Genetiği değiştirilmiş organizmalar ve Biyogüvenlik(Vize öncesi)

8/7/2019 Genetii deitirilmi organizmalar ve Biyogvenlik(Vize ncesi)

1/132

GENET DETRLMORGANZMALAR VE

BYOGVENLKProf. Dr. ule ArProf. Dr. ule Ar

2009-20102009-2010


2/132

GDO- Genetii DeitirilmiGDO- Genetii DeitirilmiOrganizmalar Organizmalar

Doal yollarlarla bir araya gelemeyecek genetikkombinasyonlar tayan (aprazlanma veyarekombinasyon), baka bir deyile kaynabaka bir canl olan yabanc gen tayan canllar Genetii Deitirilmi Organizmalar GDOlar /Rekombinant Organizmalar / TransgenikOrganizmalar olarak adlandrlar.


3/132

Trler aras aktarlan genlere transgen ,transgeni genomuna alm canlya iserekombinant ya da transgenik organizma ad

verilir. Transgenik canllar kayna baka bir canlolan transgeni (yabanc geni) genomlarndakalc bir ekilde tarlar, bu genin rettiiyabanc proteini sonraki nesillerde deretirler.


4/132

Tarihe Rekombinant DNA teknolojisi alanndaki ilk gelimeler

1973 ylnda bakteri DNAsnn kesilip tekrar birletirilmesi ve ilk bakteriyal klonlama ile hzkazanmtr.

1982 ylnda ise insana ait inslinin bakteride retimigerekletirilmitir. Genetik zellii deitirilmi ilk transgenik bitki

1983de antibiyotie direnli ttn bitkisi olmutur (Powell-Abel et al., 1986).

1990 ylnda genetii deitirilmi ilk rnlerden olanbcek ilacna dayankl ttn ve pamuk bitkilerinin,1996 ylnda ise bceklere kar direnli ilk ticaripamuk, msr, soyann tarla ekimi yaplmtr .


5/132

Gda - Genetik OlarakDeitirilmi Organizmalar

iftlik hayvanlar Bitkiler Fermente gda retimi iin mayalar Gda katklar retiminde filamentli mantarlar Gda fermentasyonunda kullanlan bakteriler


6/132

Rekombinant organizmalarnkullanm alanlar

Tarm, hayvanclk, tp, evre ve kimya, gda, deterjan, vb.endstriler olmak zere eitli

Mikroorganizmalardayaplan genetik deiimlerle deterjan, ila,kimya, gda gibi deiik endstrilerde kullanlan bata enzimler vb.maddeler

Diyabet, ccelik, kanser gibi birok hastaln tedavisinde kullanlantedavi edici proteinlerin endstriyel lekte retimi iletpta Hayvanclktaki uygulamalarnn temeli verim zelliklerinin

gelitirilmesi, et, st gibi hayvansal rnlerde tedavi ediciproteinlerin retilmesi

Bitkiler in genetik yapsndaki deiimlerle oluturulan bitki ve bitkisel

rnlerin elde edilme amalar tarmsal zelliklerin gelitirilmesi,hastalklara diren kazandrlmas, kuraklk, tuzluluk, asidite gibiolumsuz evresel koulara dayankllk, tedavi edici proteinlerinretimi


7/132

Transgenik teknoloji, alk, kresel snma gibi olumsuz koullarda

srdrlebilir tarm iin son derece nemli bir alternatif

Bitki ve rnlerinin insan beslenmesinin nemlibir blmn oluturmas nedeniyle dier GDOlar arasnda transgenik bitkiler daha fazladikkat ekmektedirler.

Hatta GDO ifadesinin sadece transgenik

bitkiler iin kullanm yaygndr !!!!!
http://icppc.pl/pl/gmo/eng_index.phphttp://icppc.pl/pl/gmo/eng_index.php


8/132

GGenetii DDeitirilmi BBitkiler (GDB)

Tarmsal ynyle klasik slah yntemiyle stesinden gelinemeyen sorunlarzme potansiyelleri

GDBler tarm ilac kulanmnda azalma, verimde art, raf mrnnuzatlmas, besin deerinin artrlmas, uygun olmayan iklim ve toprakkoullarnda rn alabilme, sanayiye ynelik rn retebilme, dnyadakiala zm olmay hedefler.

Hastalklara ve zararllara dayankllk salayan genlerin aktarm kullanlanila miktar azaltm, verimde de art salamtr. Raf mrnn uzatlmas ve aromann artrlmas gibi zellikler ise

pazarlamada kolaylk salamaktadr. Yabanc ot ilalarna dayankllk genlerinin aktarlmas ile ilalama skl

azalmakta, ila uygulamas ile tm yabanc otlar lrken bitki canl kalarakverimde art elde edilmektedir.

Yeni dnem olarak anlan 2010 yl GDB rnlerinde ise hastalklarntedavisinde kullanlacak teraptiklerin biyoteknolojik yolla bitkilerde retimiile ilal tedavi masraflarnn azaltlmas hedeflenmektedir.


9/132

Dnya yznde en fazla tarmyaplan ticari GDBler

soya fasulyesi, msr, pamuk ve kolzadr.Halen ticari olarak ekimi yaplan GDBsays 30dur

Bu saynn 2015de drt kat artarak 120olaca ngrlmektedir


10/132

1996 2008 yllar arasnda dnya apnda milyon hektar olarakretimi yaplan GDBler


11/132

1996-2008 yllar arasnda dnyada ekimi yaplan GDBler (milyonhektar)


12/132

1996-2008 yllar arasnda dnyada ekimi yaplan GDOlarnzellikleri (milyon hektar)


13/132

1996-2008 yllar arasnda dnyada ekimi yaplan GDBlerin

geleneksel olarak ekilenlere oranlar (milyon hektar )


14/132

Bitkilere gen aktarm yntemleri:Agrobacterium araclkl


15/132

Dorudan:biyolistik


16/132

Dier gen aktarm yntemleri Protoplastlara gen aktarm

Elektroporasyon

Mikroinjeksiyon

Sonikasyon, fiber kullanm, polentransformasyonu, makroinjeksiyon


17/132

FrankesteinFrankesteinbesinlerbesinler


18/132

Mary Shelley, 1818 Felsefi bir roman olan FrankensteinFrankenstein , daha ok korku

roman olarak hatrlanr. Aslnda Gotik bir romandr. yleki, kitab okumayp filmini seyretmeyenler iin bileFrankenstein ad bir korku unsuru olmutur.

Gerekte Frankenstein korku veren roman kahramandeildir. Roman toplum dna itilen, kendi savanveren ve bu savata yenilen farkl insanlarn acklyksdr aslnda.

Romann kahraman tp rencisi Victor Frankensteinhastalklara son verebilmek iin insan yenidenyaratmay, bylelikle de lmszle ulamayistemektedir.

Deneyleri sonucunda Frankenstein diye bildiimizucubeyi yaratr ama ondan memnun kalmaz ve kaar.


19/132
http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Frankenstein.1831.inside-cover.jpg


20/132


21/132

Gdalarda bulunan katkmaddeleri

Her maddenin mr boyu tketilmek kouluyla bir gndesakncaszca alnabilecei gvenli doz vardr

ADI(AcceptableDaily Intake) deeri ADI deerlerini sadece FAO (FoodandAgricultureOrganization)

ve WHO (WorldHealthOrganization) kurumlarnn eksperlerininortaklaa oluturduu JECFA komitesi(JointExpertsCommitteon FoodAdditives) belirlemektedir

FAZLA HAZIR GIDA, FAZLA RSK ????????????


22/132

Hava Kirlilii Azot Oksitleri:

Azot oksitleri daha ok enerji santrallerinden ve motorlu aralarn egzoz borularndanyaylr. Bir azot oksit olan nitrojen dioksit (NO2 )solunmas kalp, akcier vekaracier rahatszlklarna ve solunum yolu hastalklarna yol aar.

Karbon OksitleriFosit yaktlarn kullanlmas ve orman yangnlar gibi nedenlerle atmosfere bykoranda karbondioksit (CO2 ) gaz yaylr. Bunun yannda, oksijenle metanntepkimeye girmesiyle oluan karbonmonoksit (CO) gaz da bir kirleticidir.Karbonoksitleri ba dnmesi ve reflekslerde yavalamaya sebep olur. Havada yksekoranda bulunmalar lmlere neden olabilir.

Hidrokarbonlar:Motorlu tatlarda kullanlan petroln, tm olarak yanmamas etilen (C2H4) ve benzen(C6H6) gibi hidrokarbonlarn evreye salnmasna neden olur.Bu hidrokarbonlar,havadaki baka kimyasal maddelerle tepkimeye girdiinde, gzlere ve solunumyollarna zararl etkileri olur. Benzen gibi baz hidrokarbonlarn kanser yapc etkileride vardr.Bu kirleticilerle, atmosferik zelliklerin oluturduu kimyasal reaksiyonlarnen nemlileri ise fotokimyasal olaylardr ki, bunlardan zelliklefloroklorokarbonlar,gneten gelen zararl UV (ultraviole) nlarna kar yeryzn koruyan ozontabakasnda byk tahribata yol amaktadr
http://images.google.com.tr/imgres?imgurl=http://www.yoremizden.com/wp-content/uploads/2009/02/cevre-kirliligi-300x225.jpg&imgrefurl=http://www.yoremizden.com/tag/cevre-kirliliginin-sonuclari/&usg=__xsE9oVFHn8ud3hXL_AxIkLWpY70=&h=225&w=300&sz=12&hl=tr&start=15&um=1&itbs=1&tbnid=6HX7hz477SDB6M:&tbnh=87&tbnw=116&prev=/images%3Fq%3D%C3%A7evre%2Bkirlili%C4%9Finin%2Bsonu%C3%A7lar%C4%B1%26um%3D1%26hl%3Dtr%26sa%3DN%26tbs%3Disch:1


23/132

Su kirlilii


24/132

Toprak kirlilii


25/132

GDOlar ile ilgili tartma konular

EkonomiEkonomi tohum bamll evreevre biyoeitlilik zerindeki olumsuz

etkiler SalkSalk insan, hayvan, bitki sal


26/132

rn gvenlii Doal ve endstriyel rnlerin salktaki

potansiyel toksik etkilerinin aratrlmas tanmlanmas risk karakterizasyonuToksikologlarn, toksikoloji biliminin

konusudur


27/132

GDOlarn salk zerindeki etkileri,

Toksikolojinin Tanmlanm, yerlemi ve Reglasyonlardan sorumlu olan otoriteler

tarafndan geerlilikleri kabul edilmi toksisitetestleri ile aratrlr.


28/132

Ancak, Bitkisel kaynakl dier gda maddeleri gibi

GDOlarda kompleks rnlerdir (protein,karbohidrat, ya, vitamin, mineraller, ok

sayda metabolitler). erdikleri her bir maddenin aratrlmaspratik olarak mmkn deildir

Bu nedenle GDOlar iin toksikolojikanlamda risk stratejisi gelitirmekgerekir .


29/132

GDOlar iin gelitirilen riskstratejisi

Biyoteknolojik olarak gelitirilen rnn(GDO) karl olan geleneksel rnlerlefarklln temel alr (Substantialequivalance concept)

GDO karl geleneksel rnler yllardr insanlar tarafndan tketildiinden, gvenlisaylr ve refereans olarak kabul edilirler.


30/132


31/132


32/132

GDO risk analizi stratejisinde,genel toksikolojiprensipleriyle eliki;

Geleneksel gdann tam olarak gvenlisaylmasdr.

NK;NK;hem genetik olarak hem de melezleme

gibi geleneksel yntemlerle deitirilen rnnkimyasal yaps nicel ve nitel olarak deiir. Geleneksel yntemle gelitirilen yeni trdeki

kimyasallar gvenli, GDOlardakiler zararl

toptanc dnce bilimsel olamaz. Bir kimyasaln zararl olup olmad ancaktoksisite testleri ile anlalr.


33/132


34/132


35/132


36/132


37/132


38/132


39/132


40/132


41/132

Transgenik bitkilerin saysndaki kreselarta ramen, genetik olarak deitirilmibitkilerin kullanm gvenlii zerindetartmalar vardr. GDOlarn uzun srelikullanmnn evre, insan ve hayvanlar zerindeki etkileri en nemli potansiyel

zararlar olarak gsterilmektedir .


42/132

imdiye kadar genetik olarak deitirilmibitkilerin evreye verdikleri herhangi bir zarar saptanmamtr. Bununla birlikte her

yeni gelitirilen transgenik bitki iinbiyoeitlilik, bcek ve dier hayvanlar zerindeki etkileri, genlerin doadadalm gibi konularda aratrmalar yaplarak etkileri belirlenir (http://www.who.int/foodsafety /biotech/ general /en/index.html).
http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/http://www.who.int/foodsafety%20/biotech/%20general%20/


43/132

GDOlarn insan ve hayvan sal bakmndanolas zararl etkileri genetik modifikasyonlaaktarlan gen rnlerinin bilinmeyen allerjik,

toksik ve besinsel etkileridir. Bunun dnda sindirilmi genlerin barsakmikroflorasn oluturan mikroorganizmalarageii ve genetik olarak deitirilmi besinmikroorganizmalarnn yan etkileridir.


44/132

ster GDO kkenli isterse herhangi bakabir eit olsun, besinler binlerce farklmaddeyi ieren karmak yaplara

sahiplerdir. Nesiller boyunca tketilen kabul edilmibirok besinin gvenlii iin bilimselkantlara gerek yokken, genetik olarakdeitirilmi besinlerin gvenli olduununkantlanmas yasal bir zorunluluktur.


45/132

GDOlardan retilen besinlerin insansal bakmndan gvenli olduubelirlenmedike kullanmlar yasaktr.


46/132

Gnmzde birok lke GDO tama olaslolan rnlerde belirli oranlarda GDO katksnaizin vermekte ve bu rnlerde GDO yzdesini

belirten etiketlemeleri zorunlu klmaktadr. Tm genetik olarak deitirilmi besinler insansal bakmndan zararl maddeler ieripiermediklerinin, allerjik reaksiyonlarn tetikleyip,tetiklemediklerinin saptanmas iin testlerdengeirilirler.


47/132

Avrupa Birlii lkelerindeki yasalar gereigvenlik deerlendirmeleri iki aamaldr.Bir GDO kaynakl besinin gelenekselbesinler kadar gvenli ve salkl olduunukantlayan bilimsel belgeler ortayakonmadka GDO kaynakl gdalar,

marketlerde yer alamaz.

GDO kkenli gdalarn gvenlik


48/132

GDO kkenli gdalarn gvenlikdeerlendirmeleri aamalar

unlardr 1- Genetik Olarak Deitirilmi yeni zelliin gvenlii

Bitkiye aktarlm genin rn olan proteinin insanlar tarafndantketiminin gvenlii sorgulanr.

Bu proteinin toksisitesi iin nce hayvanlara yedirilerek, hayvantesti yaplr.

Besin katklar ve herbisitler iin de bu testler rutindir. Hayvan denemeleri insana uygulanabilir olarak sonulannca,

ilave gvenlik lmleri yaplr.

Yeni proteinin alerjik reaksiyonlar tetikleyip tetiklemediine ilikinbirok lte gre allerjik potansiyeli belirlenir. Bu kriterlere gre allerjenlikle ilgili olarak bir ya da daha fazlasnn

belirlenmesi halinde bu proteini reten genetik olarak deitirilmibitki Avrupa Birliince kullanlabilir kabul edilmez.


49/132

2- Gen transferi sonucunda bitki metabolizmasndangrlemeyen deiimler

Bitkilere aktarlan genler bitki genomunda yerletikleriblgelerde deiik oluturma ve ngrlemeyen etkileri(blge etkisi) yaratabilirler. Yeni gen bitkide var olan bir geni etkiyerek bitki metabolizmasnda kaymalaraneden olabilir, bu deiimler insan salnetkileyebilir.

Bu etkileri belirlemek iin iki tip test sistemi uygulanr:genetik olarak deitirilmi bitkinin kimyasal ieriininanalizi ve hayvan besleme deneyleri.


50/132

Kimyasal ierik testleri, genetik olarakdeitirilmi besinin geleneksel besinlekarlatarlmas iin yeterlidir.

AB lkeleri ve Amerikada ancak phelidurumlar iin hayvan besleme testleri yaplr. Bununla bereber AB lkelerinde hayvan

deneyleri rutin olarak yaplr. Bu testler sonucuu ana kadar olumsuz etki gsterenerastlanmamtr.

G d l d lii i k


51/132

Gdalarda gvenlii-riskdeerlendirilmesi

Riskin tanmlanmas

Gda gvenlii hedefleri Maximum snrlarn

belirlenmesi mikrobiyolojik kimyasal

Sfr tolerans Dinamik kavramlar

gvenlik Kaza ynetimi

rnler reticiler alanlar

Dlanan riskler

Onay gereksinimleri Katk maddeleri GDOlar Yeni gdalar

Pestisitler Veteriner ilalar

H l i d G d


52/132

Hayvansal retimde GdaGvenlii

iftlikten Sofraya Gvenli Gda retimi Yem=GdaKarma Yemde Gda Gvenlii 1-Kimyasal Etmenler (Dioksin, Ar metaller, la Kalntlar,

Antibiyotik vb.) 2-Mikrobiyolojik Bulama Etmenleri (Yem HijyeniMikotoksinler, Salmonella vb.)

3-Bozulmu ve Kalitesiz Yem Kaynaklar (Atk Yalar,Ruminantlar iin Hayvansal Kkenli Yemler vb.,)

4-GDO Yemler (Soya, Msr, Pamuk,Kanola )


53/132

Avrupa Birlii lkelerinde buayrntl testler Komisyon

yasalarnca gvence altnaalnmtr.

EC 1829/2003 sayl yasa: Avrupa Birliinde genetikolarak deitirilmi gda ve yemlere ilikin genelereveyi belirler.

Bu ereve insan yaam, sal ve refahn, etkin ipazar almalarn gvence altna alrken evre ve

tketiciyi en yksek derecede korumay garanti altnaalan bir kapsamdadr.


54/132

EC 1830/2003 sayl yasa: pazardaki GDOlarnizlenebilirlii ve etiketlenmesi zorunluluu ileiliilidir.

2001/18/EC ynergesi evreye salnacak GDOlar ve pazarda yer alacaklarla ilikili prensipleri,yasalar belirler.

Avrupa Komisyonu, kontaminasyona yolamadan genetik olarak deitirilmi bitkilerlegeleneksel ve organik bitkilerin biraradayetitirilmesi ile ilgili yntemler de gelitirmitir.


55/132

EC 1829/2003 sayl yasa: Avrupa Birlii,genetik olarak deitirilmi besin veyemlerin resmi kontrollerininkolaylatrlmas iin rnekleme, belirleme,saptama, kontrol ve genetik olarakdeitirilmi besin ve yem materyallerin

salanmasndan sorumludur.

B l l kl i


56/132

Bu sorumluluklarn yerinegetirilmesi ile ilikili kurumlar

European Commission - Joint Research Centre ( JRC), European Food Safety Authority (EFSA), The Institute for Reference Materials and Measurements

(IRMM), Community Reference Laboratory for GeneticallyModified Food and Feed (CRL-GMFF), European Committee for Standardization (CEN), European Network of Genetically Modified Organism

Laboratories (ENGL) dir (www.afro.who. int/des).


57/132


58/132

Th I i f R f


59/132

The Institute for ReferenceMaterials and Measurements

(IRMM), JRC alt kurumuJRC alt kurumu IRMM referans materyal reten kurumdur.

Gda gvenlii, kalitesi, biyoanalizi ve referans lmdatalar salaycs 4 Community Reference Laboratories n iletiminden

sorumludur. Temel hedefi uluslar aras kabul gren karlatrmal

lmlerin gvenilir olmasn salamaktr. Onayl metotlar Referans materyaller Referans lmler Laboratuvarlar aras karlatrmalar Eitim

C it R f L b t f


60/132

Community Reference Laboratory for Genetically Modified Food and Feed

(CRL-GMFF),JRC ALT KURUMUJRC ALT KURUMU Avrupa Komisyonu kararlarna gre GM besin ve yemler

iin tan metotlarnn geerliliinden vedeerlendirmelerinden sorumludur.

CRL-GMFF internet zerinden dzenli olarak geerlilikraporlar yaynlar.

Her GM iin geerlilik raporu bulunur.

Event Uniqueidentifier Applicant Status/Progress Reports ValidatedMethodBt10 Maize - - Validationcompleted

Validation report

Publishedon:13/07/2005

E ropean Committee for
http://gmo-crl.jrc.ec.europa.eu/summaries/Bt10%20validation%20report%20version2.pdfhttp://gmo-crl.jrc.ec.europa.eu/summaries/Bt10%20validation%20report%20version2.pdfhttp://gmo-crl.jrc.ec.europa.eu/summaries/Bt10%20validation%20report%20version2.pdfhttp://gmo-crl.jrc.ec.europa.eu/summaries/Bt10%20validation%20report%20version2.pdf


61/132

European Committee for Standardization (CEN),

CEN, the European Committee for Standardization (Comit Europen deNormalisation, Europisches Komitee fr

Normung),Grevleri: Avrupa Birlii stardartlarnn uyum

dokmanlarnn oluturulmas Dnya pazarlaryla yaracak Avrupa ii

rn ve servis marketlerinin oluturulmas


62/132

Bu kurumlar,

birbirleriyle ve Dnya Salk rgt ileilikili olarak GDOlarla ilgili tanmlamastandartlarn, yntemlerini gelitirirler,uluslararas tannrlkta bir GDO tanlaboratuvar iin gerekli kriterleri ortayakoyarlar.


63/132

Bu kriterler;

Analizler iin onayl yntemlerinikullanlmas

sel kalite kontrol srelerinin kullanm Yeterlilik test programnda yer alnmas

ISO/IEC 17025 gibi uluslararas bir standartta akredite olunmasdr

Avrupa Birlii tarafndan


64/132

Avrupa Birlii tarafndanonaylanm GDBlere rnekler

Ad Bitki retici Firma zellik zin Tarihi

GTS 40/3/2 Soya fasulyesi Monsanto Zararllara diren veherbisit tolerans

03.04.1996

Bt 176 Msr Ciba-Geigy Zararllara diren veherbisit tolerans

23.01.1997

TOPAS 19/2 Kolza AgrEvo Herbisit tolerans 24.06.1997

MON 810 Msr Monsanto Zararllara diren 06.02.1998

Bt 11 Msr Novartis Zararllara diren 06.02.1998

Bt 11 Msr Syngenta Zararllara diren 19.05.2004

LLCotton25 Pamuk Bayer Herbisit tolerans 29.10.2008

MON89788 Soya fasulyesiMonsanto Herbisit tolerans 04.12.2008


65/132

Avrupa Birliinde Transgenik Bitki


66/132

Avrupa Birliinde Transgenik Bitkiretimi

Avrupa Birliinde GM Bitki Ekim Alanlar, hektar

2005 2006 2007 2008spanya 53,225 53,667 75,148 79,269Fransa 492 5,000 21,147 -

ek Cumhuriyeti 150 1,290 5,000 8,380Portekiz 750 1,250 4,500 4,851Almanya * 342 947 2,685 3,171Slovakya - 30 900 1.900Romanya **110,000 **90,000 350 7,146Polonya - 100 320 3,000

Toplam GM msr 54,959 62,284 110,050 107,717

** Soya

LKELERE GRE KARMA YEM RETM


67/132

LKELERE GRE KARMA YEM RETMVERLER-2008

Trkiye 1,6 milyon ton Soya ve rnler1.6 milyon ton msr ve rnleri

thal ediyor

GM Yemler Hayvanlar zerindeki


68/132

GM Yemler, Hayvanlar zerindekiEtkileri ve Gda Gvenlii

1-Geleneksel yetitirilene gre besinedeerlilii

2-Hayvanlarda performans zerineetkileri

3-GM yemlerin hayvansal dokulardakalnt durumu ve rn kompoziyonunaetkisi

1-Besin Edeerlilii


69/132

Besin Maddesi 5506BTXGMO Msr

G4665Normal Msr

Ya,%

Protein, %Selloz, %Kl, %

3,19

8,432,201,02

3,0

8,872,100,93

TreoninSerinGlutamik asitAlaninValinMetioninsolosinLsinTirosinFenilalaninHistidinLisinArjininTiriptofan

0,310,401,650,690,420,210,291,140,290,450,270,260,390,05

0,310,401,660,700,410,210,291,150,270,450,270,250,380,06

Aflatoksin, ppbDeoksinivalenol, ppbFumonisin, ppm


70/132

Kriterler Transgenik Soya

Kspesi

Normal Soya

Kspesi

nemlilik

PerformansBalang Canl Arl, g41.gn Canl Arl, gYem Tketimi (0-41 gn), g

Yem Deerlendirme SaysKarkas VerimiKesim Arl, gKarkas Randman, %Gs Eti Oran, %But Eti Oran, %Gs Eti KompozisyonuKuru Madde, g / KgProtein, g / Kg Taze EtYa, g / Kg Taze Et

43.224353731

1.57232986.520

23.5

2672365.9

43.624393759

1.57235686.519.723.4

2682376.2

.D.D.D

.D.D.D.D.D

.D.D.D

.D : nemli Deil

Transgenik ve Normal Soya eitlerinden Elde Edilen SoyaKspelerinin Etlik Pililerdeki Etkileri (Kan et al. 2001)


71/132

Yabanc DNA Tketimi nsanlarn gnlk DNA tketimi0.1-1 g DNA GM gda tketilirse; tketilen yabanc DNA bu

miktarn 1/100 000- 1/1000 000 kadar

rnein GM soya % 0.1 GM protein ieriyor Msr genomunda rekombinat DNA oran% 0.00022 ve

Bir tavuk gramnda 1.496 g DNA ieren msrdan1 g tkettiinde 0.00033 g rekombinant DNA tketecektir

YEMLERE UYGULANAN FZKSEL LEMLERN


72/132

DNA PARALANMASINA ETKSMuameleler

eit 1 2 3 4

DNA-Paracklar(bp)

KanolaKeki

KavrulmuKanola Kspesi



21,000 bp(BozulmamDNA)

it

++

--

--

_ -

248 bp i + + + _ 970 bp i + - _ _ 194 bp t + + _ +

680 bp t + - _ _

1003 bp t + - _ _

Aeschbacher ve


73/132

ark.,2005(Almanya)

Bt Msr ve NormalMsrn BesinEdeerlilii

Etlik Pililerde veYumurta TavuklarndaPerformans zerineEtki(% 60 Msr-% 30

soyal yem) Msr kloroplast ve BtDNAsnn sindirimi vedokularda birikimini

incelediler

Kuru madde de (g/kg KM) Normal Msr Bt Msr

Ham klHam proteinADFNDFYaBrt Enerji (Mj/kg)Amino Asitler (g/kg/KM)LisinMetioninSistinTriptofan

AlaninArjininAspartik asitGlutamik asitGlisinHistidinzolsinLsinFenilalaninProlinSerinTreoninTyrosinValinMikotoksin Analiz sonucuDezoksinivalenol, g/gZearalenon g/g

13.989.740.4140.735.716.782.42.42.30.667.8

3.96.5213.32.73.413.75.19.54.93.74.14.9


74/132

Bt Msrn Sindirilebilirlii ve Performansa Etkisincelenen Kriterler Normal Msr Bt 176 Msr

Balang Canl Arl, g14.gn Canl Arl, g28.gn Canl Arl, g39. gn Canl Arl, gArlk Art, g/gn (1-39.gn)Yem Tketimi, g/gn

FCR

42.5419.31386.7222756

91.4

1.632

42.7422

1409.62207.155.491.3

1.649

Normal Msr Bt 176 Msr

BroylerEnerjinin Metabolize OlabilirliiAME (Mj/kg yem)N yararlanmDk Kuru Madde Oran, g/kg

0.7813.340.66297

0.77513.230.63294

Yumurta TavuklarEnerjinin Metabolize OlabilirliiAME (Mj/kg yem)N yararlanmDk Kuru Madde Oran, g/kg

0.78812.020.48234

0.78612.050.44239


75/132

Trkiyede GDOlarn denetimi

GDO rnlerin dnya pazarnda en bykpay %77 ile gda sektr

Bu durum gda gvenliini n planakartmakta

Trkiye piyasalarna girme olaserevesinde gvenli ve standart GDOanalizlerinin yaplabilmesi byk bir nemtamaktadr.


76/132

lkemiz yurtdndan soya fasulyesi, msr veya bunlardan imal edilen birok gda/yemmaddesini ithal etmektedir

Trkiye tarmsal rnlerin ounda ithalat bir lke konumuna gelmitir. thalat, 2009 Ocak-Ekim dneminde 7 milyar

783 milyon dolar olarak gereklemitir


77/132

Trkiyede GDOlarn denetimi BiyoBiyo ee itlilik sitlilik s zlezle mesimesi 29 Aralk 1993de yrrle girmitir lkemizde olas risklere kar slah y,

tketiciyi ve tketiciyi korumaya ynelik yasaldzenleme

Biyoeitlilik Szlemesi (Resmi Gazete, 27

Aralk 1996, 22860), lkelerin kendi biyolojik eitlilikleri zerinde sz sahibi olmalarnkabul etmektedir.


78/132

BiyoBiyo ee itlilik sitlilik s zlezle mesimesi Amalar;

Bu Szlemenin, ilgili hkmleri uyarnca takipedilecek amalar, biyolojik eitliliinkorunmas; bu eitliliinin unsurlarnnsrdrlebilir kullanm; genetik kaynaklar veteknoloji zerinde sahip olunan btn haklardikkate almak kaydyla, bu kaynaklara gereinceeriimin ve ilgili teknolojilerin gereincetransferinin salanmas ve uygun finansmanntedariki de dahil olmak zere, genetikkaynaklarn kullanmndan doan yararlarn adilve hakkaniyete uygun paylamdr.


79/132

BiyoBiyo ee itlilik sitlilik s zlezle mesimesi

Trkiyenin de aralarnda bulunduu 156 devlet kendi snrlar iindeki bitki, hayvan ve

mikrobiyolojik yaam eitliliinin tam olarak

korunmasnn sorumluluunu stleneceklerini, biyolojik kaynaklar srdrlebilir kullanacaklarn biyolojik eitlilikten salanan faydalar eit olarak

paylamann yollarn arayacaklarna dair taahhttebulunmulardr.

k d l d


80/132

Trkiyede GDOlarn denetimi Biyoitlilik szlemesinin tamamlaycs olan ve

lkemizde 25 Ocak 2004 tarihinde yrrle girenCartegena Biyogvenlik Protokol ((ResmiResmi

Gazete, 11 Agustos 2003, Say 25196Gazete, 11 Agustos 2003, Say 25196 ))biyoeitliliin genetik yolla deitirilmi canlorganizmalarn olas zararlarndan korunmayollarnn yan sra nceden bilgilendirmeyi dengrmektedir.

Cartegena BiyogCartegena Biyog veve nlik Protokolnlik Protokol


81/132

Cartegena BiyogCartegena Biyog veve nlik Protokolnlik Protokol AMA

evre ve Kalknma Hakkndaki Rio Deklarasyonunun 15numaral prensibinde yer alan n tedbirci yaklamauygun olarak, bu Protokoln amac insan sal

zerindeki riskler gz nnde bulundurularak ve zelliklesnn tesi hareketler zerinde odaklanarak, biyolojikeitliliin korunmas ve srdrlebilir kullanm zerindeolumsuz etkilere sahip olabilecek ve modernbiyoteknoloji kullanlarak elde edilmi olan deitirilmi

canl organizmalarn gvenli nakli, muamelesi vekullanm alannda yeterli bir koruma dzeyininsalanmasna katkda bulunmaktr.


82/132

Bi lik K


83/132

Biyogvenlik Kanunu

Bi lik K T l


84/132

Biyogvenlik Kanunu-Tanmlar

Bi lik K T l


85/132

Biyogvenlik Kanunu- Tanmlar


86/132

Bi lik K


87/132

Biyogvenlik Kanunu

Bi lik K


88/132

Biyogvenlik Kanunu

Biyogvenlik kurulu

Bilimsel Komite

Risk deerlendirme, sosyo-ekonomikraporlar oluturma

Bi lik K


89/132

Biyogvenlik Kanunu


90/132

Y t lik


91/132

Ynetmelik

Kapsam

Y t lik


92/132

Ynetmelik

Y t lik


93/132

Ynetmelik


94/132

GDO ANALZ MEVZUATI


95/132

GDO ANALZ MEVZUATI

Tarm ve Kyileri Bakanl kriterleri: Gda ve gda ile temas eden madde ve

malzemelerin gda gvenlii, hijyen vekalite analizlerini yapmak zere kurulacakkontrol laboratuvarlar iin geerli mevzuatgeerli.


96/132


97/132

GDO ANALZ


98/132

Fenotipe yneliktanmlama: Yaplamaz nkbirok GDO yabani tiple hemenhemen ayn grntdedir.

DNA Temelli metodlar: Genetik farkllklar DNA dizilerindeher zaman bulunabilir ve bilinenGDOlarn tans yaplabilir.

Protein Temelli metodlar: Transgeniklerde retilen yeniproteinler immnolojik metodlarlasaptanabilir.

98


99/132

GDO reticileri: rn Safln kontroliin.

Gda Endstrisi, Tohum Firmalar: rnsafln kontrol iin, kanunlarla uyum iin.

Yetkili Makamlar: rnlerin kontrolu,yasalarla uyumu.

Laboratuvarlar: Mterilere gereklihizmeti salamak iin.

99


100/132

Laboratuvar kurulumu Kontaminasyon nleme leri-Ak sistemi

Laboratuvar Tecrbesi

Metod Seimi CRM kullanm Proficiency (yeterlilik) test

Akreditasyon Kontrol

100

Kalite gvencesi


101/132

Kalite gvencesi

Farkl alma aamalar iin tamamen ayr birimler Tm solsyon ve belirtelerin ayr odalarda hazrlanmas Mimimal pipetlemede Kullanlmadan nce tm solsyonlarn kontrol

Standart lab. Kurallar Kullanlp atlan malzeme kullanm Tekrarl analiz Negatif, pozitif kontrol kullanm Kesin olmayan sonularn tekrar Yeterlilik testleri Geerli yntem kullanm Akreditasyon

GDO Analiz laboratuvarnda


102/132

GDO Analiz laboratuvarnda, Aratrclardan ok yntemler zerine

younlalmal. Her aama iin ayr alanlar ve ekipmanlar gerekir. Performans zaman zaman deerlendirilmeli.

Gvenlik nlemleriOdalar Ekipmanlar Personel

102

leri Ak Sistemi


103/132

leri Ak Sistemi rneklerin kabul edildii yer rnek hazrlama odas ve Stoklama DNA ekstraksiyon PCR Hazrlk odas (DNA stoklama iin ayr) PCR odas PCR sonras deerlendirme odas

Ayrca solusyon hazrlamak iin bir oda

103


104/132

Kontaminasyon


105/132

Kontaminasyon

Kiiye deil odaya ait nlkler Tek kullanmlk eldivenler Filtreli pipet ular Tek kullanmlk tpler UV lambas gibi kontaminasyon nleyiciler

105

Laboratuvarda


106/132

Laboratuvarda,

o Her zaman nlk giyilmelio Eldiven giyilmeli, sk sk deitirilmelio Pipet ular her seferinde deitirilmelio Laboratuvardan ayrlrken her zaman eller

ykanmalo Laboratuvardaki hibir eyi dar

karlmamal


107/132

CRM, teknik olarak geerli bir metod ile eldeedilen deerleri onaylanm sertifikal referans

materyalleridir. Kullanlan aletlerin kalibrasyonu, metodlarngeerlilii ve test edilen materyallerinbulgularnn deerlendirilmesi iin kullanlmalargerekir.

107

rnek hazrlama, DNA


108/132

ekstraksiyonu, PCR

HamM t l

leme Ara rnler(yar ilenmi) lemeSonrnler


109/132

Materyal (yar ilenmi) rnler

rneklemeLaboratuvar rneirnek

Hazrlama/Homojenizasyon Test Edilecek

rnekztleme

ztleme GDObelirlenmesi,

Trtanmlamas

ELISAveyaLateralFlowStrip

109

GDO ANALZ


110/132

GDO ANALZ

GDO=Genetik Olarak Deitirilmi Organizma Yapsal ve ilevsel zellik eklindeki genetik

bilginin saptanmas,

DNA RNA Protein Protein olmayan bileenler

Fenotipdzeyinde yaplabilir.


111/132


112/132

rnein


113/132

rnein,

Genetik modifikasyonla (enzim geniaktarm ile) niastay paralayabilir halegetirilmi bir organizmada, fenotipik

saptama ( niastann paralanmarnlerinin oluumu, niastal ortamdareyebilme) uygun/yeterli olabilir.

rnein


114/132

rnein,

Normal olarak herbisite duyarl olan soya fasulyesinindirenli hale gelmesinin (herbisiti paralayan geninkazandrlmas/spontan mutasyonla olabilir) genetikmanipulasyon ile olduunun kantlanmas iin sadecefenotipik tan yeterli deildir.

Herbisit ykm rnleri , enzim, mRNA, DNA dzeyindesaptama yaplmaldr.

nk mutasyonun mekanizmas (herbisit almnndurdurulmas, bitki hcresinde herbisitin hedefinindeiimi) eitli olabilir.

rnein


115/132

rnein,

Normal olarak laktozda reyebilenbakterinin laktoz-negatif fenotipinednm (mutasyon veya genetik

mhendislii yolu ile laktoz tanmas ileilgili , laktoz ve ya eker metabolizmasiin gerekli enzim geni deiimi)


116/132

Analiz iin spesifik ykm rn, proteinveya mRNAdan yararlanlamayaca iinspontan mutasyonu elimine etmenin tek

yolu olas gen lokuslarndaki genetikmodifikasyonu saptamaktr. Spesifik DNA dizisi dzeyinde analiz

arttr.

Neden DNA analizi?


117/132

Neden DNA analizi?

DNAdan yapsal/ilevsel zelliklere giden yoldagenetik bilgi dejenerasyonu DNAnn tamamen birebir kopland tek biyolojik

sre replikasyon

Transkripsiyonla intronlarn karl belirlenemez Translasyon ORFlerin translasyonu yaplr Ayn a.a iin farkl kodon olasl (serin, lsin, arjinin

iin 6ar farkl kodon) Post-translasyonel modifikasyonlar (r. Polipeptid

zincirinin ykm)

Neden DNA analizi?


118/132

Neden DNA analizi?

Fenotip DNA dizi hakknda ipucu veremez RNA ve protein analizleri

dier hcresel bileenlere gre DNA dizisihakknda bilgi verir

Genetik deiimin varln belirleyebir Genetik deiimin gerek yapsn belirleyemezler

Bu nedenlerle genetik deiimin analizi iin

ideal hedef molekl DNAdr.

DNA ANALZ


119/132

DNA ANALZ

Gvenilir Hzl Duyarl


120/132

Saptanmas g Genetikdifik l


121/132

modifikasyonlar Bitkilerde zel rekombinasyon genlerinin

eklemesiyle markr genlerininuzaklatrld vektrler

Marker tamayan transplastomik bitkiler

PROTEN TEMELL GDOTANISI


122/132

TANISIAvantaj Tekrarlanabilir Hedefin miktar

asndan bilgi verir Kolay uygulanr Greceli olarak ucuz

ve hzl

Dezavantaj Yetersiz protein

anlatm

Dokuya zg veyageliime zg anlatm Protein ykm veya

denatrasyonu Antijen- antikor

reaksiyonunun olasinhibisyonu

ELISA


123/132

ELISA

DNA TEMELL GDO TANIAAMALARI


124/132

AAMALARI

RNEKLEME


125/132

RNEKLEME

GDO tans iin ilk ve nemli gereksinim Gdalarn yksek heterojen yaps nedeniyle gvenilir rnekleme

2 temel yaklam

Fazla rnek, alt rnekleme Bir kerede ok sayda rnek toplama Partikl boyutu ve hammadde tipinin dikkate alnmas rnek almada retim srecinin evresi

rnek almada kontaminasyon riski

rnekleme


126/132

rnekleme

EKSTRAKSYON-SAFLATIRMA


127/132

GDO analizinde temel aama Her organizmada DNA varl DNAnn ok miktarnn bile ekstre edilebilmesi Farkl materyaller iin farkl ekstraksiyon yntemleri

Sre (mekanik/enzimatik paralama-DNAnn znr hale getirilmesi-ktrme) Saflatrma

yon deiimi/silika kromatografisi, manyetik partikller (robotize edilebilir) Ya gibi problemli materyaller iin zel yntem geliimi

DNAnn saptanmas


128/132

DNA nn saptanmas

Southern blotting DNA miktar az olan rnekler iin uygun

deil (transgen, tampon etkinlii vb.) Tek kopya gen saptanmas iin uygun Daha ok PCR sonras konfirmasyon iin

uygun

PCR


129/132

C

Geleneksel PCR: ok az miktardaki rneinoaltlabilmesi, karakterizasyonu vekantitasyonu

PCR sonras transgen dorulama Elektroforetik analiz RE kesimi Southern blotting

ZGNLK DZEY- GDO DZLER


130/132

D

YKSEK Hedeflenmitanmlama

Gen

constructtanmlamas

Gentanmlama

GDO mu?Deil mi?

oaltlabilenDNA? Tr?

130

Bitki DNAs Bitki DNAs


131/132

Multiplex PCRAyn tpte birden fazlaGDOnun belirlenmesine olanak verir.

r: ticari kit ile yalanc pozitiflerin elimineedilmesi iin multiplex, nested PCR

Yeni PCR prosedrleri LOD (Limit of Detection)

LOQ (Limit of Quatification)

REAL TIME PCR


132/132

Ayn anda amplifikasyon, saptama,kantitasyon

ift iplikli DNAya zgn floresan boya,eksonkleaz prob, hibridizasyon probkullanm

Floresan art=DNA art

Documents

Genetiği değiştirilmiş organizmalar ve Biyogüvenlik(Vize öncesi)