećih 10 kV izvoda: prema Ţabljaku Crnojevića; prema Štitarima; prema Zajeĉini i prema Rijeĉkom gradu (kablovski izvod). Vršna snaga ove TS iznosi 1 MVA što pokazuje da u ovoj TS ima rezerve u snazi. Na ovoj trafostanici evidentan je problem prokišnjavanja što je neophodno sanirati. Trafo reoni 10 kV koji se napajaju iz TS 35/10 kV Rijeka Crnojevića se napajaju radijalno. Izvod 10 kV prema Rijeĉkom gradu je kablovski a ostala tri 10 kV izvoda su vazdušna. Postojeće trafostanice 10/0.4kV, na prostoru ovog generalnog urbanistiĉkog rješenja, ĉija je ukupna instalisana snaga 1480kVA, ne mogu pokriti predviĊenu vršnu snagu. Stoga se planira zamjena postojeće TS-kula “Ribarstvo” novom, tipa MBTS snage 630kVA. TakoĊe, postojeću stubnu TS 10/0.4kV “Rijeĉki grad”zamjeniti novom tipa MBTS i transformatorom veće snage iz razloga što su u njenom okruţenju planirani turistiĉki objekti. Koncepcijom razvoja postojeće mreţe 10 kV vršiće se zamjena i rekonstrukcija mreţe koja je u lošem stanju i izgradnja nove u skladu sa potrebama (novi objekti za stanovanje, turizam, sport i rekreaciju...), lokalnim planovima i planovima ED Cetinje. Smjernice za izgradnju elektroenergetskih objekata Pri izgradnji objekata pridrţavati se propisa o minimalnom rastojanju od vodova pod naponom svih naponskih nivoa prema vaţećim pravilnicima o tehniĉkim normativima za izgradnju nadzemnih i podzemnih elektroenergetskih vodova napona od 1kV do 400kV (»Sluţbeni list SFRJ«, broj 65/88 i »Sluţbeni list SRJ«, broj 18/92), a koji govori o minimalnoj siguronosnoj horizontalnoj udaljenosti i siguronosnoj visini objekata od vodova pod naponom. Gradnju objekata za stalan boravak ljudi, kao i drugih objekata treba izbjegavati i u blizini vodova 35kV i 10kV, odnosno u zoni od min. 5m lijevo i desno horizontalno, od projekcije najbliţeg provodnika u neotklonjenom stanju.



Ukoliko se iz nekih opravdanih razloga mora graditi u navedenoj zoni, potrebno je prije poĉetka izgradnje pribaviti saglasnost od nadleţnog JP. Elektroenergetski vodovi Prilikom lociranja i izgradnje dalekovoda poštovati sledeće uslove:

trase dalekovoda ne smiju voditi preko objekata sa zapaljivim i eksplozivnim materijalom;

nije dozvoljeno voĊenje dalekovoda preko nadzemnih objekata u kojima se nalazi lako zapaljiv materijal (skladišta benzina, ulja, eksploziva i sl.). Na prolazu pored navedenih objekata horizintalna sigurnosna udaljenost jednaka je visini stuba uvećanoj za 3m, a mora iznositi najmanje 15m;

Prilikom izgradnje elektroenergetskih vodova voditi raĉuna kod ukrštanja sa drugim objektima infrastrukture (TT vodovi, magistralni i regionalni putevi i postrojenja). U sluĉaju izgradnje elektroenergetskih vodova preko stambenih i javnih površina treba obezbijediti minimalnu sigurnosnu visinu i minimalnu sigurnosnu udaljenost od pomenutih objekata (elektriĉna sigurnost). Distributivna mreţa 10kV Mreţa 10kV se predviĊa kao kablovska podzemna i nadzemna. Kablovski provodnici za podzemnu mreţu mogu biti jednoţilni kablovi tipa XHE 49 A standardnih presjeka 150 mm2

Al i 240 mm2

Al; za nadzemnu mreţu troţilni upleteni kablovski snop (SKS) presjeka provodnika 50 mm2

Al ili neki drugi kako odredi nadleţna elektrodistribucija. Pri projektovanju i izgradnji trafostranice 10/0.4kV, opremu tipizirati u skladu sa tehniĉkim preporukama EPCG AD – Nikšić (TP-1b), odnosno zahtjevima nadleţne Elektrodistribucije. TS10/0,4kV mogu se graditi u okviru objekata na graĊevinskoj parceli ili na slobodnom prostoru u okviru bloka, kao podzemni li nadzemni objekati. Nadzemni objekat za smještaj TS10/0,4kV moţe biti montaţni ili zidani. U zonama industrije i servisno-radnim zonama TS 10/0,4kV mogu se graditi u objektu u okviru kompleksa pojedinaĉnih korisnika, na slobodnom prostoru u okviru kompleksa pojedinaĉnih korisnika ili na javnoj površini, kao prizemni objekat ili stubna trafostanica. Zidani ili montaţni objekat TS 10/0,4kV je površine do 25m2, zavisno od tipa i kapaciteta. TS 10/0,4kV se ne ograĊuju i nemaju zaštitnu zonu. Za TS10/0,4kV propisan je maksimalni nivo buke od 30db danju i 35db noću. Zidovi TS 10/0,4kV treba da budu sa ugraĊenim zvuĉno-izolacionim materijalom koji će ograniĉiti nivo buke. Zbog spreĉavanja negativnog uticaja na ţivotnu sredinu u sluĉaju havarija usled izlivanja transformatorskog ulja, potrebno je ispod transformatora izgraditi kade ili jame za skupljanje ulja (za uljne transformatore). Trafostanicama 10/0,4kV (podzemne, prizemne ili stubne) potrebno je obezbjediti pristupni put minimalne širine 2,5m do najbliţe javne saobraćajnice za pristup teretnog vozila. Ukoliko se TS 10/0,4 kV gradi na javnoj površini u zoni raskrsnice, njen poloţaj mora biti takav da ne ugroţava preglednost, bezbjednost i konfor kretanja svih uĉesnika u saobraćaju. Do trafostanica 10/0,4kV moguće je izgraditi prikljuĉne elektroenergetske vodovode 1kV i 10kV u vidu podzemnih i nadzemnih vodova. Podzemni elektroenergetski vodovi 1kV i 10kV polaţu se ispod javnih površina (ispod trotoarskog prostora, izuzetno ispod kolovoza saobraćajnica, ispod slobodnih površina, ispod zelenih površina) i graĊevinskih parcela. Podzemni elektroenergetski vodovi 1kV i 10kV postavljaju se u rov minimalne dubine 0.8m, širine u zavisnosti od broja kablova. Na svim mjestima gdje se mogu oĉekivati veća mehaniĉka naprezanja tla ili postoji eventualna mogućnost mehaniĉkog oštećenja kablovskih vodova, elektroenergetski vodovodi 1kV i 10kV polaţu se iskljuĉivo kroz kablovsku kanalizaciju ili kroz zaštitne cijevi. Kablovska kanalizacija se primjenjuje na prelazima ispod kolovoza ulica, puteva, ţeljezniĉkih pruga, kolskih prolaza i dr. Nadzemni elektroenergetski vodovi postavljaju se na stubove. Stubovi se postavljaju na javnim površinama ili na graĊevinskim parcelama. Niskonaponska mreţa Niskonaponska mreţa se izvodi kao kablovska podzemna i nadzemna standarnih presjeka provodnika: 150 mm2

Al za podzemne vodove i 70 mm2

Al za nadzemne (SKS) vodove; 25 mm2

Al i 16 mm2 (SKS) za kućne prikljuĉke i javnu rasvjetu. Kablovskim vodovima obavezno treba da budu prikljuĉeni objekti kolektivnog stanovanja i društvenih djelatnosti.



Javna rasvjeta Duţ saobraćajnica, prilaza i trotoara, pješaĉkih komunikacija, parking prostora potrebno je izvesti javnu rasvjetu. Svjetleća tijela namjenjena javnoj rasvjeti postavljati na stubove namijenjene za javnu rasvjetu ili zajedno sa niskonaponskom mreţom 0.4kV, gdje to uslovi dozvoljavaju. Javnu rasvjetu treba razvijati sa stubovima i svetiljkama tako da zadovolje standarde u pogledu osvjetljaja. Cjelokupnu rasvjetu izvesti svjetiljkama jedinstvenog i usklaĊenog tipa sa malom potrošnjom el.energije. Posebnu paţnju posvetiti osvjetljenju glavnih i obilaznih saobraćajnica. Paţnju takoĊe treba posvetiti dekorativnoj rasvjeti (spomenici kulture). Napajanje instalacije javne rasvjete predviĊeno je kablovima PP00 3x25 (16) mm2, kao i upravljanje istom sa fotorelejom ili uklopnim satom. 3.2 ELEKTRONSKE KOMUNIKACIJE 3.2.1 POSTOJEĆE STANJE Postojeće stanje obuhvata pregled svih licenciranih operatera i usluga koje se pruţaju na podruĉju Rijeke Crnojevića, kako je dato u prilozima koji slijede. Procjena postojećeg stanja je zasnovana na izvornim podacima o broju instaliranih i aktivnih prikljuĉaka, broju korisnika pojedinih servisa, broju stanovnika sa poreĊenjem sa prosjekom CG i EU, kako bi planiranje bilo zasnovano na realnim osnovama (broju i strukturi stanovništva, pokrivenosti teritorije i populacije, strategijama razvoja i sl.). Podaci za rijeku Crnojevića se oslanjaju na PUP Cetinje, gdje prema podacima Montstata sa poslednjeg popisa Prijestonica Cetinje broji 16657 stanovnika i 5747 domaćinstava, gdje 14166 stanovnika i 4686 domaćinstava pripada gradskom dijelu. Penetracija fiksne telefonije je 24.31%, penetracija mobilne telefonije iznosi 139,87%, penetracija fiksnog širokopojasnog pristupa je 11,57% i navedni podaci se reflektuju na procjenu postojećeg stanja EK GUR Rijeke Crnojevića. Usluge fiksne telefonije na podruĉju Rijeke Crnojevića pruţaju 3 operatera:

A.) Crnogorski telekom, koji ima u funkciji jedno komutaciono ĉvorište:

TKC CT/postojeće stanje: Podaci o objektima na prostoru Prijestonice Cetinje

Naziv tk ĉvorišta Objekat God. izgradnje Površina Rezervno AT napajanje Lokacija/adresa

RASM R.CRNOJEVIĆA poslovni prostor

1986 37 ne Rijeka Crnojevica

U okviru fiksne merţe Crnogorskog telekoma u funkciji je instalisani kapacitet 210 PSTN i aktivni kapacitet 78 PSTN servisa

B.) M: tel ima u funkciji aktivne telefonske prikljuĉake putem WiMax tehnologije, C.) Pošta Crne gore u svoim poslovnicama pruţa uslugu javnih telefonskih govornica

Usluge mobilnih elektronski komunikacija na podruĉju Rijeke Crnojevića pruţaju 3 operatera:

A.) Crnogorski telekom , B.) Telenor koji , C.) M:tel koji .

Usluge distribucija radio i TV programa na podruĉju Rijeke Crnojevića pruţaju 2 operatera:

A.) BBM ovu uslugu pruţa uslugu putem Mulitchanel Multipoint Distribution Service (MMDS) tehnologije, B.) Total TV Montenegro uslugu pruţa za 1704 korinikap utam Direc to home (DTH) tehnologije.

Usluge fiksnog širokopojasanog pristupa Interentu nisu zastupljen na predmetnom podruĉju. Uslugu zemaljske radio difuzije pruţa Radio difuzni centar, putem svojih objekata (antenskih stubova i sistema), koji su naveni u prilozima razrade PUP Cetinje. Radio – difuzni centar u predmetnoj zoni posjeduje najvaţniji emisioni objekat - emisioni centar Štirovnik. Emisioni centar ima zidani objekat na više nivoa, dva antenska stuba sa antenama i antensnkim sistemima, rezervoare za gorivo, bistijernu za vodu, agregate, trafostance 35/0.4kV, dalekovod 35kV iz pravca Kotora i makadamskog pristupnog puta



koji polazi sa MeĊuvršja. Za ovu kotu su vezani radio koridori prema sledećim emisionim objektima: Luštica, Vrmac, Bratogošt, Tović, Krnovska Glavica, Bjelasica, RTV Dom Cetinje. U sledeĉim prilozima su postojeća stanja - pregled :

- komutacioni sistemi CT - pristupne mreţe CT - infrastrukturni opreateri i servisi - zgrade operatera elektronskih komunikacija - antenski stubovi operatera elektronskih komunikacija - radio bazne stanice RBS operatera elektronskih komunikacija

TKC CT/ postojeće stanje: Podaci o komutacionim sistemima Prijestonice Cetinje

Naziv centrale Rang Tip Instalisani kapacitet

Aktivni kapacitet

Prikljuĉak Širokopojasna zastupljenost

RASM R.CRNOJEVIĆA krajnja digitalna 210 78 direktni ne

TKC CT/postojeće stanje: Podaci o CU pristupnim primarnim mreţama PrijestoniceCetinje

Pristupna mreţa

Godina izgradnje

Kapacitet mreze

Broj primarnih kablovskih pravaca

Max. duzina korisnicke petlje (m)

Tk kablovska linija rova (m)

Kablovi ukupno (m)

Broj kablovskih izvoda

Kablovski razvod u tk kanalizaciji (%)

zone zahvata /naselja/

RASM R.CRNOJEVIĆA

1986, 1999 670

4

18

0 Rijeka Crnojevica

Pregled infrastrukturnih operatora i servisa

Redni br. Opština Operator Servisi

1 Cetinje Crnogorski Telekom

Usluge na fiksnoj lokaciji (telefonija, pristup Internetu (ADSL),distribucija TV i radio programa (IP TV), mobilne usluge 2 Cetinje Telenor Mobilne usluge

3 Cetinje Mtel Mobilne usluge, Fiksni beţiĉni pristup (WiMax)

4 Cetinje BBM Distribucija TV i radio programa (MMDS)

5 Cetinje Total TV Montenegro

Distribucija TV i radio programa (DTH)

6 Cetinje Radio difuzni centar

Zemaljska radio difuzija

Pregled zgrada operatera elektronskih komunikacija

Operator Lokacija Naziv objekta Geografske koordinate

Površina Spratnost

CT Ceklinska S-17 , Rijeka Crnojevića

CT RASM RIJEKA CRNOJEVICA

37 P(P+P1+P2 +P3+Pk)

CT RVASI outdoor

Telenor Rvaši KO Rvaši E 19°06'04.64" N 42°22'50.06"

0.5

Pregled radio baznih stanica RBS i antenskih stubova operatera elektronskih komunikacija je dat u PUP-u Cetinje koji je osnova za izradu predmetne generalne urbanistiĉke razrade Rijeke Crnojevića. Kontaktne zone Kontaktne zone podruĉja Rijeke Crnojevića su: elektronska komunikaciona mreţa podruĉja opštine Cetinje i elektronska komunikaciona mreţa podruĉja Glavnog grada Podgorica. Magistrani pravac – optiĉki kabal koji se nalazi u putnom pojasu na pravcu Podgorica –Cetinje -Budva je glavni optiĉki pravac koji povezuje glavno ĉvorište EK Prijestonice Cetinje sa ostalim opštinama, putem optiĉkog spojnog prstena.



*** Na osnovu iznijetih ĉinjenica i uvida u postojeće stanje, jasan je zakljuĉak da je neophodna reorganizacija, rekonstrukcija i izgradnja elektronske komunikacione mreţe, odnosno kablovske distributivne mreţe kao i elektronske kablovske kanalizacije. 3.2.2 PLANIRANO RJEŠENJE

Strategijom razvoja informacionog društva 2012-2016, daje se prioritet razvoju širokopojasnih pristupnih

mreţa, kako ţiĉnih tako i beţiĉnih. U skladu se time je potrebno da se planirani kapaciteti (kanlizacija,

objekti i antenski stubovi) predvide za korišćenje od strane više operatera ravnopravno.

GUR Rijeke Crnojevića je planirana u skladu sa savremenim trendovima razvoja elektronskih komunikacija

implementacije novih trţišta i tehnologija, liberalizacije trţišta i konkurencija u sektoru elektronskih

komunikacija. Plan je takoĊe opredijeljen u skladu sa rastom broja i vrsta servisa i njihovoj ekonomskoj i

geografskoj dostupnosti, boljoj i većoj informisanosti društva i brţem razvoju privrede i opštine u cijelini.

Jedan od glavnih ciljeva GUR Rijeke Crnojevića je da se na predmetnom podruĉju omogući planiranje i

izgradnja elektronske komunikacione infrastrukture koja će zadovoljiti zahtjeve više operatera

elektronskih komunikacija, koji će graĊanima ponuditi kvalitetne savremene elektronske komunikacione

usluge po ekonomski povoljnim uslovima, a koje će se moći koristiti i za potrebe organa lokalne

samouprave.

U skladu sa „Pravilnikom za odreĊivanje elemenata elektronskih komunikacionih mreţa i pripadajuće

infrastrukture, širine zaštitnih zona i vrste radio-koridora u ĉijoj zoni nije dopuštena gradnja drugih

objekata (“Sluţbeni list Crne Gore“ broj 83/09) potrebno je planirati izgradnju predmetne infrastrukture

vodeći raĉuna o sledećim napomenama:

- Da se kod gradnje novih infrastrukturnih objekata posebna paţnja obrati zaštiti postojeće elektronske komunikacione infrastrukture;

- De se uvijek obezbijede koridori za telekomunikacione kablove duţ svih postojećih i novih saobraćajnica;

- Da se gradnja, rekonstrukcija i zamjena elektroskih komunikacionih sistema mora izvoditi po najvišim tehnološkim, ekonomskim i ekološkim standradima.

Savremeni trendovi razvoja elektronskih komunikacija daju veoma širok spektar elektronskih

komunikacionih servisa kao i razliĉit pristup pojedinih operatera elektronskih komunikacija. U elektonskoj

komunikacionoj pristupnoj mreţi, koja je predmet ovog projekta, koristiće se kablovi tipa TK59-GM i

optiĉki kablovi FO SM i gradiće se kablovska kanalizacija sa cijevima PVC Ø110mm i pE Ø40mm

odgovarajućih kapaciteta, koji će omogućiti dugoroĉni razvoj elektronskih komunikacionih servisa na ovom

podruĉju. Do svakog kablovskog razdjelnika (KROS ormar) projektovana je kablovska kanalizacija sa

minimalno 1×PVC Ø110mm i privodnim oknom unutrašnjih dimenzija 60×60×90 cm.

Radio - difuzni (beţiĉni) sistem

U fazi izrade GUR Rijeke Crnojevića nije moguće planirati lokaciju za bazne stanice radio-difuznih

sistema, jer to prevashodno zavisi od provajdera takvih usluga i njihovih mjerenja i zahtjeva za

realizacijom konkretnih projekata. MeĊutim, mogu se, kao što je u daljem tekstu uraĊeno, dati smjernice

i tehniĉki zahtjevi za davanje urbanistiĉko - tehniĉkih uslova za svaki projekat te vrste.

Data je preporuka za poziciju RBS mobilne telefonije, koja je predviĊena u zoni Rijeĉkog Grada - Oboda

Osnovna koncepcija GSM sistema mobilne telefonije bazirana je na klasiĉnoj arhitekturi ćelijske radio-

mreţe. Osnovna jedinica ovakve mreţe je ćelija. U cilju pokrivanja ţeljene teritorije, servisne zone

osnovnih ćelija se udruţuju i na taj naĉin formiraju jedinstven sistem. Svaka ćelija ima svoju baznu

stanicu (BTS – Base Transcevier Station) koja radi na dodijeljenoj grupi radio-kanala. Radio-kanali

dodijeljeni jednoj ćeliji u potpunosti se razlikuju od radio-kanala dodijeljenih susjednim ćelijama.

Sve savremene GSM bazne stanice koncipirane su tako da se za njihovo normalno funkcionisanje ne

zahtijeva stalna ljudska posada, što znaĉi da u okviru ureĊenja bazne stanice ne treba da se radi dovod za

vodu, kanalizaciju itd.



Razlikujemo tri tipa baznih stanica, u zavisnosti od toga da li na planiranoj lokaciji bazne stanice postoji

ili ne postoji odgovarajuća prostorija za smještaj opreme bazne stanice. Shodno tome imamo:

INDOOR bazne stanice (za montaţu u okviru postojećeg objekta ili kontejnera), OUTDOOR bazne stanice (za instalaciju na otvorenom), i MICRO bazne stanice (za pokrivanje manjih zona, kao što su hoteli, trţni centri i sl.)

Što se tiĉe zaštite ţivotne sredine, bazne stanice svojim radom ne zagaĊuju ţivotno i tehniĉko okruţenje.

Ni na koji naĉin ne zagaĊuju vodu, vazduh i zemljište. U manjoj mjeri i u ograniĉenom prostoru

eventualno moţe doći do pojave nedozvoljenog nivoa elektromagnetskog zraĉenja baznih stanica, što se

pravilnim planiranjem i projektovanjem, te testnim mjerenjima moţe predGUPrijediti, kao da se i u

svemu pridrţava Zakona o procjeni uticaja na ţivotnu sredinu („Sluţbeni list Crne Gore“ broj 80/05) i

Zakona o ţivotnoj sredini („Sluţbeni list RCG“ broj 12/96 i 55/00).

Maksimalni nivo izlaganja stanovništva za frekfencijski opseg od 10Mhz–300Ghz dati su „Pravilnikom o najvećim dozvoljenim snagama zraĉenja radijskih stanica u gradovima i naseljima gradskog obiljeţja“ Agencija za radio - difuziju RCG (br.01-932) iz 2005 godine. PLANIRANI KAPACITETI ELEKTRONSKIH KOMUNIKACIJA (KANALIZACIJA, KONCENTRACIJE, OBJEKTI) Kao najvaţniji segment daljeg razvoja telekomunikacija na podruĉju GUR-a Rijeka Crnojevića tretira izgradnju kvalitetne kablovske kanalizacije, nezavisno od vlasništva, jer je to preduslov za razvoj kvalitetne telekomunikacione mreţe. Prilikom rekonstrukcije postojećih i izgradnje novih saobraćajnica prema mjesnim centrima, treba izvršiti njihovo povezivanje optiĉkim kablom na magistralne optiĉke vodove na nivou drţave (plan predviĊa EK kanalizaciju na predmetnim trasama). Optiĉkom infrastrukturom se povezuje Cetinje-Rijeka Crnojevića i Rijeka Crnojevića-Podgorica. Plan treba predviĊa izgradnju, rekonstrukciju ili proširenje telekomunikacione infrastrukture, prilikom bilo kakvih infrastrukturnih i/ili javnih radova na podruĉju koje tretira ovaj plan, kako bi svim graĊanima Rijeka Crnojevića bili dostupni savremeni telekomunikacioni servisi. Planirana EK kanalizacija imaće za potrebu da se za sve znaĉajne objekte je planira EK kanalizacioni privod od minimalno 2 PVC cijevi Ǿ 110mm koje će ravnopravno zadovoljiti zahtjeve i potrebe registrovanih operatera elektronskih komunikacija kao i potrebe lokalne samouprave. Trasu planirane kanalizacije potrebno je uklopiti uz trase trotoara, saobraćajnica ili zelenih površina jer ukoliko bi se okna radila u trasi saobraćajnica ili parking prostora ista bi se morala ugraĊivati sa teškim poklopcima sa ramom i u skladu sa tim raditi i ojaĉanja TK okana što bi bilo neekonomiĉno. Pozicije TK okna planirana su u skladu sa praktiĉnim rješenjima jer to prevashodno zavisi od provajdera servisa i zahtjeva za realizaciju konkretnih projekata – date su samo predikcije eventualnih pozicija. Kablovska kanalizacija i TK okna u okviru ove predmetnog plana moraju se izvoditi u svemu prema vaţećim propisima i preporukama ZJ PTT iz ove oblasti. U sluĉaju da se trasa tk kanalizacije poklapa sa trasom vodovodne, kanalizacione i elektroinfrastrukture, treba poštovati propisna rastojanja i pozicije postavljanja a dinamiku izgradnje vremenski sinhronizovati. Izgradnjom nove kablovske kanalizacije treba da bude omogućeno maksimalno iskorištenje planiranih TK i KDS kablova. Projektima za pojedine objekte u zoni obuhvata treba definisati plan i naĉin prikljuĉenja svakog pojedinaĉnog objekta. Pojedinaĉnim projektima treba planirati privodnu TK kanalizaciju od tk okana do samih objekata i to sa Alkaten cijevima 2X PE Ǿ 40mm. Planirana TK kanalizacija

Projektant se opredijelio da dimenzioniše novu ek kanalizaciju unutar zone predmetnog GUR Rijeka

Crnojevića i odredio da ista bude povezana na kablovski pravac Cetinje - Podgorica.

U zoni je predviĊena izgradnja stambenih objekata, obrazovnih i kulturnih objekata i dogradnja postojećih

stambenih objakata.

Planirana je privodna EK kanalizacija od 2PVC cijevi Ǿ110mm od strane Podgorice, kojom se na magistralni

optiĉki spojni put Cetinje-Podgorica povezuje postojeće glavno elektronsko komunikaciono ĉvorište TC

Rijeka Crnojevića. Cjelokupna EK kanalizacija treba da zadovolji potrebe registrovanih operatera



elektronskih komunikacija kao i potrebe lokalne samouprave u skladu sa savremnim trendovima razvoja

elektronskih komunikacija.

Po kablovskim pravcima su definisani i kapaciteti PVC cijevi i ukupna duzina planirane EK kanalizacije:

sa 2PVC cijevi Ǿ 110mm iznosi 5250m. sa 4PVC cijevi Ǿ 110mm iznosi 2100m.

Uz izgradnju EK kanalizacije planirana je izrada 56 novih e.k. okana sa lakim poklopcima. Trasu planirane

kanalizacije potrebno je uklopiti uz trase trotoara, saobraćajnica ili zelenih površina jer ukoliko bi se okna

radila u trasi saobraćajnica ili parking prostora morali bi se ugraĊivati teški poklopci sa ramom i u skladu

sa tim raditi i ojaĉanja TK okana što bi bilo neekonomiĉno.

EK kanalizacija i EK okna u okviru ove GUR a moraju se izvoditi u svemu prema vaţećim propisima i

preporukama ZJ PTT iz ove oblasti. U sluĉaju da se trasa ek kanalizacije poklapa sa trasom vodovodne,

kanalizacione i elektro infrastrukture, treba poštovati propisna rastojanja i pozicije postavljanja a

dinamiku izgradnje je potrebno vremenski sinhronizovati.

Izradnjom nove EK kanalizacije treba da bude omogućeno maksimalno iskorištenje planiranih TK i KDS

kablova. Projektima za pojedine objekte u zoni obuhvata treba definisati plan i naĉin prikljuĉenja svakog

pojedinaĉnog objekta. Pojedinaĉnim projektima treba planirati privodnu EK kanalizaciju od Ek okana do

samih objekata i to sa Alkaten cijevima 2X PE Ǿ 40mm.

Kućnu EK instalaciju u objektima treba izvoditi u tipskim ITO LI ormarićima, lociranim na ulazu u objekat

na propisnoj visini. Na isti naĉin planirati distributivni ormarić za koncentraciju kućne instalacije za

potrebe distribucije kablovskog TV signala i sa opremom za pojaĉanje i modulaciju TV signala.

Kućnu TK instalaciju u svim prostorijama izvoditi sa instalacionim kablovima FTP Cat6 4P 24AWG odnosno

FTP Cat7 ili sa kablovima sliĉnih karakteristika koji se provlaĉe kroz gibljive PVC cijevi u odgovarajući broj

prolaznih kutija i vode do ITO LI, ili optiĉkim kablovima koji bi završavali u optiĉkim terminacionim

kutijama radi pruţanja dalje modernizacije elektronskih komunikacija (FTTH tehnologije), a bez potrebe

za izvoĊenjem dodatnih radova.

Za poslovne prostore predvidjeti instalaciju za 4 ek prikljuĉka dok za stambene objekte treba predvidjeti

instalaciju za 2 ek prikljuĉka ili odogovrajućim optiĉkim kablovima koji bi završavali u optiĉkim

terminacionim kutijama. TakoĊe treba predvidjeti i mogućnost za montaţu javnih telefonskih govornica.

Planirana TK kablovski pravci i TK koncentracije

EK kablovski pravci se poklapaju sa pravcima EK kanalizacije. Za novoizgradjene objekte je planirati privod sa optiĉkim kablom minimalnog kapaciteta 12 optiĉkih vlakana i bakarnim TK kablom TK59GM ili sliĉnih karakteristika prema tehniĉkim uslovima i potrebama registrovanih operatera elektronskih komunikacija kao i potrebama lokalne samouprave.

EK kablovski pravci :

Kablovski pravac 1. TC Rijeka Crnojevića – Industrijska zona (4 PVC-2PVC cijevi)

Kablovski pravac 2. TC Rijeka Crnojevića – Rijeĉki grad - Obod (4PVC – 2PVC ciijevi)

Kablovski pravac 3. TC Rijeka Crnojevića – put Podgorica (4PVC – 2PVC ciijevi)

U kanalizacionom pravcima 1, 2 i 3 predvidjeti jednu cijev za optiĉke kablove kojima se postojeće lokalne

elektronske koncentracije TC Gruda i Bajice , kao i planirana lokalna elektronska koncetracija TC Rijeka

Crnojevića ,povezuju na glavni elektronsku koncentraciju TC Rijeka Crnojevića. Ostale cijevi predvidjeti u

skladu sa planiranim potrebama licenciranih provajdera EK usluga i potrebama lokalne samouprave.



Planirana je jedna elektronska koncetracija TC Obod u zoni Rijeĉkog grada Oboda (dato na grafiĉkom

dijelu projekta) ,da bi se rastertilo glavno ĉvorište EK TC Rijeka Crnojevića i smanjila duţina pretplatniĉke

petlje.

Potrebno je takoĊe ostaviti mogućnost provlaĉenja optiĉkih kablova do svake stambene odnosno

stambeno-poslovne jedinice FTTX i FFTB, odnosno kablovsku kanalizaciju za potrebe lokalne samouprave:

linkovi za povezivanje opštinskih i drţavnih organa, video-nadzor, telemetrijske taĉke, informativno -

turistiĉki punktovi i sl.

Prilog 1 – Skraćenice:

ADSL – Asimetric Digital Subscriber Loop

MIPNET-Montengrin Internet Protocol Network

LLICG-Leased line internet cg

LLTCG- Leased line internet crnogorski telekom

IPTV-Interent Protocol Televisija

KDS-Kablovski Distributivni Sistem

RDS-Radio Difuzni Sistem

MMDS- Multichannel Multipoint Distribution Service

WiMax- Worldwide Interoperability for Microwave Access

3.3 HIDROTEHNIĈKA INFRASTRUKTURA 3.3.1 POSTOJEĆE STANJE VODOSNBDJEVANJE Pri obradi postojećeg stanja hidrotehniĉke infrastrukture u Rijeci Crnojevića korišćena je raspoloţiva planska, projektna, zakonska i ostala dokumentacija. Po popisu iz 2011. godine u Rijeci Crnojeviĉa ima 175 stanovnika. Po popisima iz 1971, 1981, 1991, 2003 se vidi da broj stanovnika u Rijeci Crnojevića opada što je relevantan podatak za planiranje kapaciteta vodovodnog sistema. Tabela: Stanovništvo na Rijeci Crnojevića po popisima od 1971 do 2011 godine

GODINA POPISA 2011 2003 1991 1981 1971

RIJEKA CRNOJEVIĆA (G) 175 216 340 484 587

U posmatranom periodu rapidno opada broj stanovnika u Rijeci Crnojevića sa 587 stanovnika na 175 stanovnika. Prvi vodovod u Rijeci Crnojevića izgradjen je još davne 1920 godine i jedan je od starijih vodovoda u Crnoj Gori. Ovim vodovodom se snabdjevalo podruĉje Rijeke Crnojevića. Iako je smještena na samoj rijeci Rijeka Crnojevića je imala problema sa vodosnabdjevanjem. Kaptirana su dva izvora: „Studenac“ (ili kako ga još zovu «Struge») na koti 88.3m.n.m. i izvor «Brijest» na koti 144m.n.m., ukupne minimalne izdašnosti oko 1.0 l/s. Uz kaptaţu izvora «Brijest» nalazi se sabirana komora u koju se dopremala voda sa izvora «Studenac» cjevovodom duţine oko 200m. Voda se dovodila sa izvorišta do naselja gravitacionim vodom duţine oko 2300m do rezervaora na juţnoj padini Velje kule sa sjeverne strane grada na koti 67.2m.n.m, zapremine 90m³. Duţina distribucione mreţe je oko 1300m. Od druge polovine prošle decenije Rijeka Crnojevića se snabdijeva novim vodovodnim sistemom sa izvora kaptiranim bunarom u Drušićima. Sa ovog izvora voda se preko pumpnog postrojenja doprema do rezervoara Jelenak koji je na koti 200m. Iz rezervoara Jelenak voda se doprema gravitaciono do naselja Drušići i cjevovodom duţine oko 10km koji ide putem preko Pavlovih strane preko SinĊona do naselje Rijeke Crnojevića. Do 2009. godine izvršena je i rekonstrukcija distibucione mreţe samog naselja Rijeka Crnojevića.

ODVOĐENJE OTPADNIH VODA U okviru gradskog podruĉja posebnim kanalizacionim sistemom je pokrivena i Rijeka Crnojevića. Otpadne vode samog naselja Rijeka Crnojevića kao i fabrike za preradu ribe procjenjenog zagaĊenja kao 400 ES



(ekvivalentnih stanovnika) su zagaĊivale vode Rijeke Crnojevića kao i samog Skadarskog jezera pa se pristupilo izgradnji postrojenja za prešišĉavanje otpadnih voda (PPOV). Otpadna voda sakupljena kanalizacionim kolektorom se putem crpne stanice vodi do ureĊaja za preĉišćavanje i nakon preĉišćavanja upušta u prirodni recipijent Rijeku Crnojevića. Ovo je jedino PPOV za sada na podruĉju Prijestonice Cetinje jer je PPOV za sam grad Cetinje, kao što je navedeno, u fazi planiranja i projektovanja. ProizvoĊaĉ otpadnih voda ĉiji kvalitet moţe bit razliĉit od kvaliteta komunalnih otpadnih voda je “Ribarstvo”, Rijeka Crnojevića. Njihove otpadne je potrebno kvantitativno i kvalitativno mjeriti i osmatrati i ako se utvrdi da im je kvalitet razliĉit od kvaliteta komunalnih otpadnih voda potrebno ih je preĉišćavati prije upuštanja u gradsku kanalizaciju. Ako se utvrdi da im je kvalitet otpadne vode razliĉit od komunalnih otpadnih voda ne smiju se upuštati kanalizacioni sistem bez prethodnog predtretmana. Nijedna od navedenih kategorija otpadne vode se ne smije upuštati u prirodni recipijent bez prethodnog preĉišćavanja. Uobiĉajena praksa je da se otpadne vode ne smiju upuštati u atmosfersku kanalizaciju jer je to samo posredno upuštanje u recipijent, kao i da se sprijeĉi upuštanje kišnice, odnosno oborinskih voda u fekalnu kanalizaciju. ODVOĐENJE ATMOSFERSKIH VODA Kako se podruĉje Rijeke Crnojevića ne urbanizuje u većoj mjeri, smatra se da je neracionalno graditi atmosfersku kanalizaciju za cijelo podruĉje. OdvoĊenje padavina sa krovnih površina potrebno je regulisati olucima kojima se padavine odvode do najbliţih zelenih površina. Prije ovakvog odvoĊenja kišnih voda potrebno je, pogotovo u ljetnjem periodu razmotriti i realizovati mogućnosti sakupljanja kišnice kao vode koja se moţe koristiti u tehniĉke svrhe. I otpadne oborinske sa kolovoznih površina regulisanjem padova je potrebno odvesti do najbliţih zelenih površina, s tim što je potrebno razmotriti mogućnost njihovog preĉišćavanja u sluĉaju eventualnog zagaĊenja parkirnih površina od ulja i masti vozila. 3.3.2 PLANSKO RJEŠENJE VODOSNABDJEVANJE Stanovništvo sa podruĉjA Cetinja snabdjeva se sa nekoliko posebnih vodovodnih podsistema od kojih su dva za gradsko podruĉje vodovodni sistem za sam grad Cetinje i vodovodni sistem za Rijeku Crnojevića. Da bi se dimenzionisali potrebna distributivna vodovodna mreţa, potrebno je usvojiti specifiĉnu dnevnu potrošnju po korisniku, kao i koeficijente dnevne i satne neravnomjernosti. OdreĊivanje specifiĉne potrošnje je jako osjetljivo, jer se bazira na ĉitavom nizu pretpostavki i drugih parametara i osnovnih kriterijuma kao što su: veliĉina i tip naselja, struktura potrošaĉa, stepen opremljenosti stanova ili porodiĉnih kuća, struktura i kategorija hotelskih opdnosno smještajnih kapaciteta, klimatski uslovi, zastupljenost kultivisanog zelenila, vrsta i veliĉina okućnica, saobraćajne površine i drugi zahtjevi koje treba da zadovolji procjenjena dnevna bruto potrošnja po korisniku. Da bi se provjerila opravdanost planiranih tehniĉkih rješenja i izbjegle veće greške u investicionim zahvatima vezanim za objekte vodosnabdijevanja, znaĉajno je utvrditi perspektivne potrebe za vodom. Kao polazni podatak za odreĊivanje normi potrošnje vode razmatrane su specifiĉna potrošnja vode po stanovniku na dan iz Vodoprivredne osnove Republike Crne Gore i ostalih navedenih dokumenata. U Vodoprivrednoj osnovi navedeno je da je prosjeĉna specifiĉna potrošnja u litrima po stanovniku na dan u Crnoj Gori 1996. godine, iznosila oko 300 l/stan/dan Predloţene norma za potrošnju vode po stanovniku na dan u Vodoprivrednoj osnovi, za gradske vodovodne sisteme za Jadranski sliv, za period 2001, 2011, 2021, iznose 400, 460, 520 l/kor/dan, respektivno, odnosno za Crnomorski sliv za isti period 380, 420, 480 l/kor/dan respektivno. Imajući u vidu da se od vremena kad je usvojena Vodoprivredna osnova ide na smanjenje specifiĉne potrošnje vode po stanovniku na dan, kao i da se u Vodoprivrednoj osnovi ne preporuĉuje striktno odreĊivanje specifiĉne dnevne potrošnje prema Vodoprivrednoj osnovi, već prilagoĊavanje datom sluĉaju za navedeno podruĉje, uobiĉajeno se usvajaju manje norme potrošnje od naznaĉenih u Vodoprivrednoj osnovi. Na podruĉju Rijeke Crnojevića, koja se ubraja u naselja gradskog tipa, predlaţe se norma potrošnje od 250l/stan/dan odnosno 270 l/stan/dan ako se ne raĉuna industrijska potrošnja odvojeno.



Iz Cetinjskog vodovodnog preduzeća se predlaţe da se u okviru potreba za vodom planiraju i koliĉine potrebne za protivpoţarne potrebe u turistiĉkim centrima i naseljima, za navodnjavanje. TakoĊe je i preporuka da se u pojedine tehniĉke svrhe koriste vode nastale preĉišćavanjem sivih voda. Potrebno je razmotriti još jedan alternativni tip vodosnabdjevanja tehniĉkom vodom, usko povezan sa odvoĊenjem i preĉišćavanjem otpadne vode koji se već duţe vreme primjenjuje u svijetu, a to je korišćenje preĉišćene sive vode. Otpadna voda kao i ĉvrsti otpad se moţe odvajati na samom mjestu nastanka na sivu vodu, vodu od pranja i crnu vodu, vodu od upotrebe toaleta. Po sakupljenim podacima, zavisno od potrošaĉa, udio sive vode u otpadnoj vodi iznosi od 50 % do 80%. Ova siva voda je mnogo manje zagaĊena od crne vode i ako se odmah prećišćava na mjestu nastanka odvojeno od crne vode u septiĉkim jamama za sivu vodu, te pješĉanim filterima, poslije preĉišćavanja se moţe koristit za zalivanje ili u odvojenim instalacijama za ispiranje toaleta. Sa druge strane u potrošnji vode na dio koji se koristi za ispiranje toaleta otpada oko 25% potrošnje po stanovniku. Dakle korišćenjem tehniĉke vode za ispiranje toaleta smanjila bi se potrošnja po stanovniku za 25%, a koliĉina otpadne vode za oko 50% (uz korišćenje ostatka tehniĉke vode za zalivanje). Ovakav naĉin vodosnabdjevanja zahtijeva temeljnu i sveobuhvatnu edukaciju stanovništva. Imajući sve navedeno u vidu, preporuĉuje se sljedeća specifiĉna potrošnja po stanovniku na dan: Podruĉje Rijeke Crnojevića

- gosti u hotelu 350 l/stan/dan - potrošnja po stanovniku 270 l/stan/dan

- potrošnja po stan. u vikend kućama 150 l/stan/dan Na Rijeci Crnojevića se usvaja specifiĉna potrošnja po zaposlenom na dan u neindustrijskim objektima od 50 l/stan/dan, a u industrijskim 160 l/stan/dan. Koeficijent dnevne neravnomjernosti se usvaja 1,25 za sam grad Cetinje, a koeficijentom satne neravnomjernosti Khmax od 1,8. Za ostala podruĉja u koje spada i Rijeka Crnojevića se smatra da su usvojene norme u danu maksimalne potrošnje pa se usvaja samo koeficijent satne neravnomjernosti 1,8. Kao što je navedeno, u okviru proraĉuna potrebnih koliĉina vode u dnevnoj normi potrošnje po stanovniku, uobiĉajeno je da se sem dnevnih koliĉina potrebnih za jednog korisnika, obuhvate i potrebne koliĉine za komercijalne potrebe, komunalne potrebe kao i samo zalivanje zelenih površina oko većih objekata. Predlaţe se da se na bezvodnim podruĉjima, koristi autohtono rastinje koje je prilagoĊeno velikim nesrazmjerama u koliĉinama padavina ljeti i zimi, koje nije potrebno dodatno zalivati. Tabela: Potrebne koliĉine voda za snabdjevanje Rijeke Crnojevića

Naselje Potrošaĉi Potrošnja vode Qdnmax (l/s)

Khmax Ukupno

Qhmax (l/s)

1 2 3 4 5

Stanovnika Spec.potroš l/stan/dan (1 x 2) (3 x 4)

Rijeka Crnojevića

Stanovnici 1230 270.00 3.84 1.80 6.92

Zaposleni 68 50.00 0.04 1.80 0.07

Turisti 263 350.00 1.07 1.80 1.92

Zaposleni u industiji 20 160.00 0.04 1.80 0.07

Ukupno 1581 4.99 8.97

Za planiranu projekciju stanovništva, turista i zaposlenih proraĉunata je maksimalna dnevna potrošnja i maksimalna satna potrošnja Rijeke Crnojevića. Maksimalna dnevna potrošnja za podruĉje Rijeke Crnojevića iznosi 4,99l/s, a maksimalna satna od 8,97l/s Potreban rezervoarski prostor za 12 satnu rezervu, u odnosu na maksimalnu dnevnu potrošnju, iznosi od 220 m³ odnosno uvećan za poţarnu rezervu od 300 m³. POŢARNA REZERVA U okviru proraĉunate potrošnje u rezervoarskom prostoru potrebno je obuhvatiti i poţarnu rezervu. Potrebna koliĉina za gašenje poţara naseljima do 1000 stanovnika, u koje spada Rijeka Crnojevića, je 10l/s sa planiranim trajanjem od 2 sata odnosno pretpostavljenim jednim istovremenim poţarom, što iznosi 72m³. Za ovu koliĉinu treba uvećati rezervoarski prostor i ova koliĉina vode mora biti stalno u rezervoaru za gašenje eventualnog poţara.



SANITARNE ZONE ZAŠTITE Oko svih izvorišta koja se koriste za vodosnabdijevanje potrebno je uspostaviti propisan reţim zaštite izvorišta prema postojećoj zakonskoj regulativi, Pravilnik o odreĊivanju i odrţavanju zona i pojaseva sanitarne zaštite izvorišta i ograniĉenjima u tim zonama (Sl.l. CG br. 66/09). Zone sanitarne zaštite koje je potreno odrediti i uspostaviti oko izvorišta su:

- I zona zaštite (zona neposredne zaštite) - zona strogog reţima zaštite - II zona zaštite (Uţa zona zaštite) – zona ograniĉenog reţima zaštite - III zona zaštete (šira zona zaštete) – zona nadzora

Za izvorišta koja snabdijevaju do 200 stanovnika ne odreĊuje se III zaštitna zona, a za izvorišta koja snabdjevaju vodom za piće do 20 stanovnika ne odreĊuje se II I III zaštitna zona. I zona zaštite ima granicu udaljenu 10m od objekata za zahvatanje vode. Podruĉje I zone zaštite mora biti ograĊeno ogradom od neovlašćenog pristupa. U I zoni se mogu obavljati samo aktivnosti vezane za upravljanje vodosnabdjevanjem. II zona zaštite za izvorišta ĉija je izdašnost manja od 10l/s ima granicu na udaljenosti od 10m od granice I zaštitne zone. U drugoj zoni je zabranjeno izvoĊenje radova i objekata koji mogu ugroziti izvorište (ispuštanje otpadnih voda, odlaganje otpada, graĊenje saobraćajnica bez kontrolisanog sistema odvodnje, poljoprivredna proizvodnja sa vještaĉkim Ċubrivima, pesticidima i herbicidima), stoĉarska proizvodnja osim za vlastite potrebe domaćinstva. Za izvorišta manja od 50l/s granica II zone je 50m od granice I zone, a za izvorišta koja imaju izdašnost veću od 50l/s granica II zone je najmanje 50m udaljena od I zone. III zona zaštite se odreĊuje nakon hidroloških i hidrogeoloških ispitivanja, odnosno u skladu sa hidrološkim, hidrogeološkim i drugim svojstvima zemljišta i slivnih podruĉja i predviĊenim naĉinom njihovog korišćenja. U III zoni sanitarne zaštite zabranjeno je ispuštanje nepreĉišćenih otpadnih voda, odlaganje otpada sem na sanitarne deponije, graĊenje saobraćajnica bez kontrolisanog sistema odvodnje, graĊenje industrijskih i drugih objekata ĉije otpadne vode mogu ugroziti, zagaditi izvorište. Zone sanitarne zaštite se utvrĊuju Rješenjem o zaštiti izvorišta. Za većinu izvorišta Cetinja, pa i Rijeke Crnojevića, uspostavljena je samo I zaštitna zona. Potrebno je uspostaviti i II zaštitnu zonu udaljenu najmanje 50 m od granice I zaštitne zone. Za odreĊivanje i uspostavljanje III zaštitne zone potrebno je napraviti plan i projekat i izvršiti potrebna hidrološka i hidrogeološka ispitivanja, i nakon tih ispitivanja u skladu sa hidrološkim, hidrogeološkim i drugim svojstvima zemljišta i slivnog podruĉja odrediti III zonu zaštite izvorišta. Posebno je potrebno uraditi kvalitetnu, kontorlisanu regulaciju odvodnje atmosferskih voda sa saobraćajnica u zaštitnim zonama. Na osnovu Zakona u vodama iz poglavlja Obaveze i kontole kvantiteta i kvaliteta vode, vidi se da je duţno preduzeće za vodovod i kanalizaciju “da postavi ureĊaje obezbijedi stalno i sistematsko registrovanje koliĉina vode i ispitivanje kvaliteta vode na vodozahvatu” za izvorišta koja su zakonskom regulativom predviĊena za vodosnabdjevanje. Za podruĉje prijestonice Rijeke Crnojevića je izvorište Struge, odnosno Karuĉ. Urbanistiĉko tehniĉki uslovi za projektovanje spoljašnjih vodovodnih instalacija daju se kroz sljedeće preporuke. - U vodovodnu mreţu ugraĊivati PEHD (polietilen visoke ĉvrstoće) za manje preĉnike i DCI (daktilni liv)

za veće preĉnike cijevi. - Pritisak u distribucionoj vodovodnoj mreţi ne smije prelaziti 6 bara. - Na dovodne cjevodode do rezervoara zabranjeno je prikljuĉenje potrošaĉa. - Potrebno je da minimalni preĉnik bude 100 mm, odnosno 90mm da bi se vodovodna mreţa koristila

ujedno kao i hidrantska. - Razmak hidranata treba da bude minimalno 70 do 100m i da se ugraĊuju nadzemni hidranti. - Kućne prikljuĉke treba ugraĊivati preko standardizovanih šahtova sa vodomjerima i svaka jedinica

treba imati vlastiti vodomjer pomogućnošću sa daljinskim oĉitavanjem. U sluĉaju više stambenih jedinica u jednom objektu, ugraditi vodomjer posebno za svaku stambenu jedinicu. Vodomjerni šaht treba biti obavezno van objekata sa nesmetanim pristupom.

- Uskladiti poloţaj vodovodnih instalacija sa drugim podzemnim instalacijama. ODVOĐENJE OTPADNIH VODA U okviru posmatranog podruĉja Rijeke Crnojevića, vaţno je naglasiti da upotrebljene vode koje se upuštaju u gradsku kanalizaciju trebaju biti takvog kvaliteta da ispunjavaju zakonom propisane parametre za kvalitet otpadnih voda koje se upuštaju u gradsku kanalizaciju.



Uobiĉajena praksa u planiranju je da se koliĉine otpadnih voda obraĉunavaju kao 80% potrošene koliĉine vode uzimajući u obzir da su za dimenzionisanje kanalizacionih infrastruktura mjerodavna maksimalna satna koliĉine potrošene vode. Kanalizaciona mreţa posmatranog podruĉja formira se tako da se omogući odvodnja otpadne vode sa planiranog podruĉja i da se poslije preĉišćavanja upušta u prirodni recipijent najkraćim mogućim putem. Otpadna voda se koliko je to moguće usmjerava gravitaciono kanalizacionom mreţom koja prati mreţu saobraćajnica. U sluĉaju potrebe izbjegavanja graniĉnog pada kanalizacionih cijevi, formiraju se kaskadni šahtovi. Na podruĉju naselja, planira se izgradnja centralizovanih ureĊaja za preĉišćavanje, kakav je i uraĊen na Rijeci Crnojevića Tabela proraĉuna proticaja otpadnih voda za podruĉje Rijeke Crnojevića

Naselje Khmax Koeficijent otpadne

vode Q(l/s)

1 2 3

(1 x 2)

Rijeka Crnojević 8.97 0.8 7.18

Za planiranu projekciju stanovništva, turista i zaposlenih stanovnika maksimalni protok otpadne vode za Rijeku Crnojevića bi bio 7,18 l/s . U okviru preĉišćavanja otpadnih voda predlaţe se da se razmotri mogućnost odvojenog preĉišćavanja sivih i crnih voda, odnosno kao što je već navedeno otpadnih voda od pranja i od toaleta. Dakle, potrebno je ozbiljno razmotriti na ovom podruĉju odvajanje otpadne vode na mjestu nastanka na sive vode i crne vode. Siva voda nastala kao otpadna voda od pranja ima mnogo manje nitrata, mnogo manje patogenih organizama i brţe se razlaţe, a samim tim i preĉišćava od crne vode, vode od toaleta. Siva voda spajanjem sa crnom vodom gubi sve navedene pogodnosti za brţe preĉišćavanje i vrlo brzo poprima osobine crne vode i samim tim zahtijeva kompleksniji naĉin preĉišćavanja sa povećanim trajanjem. Kao što je navedeno prema podacima na osnovu iskustava upotrebe preĉišćene sive vode na nivou Evropskih drţava koliĉina sive otpadne vode se kreće od 50% do 80%. Teško da bi se moglo izvesti razdvajanje u postojećim sistemima u gradu Cetinju. Potrebno je ovakav pristup postepeno planirati i za manja podruĉja. Dakle razdvajanjem otpadne vode na mjestu nastanka na crnu i sivu vodu koliĉina otpadne vode u Rijeci Crnojevića bi se smanjila sa 7.18l/s na 3.59l/s. Siva otpadna voda bi se preĉišćavala tako što bi se nakon taloţenja u septiĉkoj jami i filtriranja na pješĉanim filterima vodila na preĉišćavanje u otvorene bazene koji su ukopani u zemlju i gdje su posaĊene biljke koje vrše finalno preĉiošćavanje. Ovako preĉišćena voda se moţe koristiti u tehniĉke svrhe, za zalivanje i za ispiranje toaleta. Na osnovu planiranog broja stanovnika i turista u Rijeci Crnojević planira se lokalni kanalizacioni sistem sa sakupljanjem, preĉišćavanjem i ispuštanjem otpadnih voda u recipijent u skladu sa drţavnim i meĊunarodnim propisima. Ovakav sistem je većim dijelom i izgraĊen. Domaćinstva u seoskim, udaljenijim podruĉjima će i dalje odvoditi svoje otpadne vode putem septiĉkih jama koje trebaju biti propisne septiĉke jame u kojima će se dostići potreban stepen preĉišćavanja otpadnih voda. Otpadne vode iz septiĉkih jama potrebno je odvoditi što dalje od ponora i to ako je moguće u porozan nanos. Mogu se koristiti i fabriĉki proizvedene vodonepropusne septiĉke jame od polipropilena ili polietilena koje imaju, zavisno od kapaciteta, dvije ili tri komore. Ove septiĉke jame mogu biti kapaciteta 5, 10, 15, 20 ekvivalentnih stanovnika (ES). Prilikom planiranja i tokom dalje izrade projektne dokumentacije i izgradnje objekata za odvoĊenje i preĉišćavanje otpadnih voda potrebno je striktno poštovati pravilo da se otpadne vode nigdje ne uvode direktno u ponore, bez obzira na stepen preĉišćenja. Propisna septiĉka jama se, dakle planira kao adekvatno riješenje za individualne objekte. Praksa je da ako se u pojedinim ugostiteljskim objektima pojave otpadne vode ĉiji kvalitet nije nivoa kvaliteta otpadnih komunalih voda (najvjerovatnije po povećanim koliĉinama organskih materija, ulja i masti) takve otpadne vode je potrebno preĉistiti na separatoru ulja i masti. Ribarstvo -Riejka Crnojevića treba da uvede predtretman otpadnih voda. Nakon tretmana otpadnih voda naselja na ureĊaju za preĉišćavanje otpadnih voda, preĉišćene vode moraju imati kvalitet koji se zahtijeva prije upuštanje u recipijent prema Pravilniku o kvalitetu i sanitarno tehniĉkim uslovima za ispuštanje otpadnih voda u



recipijent i javnu kanalizaciju, naĉinu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadrţaju izvještaja o utvrĊenom kvalitete otpadnih voda (Sl.l. CG 45/08). Na ugostiteljskim objektima na Rijeci Crnojevića potrebno je planirati postavljanje separatora ulja i masti. Nakon ispuštanja preĉišćene otpadne vode u recipijent ne smije se ni u kom sluĉaju narušiti kvalitet recipijenta odnosno recipijent mora ostati u okviru klase i kategorije recipijenta predviĊene Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda („Sluţbeni list CG“ broj 27/07) i Zakonom o vodama ((„Sluţbeni list CG“ broj 27/07). Urbanistiĉko tehniĉi uslovi za projektovanje fekalne kanalizacije daju se kroz sljedeće preporuke:

- U kanalzacionu mreţu se ugraĊuju PEHD i PE (polietilen) i PP (polipropilen) cijevi. - Minimalni, odnosno makimalni pad u kanalizacionoj mreţi iznosi 2‰ i 6% respektivno vodeći raĉuna

o preĉnicima cijevi. - Na svim vertikalnim i horizonalnim lomovima, i mjestima promjene preĉnika i prikljuĉenja

kanalizacionih cijevi, potrebno je predvidjeti revizione šahtove. - Na kanalizacionim cijevima u pravcu razmak šahtova predvidjeti ne veći od 30m. - Minimalni preĉnici cijevi su 250mm. - Ne upuštati kišnicu u fekalnu kanalizaciju. - U sluĉaju izgradnje objekata prije kanalizaciong sistema izgraditi propisne septiĉke jame sa

ureĊajima za preĉišćavanje otpadnih voda. - Zabraniti izgradnju propusnih “septiĉkih jama” odnosno upojnih bunara. - Uskladiti poloţaj fekalnih instalacija sa drugim podzemnim instalacijama.

ODVOĐENJE ATMOSFERSKIH VODA Rijeka Crnojevića se ne urbanizuje u većoj mjeri i smatra se da je neracionalno graditi atmosfersku kanalizaciju. OdvoĊenje padavina sa krovnih površina potrebno je regulisati olucima kojima se padavine odvode do najbliţih zelenih površina. Prije ovakvog odvoĊenja kišnih voda potrebno je, pogotovo u ljetnjem periodu razmotriti i realizovati mogućnosti sakupljanja kišnice kao vode koja se moţe koristiti u tehniĉke svrhe. I otpadne oborinske vode sa kolovoznih površina regulisanjem padova je potrebno odvesti do najbliţih zelenih površina, s tim što je potrebno, u okviru projektne dokumentacije, razmotriti mogućnost njihovog preĉišćavanja u sluĉaju eventualnog zagaĊenja parkirnih površina od ulja i masti vozila. U pogledu spreĉavanja erozije zemljišta, potrebno je planski zasaĊivati drveće i ţbunasto rastinje po eventualno ugroţenim podruĉjima, sve buduće usjeke, nasipe kod izgradnje puteva i objekata potrebno je zatraviti i osigurati od erozije (odreĊenim geotekstilnim strukturama) dok ne stasa zasaĊeno drveće i rastinje. Potrebno je, gdje je to god moguće, zatravniti kanale kojim otiĉe voda i redovno ih odrţavati i ĉistiti. Potrebno je da se prati ponašanje terena kod svih novoizvedenih infrastrukturnih i drugih objekata. Ako se primijeti poĉetak erozije zemljišta, potrebno ga je blagovremeno sprijeĉi odgovarajućim mjerama. Kao što je već navedeno, plansko podruĉje se ne urbanizuje u većoj mjeri i smatra se da je neracionalno graditi atmosfersku kanalizaciju za cijelo podruĉje. Za odvoĊenje atmosferskih voda sa betonskih i ostalih poploĉanih površina i krovova manjih objekata mogu se izgraditi rezervoari za prihvat oborinskih voda za pojedinaĉne objekte ili za više susjednih objekata. Vode koje bi se sakupile na ovaj naĉin mogu se koristiti kao tehniĉka voda i voda za zalivanje. Mreţa za prikupljanje oborinske kanalizacije riješiće se na nivou buduće projektne dokumentacije. Uz rezervoare je potrebno predvidjeti i filtriranje oborinske vode. Voda će se koristiti kao tehniĉka voda i voda za zalivanje. Kanalisanje atmosferskih voda uz eventualno potrebne saobraćajnica planira se putem otvorenih rigola uz samu saobraćajnicu. Predlaţe se, gdje je to moguće i odvoĊenje oborinskih voda preko plitkih kanala - rigola za sakupljanje i odvoĊenje kišnice. Potrebno je rigole planirati kao objekte – rigole-kanalete sa propusnim dnom tako da mogu da se uklope u tzv. odrţivi sistem odvodjenja kišnih voda (SUDS – Sustainable Urban Drainage System). Rigoli mogu biti izgraĊeni kao dio uobiĉajenih puteva, raskrsnica ili mogu biti nezavisni od ulica naselja smješenih na granici podslivova. TakoĊe je u daljoj projektnoj dokumentaciji, potrebno razmotriti primjenu ostalih komponenata (elemenata) SUDS-a, kao što su porozni asfalti, retenzioni bazeni da bi se povećala mogućnost prirodne odvodnje vode, a smanjila opasnost od poplava.



U kombinaciji sa sistemom kanaleta biće neophodno da se projektuje sistem otvorenih kanala odnosno mreţa kanalizacionih cijevi kako bi se površinski oticaj od rigola odveo van planiranog podruĉja a prilagoĊeno konfiguraciji terena. Izgradnja zatvorenih kanalizacionih kolektora, kojima bi se sakupljale i kanalisale kišne kanalizacije sa većih površina i grupe objekata i sakupljale u sabirni kanal za cijelo podruĉje nije, potrebna na ovom podruĉju. U pogledu spreĉavanja erozije zemljišta usljed padavina, potrebno je planski zasaĊivati drveće i ţbunasto rastinje po eventualno ugroţenim podruĉjima, sve buduće objekte, usjeke, nasipe kod izgradnje puteva potrebno je zatraviti i osigurati od erozije (odreĊenim geotekstilnim strukturama) dok ne stasa zasaĊeno drveće i rastinje. Potrebno je gdje je to god moguće zatravniti kanale kojim otiĉe voda. Potrebno je da se prati ponašanje terena kod svih novoizvedenih infrastrukturnih i drugih objekata. Ako se primijeti poĉetak erozije zemljišta, potrebno je blagovremeno sprijeĉi odgovarajućim mjerama. Urbanistiĉko tehniĉi uslovi za projektovanje kišne kanalizacija: - Striktno zabraniti upuštanje fekalne kanalizacije u bilo koji objekat za odvoĊenje kišne kanalizacije. - U oborinsku mreţu se ugraĊuju PEHD i PE (polietilen), PP (polipropilen) cijevi. - Minimalni preĉnici cijevi za atmosfersku kanalizaciju su 300mm. - Ne upuštati kišnicu u fekalnu kanalizaciju. 3.4 UPRAVLJANJE OTPADOM 3.4.1 POSTOJEĆE STANJE Sakupljanje i odvoz otpada u Rijeci Crnojevića vrši se u okviru sakupljanja otpada sa gradskog podruĉja. Od koliĉine sakupljenog otpada, vrste sakupljenog otpada iznose: papir i kartonska ambalaţa 17%, staklo 7%, tekstil 3%, PVC 10%, metal 4%, otpad iz parkova i drugi 32%, ostali miješani otpad 27%.

Otpad sa Rijeke Crnojevića se odvodi na deponiju Livade u Podgorici u okviru odvoţenja otpada Cetinjskog podruĉja. Na podruĉju Cetinja ne postoji sanitarna deponija. Lokacija i mjesto za odlaganje otpada je udaljeno 7km od samog Cetinja, i nalazi se na putnom pravcu Cetinje - Budva, u reonu ZabrĊe na mjestu Vrtijeljka. Na ovom neureĊnom odlagalištu vrši se odlaganje otpada bez selekcije, pomoću mehanizacije, posipanjem zemljom i pješĉanim frakcijama. Mehanizacija za upravljenje otpadom je u prosjeku stara 25 godina. Procjenjuje se da je zapunjenost odlagališta otpada oko 55% i, ovo odlagalište ne zadovoljava sanitarne uslove za odlaganje otpada. Na teritoriji u blizini Rijeke Crnojevića postoji i veći broj manjih nekontrolisanih nesanitarnih odlagališta koje je neophodno sanirati. Dolje je dat prikaz ovih nesanitarnih odlagališta u odnosu na putni pravac uz koji se nalaze, kilometraţa tog putnog pravca u odnosu na lokaciju nelegalne deponije, vrsta otpada koji se deponuje, procijenjena vrsta i kolĉina otpada. Putni pravac Rvaši - Dodoši - ŠinĊon - Rijeka Crnojevića u duţini 6km

na 1 km Lokacija Pavlova strana (Brestovi) miješani otpad, dušeci 10 m3

na 3 km Lokacija ispod Pavlove strane miješani otpad 6 m3

Putni pravac Rijeka Crnojevića - Komarno u duţini 14km

na 4 km Lokacija most u Dujevi miješani otpad, dušeci 4 m3

na 8 km Lokacija Dinari miješani otpad, nasip 2 m3

na 8,5 km Lokacija Ekaĉko ţdrijelo miješani otpad, nasip, cigle 5 m3

3.4.2 PLANSKO RJEŠENJE Otpad je prema Direktivi 75/442/EEC (dopunjena sa 2006/12/EC) i prema Zakonu o upravljanju otpadom („Sluţbeni list RCG“, broj 64/11) svaka materija ili predmet koje je vlasnik, odnosno imalac odbacio, namjerava da je odbaci ili je duţan da odbaci. Otpad se klasifikuje po grupama i podgrupama u skladu sa porijeklom otpada i vrstama u zavisnosti od opasnih svojstava otpada. Vrste otpada su opasni i neopasni otpad, a u pogledu odlaganja i inertni otpad. Imalac otpada, pravno ili fiziĉko lice koje proizvodi ili posjeduje otpad, snosi troškove preventivnih mjera i mjera upravljanja otpadom, troškove sanacionih



mjera zbog zagadjivanja i šteta koje se nanose ţivotnoj sredini i imalac otpada je duţan da upravlja otpadom u skladu sa zakonom i zahtjevima zaštite ţivotne sredine. Prilikom planiranja upravljanja rukovodilo se principima usvojenim u navedenim dokumetnima i zakonskim aktima: - Strateški master planu za upravljnje ĉvrstim otpadom na drţavnom nivou (Gopa 2004, Projekat finansiran od EU), - Plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period od 2008 do 2012, - Nacionalna politika upravljanja otpadom (2004), - Zakon o upravljanju otpadom („Sluţbeni list CG“, broj 64/11), - Pravilnik o klasifikaciji otpada i katalogu otpada („Sluţbeni list CG“, broj 35/12), - Zakon o komunalnim djelatnostima („Sluţbeni list RCG“, broj 12/95), - Pravilnik o postupanju sa graĊevinskim otpadom, naĉinu i postupku prerade graĊevinskog otpada,

uslovima i naĉinu odlaganja cement azbestnog graĊevinskog otpada („Sluţbeni list CG“, broj 50/12), - Pravilnik o naĉinu pakovanja i odstranjivanju otpada koji sadrţi azbest (Sluţbeni list CG“, broj 59/13), - Pravilnik o bliţim karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno-tehniĉkim uslovima, naĉinu

izrade i zatvaraja deponija („Sluţbeni list CG“, broj 31/13), - Pravilnik o uslovima za preradu biootpada i kriterijumi za odreĊivanje kvaliteta produkata organskog

recikliranja iz biootpada („Sluţbeni list CG“, broj 59/13), - Lokalni plan upravljanja otpadom Prijestonice Cetinje 2011 –2015. (Nacrt), - Analiza naĉina prikupljanja, prevoza i prerade otpada iz prijestonice Cetinje.

Prilikom Upravljanja otpadom potrebno je posebno se rukovoditi osnovnim principima upravljanja otpadom koji su obuhvaćeni Zakonom o upravljanju otpadom (ĉl. 4.). Principi su bili utvrĊeni i Drţavnim planom upravljanja otpadom i svi Lokalni planovi upravljanja otpadom trebaju se rukovoditi ovim principima. 1. princip odrţivog razvoja – kojim se obezbjedjuje efikasnije korišćenje resursa, smanjenje koliĉine otpada i postupanje sa otpadom na naĉin kojim se doprinosi ostvarivanju ciljeva odrţivog razvoja; 2. princip blizine i regionalnog upravljanja otpadom radi tretiranja ili odlaganja otpada što je moguće bliţe mjestu nastajanja u skladu sa ekonomskom opravdanošću izbora lokacije. Regionalno upravljanje otpadom obezbjedjuje se razvojem i primjenom regionalnih strateških planova zasnovanih na evropskom zakonodavstvu i nacionalnoj politici; 3. princip predostroţnosti, odnosno preventivnog djelovanja, preduzimanjem mjera za spreĉavanje degradacije ţivotne sredine i u sluĉaju nepostojanja nauĉnih i struĉnih podataka; 4. princip «zagadjivaĉ plaća» prema kojem vlasnik otpada snosi troškove preventivnih mjera i mjera upravljanja otpadom i troškove sanacionih mjera zbog zagadjivanja i šteta nanijetih ţivotnij sredini; 5. princip hijerarhije kojim se obzbjedjuje poštovanje redosljeda prioriteta u praksi upravljanja otpadom (prevencija, redukcija, ponovna upotreba otpada, reciklaţa, iskorišćavanje vrijednosi otpada kroz kompostiranje, proizvodnju energije i dr., odlaganje ili spaljivanje otpada). Na podruĉju Rijeke Crnojevića otpad će se generisati u domaćinstvima, komercijalnim i kulturnim djelatnosima, turistiĉkim i industrijskim objektima. Jedinica lokalne samouprave ima obavezu praćenja aktivnosti upravljanja otpadom na svojoj teritoriji i to u saradnji sa Ministarstvom za zaštitu ţivotne sredine i Agencijom za zaštitu ţivotne sredine kao i da saĉinjava izvještaje o svim pitanjima zaštite ţivotne sredine i otpada. Poslovi upravljanja otpadom, odnosno sakupljanja, transporta i odlaganja otpada, na podruĉju Opštine Cetinja, do sada su bili organizovani u okviru Javnog komunalnog preduzeća, kome je to bila osnovna djelatnost i ĉiji je osnivaĉ Prijestonica Cetinje. Upravljanje otpadom se vršu na teritoriji Prijestonice Cetinje, na gradskom podruĉju, odnosno planskom podruĉju Rijeke Crnojevića, Od 2013. stupila je na snagu Odluka o osnivanju društva sa ograniĉenom odgovornošću "Komunalno" - Cetinje („Sluţbeni list Crne Gore“ - Opštinski propisi broj 30/13). Na podruĉju grada Rijeke Crnojevića najviše je zastupljen komunalni otpad, biološki razgradljivi otpad, posebne vrste otpada u koje spada otpad od elektriĉnih i elektronskih proizvoda, otpadna vozila, otpadne gume, otpadne baterije i akumulatori, otpadna ulja, otpadna ambalaţa, graĊevinski otpad, otpad koji sadrţi cement, kanalizacioni mulj, medicinski i veterinarski otpad. Biološki razgradljiv otpad je pogodan za anaerobnu (bez prisustva vazduha) ili aerobnu (uz prisustvo vazduha) razgradnju i to je otpad u koji spada biotpad, papir, karton. Biootpad je biološki razgradljiv otpad iz vrtova, parkova, od hrane i drugi otpad koji nastaje u domaćinstvu ili ugostiteljskim i maloprodajnim objektima.



Komunalni otpad, kako navodi Pravilnik o klasifikaciji otpada i katalog otpada je kućni otpad i sliĉan komercijalni i industrijski otpad. To je, dakle, otpad nastao u domaćinstvima kao i drugi otpad koji je po svojim svojstvima sliĉan otpadu nastalom u domaćinstvima i koji ne sadrţi opasan otpad. U komunalni otpad spada i otpad dobijen iz turistiĉkih objekata. U ovaj otpad spada i otpad sa javnih površina (Sastav komunalnog otpada mijenja se u zavisnosti od sredine u kojoj nastaje i zavisi od standarda stanovništva, tipa naselja, kvaliteta infrastrukture i sl. Strateškim Master planom utvrdjeno je da se generalno komunalni otpad sastoji od sledećih glavnih frakcija:

Organski otpad (otpad iz dvorišta, trava, lišće, odsjeĉene grane, otpad od hrane, drveće); papir i karton (novine, knjige, ĉasopisi, kancelarijski materijal, papir za pakovanje, toaletni papir, papir za ĉišćenje i sl.);

Plastika, ambalaţni materijal, kutije, boce, plastiĉne kese, folije;

Staklo (boce, tegle za hranu i ambalaţa za piće, ravno staklo, napr: prozor i sl.);

Metal (limene kante, aluminijum, gvoţdje i drugi metal);

Tekstil i koţa;

Ostalo (prljavština, pepeo, uliĉno smeće, prašina, neidentifikovani materijal). Saglasno Strateškom Master planu, procjena sastava komunalnog otpada (prosjeĉni godišnji sastav), u Centralnom regionu, kome pripada i Prijestonica Cetinje iznosi:

Papir i karton 17%

Staklo 7%

Metal 4%

Plastika 10%

Tekstil 5%

Organski 25%

Ostali 32%

Na podruĉju Prijestonice, uslugama sakupljanja i odvoţenja otpada svakodnevno su obuhvaćeni proizvodjaĉi otpada na gradskom podruĉju, i u naseljima gradskog karaktera, odnosno planirano podruĉje Rijeka Crnojevića. Sakupljanje otpada se vrši iz kontejnera gdje se odlaţu sve vrste otpada, a koji su postavljeni na lokacijama u gradu, naseljima gradskog karaktera u koje spada Rijeka Crnojevića. Kontejnere treba postaviti shodno planu postavljanja koji donosi "Komunalno" - Cetinje, uz saglasnost organa lokalne uprave za komunalne djelatnosti. Koriste se standardni kontejneri zapremine 1,1 m³ i kontejneri zapremine 5 – 7 m³. Zatim se otpad vozilima za sakupljanje transportuje do odlagališta – deponije i odlaţe bez posebnog tretmana i obrade. Vozni park za transport komunalnog otpada karakteriše nedovoljan broj vozila, kao ni vozila odgovarajućeg tipa, a i starost postojećih je preko 20 godina, a sliĉna situacija je i sa kontejnerima koji se ne odrţavaju na odgovarajući naĉin. Gradjevinski otpad se odlaţe na nekontrolisanim odlagalištima jer za isti nisu utvrĊene posebne lokacije, jedan dio ovog otpada se odlaţe na deponiju zajedno sa komunalnim otpadom. Izvorni proizvoĊaĉ komunalnog otpada duţan je da vrši odvojeno sakupljanje komunalnog otpada, a jedinica lokalne samouprave je duţna da organizuje selektivno sakupljanje otpada do 2015 godine. Na teritoriji Prijestonice Cetinje ovim planom planirano je da se vrši selektivno sakupljanje otpada radi reciklaţe otpada. PredviĊeno je da se postave kontejneri 1,1 m³ za materijale koji će se reciklirati:

Za papir i karton

Za staklo

Za konzerve i limenke

Za otpad iz dvorišta Naĉin na koji se vrši odvojeno sakupljanje komunalnog otpada radi obrade utvrĊuje se prema zakonu propisom nadleţnog organa jedinice loakalne samouprave. Nakon usvajanja Drţavnog plana upravljanja otpadom i Lokalnog plana upravljanja otpadom Prijestonice Cetinje, naĉin selektivnog sakupljanja otpada će biti preciziran od strane lokalne samouprave.



Planom upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period od 2008-2012 godine svaka jedinica lokalne samouprave je duţna da odredi lokaciju za zbrinjavanje graĊevinskog otpada za navedeni period, kompostište kao i reciklaţno dovrište. Prijestonica Cetinje nije još usvojila Lokalni plan upravljanja otpadom za period za koji je usvojen Plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period od 2008 do 2012. (ĉije je vaţenje produţeno do kraja 2013.g). Cetinje ima Nacrt Lokalnog plana upravljanja otpadom Prijestonice Cetinje za period 2011 - 2015, ali nije još usvojen. Na teritoriji Prijestonice Cetinje ne postoji odreĊena lokacija ni za reciklaţno dvorište ni za kompostište ni za deponiju inertnog materijala, na koji bi se mogao deponovati po vrstama otpad generisan na teritoriji naselja. Lokalnim Planom upravljanja otpadom Prijestonice Cetinje 2011– 2015 (nacrt) definisan je naĉin upravljanja otpadom za koji je nadleţna lokalna jedinica samouprave, formiranje pretovarnih stanica, reciklaţnih dvorišta, centar za kompostiranje, lokaciju za inertni graĊevinski otpad, sanacija postojećeg odlagališta otpada Vrtijeljke i buduća lokacija deponije otpada za Prijestonicu Cetinje, odnosno plansko podruĉje Rijeke Crnojevića. Odlagalište smeća na Vrtijeljci ne ispunjava uslove predvidjene Zakonom o upravljanju otpadom i Direktivama EU i potrebno ga je sanirati, u skladu sa prethodno utvrdjenim planom sanacije. Na deponiji – odlagalištu smeća na Vrtijeljci, potrebno je u cilju sanacije preduzeti odgovarajuće aktivnosti sa adekvatnom opremom i materijalom, a u skladu sa zakonom i utvrdjenim standardima. TakoĊe je na isti naĉin potrebno izvršiti sanaciju bivšeg odlagališta Ševrlja kao i ostalih nesanitarnih nekontrolisanih odlagališta na Cetinju. Za Prijestonicu Cetinje je Planom upravljanja otpadom predvidjeno jedno potpuno opremljeno reciklaţno dvorište na koje će se odlagati odreĊeni otpad i Rijeke Crnojevića. Da bi se isto uradilo potrebno je prethodno uraditi Studiju o izboru lokacije i upravljanja ovim dvorištem. Nakon uradjene tehniĉke dokumentacije o postavljanju dvorišta potrebna je dozvola od lokalne samouprave. Planom upravljanja otpadom takodje je predvidjena izgradnja Reciklaţnog centra u Podgorici za Opštine Podgorica, Danilovgrad i Cetinje, odnosno Rijeku Crnojevića. Reciklaţno dvorište je posebno nadgledani prostor i mjesto specijalno opremljeno za odvojeno sakupljanje iskoristivih frakcija otpada i to na mjestu njegovog nastanka kao i mjesto za problematiĉne opasne materije iz domaćinstva. U njemu se odvojeno odlaţu sve vrste otpada koje nastaju u domaćinstvu a po svom sadrţaju ne pripadaju komunalnom neopasnom otpadu. Reciklaţno dvorišta treba biti na mjestu dostupnom graĊanima, prema ovom planskom dokumentu lokacija reciglaţnog dvorišta se planira na Vrtijeljci. Dakle, planom upravljanja otpadom, predvidjeno je za Prijestonicu Cetinje jedno reciklaţno dvorište, potpuno opremljeno. U njemu će gradjani, u posebne kontejnere, moći, odlagati:

Karton, papir;

Staklenu ambalaţu (obojenu i prozraĉnu);

Ravno staklo (od polomljenih prozora, vrata i dr.);

Limenke, gajbe (za pivo, vino, sokove i sl.);

Ambalaţni materijali, stiropor;

Automobilske gume;

Kabasti plastiĉni materijal;

Bijelu tehniku (friţideri, zamrzivaĉi, štednjaci dr.);

Elektro opremu (video i audio tehnika, kompjuteri);

Mobilne telefone;

Ĉeliĉni manji otpad, otpadne kablove;

Obojene metale (bakar, aluminijum, cink i dr.);

Tekstil.

Planirana koliĉina otpada koja će se proizvoditi na Rijeci Crnojevića u odnosu na specifiĉnu proizvodnju

otpada po stanovniku na dan od 1/kg/stan/dan i planirani broj Korisnika od 1581 iznosi 1537kg dnevno,

odnosno 46t mjeseĉno, 553t godišnje. Sa procentom reciklaţe od 15%, odnosno 30% koliĉina otpda koju je

potrebno odvesti na deponiju se smanjuje na 470t, odnosno 329t respektivno na godišnjem nivou.



Rijeka Crnojevića

Proizvodnja otpada Kolicina otpada proizvedena uz reciklazu

stan. kg/stan/d kg/dan t/mjesec t/god

Procenat reciklaţe (%) t/god

Procenat reciklaţe (%) t/god

1 2 3 4 5 6 7 8 9

(1 x 2) (3 x 30) / 1000 (4 x 12)

6x(100-6)/100

6x(100-8)/100

Stanovnici 1,230 1 1,230 36.9 442.8 15 376.38 30 263

Zaposleni 68 0.5 34 1.02 12.24 15 10.40 30 7

Turisti 263 1 263 7.89 94.68 15 80.48 30 56

Zaposleni u industiji 20 0.5 10 0.3 3.6 15 3.06 30 2

UKUPNO 1,581 1,537 46 553 470 329

U proraĉun se nije išlo sa posebnom specifiĉnom potrošnjom po zaposenima i turistima. Smatra se da turisti prozvode 1/kg/stan na dan na podruĉju Rijeke Crnojeviĉa. Zaposleni u neindusrijskim djelatnostima proizvode 0,5/kg/stan/dan. Zaposleni u industrijskim djelatnostima smatra se da proizvode isto 0,5 kg/stan/dan komunalnog otpada. Za koliĉine otpada koji proizvode zaposleni u samim industrijskim djelatnostima Ribarstvo - Rijeka Crnojeviĉa, prerada ribe, kao što je navedeno vodiće se posebna evidencija jer se radi o otpadu koji nije komunalni.



4. SMJERNICE ZA SPROVOĐENJE PLANSKOG DOKUMENTA

4.1 SMJERNICE ZA DALJU PLANSKU RAZRADU Donošenjem ovog plana, prestaje da vaţi i da se primjenjuje Sintezni plan ureĊenja podruĉja Rijeke Crnojevića (1993.). Donošenjem ovog plana i dalje su na snazi i sprovode se sledeći planski dokumenti:

1. UP „Rijeka Crnojevića“, 1993.; 2. DUP „Više Palaca“, 2010.

Navedeni planski dokumenti primjenjuju se u cjelosti. Imajući u vidu kulturno-istorijske vrijednosti ambijenta i arhitekture, od nacionalnog znaĉaja, uslovi rekonstrukcije i sanacije objekata u obuhvatu istorijskog centra definisani su Urbanistiĉkim projektom Rijeke Crnojevića. MeĊutim, evidentno je da se isti nijesu poštovali tako da je predmetna cjelina znaĉajno izmjenjena, volumenom, oblikom,izgledom i matrijalizacijom – karakteristiĉan tradicionalni arhitektonski rjeĉnik osavremenjen je. Pored arhitektonske transformacije istorijska cjelina je ugroţena uĉestalim ekstremnim nivoima vodostaja rijeke i jezera. Iz navedenih razloga za objekte koji se nalaze u priobalnoj zoni rijeke (izuzev mlinova i pomoćnih) ovim Planom je predloţena mogućnost nadogradnje za jednu etaţu. O ovome treba pribaviti saglasnost Uprave za zaštitu kulturnih dobara i na osnovu toga pristupiti izradi Izmjene i dopune UP-a Rijeke Crnojevića. Namjena površina iz pomenute planske dokumentacije DUP-a i UP-a, a prema Pravilniku o bliţem sadrţaju i formi planskog dokumenta ..., ovim Generalnim urbanistiĉkim rješenjem prikazana je na grafiĉkom prilogu br. 10c – PLANIRANA NAMJENA POVRŠINA. SMJERNICE ZA PROSTORNU ORGANIZACIJU I IZRADU NOVIH DETALJNIH URBANISTIĈKIH PROJEKATA Urbanistiĉki planovi se donose za one djelove naselja kojima predstoji znaĉajnija i sloţenija izgradnja ili rekonstrukcija, odnosno koja predstavljaju posebno karakteristiĉne urbane /ruralne cjeline. UP se obavezno donosi za naselja i djelove naselja koji su upisani u registar spomenika kulture, tj. kulturnih dobara. Na podruĉju u obuhvatu Generalnog urbanistiĉkog rješenja Rijeke Crnojević planirana je obavezna izrada Urbanistiĉkog projekta "Rijeĉki grad/Obod", površine 2,53ha (25.356m²).

4.2 ELEMENTI URBANISTIĈKE REGULACIJE Generalnim urbanistiĉkim rješenjem definisana je namjena površina podruĉja Rijeke Crnojevića. Za svaku od namjena ovim Planom data su opšta pravila, uslovi ureĊenja površina kao i pravila i parametri izgradnje objekata u zonama predviĊenim za tu namjenu. Da bi se pristupilo realizaciji Plana potrebno je da se ispune preduslovi koji su vezani za izgradnju infrastrukture. Osnovni ograniĉavajući uslov za realizaciju je izgradnja saobraćajne i hidrotehniĉke infrastrukture sa energetskom mreţom koji bi zadovoljili potrebe odrţavanja, obnove i planiranog rasta naselja bez ugroţavanja funkcionisanja sistema kao cjeline. Realizacija sekundarnih saobraćajnica će se sprovoditi u skladu sa finansijskim mogućnostima Opštine i stvarnim potrebama korisnika prostora za realizacijom istih, a prema postojećem stanju na terenu. Urbanistiĉka parcela je osnovna i najmanja jedinica graĊevinskog zemljišta. Sastoji se od jedne ili više katastarskih parcela ili njihovih dijelova i zadovoljava uslove izgradnje propisane planskim dokumentom. Urbanistiĉko-tehniĉke uslove i GraĊevinsku dozvolu nadleţni organ će izdati nakon što je izvršena parcelacija, odnosno formirana urbanistiĉka parcela, a u svemu prema uslovima iz Plana. Parcelacija - Prostor je Planom podijeljen na zone prema namjenama.



Planersko opredjeljenje pri parcelaciji slijedilo je potrebu zaštite parcela od daljeg dijeljenja i slijedilo je postavke o definisanoj namjeni i urbanistiĉkim parametrima, u dijelu minimalnih dimenzija (duţina izlaska na liniju regulacije ne manja od 15m), oblika (sa odnosom strana od 1:1 do 1:2 i da se objekat na parceli moţe nesmetano organizovati) i minimalnih površina (površina nove urbanistiĉke parcele ne manja od 500m², izuzetak predstavlja zona ambijentalne cjeline). To bi znaĉilo da se izvjestan broj parcela, ili njihov dio, pripoji drugoj parceli kako bi ona mogla biti jedinstvena urbanistiĉka, koja zadovoljava osnovne standarde. U cilju zaštite, oĉuvanja i prezentacije nasljeĊenih urbanistiĉkih matrica ruralnih cjelina Njeguša, od ambijentalnih vrijednosti, standardi savremene urbanizacije nijesu uspostavljeni već se nastojalo oĉuvati autentiĉno rješenje. Tako, urbanistiĉka parcela za gradnju objekta u ambijentalnoj cjelini moţe imati površinu min 200m², a zadrţavaju se parcele i manjih površina na kojima su zateĉeni objekti. Urbanistiĉko-tehniĉke uslove i GraĊevinsku dozvolu nadleţni organ će izdati nakon što je izvršena parcelacija, odnosno formirana urbanistiĉka parcela prema Planu regulacije. Izuzetno, gdje jednu urbanistiĉku parcelu ĉini više katastarskih parcela vlasniĉki podjeljenih moţe se odobriti izgradnja objekata u okviru urbanistiĉkih parametara definisanih ovim Planom. Namjena parcele definiše namjenu i sadrţaj koji se na urbanistiĉkoj parceli mogu odvijajati, a što je detaljnije opisano u tekstualnom dijelu plana, poglavlje 2.3 „Planirana namjena prostora“. Regulaciona linija je linija koja dijeli javnu površinu od površina namjenjenih za druge namjene. Rastojanje izmeĊu dvije regulacione linije definisano je lineranom kotom elemenata profila saobraćajnih površina. Regulaciona linija je predstavljen na grafiĉkom prilogu 11c „Planirana namjena površina sa urbanističkim rješenjem saobraćajnih površina“. Vertikalni gabarit, ovim planskim dokumentom, odreĊen je kroz dva parametra. Prvi parametar definiše spratnost objekta - kao zbir podzemnih i nadzemnih etaţa, a drugi parametar predstavlje maksimalno dozvoljenu visinu objekta koja se izraţava u metrima i znaĉi distancu od najniţe kote okolnog konaĉno ureĊenog i nivelisanog terena ili trotoara uz objekat do kote sljemena. Vertikalni gabarit se definiše i za nadzemne i za podzemne etaţe objekta. Prema poloţaju u objektu etaţe mogu biti podzemne i to su podrum i suteren, i nadzemne tj. prizemlje, sprat(ovi) i potkrovlje. Oznake etaţa su: Po (podrum), Su (suteren), P (prizemlje), 1 (sprat), Etaţa potkrovlja – Pk ovim Planom nije planirana za izgradnju; one su jedino prisutne kao zateĉeno rješenje. Najveća visina etaţe za obraĉun visine graĊevine, mjerena izmeĊu gornjih kota meĊuetaţnih konstrukcija iznosi:

za garaţe i tehniĉke prostorije do 2,5 m; za stambene etaţe do 3,0 m.

Maksimalno dozvoljeni kapacitet objekta definisan je površinom pod objektom i bruto graĊevinskom površinom objekta. Površinu pod objektom ĉini zbir površina prizemlja svih objekata na urbanistiĉkoj parceli. Bruto razvijenu građevinsku površinu parclele ĉini zbir bruto površina svih izgraĊenih etaţa (podzemnih i nadzemnih) svih objekata na parceli. Površina obuhvaćena erkerima, loĊama i balkonoma dio je bruto razvijene graĊevinske površine definisane planskim parametrima za tretiranu parcelu. U proraĉun bruto graĊevinske površine sve etaţe uraĉunavaju se sa 100% (ukljuĉujući i suterenske, podrumske i potkrovne etaţe ĉiji su nadzici visine 1,2m). U bruto razvijenu graĊevinsku površinu ne obraĉunavaju se servisni prostori neophodni za funkcionisanje podzemne garaţe i tehniĉki sistemi objekta, za razliku od ostalih funkcionalnih cjelina (magacini, ostave, poslovni prostori). Indeks zauzetosti zemljišta je parametar koji pokazuje zauzetost graĊevinskog zemljišta na nivou urbanistiĉke parcele i za sve novoformirane urbanistiĉke parcele srednji iznosi 0,3, a toleriše se 20-40%. Indeks izgraĊenosti zemljišta je parametar koji pokazuje intenzitet izgraĊenosti, odnosno iskorišćenosti graĊevinskog zemljišta na nivou urbanistiĉke parcele i iznosi 0,60, toleriše se od 0,40 do 0,80 za stanovanje malih gustina (a i više na postojećim/zateĉenim parcelama površina do 300m²).



Ukoliko podrumske etaţe objekta, sluţe za obezbjeĊenje potrebnog kapaciteta mirujućeg saobraćaja unutar parcele i kao takve rasterećuju javne površine istih sadrţaja, ne raĉunaju se u bruto razvijenu graĊevinsku površinu po kojoj se obraĉunava indeks izgraĊenosti.

4.3 URBANISTIĈKO - TEHNIĈKI USLOVI ZA POSTOJEĆE OBJEKTE Pod postojećim objektima se podrazumjevaju svi zateĉeni objekti na terenu (ĉija je izgradnja zapoĉeta, ĉija je izgradnja u toku - u smislu dogradnje i nadogradnje, kao i potpuno završeni) u vrijeme izrade Plana, a koji su evidentirani na topografsko geodetsko-katastarskoj podlozi i na grafiĉkim prilozima postojećeg stanja. USLOVI POD KOJIMA SE OBJEKTI ZADRŢAVAJU ILI RUŠE Ovim planom se zadrţavaju svi postojeći, tj. zateĉeni objekti, bez obzira na njihov legalitet i kapacitet koji se nalaze u zonama planiranim za izgradnju, i u skladu sa planiranom namjenom. TakoĊe, svi zateĉeni objekti koji se nalaze na prostoru poljoprivrednih površina, šumskih površina i ostalih prirodnih površina zadrţavaju se. Imajući u vidu da su dijelovi naselja nastali spontano i stihijski Plan je raĊen tako da postojeću izgraĊenu fiziĉku strukturu u najvećoj mjeri uklopi u saobraćajnu strukturu i urbanistiĉku matricu, kao i da obezbjedi adekvatno infrasturkturno opremanje. Provlaĉenje trasa saobraćajnica adekvatnog profila poštovalo je zateĉenu strukturu, a izuzetno obavljeno je na raĉun okolnih parcela, ravnomjerno. S obzirom da na predmetnom prostoru nema objekata koji se nalaze na koridorima saobraćajnica to ovim Planom rušenje nije planirano. USLOVI ZA INTERVENCIJE NA POSTOJEĆIM OBJEKTIMA Za intervencije na ovim objektima vaţe sljedeća opšta pravila: Objekti se mogu zamjeniti novim, prema uslovima i parametrima iz ovog plana, osim na prostoru

oznaĉenom kao ambijentalna cjelina; Mogu se vršiti rekonstrukcija, dogradnja, nadogradnja i adaptacija do graĊevinskih linija i kapaciteta

definisanih ovim Planom i prema pravilima graĊenja; Maksimalna visina objekta je spratnosti tri etaţe (P+2), tj. 11,0m. Prije zahtjeva za izdavanje rješenja za intevenciju na postojećem objektu potrebno je provjeriti

statiĉku stabilnost objekta i geomehaniĉka svojstva terena na mikrolokaciji; Postojeće etaţe potkrovlja mogu se zadrţati. TakoĊe, moguće je zamjeniti ih punom etaţom, ukoliko

se ovo rješenje uklapa u definisanu spratnost i visinu objekta; U objektima stanovanja srednje gustine, spratnosti P+3, koji su završeni ravnim krovom moguće je

formirati krovno rješenje mansardnog krova i na taj naĉin oformirati etaţu potkrovlja. Nije dozvoljena izgradnja potkrovlja u više nivoa. Nije dozvoljena izgradnja krova sa prepustima, van osnovnog gabarita objekta. Dozvoljeno je tekuće odrţavanje, sanacija, obnova i zamjena oštećenih i dotrajalih konstruktivnih i drugih djelova objekta u zateĉenim gabaritima.

Postojeći objekti koji pri izgradnji nijesu obezbjedili neophodan broj parking mjesta prema ostvarenim kapacitetima potrebno je da u okviru svoje parcele, a prema raspoloţivim prostornim mogućnostima na slobodnoj površini ili u okviru objekta podzemne ili prizemne etaţe, organizuju parking prostor;

U okviru postojećih stambenih objekata dozvoljena je prenamjena prizemlja iz stanovanja u poslovanje.

Prilikom izrade UTU-a nadleţni organ će na osnovu zahtjeva investitora procijeniti rekonstrukciju u smislu dogradnje i nadogradnje postojećeg objekta, a ukoliko se investitor odluĉi za navedene intervencije na postojećem objektu tada ne moţe graditi i novi objekat. U sluĉaju nadzidjivanja objekta vaţe sledeća pravila: Prije izdavanja rješenja za graĊenje, tj. rekonstrukciju postojećeg objekta, u pogledu dogradnje i

nadogradnje, potrebno je provjeriti statiĉku stabilnost objekta i geomehaniĉka svojstva terena na mikrolokaciji.

Visina nadzidanog djela objekta ne smije preći planom definisanu spratnost i visinu.



Uz stambene objekte na parceli, u većini sluĉajeva, uoĉava se postojanje pomoćnih objekata. Zadate vrijednosti urbanistiĉkih parametara odnose se na urbanistiĉku parcelu kao cjelinu (glavni stambeni objekat i svi pomoćni objekti na parceli). Stoga, maksimalna planirana BRGP i maksimalna zauzetost parcele ukljuĉuju i pomoćne objekte, što znaĉi da se u sluĉaju dogradnje i nadogradnje osnovnog objekta na parceli, od maksimalne dozvoljene zauzetosti osnove i maksimalne BRGP oduzima površina postojećeg osnovnog objekta i površina svih pomoćnih objekata pa se urbanistiĉko-tehniĉki uslovi izdaju na osnovu tako dobijene razlike. Dozvoljava se izgradnja novog pomoćnog objekta samo u sluĉaju kada zbir postojećih i novih objekata zajedno sa pomoćnim ne prelazi maksimalno dozvoljenu zauzetost parcele; Pomoćni objekti su prizemne spratnosti; Nije dozvoljena vertikalna nadogradnja pomoćnih objekata; Nije dozvoljena prenamjena pomoćnih objekata u stanovanje. Sve vrste intervencija na postojećim objektima ovim planskim dokumentom planirane su po principu uklapanja u arhitektonsko-ambijetalne vrijednosti prostora, kako ne bi konkurisali zateĉenim objektima koji se ĉuvaju i obnavljaju u autentiĉnom obliku i izgledu u okruţenju, karakteristiĉnom za njihov istorijski kontekst.

Izuzetno, u sluĉaju kada je postojeći objekat u zoni ambijentalne cjeine dotrajao ili je u ruševnom stanju, kada Investitor iskaţe zahtjev za njegovim rušenjem radi obnove istog, a po prethodno pribavljenom odobrenju o rušenju nadleţnog organa, objekat se moţe rekonstruisati prema uslovima ovog Plana. URBANISTIĈKO - TEHNIĈKI USLOVI ZA REKONSTRUKCIJU OBJEKATA VAN FUNKCIJE, RUŠEVINA I KUĆIŠTA Ovi uslovi podrazumjevaju rekonstrukciju postojećih objekata u postojećim gabaritima koji su van funkcije, kao i rekonstrukciju uništenih dijelova objekta na osnovu autentiĉne dokumentacije o njegovom izgledu i sadrţini. Ovi uslovi se primjenjuju za rekonstrukciju kompleksa zimskog dvorca kralja Nikole na lokalitetu Ljeskovac (ovim Planom namjenjeni za kulturu), kao i za objekte koji su izvorno bili dio predmetnog kompleksa a potom prenamjenjeni za potrebe industrijskog kompleksa - fabrike za preradu ribe (ovim Planom predviĊeni za mješovitu namjenu). TakoĊe, odnose se na uliĉni niz objekata fabrike za koje je ovim Planom data preporuka da se zadrţe sa namjenom za proizvodnju - prvenstveno ribe, ali ukoliko obnova te proizvodnje iz objektivnih razloga nije moguća tada je moguće rekonstriusati ih za djelatnosti kompatibilne namjene. Hotel „Obod“ se nalazi na poĉetku pjace, formiran u adaptiranoj zgradi nekadašnje carinarnice, i nadovezuje se na priobalno šetališe, kao glavne pješaĉke komunikacije naselja. TakoĊe, predstavlja razdjelnicu naĉina ureĊenja javnih površina i to urbanih u pravcu mosta i sportsko-rekreativnih u pravcu mlinova, hidrocentrale, izvorišta rijeke i Obodskoj pećini. To je objekat nekadašnjeg hotela „Obod“, prvog savremenog hotela koji je dugo predstavljao simbol i centar kulturnih i prosvjetnih dešavanja u naselju. Rekonstrukcijom hotela dodatno bi se upotpunile postojeće/zateĉene arhitektonske, ambijentalne i pejzaţne vrijednosti poteza priobalja i gradske pjace. Ovaj prostor treba unaprediti i afirmisati kroz: uvoĊenje sadrţaja kojima će se omogućiti aktivno uĉešće hotela u ţivotu naselja tokom cijele godine; ukljuĉivanje hotela u neku od turistiĉkih staza i isticanje znaĉaja ovog naselja koje je predstavljalo

trgovaĉi centar sa brojnim ugostiteljskim i usluţnim sadrţajima; proširenje turistiĉke ponude hotela i organizovanje razliĉitih vrsta dešavanja na otvorenom, tj. na

slobodnim javnim površinama neposrednog okruţenja; ureĊenje i opremanje parternih i zelenih površina priobalja.

Rekonstrukcija ruševina je obnova ruševnih objekata kojima se zadrţava ili uspostavlja gabarit i izgled, kao i uvodi namjena kojom se ne ugroţava njegova arhitektonsko-ambijentalna vrijednost. Ovaj postupak podrazumjeva i uvoĊenje adekvatne infrastrukturne opreme. IzvoĊenje ovih radova se smatra graĊenjem. Imajući u vidu da se na samom objektu sagledavaju svi bitni arhitektonski elementi za njegovu rekonstrukciju (u pogledu horizontalnog i vertikalnog gabarita, rješenja krova, oblika i izgleda) neophodno je da se parcela i objekti na njoj uĉine pristupaĉnim i sagledivim kako bi se pristupilo izradi tehniĉke dokumentacije.



Urbanistiĉko-tehniĉki uslovi za rekonstrukciju ruševina/kućišta se mogu izdati na osnovu: Saĉuvanih materijalnih podataka na terenu (u pogledu horizontalnog i vertikalnog gabarita sagledivih

na ruševnim ostacima objekta na parceli, a evidentiranih od strane licenciranog geodetskog biroa); Dokumentacije – katastarskih podloga, ranijih dokumenata parcelacije, planova izgradnje, fotografija,

kao i drugih izvora (literatura, privatne zbirke itd); Steĉenih urbanistiĉkih prava i principa urbanizacije prostora, u pogledu oĉuvanja vizura, osunĉanja,

provjetrenosti. Uslovi za rekonstrukciju ruševina/kućišta glase: Rekonstruisani objekat je u pogledu volumena (gabarita (horizonatalnog - osnova i vertikalnog –

spratnost) i oblika) prilagoĊen zateĉenom stanju na terenu i sa postojećim okruţenjem predstavlja jedinstvenu ambijentalnu cjelinu.

U postupku njihove obnove graĊenje prilagoditi tradicionalnim tehnikama i materijalima - kamen, drvo, crijep ili savremenim materijalima koji u finalnoj obradi podraţavaju primjenjena rješenja tradicionalne arhitekture (kuća u kamenu sa kosim krovom identiĉnog nagiba sa postojećim, tj. zateĉenim rješenjem, krovnog pokrivaĉa od kanalice, otvori prozora i vrata u kamenom okviru, i dr.). Ukoliko su neke fasade obraĊene u malteru potrebno je odabrati boje maltera koje se uklapaju u ukupnu sliku predmetne zgrade i neposrednog okruţenja (patinirane boje ili boji koja je u tonalitetu sliĉna boji kamena (beţ, oker, sivo).

Gabarit, oblik, forma i izgled su jednostavni, svedenog kubusa, ravnih linija i izgleda fasada koje u svim elementima podraţavaju zateĉeno rješenje. Fasade izvoditi u punim kamenom zidanim platnima sa pravougaonim otvorima koji su u etaţi prizemlja dimenzija svijetlog otvora max 70x100cm, oblikovani u kamenim okvirima iz jednog elementa, ili kako je već in citu.

Dispozicija, oblik i proporcije otvora prozora i vrata imaju znaĉajnu ulogu u oblikovanju fasada. Otvore prozora prema broju, rasporedu i oblikovanju prilagoditi izvornom ili tradicionalnom rješenju (dvije, tri ose). Iskljuĉuje se mogućnost formiranja otvora velikih površina, okrugli ili kvadratni prozori; panorama-prozori ne odgovaraju graĊevinama u istorijskom ambijentu i negativno utiĉu na ukupan izgled ambijentalne cjeline. Otvore predvidjeti u kamenim okvirima, a njihovo zatvaranje stolarijom.

Rješenje krova predvidjeti po uzoru na tradicionalno, simetriĉan krov na dvije vode. Krovnu

konstrukciju raditi od drvenih nosaĉa, sa nagibom krova od min 23⁰ do max 30⁰ (u zavisnosti od tipologije).

Iskljuĉivo u okviru prostornih uslova osnovnog rješenja krova moguće je adaptirati tavan za stanovanje. Osvetljenje etaţe potkrovlja, pored postojećih otvora na kalkanskim zidovima, predvidjeti leţećim

krovnim prozorima. Za krovni pokrivaĉ predvidjeti tamnocrvenu kanalicu. Stolariju predvidjeti kao dvokrilnu sa podjelom na polja, a otvore vrata kao puna ili poluzastakljena.

Iskljuĉuje se mogućnost upotrebe bravarije, jednokrilnih otvora bez podjele, kao i jedinstvenih staklenih krila krupnih proporcija (panoramski stakleni otvori).

Zaštitu otvora predvidjeti drvenim ”škurima”. Iskljuĉuje se mogućnost upotrebe roletni. Boja spoljašnje stolarije je tamno zelena. Iskljuĉuje se mogućnost formiranja balkonskih otvora.

URBANISTIĈKO - TEHNIĈKI USLOVI ZA REKONSTRUKCIJU KARAKTERISTIĈNE TRADICIONALNE KUĆE Ovi uslovi predstavljaju prilagoĊavanje novoj funkciji i/ili standardima stanovanja, bez bitne promjene izgleda. IzvoĊenje ovih radova se smatra graĊenjem. Ovim Planom se utvrĊuju sljedeći uslovi: Pri rekonstrukciji obavezno zaštititi, oĉuvati i prezentovati originalno, tradicionalno rješenje (osnovni

gabarit i masivnu konstrukciju kao i materijale finalne obrade). Na dijelovima koji se rekonstruišu podraţavati materijale i izvornu tehniku zidanja, u svemu prema tradicionalnom rješenju, tj. obradu uskladiti sa primjenjenim karakteristiĉnim tradicionalnim rješenjima za predmetnu ambijentalnu cjelinu.

Obradu fasada predvidjeti od prirodnog autohtonog kamena, na površini koja iznosi najmanje 30% fasade. Ostali dio fasade izvesti u malteru svijetlog pastelnog tonaliteta (sivo, beţ) i uz primjenu drvenih elemenata.

Materijali koje treba koristiti pri rekonstrukciji su tradicionalni: kamen, drvo, a samo izuzetno u cilju povećanja stabilnosti i ukrućenja, giter blok i betonske ili ĉeliĉne elemente konstrukcije, koji u zavisnosti od cjelovitosti rješenja mogu ostati vidni - sagledivi ili ne.



Rekonstrukcija postojećih etaţa tavana u potkrovlje za stanovanje moguće je iskljuĉivo u okviru prostornih uslova osnovnog riješenja krova, tj. bez nadziĊivanja.

Osvetljenje obezbjediti prozorskim otvorima na kalkanskim zidovima i leţećim krovnim prozorima. Iskljuĉuju se rješenja osvetljenja prozorskim otvorima u ravni fasade - tipa „viĊenica” ili povuĉenih – tipa „lukjerna” ili „badţa”, jer isto ne predstavlja izvorno tradicionalno rješenje na ovom prostoru.

Formiranje novih otvora na fasadama, a koji ne ugroţavaju steĉena prava susjeda, moguće je po uzoru na tradicionalna riješenja (oblikovani u kamenim okvirima iz više elemenata, pravougaoni, dvokrilni sa podjelom na polja).

URBANISTIĈKO - TEHNIĈKI USLOVI ZA REKONSTRUKCIJU PRIZEMLJA POSTOJEĆIH OBJEKATA Rekonstrukciju i prenamjenu prizemlja postojećih objekata izvesti u skladu sa sljedećim uslovima:

Ulaze u planirane sadrţaje u prizemlju riješiti na pravcima glavnih pješaĉkih tokova i tako da budu u što bliţem kontaktu sa pješakom.

Adaptacija ovakvih prostora mora biti izvedena na takav naĉin da niĉim ne naruši konstruktivne, oblikovne i stilske karakteristike postojećeg objekta. Svi novi elementi vidni na fasadi moraju se bojom, materijalom i formom uklopiti u zateĉeni izgled.

Aktiviranje prizemlja koja nisu u nivou terena u sluĉajevima, kada se ne moţe direktno prići sa trotoara, moţe se izvesti i stepeništem koje mora da se nalazi unutar objekta.

Poloţaj i oblik stepeništa kojim se ulazi u poslovni prostor mora biti takav da ne ugroţava kretanje pješaka na trotoaru i mora se nalaziti na graĊevinskoj liniji prizemlja postojećeg objekta.

Ukoliko su intervencije koje treba preduzeti takvog obima da zadiru u konstruktivni sklop objekta potrebno je izvršiti kompletnu rekonstrukciju objekta.

URBANISTIĈKO - TEHNIĈKI USLOVI ZA ZAVRŠETAK KUĆE U IZGRADNJI Ovi uslovi se odnose na osavremenjene tradicionalne kuće najĉešće bez završene fasade Za sve objekte koji su završeni ravnom betonskom ploĉom planirano je da se završe na tradicionan

naĉin - kosim simetriĉnim krovom i pokriju kanalicom. Rješenje krova prilagoditi tipološkim karakteristikama arhitekture objekta (poduţne pravougaone osnove na dvije vode ili pribliţno kvadratne osnove na ĉetiri vode) i karakteristiĉnim elementima rješenja krova u pogledu nagiba krovnih ravni, min 23-30% (u zavisnosti od tipologije naselja i arhitektonskog rješenja karakteristiĉne kuće), sa krovnim pokrivaĉem od tamnocrvene kanalice (iskljuĉuje se mogućnost postavljanja profilisanih limenih pokrivaĉa).

Obradu fasada predvidjeti od prirodnog autohtonog kamena, na površini koja iznosi najmanje 50% fasade. Ostali dio fasade izvesti u malteru svijetlog pastelnog tonaliteta (sivo,beţ) i uz primjenu drvenih elemenata.

Rješenje stolarije vrata i prozora planirati po uzoru na tradicionalna rješenja; dvokrilni otvori sa podjelom na dva ili tri polja i puna ili poluzastakljena vrata. Zaštitu otvora predvidjeti škurima, tipa „puna“ ili „finta grilja“. Ukoliko to nije autentiĉno rješenje onda predvidjeti zaštitu sa unutrašnje strane, tzv. „škureta“. Iskljuĉuje se upotreba roletni i bravarije.

Boja spoljašnje stolarije je tamno zelena, a moţe se prihvatiti boja tonirane stolarije dobijena zaštitnim premazom za drvo.

Nadstrešnice (neprimjerenog gabarita, oblika, materijala) ukloniti i/ili zamjeniti adekvatnim; Preoblikovati terase i balkone (koji se prostiru s kraja na kraj fasade), balkonske ograde (umjesto od

betonskih elemenata koji podrţavaju stilske balustere drvene ili metalne jednostavne profilacije) i dr. Balkonske otvore u nivou etaţe potkrovlja preoblikovati u pravougaone prozorske otvore, a balkone

ukloniti.



4.4 URBANISTIĈKO - TEHNIĈKI USLOVI ZA IZGRADNJU OBJEKATA 4.4.1 URBANISTIĈKO - TEHNIĈKI USLOVI ZA IZGRADNJU OBJEKATA STANOVANJA MALIH GUSTINA pravila za formiranje urbanističke parcele: Uslov za formiranje urbanistiĉke parcele je da ima kolski pristup sa javnog puta, minimalne širine

4,5m; Urbanistiĉka parcela se formira od katastarske parcele, od više katastraskih parcela ili od djelova

katastarskih parcela, minimalne površine 500m², a izuzetno u zoni ambijentalne ruralne cjeline iznosi 200m²;

Parcela treba da je relativno pravilnog oblika koji omogućava smještaj objekta; odnos strana urbanistiĉke parcele (duţine prema širini) ne smije biti veći od 1:3,5;

Širina fronta urbanistiĉke parcele prema javnom kolskim prilazu (putu, ulici) je minimalno 12m. udaljenje objekta od puta (Zakon o putevima „Službeni list RCG” broj 42/04): Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu graditi stambene, poslovne, pomoćne i sliĉne zgrade, kopati

rezervoari, septiĉke jame i sl, iznosi: pored autoputeva 40 metara, pored magistralnih puteva 25 metara, pored regionalnih puteva 15 metara, a pored lokalnih puteva 10 metara, raĉunajući od spoljne ivice putnog pojasa.

Izuzetno u brdsko planinskim predjelima sa nepovoljnom topografijom mogu se graditi stambene, poslovne, pomoćne i sliĉne zgrade i u zaštitnom pojasu puta, ali ne bliţe od 15 metara pored magistralnih puteva, 10 metara pored regionalnih puteva i 5 metara pored lokalnih puteva, raĉunajući od spoljne ivice putnog pojasa.

urbanistički parametri Indeks zauzetosti parcele iznosi 0,3; za parcele površine ≥650m² osnova objekta je max 200m²; Indeks izgraĊenosti parcele iznosi 0,6; za parcele površine ≥650m² max BRGP objekta iznosi 400m²; Maksimalna spratnost objekata je dvije etaţe (P+1); Najmanje rastojanje novog slobodnostojećeg objekta od boĉne i zadnje granice parcele je 5,0m; Dozvoljeno je graditi nestambene objekte koji su u sluţbi obavljanja poljoprivredne proizvodnje

(poljoprivredni objekti, objekti za preradu i skladištenje poljoprivrednih proizvoda, staje i drugi pomoćni i ekonomski objekti) kao i garaţe;

Potrebe za parkiranjem riješavati unutar granica urbanistiĉke parcele. pravila za izgradnju objekata Objekti mogu biti: slobodnostojeći objekti na parceli, dvojni objekti ili u nizu. Dvojni i objekti u nizu

mogu se graditi ukoliko se investitori - vlasnici susjednih parcela pismeno dogovore da je granica parcela podudarna liniji razgraniĉenja objekata. Na parcelama koje izlaze na liniju regulacije u širini ≤ 12,0m obavezujuća je izgradnja dvojnih objekata na naĉin da je granica parcela podudarna liniji razgraniĉenja objekata. GraĊevinska linija predstavlja liniju do koje se moţe postaviti objekat.

Realizacija je moguća fazno do maksimalnih parametara. Dozvoljena je izgradnja podrumskih etaţa koje ne smiju nadvisiti kotu terena, trotoara više od 1,0m. Ukoliko je konfiguracija terena sa većim nagibom, dozvoljena je izgradnja suterenske etaţe, koja je sa

tri strane ukopana u teren. Podrumske i suterenske etaţe ulaze u obraĉun BRGP, osim ako se koriste za garaţiranje. Minimalno rastojanje objekta od boĉnih granica parcele je 3,0m, a izuzetno moţe biti i manje uz

obaveznu saglasnost susjeda. Minimalno rastojanje objekta od boĉnog susjeda je 6,0m, pri ĉemu je na boĉnim fasadama objekta

dozvoljeno otvaranje prozora samo pomoćnih prostorija. Otvaranje prozora stambenih prostorija na boĉnim fasadama objekta dozvoljeno je ukoliko je

rastojanje od boĉnog susjeda veće od 7,0m. Kota poda prizemlja moţe biti za stambene prostore od 0 do 1,0m, a za komercijalne sadrţaje maks.

0,2 m od kote konaĉno ureĊenog i nivelisanog terena oko objekta. Maksimalna visina objekta spratnosti dvije etaţe je 9,0m, i to raĉunajući od najniţe kote konaĉno

ureĊenog i nivelisanog terena oko objekta do sljemena. Ukoliko se u prostoru osnovnog riješenja krova bez nadzitka dobije odgovarajuća visina moţe se

organizovati galerijski prostor (ovim Planom se ne planira izgradnja etaţe potkrovlja), ali samo u funkciji donje etaţe, a nikako kao nezavisna stambena jedinica.

Princip ureĊenja zelenila u okviru stambenih parcela je dat u uslovima pejzaţnog ureĊenja, a detaljna razrada je ostavljena vlasnicima.



uslovi za oblikovanje i materijalizaciju Oblikovanje i arhitekturu objekta prilagoditi tradicionalnim formama uz upotrebu lokalnih materijala

(kamen, drvo, kanalica i dr. ). Izbjegavati krupne monolitne gabarite (npr. 12x12-15m) već koristiti strukture bliţe tradicionalnim

(poduţne, širine traktova od 6,0-7,5 x 7,0-9,0m, maksimalne duţine do 9m, osim kada je organizacija niza do 15m).

Fasadu izvoditi u kamenu min 50% (pristupnu u cjelini ili dijelimiĉno u niţim etaţama; etaţa suterena i prizemlja) ili malterisanu i bojenu u bijeloj, svijetlo sivoj ili drugoj boji pastelnog tonaliteta.

Krovovi su kosi, nagiba krovnih ravni 23o do 30o.. Krovovi mogu biti dvovodni i rijeĊe ĉetvorovodni. Nije dozvoljena izgradnja mansardnih krovova u vidu tzv. "kapa" sa prepustima. Dozvoljavaju se leţeći krovni prozori. Krovni pokrivaĉ je tamnocrvena kanalica ili mediteran crijep.

Obradu fasada predvidjeti od prirodnog autohtonog kamena, na površini koja iznosi najmanje 50% fasade. Ostali dio fasade izvesti u malteru svijetlog pastelnog tonaliteta (sivo,beţ) i uz primjenu drvenih elemenata.

Rješenje stolarije vrata i prozora planirati po uzoru na tradicionalna rješenja; dvokrilni otvori sa podjelom na dva ili tri polja i puna ili poluzastakljena vrata. Zaštitu otvora predvidjeti škurima, tipa „puna“ ili „finta grilja“. Ukoliko to nije autentiĉno rješenje onda predvidjeti zaštitu sa unutrašnje strane, tzv. „škureta“. Iskljuĉuje se upotreba roletni i bravarije.

Boja spoljašnje stolarije je tamno zelena, a moţe se prihvatiti boja tonirane stolarije dobijena zaštitnim premazom za drvo.

Balkone formirati iskljuĉivo u fasadi, a ne kao ispuste sa fasade; iskljuĉuju se balkoni s kraja na kraj objekta.

Ograda na balkonima treba da bude drvena ili puna zidana (iskljuĉuju se balusteri). Nije dozvoljena upotreba prefabrikovanih betonskih ornamenata na fasadama. pomoćni i ekonomski objekti Na svim parcelama individualnog stanovanja dozvoljena je izgradnja pomoćnih objekata, ukoliko takva

izgradnja ne ugroţava uslove korišćenja osnovnog i susjednih objekata. Sekretarijat za ureĊenje prostora i zaštitu ţivotne sredine ima ingerence da izdaje odobrenja za izgradnju ovakvih objekata iskazanih u namjeni kao «pomoćni objekti», u svemu prema Opštinskoj odluci o postavljanju odnosno graĊenju i uklanjanju pomoćnih objekata.

Udaljenje pomoćnog i ekonomskog objekta od ivice parcele ne smije biti manje od 3,0 m, osim ako ima pismenu saglasnost susjeda. Saglasnost ima trajni karakter bez obzira na eventualnu promjenu vlasnika.

Pomoćni i ekonomski objekti se mogu formirati kao dvojni na susjednim urbanistiĉkim parcelama. Moguće je graditi pomoćne objekte kao horizontalne dogradnje gabarita osnovnog objekta, pritom

poštujući uslove za dogradnju postojećih objekata, kao i opšte uslove stambene izgradnje. Nije dozvoljena prenamjena pomoćnih objekata u stanovanje. parkiranje Potreban broj parking mjesta treba obezbjediti u okviru parcele, na otvorenom, u garaţi u sklopu ili

van objekta. Kod objekata na nagnutom terenu, garaţe se mogu graditi u sklopu ureĊenja dvorišta, u denivelaciji

ispred objekta. Broj mjesta za parkiranje vozila se odreĊuje po principu:

stanovanje 1PM na 1 stan trgovine 1 PM na 60 m² BRGP usluge 1 PM na 60 m² BRGP

ugostiteljski objekti 1 PM na sto sa 4 stolice

ograđivanje i ozelenjavanje Parcele objekata individualnog stanovanja se mogu ograĊivati prema sledećim uslovima:

Parcele se ograĊuju zidanom ogradom do visine od 1.0m (raĉunajući od kote trotoara) odnosno transparentnom ili ţivom ogradom do visine od 1.60m sa coklom od kamena ili betona visine 0.6m.

Zidane i druge vrste ograda postavljaju se iza regulacione linije, i to tako da ograda, stubovi ograde i kapije budu na parceli koja se ograĊuje. Vrata i kapije na uliĉnoj ogradi ne mogu se otvarati izvan regulacione linije.

Preporuka je da se parcele, naroĉito van regulacije, ograĊuju ţivom ogradom. Preporuka je da se parcele objekata centralne djelatnosti i mješovite namjene ne ograĊuju.



4.4.2 URBANISTIĈKO TEHNIĈKI USLOVI ZA POVRŠINE INDUSTRIJE I PROIZVODNJE Izgradnja objekata za proizvodnju je moguća u okviru ovim planom definisanih površina, kat.parc. 13 i 14/1 KO Rijeka Crnojevića, i to izvan obuhvata zaštićenih urbanih cjelina, van poljoprivrednog zemljišta, u blizini saobraćajnice. U objekte za proizvodnju spadaju mali proizvodni pogon za uzgoj ribe.

Uslovi za postavljanje ovih objekata su:

da svojom funkcijom ne smiju ugroziti ţivotnu sredinu i druge namjene u neposrednom okruţenju, kao što su: uticaji na kvalitet vazduha, intenzitet buke, opterećenje saobraćajnih tokova većom frekvencijom vozila, znaĉajno uvećanje potreba za parking površinama i sl.

saobraćajni pristup min. širine 6,0m. pravila za formiranje urbanističke parcele: Uslov za formiranje urbanistiĉke parcele je da ima kolski pristup sa javnog puta, minimalne širine

6,0m; Urbanistiĉka parcela se formira od katastarske parcele, od više katastraskih parcela ili od djelova

katastarskih parcela, minimalne površine 1000m²; Parcela treba da je pravilnog oblika, kojim omogućava smještaj objekta; Odnos strana urbanistiĉke

parcele – duţina prema širini ne smije biti veći od 1:3; Širina fronta urbanistiĉke parcele prema javnom kolskom prilazu (putu) je minimalno 20m. Urbanistički parametri Maksimalni indeks zauzetosti je 0,5; Maksimalni indeks izgraĊenosti iznosi 0,5; Minimalna udaljenja objekata od boĉne i zadnje granice susjednih parcela iznosi 5,0m. Pravila za izgradnju objekata Maksimalna spratnost je P; Visina spratne etaţe kao ni maksimalna visina objekata nije propisana i zavisi od funkcionalnog

zahtjeva djelatnosti. Dozvoljena je izgradnja više objekata na parceli; MeĊusobno rastojanje objekata je min 1/3 visine

objekta, a ne manje od 4,0m; Organizacija sadrţaja unutar parcele i funkcionalno-tehnološki proces u ovoj djelatnosti mora biti takav

da ne utiĉe negativno na stanje ţivotne sredine i njenih osnovnih ĉinilaca vode, vazduha i zemljišta, niti proizvoditi buku, zagaĊenje ili neprijatne mirise.

Zelene površine prostor izmeĊu objekata i glavne servisne saobraćajnice obavezno urediti kao slobodnu zelenu površinu

u okviru koje se moţe organizovati pristup kompleksu ili površine za stacionarni saobraćaj; minimalan procenat ozelenjenih površina na parceli površine do 1ha je 20%. Ograđivanje parcele Parcele se mogu ograĊivati transparentnom ogradom, visine do 1,6m. Ograda se postavlja iza regulacione linije prema protokolu regulacije, i to tako da ograda, stubovi

ograde i kapije budu na parceli koja se ogradjuje. Uz ogradu moguće je planirati zasad ţivice (ţiva ograda). 4.4.3 URBANISTIĈKO TEHNIĈKI USLOVI ZA POLJOPRIVREDNE POVRŠINE Svi zateĉeni objekti na ovima površinama se zadrţavaju. Na ovim povšinama moguće je graditi objekte koji su u funkciji osnovne namjene. Poljoprivredne površine namjenjene su obnavljanju poljoprivrede i na njima je moguća izgradnja štala, farmi, staklenika, plastenika, rasadnika, svinjaca, kokošinjaca, pĉelinjaka, objekata za smještaj alata. Na poljoprivrednom zemljištu se mogu postavljati objekti agroindustrije (poljoprivredno-preraĊivaĉki kompleksi - objekti za skladištenje i preradu mesa, mlijeka, ţitarica, voća i povrća, stanice za otkup poljoprivrednih proizvoda, objekte za preradu ljekovitog i aromatiĉnog bilja i plodova i sl.



Smjernice za izgradnju objekata na poljoprivrednim površinama minimalna površina parcele za izgradnju objekata farmi na poljoprivrednom zemljištu je 1000m²;

objekti su prizemne spratnosti; na ovim parcelama moguće je postavljanje pomoćnih objekata i oni su iskljuĉivo prizemne spratnosti; uslovi za arhitektonsko oblikovanje graĊevina moraju biti u skladu s namjenom i tehnološkim procesom; na ovim parcelama moguće je postavljati staklenike i plastenike; maksimalan indeks zauzetosti za staklenike i plastenike iznosi 0,8 površine parcele; mogućnost gajenja povrtlarskih i ratarskih kultura, cvijeća, ukrasnog ţbunja i drveća, zaĉinskog i

ljekovitog bilja. 4.4.4 ŠUMSKE POVRŠINE Svi zateĉeni objekti na ovima površinama se zadrţavaju. Na ovim povšinama nije moguće graditi objekte bilo koje namjene. Šume kao prirodno bogatstvo i dobro od opšteg interesa potrebno je odrţavati i koristiti pod uslovima i na naĉin kojima se obezbjeĊuje: trajno oĉuvanje i uvećanje njihovih prirodnih vrijednosti i ekoloških funkcija; trajno funkcionalno korišćenje; zaštita od štetnih posljedica koje ugroţavaju te vrijednosti i uzgoj koji obezbjeĊuje stalno uvećanje prirasta i prinosa. 4.4.5 OSTALE PRIRODNE POVRŠINE Svi zateĉeni objekti na ovima površinama se zadrţavaju. Na ovim povšinama nije moguće graditi objekte bilo koje namjene. Izuzetno, ako se katastarskom evidencijom predmetno zemljište vodi kao poljoprivredna površina (oranica, bašta, voćnjak, livada, pašnjak) moguće je tretirati ga kao poljoprivredno zemljište i tada vaţe pravila kao i za poljoprivredne površine. 4.4.6. USLOVI ZA POVRŠINE PEJZAŢNOG UREĐENJA JAVNE NAMJENE

Planirani koncept zelenila formiran je na osnovu principa valorizacije zelenila, a shodno planiranoj namjeni površina i to kao površine javnog korišćenja, ograniĉenog korišćenja, specijalne namjene. UreĊenje obale Obalu u potezu od nekadašnjeg hotela Obod pa do Danilovog mosta kao takvu treba odrţavati, a u daljem njenom toku izvršiti mjere koje će je saĉuvati od moguće erozije. Jugozapadni dio toka rijeke do hidrocentrale treba raskrĉiti od korova, kako bi se omogućilo ureĊenje i stavljanje u funkciju postojećih mlinova. UreĊenjem obale dobili bi znaĉaj arhitektonski vrijedni objekti mlinova, koji bi posluţili kao umjetniĉke kolonije ili ugostiteljski objekti. Okolni prostor uz rijeku moţe da se koristi u rekreativne i izletniĉke svrhe. Oprema ovih površina predstavlja prenosive (mobilne) opreme sezonskog karaktera (klupe, stolovi, sportske oprema – mreţe za badminton, stolovi za stoni tenis i sl.), koje se postavlja na postojećim zelenim površinama na prirodnoj travnatoj podlozi. Oprema mora biti saĉinjena od autohtonog ili biomaterijala, uklopljena u postojeći ambijent. Moguća je upotreba i druge mobilne opreme u funkciji sporta i rekreacije, koja neće trajno promjeniti izgled pejzaţa. Valorizacijom obala rijeke stvorio bi se prostor za uţivanje i rekreaciju, kao i turistiĉku atrakciju. Na ovim površinama mogu se organizovati sljedeći sadrţaji: tereni za male sportove (košarka, odbojka, rukomet, mali fudbal, …; trim staze i staze za trĉanje; sprave za rekreaciju; djeĉije igralište; urbani mobilijar - prateća komunalna oprema (ĉesme, klupe, korpe za otpatke, osvjetljenje …; ugostiteljski objekat - kafe-restoran iskljuĉivo u okviru rekonstrukcije zateĉenih objekata milnova

prizemne spratnosti i drugih objekata, a koji su ovim Planom identifikovani kao postojeći. Za objekte koji se nalaze u priobalnoj zoni rijeke (izuzev mlinova i pomoćnih) ovim Planom je predloţena mogućnost nadogradnje za jednu etaţu.



Park Park je površina javnog karaktera, koja kompoziciono ĉini jednu cjelinu u kojoj mreţa puteva i staza povezuje ostale kompozicijske elemente: platoe, elemente sa vodom, djeĉja igrališta, sportske terene, poljane i dr. Na lokalitetu Ljeskovac, dio kat. parc. 1571, je poĉetkom XXv. predstavljao park porodice Petrović, pa ga i plan definiše kao površinu za pejzaţno ureĊenje javne namjene – park. Smjernice za rekonstrukciju i ureĊenje: uraditi projekat pejzaţne arhitekture koji bi park sagledao kao cjelinu i na najbolji naĉin dao predlog

za valorizaciju ovih prostora; kroz projekat uraditi pejzaţnu taksaciju – detaljnu analizu postojećeg zelenog fonda, na osnovu ĉega

će se u daljim fazama projekta odrediti zdravstveno stanje i vitalnost, dekorativnost kao i sve parametre potrebne za oĉuvanje vrijednih, a uklanjanju malovrijednih primjeraka, kao i buduće njege i izbora vrsta;

zastori puteva i staza treba da zadovoljavaju ekonomske, sanitarno tehniĉke i dekorativne zahtjeve. Pri izboru tipa zastora neophodno je voditi raĉuna o prisutnosti lokalnih graĊevinskih materijala;

ploĉasti zastori daju mogućnost pristupa vazduha i vlage zemljištu, što pozitivno utiĉe na razvoj okolnih biljaka. Male dimenzije ploĉa 50x50 ili 30x30cm, i debljine 3,5-7cm- omogućuju da se zastori izvedu ili poprave bez primjene mehanizacije;

oplemeniti park malim vrtno – arhitektonskim elementima (ĉesma, pergola, klupa, osvjetljenje...), koji treba da budu od autohtonog ili biomaterijala uklopljenih u postojeći ambijent.

Površine ograniĉenog korišćenja Površine ograniĉenog korišćenja su usljed relativno malih površina slobodnog prostora naselja i cjelovitog sagledavanja ambijenta, kao specifiĉne urbane cjeline pri rijeci, tretirane jedinstvenim smjernicama. Smjernice za ozelenjavanje: kompoziciju vrta stilski uskladiti sa arhitekturom objekta; pri odabiru zasada voditi raĉuna o uslovima sredine, dimenzijama, boji, oblicima; razdvajanje parcela i izolaciju od saobraćajne buke riješiti podizanjem zasada ţive ograde; za zasjenu koristiti pergolu sa dekorativnim puzavicama. koristiti visokodekorativne sadnice, razliĉitog kolorita i fenofaza cvijetanja; formirati prostor za sadnju sezonskog cvijeća; moguća je upotreba ţardinjera; opremiti prostor urbanim mobilijarom modernog dizajna. Predlog dendrološkog materijala dat je u poglavlju zelenih površina, str. 32. Površine specijalne namjene Zelenilo groblja Izgled postojećeg groblja se moţe postepeno poboljšavati skromnim zahvatima u njihovoj neposrednoj okolini, kao i na samom groblju. Smjernice za ureĊenje:

okolinu poboljšati formiranjem zelenog pojasa od grupa drveća i grmlja; mogućnost postavljanja klupa; uspostaviti planimetriju parcele; izgraditi ĉesmu sa pratećom opremom za odrţavanje grobnih mjesta ( metlica, lopatica, kanta za

vodu); objezbjediti kontejnere za otpad.

4.4.7 URBANISTIĈKO TEHNIĈKI USLOVI ZA POVRŠINE KOMUNALNE INFRASTRUKTURE

Objekti tehniĉke infrastrukture su: objekti telekomunikacione infrastrukture: objekti, mreţe, bazne stanice i antenski stubovi fiksne i

mobilne telefonije, kablovski distributivni sistemi, repetitori RTV stanica, sistemi PTT veza, sistemi veza policije, vojske i drugih drţavnih organa i sluţbi;

objekti elektroenergetske infrastrukture: trafostanice svih nivoa transformacije, nadzemni i podzemni dalekovodi i niskonaponska mreţa;



objekti hidrotehniĉke infrastrukture: potisni cjevovodi, rezervoari, crpne stanice, atmosferska kanalizacija, fekalna kanalizacija.

Preporuka za je da se objekti tehniĉke i komunalne infrastrukture postavljaju na katastarskim parcelama u vlasništvu lokalne samouprave, ili na zemljištu koje je u drugim oblicima vlasništva za koje je potrebno rješiti vlasniĉke odnose, na osnovu vaţećih propisa. urbanistički parametri Minimalno odstojanje objekta od granica parcele se odreĊuje u odnosu na pristupnu saobraćajnicu i

iznosi 1,5m. Minimalno odstojanje objekta od zadnje granice parcele je 3,0m. pravila za izgradnju objekata Spratnost objekta je odreĊena kao prizemna. Visina spratne etaţe kao ni maksimalna visina objekata nije propisana i zavisiće od funkcionalnog

zahtjeva sluţbi. Organizacija sadrţaja unutar parcele i funkcionalno-tehnološki proces u ovoj sluţbi mora biti takav da

ne utiĉe negativno na stanje ţivotne sredine i njenih osnovnih ĉinilaca vode, vazduha i zemljišta niti da proizvoditi buku, zagaĊenje ili neprijatne mirise.

ogradjivanje parcele Parcele se mogu ograĊivati transparentnom ogradom, visine do 2.0m. Ograda se postavlja iza regulacione linije prema protokolu regulacije, i to tako da ograda, stubovi

ograde i kapije budu na parceli koja se ogradjuje. Uz ogradu moguće je planirati zasad ţivice (ţiva ograda). 4.4.8 URBANISTIĈKO TEHNIĈKI USLOVI ZA PRISTANIŠTE Vodene površine na kopnu obuhvataju površine površinskih rijeka. Na vodnim površinama mogu se planirati graĊevinski i drugi objekti ili skup objekata, sa pripadajućim ureĊajima, koji ĉine tehniĉku, odnosno tehnološku cjelinu, a sluţe za obavljanje vodne djelatnosti, u skladu sa posebnim zakonom, i to: - vodni objekti i sistemi; - infrastruktura (objekti namijenjenim za ureĊenje vodotoka i zaštitu od štetnog dejstva voda, objekti koji sluţe za monitoring voda, kao i prirodni i vještaĉki vodotoci ukljuĉeni u vodni sistem); - objekti za tehno-ekonomsko korišćenje (eksploataciju) vodnog energetskog potencijala vodotoka i drugih vodenih površina za proizvodnju elektriĉne energije (male HE). Na ovim vodenim površinama se odvija vodeni saobraćaj izletniĉkih plovnih objekata, rekreativnih plovnih objekata, turistiĉkih jahti, ĉamaca i ĉunova lokalnog stanovništva. Plovni put od Virpazara prema Rijeci Crnojevića prolazi ispod mosta koji se nalazi izmeĊu Vranjine i Virpazara i glavna je saobraćajnica za drumski i ţeljezniĉki saobraćaj. Visina mosta nad jezerom pri visokom vodostaju je 4 m što predstavlja ograniĉenje za prolaz plovila veće visine, a naroĉito jedrilica. Pristanište u obuhvatu plana je Lipovik. Sve hidrotehniĉke graĊevine ukljuĉujući i privezišta („pristaništa“, „mula“ i sl.) raditi u skladu sa sljedećim dokumentima: Hidrometeorološki podaci o proticajima i vodostajima sa referentne stanice koje treba pribaviti od

Zavoda za hidrometeorologiju i seizmologiju, Podgorica. 2011. Vodoprivredna osnova Crne Gore, Institut za vodoprivredu "Jaroslav Ĉerni" Beograd, 2001, Zakon o vodama (Sluţbeni list RCG 27/2007, 32/2011, 47/2011) Uredba o naĉinu odreĊivanja granica vodnog zemljišta, (Sluţbeni list CG 25/2012) Odluka o odreĊivanju voda od znaĉaja za Crnu Goru (Sluţbeni list CG 9/2008 i 28/2009) Zakon o pomorskoj i unutrašnjoj plovidbi, (Sluţbeni list SRCG 19/1978, 8/1979, 19/1987, 29/1989,

39/1989, 22/1990, 13/1991, 48/1991, Sluţbeni list CG 51/2008, 73/2010, 40/2011)



Zakon o lukama, (Sluţbeni list CG 51/2008) Uredba o uslovima koje moraju da ispunjavaju luke razvrstane prema vrsti pomorskog saobracaja i

namjeni (Sluţbeni list CG 20/2011) Pravilnik o vrstama objekata nautiĉkog turizma, minimalno tehniĉkim uslovima i njihovoj kategorizaciji

(Sluţbeni list RCG 09/2003) Zakon o ureĊenju prostora i izgradnji objekata (Sluţbeni list CG 51/2008, 34/2011 i 35/2013) Zakon o nacionalnim parkovima (Sluţbeni list CG 56/2009) Zakon o zaštiti prirode (Sluţbeni list CG 51/2008 i 21/2009) Zakon o ţivotnoj sredini (Sluţbeni list CG 48/08) Zakon o zaštiti kulturnih dobara (Sluţbeni list CG 49/2010) Pravilnik o bliţem sadrţaju i formi planskog dokumenta, kriterijumima namjene površina, elementima

urbanistiĉke regulacije i jedinstvenim grafiĉkim simbolima (Sluţbeni list CG 24/2010) Privezišta predvidjeti na degradiranim djelovima obale. U sklopu privezišta nautiĉkog turizma mogu se planirati sadrţaji ugostiteljske, trgovaĉke, usluţne i sportsko-rekreacijske namjene. Broj vezova jednog ili više privezišta uz turistĉku zonu u neposrednom zaledju iznosi najviše 20% ukupnog broja smještajnih jedinica, ali ne više od 50 vezova. 4.4.9 USLOVI ZA NESMETANO KRETANJE LICA SA SMANJENOM POKRETLJIVOŠĆU Za nesmetano kretanje lica sa smanjenom pokretljivošću projektovanjem objezbediti:

- oborene iviĉnjake na mjestu pješaĉkih prelaza, - povezivanje rampom denivelisanih prostora, - obezbjediti dovoljne širine svih komunikacija sa bezbjednim nagibima i odgovarajućom obradom

površina. Predvidjeti pristup lica sa smanjenom pokretljivošću u sve objekte i djelove objekata koji svojom funkcijom podrazumjevaju javni pristup. Rampa za potrebe savladavanja visinske razlike do120 cm, u unutrašnjem ili spoljašnjem prostoru moţe imati dopušteni nagib do 1:20 (5%), a izuzetno, za visinsku razliku do 76 cm, dopušteni nagib smije biti do 1:12 (8,3%). U svakoj urbanistiĉkoj cjelini objezbediti najmanje jedan pravac kretanja, koji povezuje periferne sa centralnom zonom, a u kome su otklonjene prepreke za kretanje graĊana sa smanjenom sposobnošću kretanja. Objezbjediti na sliĉan naĉin i meĊusobno povezivanje pravaca koji se formiraju za osobe sa smanjenom pokretljivošću iz susednih urbanistiĉkih cjelina. Kod javnih površina treba izbjegavati razliĉite nivoe pješaĉkih prostora, a kada je promjena neizbjeţna rješavati je obavezno i rampom, a ne samo stepeništem. Ostale mjere za olakšanje kretanja primjenjuju se u skladu sa vaţećim propisima Crne Gore. Programiranje, planiranje i izdavanje uslova za projektovanje i realizaciju intervencija za prilagoĊavanje objekata uslovima za kretanje osobama sa smanjenom pokretljivošću mogu se raditi neposredno, na osnovu ovog PUP (GUR).

Documents

GENERALN URBANISTIO O EČK RJE ŠENJ rijeka crnojevića rjesenja/Prostorno... · prijestonica cetinje naručilac obrađivači prijestonice cetinjeprijestonice cetinje knjiga 3 prostorno