Geoturystyka_4(19)_3-18

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

1/16

3

Tre: Celem niniejszej pracy jest prezentacja studium geologiczno--krajobrazowego z inwentaryzacj obiektw dziedzictwa przyrodynieoywionej dla obszaru Sudetw, wzdu proponowanej trasyturystyczno-rekreacyjnej, nazwanej Geostrad Sudeck im.Leszka Sawickiego. Poprzez inwentaryzacj, opis oraz propozycjezagospodarowania wytypowanych obiektw geoturystycznychpooonych wzdu trasy, Geostrada przyczyni si do przyblieniaskomplikowanych zagadnie geologii Sudetw turycie nieznajcemu podstaw geologii . Wykorzystujc przejezdne drogi,ustalono przebieg Geostrady wzdu gwnych grzbietw grskich

Sudetw po obu stronach granicy polsko-czeskiej, promujc przytym mao znane, ale atrakcyjne rejony Sudetw i ich przedpola.Przebieg polskich odcinkw Geostrady (cznie ok. 285 km)wyznaczono w taki sposb, aby w pasie o szerokoci 10 km(5 km po obu stronach Geostrady) znalazo si jak najwicejnajatrakcyjniejszych geoturystycznie obiektw dziedzictwageologiczno-grniczego, do ktrych mona dojecha lub dojpieszo.Sowa kluczowe: Geoturystyka, Sudety

Abstract: The aim of the paper is presentation of geologicaland landscape studies with the inventarization of abiotic natureobjects located along proposed trail The Leszek SawickiSudetic Geostrada. Through detailed descriptions of the trailand proposals of development of selected, most attractivegeosites of geological-mining heritage, the project should aimto spread geological knowledge of the Sudety Mts. among thenon-professionals. Using the passable roads, the trail was led along

Geoturystyka 4 (19) 2009: 318

Koncepcja projektu: Geostrada Sudecka

studium geologiczno-krajobrazowe z inwentaryzacjobiektw dziedzictwa przyrody nieoywionej

The Sudetic Geostrada an idea of geological and landscape studiesheritage with inventarization of the objects of abiotic nature

Tadeusz Somka1, Tomasz Bartu1, Wojciech Mastej1, Marek odziski1,

Wojciech Mayer1, Micha Stefaniuk1, Marek Doktor1, Jacek Koma2,

Stefan Cwojdziski2, Andrzej Stachowiak21AGH Akademia Grniczo-Hutnicza, Wydzia Geologii, Geozyki i Ochrony rodowiska, al. Mickiewicza 30, 30-059 Krakw

2Pastwowy Instytut Geologiczny Pastwowy Instytut Badawczy, Oddzia Dolnolski im. Henryka Teisseyrea,

al. Jaworowa 19, 53-122 Wrocawe-mail: [email protected], [email protected], [email protected], 1Marek.Lodzinsk [email protected],

[email protected], [email protected], [email protected], [email protected],[email protected], [email protected]

the main ridges of the Sudety Mts. in both the Polish and the Czechparts, through less popular and rarely visited but also interest ingparts of the Sudety Mts. and their foreland. Polish parts of theGeostrada (ca 285 km) were such determined to reach as muchthe most attractive geosites as possible in the 10-kilometers-widezone (5 km from both sides of the trail).Key words: Geotourism, Sudetes

Wstp

Idea studiw geologiczno-krajobrazowych poczonychz inwentaryzacj obiektw dziedzictwa przyrody nieoywio-nej suy dokumentacji zoonoci budowy geologicznejPolski, jednostek litostratygracznych, odsaniajcych si na

powierzchni terenu, nagromadze skamieniaoci, mineraw,bogactwa form geomorfologicznych, procesw geologicz-nych, jakie miay miejsce w historii geologicznej Ziemi orazzachodzcych wspczenie. Jednak podstawowym celem

projektw z tego zakresu jest popularyzacja geoturystyki,rozumianej jako turystyka poznawcza, zwizanej z szeroko

pojtymi naukami o Ziemi, z promocj tzw. zasobw dzie-dzictwa geologicznego i prb zaznajomienia jak najszersze-go grona odbiorcw z fascynujcym piknem przyrody nie-oywionej.

Studia geologiczno-krajobrazowe stanowi jedno z pod-stawowych zainteresowa zespou Katedry GeologiiOglnej, Ochrony rodowiska i Geoturystyki na WydzialeGeologii, Geofizyki i Ochrony rodowiska AkademiiGrniczo-Hutniczej im. Stanisawa Staszica w Krakowie.Od 2004 roku czonkowie zespou uczestnicz w redakcjikwartalnika Geoturystyka, zajmujcego si propagowaniem

geoturystyki i promujcego obiekty geologiczne Polskii wiata. W 2006 roku zesp by twrcKatalogu ObiektwGeoturystycznych Polski (Somka et al., 2006) na zlecenieMinistra rodowiska.

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

2/16

4


Podobnymi zagadnieniami zajmuj si zespoy z innychorodkw badawczych. Due nagromadzenie obiektw dzie-dzictwa geologiczno-grniczego w Sudetach, spowodowane

urozmaicon budow geologiczn, byo ewidencjonowanew monumentalnej serii Sownika geograi turystycznej Sude-tw, pod redakcj Marka Staffy (Staffa, 1989, 1992a, 1992b,1993a, 1993b, 1993c, 1993d, 1994, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999,2000, 2001, 2003, 2004, 2005a, 2005b, 2007, 2008) oraz w in-nych publikacjach (np. Gawlikowska, 2000). W 2007 r., jedenze wspautorw niniejszej pracy z Oddziau DolnolskiegoPastwowego Instytutu Geologicznego Pastwowego Insty-tutu Badawczego, bra udzia w opracowaniu przewodnikageoturystycznego po Sudetach (Cwojdziski i Kozdrj, 2007).

Celem opisywanego projektu byo wykonanie studiumgeologiczno-krajobrazowego z inwentaryzacj obiektwdziedzictwa przyrody nieoywionej dla obszaru Sudetw,wzdu proponowanej trasy turystyczno-rekreacyjnej, na-zwanej Geostrad Sudeck im. Leszka Sawickiego, na cze

pomysodawcy projektu, geologa i podrnika. Poprzez in-wentaryzacj, opis, propozycje zagospodarowania wytypo-

wanych obiektw geoturystycznych pooonych wzdu trasy,w 10 km pasie ( 5 km od Geostrady), Geostrada przyczynisi do przyblienia skomplikowanych zagadnie geologii

Sudetw turycie, nie znajcemu podstaw geologii. W opar-ciu o plany zagospodarowania przestrzennego gmin, poprzezprojekty tablic informacyjnych i tras geoturystycznych, pracapomoe wzbogaci produkt turystyczny wojewdztw dolno-lskiego i opolskiego, a w efekcie umoliwi aktywizacjturystyki na mniej popularnych i rzadziej odwiedzanychturystycznie obszarach tych wojewdztw.

Zarys budowy geologicznej

wzdu Geostrady Sudeckiej

Sudety oraz ich przedgrze to ekshumowana cz euro-pejskich waryscydw wewntrznych, naleca do tzw. strefysakso-turyskiej (Mazuret al., 2006; Fig. 1). Powstay onew dewonie i wczesnym karbonie, podczas kolizji mikropyt(terranw) armorykaskich z du pyt kontynentaln

Fig. 1. Sudety w pamie waryscyjskim (wg. Mazura et al., 2006). MGCH rodkowo-niemiecki wa krystaliczny; MO strefa Mol-

danubska; MSstrefa morawsko-lska; RH strefa reno-hercyska; RS szew oceanu Rei; ST strefa sakso-turyska; TB st refaTepl-Barrandian; VF front fadowa waryscyjskich; 1 uskoki; 2 granice stref fadowa waryscyjskich; 3 przypuszczalne granicestref fadowa waryscyjskich; 4 front fadowa alpejskich; 5 masywy waryscyjskie; 6 wspczesne morza i oceany Tectonic set-ting of the Sudety Mts. in the Variscan Belt (after Mazuret al., 2006). AM Armorican Massif; BM Bohemian Massif; MC CentralMassif; MGCH Mid-German Crystalline High; MO Moldanubian Zone; MS Moravo-Silesian Zone; RH Rhenohercynian Zone;RS Rheic Suture; S the Sudety Mts.; ST Saxothuringian Zone; TB Tepl-Barrandian Zone; TSZ Teisseyre Tornquist Zone;VF Variscan Front; 1 faults; 2 limits of variscan fold zones; 3 estimated limits of variscan fold zones; 4 alpine front; 5 variscanmassifs; 6 recent seas and oceans

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

3/16

5


Laurussii, co wizao si z likwidacj paleooceanu Rei(Mazur et al., 2006; Fig. 2). Larusssia powstaa podczaswczeniejszych cykli orogenicznych poprzez poczeniekratonw: pnocnoamerykaskiego Laurencji, wschod-nioeuropejskiego Baltiki oraz cigu mikropyt Awalonii.

Po peneplenizacji i przykryciu ldowymi i morskimi osada-mi platformowymi, Sudety odrodziy si w miocenie jakogry zaomowe, wypitrzone podczas ruchw alpejskichwzdu uskoku sudeckiego brzenego.

Polska cz Geostrady Sudeckiej przebiega przez kilkajednostek tektono-stratygracznych Sudetw (Fig. 3). Od za-chodu, w obrbie Sudetw Zachodnich, jest to niewielkifragment masywu uyckiego, blok karkonosko-izerski ska-dajcy si z waryscyjskiego masywu granitowego Karkonoszyoraz jego osony: metamorku izerskiego i metamorku RudawJanowickich, a take metamork kaczawski z fragmentamirozwinitej na nim depresji pnocno-sudeckiej. W Sudetach

rodkowych, Geostrada przecina depresj rdsudeck, za-chodni cz kopuy orlicko-nienickiej (metamork orlicko-bystrzycki) oraz rw grnej Nysy. Wschodnia cz kopuy(metamork ldecko-nienicki) naley ju (Kondracki, 2009)do Sudetw Wschodnich. Nastpnie Geostrada przecina pasmonasuwcze Stareho Mesta i prowadzi w tzw. blok SudetwWschodnich (najbardziej zachodnia cz strefy lsko-mo-rawskiej). Po stronie polskiej, pas 5 km wok Geostradyobejmuje take niewielki fragment lsko-morawskiej strefykulmowej, bdcej czci struktury lsko-morawskiej, niezaliczanej ju do Sudetw.

Ponisza, krtka charakterystyka budowy geologicznejwzdu geostrady jest oparta gwnie o opracowanie Cwoj-

dziskiego et al. (2008). Blok karkonosko-izerski (Mierze-jewski et al., 1990) graniczy od pnocy z metamorkiemkaczawskim wzdu skomplikowanego zespou uskokowo-nasuniciowego gwnego uskoku rdsudeckiego. W cen-trum bloku wystpuje waryscyjski, granitoidowy masyw

plutoniczny Karkonoszy, pno i postorogeniczny, typuwapniowo-alkalicznego. Wiek masywu by wielokrotnieokrelany rnymi metodami izotopowymi. Wedug Mierze-

jewskiego et al. (1994), tzw. granity porrowate intrudowayokoo 325330 mln lat temu, granity rwnoziarniste gwne-go grzbietu Karkonoszy 310 +/- 14 mln lat, a modsze skayyowe 310+/- 5 mln lat (metoda Rb/Sr, badano cae prbki

ska). Monzogranit z Liberca (czeska cz masywu Karko-noszy) jest datowany na 314 +/- 14 mln lat (metoda Pb/Pb nacyrkonach) (Krneret al., 1994). Masyw kontaktuje termicz-nie z oson metamorczn: na wschodzie z metamorkiemRudaw Janowickich, na pnocnym zachodzie, na odcinkuJelenia Gra granica Pastwa, z metamorkiem izerskim.Ku zachodowi blok karkonosko-izerski czy si stopniowoz masywem uyckim. W dzisiejszym poziomie intersekcyj-nym, granic midzy obu jednostkami tworzy zesp neo-geskich zapadlisk tektonicznych lecych w stree ohare-ckiej o kierunku NE-SW. S to burowglowe zapadliskaTuroszowa, pooonych dalej na pnoc Radomierzyc i poo-onego dalej na NE Siekierczyna, wypenione iami i piaska-mi miocenu z pokadami wgli brunatnych.

Na obszarze metamorku izerskiego (Oberc-Dziedzic,2003) przewaaj skay kompleksu granitowo-gnejsowego,reprezentowanego przez granodioryty wschodniouyckie

Fig. 2. Model ewolucji Sudetw (wg. Mazura et al., 2006) Modelof the Sudety Mts. evolution (after Mazur et al. 2006). Ar Armorica, Av Avalonia, B Baltica, CS the Central Su-dety Mts., CSO Central Sudetic Ophiolite, CSOT CentralSudetic oceanic tract, ES the Eastern Sudety Mts., KGST Kodzko-Gry Sowie Terrane, L Laurentia, MSB Moravo-

Silesian Belt, LIKM Lusatia and Izera-Karkonosze Massif,MSBAB Moravo-Silesian back-arc basin, MT Moravian Ter-rane, RO Rheic Ocean, SMB Star Msto Belt, SMOT StarMsto oceanic tract, ST Saxothuringian tract, T nienikTerrane, WS the Western Sudety Mts

(zawidowskie), granity rumburskie, granitognejsy i ortognej-sy izerskie, leukogranity i leukognejsy rnych odmianstrukturalno-teksturalnych. Skay gnejsowe reprezentujw wikszoci kompleks ortognejsowy, utworzony w wynikuintensywnej deformacji mylonitycznej granitoidw. Granito-

idy, dominujce w zachodniej czci metamorku izerskiego(granodioryty zawidowskie i granity rumburskie), stanowiskay wyjciowe dla kompleksu ortognejsowego. Radiome-tryczny wiek protolitw waha si w granicach 550450 mlnlat, a ortognejsw izerskich midzy 480 a 460 mln lat (Mie-rzejewski, Oberc-Dziedzic, 1990).

Drugi kompleks skalny tworz zrnicowane litologicznieupki yszczykowo-chlorytowe, czsto wzbogacone w grana-ty i chlorytoid, lokalnie w albit. Skay upkowe tworzw obrbie gnejsw i granitognejsw izerskich wskie, wy-duone rwnolenikowo pasma. upki izerskie s pocho-dzenia osadowego i reprezentuj fragmenty osony komplek-

su ortognejsowego (stropowej lub spgowej) pierwotnejintruzji granitw izerskich.

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

4/16

6


Metamork Rudaw Janowickich (Teisseyre, 1973) tworzywski, poudnikowy pas wychodni ska metamorcznychmidzy granitowym masywem Karkonoszy na zachodzie,a utworami osadowymi dolnego karbonu wypeniajcymidepresj rdsudeck. Ku poudniowi kompleksy skalnemetamorku przechodz pynnie w skay poudniowychKarkonoszy, a na pnocy granicz tektonicznie z seriami

jednostki kaczawskiej wzdu fragmentu uskoku rdsude-ckiego. W obrbie metamorku wyrniane s kompleksylitostratygraczne, ktre buduj odrbne jednostki tektonicz-

ne o charakterze spitrzonych paszczowin waryscyjskich(wzajemnie ponasuwanych tektonicznie mas skalnych).W jednej z tych jednostek wystpuje kowarska seria rudna(Zimnoch, 1961; Mochnacka, 1966, 1967), zbudowana z r-norodnych upkw yszczykowych i fyllonitw z wkadkami

Fig. 3. Uproszczona mapa strukturalna Sudetw z tras Geostrady i wybranymi obiektami geoturystycznymi (wg Biela, 2009, zmienione).1 geostanowiska (numeracja w tabeli 1); 2 granica pastwa; 3 Geostrada, 4 miasta; 5 wody powierzchniowe; 6 uskoki Simpliedstructural map of the Sudety Mts. with the position of Geostrada Trail and selected geosites (afer Biel, 2009, modied). 1 geosites (numera-tion see table 1); 2 state frontier; 3 Geostrada route, 4 towns; 5 surface waters; 6 faults; BSU Bardo Structural Unit, ESC EasternSudety Complex, FSB Fore-Sudetic Block, FSM Fore-Sudetic Monocline, GJM Gogow-Jordanw Massif, GNG Grna Nysa Graben,GSMC Gry Sowie Metamorphic Complex, IMC Izera Metamorphic Complex, ISB Intra-Sudetic Basin, ISF Intra-Sudetic Fault,KMC Kaczawa Metamorphic Complex, KMC Kodzko Metamorphic Complex, KM Karkonosze Massif, KUM Kudowa Massif,KZM Kodzko-Zoty Stok Massif, LM Lusatian Massif, LMC Ldek-nienik Metamorphic Complex, MSB Moravo-Silesian Basin,NKMU Niemcza-Kamieniec Metamorphic Unit, NSB North Sudetic Basin, NSZ Niemcza Shear Zone, OBMC Orlica-BystrzycaMetamorphic Complex, RJMC Rudawy Janowickie Metamorphic Complex, SB wiebodzice Basin, SBF Sudetic Boundary Fault,SM Strzelin Massif, SOB Silesian-Opole Basin, SSM Strzegom-Sobtka Massif, OM la Ophiolite Massif

upkw gratowych, marmurw, erlanw, leptynitw, am-bolitw, ska wapniowo-krzemianowych i magnety towo--ambolowych.

Metamorfik kaczawski (Baranowski et al., 1987, 1990;Cymerman, 2002; Kryza, Muszyski, 2003) jest wydu-ony w kierunku NW-SE. Od poudnia kontaktuje tekto-nicznie z blokiem karkonosko-izerskim, a od NE jestrozcity przez uskok sudecki, brzeny. Skay epimetamor-ficznego kompleksu kaczawskiego zanurzaj si agodnieku NW pod depresj pnocnosudeck stanowic frag-

ment basenu sedymentacyjnego rozwijajcego si naepimetamorficznym podou od najwyszego karbonu.Ku SE depresja ta rozgazia si stopniowo tworzc zesproww, proww i synklin rozdzielajcych od siebie

poszczeglne fragmenty meta morfiku kaczawsk iego.

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

5/16

7


Fig.4.GeostradaZachodn

iosudeckawgranicachPolski.1geosta

nowiska(numeracjawtabeli1);2gran

icapastwa;3

Geostrada,4pasGeostrady;5miasta;6wodypowierzchniow

e;7lasyThewesternsectoroftheSudeticGeostrada

TrailinPoland.1geosites(numerationseetable1);2statefrontier;3Geostradaroute,5theGeostrad

abelt;5towns;

6surfacewaters;7forests

Trasa geostrady przecina skay budujce jednostki Wlenia, Bolkowai Dobromierza w S czci struktury kaczawskiej. S tu reprezento-wane: kambro-ordowicka wulkaniczna asocjacja spilitowo-keratorowa

z wkadkami wapieni wojcieszowskich, ordowicki zesp szarych upkwiszoidowych z metadiabazami, sylurski zesp zielecw, ciemne upkii lidyty syluru, upki krzemionkowo-ilaste dewonu, dolnokarboskiemelane oraz stanowice przypuszczalnie po czci ich wiekowy od-

powiednik tzw. upki radzimowickie. W wielu rejonach Gr Kaczaw-skich serie upkowe s przebijane przez liczne intruzje diabazw.

Depresja rdsudecka (Wojewoda, 2008) jest waryscyjsk strukturzapadliskow, ktrej ewolucja rozpocza si w dolnym karbonie wrdwypitrzajcych si rwnoczenie ram zapadliska. Od zachodu graniczyona z metamorfkiem Rudaw Janowickich, od pnocy z metamorkiemkaczawskim, od NE z depresj wiebodzic i blokiem Gr Sowich.Wszystkie te granice maj charakter uskokowy. Ku wschodowi natomiastdepresja rozgazia si stopniowo przechodzc w zesp struktur tekto-nicznych typu roww tektonicznych i synklin umiejscowionych midzywychodniami podoa depresji nalecymi do struktur bardzkiej, meta-morku kodzkiego oraz metamorku bystrzycko-orlickiego. Depresja

jest wypeniona ldowymi i morskimi osadami dolnokarboskimi

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

6/16

8


o miszoci 4 km, ldowymi utworami grnokarboskimiz seri wglonon o miszoci 1,5 km (Bossowski, Ihnato-wicz, 1994), dolnopermskimi osadami i wylewami trachyba-zaltw (melarw) (Dziedzic, 1958, 1961; Kozowski, 1963),ldowymi utworami cechsztynu i pstrego piaskowca oraz

grnokredowymi, morskimi utworami piaszczystymi (pia-skowce ciosowe) i marglistymi (Wojewoda et al., 1997).

Kopua orlicko-nienicka (Lorenc, 1981) stanowi jednz gwnych jednostek tektono-stratygracznych Sudetwrodkowych i Wschodnich. Jest to do symetryczna w za-rysie intersekcyjnym jednostka, rozcita osiowo przez lara-mijski rw grnej Nysy, wypeniony osadami kredy grnej.Centralna cz kopuy zbudowana jest z mezozonalnych skametamorcznych kompleksw upkowo-paragnejsowychoraz ortognejsowo-migmatycznych z wtrceniami granulitwi eklogitw. Skrzydo wschodnie kopuy, zbudowane ze skametamorku ldecko-nienickiego, jest nasunite na stref

Starego Miasta (Star Msto), lec w caoci na terenieCzech. Zachodnie skrzydo kopuy to skay mezozonalnemetamorku bystrzycko-orlickiego, zapadajce pod metape-lity i metabazyty epimetamorczne kompleksu NowegoMiasta (Nov Msto) nasunitego na skay mezozonalne. Na

poudniu, ju poza granicami Polski, wychodnie ska mezo-zonalnych s take otaczane przez skay niszego stopniametamorzmu (seria zabrzeska) tworzce zewntrzn osonkopuy metamorcznej. Cech charakterystyczn kopuyorlicko-nienickiej jest wystpowanie na jej obrzeu pasmska metabazytowych (przewanie ortoambolitw) oraz

pno- i post-tektonicznych granitoidw war yscyjskich(Domeka, Opletal, 1974; Cwojdziski, 1977). Nale do nich

granitoidy jawornickie i granitoidy (tonality) Bielic wewschodniej czci kopuy oraz intruzje granitowe Kudowy,

Nowego Hra dka (Nov Hr dek) i Ole nic (Ole nicev Orlickch Horch) w jej zachodnim skrzydle.

W swojej NW czci struktura kopuy orlicko-nienickiejjest rozczonkowana przez modsze, grnopaleozoicznei mezozoiczne baseny sedymentacyjne (depresja rdsudecka,

pokrywa grnokredowa) i czciowo zamaskowana przezkodzko-zotostocki masyw granitoidowy.

Na S od Nysy, ju na przedpolu Sudetw Wschodnich,Geostrada wkracza na obszar wychodni metamorficznejosony waryscyjskich granitoidw masywu ulovej. Struktu-

ry te, nalece do Bloku Sudetw Wschodnich (Stupnicka,2007), stanowi przeduenie na obszar Polski metamorkuWysokich Jesionikw. Okryw masywu ulovej tworz gra-nitoidy metablastyczne oraz gnejsy i upki z wkadkami wa-

pieni krystalicznych. Skay te nale do brzenej partii kopu-y Keprnika (metamork Jesionikw) i strefy Starego Miasta.

Na SE od Guchoazw Geostrada wkracza w obrb lsko--morawskiej strefy kulmowej (basen lsko-morawski),zbudowanej z utworw grnodewoskich i dolnokarboskich.Utwory te stanowi niewielki, pnocny fragment obszaruich wystpowania w pasmach Niskich Jesionkw w Repub-lice Czeskiej. Seria skada si z przewarstwiajcych si fyl-litw i szarogazw z wkadkami zlepiecw i zielecwwarstw andelohorskich. Nale tu skay niskiego i bardzoniskiego stopnia metamorzmu.

Kryteria wyznaczania przebiegu

Geostrady Sudeckiej

Przyjto kilka kryteriw, ktrym ma podlega przebiegGeostrady:

1. Geostrada powinna przebiega rwnolegle do gwnychgrzbietw grskich Sudetw, czciowo po stronie polskiej,czciowo po czeskiej.

2. Geostrada ma w zamierzeniach suy samochodoweji rowerowej turystyce poznawczej, powinna wic wyko-rzystywa przejezdne drogi. Znacznym utrudnieniemw wyznaczaniu tras bya sabo rozwinita i w duymstopniu zniszczona sie drg oraz estetyka punktw i tras

przejazdw. W zwizku z tym, e Geostrada ma bywykorzystywana przez rowerzystw, unikano przejazdwdugimi odcinkami ruchliwych tras tranzytowych oraztrasami o niskich walorach krajobrazowych, w terenach

poronitych lasami, czy trasami w gboko wcitychdolinach.3. Przebieg tras ma by kompromisem pomidzy wymogami

promowania miejsc mao znanych w rejonach nie objtychdotychczas przez tzw. turystyk masow, a chci przed-stawienia najciekawszych i najbardziej zrnicowanychobiektw dziedzictwa geologicznego i grniczego Sudetw.

4. W dziesiciokilometrowym pasie (5 km od Geostrady;stree buforowej wedug nomenklatury GIS) powinny siznale atrakcyjne obiekty geoturystyczne, do ktrychmona dojecha lub doj pieszo.Stosujc pierwsze kryterium, wyznaczono cztery punkty,

przez ktre Geostrada powinna przebiega: Bogatynia,

Przecz Kowarska, Przecz Poszczyna na granicy polsko--czeskiej i Opava w Czechach. Poniewa koce Geostradyle w miastach, doprecyzowano ich lokalizacje: zachodnikoniec znajdowa si bdzie na punkcie widokowym nawyrobisko kopalni odkrywkowej wgla brunatnego Turw,na zachodniej krawdzi wyrobiska, blisko granicy z Niem-cami, a wschodni w Muzeum Ziemi lskiej w Opavie.Geostrad podzielono na trzy czci, ustalajc ich krace:1. Geostrada Zachodniosudecka od Bogatyni (punkt wido-

kowy) do Przeczy Kowarskiej,2. Geostrada rodkowosudecka od Przeczy Kowarskiej do

Przeczy Poszczyna k. Stronia lskiego,

3. Geostrada Wschodniosudecka od Przeczy Poszczynado Opavy (muzeum).Przebieg Geostrady mg by zmieniany jedynie wewntrz

wyznaczonych czci w taki sposb, aby uczyni zadoprzyjtym kryteriom. Wymagao to prac kameralnych i tere-nowych. Przed przyjciem ostatecznego przebiegu sprawdza-no, ktry wariant najlepiej spenia te kryteria. OdcinkiGeostrady biegnce po terytorium Czech zostay wprawdziewyznaczone przez Autorw niniejszej publikacji, ale ichopracowaniem ma si zaj w pniejszym czasie zespgeologw czeskich.

Geostrada Zachodniosudecka, zaraz za wschodnimiprzedmieciami Bogatyni musi wkroczy na teren Czech,natomiast lokalizacja wschodniego koca tego odcinka cze-skiego nie bya tak oczywista. Brano pod uwag dwie mo-liwoci: przejazd przez Nov Msto pod Smrkem do Czer-niawy Zdroju (wariant poudniowy lub rodkowy) albo przez

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

7/16

9


Srbsk (Srbsk) do Mioszowa (wariant pnocny), co wiza-o si z decyzj wyboru dalszego przebiegu trasy. Wariant

poudniowy implikowa dalszy przejazd przez wieradwZdrj do Szklarskiej Porby tzw. Drog Sudeck, u podnaGr Izerskich. Trasa ta jest jednak bardzo popularna i w wik-

szoci wiedzie dolinami bez punktw widokowych, z niewie-loma atrakcyjnymi punktami geoturystycznymi. Rezygnujcz niej, tracono najwicej w okolicach urokliwego, bogategow obiekty geoturystyczne wieradowa Zdroju. Wariantrodkowy prowadzi od Czerniawy Zdroju (wieradw Zdrj

by w pasie Geostrady) przez Pogrze Izerskie, kilkanaciekm na poudnie od trasy wariantu pnocnego, a w dalszym

przebiegu, od Doliny Bobru, pokrywa si z tras wariantupnocnego. Wariant pnocny, ktry ostatecznie wybrano,umoliwi przejazd przez mao znane, a atrakcyjne PogrzeIzerskie (Lena, jeziora Leniaskie i Zotnickie), DolinBobru (jezioro Pilchowickie), a przede wszystkim okrenie

od pnocy Jeleniej Gry i przejazd przez atrakcyjne okoliceGr Kaczawskich i Rudaw Janowickich. Wybranie wariantupnocnego, wygenerowao szereg wariantw niszego rzdu,co do przebiegu trasy. Wizao si to czsto z rzadk siecidrg grskich i z nieprzejezdnoci niektrych drg, ktreteoretycznie powinny by przejezdne.

Geostrada rodkowosudecka miaa pocztkowo wielewariantw:1. Wariant pnocny 1, przez mao znane Gry Sowie, z omi-

niciem bardzo atrakcyjnych i popularnych Gr Stoowychczeskich i polskich, potem przez Gry Bardzkie i Zote,

2. Wariant pnocny 2, przez Gry Sowie, z ominiciem tylkoczeskich Gr Stoowych, potem przez polskie Gry Stoowe,

Gry Bystrzyckie i Orlickie, rw grnej Nysy i Gry Zote.Warianty poudniowe prowadziy przez czeskie i polskie

Gry Stoowe, potem przez Gry Bystrzyckie i Orlickie, rwgrnej Nysy i Gry Zote.3. Wariant poudniowy 1 prowadzi od Przeczy Kowarskiej

wprost przez bye przejcie graniczne Okraj PomezniBoudy na Trutnov, omijajc Bram Lubawsk,

4. Wariant poudniowy 2, od Przeczy Kowarskiej przezBram Lubawsk, bye przejcie graniczne Lubawka Krlovec, na Trutnov na NE przedmiecia Trutnova,a pniej mia standardowy przebieg,

5. Wariant poudniowy 3, od Bramy Lubawskiej, nastpnie

w standardowym przebiegu, ale z ptl w bardzo atrakcyj-nych okolicach Ldka Zdroju.Warianty pnocne zostay odrzucone, gwnie z powodu

mniejszej atrakcyjnoci Gr Sowich i znacznego wydueniatrasy. Spord wariantw poudniowych wybrano trzeci, gdyuwzgldnia on atrakcyjne okolice Bramy Lubawskiej i LdkaZdroju.

Kilkunastokilometrowy polski fragment GeostradyWschodniosudeckiej to ptla od Sawniowic do Guchoaz.Ze wzgldu na wygicie trasy, jeden wany obiekt po stronie

polskiej kamienioom upkw dachwkowych w Jarnotw-ku, znajduje si w pasie Geostrady, liczonym od Zlatych Horw Czechach. Fragment ten nie ma w zasadzie wariantw

przebiegu, z tym zast rzeeniem, e w razie udronieniazniszczonej drogi w okolicy wsi Vysut po stronie czeskiej,

jest moliwo czciowego cicia ptli i ominicia Gucho-az, ktre jednake pozostan w pasie Geostrady.

Szczegowy przebieg Geostrady

Sudeckiej

W zgodzie z przyjtymi kryteriami, ostateczny przebiegGeostrady Zachodniosudeckiej (Fig. 3, 4) jest nastpujcy. Ma

ona swj pocztek w Grnych uycach, w tzw. worku ytaw-skim, w punkcie widokowym na Kopalni Wgla BrunatnegoTurw w Bogatyni-Turoszowie, pooonym nad zachodniskarp wyrobiska, na wysokoci miejscowoci Drausendorf.Trasa okra od pnocy kopalni kierujc si przez Bogatynina bye przejcie graniczne Bogatynia-Kunratice.Czeski odcinek Geostrady biegnie kolejno poprzez Frdlant

Dolni asnice Horni asnice Srbsk. Na obszar Polski,Geostrada wkracza ponownie przez bye przejcie graniczneMioszw-Srbsk. Dalsza droga biegnie niezwykle widoko-wym Pogrzem Izerskim, wzdu gwnego grzbietu GrIzerskich. Poprzez Len, w rejonie ktrej znajduj si czsto

opisywane neogeskie stoki wulkaniczne, a nastpniewzdu Jeziora Leniaskiego i Zotnickiego (po ich pou-dniowej stronie), trasa prowadzi do Mirska. Po miniciumiejscowoci, po poudniowej stronie Geostrady, w rejonieGierczyna i Przecznicy znajduj si si historyczne miejscaeksploatacji rud cyny. Dalej, poprzez Rbiszw, Grudz,Pasiecznik i Barcinek, trasa dociera w rejon Jeziora Pilcho-wickiego. Geostrada okra je od poudnia, a nastpnie odwschodu. Przez Wrzeszczyn, Strzyowiec i Nielestno trasazblia si do rejonu Wlenia pooonego na zachodnim skrajuGr Kaczawskich. Std Geostrada z powrotem kieruje si kuSE i przez Czernic, Janwek, Chronic i Podgrki, od

pnocy wjeda do znanego z wystpowania licznych jaskiWojcieszowa. Dalsza trasa biegnie na SE drog 328 przezKaczorw i widnik (Gry Oowiane) do Marciszowa,znajdujcego si na wschodnim skraju Rudaw Janowickich.Strefa buforowa wok trasy obejmuje w tym rejonie histo-ryczne miejsca eksploatacji siarczkowych rud miedzi w re-

jonie Miedziank i i Ciechanowic. Od Marciszowa trasaskrca na SW i wiedzie przez Wieciszowice, znane z wyro-

bisk starych kopalni upkw pirytononych, do Rdzin. Pozaczynn kopalni dolomitw, znajduj si tu historycznemiejsca eksploatacji rud arsenu w pobliskim Czarnowie.Poprzez Pisarzowice, Szarocin, Leszczyniec i Ogorzelec, trasawjeda w gwny grzbiet Rudaw Janowickich i wspina si na

Przecz Kowarsk, na ktrej koczy si pierwszy, Zachod-niosudecki odcinek Geostrady. Kocwka odcinka, w swoimnajbliszym ssiedztwie mija rejon Kowar, znany z wielu hi-storycznych obiektw zwizanych z eksploatacj rud uranu.

Polski odcinek Geostrady rodkowosudeckiej (Fig. 3, 5)rozpoczyna swj bieg na Przeczy Kowarskiej, czc size wschodnim zakoczeniem Geostrady Zachodniosude-ckiej. Z przeczy kieruje si na SE do Jarkowic i Miszko-wic, pooonych nad Zalewem Bukwka. Rejon nalecydo tzw. Wzgrz Bramy Lubawskiej, obtuje w wystpienialicznych skaek, gwnie ambolitowych, zwizanych zewschodnim obrzeeniem granitoidu karkonoskiego oraz

skaek porrowych i zlepiecowych. Trasa po poudniowejstronie mija Zalew Bukwka i przez Szczepanw i Bukw-k wjeda do Lubawki, pooonej w Bramie Lubawskiej.Tutaj, poprzez przejcie graniczne Lubawka Krlovec,Geostrada ponownie wjeda na obszar Republiki Czeskiej.

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

8/16

10


Fig. 5. Geostrada rodkowosudecka w granicach Polski. Objanienia jak na gurze 4 The central sector of the Sudetic Geostrada Trailin Poland. Explanations as in gure 4

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

9/16

11


Fig. 6. Geostrada Wschodniosudecka w granicach Polski. Objanienia jak na gurze 4 The eastern sector of the Sudetic Geostrada Trailin Poland. Explanations as in gure 4

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

10/16

12


Czeski przebieg tego odcinka Geostrady jest nastpujcy:Bernatice Zlat Olenice Libe Poii Peklo Petrko-vice Chvale Horni Adrpach Dolni Adrpach Bou-nice Teplice nad Metuji Bohdain Broumov Otovice.

Geostrada ponownie wkracza na obszar Polski przez

przejcie graniczne w Tumaczowie. Krtko wiedzie dolincinawki, po czym kieruje si na poudnie, przekraczajczbudowane z wychodni ska melarowych pasmo tzw. Wzgrzcinawskich. Przez Gajw, trasa doprowadza do pooonegou stp Gr Stoowych Radkowa. Drog Stu Zakrtw, Geo-strada wjeda na teren Parku Narodowego Gr Stoowych.Mijajc Radkowskie Skay, doprowadza do Karowa, poo-onego u poda Szczelica Wielkiego. Mijajc Skaki -yckie i Biae Skay, trasa opuszcza Drog Stu Zakrtwi kieruje si na S do yc. Geostrada wkracza od pnocyw Obnienie Dusznickie i przez Duszniki-Zdrj, kierujc sidrog nr 8, prowadzi ok. 2 km na zachd, na Kudow-Zdrj,

po czym skrca na poudnie, wjedajc pocztkowo w GryOrlickie, a nastpnie w Gry Bystrzyckie. Prowadzc cayczas na poudnie, trasa biegnie tzw. Drog Orlick (389),a nastpnie mijajc Zieleniec i Laswk, wkracza w malow-nicz Dolin Dzikiej Orlicy. W Mostowicach, Geostradazbacza na wschd i dociera do Spalonej, skd stromymiserpentynami tzw. Spalonej Drogi, prowadzi w d, do doli-ny Maej Bystrzycy. W rejonie Nowej Bystrzycy, Geostradaopuszcza Gry Bystrzyckie, by w chwil potem znale siw rowie grnej Nysy Kodzkiej. Przez Star Bystrzyc do-

jedamy do Bystrzycy Kodzkiej, w ktrej po miniciuw poprzek drogi gwnej: Kodzko Boboszw (33), kieru-

jemy si w drog nr 392 i przez Pawnic dojedamy do

Idzikowa. W rejonie Pasterskich Ska opuszczamy rw grnejNysy i wkraczamy w Masyw nienika Kodzkiego. Z drogi392 skrcamy na pnoc w Masyw Krowiarek i mijajcliczne kamienioomy marmurw, przez Kamienn, NowyWaliszw i Romanowo Grne wjedamy w Dolin BiaejLdeckiej. W Trzebieszowicach drog nr 392 kierujemy sina wschd i poprzez Radochw dojedamy do niezwykle

bogatego w geostanowiska Ldka Zdroju. Geostrada kierujesi dalej ku poudniowi i przez Stronie lskie dociera w serceMasywu nienika, w rejon Starej Morawy i Bolesawowa.W niewielkiej odlegoci znajduj si tutaj kamienioomycenionego marmuru Biaa Marianna, stare sztolnie po eks-

ploatacji elaza, oowiu i uranu oraz najbogatsza w Polsce,

jeli chodzi o szat naciekow, Jaskinia Niedwiedza w Klet-nie. Przez Now Moraw, trasa prowadzi na PrzeczPoszczyca, koczc rodkowy odcinek Geostrady Sude-ckiej.

Geostrada Wschodniosudecka (Fig. 3, 6) niemal w caoci

przebiega przez teren Republiki Czeskiej. Po przekroczeniugranicy na Przeczy Poszczyna, poprzez miejscowoci NovaSenink Kvtn Star Msto lglov Vikantice Brann Ostrun Ramzov Lipov-Lzn Jesenik esk Ves Pisen Supikovice Velk Kunetice, trasa

prowadzi z powrotem na obszar Polski. Przez Sawniowice,Burgrabice, Biskupw i Gieracice, Geostrada wiedzie do

pooonych na skraju Gr Opawskich Guchoaz. Trasaponownie opuszcza obszar Polski, by przez Mikulovice ZlatHory Hemanovice Mnichov Vrbno pod Praddem Karlovice iroka Niva akov Louky Ztor Lich-nov Sosnov Mal Heraltice Velk Heraltice

Zadky Vlatoviki, zakoczy przebieg odcinkawschodniosudeckiego w Opavie.Wzdu caego przebiegu Geostrady, w wyznaczonym

dziesiciokilometrowym pasie, systematycznie dokonywanabya szczegowa inwentaryzacja geostanowisk. Przez geosta-nowiska (inaczej stanowiska dokumentacyjne SD) rozumia-ne s pojedyncze obiekty, lub wiksza ilo obiektw o wybit-nych walorach geologicznych, reprezentujcych historigeologiczn obszaru, bd poszczeglne procesy geologiczne(Alexandrowicz, 2006). Podobn denicj znajdziemy w Usta-wie o Ochronie Przyrody z dnia 16 kwietnia 2004. Niektrez geostanowisk mog by traktowane jako tzw. obiekty geotu-rystyczne (OGT). S to obiekty geologiczne, ktre s, lub mog

sta si po odpowiednim wypromowaniu i uprzystpnieniu,przedmiotem zainteresowania turystycznego (Somka i Kici-ska-widerska, 2004; Somka et al., 2006). W praktyce, dochwili obecnej, autorzy zetknli si z nastpujcymi typamiobiektw: kamienioomy lub kopalnie (czynne i nieczynne),omy czynne i nieczynne, wirownie, sztolnie, szyby, szurfy,ruiny zabudowa grniczych, hady, miejsca wzbogacaniai przerbki kopalin, wapienniki, wychodnie ska, skaki, jaski-nie, groty, torfowiska, formy geomorfologiczne, przeomyrzeczne, porohy, muzea mineralogiczne, geologiczne i grnicze,wodospady, zdroje, wywierzyska i rda, punkty widokowe,

budowle hydrotechniczne, szlaki geoturystyczne, podziemne

trasy geoturystyczne.

lp.nazwa geostanowiskaname of the geosite

nrgeostanowiskageosite number

forma geostanowiskageosite type

odcinek Geostradypart of the Geostrada

route*

1 Punkt widokowy na KWB Turw w Bogatyni-TuroszowieOutlook of the Turw Lignite Mine in Bogatynia-Turoszw

OGT 1punkt widokowy

view pointW

2 Stoek bazaltowy Perkuna na wzgrzu Ciasnota kooGrabiszycThe Perkun basalt cone in the Ciasnota Hill nearGrabiszyce

OGT 2om nieczynnydormant quarry

W

Tab. 1. Najatrakcyjniejsze geostanowiska polskiej czci Geostrady Sudeckiej Selected, most attractive geosites of the Polish part ofthe Sudetic Geostrada Trail

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

11/16

13


3 Zapora na Jeziorze LeniaskimThe dam of the Lena reservoir OGT 3

tamadam

W

4 Zapora na Jeziorze ZotnickimThe dam of the Zotniki reservoir OGT 4

tamadam

W

5 Sztolnia Trzech Braci (Drei Brder) koo PrzecznicyThe Three Brothers Adit near Przecznica OGT 5

sztolniaadit

W

6 Skaki gnejsowe na brzegu Jeziora ModregoGneiss rocks at the Modre Lake shore OGT 6

skakirocks

W

7 Tama na Bobrze w PilchowicachThe dam on the Bbr River in Pilchowice OGT 7

tamadam

W

8 Wodospad w Dzikim Wwozie w PokrzywnikuThe Wild Gorge waterfall in Pokrzywnik OGT 8

wodospadwaterfall

W

9 Lawy poduszkowe pod zamkiem we WleniuPillow lava basalts near the castle in Wle OGT 9

skakirocks

W

10 Skaki bazaltowe Porwaki koo WleniaThe Porwaki basalt rocks near Wle OGT 10

om nieczynnydormant quarry

W

11 Lawy poduszkowe w Okolu koo LubiechowejPillow lavas in Okole near Lubiechowa OGT 11

skakirocks

W

12 Kamienioom melarw w LubiechowejThe Lubiechowa melaphyre quarry OGT 12

kamienioomnieczynny

dormant quarryW

13 Kamienioom marmurw pod przecz Kapellaw DziwiszowieThe marble quarry near Kapella Pass in Dziwiszw

OGT 13om czynny

active quarryW

14 Gra Miek w WojcieszowieThe marble quarry at the Miek Hill in Wojcieszw OGT 14 kamienioomnieczynnydormant quarry

W

15 Kolorowe Jeziorka w kopalni upkw pirytononychw WieciszowicachThe Coloured Lakes at the pyrite-bearing schists mine inWieciszowice

OGT 15kopalnia nieczynna

dormant mineW

16 Podziemna trasa turystyczna Sztolnie KowaryThe underground tourist trail The Kowary Adits OGT 16

sztolniaadit

W

17 Skaki Kruczy KamieThe Kruczy Kamie Rocks OGT 17

skakirocks

18 Kamienioom melarw w TumaczowieThe Tumaczw melaphyre quarry OGT 18

kamienioomnieczynny

dormant quarry

19 Zlepiece permskie we wzgrzu Guzowata kooRadkowaPermian conglomerates in the Guzowata Hill nearRadkw

OGT 19skakirocks

20 Baszty w Radkowskich Skaach w Grach StoowychThe Rock Towers (Baszty) in the Radkw Rocks in theTable Mts.

OGT 20skakirocks

21 Skalne Grzyby w Grach Stoowych

The Rock Mushrooms in the Table Mts.

OGT 21skaki

rocks

22 Wielkie Torfowisko Batorowskie w Grach StoowychThe Great Batorw Peatbog in the Table Mts. OGT 22

torfowiskopeatbog

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

12/16

14


23 Skaki piaskowcowe na Szczelicu Wielkim k. KarowaSandstone rocks in the Great Szczeliniec Mt. nearKarw

OGT 23skakirocks

24 Skaki piaskowcowe Bdne Skay w Grach Stoowych

Sandstone rocks in the Errant Rocks in the Table Mts.

OGT 24skaki

rocks

25 Skaki piaskowcowe Biae Skay w Grach StoowychSandstone rocks in the White Rocks in the Table Mts. OGT 25

skakirocks

26 Wody mineralne w Dusznikach ZdrojuMineral Waters in Duszniki Zdrj resort OGT 26

zdrjmineral waters

27 Torfowisko pod ZielecemThe Peatbog near Zieleniec OGT 27

torfowiskopeatbog

28 Dolina Dzikiej Orlicy w okolicach LaswkiThe Dzika Orlica Valley in Laswka vicinity OGT 28

punkt widokowyviewpoint

29 Kamienioom margli w Starej Bystrzycy

The Stara Bystrzyca marl quarry OGT 29

kamienioom

nieczynnydormant quarry

30 Wody mineralne w Dugopolu ZdrojuMineral Waters in Dugopole Zdrj resort OGT 30

zdrjmineral waters

31 Piaskowce kredowe w kamienioomie w IdzikowieCretaceous sandstones in quarry near Idzikw OGT 31

kamienioomnieczynny

dormant quarry

32 Piaskowce kredowe w Pasterskich Skaach w IdzikowieCretaceous sandstones of the Pasterskie Rocks nearIdzikw

OGT 32skakirocks

33 Wodospad Wilczki w MidzygrzuThe Wilczka River waterfall near Midzygrze OGT 33

wodospadwaterfall

34 Jaskinia Radochowska k. RadochowaThe Radochw Cave near Radochw OGT 34

jaskiniacave

35 Wody mineralne w Ldku ZdrojuMineral Waters in Ldek Zdrj resort OGT 35

zdrjmineral waters

36 Gnejsy w Skalnej Bramie na grze TrojakGneisses of the Rock Gate at the Trojak Mt. OGT 36

skakirocks

37 Skaki gnejsowe Stoowe Skay w Ldku StjkowieGneiss Rocks of Table Rocks in Ldek - Stjkw OGT 37

skakirocks

38 Bazalty z Czarnego Urwiska w LutyniThe Black Cliff basalts near Lutynia OGT 38

kamienioomnieczynny

dormant quarry

39 Gnejsowe skaki Trzy Siostry w Starym GieratowieThe Three Sisters gneiss rocks in Stary Gieratw OGT 39

skakirocks

40 Jaskinia Niedwiedzia w KletnieThe Bear Cave in Kletno OGT 40

jaskiniacave

41 Nieczynna kopalnia rud uranu Kopaliny w KletnieThe abandoned uranium mine Kopaliny in Kletno OGT 41

sztolniaadit

42 Kamienioomy marmurw w SawniowicachThe Sawniowice marble quarries OGT 42

kamienioom czynnyactive quarry

E

43 Kopalnie zota w GuchoazachThe Guchoazy gold mines OGT 43

sztolniaadit E

*W Geostrada Zachodniosudecka (the western sector of the Sudetic Geostrada Trail in Poland), Geostrada rodkowosudecka (the central sector of the SudeticGeostrada Trail in Poland), E Geostrada Wschodniosudecka (the eastern sector of the Sudetic Geostrada Trail in Poland)

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

13/16

15


Summary

The Sudetic Geostrada an idea

of geological and landscape studies

heritage with inventarization of the

objects of abiotic nature

Tadeusz Somka, Tomasz Bartu, Wojciech

Mastej, Marek odziski, Wojciech Mayer,Micha Stefaniuk, Marek Doktor,

Jacek Koma, Stefan Cwojdziski,

Andrzej Stachowiak

The idea of geological-landscape studies with inventariza-tion of the objects of abiotic nature heritage aims to documentthe diversity of geological structures in Poland, the lithos-tratigraphic units exposed at the surface, the occurrences offossils and minerals, the variety of landforms and the tracesof past and present geological processes. However, the mostimportant objective of such projects is the popularization ofgeotourism dened as the branch of specialized tourism fo-cused on the Earth heritage. Geotourism promotes the re-sources of the Earth heritage and spreads the geologicalknowledge among tourists fascinated with the beauty ofabiotic nature.

The geological-landscape studies are among the principalresearch subjects of the Department of General Geology,Environment Protection and Geotourism at the Faculty ofGeology, Geophysics and Environment Protection, AGH University of Science and Technology in Krakw. Since 2004members of the geotourism working group have edited the

Geotourism quarterly devoted to promotion of geotourismand geosites in Poland and abroad. In 2006 this working groupprepared the Catalogue of Geotourist Objects in Poland(Somka et al., 2006).

The Sudety Mts. are especially attractive for geotourismdue to complicated, mosaic pattern of geological structuresand a great variety of rocks, all distributed over a relativelylimited area (Fig. 1, 2, 3).

The Sudetic Geostrada project is a geological and land-scape study financed by the Ministry of Environmentthrough the National Fund for Environment Protection andWater Management. The full name: The Leszek SawickiSudetic Geostrada commemorates Leszek Sawicki, geolo-gist and traveller, who rst explored the idea of this trail.The project includes the inventarization of abiotic natureobjects located along the trail together with their detaileddescriptions and proposals of development of selected, most

Spord wyonionych do tej pory ok. 300 geostanowisk,wytypowano 43 najciekawsze i najbardziej atrakcyjne, ktrestanowi bd gwne przystanki Geostrady (Tab. 1). Majone rang obiektw geoturystycznych. W doborze punktwkierowano si wynikami przeprowadzonej waloryzacji.

Dokonywano jej na kadym geostanowisku poddajc goocenie w oparciu o nastpujce kryteria: warto naukow(15 pkt.), warto edukacyjn (15 pkt.), stan (stopie za-chowania) geostanowiska (15 pkt.), pooenie wzgldemcigw komunikacyjnych (13 pkt.), dostpno (13 pkt.)oraz atrakcyjno turystyczn (15 pkt.).

Podsumowanie

Geostrada Sudecka im. Leszka Sawickiego bdzie siskadaa z trzech odcinkw: zachodniosudeckiego, rodko-wosudeckiego i wschodniosudeckiego. W granicach Polski

zoona bdzie z czterech odcinkw rozdzielonych fragmen-tami trasy przebiegajcymi przez terytorium RepublikiCzeskiej. Cakowita dugo wszystkich odcinkw na obsza-rze Polski wynosi ok. 285 km, w tym odcinka zachodniosu-deckiego ok. 128 km., rodkowosudeckiego ok. 140 km.i wschodniosudeckiego, ok. 17 km.

Wyniki szczegowej inwentaryzacji obiektw przyrodynieoywionej i dziedzictwa geologiczno-grniczego, obej-mujcej swym zasigiem obszary pooone w odlegoci niewikszej ni 5 km po obu stronach poprowadzonej Geostra-dy, pozwalaj potwierdzi trafny wybr jej przebiegu.

Dua rnorodno zinwentaryzowanych geostanowisk,pozwala na wyodrbnienie z tematu Geostrady kilku zagadnie

przewodnich, przewijajcych si w wielu punktach. Do naj-waniejszych nale: geologia Gr Stoowych, zjawiska wul-kaniczne Dolnego lska (Lena, Giebutw, Grudza, Pilcho-wice, Wle, Lubiechowa, Tumaczw, Ldek Zdrj),uzdrowiska Dolnego lska (Duszniki Zdrj, Dugopole Zdrj,

Ldek Zdrj, Guchoazy), wystpienia kruszcowe (Krobica,Kotlina, Gierczyn, Przecznica, Stara Kamienica, Radzimowi-ce, Ciechanowice, Miedzianka, Wieciszowice, Czarnw,Kowary, Zieleniec, Goaczw, Darnkw, Marcinkw, LdekZdrj, Janowa Gra, Kletno, Kamienica, Guchoazy), w szcze-glnoci eksploatacja rud cyny (Krobica, Kotlina, Gierczyn,Przecznica), eksploatacja rud uranu (Radoniw, Wojcieszw,Kowary, Marcinkw, Janowa Gra, Kletno), a take zjawiskakrasowe (Wojcieszw, Odrzychowice Kodzkie, Konradw,Ldek Zdrj, Radochw, Stronie lskie, Kletno).

Znaczna ilo geostanowisk moe suy prezentacjii przyblia przecitnemu, ale zainteresowanemu tematem

turycie, oglne zagadnienia z zakresu rnych proceswgeologii dynamicznej np.: zagadnienia z zakresu metamor-zmu regionalnego, ultrametamorzmu, metamorzmu ter-micznego, procesw wietrzenia, rzebotwrczych i innych.

Powstajca Geostrada, przy poparciu jednostek samorz-dowych, moe wpyn na urozmaicenie produktu turystycz-nego Dolnego lska i w efekcie na popraw jakoci ycia

jego mieszkacw.

Praca zostaa snansowana przez Narodowy FunduszOchrony rodowiska i Gospodarki Wodnej (projekt badawczy490/2008/Wn-06/FG-bp-tx/D na zamwienie Ministra ro-dowiska, realizowany od padziernika 2008 r.).

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

14/16

16


attractive geosites. The project aims to spread geologicalknowledge of the Sudety Mts. among the non-professionals,to improve the existing tourist products developed in theSudety Mts. region and to activate tourism in remote, less

popular and rarely visited but also interesting parts of the

Sudety Mts. and their foreland.The rst task of the project was to detemine the detailed

routing under the following requirements: (i) the generaldirection should roughly follow the main ridges of the Sude-ty Mts. in both the Polish and the Czech parts (the Czech partof Geostrada will be prepared independently by Czech work-ing group), (ii) the trail should follow the passable roadssuitable for motorized tourists and bikers, (iii) the trail should

promote the less known but attractive parts of the Sudety Mts.and foreland, (iv) the zone 5 km from both sides of the trailshould include a number of attractive geosites, accessible bycars, bikes and/or by walk.

During the initial designing the trail was divided into thethree sectors: the Western Sudetic Geostrada (Fig. 4), whichextends from Bogatynia (overlook at the Turw lignite open-

pit mine) to the Kowary Pass, the Central Sudetic Geostrada(Fig. 5), which ranges between the Kowary Pass and thePoszczyna Pass near Stronie lskie and the Eastern Su-detic Geostrada (Fig. 6), which leads between the PoszczynaPass and Opava in Czech Republic. There will be four con-tinuous parts of trail in the area of Poland connected with the

parts in the Czech Republic. The total length of Polish partof the Geostrada amounts about 285 km, in which the western

part about 128 km, the central part about 140 km and theeastern part about 17 km.

There were many doubts and discussions concerning thedetailed routing of the trail. The western sector, which startsin Bogatynia, in Poland, almost immediately enters theCzech Republic and leads towards the Frydlant town, thenapproaches again the Polish border. The routing of thefurther part of the western sector was highly controversial.Three variants were considered: the southern/central,through Nove Mesto upon Smrk in Czech Republic toCzerniawa Zdrj in Poland or the northern, through Srbskain Czech Republic to Mioszw in Poland. All these variantsimplicated the further routing of the trail. The southernvariant directed the Geostrada towards the wieradw Zdrj

and Szklarska Porba the popular health resor ts and tour-ist destinations taking advantage of the so-called Su-detic Road. Unfortunately, this well-known road leadsmostly along the bottoms of mountain valleys, i.e., it lacksthe scenic views, and has a limited number of interestinggeosites. However, it includes wieradw Zdrj the small,nice, historical health resort with interesting architecture,mineral waters and well-developed tourist infrastructure.The central variant included both the Czerniawa Zdrj andthe wieradw Zdrj resorts, and headed through theforeland of the Izera Mts. towards the Bbr River valleywhere it merged with the northern variant. The northernvariant, nally chosen by the working group as the optimalsolution, started from Mioszw and led through the poorlyknown but interesting parts of the Izera Mts. foreland (Lenatown, Lena and Zotniki reservoirs), then through the BbrRiver valley (including the Pilchowice reservoir), then

around the Jelenia Gra town towards the remote parts ofthe Kaczawa Mts. and the Rudawy Janowickie Range. This

brief discussion illustrates the problems encountered by theworking group as the selection of nal variant resulted introubles with the detailed routing through secondary and

tertiary mountain roads, some of which appearing to beeither impassable or suitable rather for 4WDs.

The design of the Central Sudetic Geostrada also facedrouting problems. Several variants were discussed:1. the northern variant No.1 led through the less-known but

interesting Gry Sowie (Owl Mountains) range but ex-cluded very attractive and popular Table Mts. shared byPoland and Czech Republic as well as the Bardo Mts. andthe Golden Mts.,

2. the northen variant No. 2 avoided only the Czech part ofthe Table Mts. but included their Polish part together withthe Bystrzyca and the Orlica Mts., the Upper Nysa River

Graben and the Golden Mts.,3. the southern variant No. 1 headed through the Polish andCzech parts of the Table Mts., then through the Bystrzycaand the Orlica Mts., the Upper Nysa River Graben and theGolden Mts. until the Kowary Pass and entered the Czecharea through the Okraj Pass leading towards Trutnov butomitting the Lubawka Gate,

4. the southern variant No. 2 led from the Kowary Passthrough the Lubawka Gate to Czech Republic, headingtowards Trutnov,

5. the southern variant No. 3 was the southern variant No. 2supplemented by an interesting loop in the vicinity ofLdek Zdrj.

The northern variants were nally rejected due to ratherlow attractiveness of densely forested Owl Mts. and signicantextension of mileage. From the southern variants No. 3 wasthe southern variant No. 2 chosen as it included the interest-ing areas of the Lubawka Gate and Ldek Zdrj.

The short (in the Polish part) Eastern Sudetic Geostradaextends from Sawniowice to Guchoazy but includes alsothe slate quarry in Jarnotwek, which falls into the 5 kmzone of Zlate Hory sector in Czech Republic. The mileage ofthis sector will be much improved if the destructed road inVysuta village in Czech Republic is repaired.

The results of eld works, i.e. inventarization of geosites

(including the mining heritage objects) falling into the 5 kmzone around the trail supported the nal routing. The leadinggeosites distributed along the Geostrada are listed in Tab. 1.

The wide variety of selected geosites enables the authorsto dene some principal geological problems, which are il-lustrated by geological objects along the trail. These are:geology of the Table Mts. (including recent processes), volcan-ism in the Sudety Mts. (Lena, Giebutw, Grudza, Pilcho-wice, Wle, Lubiechowa, Tumaczw and Ldek Zdrj ge-osites), health resorts of the Sudety Mts. (Duszniki Zdrj,Dugopole Zdrj, Ldek Zdrj, Guchoazy), mining heritageobjects (Krobica, Kotlina, Gierczyn, Przecznica, Stara Ka-mienica, Radzimowice, Ciechanowice, Miedzianka, Wieci-szowice, Czarnw, Kowary, Zieleniec, Goaczw, Darnkw,Marcinkw, Ldek Zdrj, Janowa Gra, Kletno, Kamienica,Guchoazy) with special attention paid to tin mining district(Krobica, Kotlina, Gierczyn, Przecznica) and uranium min-

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

15/16

17


Literatura (References)

Alexandrowicz, Z., 2006. Geoparki nowe wyzwanie dla ochrony dziedzi-ctwa geologicznego.Przegld Geologiczny, 54(1): 3641.

Baranowski, Z., Haydukiewicz, A., Kryza, R., Lorenc, S., Muszyski, A.,Urbanek, Z., 1987. Rozwj struktury wschodniej czci Gr Kaczaw-skich na podstawie dotychczasowego rozpoznania stratygrai, warun-kw sedymentacji i wulkanizmu. [W:]Przewodnik 58 Zjazdu Polskiego

Towarzystwa Geologicznego, Krakw: 6173.Baranowski, Z., Haydukiewicz, A., Kryza, R., Lorenc, S., Muszyski, A.,

Solecki, A., Urbanek, Z., 1990. Outline of the geology of the GryKaczawskie (Sudetes, Poland). Neues Jahrbuch fr Geologie Palonto-logie Abhandlungen, 179. Stuttgart: 223257.

Biel, A., 2009. Uproszczona mapa strukturalna Sudetw. Archiwum PIGPIB, Oddzia Dolnolski.

Bossowski, A., Ihnatowicz , A., 1994. Paleogeography of the upper Carbon-iferous coal-bearing deposits in NE part of the Intra-Sudetic Depression.Geological Quarterly, 38(2): 231248.

Cwojdziski, S., 1977. Stosunek granitoidw jawornickich do deformacjimetamorku ldecko-nienickiego.Kwartalnik Geologia, 21(3): 451464.

Cwojdziski, S., Kozdrj, W., 2007. Sudety. Przewodnik geoturystycznywzdu trasy drogowej Nysa Zoty Stok Kodzko Wabrzych Je-lenia Gra. Pastwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 227 pp.

Cwojdziski, S., Nie, M., Bossowski, A., Michniewicz, M., Mikulski, S.,Mysowski, A., Oszczepalski, S., Pacua, J., Sroga, C., Stachowiak, A.,Wojciechowski, A., 2008. Ocena perspektyw wystpowania z rudmetali w Sudetach i na bloku przedsudeckim w nawizaniu do aktualnychmodeli geotektonicznych. Opracowanie archiwalne CAG Warszawa,Wrocaw.

Cymerman, Z., 2002. Analiza strukturalno-kinetyczna i waryscyjskaewolucja tektoniczna kompleksu kaczawskiego. Prace PastwowegoInstytutu Geologicznego, 175, 147 pp.

Domeka, K., Opletal, M., 1974. Granitoidy zpadni sti orlicko-kladskklenby.Acta Universitat is Carolinae Geologica, 1: 75109.

Dziedzic, K., 1958. Nastpstwo permskich ska wulkanicznych w rejonieNowej Rudy na Dolnym lsku. Rocznik Polskie go Towarz yst waGeologicznego, 28(1): 109120.

Dziedzic, K., 1961. Utwory dolnopermskie w niecce rdsudeckiej. StudiaGeologica Polonica, 6, Warszawa, 121 pp.

Gawlikowska, E., 2000. Ochrona geornorodnoci na Dolnym lskuz map chronionych obszarw i obiektw prz yrody nieoywionej1:300 000, Wydawnictwo PIG, Warszawa, 72 pp.

Kondracki, J., 2009. Geograa regionalna Polski. Wydawnictwo NaukowePWN, Warszawa, 444 pp.

Kozowski, S., 1963. Geologia wulkanitw permskich w centralnej czciniecki rdsudeckiej (Dolny lsk).,Prace geologiczne Komisji NaukGeologicznych PANKrakw, 14, 84 pp.

Krner, A., Jckel, P., Opletal, M., 1994. Pb-Pb and U-Pb zircon ages fororthogneisses from eastern Bohemia: further evidence for a majorCambro-Ordovician magmatic event. Journal of the Czech GeologySociety, 39, 61 pp.

Kryza, R., Muszyski, A., 2003. Kompleks metamorczny Gr Kaczawskich fragment waryscyjskiej pryzmy akrecyjnej. [W:] Cikowski, W.,Wojewoda, J., elaniewicz, A. (red.), Sudety Zachodnie: od wendu doczwartorzdu, WIND, Wrocaw: 95105.

Lorenc, M., 1981. Petrograa upkw metamorcznych okolic Duszniki Zieleca. Acta Universitatis Wratislaviensis, 521,Prace Geologiczno-- Mineralogiczne, 8: 7799.

Mazur, S., Aleksandrowski, P., Kryza, R., Oberc-Dziedzic, T., 2006. TheVariscan Orogen in Poland. Geological Quarterly, 50(1): 89118.

Mierzejewski, M., Oberc-Dziedzic, T., 1990. The Izera-Karkonosze Blockand its tectonic development (Sudetes, Poland). Neues Jahrbuch frGeologie Palontologie Abhandlungen, 179, Stuttgart: 197222.

Mierzejewski, M.P., Pin, C., Duthou, J.L., Couturie, J.P., 1994. Sr Nd iso-topic study of the Karkonosze granite. [W:] Kryza, R. (red.), Igneousactivity and metamorphic evolution of the Sudetes area. Abstracts. Uni-wersytet Wrocawski, Instytut Nauk Geologicznych, Wrocaw: 8182.

Mochnacka, K., 1966. Mineray kruszcowe zoa polimetalicznego w Ko-warach (Dolny lsk).Prace Mineralogiczne, PAN, 4: 754.

Mochnacka, K., 1967. Geologia polimetalicznego zoa w Kowarach.PraceGeologiczne, PAN, 40: 758.

Oberc-Dziedzic, T., 2003. Granity izerskie: prba odtworzenia przedfor-macyjnej historii. [W:] Cikowski, W., Wojewoda, J., elaniewicz, A.(red.), Sudety Zachodnie: od wendu do czwartorzdu. Wind, Wrocaw:4152.

Somka, T., Kiciska-widerska, A., 2004. Geoturystyka podstawowepojcia. Geoturystyka, 1(1): 57.

Somka, T., Kiciska-widerska, A., Doktor, M., Joniec, A. (red.), 2006.Katalog obiektw geoturystycznych w Polsce. Akademia Grniczo--Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie, Krakw, 260 pp.

Staffa, M. (red.), 1989. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 1. GryIzerskie. Wydawnictwo PTTK KRAJ, Warszawa, 123 pp.

Staffa, M. (red.), 1992a. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 13.Gry Stoowe. Wydawnictwo PTTK KRAJ, WarszawaKrakw, 280pp.

Staffa, M. (red.), 1992b. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 14.Gry Bystrzyckie i Orlickie. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 294 pp.

Staffa, M. (red.), 1993a. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 3.Karkonosze. Wydawnictwo PTTK KRAJ, Warszawa, 255 pp.

Staffa, M. (red.), 1993b. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 12.Gry Bardzkie. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 254 pp.

Staffa, M. (red.), 1993c. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 16.Masyw nienika. Gry Bialskie, Wydawnictwo PTTK KRAJ,Warszawa, 374 pp.

Staffa, M. (red.), 1993d. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 17.Gry Zote. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 274 pp.

Staffa, M. (red.), 1994. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 15.Kotlina Kodzka, Rw Grnej Nysy. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 525

pp.Staffa, M. (red.), 1995. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 11.

Gry Sowie, Wzgrza Wodzickie. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw,458 pp.

Staffa, M. (red.), 1996.Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 9. GryKamienne. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 249 pp.

Staffa, M. (red.), 1997. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 8.Kotlina Kamiennogrska, Wzgrza Bramy Lubawskiej, Zawory. Wy-dawnictwo I-BIS, Wrocaw, 330 pp.

Staffa, M. (red.), 1998. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 5.Rudawy Janowickie. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 315 pp.

Staffa, M. (red.), 1999. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 4.Kotlina Jeleniogrska. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 519 pp.

Staffa, M. (red.), 2000. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 6. GryKaczawskie. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 361 pp.

Staffa, M. (red.), 2001. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 7.Pogrze Kaczawskie. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 704 pp.Staffa, M. (red.), 2003. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 2.

Pogrze Izerskie (2 zeszyty). Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 1006 pp.Staffa, M. (red.), 2004. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 19.

Wzgrza Strzegomskie. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 276 pp.

ing sites (Radoniw, Wojcieszw, Kowary, Marcinkw,Janowa Gra, Kletno) as well as karst processes (Wojcieszw,Odrzychowice Kodzkie, Konradw, Ldek Zdrj, Rado-chw, Stronie lskie, Kletno).

The large number of thematically diversied geosites will

be useful in presenting var ious geological problems tonon-professionl tourists, e.g., regional, thermal and ultra-

metamorphism, magmatism, weathering, erosion, ore miner-alization, landscape origin and many other.

The Sudetic Geostrada can be the important factor in theimprovement and diversication of tourist products offeredin the Sudety Mts. and their foreland, and may contribute to

the improvement of economy and life standard of local com-munities.

7/23/2019 Geoturystyka_4(19)_3-18

16/16


Staffa, M. (red.), 2005a. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 10.Gry Wabrzyskie, Pogrze Wabrzyskie, Pogrze Bolkowskie. Wydaw-nictwo I-BIS, Wrocaw, 542 pp.

Staffa, M. (red.), 2005b. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 20.Masyw ly, Rwnina widnicka, Kotlina Dzieroniowska. Wydawni-ctwo I-BIS, Wrocaw, 652 pp.

Staffa, M. (red.), 2007. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 21.Wzgrza Niemczasko-Strzeliskie, Przedgrze Paczkowskie (2 zeszy-ty). Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 1094 pp.

Staffa, M. (red.), 2008. Sownik geograi turystycznej Sudetw. Tom 18.Gry Opawskie. Wydawnictwo I-BIS, Wrocaw, 287 pp.

Stupnicka, E., 2007. Geologia regionalna Polski. Wydawnictwo Uniwer-sytetu Warszawskiego, Warszawa, 346 pp.

Teisseyre, J.H., 1973. Skay metamorczne Rudaw Janowickich i GrzbietuLasockiego. Geologia Sudetica, 8: 7113.

Wojewoda, J. (red.), 2008.Baseny rdgrskie. Kontekst regionalny rodo-wisk i sedymentacji. Materiay konferencyjne. Kudowa-Zdrj, Wind,110 pp.

Wojewoda, J., Rotnicka, J., Raczyski, P., 1997. Obszar Sudetw w pnej

kredzie. [W:] Wojewoda, J. (red.),Obszary rdowe: Zapis w Osadach,VI Krajowe Spotkanie Sedymentologw, Lewin Kodzki, 2628wrzenia 1997 r. Materiay Konferencyjne, WIND, Wrocaw: 98129.

Zimnoch, E., 1961. Seria magnetytowa Kowar. Biuletyn Instytutu Geolo-gicznego, 171: 775.

Documents

Geoturystyka_4(19)_3-18