Geo-Body and History

274 ภาค 2: ภมกายาและประวตศาสตร

ภมกายาและประวตศาสตรGeo-Body and History

หมายเหตผเขยน

นกประวตศาสตรรมานานแลววาสยามสมยกอนไมมเสนเขตแดนชดเจนรอบประเทศอยางทรจกกนในปจจบน นไมใชขอสรปหรอขอเสนอแปลกใหมของSiam Mapped (SM)1แตเปนจดเรมตน มกเขาใจกนผดๆวาเสนเขตแดนไมชดเจนเพราะขาดความรขาดเทคโนโลยสยามใหญโตขนาดไหนจงไมเปนทนาสงสยเลยสกนดประเดนนจงไมสำาคญเทาไรนก SMเหนวานเปนปญหาสำาคญมากทางประวตศาสตรเพราะไมใชแคเรองของการขาดแคลนเทคโนโลย ถาไมมเสนเขตแดนแบบสมยใหมยอมไมมประเทศสยามทเรารกหวงแหนในปจจบน แตถาไมมแผนทสมยใหมยอมไมมเสนเขตแดนแบบสมยใหม แตแผนทสมยใหมเปนผลผลตของความรภมศาสตรทเพงเกดขนในโลกหลงครสตศตวรรษท 16 และเพงกลายเปนฐานของระเบยบภมศาสตรการเมองในศตวรรษท19นเอง ความรภมศาสตรสมยกอนแตกตางออกไปอยางสำาคญแผนทกตางกนอยางสำาคญ ความคดเรองอำานาจขององคอธปตยของสยามสมยกอนกตางกบสมยใหมลบลบ เพราะไมใชอธปไตยเหนอดนแดน ความคดเรองดนแดนสมยกอนกตางกบสมยใหม เชนไมมการหวงแหนดนแดนทกตารางนวกษตรยโบราณยกใหแลกเปลยนกนไปมาบอยๆ ชาตสมยใหมถอดนแดนของประเทศเปนเรองคอขาดบาดตายหวงแหนทกตารางนวรฐสนใจจดการชายแดนทกแหงเพราะอำานาจอธปไตยเหนอดนแดนเปนเอกภาพตลอดทงแผน แถมยงเปนเจาของเดดขาดแตผเดยว ไมมทางซำาซอนแบงปนกบใคร ความรภมศาสตรสมยใหมและแผนทสมยใหมจงเปนปจจยสำาคญมหาศาล เพราะแผนทกอใหเกดประเทศสยามทหลายคนคลงไคลหลงใหลในทกวนน การเปลยนผานของความรภมศาสตรและความคดทงหลายทกลาวมาไมใชววฒนาการทเกดอยางคอยเปนคอยไปหรอปรบทละนดหนอย(และไมใชเพยงแคมเทคโนโลยใหมๆ มาเสรมความคดสมยใหมทสยามมมานานแลวแตโบราณอยางแนนอน) การเปลยนผานระดบรากฐานของรฐและสงคมนเกดขนณชวงขณะ (moment)ตางๆในเวลาเพยง40-50ป(ครงหลงของครสตศตวรรษท 19) เมอความรภมศาสตรแบบใหมทกำาเนดจากโลกตะวนตกปะทะกบความรชดเดมทดำารงอยกอนแลว SM อธบายการปะทะกนของความรภมศาสตรคนละชนดณชวงขณะตางๆ SM อธบายการปะทะกนของจกรวาลวทยาคนละชดโลกใบเดยวกนแตคนละอยาง SM อธบายการปะทะกนของความคดเรองอำานาจอธปไตยคนละชนด SM อธบายการปะทะกนของความคดเรองดนแดนและสทธเหนอดนแดนคนละอยาง SM อธบายการปะทะกนของความคดเรองเขตแดนคนละแบบ

ธงชย วนจจะกล

พวงทอง ภวครพนธ (แปล)

ธงชย วนจจะกล 275

SM อธบายการทำาและการอานแผนทซงองแอบความรคนละชดกนโดยสนเชง การทำาแผนทและกำาหนดเสนเขตแดนในชวงระยะดงกลาวคอรปธรรมของการปะทะกนระหวางความรภมศาสตรและภมศาสตรการเมองคนละชดคอชวงขณะของการเปลยนผานจากความรแบบเดมสชยชนะของภมศาสตรและแผนทสมยใหมมทงการปะทะเลกๆนอยๆและใหญโตทงทนาขบขนนาทงและเครงเครยดคอขาดบาดตาย ในระยะตนของการเปลยนผานชนชนนำาสยามเปนตวแทนความรภมศาสตรชดเดมแตชนชนนำาสยามปรบตวเปนตวแทนความรภมศาสตรสมยใหมในเวลาไมนานนกทวาการปะทะยงดำาเนนตอมาเพราะราชอาณาจกรสยามและอาณาจกรรอบขางจนถงขณะนนดำารงอยบนฐานภมศาสตรชดเกาชนชนนำาสยามเองเขารวมชวยการปะทะเปลยนผานดงกลาว การปะทะเปลยนผานครงสำาคญทสดคอวกฤตการณร.ศ. 112 ชนชนนำาสยามในขณะนนตระหนกดวาดนแดนประเทศราชทงหลายเปนเมองขนขององคราชาธราชในภมภาคหลายพระองคในเวลาเดยวกนตามภมศาสตรการเมองแบบใหมจะนบวาประเทศราชเหลานนเปนของใครยอมไมชดเจนจะนบวามอสระเปนตวของตวเองกยงได(นกประวตศาสตรสมยหลงตางหากทตระหนกในขอนไมพอ) แนนอนวาชนชนนำาสยามยอมมองเขาขางตวเองวา สยามมสทธอนชอบธรรมทจะผนวกประเทศราชเหลานนเปนของสยามแตผเดยวตามภมศาสตรการเมองสมยใหม สยามจงเรงจดการผนวกประเทศราช ซงอยภายใตเขตอทธพลของกษตรยสยามแตไมเคยเปนสวนหนงของสยามแตผเดยวใหกลายเปนของสยามประเทศรฐสมยใหม แตพวกเขาตระหนกดเชนกนวา เสนเขตแดนและแผนทสมยใหมเทานนทเปนเครองมอเพอทำาใหการอางสทธดงกลาวเปนความจรงสยามจงเรงสำารวจตเสนทำาแผนทสมยใหมอยางเรงดวนในชวง10ปกอนเกดวกฤตการณร.ศ. 112 ความขดแยงกบฝรงเศสคอการแขงขนแยงชงดนแดนประเทศราชเดมเหลานนนนเองทงสยามและฝรงเศสพยายามผนวกดนแดนทคลมเครอมาแตโบราณ หวงใหกลายเปนของตนอยางชดเจนตามหลกอธปไตยเหนอดนแดนแบบสมยใหมไมใชความขดแยงระหวางเจาอาณานคมทหวงฮบสยามเปนอาณานคมอยางทเขาใจกนตลอดมา ทงสองฝายตอสกนดวยกองทพกบอาวธและชางสำารวจกบแผนท วกฤตการณร.ศ. 112คอยกสดทายของความขดแยงฝรงเศสชนะสยามแพแตความพายแพของสยามกลบมใชความพายแพของเหยอทไมมทางสอยางทเขาใจกนตลอดมายงไปกวานนผแพทแทจรงกลบไมใชสยามแตคอประเทศราชแตเดมทงหลายและความรภมศาสตรกอนสมยใหมทงชดซงหมดบทบาทเปนฐานคตของระบบรฐและความสมพนธระหวางรฐตางๆนบจากนนเปนตนมา ร.ศ. 112จงเปนหลกหมายครงแรกวาดนแดนและอธปไตยเหนอดนแดนแบบสมยใหมของสยามมแคไหนดนแดนเปนรปเปนรางของสยามเพงเกดขน เปนผลลพธของการปะทะและถกฝรงเศสกำาหนด ไมใชเกดจากสยามกำาหนดเองสรางขนเอง สยามกำาเนดจากการตอสของภมศาสตรและแผนทแตวกฤตการณทใหกำาเนดสยามคอวกฤตการณทคนไทยกลบจดจำาวาเปนการเสยดนแดนครงใหญหลวง ดนแดนเปนรปเปนรางของประเทศมใชแคผวโลกชนหนงตามธรรมชาต ดนแดนของชาตตามภมศาสตรการเมองสมยใหมมากบความหมาย คานยมทผกพนกบดนแดนแบบทไมเคยมมากอน มากบระบบระเบยบปฏบตการของรฐและสงคมเพอควบคมดแลดนแดนแบบทไมเคยมมากอน นบแตการเปลยนผานความรภมศาสตรเปนตนมาดนแดนกลบสำาคญถงขนาดถวายชวตตนไดฆาคนอนกไดเพอรกษาดนแดนทกตารางนว พนททบซอนขนาดมหาศาลตลอดทกพรมแดนของรฐสมยกอนเปนเรองปกตแถมยงชวยใหเกดสนตภาพระหวางรฐ รอยปหลงมานเองกลบกลายเปนเหตใหเกดความรนแรงและสงครามนบครงไมถวน ดนแดนทางภมศาสตรเปนมากกวาพนผวโลกแตเปน“ตวตน”ทางภมศาสตรของชาตสมยใหมรวมทงสยามเปน“ภมกายา”(geo-body)ของสยาม ภมกายาสำาคญมากเพราะมผลตอการจดการใชอำานาจรฐแทบทกดาน ภมกายาสำาคญมากเพราะมผลตอการเขยนประวตศาสตรใหมทงหมด ภมกายามผลตออดมการณ อารมณความรสกของคนทงชาต เพราะเปนองคประกอบสำาคญทขาดมไดของลทธ


ชาตนยมทกแหงทกชนดในโลกรวมทงราชาชาตนยมของสยามดวย บทความ “ภมกายาและประวตศาสตร” ทนำาเสนอในทนเปนบทท 8 ของ SM เปนการอภปรายความสมพนธระหวางภมกายากบความรประวตศาสตรใน3ประเดนสำาคญคอประการแรกประวตศาสตรนพนธวาดวยร.ศ. 112ทปดบงกำาเนดของสยามจากแผนทแตกลบยกความดความชอบใหแกวรบรษทงหลายทงๆทวรบรษเหลานนตกเปนเครองมอของความรภมศาสตรและแผนทสมยใหมในการเปลยนผานของความรคนละชด ประการทสอง ประวตศาสตรนพนธเลยงไปอธบายเปนอยางอนไดแกการเสยดนแดนและการปฏรปการปกครองซงแททจรงเปนประวตศาสตรตามอคตของชนชนนำาสยามตามอดมการณราชาชาตนยมประการทสามประวตศาสตรอคตดงกลาวกลบอาศยภมกายานนเองเปนฐานของแนวคดยทธศาสตรของเรองและโครงเรองและเปนกลวธทางวรรณกรรมในการผลตความทรงจำาและเรองเลาทปดบงกำาเนดของสยามจากแผนท ขอเกบแงมมอนๆอกมากของSMไวสำาหรบคำานำาของ“กำาเนดสยามจากแผนท”หรอSMฉบบแปลภาษาไทยซงจะตามมาในเวลาอกไมนาน ทายทสดน ผเขยนขอขอบคณผมสวนในการแปล SM และบทท 8 ในทน ไดแก ดร. พวงทอง ภวครพนธไอดาอรณวงศอาจารยชศกดภทรกลวณชยและผมสวนในการผลกดนมาเปนเวลาหลายปไดแกดร. ชยวฒนสถาอานนทสณย วงศไวศยวรรณ แหงโครงการจดพมพคบไฟ ธนาพล อวสกล ชยธวช ตลาฑล พชร องกรทศนยรตน แหง สำานกพมพฟาเดยวกนทลงแรงชวยจดการธระในการแปลใหมากมายเกนกวาจะบรรยายไดหมด


“แผนทประวตอาณาเขตตไทย” แสดงพนทของสยามทเสยไปในสมยตางๆ แผนทฉบบนถกองกฤษและฝรงเศสประทวงวาเปนพฤตกรรม “จกรวรรดนยม” ของสยามทจะผนวกเอาพนทฝงซายแมนำาโขง พมาตอนลางและรฐมาเลยทงส ตอมาแผนทฉบบนถกแจกจายในการเรยกรองดนแดนคนในป พ.ศ. 2483 (ค.ศ. 1940) (ภาพจาก สงเขปเอกสารประวตศาสตร ร.ศ. 112)

(บน) ภาพวาด “หมาปาฝรงเศสกบลกแกะสยาม” ปรากฏ

ครงแรกในวารสาร PUNCH (ฉบบวนท 5 สงหาคม ค.ศ. 1893/พ.ศ. 2436) ขององกฤษ ภาพดงกลาวกลายเปนแมแบบของการอธบายเหตการณ ร.ศ. 112 ในมมมองของสยาม (ภาพจาก ศลปวฒนธรรม, มถนายน 2550) (ลาง) การเดนขบวนประทวงกมพชาและคำาพพากษาศาลโลกในประเทศไทยเมอป พ.ศ. 2505 (ค.ศ. 1893) ไดผลตซำา “ภมกายา” ของสยามตามมมมองของ “จกรวรรดนยม” สยาม ดงแผนททปรากฏในภาพน (ภาพจาก ความเมองเรองเขาพระวหาร)


...เรองโบราณสถานนน เปนเกยรตของชาต อฐเกาๆ แผนเดยวกมคา ควรทเราจะชวยกนรกษาไว ถาเราขาดสโขทย อยธยา และกรงเทพฯ แลว ประเทศไทยกไมมความหมาย..

พระราชดำารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวณ พพธภณฑสถานแหงชาต พระนคร พ.ศ. 2500

ประวตศาสตรมความสำาคญอยางยงยวดตอชวตของความเปนชาต พระราชดำารสขางตนของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ไมเพยงสะทอน แตยงผลตซำาและสงผานขอเทจจรงดงกลาวอยางโนมนาวใจยง แตทำาไมประเทศไทย จงตองไรความหมายหากปราศจากอาณาจกรสยามในอดต? ทำาไมประชาชนไทยทกวนนจงรสกวาคำาวาประเทศไทยมความหมายชดเจนไมคลมเครอ?ความหมายของพระราชดำารสของในหลวงชดเจนไดอยางไร?วาทกรรมเกยวกบประวตศาสตรของชาตเกดขนไดอยางไร? เมอพดถงอดต เราอาจนกถงสงทเกดขนมาแลว แตความจรงกคอ มแตสงทเรานกออกเทานนทประกอบกนเขาเปนความรเกยวกบอดตทมความหมายสำาหรบเรา ในภาษาองกฤษ อดต (the past) คอเหตการณทเราหวนระลกถงได(re-collectedเกบรวบรวมขนมาใหม)อดตดำารงอยโดยสมพนธกบองคความรทเรารวบรวมประกอบขน ฉะนน อดตทเรารจกจงเปนตวแทนของอดตทสรางขนจากมโนภาพของเราเอง แตเชอวาเปนอดตทแทจรงประวตศาสตรในฐานะวชาความรแขนงหนง จงเปนวาทกรรมเกยวกบอดต เปนภาษาททำาใหเรองราวทเราระลกถงมความหมายและชดเจนเขาใจไดประวตศาสตรมไดเปนเรองของการคนพบขอเทจจรงทขาดๆหายๆมากไปกวาเปนเรองของการจดจำา(re-memberจดเรยงประกอบ)มนอยางไร เชนเดยวกบกรณของภมศาสตรมโนภาพกอนสมยใหมของคนพนเมองตออดตแตกตางอยางสนเชงจากความคดแบบตะวนตกในเรองประวตศาสตรและในทสดกถกแทนทดวยมโนภาพสมยใหม อยางไรกตามนเปนประเดนทตองศกษาแยกออกไปตางหากคำาถามของเราในทนยงคงอยทวากำาเนดของภมกายา มสวนเกยวของอยางไรตอการสรางอดตของสยามมนไดผลตหรอสงผลกระทบตอความรหรอวาทกรรมชนดอนอยางไรเพอทำาใหความรหรอวาทกรรมชนดอนสอดคลองคลอยตามอำานาจและความตองการของภมกายา? การพจารณาประเดนนจะทำาใหเราเหนถงตวอยางอนซบซอนแตชดเจนถงการทวาทกรรมอนทรงพลงสองชนดนเชอมผนกเขากนไดอยางไรและผลคออะไรในความเปนจรงความตองการประวตศาสตรใหมถอดดามเกดขนพรอมกบภมกายา เพราะการมาของภมกายากอใหเกดความพลกผนตอชวตของสยาม การเขยนอดตชนดใหมเปนสงจำาเปนตอการสมานรอยแตกราวของประวตศาสตรทตอเนองยาวนาน บาดแผลของวกฤตการณ ร.ศ. 112กบอดตทไมตอเนอง

กรณฝรงเศสนำาเรอปนเขาปดปากแมนำาเจาพระยาและจอปนไปยงพระบรมมหาราชวงอยหลายวน[ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว เมอกลางเดอนกรกฎาคมพ.ศ. 2436 (ค.ศ. 1893) ซงเรยกกนในสมยหลงวา“วกฤตการณร.ศ. 112” -ฟาเดยวกน] เปนเหตการณทสรางความตระหนกตกใจใหแกชนชนนำาสยามอยางยงพวกเขาไมอยากเชอวาสยามจะพายแพไดอยางงายดายเชนนอกทงชนชนนำาสยามหลงเชอใจวาองกฤษจะใหความชวยเหลอหากสยามพพาทกบฝรงเศส เหตการณดงกลาวไดทำาลายความเชอมนในตนเองและองกฤษกกลายเปนพนธมตรทพงพงไมไดองกฤษไมตองการมความขดแยงขนรนแรงกบฝรงเศสในฐานะตวแทนของสยาม และไดชแจงกบสยามมากกวาหนงครงวาตนจะไมเขาไป“ผสมโรง”กบเหตการณดงกลาว ในคำาตอบตอคำารองขอความชวยเหลอจากสยามในวนทฝรงเศสเขาปดปากแมนำาเจาพระยาองกฤษไดแจงกบราชสำานกวาให“ขจดความคดทวาเรากำาลงใครครวญปฏบตการรวมเพอปกปองกรงเทพฯ”ทเลวรายยงกวานนองกฤษบอกใหสยาม


ทำาตามความตองการของฝรงเศสเรองดนแดนฝงซายแมนำาโขงและเมอสยามลงเลองกฤษกลาวหาสยามวาไมใหความรวมมอ2

ในทสดสยามตองยอมแพความเชอมนในฝมอทางการทตการทหารและสทธตามธรรมชาตของตนทมเหนอดนแดนทเปนขอพพาทถกสนคลอนและตกตำาลงอยางมากโนเอลแบตตกลาววาวกฤตการณร.ศ.112ทำาใหชนชนปกครองสยามถงกบเกดอาการ“วกฤตขวญกำาลงใจ”

ความรสกไมมนคง [ของสยาม] มมากขน ความนบถอตนเองแตกเปนเสยงๆ... พระมหากษตรยซงทรงพระประชวรตลอดชวงวกฤตการณ ทรงทกขทรมานทงทางกายและใจ นำาหนกพระวรกายของพระองคลดลงถง 42 ปอนดในชวงระหวางเดอนสงหาคมถงพฤศจกายน และตรสอยางไมปดบงวาไมปรารถนาจะมพระชนมชพอยอกตอไป3

ในขณะนนมคนไมมากนกทเชอวารชกาลท 5จะรอดพระชนมชพมาไดเรมมการวงเตนเพอตำาแหนงผสำาเรจราชการแผนดนเพอบรหารราชบลลงกแทนองครชทายาททยงทรงพระเยาว4แตพระองคกทรงรอดมาไดในทสดทงนความดความชอบยกใหบทกลอนทมเนอหาตำาหนพรอมกบใหกำาลงใจของพระอนชาของพระองคคอสมเดจฯกรมพระยาดำารงราชานภาพ5 พระองคไมเพยงรอดพระชนมชพมาได แตยงสามารถฟนพระองคไดอยางนาทงเพอเปนกปตนนำานาวาสยามตอไป ดงท สมเดจฯกรมพระยาดำารงฯกราบทลพระองคทรงผนกจตใจของบรรดาชนชนนำาใหเขมแขงเพอรบมอกบภารกจภายภาคหนา อยางไรกตามใครจะสามารถปฏเสธคำากลาวทวา“วกฤตการณ ร.ศ. 112 ไดฝากแผลเปน”ไวกบรชกาลท5และผนำาคนอนๆ6พวกเขารสกวาเอกราชของสยามเผชญกบภยคกคามคบใกลเขามาทกทในแตละปการ“สญเสย”ดนแดนตามทพวกเขาเขาใจ,อาการชอกในกลางเดอนกรกฎาคมปพ.ศ. 2436(ร.ศ. 112),ความลมเหลวของราชอาณาจกรทถกเปดเผยและพสจนฉบพลน,ความรสกทอแทสนหวงตอความเชอมนในตนเองทเกนจรงและตอความเชอมนในวถทางการทตแบบอารยะ ตลอดจนวกฤตการณขวญกำาลงใจทตามมาหลงเกดเหตการณตางๆ เหลานนเอง ททำาใหผคนเหนวาวกฤตการณร.ศ. 112เปนชวงขณะทเจบปวดรวดราวอยางยงของประวตศาสตรสยามแนนอนวามนคอความเจบปวดรวดราวของชนชนปกครองสยาม ในแงนวกฤตการณร.ศ. 112เปนชวงขณะแหงความขดแยงในตวเองอยางสำาคญกลาวคอมนเปนเวลาทสยามสญเสยประเทศราชของตนใหแกฝรงเศสขณะเดยวกนมนกคอเวลาทภมกายาหรอตวตนทางกายภาพของสยามอบตขนเปนชวงขณะทเกดการปะทะแตกหกของมโนภาพและแบบแผนการปฏบตทางภมศาสตรคนละชนดจนความเขาใจตอความเปนชาตแบบเกาไดถกสบเปลยนแทนท ดเผนๆ สยามกำาลงอยในกระบวนการทำาใหทนสมย แลววกฤตการณมารบกวนกระบวนการน [หมายความวาวกฤตการณร.ศ. 112ไมไดมความสำาคญนก-ฟาเดยวกน]แตทจรงคงไมมใครสามารถปฏเสธไดวาสยามหลงร.ศ.112มไดเหมอนกบสยามกอนหนานนอกตอไปแมกระทงในความคดของผปกครองสยามเองพวกเขาดำาเนนภารกจของตนตอแตเปนไปในสถานการณทแตกตางจากเดมในสยามทแตกตางไปทงในแงของกายภาพบนพนผวโลกและในความนกคดของพวกเขาเอง วกฤตการณร.ศ. 112 เปนจดพลกผนหกเหอยางแรงในชวตของสยามรอยแตกหกในชวตของชาตนจำาเปนตองไดรบการสมานและจำาตองมคำาอธบายถงความปนปวนทนารบฟงพอทจะชวยสมานแผลเยยวยาเพอทำาใหทกคนเกดความรสกมนใจวาชวตของประเทศชาตยงคงดำาเนนมาตามสายธารเวลาทตอเนองปกต ความตองการเรองราวแบบใหม ณ เวลาทเกดความตงเครยดระหวางความตอเนองกบความพลกผนหกเห มใชปรากฏการณใหมแตอยางใด ทงมใชเรองใหมสำาหรบสยามดวย งานศกษาหลายชนไดยำาใหเหนถงบทบาทของงานเขยนทางประวตศาสตรในฐานะเครองมอทางการเมองเพอสรางความชอบธรรมใหกบระบอบใหมเหนอคตอสของตน ราวกบโฆษณาชวนเชอหรอการลางสมอง7

อยางไรกตามมงานนอยชนทวเคราะหความสมพนธระหวางความพลกผนหกเหในประวตศาสตรกบการสรางความรอดตทเนนความตอเนองยาวนานหรอการฟนฟยคทองในอดตเพอสรางความมนใจและความคนเคยใหกบผคนเปนตนวาตอนเรมตนรตนโกสนทรในตนพทธศตวรรษท24ราชวงศใหมในพระราชวงใหมณราชธานใหมหรออาจกลาวไดวา


เปนจลจกรภพแหงใหมไดพยายามฟนฟระบบระเบยบของบานเมองขนมาหลงการลมสลายของศนยกลางอำานาจเกา ความตงเครยดระหวางความตอเนองกบการแตกหกของสายธารประวตศาสตรไดรบการบรรเทาใหเบาบางลงดวยการตอกยำาเรองราวทางศาสนาวาดวยโลกทไดรบการจดระเบยบขนมาใหม ผนวกกบการเขยนประวตศาสตรราชสำานกใหมใหเปนผสบทอดสานตอระเบยบโลกเกา8เมอพจารณาการบดเบอนและเรองราวทผดฝาผดตว งานเขยนดงกลาวอาจไมไดเปนเครองมอทางการเมองเพอสรางความชอบธรรมใหกบระบอบใหมมากเทากบทเปนเครองมอทางอดมการณทชวยใหพวกเขาเองเขาใจและทำาใจไดกบอดตทเพงผานพนไป การแตกหกอกครงหนงกคอการปฏวต 2475 ซงเปนจดจบของระบอบสมบรณาญาสทธราชยและจดเรมตนของระบอบทหารในสยาม คราวนรอยแตกแยกถกเยบสมานเขาดวยกนโดยปดบงอำาพรางหรอมองขามลกษณะหกรากถอนโคนของการปฏวตป พ.ศ. 2475สงทเขามาแทนทคอการอธบายอดตของไทยในกรอบการตอสครงแลวครงเลาเพอปลดปลอยประเทศจากการปกครองของตางชาตหรอเพอปกปองเอกราชของชาตนคอเรองของการตอตานลทธอาณานคมทคนเคยกนด ซำารายไปกวานน สยามหลงการปฏวต 2475 ถกสรางใหกลายเปนการฟนฟยคทองของสโขทยซงถอกนวาคออาณาจกรแหงแรกของสยาม9 ตามกรอบการเลาเรองเชนน แมวาชวตของชาตจะขนๆ ลงๆ แตปจจบนคอความตอเนองของวนเวลาอนรงเรองในอดตความเปลยนแปลงมไดทำาใหสญเสยอะไรและอนาคตของชาตกไมมอะไรทประหลาดนากลวแมวาจะไมมระบอบสมบรณาญาสทธราชยแลวกตาม อนทจรงชวงเวลาแหงความสบสนวนวายไมเคยถกเกบงำาหรอลบลางออกจากความทรงจำาตรงกนขามมนเปนทรบรโดยทวไปเพยงแตวามนถกตบแตงดดแปลงและอธบายในแนวททำาใหความแตกหกสามารถเขากนไดกบอดตอนยนยาว ถาเชนนนรอยแตกราวของวกฤตการณร.ศ. 112ไดกอผลกระทบกบเรองเลาสมยใหมเกยวกบอดตของสยามมากเพยงใด?เปนไปไดหรอไมวากำาเนดของภมกายาและบทบาทของแผนทจะตองถกกลบเกลอนเพอลบลางความไมตอเนอง สยามหลงวกฤตการณร.ศ. 112โดยเฉพาะอยางยงการปรากฏตวของภมกายามความสมพนธกบการเกดขนของการเขยนประวตศาสตรแบบใหมในสยามหรอไมอยางไร? เราลองมาดวาเรองราวของจดพลกผนของวกฤตการณร.ศ. 112ไดถกอธบายไวอยางไรยทธศาสตรทประวตศาสตรนพนธดงกลาวใชอาจชใหเหนวาอดตของสยามทงหมดถกประกอบสรางขนมาอยางไร ผลผลตแรกของการเชอมตอระหวางภมกายากบประวตศาสตรทเราจะพจารณากนคอประวตศาสตรนพนธของชวงหวเลยวหวตอดงกลาวนนเอง

ภมกายากำามะลอในอดตของไทย

นกประวตศาสตรไทยมไดมองวาชวงพทธทศวรรษ 2420และทศวรรษ 2430เปนกำาเนดของภมกายาหรอตวตนทางกายภาพของสยามหรอเปนเรองสลกสำาคญอะไร ยคสมยและเหตการณนเปนทรจกกนมากในแงวาเปนการสญเสยดนแดนและการปฏรปการปกครองเขาสศนยกลางทงสองสวนนสมพนธกนแตเปนคนละกระบวนการกนนกวชาการตะวนตกกยอมรบทศนะดงกลาวของไทยโดยไมตงคำาถาม ประวตศาสตรนพนธตามแบบแผนนถกผลตออกมาดวยวธการเชนไรแนนอนเหลอเกนวาประวตศาสตรดงวานสงผลอยางยงตอความทรงจำาเกยวกบชวงขณะแหงความผนผวนปนปวนครงนน เรองเลาแบบฉบบมกเรมตนดวยความกระสนของเจาอาณานคมฝรงเศสทจะยดครองอษาคเนย เพอตานทานการขยายอทธพลของจกรภพองกฤษในภมภาคและเพอแสวงหาเสนทางไปสจนตอนใตซงเชอกนวาเปนโครงการทจะสรางกำาไรทางเศรษฐกจใหกบฝรงเศสปญหาเกดขนเมอฝรงเศสครอบครองเวยดนามไดและอางสทธของตนเหนอฝงซาย(ตะวนออก)ของแมนำาโขง รองศยามานนทกลาวไวในตำาราภาษาองกฤษเกยวกบประเทศไทยวาฝรงเศสไดยดเอาสบสองจไทและหวพนหาทงหกไปจากไทยในพ.ศ. 2430(ค.ศ. 1887)แตฝรงเศสกยงไมยอมรามอรองเสนอภาพของฝรงเศสวาเปนพวกไรเหตผลทตองการยดครองลาวไวทงหมดทงๆทแผนทของฝรงเศสเองกแสดงวาลาวเปนสวนหนงของสยามฝรงเศสไดกระทำาการ


กาวราวในขอพพาทหลายกรณตลอดชายแดนเพราะพวกเขาถกความโลภครอบงำา10

ขจรสขพานชนกประวตศาสตรสำาคญของไทยอกคนหนงกเสนอเรองราวความโลภไรเหตผลและไวใจไมไดของฝรงเศสเขากลาววาแมวาสยามจะไดยนขอเสนอทสมเหตสมผลและจรงใจใหกบฝรงเศสเพอยตขอพพาทดวยสนตวธแตฝรงเศสกลบหาทางบายเบยงหนวงเหนยวและโกหกอยตลอดเวลาสยามเปนเหยอผบรสทธรายตอไปจงตกอยในอนตรายและพยายามอยางเตมททจะปกปองตนเองจากสตวราย แตเมอเกดปะทะกนขน ฝรงเศสกลบหาวาทผานมาสยามเปนฝายรงควานฝรงเศสตามชายแดนมานานหลายป ฉะนนจงสมควรถกโตตอบอยางสาสม ขจรอธบายวานคอวธทฝรงเศสสรางความชอบธรรมใหกบการยดครองของตน11

รองและขจรมไดเขยนงานประวตศาสตรทลงรายละเอยด แตความทเขาทงสองทำาหนาทคมวทยานพนธนกศกษาปรญญาโทประวตศาสตร พวกเขามสวนผลกดนผลงานในแนวนออกมาจำานวนมาก ในเบองตนคนเหลานจะศกษาขอมลรายละเอยดตางๆของเหตการณมารองรบคำาอธบายครนทศนะดงกลาวกลายเปนกระแสหลกมนกสามารถผลตซำาตวเองไดโดยไมตองสนใจวาใครเปนคนเสนอคนแรก งานหลายชนเหนพองตองกนวาฝรงเศสใชกลวธอนชวราย โปปดมดเทจและฉอฉล เพอบรรลความมกใหญใฝละโมบของพวกเขา สยามไดพยายามทกวถทางทจะปกปองตนเอง ไมวาจะเปนการปฏรปการปกครองเพอดงประเทศราชของตนเขามาอยใตการควบคมโดยตรงของกรงเทพฯไปจนถงการยกทพปราบฮอในดนแดนทตกเปนขอพพาท แตในทสดโดยปราศจากสาเหตอนสมเหตสมผลใดๆเวนเสยแตตองการจะเอาชนะไทยใหไดฝรงเศสกลบหนไปใชการทตแบบเรอปนอนเปนวธการทสยามไมสามารถสดวยไดกลาวโดยสรปนเปนเรองเศราวาดวยปศาจรายกระทำายำายหญงพรหมจรรย12

แนนอนวางานทกชนลวนเสนอวาฝงซายของแมนำาโขงทงหมดเปนของสยามอยางปราศจากขอสงสยงานของเดวดไวแอตตซงปจจบนเปนตำารามาตรฐานเกยวกบประวตศาสตรไทยในภาษาองกฤษกรบเอาทศนะดงกลาวมาดวย ดวยความเหนใจตอสยามเขาแกตางยอนหลงวาฝรงเศสมไดมหลกฐานแมแตชนเดยวทสนบสนนการอางสทธของตน นอกจากสทธในฐานะผคมครองทตกทอดมาจากเวยดนาม และเปนเรองเศราทสยามไวใจองกฤษมากเกนไปทงยงหลงเชอวา “ฝรงเศสคงไมมทางยนยนสทธอนนาหวรอของตนตอโลกอารยะ”13 ขอความขางลางนเปนการสรปอยางชาญฉลาดของไวแอตตซงงานเขยนแบบจารตทงหลายตองเหนพองเปนเอกฉนทอยางแนนอน

ในความเปนจรง สยามถก บงคบ ใหยอมรบขอเรยกรองท นาทเรศ เพยงเพราะวาสยามได ปกปองดนแดนของตน จาก การรกรานของตางชาต เสมอนประหนงวารฐบาลใหมทเพงขนสอำานาจในองกฤษ ไดอางสทธตงแตศตวรรษท 18 ทองกฤษมเหนอสหรฐอเมรกา แลวลงโทษรฐบาลอเมรกนทขดขนการรกรานขององกฤษ14

ขณะทไวแอตตใชเรองสมมตจากประวตศาสตรองกฤษ-อเมรกามาจบใจความสำาคญของวกฤตการณ ร.ศ. 112 ทงหมดขจรเลอกใชนทานอสปเรองหนงซงเปนทรจกกนดมาเปรยบเปรย“เรากไดเหนชดวา ฝรงเศสหนมาดำาเนนนโยบายของหมาปา ซงกลาวหาปรกปรำาลกแกะกอน แลวจงกระโจนเขาขบกดตอไป”15

การอปมาอปไมยเชนนมาจากตวเหตการณเองหรอวาเปนไปในทางกลบกน?กลาวคอหรอวานทานเรองหมาปากบลกแกะนไดกลายเปนกรอบทชวยจดองคประกอบของเหตการณในอดตทสบสนใหเปนระเบยบมโครงสรางเขาใจไดงายและดคนเคยสำาหรบผอาน? อปมาอปไมยนนเองไดกลายเปนกรอบทางความคดเพอทำาความเขาใจอดตตอนดงกลาวสกแคไหน?ในทศนะของสยามประวตศาสตรของชวงเวลาดงกลาวเปนโศกนาฏกรรมไมใชเพราะวาความใฝฝนของตวเอกไมบรรลผลดงทมกปรากฏในโศกนาฏกรรมของตะวนตกแตเพราะวาในประวตศาสตรฉากนฝายอธรรมมชยเหนอฝายธรรมะซงผดทำานองคลองธรรมตามหลกพทธศาสนา ในแงนประวตศาสตรนพนธเกยวกบการปฏรปการปกครองจงนาจะชวยบรรเทาความรสกพายแพสญเสยและความไมถกทำานองคลองธรรมได


ความทรงจำาบรรเทาทกขอยางทวาปรากฏตวครงแรกในรปของบนทกความทรงจำาสวนพระองคของสมเดจฯกรมพระยาดำารงราชานภาพ ผดแลการปฏรปการปกครองดวยพระองคเองระหวาง พ.ศ. 2435-58 (ค.ศ. 1892-1915) ในเทศาภบาลททรงพระนพนธตงแตกลางทศวรรษ2480ทวาสนพระชนมกอนหนงสอจะเสรจ สมเดจฯกรมพระยาดำารงฯทรงเลาวาพระเจาอยหวรชกาลท 5ทรงเตอนทานเกยวกบภยคกคามตางชาตทมตอสยามจงทรงสนบสนนใหทานดำาเนนการปฏรปหากสยามไมรบจดระเบยบการปกครองสวนทองถนของตนปลอยใหอยในสภาพยงเหยงตอไปประเทศชาตกจะตกอยในอนตรายสยามอาจตองสญเสยเอกราชในทสด16 ในไมกทศวรรษตอมาเตชบนนาคนำาแนวอธบายดงกลาวมาขยายความงานของเตชไดกลายเปนตนตำารบใหกบงานวจยรนตอๆมาในไทยเกยวกบการปฏรปการปกครองเตชทำาใหเราระลกถงมรดกของกรมพระยาดำารงฯดวยการเลอกศกษาเฉพาะชวงเวลาทพระองคทรงดำารงตำาแหนงเสนาบดกระทรวงมหาดไทยเขารบเอากรอบการอธบายของกรมพระยาดำารงฯมาอยางซอสตยและกลาววาเขาเขยนงานนดวย“ความเชอวา [การปฏรปการปกครองแบบเทศาภบาล] เปนหนงในปจจยทชวยทำาใหสยามอยรอดเปนชาตเอกราชไดในยคจกรวรรดนยมตะวนตก”17

เตชเรมดวยการบรรยายถงการปกครองกอนพ.ศ. 2435(ค.ศ. 1892)เขากลาววา“ในทางทฤษฎ”สยามกอนป243518เปนอนหนงอนเดยวกนอำานาจอธปไตยของสยามเหนอหวเมองรอบนอกและประเทศราชหรอบรณภาพของสยามนนไมเคยสนคลอน ปญหาอาจปะทขนไดกเพราะทฤษฎดงกลาวยงมไดถกนำาไป “ปฏบต” ใหเปนจรงจนกระทงป 2435ความตางระหวางทฤษฎกบการปฏบตไดกลายมาเปนเงอนไขทอนตรายกตอเมอสยามเผชญกบลทธลาอาณานคมเทานน เตชกลาววาในเดอนมกราคมพ.ศ.2438(ค.ศ. 1895)พระเจาอยหวรชกาลท5ไดทรงเตอนบรรดาผตรวจราชการประจำาอดตประเทศราชวามหาอำานาจตางชาตเตรยมทจะใชความขดแยง “ภายใน” เปนขออางเพอแทรกแซงกจการภายในของสยามพวกเขาจกตองปกปองสยาม“จากอนตรายทงจากภายในและภายนอก”19

ประเทศราชคอจดทออนแอทสดและจำาเปนตองมการปฏรปหากสยามตองการ“ปกปอง”ตนเองฉะนนการรวมศนยอำานาจการปกครองคอกญแจสการแกปญหาแมวาจะตองประสบกบการตอตานและขดขนอยางมากกตามสวนทเหลอของหนงสอของเตชเปนรายละเอยดแตละขนตอนของการผนวกการปกครองสวนทองถนเขาสสวนกลางทวประเทศ หนงสอของเตชไดกลายเปนฐานใหกบงานชนตอๆมาของนกประวตศาสตรไทยอกจำานวนไมนอยทเพยงเอาแนวคดแบบเดยวกนนไปใชอธบายการปฏรปการปกครองในแตละพนทหรอแตละดานบางกนำาไปใชกบชวงเวลาทขยายครอบคลมทงกอนและหลงการบรหารงานของกรมพระยาดำารงฯหรอบางกนำาไปใชศกษาผลงานของเจานายพระองคอน20

สำาหรบคนเหลานแกนเรองวาดวยไทยเผชญภยคกคามตางชาตดงนนจงตองมการปฏรปเพอ“ปกปอง”ตนเองดงวานเปนสมมตฐานเบองตนทเชอวาเปนจรง(presumption)มใชขอเสนอทตองการการพสจน(thesis) ในหลายกรณพวกเขาไปไกลถงขนระบไวแตตนวานเปนขอเทจจรงทไรขอโตแยงจนแทบจะเปนสจธรรมจงไมนาประหลาดใจทคนเหลานพากนสรปดวยความรสกปลอดโปรงโลงใจและมนใจวาการปฏรปการปกครองในสมยรชกาลท 5 นเองททำาใหสยามรอดพนมาได สำาหรบเตช สยามไดผานพนชวงเวลาทยากลำาบากทสดชวงเวลาหนงในชวตของตนมาดวยความสำาเรจอนยงใหญสยามไดผงาดขนสความรงโรจนยงกวาทเคยเปนมามนจงมใชแคการปฏรปแตเปนการปฏวตอนรงโรจน21

[สมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ] และระบบเทศาภบาลไดชวยรกษาราชอาณาจกรไทยใหคงอยเปนประเทศเอกราชไวไดเพยงประเทศเดยวเทานนในแถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตในยคสมยของการแสวงหาอาณานคมของชาวยโรป... ระหวางชวงเวลานน [2435-2458 ภายใตการบรหารงานของกรมพระยาดำารงฯ] สยามไดเปลยนจากการรวมรฐและหวเมองตางๆ ขนมาเปนประเทศโดยไมมเสนแบงเขตแดนใหเปนปกแผนดวยการกำาหนดพรมแดนใหแนนอนไวชดเจน เมอการวางรากฐานการปกครองสวนกลางททนสมยและการโยงอำานาจการปกครองเขาสสวนกลางไดจดทำาขน จงเรมมการพฒนาเศรษฐกจ ราษฎรตางไดรบการปลดปลอยใหพนจากการเปนทาสและกงทาส และทำาใหเกดความรเรมในการปกครองตนเอง...[การปฏรป] กอใหเกดพลงเคลอนไหวตางๆ ซงยงเปนลกษณะของประเทศไทยในปจจบนน22


ตามทองเรองของการสญเสยดนแดนและเรองการปฏรปนนจกรวรรดนยมยโรปโดยเฉพาะอยางยงฝรงเศสรบบทเปนหมาปาสวนสยามเปนลกแกะทชะตากรรมแขวนอยบนเสนดายขณะทเพอนบานของตนลวนเอาชวตไมรอดแลวทงสนสยามสามารถปกปองตนเองไดอยางสงางามสมเหตสมผลและชาญฉลาดแมวาตองยนฝามรสมอยเพยงลำาพงกตาม เรองแรกจบลงดวยโศกนาฏกรรมแตกเพราะวาหมาปาอยเหนอความสามารถของสยามทจะจดการดวยเหตและผลไดสวนเรองหลงจบลงดวยความสขสยามไมเพยงปกปองตนเองไดเทานนแตยงกาวกระโดดไกลไปขางหนาอกดวย ทงการสญเสยดนแดนและการปฏรปดจะเปนผลสบเนองมาจากสาเหตเดยวกนนนคอภยคกคามจากภายนอกซงกลายเปนดายเพยงเสนเดยวทรอยเรองทงสองไวดวยกน ทงสองเรองสอสาระเดยวกนนนคออนตรายจากภายนอกและความจำาเปนทตองปกปองหรอเสยสละทงสองเรองดจะเปนผลลพธสองดานทเกดจากชวงขณะเดยวกนของอดตเรองทงสองถกบนทกไวในจตใตสำานกของเรากอเกดวาทกรรมคของเรองเดยวกนซงผลตวาทกรรมประวตศาสตรชาตนยมออกมาจำานวนมาก แนนอนวาเรองราวทงสองแทบไมเคยเผยตววาเปนปฏบตการสองชนดในการแขงกบฝรงเศสเพอครอบครองพนทชายขอบจนนำาไปสกำาเนดของภมกายา อนทจรง งานบางชนพดถงการทำาแผนทไวมากมายและบางอยางเกยวกบการสวามภกดของเมองสองสามฝายฟาแมแตเตชกยงเอยถงการไมมเสนเขตแดนสมยใหมวาเปนหนงในปญหาการปกครองกอนพ.ศ. 2435(ค.ศ. 1892)แตงานเหลานถอวาแผนทและปญหาเขตแดนเปนแคประเดนทางเทคนคทมไดมบทบาทสำาคญอะไรไมวาจะเปนสาเหตหรอทางออกตอปญหาใดๆ หากพจารณาอยางละเอยดกลบจะเหนไดวาเรองราวทงสองนวางอยบนสมมตฐานรวมกนจำานวนหนงซงหากไมมสมมตฐานเหลานแลวเรากจะอานหรอจดจำาเรองทงสองในแบบทแตกตางออกไป ผเขยนเรยกสมมตฐานเหลานวา “ยทธศาสตร” ของเรอง เพราะมนมไดเปนแคความคดอนเลอนลอย แตมนทำาหนาทบงการวาเนอหาสาระของเรองราวทงสองจกตองถกจดวางหรอเรยบเรยงอยางไรตามโครงเรองทเหมาะสม เพอสรางความหมายและคณคาอนพงปรารถนาทงทางปญญาและอารมณความรสก ยทธศาสตรแรกคอการทกทกวาภมกายาของสยามดำารงอยมานานแลวงานเขยนทงหมดเกยวกบการสญเสยดนแดนจกตองยนยนวาภมกายาของสยามทแผขยายไปไกลถงฝงซายแมนำาโขงดำารงอยเชนนมาโดยตลอด นอกจากนยงตองยนกรานวาพนททางการเมองและความสมพนธระหวางรฐไมวาจะแบบพนถนหรอแบบสมยใหมนนไมไดแตกตางกนมากมายนก ดงนนจงไมมความคลมเครอในเรองของพนทแตอยางใดทงสน หากไมมสมมตฐานนแลวยอมไมมเหตใหรสกเจบปวดรวดราวไดเพราะไมมดนแดนไหนท“สญเสย”ไป สำาหรบประวตศาสตรการปฏรปการปกครองนนยทธศาสตรนยงมความจำาเปนอยางยงยวดสำาหรบสรางความชอบธรรมใหกบการควบคมโดยตรงของกรงเทพฯเพราะหากไมทกทกวาภมกายาของสยามดำารงอยมานานแลวความพยายามของสยามทจะควบคมดนแดนทเปนขอพพาทยอมถกมองเปนอนมใชการปองกนตนเองและการปราบปรามอดตประเทศราชทงหลายยอมมใชการจดการกจการภายใน กลไกทจะกำากบยทธศาสตรนคอตองปองกนไมใหเกดการตความ“อยางไมเหมาะสม”ทอาจชใหเหนถงการขยายดนแดนการตเมองขนหรอแมแตการแขงขนแยงชงของสยาม ภมกายากำามะลอททกทกเอาเองชวยกำากบแนวคดเรองภายใน/ภายนอกและการปองกนตนเอง ยงไปกวานนยทธศาสตรนยงนำาไปสทศนะทยอมรบกนทวไปในปจจบนวาเปนเรองปกตไดแกทศนะทมองปญหาทงหมดจากสายตาของกรงเทพฯซงเปนอกยทธศาสตรหนงทจะกลาวถงตอไปทศนะดงวานจงเทากบเปนการกดทบปดกนมมมองของรฐเลกๆในภมภาค การทกทกวาภมกายามมาแตเกากอนแมจะเปนเพยงในทาง“ทฤษฎ”กเถอะยอมขดขวางมใหมความทรงจำาวาภมกายากำาลงถกสรางขนในกระบวนการชวงขณะนนนนเอง บทบาทของการทำาแผนทซงเปนทมาของภมกายาจงถกปดบงแถมยงทำาใหเราเขาใจชวงขณะแหงความพลกผนนนผดเพยนไปโดยสนเชงกลายเปนวาชวงขณะเหลานนมไดมอะไรเกยวของกบการตอสแขงขนเพอขจดความคลมเครอของพนท ชวงขณะเหลานนกลายมามความสำาคญเพยงแคเพอรกษาบรณภาพ ทดำารงอยแลวและผลกดนภมกายาทเปนเอกภาพกบอธปไตยหนงเดยวใหเปนจรง[หลงจากทเปนแคทฤษฎมานมนาน- ฟา


เดยวกน] ยทธศาสตรทสองคอการสถาปนาเรองเลาภายใตบรบทการเมองระหวางประเทศสมยใหมโดยเฉพาะอยางยงลทธลาอาณานคม บรบทเชนนกำาหนดวาเรองราวจะตองถกมองในแงของความสมพนธระหวางสยามในฐานะรฐชาตอนเปนหนงเดยวกบมหาอำานาจตะวนตก บรบทของการเมองระหวางประเทศเปนเสมอนตะแกรงททำาหนาทเลอกกรองจดชนหรอขจดเสยงของรฐเลกๆทงหลายทไมมโอกาสถอกำาเนดเปนรฐชาตในเวลาตอมาแมวาพวกเขาจะมบทบาทสำาคญในขณะนนกตามตะแกรงนอนญาตใหมแตเรองราวของรฐชาตมนจงเปนบรบทของเหตการณทมองจากเมองหลวงเทานนในมมมองจากระดบรฐเลกๆและทองถน นเปนบรบททผดฝาผดตวและผดยคผดสมยถาหากเรามองผานบรบททแตกตางออกไป บทบาทของสยามในความสมพนธกบตางชาตกจะตางไปดวยภายใตบรบทพนถนในขณะนนซงความสมพนธทางอำานาจเปนแบบลำาดบชนทยงไมมภมกายา ทงสยามและฝรงตางชาตตางกเปนพวกลาดนแดนทกำาลงตอสแยงชงเหยอตวเดยวกน แมวาจะมความสามารถไมเทากนกตาม แตถามองผานบรบทการเมองระหวางประเทศของยคอาณานคมความ ขดแยงกลบกลายเปนขอพพาททไมยตธรรมระหวางชาตมหาอำานาจกบชาตเลกๆทพยายามปกปองตนเอง ทศนะตอตานจกรวรรดนยมทนกประวตศาสตรในยคหลงอาณานคมรบไปใชอยางภาคภมใจไดเปลยนความหมายของความสมพนธดงกลาวสยามในบรบทการเมองโลกตามทศนะพวกเขามไดเปนคแขงขนหรอเปนศนยอำานาจหนงทครองความเปนใหญหรอเปนนกลาดนแดนระดบทองถนอกตอไปสยามกลายเปนลกแกะแทนทจะเปนหมาปาตวเลกแทนทจะเปนประวตศาสตรการครองความเปนใหญในภมภาค กลบกลายเปนประวตศาสตรของการตอตานลทธอาณานคมอนทรงเกยรตทนำาแสดงโดยชนชนนำาสยาม ภยคกคามจากมหาอำานาจชวรายกลายเปนเหตแกตวใหแกการกระทำาตางๆของสยามในชวงเวลานนและทำาใหการ กระทำาของสยามกลายเปนการตอสทชอบธรรมเพอ“ความอยรอด”ของตน ยทธศาสตรทสามและอนสดทายกคอการใชมมมองของกรงเทพฯภายใตบรบททสรางโดยยทธศาสตรทสองมมมองของกรงเทพฯอาจดเหมาะสมเปนการเมองทถกตองและยอมชอบธรรมทนกประวตศาสตรทดจะยนอยฝายกรงเทพฯแตทวาความเจบปวดรวดราวของรฐเลกๆเสยงและความตองการของพวกเขายอมถกมองขามหรอขจดทงไปราวกบวาพวกเขาเปนตนทนทตองจายใหกบความมนคง(ของสยาม)อยางหลกเลยงไมได ชยชนะของกองทพสยามและการสถาปนาระบบรวมศนยอำานาจไดรบการเฉลมฉลองวาเปนความสำาเรจอนนาภาคภมใจ ดงทเตชไดกลาวไวในขอความทอางถงไปแลววา ราษฎรตางไดรบการปลดปลอยและการปกครองตนเองไดรบการรเรมขนแตมนเปนการปกครองตนเองของใครกน?ใครถกปลดปลอยจากใคร?แททจรงถาเราเพยงแตเปลยนมมมองเรากจะสามารถอานเรองราวทงหมดเกยวกบการปฏรปการปกครองและสงครามปราบฮอในแบบเดยวกนกบประวตศาสตรของนกลาอาณานคม กลาวคอสยามพยายามอางความเหนอกวาโดยธรรมชาตตอบรรดารฐชายขอบดงนนหนาทของวาทกรรม“ภยคกคามภายนอก”ในฐานะตนเหตของทองเรองจงสำาคญอยางยงสำาหรบประวตศาสตรสยามเพราะวาทกรรมภยคกคามไมเพยงแตเปลยนบรบทของเรองเทานนแตมนยงเปลยนมมมองของกรงเทพฯจากทเพงมองเหยอของตนไปเฝาระแวงอำานาจภายนอกแทน มมมองทเคลอนเปลยนไปได ปดบงความปรารถนาของกรงเทพฯ นกลาดนแดน แตกลบขยายภาพการตอตานลทธอาณานคมของกรงเทพฯแทน นไดกลายเปนมมมองของนกประวตศาสตรสวนใหญทศกษาเรองสยามสความทนสมยพวกเขาชนชมสดดและเฉลมฉลองการทสยามสามารถรกษาลานนาและรฐมาเลยจำานวนหนงไวไดรวมทงการปราบปรามพวกทตอตานการรวมศนยอำานาจของกรงเทพฯเชนกบฏป2445(ร.ศ. 121)23

ในสายตาของกรงเทพฯการตอตานของทองถนเปนอปสรรคตอความอยรอดของ“ประเทศชาต”ฉะนนการปราบปรามประเทศราชในบางคราวจงเปนสงจำาเปนตอความมนคง“ภายใน”ยงไปกวานนความเจบปวดรวดราวของผปกครองสยามในกรงเทพฯซงเปนผลของความพายแพในการแขงขนลาดนแดนและอาการชอกเมอกลางเดอนกรกฎาคมร.ศ. 112


ไดกลายมาเปนความเจบปวดรวดราวแหงชาตซงกอใหเกดความรสกตอตานภยคกคามจากตางชาตรวมๆกนในหมคนไทย นอกจากนมหลายกรณทความมดบอดแบบชาตนยมของชนชนนำาสงผลตอการประเมนหลกฐานนกประวตศาสตรหลายรนนบแตขจรจนถงลกศษยของเขาไดอาศยแผนทและบทความของจอรจเคอรซอน24เปนหลกฐานเพอยอนกลบไปโตแยงการอางสทธของฝรงเศส ขจรถงกบยกยอง ลอรดเคอรซอน วาเปนผทใกลชดกบสยาม ฉะนนจงเปนแหลงขอมลทเชอถอได และเราคงเดาไดวาเจมสฟตซรอยแมคคารธ[หรอพระวภาคภวดลชาวองกฤษผเขามาชวยวางรากฐานการทำาแผนทใหสยาม- ฟาเดยวกน]กเปนอกคนหนงทขจรนบวาเปนผทเชอถอไดอยางยง25

อนทจรง เคอรซอนไดระบไวอยางชดเจนในบทความของเขาวา เขาไมตองการเหนฝรงเศสขยายไปทางตะวนตกมากยงขน เพราะจะทำาใหพมาและมลายาขององกฤษตกอยในภาวะอนตรายแตเขากคดคานหวชนฝาหากองกฤษจะเขาไปเกยวของในขอพพาทระหวางฝรงเศสกบสยามไมมตรงไหนสกแหงเดยวทเขาสนบสนนการอางสทธของสยาม จอรจแนธาเนยลเคอรซอนเปนนกลาอาณานคมผมชอเสยงโดงดงซงตอมาไดเปนอปราชประจำาอนเดยแตเขาอาจไมรอะไรมากนกเกยวกบสยามกเปนไดดงทเอดเวรดซาอดบรรยายเกยวกบเคอรซอนไววา

ลอรดเคอรซอน... พดภาษาจกรวรรดเสมอและในลกษณะทโออวดยงกวาโครเมอร เขาวเคราะหความสมพนธระหวางจกรภพองกฤษกบโลกตะวนออกในแงของการครอบครองเปนเจาของ ในแงของพนทภมศาสตรขนาดใหญทตกเปนของเจาอาณานคมผเกงกาจ สำาหรบเขา... จกรวรรดมใช “เปาของความทะเยอทะยาน” ทวา “กอนอนและสำาคญทสดกคอมนเปนขอเทจจรงทางประวตศาสตร การเมอง และสงคมวทยา”26

ดเหมอนวาความเจบปวดแหงชาตถกตอกยำาตอๆมาโดยนกประวตศาสตรนนเองถงขนาดททำาใหพวกเขาปฏเสธฝรงเศสในอดตอยางมดบอด27บรรทดฐานงายๆทพวกเขาใชบอกวาใครนาเชอถอหรอไมอยตรงทวาใครเขาขางฝายไหนในแงนแมวาเหตการณทสยามตองผดหวงทไวใจพนธมตรองกฤษมากไปจะลวงเลยมามากกวาหนงศตวรรษแลวแตดเหมอนวานกประวตศาสตรยงคงเลนเกมเดมดวยวธการเดมคอใชอำานาจของเจาอาณานคมองกฤษเพอสกบฝรงเศส กลาวโดยสรปกคองานประวตศาสตรทวๆไปทวาดวยการสญเสยดนแดนและการปกครองแบบเทศาภบาลสามารถดำารงอยไดกตอเมอความเขาใจเกยวกบรฐแบบลำาดบชนกอนสมยใหมและอาณาจกรทไมมพรมแดนถกละเลยหรอกดทบไวเทานนแลวอานเหตการณทงหมดดวยมโนภาพสมยใหมของความสมพนธระหวางประเทศและรฐสมยใหมทมเสนเขตแดนชดเจนมอำานาจอธปไตยอนสมบรณเปนของรฐหนงๆแตผเดยว ความเจบปวดกชดเจนเปนรปธรรมถงกบนยามไดดวยสญลกษณของมโนภาพใหมเชนดนแดนท“สญเสย”ไปยทธศาสตรทงหมดนไดจดระเบยบใหกบความทรงจำาถงชวงขณะหวเลยวหวตอในชวประวตของสยาม เพอใหเกดผลทปรารถนา ผลพวงทสำาคญทสดกคอ ชวงขณะดงกลาวเกอบจะเหมอนกบประวตศาสตรการตอตานลทธอาณานคมหรอประวตศาสตรชาตนยมของประเทศเพอนบานสยามรอดพนมาไดอยางสงางามและการปฏรปทประสบความสำาเรจยกใหเปนผลของพระปรชาสามารถและความชาญฉลาดของกษตรยและเจานายผปกครองทงหลายพวกเขาไดกลายเปนผกชาต28

ประวตศาสตรชนดนสามารถทจะเปลยนรอยแตกหกใหเปนความตอเนองและความสำาเรจอนนาภาคภมใจของพระมหากษตรยอนเปนโครงเรองทเราคนเคยเปนอยางดในสำานกทางประวตศาสตรของไทย

แผนทประวตศาสตร

หากความเจบปวดจากการพายแพมหาอำานาจยโรปไดกลายเปนบาดแผลในความทรงจำาของคนไทยจวบจนถงปจจบน กยอมไมมขอสงสยวาครงศตวรรษหลงจากชวงขณะแหงความปนปวนโกลาหลความทรงจำาดงกลาวยงคงตราตดฝงแนนอยในความคดของชนชนนำาสยามในรนนนแมกระทงหลงการปฏวต2475ทลมเลกระบอบสมบรณาญาสทธราชย


บาดแผลนนกยงคงอย ทวามไดเปนแคบาดแผลตอพระเกยรตยศ แตไดสงผานใหกลายเปนบาดแผลของชาต อนสาวรยของความเจบปวดดงกลาวคอ“การสญเสย”ดนแดนโดยตวมนเอง ประเดนการเสยดนแดนถกกลาวถงในงานหลายชนจนกระทงกลายมาเปนประเดนแหงชาตอกครงในตนทศวรรษ248029ในภาวะทสยามไมมพระมหากษตรยหลงจากรชกาลท 7ทรงสละราชสมบตในปพ.ศ. 2478(ค.ศ. 1935)รฐบาลหลงพ.ศ. 2475(ค.ศ. 1932)ตองพยายามสรางความชอบธรรมและความนาเชอถอใหกบตนทามกลางกระแสฟาสซสมของโลกรฐบาลจอมพลป. พบลสงคราม (พ.ศ. 2482-87/ค.ศ. 1939-44) ไดปลกแนวคดคลงชาตใหกบชาตไทยอนศวไลซมการเปลยนชอประเทศไปเปน“ประเทศไทย”ในป พ.ศ. 2482(ค.ศ. 1939)30แนวคดชาตนยมและแบบแผนปฏบตจำานวนมากถกเผยแพรภายใตแนวทางทรฐบาลกำาหนด ซงสรางบรรทดฐานพฤตกรรมทางวฒนธรรมและเศรษฐกจตงแตระดบสงคมระดบครอบครวจนถงปจเจกชน31

ในทางการเมองรฐบาลโฆษณาชวนเชอเรองความยงใหญของเชอชาตไทยและความเปนพนองระหวางคนเผาไทในภาคพนอษาคเนยยงไปกวานนเพอระดมแรงสนบสนนจากประชาชนพวกเขาผลกดนใหเกดขบวนการเรยกรองดนแดนคน เจตจำานงของพวกเขาทจะเอาดนแดนทสญเสยไปกลบคนมาโดยเฉพาะฝงขวาของแมนำาโขงทยกใหกบฝรงเศสตามสนธสญญาในปพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904)และพ.ศ. 2450(ค.ศ. 1907)มความสำาคญตอรฐบาลพบลสงครามมากเสยจนสถานะของรฐบาลตองงอนแงนภายหลงจากทรฐบาลวชชของฝรงเศสปฏเสธทจะทำาตามคำารองขอในปพ.ศ. 2483(ค.ศ. 1940) เพอทจะหลกเลยงหายนะทางการเมอง รฐบาลพบลสงครามจงตดสนใจรวมมอกบญปนในป พ.ศ. 2483 (ค.ศ. 1940)เพอหวงใหญปนใชอทธพลสนบสนนไทยในเวทการเมองโลกสงนนำาไปสความรวมมอทางการทหารในปพ.ศ. 2484(ค.ศ. 1941)และประเทศไทยกไดรบพระตะบองเสยมราฐและศรโสภณของกมพชาแตเปนการครอบครองเพยงชวคราวจนกระทงสงครามโลกครงทสองยตลง32

ในสถานการณเชนนเองทไดมการตพมพ “แผนทประวตอาณาเขตไทย” ออกมา และกลายเปนสงททรงอทธพล (ดรปท1)33แผนทนเสนอวาดนแดนของสยามทมเสนเขตแดนชดเจนกอนทจะเสยดนแดนใดๆคออาณาเขตทถกตองชอบธรรมทงหมดของสยามแตกไมชดเจนวาอาณาเขตอนถกตองชอบธรรมนเอามาจากไหน ประวตศาสตรเสนเขตแดนคอ เรองราวของดนแดนสยามทสญเสยไป จนลดขนาดอาณาเขตลงเปนลำาดบ จนกระทงเขตแดนปจจบนของสยามถอกำาเนดขนแตทวาเรองราวการเสยดนแดนกมหลายสำานวนเหลอเกนสำานวนทรจกกนดและปรากฏในทนมดนแดนทเสยไปแตละสวนถกระบายดวยสตางกนไปพรอมดวยเลข1ถง8ดงน 1. เกาะปนงกบเวลเลสลยถกยกใหองกฤษระหวางพ.ศ. 2329-43(ค.ศ. 1786-1800) 2. เมองทวายมะรดตะนาวศรตกเปนของพมาเมอพ.ศ. 2336(ค.ศ. 1793) 3. กมพชาเกอบทงหมดตกเปนของฝรงเศสในพ.ศ. 2410(ค.ศ. 1867)ยกเวนภาคตะวนตกทกลายมาเปนมณฑล

บรพาของสยามจนกระทงเสยไปในขอ7 4. แควนสบสองจไทถกยดครองโดยฝรงเศสในพ.ศ. 2431(ค.ศ. 1888) 5. ลาวทางฝงซายของแมนำาโขงตกเปนของฝรงเศสในพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893) 6. ลาวทางฝงขวาของแมนำาโขงฝงตรงขามหลวงพระบางและจำาปาศกดตกเปนของฝรงเศสในพ.ศ. 2447(ค.ศ.

1904) 7. ฝงตะวนตกของกมพชา(พระตะบองเสยมราฐและศรโสภณ)ตกเปนของฝรงเศสในพ.ศ. 2450(ค.ศ. 1907) 8. ไทรบรปะลสกลนตนและตรงกานตกเปนขององกฤษในพ.ศ. 2452(ค.ศ. 1909) การเสยดนแดนทปรากฏในแผนทนสวนใหญเสยใหแกมหาอำานาจยโรปนบแตครงแรกของพทธศตวรรษท 25ยกเวนสองกรณแรกทเสยไปในศตวรรษท 24 (และกรณทสองกเสยใหกบศตรเกาของสยาม) แตแผนทนฉบบพมพเมอปพ.ศ. 2478(ค.ศ. 1935)กลบมการเสยดนแดนอยแค7ครงเทานน จำานวนและดนแดนทสยามเสยไปทปรากฏในงานเขยนหลายชนแตกตางกนไปบางชนไมเอยถงการเสยดนแดนในขอ4โดยเหนวาสบสองจไทไมเคยเปนของสยามงานหลายชนไมเอยถงดนแดนในสองหรอสามขอแรกเพราะเกดขนในบรบททแตกตางจากสวนอน แตงานชนหนงกลบรวมเอาสงคโปร มะละกา และยะโฮรวาเปนสวนหนงของดนแดนทเสยไปดวย บางชนเพมรฐฉานและสบสองปนนาเขาไปแตไมได เอยถงสบสองจไท34นอกจากน ไมมใครเอยถงการทเชยงใหมยอมยก


ดนแดนใหองกฤษในปพ.ศ. 2377(ค.ศ. 1834)และกรงเทพฯยกใหองกฤษในปพ.ศ. 2435(ค.ศ. 1892) ในทำานองเดยวกน นกวชาการตะวนตกทศกษากรณนอยในสภาพไมตางกน จำานวนการเสยดนแดนมหลากหลายและแผนททเสนอกตางกนตวอยางเชนมลตนโกลดแมนไมไดนบวาสบสองจไทเปนสวนหนงของดนแดนทเสยไป และรวมหวพนหาทงหกไวเปนสวนหนงของอนโดจนฝรงเศสตงแตกอนปพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893)เสยอก35

นกวชาการไทยสวนใหญยอมไมเหนดวยกบโกลดแมนอยางแนนอนขณะทไวแอตตยดตามแผนทของไทยป 2483เปนสวนใหญแตดนแดนทเสยใหฝรงเศสในปพ.ศ. 2431(ค.ศ. 1888)กลบใหญกวาสวนทปรากฏในแผนทฉบบอนๆแมกระทงแผนทของไทยเองแตเขากลบไมไดรวมสวนทเสยใหพมาไวในแผนทของเขาฉะนนอาณาเขตอนชอบธรรมของสยามโดยรวมกอนการเสยดนแดนทปรากฏในแผนทของเขาจงแตกตางจากตนแบบของไทย ในแผนทของคนไทย อาณาเขตทงหมดกอนการเสยดนแดนมดนแดนของมอญทอยทางใตของพมาอยดวย แตไมมสบสองปนนาทวาในแผนทของไวแอตตมสบสองปนนาแตไมมดนแดนของมอญ36

เปนทเขาใจไดวาแผนทชนดนคอการนำาเสนอดนแดนของสยามกอนและหลงการเสยดนแดนแตดงทเราไดเหนแลววาเปนไปไมไดเลยทจะระบใหชดแจงลงไปวาสยามกอนการเสยดนแดนมแคไหนแน หรอแมแตจะบอกวามการเสยดนแดนจรงหรอไมหากยดตามหลกภมศาสตรสมยใหมแลวนกประวตศาสตรใชวธการอะไรมาบอกวาอาณาเขตอนชอบธรรมของสยามกอนกลางพทธศตวรรษท25มอยแคไหนเพอใชพดถงหรอระบความสญเสยงานเหลานจะมอำานาจชขาดไดอยางไรวาสวนไหนรวมหรอไมรวมอยในอาณาจกรสยามและสวนไหนทสญเสยหรอไมสญเสย? อาณาเขตทอางวาชอบธรรมของสยามนนมอยหลายสำานวนดวยกน แตไมมงานชนไหนเลยอธบายวาทำาไมตนจงเสนอวาสยามมอาณาเขตเทานนเทานพวกเขาพากนหลบเลยงคำาถามนแตระบไดวาดนแดนอะไรบางทสญเสยถกลดทอนลงไปจากอาณาเขตทงหมดแตถาหากวาดนแดนทงหมดกอนการสญเสยเปนเพยงแคการคาดเดาทางตรรกะการ“เสยดนแดน”อยางเกงกเปนแคการคาดเดาทางตรรกะทผนำาสยามหยบยนใหเพอสงตอความรสกเจบปวดของพวกเขาใหกบประชาชน แผนทเปนเพยงสงประดษฐขององคประกอบพนฐานสองประการนนคอความทรงจำาของชนชนนำาตอวกฤตการณร.ศ. 112และภมกายายคใหมของสยามดวยพนฐานการรบรจากความทรงจำาทชนชนนำาเสนอใหแผนทจงเปนการฉายภาพภมกายาในปจจบนของสยามยอนกลบไปใหอดตผลทออกมามสองประการดวยกนคอ ประการแรก ภมกายากำามะลอซงไมไดดำารงอยในอดต ไดถกทำาใหมตวตนดวยการฉายภาพยอนหลงไปในประวตศาสตร ประการทสอง แผนทคอรหสแทนความเจบปวดในอดตความเจบปวดจงกลายเปนรปธรรมมองเหนไดวดขนาดไดและสงทอดไดอยางงายดาย แผนทดงกลาวจงมใชหลกฐานทางวทยาศาสตรแสดงความจรงทางภมศาสตรแมแตนอย แตเปนขอเสนอทางประวตศาสตรดวยภาพเปนการเอาวกฤตการณใสรหสเปนประดษฐกรรมเชงสญญะลวนๆ เรองราวของแผนทนมไดอยทวาสยามถกสรางขนมาไดอยางไรแตอยทวารปรางขวานของสยามดงทเหนในปจจบนเกดขนมาไดอยางไรแผนทนมไดลงเลทจะบอกเลาประวตศาสตรของตนเอง[รปรางขวาน- ฟาเดยวกน]แตเลาอยางฉลาดเพอปฏเสธลทธครองความเปนใหญของสยามแถมยงโตแยงทศนะทวาสยามถกกำาหนดเสนเขตแดนเปนครงแรกโดยมหาอำานาจตะวนตก ถาหากวาสยามทยงใหญกวาและมเสนเขตแดนทตดตอกนนดำารงอยกอนมาเปนเวลานานแลวอยางทแผนทนพยายามบอกเหตการณหลายครงทผานมากแสดงใหเหนวาศตรผโหดรายและไรเหตผลไดบบบงคบใหสยามตองเสยสละรางกายของตนครงแลวครงเลาบางครงความสญเสยสามารถคำานวณออกมาเปนตารางกโลเมตรไดราวกบวดความเจบปวดเปนปรมาณไดคอเกอบครงหนงของรางกายอนชอบธรรม อยางไรกตามแผนทคงอยากจะบอกวาไมวาความเจบปวดจะมมากมายเพยงไรแตสงทสำาคญทสดคอการธำารงไวซงเอกราชและสยามเอาชวตรอดมาได ในปพ.ศ. 2483(ค.ศ. 1940)แผนทนไดถกแจกจายไปตามโรงเรยนและสถานทราชการทวประเทศกงสลองกฤษถอวานเปนพฤตกรรมของ “จกรวรรดนยม”สยามทหวงจะผนวกฝงซายแมนำาโขงพมาตอนลางและรฐมาเลยทงส กงสลองกฤษกบฝรงเศสจงประทวง37กระทรวงกลาโหมซงเปนผตพมพแผนทอธบายเลยงวาแผนทนใชสำาหรบศกษาประวตศาสตร


เทานนแตตอมาแผนทนกถกใชในขบวนการเรยกรองดนแดนคนจากฝรงเศสฝายองกฤษเองวตกวาขบวนการดงกลาวอาจเรยกรองเอาดนแดนคนจากองกฤษดวย38จอมพล ป.รบปากกบกงสลองกฤษวาจะไมเกดกรณดงกลาวขนและเขากจะระงบการแจกจายแผนทนแตทปรกษาคนสนทคนหนงของจอมพลป.ซงขนชอวาเปนผนยมญปนอยางมากไดนำาแผนทนออกมาตพมพอกและขายเพยงฉบบละสบสตางค39

รฐบาลไทยปฏเสธวาไมมสวนเกยวของดวยและสงหามการจำาหนาย ทวาจนกระทงถงปจจบนน แผนทนยงคงพบไดทวไปในตำาราเรยนและหนงสอแผนทของไทยเมอสถานการณเปลยนไปภายหลงสงครามโลกครงทสองและพนยคลาอาณานคมแผนทนกหมดพลงทางการเมองเฉพาะหนาแตหนาทของมนในฐานะภาพรหสทางประวตศาสตรทกระตนอารมณยงคงมอยตอไปอำานาจของมนตอวาทกรรมวาดวยชวประวตของชาตยงมไดลดทอนลงไป ยงมแผนทททรงพลงอกชดหนงทมไดเสนอแควกฤตการณคราวใดโดยเฉพาะ แตครอบคลมประวตศาสตรไทยทงหมดกรมแผนททหารกระทรวงกลาโหมตพมพระหวางพ.ศ. 2478-79(ค.ศ. 1935-36)เปนแผนทแสดงอาณาจกรของไทยนบแตพทธศตวรรษท13จนถงตนรตนโกสนทรรวมทงการอพยพยายถนของคนไทยตงแตเมอประมาณ5,000ปกอน(ดรปท2ถง7)40 แลรรสเตรนสไตนเรยกแผนทชดนวา“The Historical Atlas of Thailand”(หนงสอแผนทประวตศาสตรของประเทศไทย)41 หนงสอแผนทประวตศาสตรนพบไดทวไปในตำาราเรยนและหนงสอแผนทของไทยเชนเดยวกนกบแผนทเขตแดนของประเทศไทย ชอของแผนทชดนแตกตางกนเลกนอยในการพมพแตละครงหนงสอแผนทของทองใบซงเปนทนยมมากทสดนบแตพ.ศ. 2506(ค.ศ. 1963)ยำาคำาวา“ไทย”ในชอของแผนททกฉบบขณะทตนฉบบปพ.ศ. 2478-79(ค.ศ. 1935-36)ไมไดระบไวแผนทแตละฉบบถกออกแบบเพอแสดง “อาณาจกร...ยค...”42ของไทยขางลางนคอรายชอแผนททปรากฏในแผนทของทองใบ รปท1: แผนทประวตศาสตรไทยแสดงประวตอาณาเขตไทยสวนตางๆทเสยไป รปท2: แผนทประวตศาสตรไทยแสดงการเคลอนทของไทยโบราณถงปจจบน รปท3: แผนทประวตศาสตรไทยแสดงอาณาจกรนานเจา43

รปท4: แผนทประวตศาสตรไทยแสดงอาณาจกรสโขทยยคพอขนรามคำาแหงมหาราช44

รปท5: แผนทประวตศาสตรไทยแสดงอาณาจกรกรงศรอยธยายคสมเดจพระนเรศวรมหาราชพ.ศ.2133-2148(ค.ศ. 1590-1605)

รปท6: แผนทประวตศาสตรไทยแสดงอาณาจกรกรงธนบรยคสมเดจพระเจาตาก(สน)พ.ศ.2310-2325(ค.ศ. 1767-1782)

รปท7: แผนทประวตศาสตรไทยแสดงอาณาจกรกรงรตนโกสนทรยคพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาฯพ.ศ.2325-2352(ค.ศ. 1782-1809)

สเตรนสไตนเหนวาหนงสอแผนทนเปน “ขอมลทครอบคลมและถกตองแมนยำาทสดในแงของตวเลข สถานทตงและสถานะของศนยกลางอำานาจตางๆทรกนวามอยในชวงเวลาสำาคญตางๆกอนครสตศตวรรษท19” อยางไรกดเขาชใหเหนความคลาดเคลอนและขอบกพรองหลายจด45เขายงระบวาแผนทมไดแสดงความซบซอนของความสมพนธแบบลำาดบชนของศนยกลางอำานาจตางๆ ภายในอาณาจกร แตแผนทสมยใหมจะทำาเชนนนไดอยางไร?หนาทของแผนทสมยใหมในการกดทบพนทของคนพนถนไมเคยเปนประเดนทใครสนใจในทางตรงกนขามความสามารถของเทคโนโลยทางภมศาสตรสมยใหมในการประดษฐควบคมพนทของอดตตลอดจนจบมนใสลงบนแผนกระดาษกลบไดรบการยกยองสรรเสรญแมแตสเตรนสไตนยงเขารวมในความพยายามทจะระบเสนเขตแดนของอาณาจกรไทยเหลาน คำาถามกคอ แผนทเหลานสงผลตออารมณความรสกและกอรปความทรงจำาของเราไดอยางไร? ประการแรกสด จะตองมองคประกอบพนฐานอยางนอยสองประการเพอทำาใหแผนทเหลานมความชดเจนเขาใจได นนคอ ความรทางประวตศาสตรททำาใหเราเขาใจวาแผนทเหลานเปนเรองเกยวกบอะไรและความรสำาหรบอานแผนท ทวาเชนเดยวกบแผนทประวตศาสตรเขตแดนของไทยแผนทเหลานไมมความสมพนธโดยตรงกบสยามทอยบนพนผวโลกเลยแตในฐานะภาพรหสของความรทางประวตศาสตรแผนทเหลานคอการคาดเดายอนหลงโดยองกบภมกายาของสยามในปจจบน


หากเราไมเคยเหนแผนทปจจบนของสยามมากอนแผนทประวตศาสตรเหลานกคงจะไมมความหมายอะไรแตหากเราไดเคยเหนแผนทปจจบนของสยามมาแลวแมวาเราจะไมเคยออกจากบานไปไกลกวาไมกกโลเมตรหรอแมแตนกเรยนตางชาตทไมเคยมาเมองไทยแตไดอานหนงสอของไวแอตต เรากจะเขาใจสารทแผนทเหลานสอ ทมาของแผนทประวตศาสตรเหลานมใชมาจากอดตอนไกลโพนอยางทมนอวดอางทมาของมนกคอภมกายาของสยามในปจจบนตางหาก แผนทประวตศาสตรเหลานทำาใหเราหลงคดวาภมกายามใชผลผลตของยคสมยใหมมนปฏเสธความคดทวาความเปนชาตไทยเพงปฏสนธเมอไมนานมานเองและเปนผลผลตของปฏสมพนธระหวางสยามเกากบมหาอำานาจตะวนตก นอกจากนนแผนทเหลานยงขจดแนวคดทวาสยามสมยใหมเปนผลของการแตกหก มใชความตอเนอง ชวงขณะแหงการแตกหกไดถกลดทอนความรนแรงและทำาใหพอรบไดมากขน ชางเปนเรองพลกทตนกำาเนดของภมกายาและความเปนชาตถกกดทบโดยแผนท อนเปนเทคโนโลยเดยวกนทใหกำาเนดทงสองสงนนเอง เมอตนกำาเนดอนตำาตอยของภมกายาจากกระบวนการสรางแผนทถกปดบงอำาพรางภมกายาของความเปนชาตจงถกทำาใหกลายเปนธรรมชาตทดำารงอยคกบคนไทยมาแตโบราณกาล ปฏบตการของวาทกรรมแผนทครอบคลมปรมณฑลกวาความรเกยวกบพนทคอลวงลำาเขามาในความทรงจำาของเราดวยอาศยแผนทประวตศาสตรเปนสอกลางนเองทำาใหปรมณฑลของพนทและความทรงจำาพาดขามเกยวของกนไปมาทงทางความรและอารมณ นกประวตศาสตรไทยทานหนงชใหเหนวา วธการหนงททำาใหละครประวตศาสตรของไทยสามารถกระตนอารมณความรสกของผชมกคอ“...มการใชคำาวา ประเทศไทย กบยคสโขทยและอยธยา โดยไมคำานงวานเปนการใชผดยคผดสมย แตเปนการจงใจทำาใหความตางของเวลาพราเลอน เพอทวาอดตจะไดถกพรากออกจากบรบทของมน แลวปรบใหเขากบความตองการของผแตงกอนนำาเสนอแดผชมเพอสรางผลสะเทอนทางอารมณในแบบทตองการ”46

ภมกายาของอดตของสยามทปรากฏในแผนทประวตศาสตรเหลาน ทำาหนาทเดยวกนกบคำาวา ประเทศไทย ดงกลาวขางตนการนำาเอาปจจบนไปใสใหกบอดตทำาใหอดตเปนสงทเรารสกคนเคยจากนนกมความเปนไปไดทจะสงผาน คานยม อารมณ และความหมายอน โดยเฉพาะอยางยงความรสกชาตนยมและคลงชาตจากปจจบนยอนกลบไปใหอดตและเขาสความทรงจำาของเรา หากไมมกลวธเอาปจจบนไปใสใหกบอดตบทละครและแผนทประวตศาสตรจะตองลมเหลวอยางแนนอนภมกายา ในแผนทประวตศาสตรกมหนาทแบบเดยวกน มนเปนชองทางและโอกาสในการฉวยใชอดตใหรบใชปจจบน กลาวโดยยอกคอภมกายาในฐานะทเปนเครองมอทผดยคผดสมยนนเองไดชวยนำาเสนอความตอเนองของประวตศาสตรไทยแมวาในความเปนจรงทางประวตศาสตรตวมนเองนนแหละททำาใหความตอเนองเกดพลกผนหกเหภมกายาเปนตวกลางททำาใหเกดความตอเนองของชวตของชาต นอกเหนอไปจากหนาทเปนตวกลางของภมกายาแลวแผนทประวตศาสตรสามารถกอรปการรบรอดตของไทยไดอยางมประสทธภาพดวยวธการใดอกบาง? เปนความจรงทวาแผนทเหลานเสนอแตชวงเวลาการเตบใหญของไทยในภมภาคแหงน แผนทมไดแสดงความผนแปรขนลงของอาณาเขตและอำานาจทเกดในบางชวงบางตอนและไมไดนำาเสนอลำาดบเหตการณทางประวตศาสตรทแทจรงของการเมองในภมภาค47แตนคอจดแขงมใชจดออนแผนทเหลานเลอกสรรแตสงทสามารถทำาใหชวประวตของสยามโดดเดนขนมาไดดวยการแสดงใหเหนถงการเคลอนไหวและเตบโตของรางกายนนคอความเปนชาตของสยามนบแตยคเรมแรกจนถงปจจบนดวยภาพ7ภาพ(แผนทประวตศาสตร6ภาพและแผนทประวตศาสตรเขตแดนไทย) แผนทบอกเลาเรองราวตงแตจดเรมตนของชาตนบแตยงเปนเดกนอยวาคนไทยถกตางชาตในทนกคอคนจนบบบงคบใหตองอพยพลงมาทางใตอนเปนดนแดนทพวกเขาเชอวาอนาคตอนรงโรจนรอคอยพวกเขาอย การอพยพโยกยายแสดงถงความทกขยากและความรกอสรภาพทมมาแตโบราณกาลในทสดคนไทยไดเคลอนยายลงมาถงดนแดนสวรรณภมทเขมรครอบครองอยเกอบทงหมดแมวาจะตองเผชญกบความทกขยากภายใตการปกครองของตางชาตอกกตามแตอสรภาพกยงคงดำารงอยในหวใจของคนไทยพวกเขาจงตอสเพอสถาปนาอาณาจกรอนยงใหญของตนขนมาจนกระทงเกดอาณาจกรสโขทย ตลอดชวงเวลาหลายรอยปในดนแดนแหงนอาณาจกรไทยตองเผชญกบภยคกคามจากตางชาตอยตลอดเวลาโดย


(รปท 1) แผนทประวตศาสตรไทย แสดงประวตอาณาเขตไทยสวนตางๆ ทเสยไป


(รปท 2) แผนทประวตศาสตรไทย แสดงการเคลอนทของไทยโบราณถงปจจบน


(รปท 3) แผนทประวตศาสตรไทย แสดงอาณาจกรนานเจา


(รปท 4) แผนทประวตศาสตรไทย แสดงอาณาจกรสโขทยยคพอขนรามคำาแหงมหาราช


(รปท 5) แผนทประวตศาสตรไทย แสดงอาณาจกรกรงศรอยธยา ยคสมเดจพระนเรศวรมหาราช พ.ศ. 2133-48


(รปท 6) แผนทประวตศาสตรไทย แสดงอาณาจกรกรงธนบร ยคสมเดจพระเจาตาก (สน) พ.ศ. 2310-25


(รปท 7) แผนทประวตศาสตรไทย แสดงอาณาจกรกรงรตนโกสนทร ยคพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาฯ พ.ศ. 2325-52


เฉพาะจากพมาชวงเวลาทถกเชดชใหโดดเดนแสดงใหเหนวาในภาวะระสำาระสายเหลานพระมหากษตรยผกลาหาญของไทยไดนำาคนไทยเขาตอสเพอฟนฟประเทศชาตอยเสมอในแตละครงสยามสามารถกลบมาเปนปกแผนไดเสมอและเกรยงไกรยงกวาเดมแมวาจะเตมไปดวยความยากลำาบากและภยคกคามจากตางชาตสยามกยงสามารถครองความยงใหญและรงเรองอยได แผนททำาใหอดตของชาตมชวตขนมา แผนททงหมดมไดดำารงอยอยางเปนเอกเทศแตทำางานรวมกนในฐานะภาพรหสชดหนงเมอมนรอยเรยงรวมกนเขากจะไดโครงเรองทงหมดของประวตศาสตรไทย ผลทางอารมณอกประการหนงทปรากฏใหเหนผานแผนทเหลานคอ ความยงใหญของสยามเราอดเหนไมไดวารางกายของสยามในอดตนนชางยงใหญเสยนกระไรเมอเปรยบเทยบกบเพอนบานทงหลายแผนททำาใหเราจนตนาการถงวนชนคนสขแตหนหลงเมอลาวรฐมาเลยบางสวนของจนตอนใตรฐฉานกมพชาทงหมดและลานนาลวนเปนสวนหนงของสยามสยามดยงใหญเสยจนศตรตวฉกาจในประวตศาสตรของไทยคอพมาและเวยดนามชางดตำาตอยในแผนททกฉบบสงนแสดงถงความพยายามของบรรพชนทไดสถาปนาและธำารงรกษาประเทศชาตไวทำานบำารงความเจรญรงเรองมาสปจจบน แผนทเหลานมไดมไวสำาหรบศกษาภมศาสตรในอดตแตมไวสำาหรบสรางสำานกทางประวตศาสตรเกยวกบชวตของชาตขอมลและขอเทจจรงทงหลายจำาเปนเพอทำาใหมนดสมจรงและดำารงอยอยางเปนภววสย จะมประโยชนอะไรทจะผลตแผนทสยาม พ.ศ. 2112-27 ระหวางทสยามพายแพและถอกนวาสญเสยเอกราชใหกบพมาหากมใครทำาออกมาในแบบเดยวกนกบแผนทประวตศาสตรอนๆสยามยอมมสเดยวกบพมาโดยอยธยาถกผนวกเขาไวในอาณาจกรพมา จะมประโยชนอะไรทจะผลตแผนทของพทธศตวรรษท19และ20ขณะลานนายงเปนเอกราชและตอสกบอยธยาเพอแยงชงอำานาจเหนอสโขทย แผนท “สมมต” ทงสองยอมสรางความสบสนหรอทำาลายอดมการณทแผนทประวตศาสตรทงชดถกออกแบบมาใหนำาเสนอ

อดตโดนโครงเรองบงคบ(อดตโดนวางยา)48

ยทธศาสตรทางแนวคดและกลวธทางวรรณกรรมทสรางขนโดยอาศยภมกายามความสำาคญทงตอประวตศาสตรนพนธวาดวยวกฤตการณ ร.ศ. 112 และตอแผนทประวตศาสตรยทธศาสตรและกลวธเหลานทำาหนาทกำากบควบคมสมมตฐานและมมมองตลอดจนสรางผลทางอารมณในแบบทตองการเพอทำาใหชวงขณะแหงการปะทะแตกหกในชวตของความเปนชาตดรนแรงนอยลงและในทางกลบกนไดผลตชวประวตการตอตานระบอบอาณานคมทนาภาคภมใจขนมา ดงทนกคดหลายทานไดเสนอไววาอดตเรองราวในประวตศาสตรและงานวรรณกรรมมไดเปนปรมณฑลแยกขาดจากกนไมเพยงแตการจงใจผดยคผดสมยและการเนนยำาอยางเลอกสรรเทานนททำาใหเกดผลทางอารมณตามทตองการแตการจดวางองคประกอบของเรองในประวตศาสตรนพนธและแผนทยงกอใหเกดการรำาลกถงอดตในลกษณะจำาเพาะเจาะจงดวย นบเปนเรองนาประหลาดอยางยงวาเมอพจารณาการจดวางองคประกอบของเรองหรอโครงเรองของประวตศาสตรร.ศ. 112และแผนทประวตศาสตรกจะพบวามนคลายคลงกบโครงเรองแบบฉบบของนยายและบทละครเชงประวตศาสตรทสาธารณชนนยมกนมาก หลวงวจตรวาทการ (พ.ศ. 2441-2505) เปนผผลตงานเชงวฒนธรรมชาตนยมออกมามากทสดและทรงอทธพลมากทสดในประเทศไทย เปนตวแทนของประวตศาสตรนพนธชาตนยมททรงพลง เปนผเขยนนยายประวตศาสตรจำานวนมากเปนนกเขยนบทละครทางประวตศาสตรผมชอเสยงและเปนนกแตงเพลงปลกใจอนโดงดงมากมาย49 การพจารณาบทละครของหลวงวจตรฯ คราวๆ อาจเปนวธทดทสดทจะเขาใจความสมพนธระหวางกลวธทางวรรณศลปกบประวตศาสตรไทยแกนเรองหลกๆในบทละครของหลวงวจตรฯมคอนขางจำากดกลาวคอมกเกยวกบถนกำาเนดของคนไทยการสถาปนาอาณาจกรไทยยคตางๆการตอสเพอเอกราชสงครามตอตานศตรตางชาตและการรวมชาตไทยมเพยงไมกชนทเกยวกบความไมจรงของชวตซงเขยนขนในชวงตกตำาของชวตราชการของเขาหลงสงครามโลกครงทสอง ภายใตเรองดงกลาว แมวาเนอเรองจะซบซอนแตกตางกนไปกตาม แตโครงเรองมกจะเหมอนกน กลาวคอ ชาต


ทรกสงบถกรมลอมโดยศตรตางชาต วรกรรมในการแกปญหา และบทลงเอยอนนายกยองสรรเสรญสำาหรบเฮยเดน ไวตนเปนโครงเรองแนวหสนาฏกรรมแตในสายตาของผเขยนนเปนเรองแนวประโลมโลกยของไทยทเราคนเคยกนเปนอยางด ตวอยางทเปนแบบฉบบของโครงเรองดงกลาวจะทำาใหเราเหนชดเจนขน ละครประวตศาสตรเรองแรกของหลวงวจตรฯ“พระนเรศวรประกาศอสรภาพ” เปดแสดงครงแรกในพ.ศ. 2477 (ค.ศ. 1934) เปนเรองราวของวรกษตรยในตนพทธศตวรรษท 22 ทเรมตนดวยการเลาเรองบทสนทนาเปดเรองระหวางสมเดจพระนเรศวรกบขนนางผหนงถงความทกขทรมานทคนไทยตองประสบนบแตอยธยาพายแพแกพมาเมอ15ปกอนหนานนเพอเปนการแกแคนพวกเขากำาลงมองหาโอกาสทจะฟนฟอสรภาพของประเทศและเรยกรองดนแดนคน “เราตองกอสรภาพของเรา อสรภาพคอชวตจตใจประเทศใดไรอสรภาพพลเมองของประเทศนนกเหมอนไมใชมนษย”50

โอกาสมาถงเมอพระเจานนทบเรงของพมาสงใหอยธยาสงกองทพไปชวยพระองครบกบกบฏทเมององวะในปพ.ศ. 2127(ค.ศ. 1584)แตเมอกองทพสยามบกไปถงเมองแครงของมอญแมทพมอญสองนายทไดรบคำาสงจากพระเจานนทบเรงใหซมโจมตพระนเรศวรเกดเปลยนใจและหนไปเขากบฝายไทย พระนเรศวรทรงประณามกษตรยพมาวาไรความสตยและวางแผนลอบสงหารพระองค จากนนจงทรงประกอบพธกรรมประกาศอสรภาพของอยธยา หลงจากนนพวกมอญกอาสา เขารวมกบกองทพสยามบกโจมตหงสาวดเมองหลวงของพมา51 ฉากสดทายของละครอนเปนหนงในบรรดาเรองนามหศจรรยทสดในประวตศาสตรไทยคอฉากทชาวไทยและมอญภายใตการนำาของพระนเรศวรกำาลงขามแมนำากลบมายงฝงไทยหลงจากบกโจมตเมองหงสาวดโดยไมมใครเสยชวตแมแตผเดยว ทวากองทพพมาตดตามมาอยางกระชนชด พระนเรศวรจงยงปนขามแมนำาไปหนงนดถกแมทพพมาเสยชวตในทนทราวปาฏหารย52 ในทสดพระนเรศวรทรงทำานายวาดวงวญญาณของพระองคจะปกปองดแลประเทศชาตตลอดไป แตประชาชนไทยจะตองเอาอยางความกลาหาญ การเสยสละ และความมมานะไมยอทอตอสกบขาศกศตรตลอดไปเชนเดยวกบพระองค เรองราวในบทละครดำาเนนไปใกลเคยงกบเนอหาในพระราชพงศาวดารสำาหรบเรองทซบซอนกวานอาจจะมเหตการณมากขนมการใสปญหาและความขดแยงเขาไปในโครงเรองใหญมากขนแตสวนทเพมเขาไปมกเปนปญหาในอกระดบหนงสวนใหญเปนประเดนปจเจกเชนความกตญญความเคยดแคนสวนตวและความรกอนเปนเรองทนยมมากทสด ระดบของปญหาทแตกตางกนจะสรางเหตการณและโครงเรองทซบซอนมากยงขน สวนใหญเปนเรองราวทผลประโยชนของปจเจกบคคลขดแยงกบผลประโยชนของชาต แนนอนวาสำาหรบนกชาตนยม ผลประโยชนอยางแรกตองมาทหลงและจะตองเสยสละใหกบอยางหลงเสมอยงไปกวานน ในบทเกรนของแตละเรองมกคาดการณไดวาปญหาจะจบลงในแบบทพงปรารถนาเชนการปลดปลอยประเทศชาตซงประสบความสำาเรจเสมอ นอกจากนบทละครหลายเรองจบลงดวยการเสยสละหรอการเสยชวตของวรบรษททำาใหผชมรสกสะเทอนอารมณมากยงขน กระนนกตาม การจบแบบนหาใชโศกนาฏกรรม เพราะเปนการเสยสละเพออดมการณอนสงสง การเสยสละและเตรยมพรอมสำาหรบความยากลำาบาก ไมใชงอมองอเทาคอสารทสงใหแกผชม ความขดแยงระหวางผลประโยชนของปจเจกบคคลกบของชาตทำาหนาทแบบเดยวกนกลาวคอการเสยสละของปจเจกบคคลทนาเศราหรอนาเราใจเปนสงทสะเทอนอารมณอยางยงและเปนจดสดยอดของบทละครหลายเรอง53

โครงเรองแนวนมใชเพอการวเคราะหอธบายอะไรหรอแสดงความสมเหตสมผลของเหตการณแตเปนการแสดงออกของอารมณสะเทอนใจทแทนทคำาอธบายหรอเหตผลใดๆทงหลาย ในหลายกรณโดยเฉพาะอยางยงเรองราวระหวางคนรกหลวงวจตรฯ ฉลาดในการใชบทสนทนาเพอคลคลายปมขดแยงดวยเหตผลโดยไมขาดอารมณสะเทอนใจ ตวอยางเชนเขาเลนกบคำาวา “รก” ซงเปนสวนหนงของคำาวารกชาต54 ผชมของเขาถกกระตนใหคดและรสกถงความรกชาตโดยผานการเสยสละความรกสวนตน หลวงวจตรฯ เคยยอมรบวา บทละครประวตศาสตรมใชประวตศาสตร ถงแมเนอเรองจะอาศยขอมลจากประวตศาสตรกตามแตมนถกแตงแตมสสนตอเตมเสรมแตงหรอแตงเรองขนมาเพอใหเกดผลบางประการ55ละครบางเรองไมสมควรถกเรยกวาละครประวตศาสตรดวยซำาเพราะมนเกยวพนกบประวตศาสตรเพยงในแงของชอหรอเหตการณ


ทเปนฉากหลงของเรองเทานนตวละครมกแบนดานเดยวไมขาวกดำาและคาดเดาไดบทสนทนากขาดความเปนธรรมชาตบอยครงเหมอนภาษาเขยนแตสงทถกถอวาเปนประวตศาสตรในบทละครเหลานมใชเนอเรองหรอตวละครทถกสรางขนมาแตเปนสารทถกสอออกมาโดยแนวเรองและโครงเรอง งานเขยนประวตศาสตรยคใหมในสยามไมเคยถกมองวามคณสมบตคลายกบวรรณกรรมหรอนวนยายมากอนแตนาคดวาประวตศาสตรนพนธวาดวยการเสยดนแดนและการปฏรปเทศาภบาลใชกลยทธและกลวธของนวนยายอยางไรบาง? วธหนงทใชกคอการกำาหนดใหเลาเรองจากมมมองทเฉพาะเจาะจงมมมองหนงสงนทำาใหเกดผลสะเทอนเชนเดยวกบนวนยายเชนการทตวละครบางตวถกทำาใหมความสำาคญเกนจรงหรอลดความสำาคญลง ภายใตวาทกรรมเชงบรบททางการเมองระหวางประเทศตวละครถกจดหมวดหมแบงประเภทและแยกตวละครสำาคญสองตวคอสยามกบจกรวรรดนยมออกมาแลวจดกลมความขดแยงและปญหาออกเปนระดบตางๆตามคณคาความสำาคญผลและลำาดบความสำาคญของปญหาเชนภายนอกหรอภายในตางประเทศหรอกจการภายในชาตหรอปจเจกบคคลเปนตน อารมณรวมจงเกดขนตามการจดระดบและประเภทของความขดแยงการเสยสละของครกหรอผลประโยชนของปจเจกบคคลเพอผลประโยชนของชาตเปนสงทนายกยองสรรเสรญฉนใดการปราบปรามประเทศราชเพอ“การปลดปลอย”และ“การปกครองตนเอง”ในยามทเอกราชของชาตกำาลงตกอยในอนตรายจากภย“ภายนอก”กฉนนน ประวตศาสตรนพนธและแผนททกลาวถงในบทนใชสมมตฐานและเครองมอทผดยคผดสมยเชนภมกายาเสนเขตแดนมโนภาพสมยใหมเกยวกบเอกราชและอนๆไมตางไปจากการใชถอยคำาและบทสนทนาหลงยคในบทละครของหลวงวจตรฯ ดวยวธเชนน เรองราวของพวกเขาจงเขาใจไดงายและดคนเคยสำาหรบผชมในยคปจจบน วธการดงกลาวยงเออตอการสงทอดคณคาความคดและอารมณความรสก นอกจากนเพอสรางคณคาบางอยางจากอดตตวละครเอกสองตวในความขดแยงหลกมกจะแบนราบนำาเสนอใหเปนขาวกบดำาเสยจนสามารถเอาไปเปรยบกบความดและความชวในนทานอสปได สำาหรบแผนทประวตศาสตรเทคนคการขบเนนจดสำาคญเปนสงจำาเปนหากแผนททงหมดไดรบการจดวางเรยงอยางเหมาะเจาะกลาวคอแผนทการอพยพโยกยายของบรรพบรษทำาหนาทเปนบทนำาของประวตศาสตรไทยตามดวยแผนทของยควรกษตรยตางๆและแผนทประวตศาสตรเขตแดนของไทยทำาหนาทเปนฉากกอนถงยคปจจบนเสนทางของประวตศาสตรไทยกจะกลายเปนพฒนาการของรฐไทยเชงดนแดน นอกเหนอไปจากยทธศาสตรและกลวธเหลานแลว โครงเรองของประวตศาสตรนพนธ แผนทและบทละครของหลวงวจตรฯมความคลายคลงกนอยางชดเจนเรองราวมกมสาเหตมาจากความขดแยงระหวางสยามกบศตรตางชาตอนนำาไปสการกระทำาตางๆอาจมความขดแยงอนเพมเขามาแตกเปนรองเรองหลกและการกระทำาตางๆกถกถกทอลอมรอบแกนกลางความขดแยงหลกสำาหรบเรองวาดวยการปฏรปการปกครองระบอบเทศาภบาลนนจดสดยอดของเรองอยทการนำาระบบใหมไปใชกบประเทศราชเรองลงเอยดวยความสขสมอารมณหมายเราไดเหนการขยายตวของระบบใหมไปทวประเทศและการสรรเสรญชนชมความสำาเรจของบรรดาเจานายผบรหารประเทศ สำาหรบเรองการเสยดนแดนแนนอนวาจดสดยอดของเรองยอมอยทวกฤตการณ ร.ศ. 112 เปนเรองราวทคอนขางโศกสลดแตดงทหลวงวจตรฯตระหนกเปนอยางดวาหวานเปนลมขมเปนยาตราบเทาทความอยรอดและเอกราชของประเทศชาตเปนทรบรกนเรายอมไมคดวาการเสยสละเปนโศกนาฏกรรมหรอการงอมองอเทา เรองราวการเสยดนแดนทำาใหเรารำาลกถงความยากลำาบาก การเสยสละ และความรกชาต และสามคคอนจำาเปนยงและคณคาเหลานจะสงทอดมาถงเราในลกษณะทปลกเราและสะเทอนอารมณ สำาหรบแผนทประวตศาสตรแมวาจะประกอบดวยฉากในประวตศาสตรหลายฉาก โครงเรองทใชกคลายคลงกนและคณคาทนำาเสนอกเปนอยางเดยวกน มนมไดเปนการรวบรวมแผนทอยางไมมอะไรสมพนธกน แผนททงชดเปนบทคดยอประวตศาสตรสยามทงหมดทสรปรวบยอดวาตลอดชวตของชาตไทยปญหาใหญทสดคออนตรายจากภายนอกไมวาจะเปนขาศกตางชาตภยคกคามจากภายนอกจนเขมรพมาฝรงเศสหมาปาหรออะไรกตามทศตรภายนอกอบตขนอกไดและซมรออยนคอประเดนทถกตอกยำาครงแลวครงเลานบจากฉากแรกจนถงปจจบน การเรยงลำาดบเหตการณทตอกยำาความคดนซำาแลวซำาอกกลายเปน “โครงเรองแมบท” (master plot) สำาหรบ


ชวประวตของชาตนบแตเรมตนจนถงปจจบน โครงเรองแมบทนประกอบดวยสองโครงเรองรองทขดแยงกนเองดานหนงมนแสดงถงพฒนาการการเปลยนแปลงหรอความกาวหนาในชวงชวตของชาตอกดานหนงความคดวาดวยภยคกคามภายนอกและการตอสเพออสรภาพกไดรบการตอกยำาครงแลวครงเลา ประวตศาสตรทดเหมอนมพลวตจงเปนเพยงปรากฏการณซำาๆ ยำาอยกบท เรองราวทยำาแลวยำาอกอาจดซำาซากทวาความซำาซากกลบมความสำาคญยงตอความทรงจำาของเราดงทเอดมนดลก ไดกลาวไวในงานของเขาเกยวกบปกรณมการสรางโลกวา

ในความคดของผทศรทธา… ความซำาซากของปกรณมกลบทำาใหขอเทจจรงนาเชอจนสนทใจปกรณมใดทแยกออกมาอยเปนเอกเทศกเหมอนกบสาระใสรหสทเตมไปดวยคลนรบกวน แมแตสาวกทมความเชอมนมากทสดกยงไมแนใจนกวาสาระนนหมายถงอะไรกนแนขณะทความซำาซากของปกรณมสามารถทำาใหผมจตศรทธารสกไดวา ปกรณมตางสำานวนแมวาจะมรายละเอยดทแตกตางกน แตกยนยนถงความเขาใจของเขาและชวยตอกยำาสารตถะหลกของปกรณมทกฉบบ56

อยางไรกตาม โครงเรองรองทงสองเกอหนนซงกนและกน และรวมกนสรางโครงเรองแมบททเปนทมาของอดต ทงมวลของสยามสยามเตบโตขนกาวไปขางหนาขณะทอสรภาพอนเปนสารตถะของชวตของประเทศเขมแขงยงขน ตามโครงเรองแมบทนสยามไดผานพนชวงเวลาแหงความระสำาระสายหลายครงหลายคราไดเผชญกบศตรภยคกคามความยากลำาบากจากการอพยพยายถนความพายแพแตกสามคคฯลฯแตสยามกรอดพนมาได ความเจบปวดทเกดขนในตนพทธศตวรรษท 25 เปนเพยงหนงในชวงแหงความระสำาระสายทอสรภาพของสยามตกอยในอนตราย กระนนสยามกรอดมาไดอกครงหนงเพราะพระปรชาสามารถของพระมหากษตรยไทยและความรกในอสรภาพของสยาม ในแงของชวประวต เรอนรางของประเทศรอดผานพนภาวการณตางๆ มาได และบางครงกไดรบบาดแผลแสนสาหส การเสยสละอวยวะบางสวนในชวงครงแรกของศตวรรษท 25 มความจำาเปนอยางยงตอความอยรอด ขอเทจจรงกคอสยามยนหยดรงเรองไดอกครงแถมคราวนยงพฒนากาวหนาและมความเปนอารยะมากยงขน หากกำาเนดของภมกายาและวกฤตการณ ร.ศ. 112 ประกอบกนขนเปนจดหกเหพลกผนในชวตของสยามแลวไซรประวตศาสตรนพนธชนดทเราพจารณากนมากทำาหนาทพเศษชวยสรางความตอเนองใหกบชวตของชาตปราศจากการแตกหก ไมมการแตกราวหรอเปลยนถายทดแทนอกตอไปสงเหลานถกปดบงซอนเรนหรอไมกลบออกไปจากความทรงจำาของเรา ชวงเวลาแหงความระสำาระสาย หาใชจดพลกผนอนใหญหลวง แตกลบกระตนความสามคคสนบสนนตอผนำาของชาตโดยเฉพาะพระมหากษตรยในราชวงศจกร วตถดบและธารนำาทไมมวนเหอดแหงสำาหรบประวตศาสตรเชงนวนยายของหลวงวจตรฯมาจากโครงเรองแมบทของนยายนเองมใชมาจากขอมลอดตในกรณของประวตศาสตรการเสยดนแดนและการปฏรปการปกครองโครงเรองแมบทกำาหนดฐานคตและโครงเรองเฉพาะกรณไวหมดแลวเพอความเขาใจวาวกฤตการณในตนพทธศตวรรษท25เปนปรากฏการณซำาๆเดมไมตางจากวกฤตการณกอนหนานจะแตกตางกนกแตเพยงรายละเอยดเฉพาะเรองการกระทำาตวละครและบทสนทนา แลววรรณกรรมกอนสมยใหมทเกยวกบอดตอนเปนแหลงอางองของประวตศาสตรสมยใหม มโครงเรองแมบทดวยหรอไม?หรอวาเปนการอานเรองเลากอนสมยใหมดวยความคดสมยใหม?

อดตผลตใหม

ปญหาทกลาวมาขางบนนนำาเราไปสชดของคำาถามทสำาคญยงกวาในชวงตนถงปลายพทธศตวรรษท25เปนระยะทประวตศาสตรนพนธสมยใหมเรมกำาเนดขนในสยามปญญาชนรนบกเบกในสาขานไดเสนอวธการศกษาและมโนภาพใหมสำาหรบประกอบสรางอดตเชนเดยวกบภมศาสตรและความรแขนงอนๆ


อดตชนดใหมนสะทอนความหกเหพลกผนแตกหกจากความคดเดมของคนพนเมองทมตออดตแมวาดผวเผนมนจะองตำาราจารตกตามการปะทะแตกหกในตนศตวรรษท25สงผลตอการสรางอดตชนดใหมนหรอไม? ถาหากประสบการณในชวงสองสามทศวรรษกอนจะเขาสครงหลงของศตวรรษท25เปนบาดแผลทางจตใจสำาหรบผปกครองสยาม ชวงเวลาอนเลวรายนนจะสงผลกบสมมตฐานของพวกเขาทมตอชะตากรรมของประเทศทงในอดตและปจจบนหรอไม? วธคดแนวใหมและอารมณความรสกชนดใหมทเกดขนจากชวงเวลาดงกลาวมสวนในการเขยนกำาหนดทศทางและวางโครงเรองอดตอนใหมมากนอยเพยงใดเปนไปไดหรอไมทโครงเรองแมบทของประวตศาสตรสยามทเรารจกกนในปจจบนนนทจรงแลวเปนผลผลตของความทรงจำาบาดแผลวกฤตการณร.ศ. 112? จนถงตรงนผเขยนเสนอวากำาเนดของภมกายาเรยกรองตองการประวตศาสตรใหมเพอปดรอยแตกหกราวในชวตของชาตประวตศาสตรนพนธเกยวกบวกฤตการณดงกลาวไดทำาหนาทนเปนอยางดแมวางานเขยนเกยวกบการเสยดนแดนและการปฏรปการปกครองแบบเทศาภบาลถกสรางขนภายหลงเหตการณไปมาก แตเปนไปไดอยางมากวาวกฤตการณโดยตวมนเองและความทรงจำาของเหตการณไดชวยผลตอดตชนดใหมของสยามขนมา กลาวอกนยหนงกคอ ผลกระทบจากกำาเนดของภมกายานนมมากเสยจนอดตของสยามจกตองถกเขยนขนใหมดวยมมมองใหมประวตศาสตรใหมถกสรางขนจากวาทกรรมหลงยคผดสมยทอาศยภมกายากำามะลอรวมถงมโนภาพและปฏบตการทตอเนองไมวาจะเปนการใชสมมตฐานแบบผดยคผดสมยเกยวกบการดำารงอยของตวตนทางกายภาพของสยามและความเปนอนหนงอนเดยวกน การใชบรบทของการเมองระหวางประเทศผดทผดเวลาอยางจงใจมโนภาพเรองอำานาจอธปตยทเปนเอกภาพหนงเดยวของรฐกอนสมยใหมและทผดเหลอเชอคอการใชแผนทประวตศาสตรแบบ“เขาใจผดๆ”วาดวยการเสยดนแดนและการปฏรปการปกครอง ตลอดจนแผนททผดยคผดสมย ไดมบทบาทสำาคญตอการสรางและสบทอดวาทกรรมใหมวาดวยอดตของไทยทมาพรอมโครงเรองใหมสมมตฐานใหมคณคาใหมและเทคนคใหมวาทกรรมใหมนไดถกผลตซำาโดยสอสารมวลชนโรงเรยนและสถาบนทางอดมการณอนๆอกมากมายกลายเปนวาทกรรมทครองความเปนใหญ เมอภมกายามบทบาทสำาคญในการสรางประวตศาสตรใหมใหแกสยามวาทกรรมวาดวยภมกายากนาจะผลตหรอปรบเปลยนแงมมอนๆของประวตศาสตรใหมดวย ตวอยางทผเขยนตองการพจารณาในทนคอ ขอบเขตของอดตแบบใหม หรออะไรควรเปนหวขอประวตศาสตรคำาถามกคออดตสวนใดทควรคาแกการบนทกเมอวนท2ธนวาคมพ.ศ.2450พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว พระราชทานพระบรมราโชวาทในพธเปด“สมาคมสบสวนของโบราณ”อนเปนสถาบนทำางานดานประวตศาสตรแหงแรกในสยาม เนอหาในพระบรมราโชวาทเปนตวแทนทชดเจนของวาทกรรมใหมวาดวยอดตของสยามพระองคทรงเตอนใหสมาชกของสมาคมฯศกษาอดตของประเทศชาตในแบบทแตกตางจากพงศาวดารในทศนะของพระองคประเทศชาต มใชมแคอาณาจกรอยธยาและกรงเทพฯแตยงรวมถงเมองใหญอนๆในประเทศสยามดวย

เรองราวเหลาน คงจะตองจบตงแตเมองหลวงไนยหนงเรยกวาหาง หาง ฤๅชาง ซงเปนทตงของชาตไทย แตตนเดม ลงมาจนถงเมองเชยงแสน เชยงราย เชยงใหม สวรรคโลก โศกโขทย อยทธยาเกา อยทธยาใหม แลเมองลโว ลพบร นครไชยศร นครศรธรรมราช ฤๅเมอง ซงเปนเจาครอง เมอง เชน กำาแพงเพชร ไชยนาท พษณโลกย เมองสรรค สพรรณ กาญจนบร เพชรบร เหลานเปนตน บรรดาซงไดเปนใหญในกาลครงใด ครงหนงแลวรวบรวมมาเปน ประเทศสยาม อนหนงอนเดยวน57

เหนไดชดวาภมกายาทเพงถอกำาเนดขนเปนตวกำาหนดพนทของประวตศาสตรใหมแททจรงแลวภมกายาเปนเหตผลเชงตรรกะเพยงอนเดยวทแสดงวา ทำาไมเมองเหลานนควรถกนบรวมเปนประเทศสยามดวยในทศนะของพระองค อกทงประวตศาสตรไมควรถกจำากดอยเฉพาะชวงเวลาทปรากฏในพงศาวดารเทานน รชกาลท 5 ทรงแนะวาขอบเขตเวลาของประวตศาสตรใหมควรเปนพนป ดวยกรอบการมองอดตทมศนยกลางหลายแหงน จงมการเขยนและรวบรวมประวตศาสตรเกยวกบศนย


อำานาจในภมภาคตางๆ ออกมามากมาย แตนกประวตศาสตรรนตอมา โดยเฉพาะพระเจาอยหวรชกาลท 6 และสมเดจฯ กรมพระยาดำารงฯไดปรบเปลยนกรอบทางเวลาและพนทซงพระเจาอยหวรชกาลท5ทรงเสนอ แนวการศกษาใหมนมงความสนใจไปทประวตศาสตรของศนยกลางใหญๆไดแกสโขทยอยธยาและกรงเทพฯอนเปนวธการทไรการทดทานจวบจนถงทศวรรษ 2520 อยางไรกตาม อทธพลของวาทกรรมวาดวยภมกายายงคงมอยชดเจน การมงความสนใจไปทเมองหลวงและไมเอยถงเมองใหญอนๆ มไดหมายความวาพนทของประวตศาสตรใหมแบงแยกกระจดกระจายดงเชนในอดต ในทางตรงกนขามเมอถงชวงกลางพทธศตวรรษท 25 ศนยกลางอำานาจกคอตวแทนประเทศชาตทเปนอนหนงอนเดยวกน(ถงไดมการใชชอเมองหลวงหรอแมแตเมองทผนำาพำานกอยเพอหมายถงประเทศ) เมองหลวงในประวตศาสตรนพนธใหมนชถงความตระหนกในภมกายาทเปนปกแผนสโขทยถกถอวาเปนราชธานแหงแรกของสยามกเพราะเชอกนวามอำานาจปกครองครอบคลมดนแดนเกอบทงหมดทเปนสยามในปจจบนและไกลไปกวานนขณะทศนยกลางใหญอนๆใหญไมเทาดงทสมเดจฯกรมพระยาดำารงฯกลาวไวเมอปพ.ศ. 2472(ค.ศ. 1929)วา

ไทยพวกทตงเปนอสระในแขวงสโขทย ตงเมองสโขทยเปนราชธานแลวพยายามปราบปรามพวกขอม ขยายอาณาเขตลงมาทางเมองลพบร ไทยพวกทตงเปนอสระในแขวงลานนาไดอาณาเขตเมองแตในมณฑลพายพเดยวน แลวกเสอมอำานาจ แตไทยพวกทตงเปนอสระ ณ เมองสโขทยสามารถแผอาณาเขตไดกวางใหญไพศาลไปจนประเทศอน และไดปกครองเปนเจาของ ประเทศสยาม สบมา ณ กาลบดนจงนบวา เมองสโขทยเปนปฐมราชธานแหง ประเทศสยาม ตงแตเปนสทธแกชนชาตไทยในราวเมอ พ.ศ. 1800 เปนตนมา58

บางทสวนหนงททำาใหศลาจารกพอขนรามคำาแหงโดงดงไดรบการยกยองสรรเสรญจนเกนพอดมาจากความเชอวา มนเปนหนงในหลกฐานทเกาแกทสดทชวาอาณาจกรสโขทยเกอบจะยงใหญเทากบภมกายาของสยามในปจจบน59

เปนไปไดมากวาการรบรทเปลยนไปของภมกายาคอสาเหตสำาคญททำาใหเกดการเปลยนขอบเขตพนทของอดต สยามทมศนยกลางหลายแหงตามพระราชดำารของรชกาลท 5ดจะมนยยะถงความสมพนธของหนวยทางพนททตอเนองเปนผนเดยวขณะทประวตศาสตรของศนยกลางอำานาจทำาใหเมองหลวงเปนตวแทนของทงหมดในแงนความสนใจตอประวตศาสตรทองถนทเพมมากขนในไทยในทศวรรษ2520และสถานการณทางเศรษฐกจและการเมองในไทยทเปลยนไปในทศวรรษดงกลาวโดยเฉพาะอยางยงการเตบโตของระบบทนนยมทรฐใหการสนบสนนและการเตบโตของเมองใหญในภมภาคตางๆอาจมความสมพนธตอกนอยบาง แนนอนวาวาทกรรมวาดวยภมกายามผลกระทบมหาศาลตอความรเกยวกบอดตของสยามในหลายระดบและหลายลกษณะดวยกนแมแตเรองราวเกยวกบธรรมะและอธรรมอนเปนสารตถะของอดตในทศนะเดมของคนพนถนยงถกแทนทดวยเรองการตอสเพอเอกราชของชาต60

อดตถกมองวาเปนชวตของชาตไทยทตองเผชญหนากบชาตอนนบจากกลางพทธศตวรรษท25เปนตนมาแนวเรองของประวตศาสตรไทยททรงพลงและมประสทธภาพมากทสดไดถอกำาเนดขนนนคอประวตศาสตร“ไทยรบพมา”61ความเปนชาตความรกชาตและอะไรทำานองเดยวกนนกลายมาเปนภาระหนาททบงคบใหเราอานอดตในแบบเดยวประวตศาสตรจงกลายเปนหนงในเครองมอทสำาคญทสดในการนยามความเปนชาตไทย ในทำานองเดยวกนกบกรณภมศาสตรสมยใหมเขาแทนทภมศาสตรพนถน เปนไปไดมากวาเกดการเผชญหนากนระหวางวาทกรรมวาดวยอดตทแตกตางกนดวย เปนการเผชญหนาซงความรอดตแบบใหมยงไมสามารถดดกลนอดตแบบเกาไดทงหมดดงนนจงยงปรากฏความลกลนไมลงรอยความคลมเครอและรองรอยทแสดงใหเหนวาอดตแบบใหมกำาลงถกสรางขน62อยางไรกตามขอบขายเรองทวามานอยนอกขอบเขตของหนงสอเลมน63


1 Thongchai Winichakul, Siam Mapped: A History of the Geo-Body of a Nation (Honolulu: University of Hawai’i Press, 1994). 2 Chandran Jeshuran “The Anglo-French Declaration of January 1896 and the Independence of Siam,” Journal of the Siam Society, 28, pt. 2 ( July 1970), pp. 108-111. 3 Noel A. Battye, “The Military, Government, and Society in Siam, 1868-1910: Politics and Military Reform during the Reign of King Chulalongkorn” (Ph.D. dissertation, Cornell University, 1974), p. 369. 4 Ibid., p. 376. 5ดบทกลอนฉบบเตมพรอมคำาแปลใน James N. Mosel, “A Poetic Translation from the Siamese: Prince Damrong’s Reply in Verse to Rama V,” Journal of the Siam Society, 47, pt. 1 ( January 1959), pp. 103-111. 6 Battye, “The Military, Government, and Society in Siam, 1868-1910,” p. 396. 7 สำาหรบงานประวตศาสตรไทยดการวเคราะหแนวนในงานของนธเอยวศรวงศ,ประวตศาสตรรตนโกสนทรในพระราชพงศาวดารอยธยา (กรงเทพฯ:บรรณกจ,2527) 8 ดประเดนความตอเนอง/แตกหกของชวงเวลาดงกลาวใน David Wyatt, “The ‘Subtle Revolution’ of King Rama I of Siam,” in David Wyatt and Alexander Woodside, eds., Moral Order and the Question of Change: Essays on Southeast Asian Thought (New Haven: Yale University, 1982.), pp. 9-52; นธ เอยวศรวงศ,ปากไกและใบเรอ (กรงเทพฯ:อมรนทรการพมพ,2527),โดยเฉพาะบทความ“วฒนธรรมกระฎมพกบวรรณกรรมตนรตนโกสนทร”;อกทงดKlaus Wenk, The Restoration of Thailand Under Rama I, 1782-1809 (Tucson: University of Arizona Press, 1968); สำาหรบเรองความจำาเปนเรงดวนในการบรรเทาความตงเครยดดCraig J. Reynolds, “Religious Historical Writing and the Legitimation of the First Bangkok Reign,” in Anthony Reid and David Marr, ed., Perceptions of the Past in Southeast Asia (Singapore: Heinemann Educational Books [Asia], 1979), pp. 90-107. 9 Craig Reynolds, “The Plot of Thai History: Theory and Practice,” in Gehan Wijeyewardene and E.C. Chapman, eds., Patterns and Illusions: Thai History and Thought (Canberra: the Richard Davis Fund and Department of Anthropology, Australian National University; Singapore: Institute of Southeast Asian Studies, 1992), pp. 318-325. 10 Rong Sayamanonda, A History of Thailand (Bangkok: Thaiwatthanaphanit, 1977), p. 135ff. 11 ขจรสขพานช,ขอมลประวตศาสตรสมยบางกอก(กรงเทพฯ:ภาควชาประวตศาสตรมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร,2524),หนา240-244 12 ในบรรดาหนงสอภาษาไทยทเปนทรจกมากทสดคองานของจราภรณสถาปนะวรรธนะ,วกฤตการณสยาม ร.ศ. 112: การเสยดนแดนฝงซายแมนำาโขง (กรงเทพฯ: ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร,2523) และสวทย ธรศาศวต,ความสมพนธไทย-ฝรงเศสร.ศ.112-126:การเสยดนแดนฝงขวาแมนำาโขง (กรงเทพฯ:ภาควชาประวตศาสตรมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, 2523); โครงเรองและเรองราวเชนนกลายมาเปนแบบแผนของตำาราสอนเดกนกเรยนในโรงเรยนตวอยางเชนงานของภารดมหาขนธ,ประวตศาสตรไทยสมยใหม(กรงเทพฯ:ศลปาบรรณาคาร,2526),หนา164-165 13 David K. Wyatt, A Short History of Thailand (New Haven: Yale University Press, 1984), pp. 201-208; ขอความทอางถงในทนมาจากหนา204 14 Ibid.,pp.203-204;สวนทเนนเปนของผเขยนในชวงหลงของบทนผเขยนจะถกเกยวกบวาคำาตางๆสามารถกำาหนดทศนะของเราและสรางผลสะเทอนทางอารมณไดอยางไร 15 ขจรสขพานช,ขอมลประวตศาสตรสมยบางกอก,หนา244 16 สมเดจฯกรมพระยาดำารงราชานภาพและพระยาราชเสนา, เทศาภบาล(กรงเทพฯ:กรมศลปากร,2503),หนา7 17 Tej Bunnag, Provincial Administration of Siam 1892-1915 (Kuala Lumpur: Oxford University

เชงอรรถ


Press, 1977), p. v. 18 Ibid., pp.17-19. 19 Ibid., p.249. 20 งานวจยในจารตนสวนใหญคอวทยานพนธปรญญาโทในมหาวทยาลยตางๆในไทยดตวอยางของงานเหลานไดในวฒชยมลศลป,บ.ก.,มณฑลเทศาภบาล: วเคราะหเปรยบเทยบ(กรงเทพฯ:สมาคมสงคมศาสตรแหงประเทศไทย,2524) 21 เตชบนนาค,“การปกครองแบบเทศาภบาลเปนระบอบปฏวตหรอววฒนาการ,”สงคมศาสตรปรทศน,ปท4ฉบบท3(2509) 22 Tej Bunnag, Provincial Administration of Siam 1892-1915, p. 261;สวนทเนนเปนของผเขยนสวนทอางเปนขอความทอนสดทายของหนงสอ 23เตชบนนาค,ขบถ ร.ศ. 121(กรงเทพฯ:มลนธโครงการตำาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร,2524) 24 ดGeorge Nathaniel Curzon, “The Siamese Boundary Question,” Nineteenth Century, Vol. 28 No. 197 ( July 1893), pp. 34-55. 25 ขจรสขพานช,ขอมลประวตศาสตรสมยบางกอก,หนา232-233 26 Edward Said, Orientalism (London: Routledge & Kegan Paul, 1978), pp. 213-216; ขอความในเครองหมายคำาพดอยในหนา 213 สำาหรบบทบาทสำาคญของลอรดเคอรซอนตอลทธลาอาณานคมขององกฤษ ด Chandran Jeshuran, The Contest for Siam 1889-1902: A Study in Diplomatic Rivalry (Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia, 1977). 27 ทงจราภรณ,วกฤตการณสยาม ร.ศ. 112 และสวทย,ความสมพนธไทย-ฝรงเศสร.ศ.112-126ใชบทความและแผนทของเคอรซอนในขอถกเถยงของพวกเขาราวกบวามนเปนหลกฐานทตอตานลทธอาณานคมหรอเปนขอความทแสดงความเหนอกเหนใจตอสยามนอกจากนเมอพวกเขาใชแผนทนเขาแทนทเสนสหนาๆซงเคอรซอนใชแทนการประมาณเสนเขตแดนตางๆอนเกดจากการตความทแตกตางกน ดวยเครองหมายจดและขด (..__..__..__..__..) อาจเปนไดวาพวกเขารสกวาเสนสตางๆนนดไมจรงจงและไมนาเชอถอจงตองใชระเบยบวธของแผนทมาทำาใหแผนทดเปนวทยาศาสตรและวชาการ 28 ดงทเบนแอนเดอรสนไดกลาววาภาพลกษณของกษตรยสยามดจะควบคไปกบผนำาชาตนยมของประเทศเพอนบานด“Studies of the Thai State: The State of Thai Studies,” in Elizer B. Ayal, ed., The Study of Thailand: Analyses of Knowledge, Approaches, and Prospects in Anthropology, Art History, Economics, History and Political Science (Athens: Ohio University, 1978), p. 198. 29 ดธำารงศกดเพชรเลศอนนต,“การเรยกรองดนแดนคนพ.ศ. 2483,”สมดสงคมศาสตร,ปท12ฉบบท3-4(กมภาพนธ-กรกฎาคม2533),หนา28-65 30 Thamsook Numnonda, Thailand and the Japanese Presence 1941-1945 (Singapore: Institute of Southeast Asian Studies, 1977), chapter 2. 31 Ibid.; ดThak Chaloemtiarana, ed., Thai Politics: Extracts and Documents 1932-1957 (Bangkok: Social Science Association of Thailand, 1978), chapter 2 สำาหรบบทแปลเอกสารทางราชการตางๆทเกยวของกบประเดนน 32 E. Thadeus Flood, “The 1940 Franco-Thai Border Dispute and Phibuun Songkhraam’s Commitment to Japan,” Journal of Southeast Asian History, 10 (1969), pp. 304-325. 33 แผนทนมาจาก ทองใบ แตงนอย, แผนทภมศาสตร ประโยคมธยมศกษาตอนตนและตอนปลาย, พมพครงท 23(กรงเทพฯ:ไทยวฒนาพานช,2529),หนา39;สเตรนสไตนแปลชอแผนทออกมาเปน“Evolution of the Boundary of Thailand” และใสปทพมพตนฉบบวาเปนค.ศ.1940(พ.ศ.2483);ด Larry Sternstein, “A Catalogue of Maps of Thailand in the Museum of the Royal Thai Survey Department, Bangkok,” Journal of the Siam Society, 56, pt. 1 ( January 1968), p. 56;ทจรงแผนทนเคยตพมพมาแลวในปพ.ศ.2478ซงแตกตางอยางมากจากฉบบทตพมพในภายหลงดแผนทในธำารงศกดเพชรเลศอนนต,“การเรยกรองดนแดนคน,”หนา54แตนเปนแผนทฉบบพมพปค.ศ.1940ทไดรบความนยมอยางแพรหลาย 34 ดธำารงศกดเพชรเลศอนนต, “การเรยกรองดนแดนคน,”หนา51-62,และแผนทในหนา54,56;อกทงดพยนตทมเจรญ,“แนวพรมแดนระหวางสยามกบอนโดจนของฝรงเศส,”วารสารแผนท,ปท26ฉบบท3(มกราคม-มนาคม2527),หนา26;ประวตศาสตรการเสยดนแดนสำานวนใหมๆยงคงพบไดจนทกวนนสำานวนลาสดทผเขยนพบคอระหวางกรณพพาทเขาพระวหารในป2551นเองสำานวนลาสดนมาในรป powerpoint presentation ของการเสยดนแดน14ครงเพราะทกทกวาคาบสมทรมลายทงหมดและรฐฉานทงหมดตลอดถงฝงซายของแมนำาสาละวนเปนของสยามมากอนจงตองระบวา“เสย”ไปเมอไรประวตศาสตรการเสยดนแดนมแกนเรองเหมอนๆกนแตสาระแทบไมเคยตรงกนเลย


35 ดMilton Goldman, “Franco-British Rivalry over Siam, 1896-1904,” Journal of Southeast Asian Studies, 3 (1972), p. 226. 36 ดWyatt, A Short History of Thailand, p. 207.รวมทงงานของD.G.E. Hall, A History of South-East Asia, 4th edition (New York: St. Martin’s Press, 1981), p. 729. 37 Sir Josiah Crosby, Siam: The Crossroads (London: Holis&Carter, ca. 1945), pp. 113-114.; Flood, “The 1940 Franco-Thai Border Dispute and Phibuun Songkhraam’s Commitment to Japan” บอกเลาเรองราวทแตกตางเลกนอยเขาบอกวาครอสบเหนใจตอคำารองขอของสยามแตไมสามารถใหความเหนใจอยางเปนทางการตอสยามไดเพราะอทธพลของอเมรกนทมตอนโยบายขององกฤษในประเดนน 38 กนตธรศภมงคล,การวเทโศบายของไทย (กรงเทพฯ:คณะอนกรรมการเอกสารและหนงสอทระลกในคณะกรรมการกงศตวรรษธรรมศาสตร,2527),หนา24 39 เพงอาง;สำาหรบบทบาทของนายวานชปาณะนนทและกลมทสนบสนนญปนในรฐบาลพบลสงครามดFlood, “The 1940 Franco-Thai Border Dispute and Phibuun Songkhraam’s Commitment to Japan,” pp. 312-313, 317 and 322-324และThamsook Numnonda, Thailand and Japanese Presence 1941-1945, pp. 115-116 และหลายแหงตลอดบทท1และ3;สำาหรบขอมลภาษาญปนเกยวกบชายผนดBenjamin Batson and Shimizu Hajime, eds., The Tragedy of Wanit: A Japanese Account of Wartime Thai Politics, Special Publication Series, No. 1 (Singapore: Journal of Southeast Asian Studies, 1990). 40 กรมแผนททหาร,ววฒนาการทางแผนทในประเทศไทย,จดทำาขนในโอกาสสมโภชกรงรตนโกสนทร200ป(กรงเทพฯ:กรมแผนททหาร,2525),หนา13-14;ภาพประกอบมาจากทองใบแตงนอย,แผนทภมศาสตร ประโยคมธยมศกษาตอนตนและตอนปลาย,หนา27,29,31,33,35,37ตามลำาดบซงแทบจะเหมอนกบฉบบปพ.ศ.2478-2479ทงหมด 41 Larry Sternstein, “An Historical Atlas of Thailand,” Journal of the Siam Society, 52, pt. 1 (April 1964), p. 7; แมจะใชคำาวา “an” ในชอบทความแตTheเปนการยำาของสเตรนสไตนเองขอตงขอสงเกตวางานของเขาไมมแผนทแผนแรกในรายการทระบในทนเขาใชแผนทเพยง5แผนแมวาทจรงแผนทชดนม6แผนกตาม 42 แตSternsteinศกษาแผนทเหลานในฐานะ“สภาพทางกายภาพและสถานการณการเมองในภาคพนเอเชยตะวนออกเฉยงใต”ทำาใหเขาใสชอแผนทแตละฉบบในรปพหพจนเชน “Kingdoms and Cities at the time of…” 43 กรมแผนททหาร, ววฒนาการทางแผนทในประเทศไทย,หนา13ชวาในตนฉบบป1935(พ.ศ.2478)แผนทนชอวา“อาณาจกรหนองแส”ซงเชอกนวาเปนเมองหลวงของนานเจาอยางไรกตามในบทความของสเตรนสไตนแผนทนถกเรยกวาอาณาจกรของรชสมยโกะลอฝงกษตรยของนานเจา,ค.ศ.748 44 ในแผนทในหนงสอของทองใบ แผนทภมศาสตร ประโยคมธยมศกษาตอนตนและตอนปลายฉบบพมพปพ.ศ.2529,หนา31ยคของพอขนรามคำาแหงถกเปลยนเปนพ.ศ.1822-1843ตามความรประวตศาสตรลาสดแตเขาไมไดแกไขเนอหาในหนา30ทอยตรงขามกบแผนท 45 Sternstein, “An Historical Atlas of Thailand,” p. 20. 46 Somkiat Wanthana, “The Politics of Modern Thai Historiography” (Ph.D. dissertation, Monash University, 1986), p. 341. 47 สเตรนสไตนแสดงความเหนดงกลาวขางตน และเสนอวาเพราะความไมสมบรณเหลาน แผนทแตละฉบบควรถกแยกพจารณาออกจากกนด “An Historical Atlas of Thailand,” p. 7; ผเขยนเหนวาความสมบรณของแผนทอยทการพจารณาทงหมดรวมกนมใชแยกออกจากกน 48หวขอนมาจากคำาวา “The Past Plotted” ผเขยนจงใจใหมความหมายสองนยไปดวยกนกลาวคอplotหมายถง(น.)โครงเรอง(ก.)ใสโครงเรองกไดหรอหมายถง(น.)แผนการลบ(ก.)วางแผนการลบซงอาจเรยกวา“วางยา”ตามสำานวนสมยปจจบนกไดไมมคำาแปลภาษาไทยทใหความหมายทงสองนยไดอยางใกลเคยงตามทผเขยนตองการจงขอแปลหวขอออกมาทงสองนย 49 ดงานศกษาบทละครของหลวงวจตรวาทการในประอรรตนบรณมาตร,หลวงวจตรวาทการกบบทละครประวตศาสตร (กรงเทพฯ:สำานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร,2528),โดยเฉพาะบทท4;ขอมลเกยวกบบทละครของหลวงวจตรฯหลงจากนมาจากงานของประอรรตนเปนสวนใหญสำาหรบงานเขยนทางประวตศาสตรของหลวงวจตรฯโปรดดกอบเกอสวรรณทต-เพยร,“การเขยนประวตศาสตรแบบชาตนยม:พจารณาหลวงวจตรวาทการ,”วารสารธรรมศาสตร,ปท6ฉบบท1 (มถนายน-กนยายน2519),หนา149-180และ Charnvit Kasetsiri, “Thai Historiography from Ancient Times to the Modern Period,” in Anthory Reid and David Marr, eds., Perception of the Past in Southeast Asia (Singapore: Heinemann


Educational Books [Asia], 1979), pp. 156-170;ดงานทศกษาทศนะทางประวตศาสตรของหลวงวจตรฯทเยยมยอดในSomkiat Wanthana, “The Politics of Modern Thai Historiography,” chapter 4. สำาหรบบทเพลงบางบทพรอมคำาแปลภาษาองกฤษดThak Chaloemtiarana, ed., Thai Politics, pp. 317-322. เพลงหลายเพลงถกใชงานกจกรรมทางทหารทงในชวงเวลาปกตและยามรฐประหาร 50 หลวงวจตรวาทการ,“พระนเรศวรประกาศอสรภาพ,”ในวจตรสาร,เลม1(กรงเทพฯ:มงคลการพมพ,2508),หนา125 51 ไมมพงศาวดารไทยฉบบใดเอยถงการโจมตน จะพบไดในพงศาวดารของพมา แตกลาวไววาไมสำาเรจ สวนบทละครของหลวงวจตรฯไมกลาวถงรายละเอยดและผลของการโจมต 52 เนองจากประอรรตนบรณมาตรถอวาฉากนเปนจดสดยอดของละครเรองนจงตำาหนหลวงวจตรฯทไมใชการประกาศอสรภาพเปนฉากจดสดยอดของละคร(ด หลวงวจตรวาทการกบบทละครประวตศาสตร,หนา168)ในความเหนของผเขยนฉากนเปนเพยงปาฏหารยทถกเพมเขามาเทานนแทจรงแลวจดสดยอดของละครเรองนอยทชวงขณะมหศจรรยของการประกาศอสรภาพนนเอง 53 ประอรรตนบรณมาตร,หลวงวจตรวาทการกบบทละครประวตศาสตร, หนา171-178 54 เพงอาง,หนา207-212 55 เพงอาง,หนา79-80 56 Edmund Leach, Genesis as Myth and Other Essays (London: Jonathan Cape, 1969), p. 9. 57 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว,“สมาคมสบสวนของบราณในประเทศสยาม,”วารสารศลปากร,ปท12ฉบบท2(กรกฎาคม2511),หนา45-46;ขอความเตมอยในหนา42-46 58 สมเดจฯกรมพระยาดำารงราชานภาพ,“ลกษณะการปกครองประเทศสยามแตโบราณ,”ในประวตศาสตรและการเมอง, หนงสออานประกอบวชาพนฐานอารยธรรมไทย(กรงเทพฯ:โรงพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร,2518),หนา6 59 ทศนะทางประวตศาสตรทตความผดเวลาและสถานทเชนน อาจเกดกบอดตและวรบรษของชาตในประเทศอนๆ ดวยเชนพกามในชวงเวลาของพระเจาอโนรธาและพระเจาจนสตถาและลานชางในชวงของพระเจาไชยเชษฐา 60 ธงชย วนจจะกล, “ผรายในประวตศาสตรไทย:กรณพระมหาธรรมราชา,” ในกาญจน ละอองศร และคณะ,บ.ก.,ไทยคดศกษา(กรงเทพฯ:อมรนทรพรนตง,2533),หนา173-196 61 “ไทยรบพมา” เปนชอเรองของงานวรรณกรรมประวตศาสตรไทยสมยใหมทรจกกนดและทรงพลงมากทสดเรองหนงเขยนขนครงแรกโดยสมเดจฯกรมพระยาดำารงราชานภาพในปพ.ศ. 2460ชอเรองตามทพมพในประชมพงศาวดาร,ภาคท6คอ“พงศาวดารเรองเรารบพมา”ตพมพซำาในปพ.ศ. 2463โดยเปลยนคำาวาเราเปนไทย(ดประชมพงศาวดาร5/6,6/6,7/6)ในฉบบพมพหลงจากนคงเหลอเปนไทยรบพมา โครงเรองและโครงสรางของอดตในแนวนถกนำาเสนอในปพ.ศ. 2454 โดยสมเดจฯกรมพระยาดำารงฯเชนกน;ดแสดงบรรยายพงศาวดารสยาม(ม.ป.ท.,ม.ป.ป.) 62 ดLorraine Gesick, In the Land of Lady White Blood: Southern Thailand and the Meaning of History (Ithaca: Southeast Asia Program, Cornell University, 1995) เปนงานประวตศาสตรชาตพนธวรรณนาทนาตนตาตนใจมากพดถงการเดนทางเขาสปรมณฑลในอดตของทองถนทประวตศาสตรชาตอยางทเปนวทยาศาสตรไมสามารถกดปราบไดสำาเรจผเขยนเองไดเสนอประเดนพงคนควาเพอศกษาบทบาทของมนตอการสรางอดตขนใหม ในทำานองเดยวกบบทบาทของภมศาสตรในหนงสอเลมนดThongchai Winichakul, “Siam Mapped: A History of the Geo-body of Siam” (Ph.D. dissertation, University of Sydney, 1988), pp. 333-338. 63 นเปนหวขอวจยใหญเรองหนงทผเขยนสนใจมากทสดภายหลง Siam Mapped อาจกลาวไดวาคอการหนจากความรภมศาสตรมาศกษาความรประวตศาสตรดวยวธวทยาในทำานองเดยวกน แตผเขยนพบวาทวงทำานองและการเปลยนผานของความรประวตศาสตรแตกตางจากความรภมศาสตรมากพอสมควร ผเขยนเคยเสนอเคาโครงการเปลยนผานของความรประวตศาสตรในบทความทเกยวกบประวตศาสตรไทยแบบราชาชาตนยม และไดเขยนขยายความบางประเดนในบทความ “Siam’s Colonial Conditions and the Birth of Thai History” ซงจะตพมพในหนงสอเพอเปนเกยรตแกProfessor Bass Jan Terwiel โดยRivers Booksเรวๆน