Genero indarkeria / Mahai-ingurua

3

Estatuak biktimak etaerasotzaileak behar ditu

50emakume erail ditu genero indarkeriak Euskal Herrian 2002-2012 urtebitartean. Datuak erakusten du arazoaren larria, baina datu horri baino ez

begiratzea bera da arazo. Biktimak ez baitira 50, ez urtero salaketa jartzen duten milakahoriek, emakume guztiek jasaten dute indarkeria egunero. Eta erasotzailea ez baitahalako pertsona jakin bat, estatuaren makinaria osoa baizik. Legeak, ordea, biktimaketa erasotzaileak seinalatuko dizkigu, arazoaren parte denok garela jabetu ez gaitezen.

� Egilea: Estitxu Eizagirre KerejetaArgazkiak: Dani Blanco

LARRUN pentsamendu aldizkaria ARGIArekin batera banatzen da. Zuzendaria: Xabier Letona. Jabea: Komunikazio Biziagoa S.A.L. Helbidea: Zirkuitu ibilbidea, 15. pabiloia 20160 Lasarte-Oria Posta elektronikoa: larrun@argia.com Telefonoa: (00 34) 943 37 15 45 Inprimategia: Antza Komunikazio Grafikoa (ARGIAren 2.346. zenbakiarekin banatua, 2012ko azaroaren 25ean)

Azala: Garbine Ubeda Goikoetxea · Maketazioa: Antza Komunikazio Grafikoa

Genero indarkeria arazo estrukturala dela diogu;nola sortzen ditu gizarteak erasotzaileak eta bikti-mak?

MAIDER MORRAS: Indarkeria ematen da,gizarteak horretarako bide ematen duelako, nola-bait. Argi dago ez garela bizi berdintasunean;egun emakumeak estigmatizazioa jasaten du,gutxitze paradigma batean bizi gara oraindik. Etagizarteak parekidetasuna bilatu beharrean, dife-rentzia areagotu egiten du, eta arazo honi, nireustez, gero eta ikuspuntu txarragoa ematen dio.Atzerapausoak eman dira azken urteotan, begikritikoa ipintzen baduzu ikusiko duzu komunika-bideetan eta ematen diren ereduak oso kaskarrakdirela. Horrek dakar indarkeriari haizea emateaeta normaltasunez ikustea.

MIREN ARANGUREN: Gaiaren planteamen-du nagusia egokia iruditzen zait, normalean gaia ezbaitugu lantzen bere izaera estrukturala kontuanhartuta. Esango nuke mugimendu feministan erebatzutan kasuistikan erortzeko joera daukagula,oso gertaera lazgarriak direlako erailketa edo bor-txaketa. Baina azpimarratu egin behar dugu dau-kan dimentsio politiko, ideologiko, ekonomikoa...hau da, indarkeria egitura osoan dagoela txertatuaeta finean tresna bat dela, zapalduak zapaldutamantentzeko. Ez dakit esango nukeen gizarteak“erasotzaileak” eta “biktimak” sortzen dituela, edogizonak eta emakumeak sortzen dituela. Niretzakohori da arazoa, herritarrak edo pertsonak sortubeharrean gizonak eta emakumeak sortzen dituela,eta bakoitzari paper bana ematen digula, batzueibiktimena eta besteei erasotzaileena.

JOSEBE ITURRIOZ: Indarkeriaren funtzioazein da? Desoreka sistema bat mantentzea, nonemakumeak diren menpeko eta gizonezkoek pri-bilegio pila dituzten. Ez dira “erasotzaileak” eta“biktimak”, dira emakumeak eta gizonezkoak.Nola sozializatzen dira emakumeak? Objektubezala, erabat pasibo direla eta denbora guztiansubjektu izatetik aldenduz. Edertasunaren ideiahori da, zu objektua zara eta pozik zaude objektubat izanez. Hain da beldurgarria, une honetanbadugu gizarte bat non mutilek txiki txikitatikactionman [jostailuzko gizon gihartsua] bat dauka-ten eskutan eta beraz sozializatzen diren indarra-ren jabekuntzatik. Kirolarekin gorputza indar-tzen dute ikaragarri, eta prestatuta ditugu berenbizitzan egoera guztiak indarkeriaren bitartez

konpontzeko. Gizon bati eskizofrenia diagnosti-katzen diotenean, emakumeak hiltzeko joerakematen dio, baina emakumeek egoera horretanbere buruaz beste egiten dute, auto-lesionatzendira... gure erokeria erabat desberdina da. Gaur-ko gizartea oso hipokrita da, indarkeria ikaragarrigustatzen zaio, gerrateetan diru pila bat irabaztendu eta emakumea menpean eutsiz diru mordoaaurrezten du sistemak. Hori da indarkeriamatxistaren helburua, sistema desorekatua iza-tea. Kolpea ikusten dugu, begi ubeldua ikustendugu, eta ez dugu ikusten gizartean zenbat gauzadauden hori horrela izatea ahalbidetzen dutenak.

Erasotzailearekin zer egin behar da? Gertuko nor-bait denean ingurukook zigortu behar dugu?

170. zka. 2012ko azaroa

4

Ordizian jaioa (Gipuzkoa), 1978an. Egun Egian (Donostia)bizi da. Filosofian lizentziatu eta bi doktorautza programaegin zituen, eta bigarren tesina nortasuna eta iraultza fe-ministaren inguruan garatua du. 19 urterekin murgildu zenmugimendu feministan, Plazandreok-en hasi eta egun Me-deak taldeko kide da. Bost urtez aritu da berdintasun tek-nikari Tolosako udalean, eta orain Gipuzkoako ForuAldundian ari da, Berdintasun sailean.

Iruñean jaioa, 1981ean, egun Zarautzen (Gipuzkoa)bizi da. Soziologian lizentziatu zen. Gazte mugimen-duan aritu zen urte askoan, eta feminismoari lotu zaioeguneroko lanean. Bilgune Feministako koordina-tzaile izan berria, orain Emagin Dokumentazio Zen-troan dihardu, formakuntza feminista emanaz. EuskalHerriko mugimendu feministaren historiari buruzkolan bat egina du.

� JOSEBE ITURRIOZGipuzkoako Foru Aldundiko Berdintasun aholkularia

� MIREN ARANGURENBilgune Feministako kidea

M a h a i k i d e a k

Genero indarkeria / Mahai-ingurua

5

M. MORRAS: Hasteko, nor da erasotzaile etanor ez? Nik abokatu moduan genero indarkeria-ren barruan ikusten ditudan kasuak hainbeste etahain desberdinak dira, zeren batzuetan erasotzai-letzat hartzen dena ez da hain erasotzailea, bestekasu batzuetan erasotzaileari garrantzia kentzenzaio eta benetan da arriskutsua... epaitegietandenetik sartzen da. Actionman-etik zur eta lurgeratzen denera: “Zer? zer egin dudala? ez naizenteratu ere egin”. Oso zaila da esaten nor badeneta nor ez. Erasotzailea al da momentu bateanbere bikotea iraintzen duena, bere bikoteak erebera iraindu duenean? Beste gauza bat da bene-tan fisikoki erasotzen duena, edo nire ustezaskoz indarkeria larriagoa dena, psikologikokietengabe erasotzen duena, ez irainekin, baina bai

mespretxuarekin, beti gainetik jarriz, pixkanakaautoestima janez... hori da erasotzaile bat. Gizar-teak ere zigortu behar du erasotzailea? Noskibaietz! Ezin da beste aldera begiratu, eta batzue-tan entzuten dugu “beno, ez da hainbesterakoizan”, “begira zer egoeran dagoen, lanik ezdauka eta edan egiten du, ulertu ezazu”...

Kontua da, Espainiako genero indarkeriarenlegeak erasotua biktimizatu egiten duela. Bikotebarruko arazoa konpondu nahi da bitarteko ins-tituzionalekin, eta ez da iristen benetan sakonekoarazoa konpontzera. Zergatik? Aurrekari penalikez baldin badu eta bi urtez beherako kondenajasotzen badu, ez da kartzelara joango, baina ezdu bestelako lanik ere egiten errehabilitatzekoedo horrelako harremanak berriro ez sortzeko.Eta askotan berriro lehengo bikotearenganaitzultzen dira. Zerbait ez gara ari ongi egiten.Gizarteak ez du aurkitu zer egin erasotzaileare-kin, zeren erasotzailea ez bada konturatzen haladela, ezin du bere jarrera konpondu. Eta poliziaemakumearen inguruan baldin badabil bueltakagizonaren inguruan ibili beharrean, gureak egindu. Eta bistakoa dena, kartzelak ez du ezertarakobalio, ez da bergizarteratzeko tresna. Lanketapsikologikoa egin behar da erasotzaileekin.

M. ARANGUREN: Erasotzaileen definiziohori pixka bat gehiago zabalduko nuke. Eraso-tzen gaituztenak ez dira 50 herritar, edo bostmila milioi herritar, estatuaren egitura guztiakdira erasotzen gaituztenak. Oso indarkeria adie-razpen zehatzetara bideratzen ditugu legeak,neurriak eta diskurtsoak, eta erasotzaile gisaidentifikatzen ditugu indarkeria erabiltzen dutenbatzuk bakarrik. Niretzako polizia ere erasotzaileizan daiteke une batean, epaileak ere bai. Enpre-sariak ere bai; eta ez laneko jazarpena dagoeneanbakarrik, Euskal Herrian %30-35eko aldea dagogizon eta emakumeen soldaten artean. Hori bai-mentzen duenak ere emakumeak erasotzen ditu.Kontzeptua zabaltzea ongi letorke, jakiteko guz-tiok daukagula ardura kontu honetan, guztiok

Arrasaten (Gipuzkoa) jaioa, 1976an, eta bertan bizi da.Zuzenbidean lizentziatu eta EHUko Zuzenbide fakul-tateko irakasle ere izan zen, bi ikasturtez. EZAI Fun-dazioan eta MCCn ere lan egina da. Orain zortzi urtejarri zuten martxan Larraitz Ugartek eta biek eurenabokatu bufeta. Ofiziozko txandak Etxeko Indarkeriagaietan egiten ditu. Guraso, abokatu eta zinegotzilanak uztartzen ditu.

� MAIDER MORRASAbokatua eta Arrasateko Berdintasun zinegotzia

sortzen ditugula menpeko harremanak,guztiok iraindu edo jo dezakegula unebatean... aztertu behar dena da zer egoere-tan iraintzen duten batzuek eta zer egoere-tan besteek. Sistemak modu perbertsoan, hipo-kritan egiten duena da erasotzailea zigortu, bainahori baimentzen duen sistema osoa mantendu.

Eta ados, erasotzailearekin lanketa bat eginbehar da, baina ez dugu arazoa psikologizatubakarrik egin behar, bere arazoa ez da psikologi-koa bakarrik. Gizonak bere hegemonia maskuli-noa arriskuan ikusten duenean erasotzen du,baina lanketa politikoa ere egin behar da. Eraso-tzaileak bide batetik eraman nahi baditugu, horilagundu beharko dugu egiturak ere aldatuz, edobehintzat, saneatuz.

Ez zait iruditzen zigorra denik bidea. Eraso-tzailea kartzelan sartuta, ez dakit handik zer ate-ratzen den. Irudikatzen dutelako bere egoerarenkulpa epaitegiek edo estatuak baino emakumeokdaukagula. Ateratzen denean, inork ez du besteprozesu batean sozializatu, kartzelan ematendioten mezua da “izan zaitez are gizonago eta arebiolentoago”. Inor ez da ateratzen pentsatuz“hemendik aurrera emakumeak errespetatukoditut eta nire jarrerak aztertuko ditut...”. Eta ezzaizkit batere merkeak iruditzen jartzen diren

zigorrak. Badirudi ez baditu kartzelan 20 urteegingo, gutxiegi dela; biktimen familia urte gehia-go eskatuz agertuko da. Eta jada ikasi dugu bes-teren sufrimenduarekin ez dela norberarena sen-datzen. Euskal Herrian nahikoa ezagutzen duguzer den kartzela eta ez da broma.

J. ITURRIOZ: Zer egin erasotzaileekin? Berdinzait. Emakumeok ere erantzun dezakegu indarke-riarekin, baina ez gaude sozializatuta erasotzeko.Gizon oro da erasotzaile potentziala. Beraz, lan-keta orokorra egin behar da. Lehenik solidaritatemaskulinoa hautsi behar da. Tipo batek esatenduenean tipa batekin egon dela eta tipak ezetz esa-ten zuela baina baietz esan nahi zuela, garbi izanbehar dugu bortxatzaile baten aurrean gaudela.

Banakako erasotzailea figura bezala ez zaiguinteresatzen. Beste delitugile bat gehiago da.Beraz zer egin? Bada beste delitugile guztiekinegiten den gauza bera. Baina arazoa konpondunahi duzu? Orduan erantzuna izan behar daestrukturala eta benetakoa. Aldatu behar duzugizartean generoaren inguruan ematen deninformazio guztia. Ikastetxeetan sartu behar

170. zka. 2012ko azaroa

6

“ Josebe Iturrioz

Estatua oso eroso dago jokohorrekin, batzuk beti dirabiktimak, besteak erasotzaileak,eta status quo-a mantentzendute. Guk ez ditugu biktimakbehar, ez dugu biktima etaerasotzaileak bereizten dituengizarterik behar, eskema beradelako. Legea partxe bat da, ezdu gizartea eraldatuko”

Genero indarkeria / Mahai-ingurua

7

duzu. Eusko Jaurlaritzak Hezkuntza Sailean ezzuen berdintasun teknikari bat bera ere, duelabi urte arte. Ea zenbat jende ariko den laneanhezkuntzan. Eta teorian gaia garrantzitsua da,ezta? Ez dago beste gaitzik hainbeste emaku-me hiltzen duenik.

Nik behar dudana beste gizon eredu bat da.Feminista gehiago egongo bagina goi kargue-tan, eta ez orain bezala partxeak jartzen lekuguztietan, arazoa konponduko genuke. Kon-bentzituta nago hamar urtean datuek sekulakobiraketa emango luketela. Baina sakona izanbehar du lanketak. Kontua da zer egiten dugungizarte orokorrarekin.

Kartzelan gizonkeriaz jabetzen dira, han ezda genero gaietan sentsibilizatzeko ikastarorikematen. Kartzela zertarako dago, jendea gizar-teratzeko? Zer ari gara, txantxetan ala?! Arazoa

da erasotzaileez ari garela hitz egiten, eta begira-da erasotzaileengan jartzen badugu, gestio kontuhutsa da, bortxatzaile bat ez da han sendatzen.Sartu baino okerrago ateratzen dira eta ia denakreinzidenteak dira.

M. MORRAS: Gainera, erasotzaileengan arretajartzeak badu arazo bat: ezagutzen diren eraso-tzaile denak dira gizarteko behe mailakoak.Horiek dira kartzelara joaten direnak: baliabideekonomikorik ez dutenak, drogekin arazoakdituztenak, arabiarrak...

J. ITURRIOZ: Auzitegiek horixe egiten dute,buru bakan batzuk hartu, gutxien axola digute-nak... zer gertatu da salatuak izan diren politikarie-kin? nolako prestigioa dute oraindik gizon horiek?

M. MORRAS: Lege hau ez da iristen gizartekogoi mailetako biktimengana. Ezta sistema ere.Eta arazoa estrukturala denez, nahiz eta emaku-me horiek dirua, familia eta dena eduki, ezin duteestatus horretatik atera. Nola azaldu behar dioemakumeak goi mailako jendarte horri bera jasa-ten ari dena?

J. ITURRIOZ: Ez da joango gizarte zerbitzueta-ra, ez du salatuko...

M. MORRAS: Emakume horiengana iristenzara, egoera jada oso muturrekoa denean.

J. ITURRIOZ: Eta beste kontu bat: Biktima batda biktima bat. Gizon batek emakume bat bor-txatu duenean, biktima beti da biktima. Ados,denok gara gizartearen produktu. Nik ez dut sis-tema osoaren erantzukizuna norbanako horren-gan jarriko, ez hamar tiporen edo milaka milioitipo horien gainean jarriko. Ez dut irakurketahori egingo. Baina mesedez: Genero indarkeria-ren ondorioz zenbat emakume falta dira mun-duan? Emakumeok gizonezkoak horrela erailkobagenitu, Espainiako Estatuan urtero 70-100gizon inguru, non egongo ginateke emakumez-koak? Esango ote lukete “erasotzaile gaixoa,bera ere biktima hutsa da”? Mesedez! Ezin duteraman: bada mugimendu maskulinista bat, ikas-tetxeetan mutilekin lanketak egiten hastendenean, mutilak “biktima” izendatzen dituena.Hori ez da justua. Nik neska-mutilekin lanketakegiten ditudanean, oso ongi esplikatzen dietdenak direla sistema beraren produktu, eta eran-tzukizun hori ez dela indibiduala, kolektiboa bai-zik. Baina kontxo, erantzukizun indibidualabadago! Ezin duzu esan “jotzen zaitut baina pro-duktu sozial bat naiz...”, “jo egiten zaitut, bainani ere biktima naiz ezin dudalako negarrikegin...” horrelako diskurtsoekin nazka-nazkaeginda nago. Nik ez dut gizon baten bizkar ego-tziko munduko indarkeria matxista osoarenardura, baina...

M. ARANGUREN: Baina bai berak egin due-narena.

M. MORRAS: Ardura hori eduki behar du, baiedo bai!

M. ARANGUREN: Gizarteak zeresan handiadu honetan, eta eraso txikiak onartzen jarraitzendugun bitartean, kartzelatik irteten denak lehen

170. zka. 2012ko azaroa

8

adina legitimotasun dauka erasotzen jarraitzeko.Niri kartzelak ez dit balio ezertarako, ezta ben-gantzarako ere. Bengantzarako nahiago dutherriko plazara eraman eta bertan lotsaraztea.Askotan gertatzen da erasotzailea gure herrikoaeta maitatua den pertsona izatea. Eta gizartemugimenduetako kideekin ere gertatzen da, etazergatik? ez garelako inor libratzen. Gauza txiki-txikietatik identifikatu dezakegu indarkeria, etajendeak ez ditu ekintza txiki horiek ere saihesten,ez salatzen. Jendarteak eraso ororen aurreanposizionatu eta horrelako jarrerak baztertu beharditugu.

Espainiako Estatuko legea aztertuko dugu,2006koa. Oso aurrerakoia omen da Europa mai-lan. Nola baloratzen duzue?

M. MORRAS: Lege hau Ana Maria Orantesenerailketaren erreakzio moduan sortu zen. Oran-tes telebistan agertu zen esanaz erail egingo zuelabere bikote ohiak. Eta bi egunera hala gertatuzen. Gertakari horren ondorioz etorri zen legea,emakumeak barra barra erailtzen zirelako etagizarte osoaren ahotan zebilelako gaiaren krudel-keria.

Nik ez dakit handik hona zerbait konponduden lege honekin. Eta askotan kasuz kasu aplika-tzen denean ez da konponbidea, alderantzizkoabaizik. Zergatik? Emakumeak salaketa jartzenduenean, martxan jartzen duenean prozesua,jada ezin delako atzera egin. Emakumeak atzera

egiten badu ere, fiskalak aurrera jarraitu behar dukasuarekin. Eta zuri gertatzen ari zaizun arazobat instituzioen eskuetan jartzen duzulako. Geroalferrik da esatea “ez, damutu naiz, hau ez da nikespero nuena” ezin duzu atzera egin. Horregatikda hain inportantea emakumeei azaltzea salaketajartzen duenetik epaiketa ematen den arte nolakourte eta erdia etorriko zaion. Ezingo duela atzeraegin, asko jota deklaratzeari uko egin ahalkodiola, ezkonduta jarraitzen badu. Zeren tartehorretan dibortziatu bada, behartuta dago dekla-ratzera, lekukoa delako. Eta salaketak kendu nahiizatea oso-oso ohikoa da. Motibo askogatik. Gaioso konplexua da, baina emakume batek atzeraegin nahi badu, bere eskubidea da!

J. ITURRIOZ: 1990eko hamarkadan mugimen-du feministak eskatzen zuen... lege bat ez, miraribat. 19 urterekin sartu nintzen mugimendu femi-nistan, eta pasada bat zen ikustea urtero nolaerailtzen zituzten emakumeak. Euliak bezalaerortzen ginen. Komunikabideei ez zitzaieninporta, “hori ez da albiste, normala da” esatenziguten. Zentzu horretan aurrerakoia da legea,gai bat jartzen duelako zentroan, arazo larri baterrekonozitzen du eta babestu egiten ditu ema-kumeak. Baina legeak, teorian neurri pila bataktibatzen ditu gero praktikara eraman ez dire-nak.

Arazoetako bat Maiderrek esan duena da, sis-tema judizialak nola funtzionatzen duen. Ez dieemakumeei laguntzen, ez da emakumearenondoan egoten: emakumeak behar duena dajabetzea, erabakitzea zer den egin behar duena.Erasotako emakumeei arreta emateko profesio-nal oso prestatuak behar dira, psikologia puntubat dutenak, legea eta gainerako neurriak ezagu-tzen dituztenak... oso egokia litzateke lehenagoindarkeria jasan eta buelta eman dioten emaku-meek formakuntza jaso eta berauek izatea besteemakumeei lagunduko diotenak, badakitelakozein den prozesua. Emakume baten esaldia iltza-tuta daukat: “infernua hasi zen salaketa jarri nue-nean”. Zergatik? Ez dakitelako zer den aktiba-

Nik ez dakit zerbait konpondu denEspainiako 2006ko BerdintasunLegearekin. Eta askotan kasuz kasuaplikatzen denean ez da konponbidea,alderantzizkoa baizik”

“ Maider Morras

Genero indarkeria / Mahai-ingurua

9

tzen dena. Askotan emakumeak ohituta daudeindarkeria pila bat jasatera, eta horrekin bizi dira.Eta emakumeok badugu arazo bat: abertzaleeuskalduna ez da maitemintzen guardia zibilare-kin. Emakumezkoak maitemintzen gara gureerasotzaileekin. Gure aitak dira, gure lehengu-suak, eta maite ditugu. Hori da indarkeriaren dra-marik handiena. Feminista garenok ere gauzaasko onartzen ditugu, euskaldunak guardia zibilbati onartuko ez lizkiokeenak. Oso konplexua dahori kudeatzea eta lege batek ez du konponduko.Emakume hori ohituta dago indarkeriarekin bizi-tzen, eta gainera esaten zaio normala dela pixkabat jotzen badute, baina egun batean pasa eginda berarekin, eta denuntzia jarri du. Baina ema-kume horrek ez daki zer etorriko den horrenondoren. Eta ez da denuntzia faltsua.

M. MORRAS: Gainera erakundeek behin etaberriz bidaltzen duten mezua da “salatu”, “sala-tu”, “salatu”. Gero txostenetan ongi geratzendira kopuruak eta.

J. ITURRIOZ: Beste batzuek bai, oso argi dutebanatu nahi dutela, ez dutela atzera egin nahi etaneurri guztiak aktibatzen dituzte: salaketa, urrun-tze agindua... zer gertatzen da? gizona erotu egi-ten dela. Noiz gertatzen dira erailketa gehien?Dibortziatzen hasten direnean. Emakumeekuzten dituztenean. Emakumeak gizartean ongientxertatuta daude etxean daudenean, ostiak jaso-tzen. Orduan inork ez du ezer nabaritzen. Bainasalaketa jartzean, orduan hasten dira arazoak.Legeak zer egiten du arrisku bizian dauden ema-kume hauen alde? bizkartzaina jarri? Jada detek-tatzen ari gara nola bizkartzainek askotan senarbatek bezala jokatzen duten, eta nola hasiakdiren biktimen bizitzan sartzen. Badira bizkar-tzainak biktimez maitemintzen direnak eta geroeurak dira jazartzen dituztenak.

Amaitzeko, genero indarkeriaz legeak egitenduen definizioa ez da ona. Familiak emakumeasko erailtzen ditu, eta beharrezkoa zen berauikusaraztea. Baina genero indarkeria askoz indar-

tsuagoa da, estrukturalagoa. Baina nik ez dutlege honen kontra egingo, bada aurrerakoia ema-ten dituen erremintetan.

M. MORRAS: Lege honi falta zaiona da, proze-su judizialetik aparte, alegia salaketa jarri nahi ezduten emakumeen kasuan, mekanismo batzukaktibatzea egoera hori gainditzeko. Baina ezepaitegian. Praktikan hau jada gizarte zerbitzuekegiten dute, baina tranpa eginez. Zeren gizartezerbitzuek jakiten badute, salatu egin beharradaukate; sendagileak jakiten badu salatu eginbehar du; psikologoak jakiten badu salatu eginbehar du... hor dago hutsunea.

M. ARANGUREN: Ados nago legearekin,indarkeriaren egiturazko definizioa egiten duenheinean. Baina gero garapena oso eremu zehatzbatera mugatzen du, kasu edo indarkeria adieraz-pen oso zehatzetara. Hori ere ikusarazi beharzen, egoera jasangaitza delako, baina hainbestefeminista lege bat egiten jarrita, garapen zabala-goa ematerik bazegoen. Indarkeria ekintzahoriek kode penal orokorretik bereizten ditu.Lege antiterroristak ezberdin baloratzen dituenbezala edukiontzi bat Hernanin edo Granadanerretzea, lege honek berdin egiten du, tarteangenero indarkeria badago, aktibatzen zaizunasekulako marroia da. Horrek dakar gauzak ezongi ulertzea, arazoaren muinera ez iristea, eta

“ Miren Aranguren

Indarkeriari erantzuterakoanemakumeak izan behar duprotagonista. Legeak eta protokoloekez dute emakumea protagonista egiteneta gizarte zerbitzuek ere ez.Autodefentsa feminista da landubeharreko bidea eta sekula ez da izanerakundeen apustua”

170. zka. 2012ko azaroa

10

erasotzaileak pentsatzea emakumearen kulpagatikdagoela kartzelan, ez epaitegi edo lege batzuenga-tik edo egin duenagatik. Kode penal orokorretikezberdindu beharrean, uste dut indarkeria motahau zoritxarrez daukagun kode penalean integratubehar litzatekeela. Bestalde, iruditzen zait emaku-mea gainbabesten duela, baina ez segurtasuna etajustizia emanez, baizik biktimizatuz. Zergatik ezindu emakumeak salaketa atzera bota? Iruditzenzaigulako emakumeak hartzen dituen erabakiak ezdirela kontzienteak eta beti behar dugula norbaitgure gainetik guk ongi edo gaizki hautatu dugunerabakiko duena. Hori gainbabestea da, baina bik-timizatzeko, ez subjektu bilakatzeko. Eta azkenik,prozesua ez da berdintasun politikekin laguntzen.

Segurtasuna poliziarekin eta kontrolarekinlotzen dugu. Eta kontzeptua birpentsatu behardugu eta segurtasuna justiziarekin eta bakearekinlotu behar dugu. Justiziak eta parekidetasunakizan behar du helburua.

“Biktima” izan behar dugu, edo erasoen aurreanerantzule aktibo?

J. ITURRIOZ: Legeak ez du jokoa apurtzen:emakumeok jarraitu behar dugu objektu izaten,indarkeria modu pasiboan jasotzen. Gizonakdira subjektuak, aktiboak, erasotzaile bezala defi-nituak. Eta estatua oso eroso dago horrekin,batzuk beti dira biktimak, besteak beti erasotzai-leak, eta status quo-a mantentzen dute. Eraso-tzaile horri tiraka hasten bagara, hori da polizia,da Raxoi, da Auzitegi Goren osoa, eredu bera da.Ijitoak, kolokatuta dagoen arabiarrak jo egiten

du emaztea. “Gaiztoa da!” esaten dugu. Zein dalegearen helburua? Jo ditzatela pixka bat leuna-go, disimuluan. Baina ez dugu zalantzan jarrikoerasotzaile eta biktima sistema. Estatuak egitenduena da hori kudeatu. Horretarako zer behardugu? Biktimak “biktima onak” izatea. Biktimakezin du izan feminista erradikal ilegorria! Nirihori gertatu zait epaitegian, e! Zu ezin zara izanbiktima “arraro” bat. Ezin duzu autodefentsaerabili, ezin duzu esan “ni enpoderatuta nago,ostia bat eman dit baina nire bizitza daukat, osoindartsua naiz!”. Biktima gaixoa eszenifikatubehar dugu. Horregatik dugu arazo handia langi-le sexualekin, biktima txarrak baitira. Gauza berapunkiekin, erantzun egiten badu, ez da “biktimagarbia”. Ni Tolosan berdintasun teknikari nin-tzela bi emakume erail zituzten: bata eskizofreni-koa, adikzio handiak zituena, bestea Kubatarjinetera, arazo pila zituena. Herriak ez zituengenero indarkeria biktima gisa onartu. Ez zirenemakume ezkondu perfektuak. Guk ez ditugubiktimak behar, ez dugu biktima eta erasotzai-leen artean bereizten duen gizarterik behar, eske-ma bera delako. Legea partxe bat da, ez du gizar-tea eraldatuko.

M. ARANGUREN: Erantzuterakoan emaku-meak izan behar du protagonista. Erasoenaurrean geuk defendatu behar ditugu gure esku-bideak. Ezin dugu beste inoren zain egon.Legeak eta protokoloek ez dute emakumea pro-tagonista egiten eta gizarte zerbitzuek ere ez.Emakumearen nahia bigarren planoan geratzenda, zuzenean begiratzen diogu protokolokohurrengo pausoari. Borondate onenarekin, bainaemakumea ez dugu bere eskubideez jabetzen, ezdugu subjektu politiko bilakatzen. Iazko azaroa-ren 25ean emakume askok kontatu zuen zeinbakarrik sentitu ziren prozesu osoan zehar. Nikuste hori gertatzen dela, batetik mugimendufeministak jada ez duelako artatze lan hori egi-ten, aldarrikatu genuen ez zegokigula guri etainstituzioen esku utzi genuen. Hor eten bat sortuda eta mugimendu feministan horri buruzkoautokritika egin behar dugu. Lana egin behar

“Josebe Iturrioz

Lehendik hilean 10 aldiz jotzen zuengizonak 20 aldiz joko duela? Bale.Baina krisia bera da indarkeria bortitzaeta oso matxista”

Genero indarkeria / Mahai-ingurua

11

dugu autodefentsa feminista gehiago indartzeko.Nire ustez hori da emakumeekin egin beharrekobidea. Ezberdin sozializatu gara, indarkeria era-biltzeko eta haserretzeko legitimotasuna kentzenzaigu. Autodefentsa feministak gauza horiekdenak lantzen ditu, eta sekula ez da izan erakun-deen apustua. Mugimendu feministak 35 urtedarama hori lantzen, eta erakundeek adibidez,inoiz ez dute eskoletan landu.

J. ITURRIOZ: Emakumeen arteko elkartasu-nerako arazo da “beraiek” eta “gu” banatzea.Emakume guztiok jasaten dugu indarkeria,denok gara biktima. Bakoitzak hasi behar duonartzen zein den berak jaso duen indarkeria etapublikoki esaten. Berdintasun formalaren espe-jismoan bizi gara, eta pentsatzen dugu badirelaemakume batzuk biktimak direnak (hori osoondo lortzen du legeak), eta estatuari hori intere-satzen zaio, denok ez ulertzea norbera ere bikti-ma dela. Estatuak isolatu egiten du biktima,estrategikoki. Nola lortu elkartasuna? Autode-fentsa feminista bide ona da. Ikastaroetan ezdugu denbora asko ematen nola jo ikasten, aldepsikologikoa da gehien lantzen duguna, eta gureestrategiak garatzen ditugu: indarkeria kudeatuegin behar da, ez biktima sentitu.

M. ARANGUREN: Mugimendu feministakapustu garbia egin behar du eraso oso bortitzakjasan dituzten emakumeen arteko sarea sendo-tzeko. Erakundeek terapiak eta eskaintzen dituz-te, baina inoiz ez da apusturik egiten kolektibiza-tzeko eta politizatzeko. Antolatzea da bakarrik ezsentitzeko bide bakarra.

J. ITURRIOZ: Gure gizartean kontratu sozialakontratu sexualaren gainean oinarritzen da.Gizonezkoek historian zehar gaurko eskubidesistema lortu dute, etxean erresuma bat sortuz,non gizon bakoitza den errege eta azpian duenemakume bat. Hori horrela egiteko, paktu sozia-lean gizartearen erdia dago beldurrez akabatzen,eta beste gizarte erdiak ez dauka beldurrik. Bai,gizonak beldurra dio, baina ez emakumeari, bera

baino indartsuagoa den beste gizon bati baizik.Gizartean ez du egon behar kontratu sozialikbeldurren desorekan oinarritzen denik. Denokizan behar diogu elkarri beldurra, edo errespe-tua. Nik ez dut erasokorra eta biolentoa izannahi, nahi dudana da gizarte kontratua zein bal-dintzatan ematen den ulertzea. Zergatik ez ditgizon batek eduki behar nik berari diodan beldurbera? Sekula biolentziarik jasan omen ez dutennerabeek kontatzen dizute asteburuero kakaeginda joaten direla parrandatik etxera, eta koa-drilak laguntzen diela, 40 urteko tipo bat atzetikdutelako... hori zer da? Gerran bizitzea! Nik esa-ten badut gizonek gure beldur izan behar dutela“ene, Josebe, ze erradikala!” diote. Joder, eta nolabizi gara bada besteok?! Inork ez du esaten “zeerradikala den matxismoa!”.

Krisiarekin okerrera egingo du arazoak.

J. ITURRIOZ: Lehendik hilean hamar aldizjotzen zuen gizonak hogei aldiz joko duela? Bale.Baina krisia bera da indarkeria bortitza eta osomatxista. Hau ez da finantza krisia, zibilizaziokrisia da! Krisiari jendearen bizitza ez zaio batereinporta. Gizon gorbatadunak esan eta esan aridira zein garrantzitsua den dirua eta merkatuakasetzea. Eta horrek jende pila bat erailtzen du,berez. Krisia gizartearen banaketa honetan oina-rritzen da, espazio publikoa eta pribatua, kapita-laren munduan egiten diren gauzei bakarrik ema-ten zaie balioa, BPGan ez dira azaltzenemakumeek dohainik egiten dituzten zainketalanak, ez inpaktu ekologikoa... Ez gara jabetzenbizitzarako eskubide denak kentzen ari zaizkigu-la, etxea, osasuna, hezkuntza... eta hori guztia zerda? emakumeok kezkatzen gaituzten gaiak, bizi-tza aurrera ateratzearekin lotuak. Krisia horidena kentzeko aitzakia hutsa da, hemen inor ezbaita ari dirua galtzen, gu ezik. Haserretzen naizindarkeria krisiarekin lotzen denean. Gure etxeanbeti izan ditugu arazo ekonomikoak, gureanemakumeak beti bizi izan gara krisian. Bainagure aita etxetik joan zenean, orduan bukatu zenindarkeria. �

170. zka. 2012ko azaroa

12

GA

IZK

AIR

OZ

Iparraldeko egoera nola baloratzen duzu, legealdetik?Lege aldetik, genero bortizkeriaren aurka eta bor-tizkeria horren biktimen babesteko, 2010ekouztailekoa azaldu behar da. Lege horren berrita-sun garrantzitsu bat izan da bortizkeria psikologi-koa aitortu izana. Horrekin batera, babesa eskain-tzen die mehatxatuak dauden emazteei, hau da,kolpe, bortxazko ezkontza edo sexu mutilazioarriskua dutenei. Bestalde, atzerritar emazteen-tzat Frantziako Estatuan sartzeko kodea eta ego-teko eskubidea aldatuak dira, erran nahi baitu“egonaldi agiria” emango edota berrituko zaielaezkontidearen bortizkeria jasan dutenei.

Legeak erasotzailearen urruntzea ahalbidetzendu eta uztai elektronikoaren erabilpen esperi-mentala proposatzen du; eta aipatzen du bortiz-keriagatik etxetik joan behar izan dutenentzataterpetzeko egoitzak erreserbatuko direla. Pre-bentzioari dagokionez, irakaskuntzan sexuenarteko berdintasunaren bultzatzeko eta gaiazsentsibilizatzeko neurriak hartuko direla dio.

Aurrerapausoa bada ere, 2010eko legea ez daasegarria, oso modu aleatorioz aplikatzen da, eta

ez du betetzen lege integral baten funtzioa.Oraindik ere sexismoaren kontrako neurriakkode desberdinetan barreiatuak dira (zigorkodean, kode zibilean, lan zuzenbidean…) etakontraesankorrak dira askotan; adibidez, erasoakdirenean, ez dute berdin ikusten haurrak norekinegongo diren eta zer baldintzetan. Hots, legeintegrala da feministen aspaldiko eskaera, kohe-rentea izango dena eta sexismoarekin zerikusiaduten arlo guztiak ukituko dituena.

Egoera nolakoa den neurtzeko, begira zer ger-tatu den udaberrian. Sexu jazarpena zigortzenduen lege bat bazen, baina eskasa eta ez baterezehatza bere definizioetan. Ba, jazarpen delituazakusatua zen ministro ohi batek dei egin zuen,argudiatuz injustizia zela lege lainotsu baten ize-nean kondenatua izatea. Parentesi artean errate-koa da urteak badirela talde feministek eskatuazutela lege horren aldatzea, baina ez zitzaienkasurik egiten. Feministei ez, baina bai ministroohiari: konstituzio kontseiluak legeak ez zuelabalio erabaki zuen eta, ondorioz, auzitan zeudenkasuak blokeatuak izan ziren eta akusatuarentzatzigorgabetasun osoa ebatzi zen. Helegiteak izanziren eta bitartean baita hauteskundeak ere, eta

«Aski adierazgarriabada agintariek legeintegrala atera ezina»

Anuntxi Arana

Bortizkeriaren Kontrako Plataforma

Ipar Euskal Herrian indarrean den legeak hobekuntzaktxertatu zituen 2010ean. Hegoaldean ez bezala, salake-

tak jartzerakoan bi formula eskaintzen ditu, baina urrundago lege integrala izatetik. Baliabide eskasia eta gizarteankontzientzia falta nabarmendu ditu Anuntxi Aranak.

Genero indarkeria / Elkarrizketa

13

sozialistek lege berria egin dute udan. Halere,lehen eginak ziren salaketa batzuek ez dute segi-darik izanen, ezin delako bi aldiz delitu bera sala-tu, eta beste delitu gisa berkalifikatzen badira,ezin zaie legea modu erretroaktiboez aplikatu.Beraz salaketen erdia-edo bertan behera erorikodira.

Poliziak erabakimen handia du prozesuan? Nolabaloratzen duzu bere parte-hartzea? Ontsalaz, poliziak ezin du salaketa bat errefusa-tu, baina ez du aspaldi horixe egiten zuela,emazte batek bortxaketa edo bere gizonak jozuela salatzera joaten zenean. Errealitate horiezagutua eta askotan salatua baitzen, Sarkozykzirkular bat egin zuen, biktimak errespetatzeko-ak direla erranez, eta haien eskaerak bete behardirela. Hemen, bi salaketa mota badira; batek(“main courante” edo arina), ez du baitezpadakoedo berehalako ondorioa, baina erreintzidentziabaldin bada hor dago erregistratua; salaketa for-mala (“plainte”), askoz larriagoa da. Sarkozyrenzirkularrak erraten zuen poliziak ez duela “maincourante” aholkatu behar, alderantziz baizik.Erasotako emazteen errezibitzeko funtzionario-en formazioa ere aipatzen da, denek aitortzendute horren beharra; gero, krisia dela, murrizke-tak direla, deus guti egiten dute eta, askotan,betiko moduan… Zer, zirkularrak zirkular,badakigu geroztik salaketa formala ezartzea ezdutela beti errazten poliziek.

Nahikoa baliabide jartzen dira emakumeak babes-teko eta beren bizitza berregiteko?Inondik ere ez, nahiz eta medioetan gaia aipa-tzen den eta kanpainak egin diren. Iparraldean ezda emazteen aterpetzeko etxe berezirik; Baionanbada aterpetxe bat larri dabiltzan ororentzako, 35lagunentzako lekua duena; apartamentu batzukere badira, haietarik zenbait emazteendako erre-serbatuak.

Badira informazio eta laguntza zerbitzuak ereBaionan, eta permanentziak egiten dituzte Hen-daian, Lohitzunen eta Donapaleun. Baina oro

har eskasia handia da, finantzamendu eskasadelako: Ipar Euskal Herriak ez du bere departa-mendu propiorik, Biarnorekin partekatu behardu, eta hiriburua, Paue, Biarnon dago; diruabanatzeko orduan Pauek hartzen du lehoi zatiaeta hemengorako guti gelditzen da.

Gizarte mailan, indarkeria honen kontrako kon-tzientzia hedatua da?Genero bortizkeriak ez du orainokoan mobiliza-zio handirik eragiten, indiferentzia sentitzen da,nabari da hiltze sexista baten ondoan egitendiren elkarretaratzeetan zer jende kopuru eskasabiltzen den. Askotan entzuten da krimen horiekgertakari pribatuak direla eta prentsa mota batekgaur egunean ere “pasio krimena” terminologiaerabiltzen du usu. Feministek kalean salaketaegin eta gertatu izan zaigu biktimaren lagunenbatek begirune eza leporatu izana: “Nor zaretezuek nire adiskidearen heriotzaz baliatzeko, zerdakizue nola gertatu diren gauzak?”. Krimenaherri ttipi batean gertatzen denean, hara ez ager-tzeko aholkatzen digute, herri barneko gauzetansartzeko eskubiderik ez dugulakoan... Holakoe-tan auzo herri handiago batean egin ohi duguelkarretaratzea.

Agintari mailan, aski adierazgarria da legeintegrala aurrera atera ezina. Gero sentsibilizaziokanpainak egiten dira noizbehinka, 2010ean“nazio kausa” izan zen sexismoaren kontrakoborroka. Halere Hexagonoko herri batzuetanekimen politak abiatu dira, legea aplikatzekoordenantzak eta. Baionan, 2010 bukaeran Emaz-teenganako Bortizkerien Behatokia sortu zuenHerriko Etxeak, elkarte eta erakunde anitz bil-duz. Laguntza telefono bat jarri du eta iragarkiakezarriz edota foiletoak zabalduz jakinarazi dutresna hori badela, edonork balia dezakeela.

Gauzen aitzinatzeko dirua da ara-zoa, emazteentzako aterpetxea pre-miazkoa den arren, honaino heldudiren purruxkak ez dira aski plantakozerbaiten egiteko. �

170. zka. 2012ko azaroa

14

Nola dago genero indarkeriaren kontrako borrokaNafarroan?

Foru Erkidegoan lege bat onartu zen 2002kouztailean: neurri integralak biltzen zituen bainaoso lege deskafeinatua atera zen eta 2003ko mar-txoan beste lege bat egin zuten, beste puntubatzuk gehiago jasoz. Lege hori garatzen duenForu dekretua 2007ko otsailaren 28an onartu zen.Baina legean zeuden neurriak ere ez ditu kontuanhartzen dekretu honek. Adibidez, emakumeenarretarako zentroak legeak estipulatzen ditu, bainaaraudiak ez. Hamar urte bete ditu lege horrek etaerakundeetako indarrek, PSON eta UPNren arte-ko hausturaren aurretik, esaten zuten beste legebat egingo zutela, ikusten zelako zegoena ez zelanahikoa. Baina egungo egoera politikoarekin,honetaz ez da jada batere hitz egiten. Plataforma-ren ikuspegitik, lege hau oso-oso gutxienekoa da.Hasteko, genero indarkeriaz jasotzen duen defini-zioak nahasteak sortzen dituelako, gizonezkoenkontrakoak ere genero indarkeriatzat hartuz. Egiada baita ere, Nafarroako legeak kontuan hartzendituela bai familia inguruan eta baita publikokiegindako indarkeria kasuak; Estatuko legeak,aldiz, genero indarkeria bakarrik ulertzen du fami-lia inguruan eman bada edo harreman sentimen-

talik egon bada tartean. Guretzat oso garrantzi-tsua da prebentzioan (hezkuntzan) egin beharrekolana, eta legeak esaten duen arren hezkidetza uni-tateak eratuko direla, praktikan ez da egin. Ema-kumeen arretarako zentro integralak ere osobeharrezkoak dira, eta ez dira praktikan jarri. Etaprofesionalizazioan ere herren gabiltza: hain gaizehatza, konplexua eta zabala izanik, beharrezkoikusten dugu profesianalak oso espezializatuak etaprestatuak egotea, bestela ez dira egoera askoulertzen. Hori beharrezkoa da lege munduan(abokatu, epaile, langile...), gizarte langileetan, osa-sun alorrean, eremu guztietan alegia. Ez dagohorrelako formaziorik, egia da genero indarkeria-rako epaitegiak sortu zirela, Iruñean, Tuteran,Agoitzen, Lizarran eta Tafallan. Baina epaitegihauetan ari diren langileek askotan ez dute presta-kuntza berezirik, eta norberaren sentsibilizazioa-ren esku geratzen da kontua; baldin badu inplika-tuko da eta ez badu, kasu asko ezingo ditu ulertu.

Legea nola aplikatzen da?

Aurrera beharrean, atzera goaz horretan. Kaleanuste da berdintasuna lortuta dagoela, denok bada-kigula zer den genero indarkeria eta gizartea oro-korrean horren kontra dagoela. Baina kasuz kasu

«Nafarroan atzeragoaz»

Teresa Zabalegi

Nafarroako IndarkeriaSexistaren KontrakoEmakumeen Asanblada

Abokatua, kide den plataformak presio lana egin zuenNafarroako Gobernuarengan, 2002ko legea atera

zedin. Hamar urte beranduago, lege aurrerakoiagoa egi-naraztea dute helburu. Plataformatik manifestaziorakodei egin du: azaroaren 25ean 12:00etan Gaztelu Plazan,“gizartea ez baita gaiaren larritasunaz jabetu, eta errealita-teak erakusten du neurri gehiago hartu behar direla”.

Genero indarkeria / Elkarrizketa

15

aztertzen denean zer den indarkeria, hor datozeztabaidak. Salaketa jartzen duten emakumeenkontrako kanpaina bizi dugu, eta batez ere indar-keria bukatu nahi duen mugimenduaren kontra-koa. Nolabait zalantzan jartzen dira salaketahauek guztiak eta gaiaren larritasuna. Horrek zerdakar? Kasu askotan emakumeek salaketa atzerabotatzea. Asko hitz egiten da salaketa faltsueiburuz, gainerako delituetan aipatu ere egiten ezdirenean. Beti daude salaketa faltsuak, baina esta-tistikek erakusten dute genero indarkeriazko sala-keten kasuan portzentajea minimoa dela, aldiz,pisu handiegia ematen zaio. Baita ere ikusten dagaia desideologizatu egiten dela, emakumeen gaiadela, nahiz eta ideologikoki zabalduta eta onartutazegoen arazo publikoa dela, berriro ikusten dugueremu pribatura itzultzen ari dela. Erakundeenardura behar luke legea egokitzen saiatzea, eta ezdira horretan ezer egiten ari. Lehendik zegoenaegiten ari dira, eta hartu beharreko neurriek inber-titzea eskatzen dute, eta baliabideak handitzea, etaalderantziz, murrizketak egiten ari dira.

Gizarte laguntzaileengana jotzen dute lehenik ema-kumeek. Prestatuta daude ongi erantzuteko?

Guk aldarrikatzen dugu beharrezkoak direla ema-kumeen arretarako zentro integralak, gutxienezIruñean eta 20.000 biztanletik gorako herri etaeskualde-buruetan. Bertan espezializatutako langi-leek emakumeak alor denetan orientatuko lituzke-te, zer laguntza dituzten –salaketarik ez jartzekomotibo nagusia izaten baita baliabide ekonomikoeza–, salaketa jarri nahi ez dutenek zer beste balia-bide dituzten, eta beren behar denei nola aurreegin (etxebizitzaren arazoari, osasunari, arazo psi-kologikoari...). Mota honetako zentroa Tuteranzegoen, baina ez du behar beste baliabiderik jasoeta iaz ixtekotan egon zen. Egun akordio baterairitsi dira, baina ez du lehengo zerbitzu osoaeskaintzen. Egunerokoan, eskualde-buruak direnherrietara jo behar dute emakumeek.

Familia eta Berdintasunerako Institutua da orainNafarroakoa. Zer dakar izen aldaketak?

Atzerapausoa. Lehenik Nafarroako Emakumea-ren Institutua sortu zen. Duela lauzpabost urteBerdintasunerako Institutua jarri zitzaion izena,bere edukia zuena, helburu horretara iristekobaliabideak biltzen zituelako. Eta aurten bestebuelta bat eman diote eta Familia eta Berdintasu-nerako deitzen da. Nork jakin urte batzuk barruBerdintasuna kendu eta Familiarako Institutuaizango den. Familiaren gaiak ez du zerikusirik ber-dintasunarekin, eta bultzatzen dutena familiaeredu bat bada, berriro eredu patriarkalak birpro-duzitzen ari gara, zeinetan oso arau jakinak dau-den eta emakumea gizonaren menpe dagoen. Gai-nera baliabideak bi gaietarako banatu behar dira,eta familiaren barruan dago adin txikikoen gaia,premiazkoa dena. Eta hainbeste aldaketa politikodagoenez, ez dakigu zer norabide hartuko duenInsitutu honek.

Zein dira behar nagusiak?

Juridikoki dagoen arazorik handiena da ekintzakfrogatzea. Etxean gertatzen denez, epaitegiek ezdute ikertzen eta emakumea frogarik gabe doaepaiketara, horregatik emakumeentzat oso frus-trantea da. Parte medikorik baduzu gaitzerdi,baina kalte fisiko larriak ez badira (bultzadak...)edo erasoak psikologikoak badira, salaketak ezdu batzuetan aurrera egiten. Epaitegiek gehiagoikertu beharko lukete. Garrantzitsua litzatekebaita ere emakume hauek zerbitzu psikologikora-ko sarbidea izatea. Hasieran laguntza psikologi-koa eskaintzen zaio, baina ez da nahikoa, luzejotzen du dependentziatik irteteak. Hezkuntzaindartu beharraz ere ziur gaude. Estatistika dene-tan ateratzen da gazteengan ematen dela indar-keria sexista, 24-34 urte artean. Harreman ereduerromantikoak errepikatzen ari dira, modazpaseak zeudela uste zenean. Dependentziaharremanak ikusten dira, eta estatistikoki ugari-tzen ari da gazteen artean ematen den indarkeria.Hezkidetza landu behar da eta ez daegiten. Ez dago derrigorrezko pro-gramarik, ikastetxe bakoitzaren eskugeratzen da gaia lantzea. �