NAZIV I GRANICE EVROPENaziv Evropa, prema mnogim miljenjima, potie od Semitske rijei ''erep'' to znai zalazak Sunca, odnosno zapad. Evropa je jedan od sedam kontinenata, koji je vie u politiko-kulturnom smislu izdvojen od Azije. Sa geografskog i geolokog aspekta Evropa predstavlja zapadni dio velikog Evroazijskog kopna, koje se nalazi na zapadu. Povrina Evrope iznosi 10 320 000 km2, te ona po svojoj veliini spada u pretposlednji kontinent svijeta, sa oko 2% od ukupne povrine. Po broju stanovnika, to je trei kontinent sa 710 miliona stanovnika, to procentualno iznosi oko 11% od ukupne svjetske populacije.Granice Evrope su: planina Ural, rijeka Ural, Kavkaz, Bosfor i Dardanel, Sredozemno more, Atlantski okean, rubna mora Sjeverno more i Norveko more i Sjeverni ledeni okean.GEOLOGIJA EVROPEEvropu ine uglavnom morfostrukture ija je geneza vezana za kaledonsku, hercinsku i alpsku orogenezu. Poetkom paleozoika to je bilo podruje prostanih morskih akvatorija. Tek krajem silura nastupa kaledonska orogeneza, s kojom su uskoj vezi kaledonidi zapadne Evrope. Staro kopno naeg kontinenta predstavlja Baltiki tit (podruje dananje Finske, vedske i Norveke). Neto kasnije na prelazu karbona u perm dolazi do hercinskih orogenetskih pokreta. Iz tog perioda fatiraju masivi i gorja sredinje Evrope, kao to su Centralni masiv u Francuskoj, Vogezi, umava, Krkonoe u ekoj, Harts u Njemakoj itd. Tokom trijasa dolazi do stvaranja Tetis okeana i do poetka alpske orogeneze koja traje od mezozoika do danas. Krajem krede, tokom laramijske orogenetske faze, stvaraju se borane strukture, a zatim neto kasnije u periodu oligocen-miocen dolazi do intenzivnih navlaenja u podruju Sredozemne subdukcijske zone. Rezultira to suavanjem Tetisa i izdizanjem mlaih borano-navlanih struktura alpsko-himalajkog orogena. Tokom tercijara, neto sjevernije od Tetisa pruala se paralelno sa njom akvatorija Paratetisa (od podruja dananje Aralskog jezera do dananjih Alpi). U neogenom periodu formiraju se u Evropi brojni neogeni bazeni sa debelim naslagama uglja, na to je prvenstveno uticala tadanja topla i vlana klima. U neotektonskom periodu, od kraja miocena do danas dolazi do intenzivnog izdizanja i formiranja visokih planina alpsko-himalajskog orogenog pojasa (Pirineji, Alpi, Apenini, Dinaridi, Kavkaz, Karpat, Rodopi i Pondsko gorje). Rezultira to potpunim zatvaranjem nekadanjeg Paratetisa i Tetisa te formiranjem Sredozemnog mora, Crnog mora zatim unutargorskih i meugorskih bazena (Panonska nizija, Padska nizija). Klimatske prilike tokom pleistocena i neotektonsko izdizanje planinskih uzvienja odrazili su se intenzivnom glacijacijom kojom su bili zahvaeni veliki dijelovi Evropskog kopna. Fjordovi na sjeveru Evrope zatim estuari zapadnoevropskih rijeka, debeli morenski nanosi ukazuju na aktivnu pleistocensku glacijaciju.RELJEF EVROPEReljef Evrope je po svom nastanku polifazan i poligenetskog karaktera jer je na njegovo oblikovanje tokom novije faze alpske orogeneze uticalo vie geomorfolokih faktora. Prema vertikalnoj ralanjenosti oko 80% teritorija Evrope je nie od 500m n/v. Niske naplavne ravni i zaravni zauzimaju oko 74% od ukupne povrine Evrope. Po svom prostanstvu posebno se istiu Istonoevropska ravnica (Rusija) zatim Pribaltika ravnica (Njemaka, Poljska), potom Akvitinska zavala u Francuskoj, Panonska nizija. Brdski tereni uglavnom dominiraju sredinjom Evropom. Junom i jugoistonom Evropom dominira uglavnom planinski reljef. KLIMA EVROPEKlima Evrope je vrlo raznolika prvenstveno zbog njenog geografskog poloaja. Krajnje june dijelove ovog kontinenta obiljeava topla i blaga sredozemna klima, koja je varijitet subtropskog klimata. Zapadne i sjeverozapadne dijelove Evrope karakterie vlana Atlantska klima, iji se uticaj smanjuje kako se udaljava u pravcu istoka odnosno ka unutrnjosti kontinenta. Na istoku preovladava kontinentalni klimat, obiljeen naglaenim temperaturnim amplitudama i daleko manjom koliinom padavina u odnosu na zapadnu Evropu. Na krajnjem sjeveru Skandinavskog poluotoka, Rusije preovladava surovi subarktiki klimat. U E klimate takoer spada i surovi Alpski klimat koji uglavnom obiljeava visoka planinska podruja Alpa, Pirineja, Apenina, Helenida, Dinarida, Karpata i Rodopa. Na klimi Evrope bitno utie sezonsko gibanje vazdunih masa razliitih termodinamikih karakteristika. U vezi s tim znaajni su prodori Islandskog ciklona sa sjeverozapada, koji je esto praen obilnim padavinama i padom temperatura zraka. Zatim, bitan je uticaj Sibirskog anticiklona sa sjeveroistoka koji donosi u sinoptikom smislu hladni, suho i vedro vrijeme. Azorski anticiklon sa jugozapada uzrokuje, posebno u ljetnim mjesecima, vrlo toplo i vedro vrijeme u veem dijelu Evrope.HIDROGRAFIJA EVROPENajvei tok po koliinama proticaja je rijeka Volga, koja se ulijeva u Kaspijsko more. Najveim dijelom odvodnjava podruje Istonoevropske ravnice. Druga po koliini proticaja je rijeka Dunav duga 2857km, izvire ispod varcvalda u Njemakoj. Veim dijelom svog toka predstavlja granicu izmeu vie zemalja srednje i jugoistone Evrope. Rijeka Rajna izraava granicu izmeu srednje i zapadne Evrope. Ulijeva se u Sjeverno more. Takoer, bitno je istai da je prokopavanjem kanala Dunav-Majna-Rajna omoguen rijeni saobraaj izmeu Crnog mora i Atlantskog okeana. Vee rijeke Evrope, pored spomenutih, su sjeverna Dvina u Rusiji, Dnjepar u Ukrajini, te Ural i Don na krajnjem istoku Evrope, zatim Visla, Elba (Laba) u srednjoj Evropi potom Loara, Garona u Francuskoj te Ebro, Po i Sava u junom dijelu Evrope.Prirodna jezera su najbrojnija u Finskoj i u sjeverozapadnom dijelu Rusije kao to su to velike akvatorije jezera Ladoga i jezera Onjege. Nastanak brojnih evropskih jezera u Pribaltikoj niziji, Mazuriji, Skandinaviji i na Alpama vezan je za pleistocensku glacijaciju. Nastala su u terminalnim bazenima, nakon formiranja zavrnih morena koje oznaavaju krajnji domet pruanja lednikih jezika. Ostala prirodna jezera uglavnom su nastala na vododrljivoj podlozi tektonskim ulegnuima. Vei dio jezerskih povrina u Evropi nastao je antropogenim uticajem, te su to vjetaka jezera, hidroelektrana na rijenim tokovima.

JUNA EVROPATo je geografska regija koja je najveim dijelom uokvirena akvatorijom Sredozemnog mora. Takoer, u ovu regiju ulazi i Portugal ije se obale nalaze na kontaktu sa Atlantskim okeanom. Najvea drava ovog podruja je panija, zatim Italija te Portugal. Manje drave june Evrope su: Andora, Malta, San Marino i Vatikan. Dakako otoci kao to su Korzika koja ulazi u teritorijalni sastav Francuske svakako je sastavni dio ove regije. Juna Evropa moe se uglavnom prostorno definisati Pirinejskim i Apeninskim poluotokom te veim ostrvima kao to su Sicilija, Sardinija i Korzika te Balearska otona skupina. Uglavnom, reljef ovog podruja karakteriu visoke planine te prostorno manja dolinsko-nizijska podruja, koja uglavnom izraavaju doline junoevropskih rijeka. Najvie planine predstavljene su masivima Sijera Nevade, Pirineja na Iberskom poluotoku, odnosno Apenina na Apeninskom poluotoku. Na jugu regije nalazi se visoki vulkanski masiv Etna (Sicilija). Opisano podruje uglavnom je nastalo tokom novijih orogenetskih faza Alpske orogeneze, oju obiljeava suavanje Tetisa i nastanak mlaih visokih planinskih sistema. Sredozemno more je zapravo ostatak nekadanjeg prostranog Tetis okeana. Hidroloko komunicira sa Atlantskom okeanom relativno uskim Gibraltarskim moreuzom. Povrina Sredozemnog mora je 2,9 miliona km2. Podruje Sredozemlja u tektonskom smislu izraava subdukcijsku zonu kontakta Afrike sa Evroazijskom megaploom. Pord visokih planina rezultiralo je to pojavama izraenijeg seizmizma i vulkanizma (vulkani Etna, Vulkano, Stromboli itd.). Starije stijene uglavnom nalazimo u Kastilji u unutranjosti Iberskog poluotoka.Na klimu obog pofruja znaajnog uticaja ima Sredozemno more, geografski poloaj podruja, nadmorska visina i regionalna cirkulacija zranih masa. U niskim priobalnim podrujima i ravnicama klima je subtropskog Sredozemnog karaktera. U unutranjosti spomenutih poluotoka sa porastom visine, klima ve iznad 1500m prelazi u predplaninsku a zatim u viim dijelovima u planinsku klimu. Veliki uticaj na este vedrine i izrazito toplo vrijeme tokom ljeta ima Azorska anticiklona. Zglavnom, koliina padavina se postepeno smanjuje od zapada prema istoku i od sjevera ka jugu.U odnosu na velike evropske rijeke, uglavnom preovladavaju koliinski manji vodotoci od kojih je najvei Po, zatim Roana u junoj Francuskoj te Ebro u paniji.to se tie zemljita, u ovom podruju je zastupljen pravi mozaik raznih tipova tla. Tu su crvenice, zatim karbonatna tla pored kojih su zastupljena takoer i vulkanska tla. U biogeografskom smislu uglavnom sa vegetacijskog aspekta se mogu izdvojiti podruja ikara i gariga, koje mogu narasti i do 2m u visinu sa kserofitnom vegetacijom makije, uglavnom na niim nadmorskim visinama. Vie planinske terene predstavljaju gue i visoke bjelogorine ume koje se u subalpskom pojasu smjenjuju sa borovim crnogorinim umama. Najvie terene iznad 2500m predstavljaju planinske goleti i panjaci.

ITALIJAPovrine oko 300 000 km2. Italiju moemo podjeliti na : Padsko-venecsku niziju na sjeveru centralni Apeninski dio otoni dijelovi (Sicilija, Sardinija)

Padsko-venecska nizija na sjeveru predstavljena je debelim kvartarnim nanosima posebno fluvijalnog porijekla kojeg su akumulirale rijeke koje dotiu s aAlpa. Sjeverno se izdiu Alpi sa najviim vrhom Mon Blan (4810m). Taj visoko planinski teren predstavljen je glacijalnim reljefom sa brojnim planinskim jezerima od kojih su u Italiji najpoznatija Lago di Como i Lago di Maore.Apeninsko gorje, visine 2914m vrh Gran Saso, prdstavlja orografsku vododjelnicu izmeu Jadranskog mora na istoku i Tirenskog i Ligurijskog mora na zapadu.Najvei vodotok je rijeka Po (Pad) koja protjee kroz Lombardijsku niziju na sjeveru. Tokovi koji dotjeu sa Apeninskog gorja su krai i manje vodne koliine. Najvei su Tibor i Arno. to se tie jezera u Italiji ih ima oko 500 koja se mogu okarakterisati kao vea planinska jezera kao to su Lago di Como, Lago di Garda, Lago di Maore uglavnom ba sjeveru Italije, u okviru Alpskog planinskog sistema.Vulkanski reljef je jedan od reljefnih specifinosti Italije. Uglavnom se vezuje za jug Italije gdje se i danas nalaze etiri aktivna vulkana, to su Etna, Vezuv, Stromboli i Vulkano.Pored fluvio-denudacijskog i krakog reljefa Italiju geomorfoloki obiljeava glacijalni reljef italijanskih Alpa koji je danas predstavljen sa oko 20-tak aktivnih ledenjaka. Najvea akumulacijska nizina je Padska nizija koju obiljeavaju debele naslage kvartarnih nanosa genetski vezanih za june padine Alpi i sjeverne padine Apeninskog gorja.Vei dio Italije upravo zbog njenog reljefa nema sredozemnu klimu. To se odnosi na podruja sjeverne Italije i centralni dio poluotka koji je planinsko-brdskog karaktera. Upravo u vezi s tim naglaena je vegetaciona pojasnost. Mediteranska vegetacija zastupljena je u niem priobalnom podruju uz Ligurijsko, Tirensko, Jonsko i Jadransko more. ume hrasta i kestena uglavnom obiljeavaju vei dio brdskog pojasa Italije te njezine otoke (Siciliju i Sardiniju). Higrofilna vegetacija topole i vrbe karakterie Padsku nizinu dok najvie terene Alpa i Apenina karakteriu planinski panjaci i otvoreni stijenski profili. uma bukve i jele uglavnom je ouvana u montarnom pojasu Alpi.Treba istai da je proces deforestacije u Ialiji bio veoma intenzivan te je svega oko 20% njene teritorije pod umskom vegetacijom.

ZEMLJE PIRINEJSKOG POLUOTOKANalazi se na krajnjem jugozapadu Evrope. Ogranien je akvatorijama Sredozemnog mora i Atlantskog okeana. Visokim planinskim lancem Pirineja orografski je odjeljen od ostatka Evrope. Od Afrikog kontinenta na jugu tektonski je odvojen Gibraltarskim moreuzom. Njegova povrina iznosi oko 580 000 km2. U njegovom okviru se nalaze panija, Portugal i mala drava Andora na krajnjem sjeveru. Uglavnom sa geomorfolokog aspekta Pirinejski poluotok se moe podjeliti na nii i uski priobalni pojas, unutranje visoravni i visoke planinske lance. Spomenuto nisko priobalje dolinama veih rijeka (Ebro, Gvadalkivir) neto se dublje uvlai u Pirinejsko kopno. To su Katalonska ravnica na sjeveroistoku, Andaluzija na jugu. Sredinji dio poluotoka obiljeavaju prostrane visoravni sjeverne i june Mezete koje su na rubovima tektonski uokvirene viim nabranim gorjima (Betiljski kordiljeri na jugu, Kantabrijsko gorje na sjeverozapadu, Pirineji na sjeveroistoku koji su sa vrhom Pico di Aneto 3404m najvii u ovoj regiji). Uglavnom, na Pirinejskom poluotoku uslijed njegovog specifinog poloaja i vertikalne ralanjenosti postoji vie klimatskih tipova. U sjevernoj i sjeveroistonoj paniji te u centralnom dijelu poluotoka preovladava umjereno kontinentalna klima bukve. Planinska klima preovladava uglavnom na Pirinejima dok nie dijelove panije i Portugala karakteriu razliiti varijeteti Sredozemne klime. Rijeke su bogate vodom uglavnom tokom hladnijeg i vlanijeg razdoblja godine, no tokom ljetnog perioda este su sue pa su uz vee tokove sagraeni irigacioni sistemi i vjetake akumulacije. Glavne rijeke su Ebro na sjeveroistoku, Gvadalkivir na jugu panije te Gvadijana, Taho i Duero koje izviru u paniji a ulijevaju se u Atlantski okean u Portugalu. Plodna tla koja su najvanija u poljoprivrednom smislu nalaze se u dolinama rijeka i na podruju obalnih ravnica.panija je najvea drava ove regije sa povrinom 491 000 km2. Portugal na zapadu Iberijskog poluotoka povrine 91 630 km2 je daleko manji.ZAPADNA EVROPASa politiko-teritorijalnog aspekta zapadnu Evropu ini 6 drava a to su: Ujedinjeno kraljevstvo, Republika Irska, Francuska, Belgija, Holandija i Luksemburg.Ujedinjeno kraljevstvo Velike Britanije i Sjeverne Irske je povrine od oko 244 000 km2. Izrazito gusto naseljen prostor. Od kontinentalnog dijela Evrope Britansko otoje je odvojeno morskim kanalom La Man koji povezuje vode Atlantskog okeana sa Sjevernim morem. Ujedinjeno kraljevstvo predstavljaju 4 cjeline i to: Engleska, kotska, Vels i Sjeverna Irska. Prema tome, Ujedinjeno kraljevstvo zauzima najvei dio Britanskog otoja tj. Britanski ili Veliki otok i sjeverni dio Irskog otoka kao i niz drugih manjih otoka.Uglavnom, Britansko kopno predstavljeno je u tektonskom smislu kaledonima na sjeveru i hercinidima na jugu. Britanski hercinidi izraavaju sjeverozapadni dio Armorikanskog luka kojem pripada poluotok Bretanja u susjednoj Francuskoj i centralni masiv u junoj Francuskoj. Uglavnom, pored paleozojskih stijena ovdje su zastupljene naslage mezozoika i kenozoika. Tokom pleistocenih glacijala vei dio Britanskih otoja bio je pod ledenim pokrovom. Obala ovog podruja je izuzetno razvedena jer su zaljevi duboko zavueni u unutranjost otoka.Razlikovati se mogu sa reljefnog stanovita nizije, pobra i planinsko-visoravanski reljef koji dominira na podruju Velsa, sjeverne Engleske i kotske. Najvia taka je Ben Nevis u kotskoj visok 1343 m. Nizije su uglavnom koncentrisane u istonom i jugoistonom dijelu Engleske. Klima je Atlantska sa manjim godinjim temperaturnim amplitudama. Na relativno toplu i humidnu klimu ovog podruja pored geografskog poloaja ovog otoja i dominantnih zapadnih vjetrova bitno utie glofska struja. Tako da obale u spomenutom podruju koje se nalaze sjevernije od 50 sjeverne geografske irine ne lede. Velika koliina padavina je osnovno klimatsko obiljeje kao i velika vlanost zraka. Najvee koliine padavina ak i preko 400 mm godinje na kotskom visoju dok su one daleko manje u junim priobalnim podrujima. Takoer jerna od specifinosti s ovog aspekta predstavljaju magle. Krajnji sjever kotske spada u najmaglovitija podruja svijeta.Britanske rijeke su relativno kratki tokovi, najdua je rijeka Severn koja se uliva u Bristolski kanal duga 390 km, zatim Temza pa Hamber i Trend. Upravo zbog transgresije mora nakon pleistocena, ua i donji tokovi pretvoreni su u estuare (potopljena ua). Takoer u kotskoj su brojni fjordovi, pojave plime i oseke vrlo su izaene kao to je npr. visina plimne amplitude na uu rijeke Severn koja iznosi i do 13 m. Jezera su najbrojnija u kotskom visoju zatim na podruju Lake districta i u Sjevernoj Irskoj. Moemo istai da je prirodna vegetacija u Velikoj Britaniji velikim dijelom unitena dok je kotsko visoje potpuno golo. IRSKAZahvata povrinu od oko 70 285 km2. Glavni grad je Dablin. Najvei dio Irske je ravniarski s prosjenom nadmorskom visinom od 150 m. Najvii vrh se nalazi u njenom jugozapadnom dijelu visine neto iznad 1 000 m (Karanfuhil). Obala je izrazito razuena. U klimatskom smislu preovladava vlana okeanska klima, zime su blage a ljeta su relativno svjea. Najdua rijeka je Shannon. Irska ima puno jezera i movara. Uglavnom preovladava livadsko-panjaka vegetacija. Ova zemlja je siromana rudama.FRANCUSKATo je prostorno najvea zemlja zapadne Evrope s povrinom 544 000 km2. Vei dio Francuske pripada zapadnoj Evropi. U reljefnom smislu najnie terene predstavljaju naplavne ravnice Akvitanije, zatim iroude i Dordonje u jugozapadnoj te u dolini Sene u sjeverozapadnoj Francuskoj. Brdski tereni preovladavaju na sjeveru i sjeveroistoku gdje se nalaze gorski masivi Jure, Vogeza i Ardena. U junom dijelu podruja provanse nalazi se kraki reljef kao i u podruju centralnog sistema neto sjeverozapadnije. Najvie terene morfoloki izraavaju sjeverne padine Pirineja na jugu te Savojske Alpe na jugoistoku sa najviim vrhom Mon Blan (4810 m).Obale Francuske na zapadu ograniene su Atlantskim okeanom a na jugu Sredozemnim morem. Plimna amplituda u zaljevu San Malo na sjeverozapadu dostie vidine i do 14 m, zbog ega su sagraene elektrane. Takoer Atlantsku obalu obiljeavaju duboki estuari kakav je npr. estuar kod Bordoa. Vegetacija ume pokriva manje od 1/3 povrine u Francuskoj, dok livade i panjaci zahvataju oko 40 % teritorija.ZEMLJE BENELUKSATo su ravniarska podruja Holandije i Belgije, dok na jugu nadmorska visina se postepeno poveava na brdskim i gorskim terenima Ardena. U reljefnom smislu tu su prostrane ravnice rijeke Rajne te rijeke Meze. U priobalnom podruju uslijed destruktivnog djelovanja valova Holanani su od holocenih sedimenata (gline) izgradili poldere koji zauzimaju sadanje Nizozemske. Prema unutranjosti poldera prelazi u pjeanu ravnicu koja se naziva Geest vidine oko 100 m. U Belgiji su polderi za razliku od Holandskih neto vii jer se nalaze iznad srednjeg nivoa mora. Najznaajnije rijeke su Rajna, Meza, Sambra i elda.SREDNJA EVROPADrave srednje Evrope su: vajcarska (41 000 km2), Austrija (83 000 km2), Njemaka (oko 357 000 km2), Maarska (93 000 km2), eka (78 000 km2), Slovaka (49 035 km2) i Poljska (312 000 km2).VAJCARSKAvajcarska se u fiziko-geografskom pogledu moe podjeliti na podruja: vicarskih Alpi vicarski Mitteland vicarsku JuruU okviru pdoruja vicarskih Alpi mogu se izdvojiti predalpski prostor (Oberland) koji je predstavljen dolinskim reljefom sa velikim lednikim jezerima. Juni dio predstavljaju visoke Alpe sa vrhovima iznad 4 000 m. vicarski Mitteland je privredno najvaniji dio gdje se nalaze najznaajniji centri: Laussane, Bern, Zurich i Luzern. Na krajnjem zapadu nalazi se podruje vicarske Jure. Klima u veem dijelu vicarske je planinska a u viim dijelovima prelazi u surovu alpsku klimu. AUSTRIJANeto istonije nalazi se drava Austrija iji se vei dio teritorija nalazi u alpskom prostoru a ostatak od 30% reljefno pripada Bekoj zavali, Panonskom bazenu i dijelu ekog masiva. Najznaajniji vodotok je Dunav sa pritokama In, Salcah i Ens dok je to na jugu tok Drave. Klima je slina klimi vicarske, s tim da se koliina padavina smanjuje prema istoku.

SAVEZNA REPUBLIKA NJEMAKA

To je jedna od najrazvijenijih zemalja svijeta. Obuhvata razliite prirodne cjeline (Podunavlje, Alpe). Na sjeveru izlazi na Sjeverno i Baltiko more. Uglavnom u geomorfolokom smislu mogu se izdvojiti tri cjeline : Sjeverno-njemaka nizina Njemako sredogorje Alpski i predalpski prostor na krajnjem juguSjeverna nizina predstavljena je brojnim movarama i jezerima, zasuta je morenskim nanosima koji grade takoer vrlo niske obale Baltikog i Sjevernog mora. Najveu povrinu zahvata Njemako sredogorje koje se protee od doline Rajne do Prusije na sjeveroistoku. To su prije svega Hercinidi predstavljeni niim planinskim vijencima i brdskim uzvienjima. Na krajnjem jugu nalazi se vapsko-Bavarska visoravan koju uglavnom gradi glacio-fluvijalni nanos porijeklom sa Alpa. Tu se nalazi Munchen. Na krajnjem jugu nalaze se krenjake Alpe, sa najviim vrhom Zugspitze (2954 m). Najvee rijeke su Rajna, Dunav, Elba i Odra na krajnjoj sjeveroistonoj granici.Generalno se moe istai da vei dio njamkog teritorija ima umjereno vlanu klimu. Kontinentalnost i aridnost se poveavaju prema istoku.MAARSKANajvei dio meuplaninske prostane Panonske zavale predstavljen je teritorijom Maarske, koju najveim dijelom predstavljaju prostrane nizije oko rijeka Dunav i Tisa. Tek manji dio teritorija predstavljen je brdskim reljefom sa najviim vrhom Matva (1010 m). Vei dio Maarske prekriven je lesom koji je uticao na formiranje plodnog humusnog sloja, to je uticalo na razvoj poljoprivrede. Pored lesa u Panonskoj niziji provladavaju mlai aluvijalni sedimenti. Sa morfolokog stanovita ovdje se izdvajaju etiri reljefne cjeline: Veliki Afelt Mali Afelt Maarsko sredogorje DunantulMali Afelt ili mala nizija nalazi se na sjeverozapadu. Ovdje se nalazi Neidersko jezero i porjeje rijeke Rabe, desne pritoke Dunava. Istono od Dunava nalazi se veliki Afelt ili velika ravnica koja prostorno zauzima vie od 60% Maarskog teritorija. Sredinji dio ove ravnice presjeca tok rijeke Tise. To je uglavnom agrarno stoarsko podruje. Maarsko sredogorje uglavnom predstavljaju niske gore kao to je Bakonjska uma i ostale, prekrivene listopadnom vegetacijom. Dunantul se nalatzi na jugu Maarske, to je voarsko i vinogradarsko podruje koje se protee izmeu Dunava na istoku i Drave na jugu i Bakonjske ume na sjeverozapadu. Klima Maarske je izrazito kontinentalnih obiljeja sa izrazito hladnim vjetrovima tokom zime koji duvaju iz pravca istoka. Koliina padavina je najnia na istoku i kree se u rasponu od 800 mm na zapadu zemlje do 450 mm godinje na istoku zemlje. Pored Dunava i Tise i pograninog toka Drave treba spomenuti i vea jezera kao to je Balaton koje je dugo 78 km, sa povrinom od oko 600 km2. Uglavnom u Maarskoj preovladavaju travnate stepe, dok ume dominiraju na zapadu.EKA I SLOVAKANa prostoru spomenutih drava izdvajaju se tri reljefne cjeline: eka zavala sa planinama umavom i ekom umom Moravska zavala Slovako-karpatski dioeka zavala je okruena srednje-gorskim masivima umave, eke ume, Rudne gore i Sudeta koji su najvii (1602 m). Kroz ovu zavalu tee rijeka Laba. Moravska zavala se nalazi izmeu ekoh sredogorskih masiva na zapadu i Karpata na istoku. Kroz navedeno reljefno udubljenje protie rijeka Morava. Slovako-karpatski dio najveim dijelom je predstavljen uzvienjima Karpata sa najviom planinskom grupom visokih Tatri na granici sa Poljskom (2660 m).Klima na podruju ovih zemalja uglavnom je kontinentalnih obiljeja s tim da vii tereni u Sovakoj imaju planinski klimat. Glavni rijeni tokovi pored Dunava na jugu su Laba, Morava, Vah i Tisa. U ekoj pod umama je oko 30% teritorija, a u Slovakoj oko 40%.POLJSKANajvei dio Poljske predstavljen je nizijama i beuljkastim terenima, ak i vie od 30% njenog teritorija nalazi se na visinama niim od 300 m. Uglavnom se izdvajaju tri reljefne cjeline. Na krajnjem sjeveru se nalazi niska Pomeranija i Mazurija. Ta su podruja zapunjena glacio-fluvijalnim jezerskim i mlaim aluvijalnim nanosima. Posebno su brojna jezera i movare. Sredinji dio Poljske neto je vii i predstavljen je breuljkastim uzvienjima koja si prosjeena niskim dolinama Odre, Visle i Buga. Klima je na sjeveru kontinentalnog obiljeja. Na krajnjem jugu na granici sa Slovakom nalazi se planinski lanac Tatri koje obiljeava planinski i alpski klimat. Tek negdje oko 20% Poljske je pod umskom vegetacijom.

ZEMLJE JUGOISTONE EVROPERUMUNIJAPovrina: 237 500 km2Osnovne reljefne cjeline su: Karpatske planine, koje se dijele na istone Karpate u sjevernom dijelu i june Karpate ili Transilvanske Alpe u centralnom dijelu Rumunije Vlaka nizija na krajnjem jugu Panonska nizija i Transilvanska zavala na zapadu ove draveVeliki dio Rumunije takoer reljefno predstavljaju nia pobra kao to su pobre Dobrue na jugoistoku, Moldavsko pobre, Geldsko pobre itd. U niim podrujima pomenutih nizija i zavala preovladava kontinentalna klima, prosjene koliine padavina 500-600 mm dok na visokima Transilvanskim Alpama (oko 2500 m) preovladava Alpski klimat sa obiljem snijenih padavina. Dunav je najznaajniji rijeni tok.BUGARSKAPovrina: 110 994 km2U reljefnom smislu u ovoj dravi se mogu izdvojiti etiri reljefne cjeline: Dunavska ploa na sjeveru Crnomorsko primorje na istoku planina Balkan ili Stara planina juno od Dunava Rodopi sa najviim vrhom Musala (2925 m)Izmeu planinskih sistema Stare planine i Rodopa nalaze se brojna kotlinska proirenja kao to je Sofijsko itd. Klima Bugarske je vrlo raznolika, uglavnom se mogu izdvojiti tri osnovna klimatska tipa: kontinentalni klimatski tip preovladava u dolini Dunava na krajnjem sjeveru mediteranska klima u Crnomorskom primorju i u dolinama Marice i Tunde na jugoistoku planinska klima dominira u viim podrujima

GRKAPovrina: oko 132 000 km2To je mahom otona i poluotona drava. Njezne obale se nalaze na Egejskom, Jonskom i Sredozemnom moru. U Grkoj dominira planinski reljef. Na zapadu se nalazi Pindsko gorje, sa najviim vrhom Grke Olimp (2911 m).Najvei otok Peloponez nalazi se na jugu Grke, zatim tu su brojni manji otoci kao to su: Sporadi (sjeverni i juni), Kikladi i mnogi ostali. Tu se takoer nalazi vulkansko otoje, zatim preko 5 000 m duboki Helenski jarak. Uz pojave snanih zemljotresa sve to ukazuje na tektonski nemorino podruje ove zemlje koja se nalazi na kontaktu Evroazijske, Afrike i Anadolske litosferne ploe. Vee ravnice u Grkoj nalazimo u istonom dijelu, u podruju Trakije.Klima Grke u niim priobalnim dijelovima izrazito je mediteranska, a na viim planinskim terenima na granici sa Albanijom, Makedonijom i Bugarskom planinskog je karaktera. Nijedna rijeka u Grkoj nije plovna. Najvee rijeke su Vardar, Struma i Marica, koje dotjeu sa sjevera. Vie umska vegetacija prekriva sbega oko 15% teritorija ove drave.ALBANIJAPovrina: 28 749 km2To je mahom planinska zemlja. Na sjeveru uokvirena Albanskim Alpama (Prokletije), koji su dio Dinarskog planinskog sistema, dok se u sredinjem i junom dijelu Albanije izdiu planine arsko-pindskog sistema sa najviim vrhom Korab (2796 m) na Makedonskoj granici na istoku. Nia podruja predstavljaju movarna priobalna nizija te doline rijeka Drina, kumbija i drugih albanskih rijeka. U niem priobalnom dijelu vlada sredozemna klima a u viim planinska klima. Albaniji teritorijalno pripadaju i dijelovi jezerskih akvatorija Ohridskog i Skadarskog jezera te Prepanskog jezera na jugoistoku u graninom pojasu. Pod umama je oko 40% dravnog teritorija.KOSOVOPovrina: 10 887 km2U reljefnom smislu vei dio ove novo nastale Evropske drave predstavljaju dvije zavale Metohija (Dukadiu) i Kosovska zavala na istoku. Uokvirene su sa svih strana planinskim uzvienjima od kojih su najvii jugoistoni dijelovi Dinarida, vrh erovica (2656 m). Glavna otoka Metohijske zavale je Bijeli Drim kroz iju dolinu dopiru izmjenjeni uticaji blage sredozemne klime. Kosovska zavala se nalazi u Crnomorskom slivu jer se preko Laba i Sitnice njene vode dreniraju u sliv rijeke Morave. Tu uglavnom vlada umjereno kontinentalna klima.

CRNA GORAPovrina: 13 800 km2Izrazito je planinska zemlja koja teritorijalno pripada Dinarskom planinskom sistemu. Pored visokih planina ije visine premauju 2 400 m bitno je spomenuti Zetsku ravnicu na jugu i zavalu Nikikog polja. U priobalnom podruju preovladava sredozemna klima a u viem planinskom podruju preovladava planinska klima. Najvei vodotoci Crne Gore su Bojana koja istjee iz Skadarskog jezera i Moraa koja pripada Jadranskom slivu. Lim i Tara najvei su tokovi u sjevernom dijelu ove drave.SRBIJAPovrina: 77 000 km2Sjeverni dio je Panonski sa pokrajinom Vojvodinom, dok istoni dio Srbije pripada Karpato-Balkanidima, a zapadni dio pripada Dinrskom planinskom sistemu. U ravniarske terene pored nizijskog Panonskog dijela na sjeveru spadaju doline velike june i zapdane Morave. Klima na sjeveru i sjeveroistoku kontinentalnog je karaktera, a u viim planinskim podrujima Kopaonika, Stare planine te Dinarskih planina Tare i Zvijezde ima uglavnom planinski karakter. Najvee rijeka je Dunav, Sava, Tisa te velika Morava.REPUBLIKA HRVATSKAPovrina: 56 000 km2Sa reljefnog aspekta se moe podjeliti na: Panonsku sjevernu Hrvatsku Gorsku ili planinsku Hrvatsku Hrvatsko primorje sa otocimaNa najviim planinama Hrvatske (Dinara, Biokovo i Velebit) potvreni su tragovi glacijacije, pored njih treba spomenuti planine Veliku Kapelu, Pljeevicu, Mosor i Uku koje uglavnom tokom godine prime vie od 1 700 mm snijeno-kinih padavina. Najvee rijeke su Dunav na krajnjem sjeveroistoku, Sava i Drava. Plovni tok Neretve te Cetina, Krka i Zrmanja otiu u Jadransko more.SLOVENIJAPovrina: 20 251 km2Veim dijelom u regionalnom smislu moe se uvrstati u zemlje srednje Evrope. U okviru drave moe se izdvojiti planinski zapadni i sjeverozapadni dio koji pripada reljefnim cjelinama Julijskih, Savinjskih Alpa i Karavankama. Najvii vrh je Triglav (2863 m).Jug Slovenije i njeno usko primorje obiljeava uglavnom kraki reljef sa najviom planinom Snenik (oko 1700 m) i ponornikim tokovima (rijeka, vrela Ljubljanice itd). Istone i sjeveroistone dijelove predstavljaju neto nie Pohorje i brdsko-breuljkasti reljef u porjjima Save i Drave. Najvii tereni imaju alpsku klimu, usko primorje blagu Jadransku klimu a tereni uz granicu sa Maarskom i Hrvatskom umjereno kontinentalnu klimu. Najvee rijeke su Drava. Sava, Kolpa i Soa.MAKEDONIJAPovrina: 25 713 km2To je zemlja centralnog Balkana. Sa fiziko-geografskog stanovita moe se podjeliti na zapadnu i istonu Makedoniju. Prirodnu granicu izmeu navedenih ini dolina rijeke Vardar, na potezu od Skopske kotline do Gevgelije. Zapadna Makedonija veim je dijelom planinsko podruje, obiljeeno visokim planinama (ar planina, Korab i Jakupica) koje su visina iznad 2500 m. Odvojene su meusobno prostranim zavalama i kotlinama. Najvea je Pelagonija zatim zavala Polok na krajnjem sjeverozapadu. Neto manje su kotline ija dna prekrivaju duboke slatkovodne akvatorije Ohridskog i Prespanonskog jezera. Na istoku preovladava planinsko-brdski reljef genetski obiljeen denudacijski preoblikovanim vulkanogenim reljefom i fluvi-denudacijskim reljefom starijih planina Balkanske sisteme (Osogovske planine, Belasica, Plakovica). Prosjeene su dolinama lijevih pritoka Vardara. Najnia podruja veim dijelom obiljeava blaga egejska klima, dok via uglavnom planinski klimat. Najvee rijeke pored Vardara su Treska, Crna reka, Bregalnica i Pinja. Glavna otoka Jadranskog sliva je Crni Drim sa Radikom na zapadu.ISTONA EVROPAU geografskom smislu predstavljaju zemlje biveg SSSR-a: Rusija, Ukrajina, Bjelorusija, Moldavija te baltike zemlje Latvija (64 859 km2), Litvanija (65 200 km2) i Estonija (45 226 km2).PRIBALTIKE ZEMLJELatviju, Litvaniju i Estoniju obiljeava nisko baltiko priobalje. Navedene drave nalaze se u sjeveroistonom dijelu velike sjeverno-evropske nizije. Uglavnom reljef je nizijski. Klima u priobalju je umjereno kontinentalnog karaktera a na istoku poprima izrazito kontinentalna obiljeja. Najvei tokovi su Njemen i zapadna Dvina. Uglavnom brojna su jezera glacijalnog porijekla i movare.BJELORUSIJAPovrina: 207 000 km2Obuhvata bjelorusku nizinu i sjeverni dio breuljkastog Polesija. Klima je kontinentalna a najvanije tokovi su Dnjepar, Pripjat i Njemen.

MOLDAVIJAPovrina: 33 000 km2To je kontinentalna drava. Nalazi se izmeu rijeke Dnjestar i rijeke Prut. Klima je otra kontinentalna.UKRAJINAPovrina: 603 700 km2Sa reljefnog stanovita Ukrajina sje preteno nizijska zemlja iji su najvii tereni predstavljeni Karpatima na jugozapadu i poluotokom Krim na krajnjem jugu (visokim oko 1600 m). Klima u unutranjosti Ukrajine mahom je kontonentalnog karaktera dok je na krajnjem jugu blaga crnomorska klima. Najvei tok je rijeka Dnjepar zatim Dnjestar, Bug, Donjec i Prut. Delta Dunava na krajnjem jugozapadu izraava graninu liniju ove zemlje. RUSIJAPovrina: 17 075 200 km2Zauzima teritorijalno najvei dio istone Evrope. Njezin manji evropski dio prua se od Sjevernog ledenog okeana do Crnog mora, Kavkaza i Kaspiskog jezera na jugu. Na zapadu se prostire od Baltikog mora do planine Ural na istoku. U reljefnom smislu to je podruje prostrane istono-evropske nizije koja obuhvata oko 4 miliona km2 povrine. Dakle u geolokom smislu to je Ruska ploa, ije se starije jezgro nalazi na podruju Karelije na krajnjem sjeverozapadu (na granici sa Finskom). Veliki dio ove nizije tokom pleistocena bio je prekriven ledom na to ukazuju brojne morene i velika jezera (Ladoga i Onjega jezero). Tu su i manja pobra kao to je srednje-rusko (uz rijeku Don) i privolko pobre (uz rijeku Volgu) visina oko 400 m. Prostrane nizije (Prikaspijska nizija) prekrivene su lesom. Na istoku prirodnu granicu ini oko 2 500 km dugi planinski lanac Urala.Klima je uglavnom kontinentalna, koliina padavina se smanjuje od zapad aprema istoku. Najvaniji rijeni tokovi su Volga, Don i Ural u junom dijelu, sjeverna Dvina i Peora u sjevernom sibirskom dijelu a rijeka Neva kod St.Petersburga je najvei tok na zapadu. Movare, pored spomenutih velikih jezera, takoe su este. Veim dijelom ovog dijela Rusije dominira stepska vegetacija.SJEVERNA EVROPA U regionalnom smislu predstavljaju drave: Danska, Norveka, vedska i Finska.

DANSKAPovrina: 43 094 km2Dijeli se na 4 regije: zapadni Jylland (veliko poluostrvo) istoni Jylland sa Kopenhagenom Farska ostrva GrenlandDansku od susjedne Skandinavije odjeljuju moreuzi Skagerak i Kategat. Damsku obiljeava maritivna klima sa svjeim ljetima i vlanim zimama. Padavine su ravnomjerno rasporeene tokom cijele godine.NORVEKAPovrina: 324 219 km2Uglavnom je mahom planinska zemlja iji najvei dio ini Skandinavsko gorje. Njena obala je jedna od najrazvedenijih u svijetu. Predstavljena je fjordovima, dugakim i dubokim uskim zaljevima koji su potopljeni postpleistocenskom transgresijom. Norveku obalu takoe ine vrojni stjenoviti otoci zvani erovi. Vrne dijelove norvekih planina (visina 2469 m) predstavljaju aktivni ledenjaci. Uslijed uticaja golfske struje juni dio ima vlanu atlantsku klimu dok na visokima planinama i samom sjeveru preovladava surovi E klimat. Rijeke su uglavnom kratke i brze.