Gıda Sektörü

ISTANBULSANAYI ODAS

Nisan 2006stanbul

ISBN 9944-60-024-51. Bask, 1000 Adet

stanbul Sanayi Odas Yaynlan No: 2006/1Aratrma ubesi

Merutiyet Cad. No: 118Tepeba 34430 stanbul

Tel: (212) 252 29 00 (Pbx)Faks: (212) 245 32 [email protected]

www.iso.org.tr

Grafik ve MizanpajE.M.A. Limitedwww.emaltd.net

BaskCem Ofset Matbaaclk Sanayii A..

Beyol, Fabrikalar Cad. No: 2134360 Sefaky- stanbul

Tel: (212) 541 61 80Faks: (212) 579 70 34

www.cemofset.net

Tm haklan stanbul Sanayi Odas'na aittir.Bu yayndaki bilgiler ancak kaynak gsterilmek suretiyle kullanlabilir.

mailto:[email protected]://www.iso.org.trhttp://www.emaltd.nethttp://www.cemofset.net

ISTANBULSANAYI ODAS

Avrupa Birlii'ne Tam yelik Srecindeistanbul Sanayi Odas Meslek KomiteleriSektr Stratejileri Gelitirilmesi Projesi

Gda Sektr Krmz Et

Kanatl Su rnleri

Konserve Meyve-Sebze ve Sala

Dondurulmu Gda

Bitkisel Ya

Zeytinya St ve St rnleri

Un ve Unlu Mamuller Niasta ve Niasta Bazl ekerler

Karma Yem

Biskvi ekerli Mamuller

Makarna Gda Katk ve Yardmc Maddeleri

Alkoll iecekler

Gazl iecekler ve Meyve Suyu

Su ve Maden Suyu

Hazr Yemek

SO . Grup "tlm Gda Mamulleri Sanayii" Meslek Komitesi yeleri:M. Serdar SARIGL - 1. Grup Meslek Komitesi Bakan

FLz GIDA SANAY VE Tc. A.Demir KUNTER - 1. Grup Meslek Komitesi Bakan Yardmcs

KUNTER TEKSTL GIDA HAyyANCILIK DER SAN. VE DI. TC. A.Ali Engin KEEL - 1. Grup Meclis yesi

AKAOGLU GIDA SANAY LMTED RKETDr. Mehmet etin DURUK - .Grup Meclis yesi

REKS GIDA SANAY A.brahim Ethem BNGL - 1. Grup Meslek Komitesi yesi

HEY GIDA SAN. VE TC. LTD. T.

so 2. Grup "Kakaolu ve ekerli Mamuller Sanayii" Meslek Komitesi yeleri:Macit Akn ZOFLU - 2. Grup Meslek Komitesi Bakan

KO-TAD GIDA SAN. VE Tc. A.Murat KURTULMU - 2. Grup Meslek Komitesi Bakan Yardmcs

KURTULMU GIDA VE HTY A MADDELER SAN. VE Tc. A.C. Tand KK - Ynetim Kurulu Bakan

ELT KOLOTA VE EKERLEME SAN. A.Necdet BUZBA - 2. Grup Meclis yesi

LKER GIDA SAN. VE Tc. A.Murat Faruk DNDAR - 2. Grup Meslek Komitesi yesi

MERTER HEL VASAN. VE TC. A..

SO 3. Grup "Karma Gda Sanayii" Meslek Komitesi yeleri:Cihan SEMz - 3. Grup Meslek Komitesi Bakan

MARMARA ST SAN. VE TC. LTD. T.Dursun Emre KARABACAK - 3. Grup Meslek Komitesi Bakan Yardmcs

KAYNAK SU-KAYNAK SULAR LETMES TC. VE SAN. A..Erdal BAHVAN - 3. Grup Meclis yesi

BABIV AN GIDA SAN. VE TC. A.Metin YURDAGL - 3. Grup Meclis yesi

BESLER GIDA VE KMY A SAN. VE TC. A.smail KAAN - 3. Grup Meslek Komitesi yesi

KAANLAR ST VE GIDA SAN. LTD. T.

SO 4. Grup "Konserve Gda Sanayii" Meslek Komitesi yeleri:Hasan Kamuran MERZEC - 4. Grup Meslek Komitesi Bakan

ANCOKER SU RNLER SAN. VE TC. A.M. Abdlkadir AYIRGAN - 4. Grup Meslek Komitesi Bakan Yardmcs

LDER BAGIRSAK TC. LTD. T.Cengiz SOLAKOGLU - Ynetim Kurulu yesi

MGROS TRK A.Sleyman Yusuf KUULU - 4. Grup Meclis yesi

TOPKAP SOGUK HAVA DEPOCULUK ANTREPOCULUK TC. A.Ergn Akkaya - 4. Grup Meslek Komitesi yesi

KEREVTA GIDA SAN. VE Tc. A.

Raporun Hazrlanmasnda Katkda Bulunan Meslek Komitesi Eski yeleri:etin KEEL - ETN KEEL

(SO 1. Grup "tlm Gda Mamulleri Sanayii" Meslek Komitesi)mer Sakp AKAOGLU - AKAOGLU YAYINCILIK REKLAMCILIK VE GIDA SAN. Tc. LTD. T.

(SO 1. Grup "tlm Gda Mamulleri Sanayii" Meslek Komitesi)Dimitri STOYANOF - BEYAZ FIRIN GIDA VE HTY A MADDELER SAN. VE Tc. A..

(SO 1. Grup "tlm Gda Mamulleri Sanayii" Meslek Komitesi)mer KARAAGA - KAR-HEL GIDA SAN. LTD. T.

(SO 2. Grup "Kakaolu ve ekerli Mamuller Sanayii" Meslek Komitesi)emsi KOPUZ - VEGA GIDA SANAY LMTED RKET

(SO 2. Grup "Kakaolu ve ekerli Mamuller Sanayii" Meslek Komitesi)Tuncay ZLHAN - ANADOLU EFES BRACILIK VE MALT SAN. A..

(SO 3. Grup "Karma Gda Sanayii" Meslek Komitesi)Osman KAAN - KAANLAR ST VE GIDA SAN. VE TC. LTD. T.

(SO 3. Grup "Karma Gda Sanayii" Meslek Komitesi)Mustafa Metin KAYIKI - DOY DOY ST VE ST RNLER GIDA SAN. VE TC. LTD. T.

(SO 3. Grup "Karma Gda Sanayii" Meslek Komitesi)Mehmet KILI - KAYNAK SU-KAYNAK SULAR LETMES TC. VE SAN. A..

(iSO 3. Grup "Karma Gda Sanayii" Meslek Komitesi)Seyit Mehmet BURUK - ALF ARM ALARKO SU RNLER SAN. VE Tic. A..

(SO 4. Grup "Konserve Gda Sanayii" Meslek Komitesi)Ahmet Zht KUULU - TOPKAP SOGUK HAVA DEPOCULUK ANTREPOCULUK Tic. A..

(iSO 4. Grup "Konserve Gda Sanayii" Meslek Komitesi)Cemal KONAKI - FiDE KONSERVE SAN. VE Tic. A..

(SO 4. Grup "Konserve Gda Sanayii" Meslek Komitesi)Ercan BAYRAMLI- TAT KONSERVE SAN. A..

(iSO 4. Grup "Konserve Gda Sanayii" Meslek Komitesi)

alma Grubu yeleri:Krmz Et Sektr alma Grubu yeleri:

Melek US - SETBR (Trkiye St, Et, Gda Sanayicileri ve reticileri Birlii) Genel SekreteriProf. Dr. Erkan BENL - SETBR (Trkiye St,Et, Gda Sanayicilerive reticileriBirlii)Eski Genel SekreteriEnver BLGN - SETBR (Trkiye St, Et, Gda Sanayicileri ve reticileri Birlii) Eski Genel Sekreter Yrd.

Kanatl Sektr alma Grubu yeleri:Yce CANOLER - BESDBR (Beyaz Et Sanayicileri ve Damzlklar Birlii) Genel Sekreteri

Su rnleri Sektr alma Grubu yeleri:Seyit Mehmet BURUK - ALF ARM ALARKO SU RNLER SAN. VE Tc. A.Hasan KK - ALF ARM ALARKO SU RNLER SAN. VE Tc. A. Sat Mdr Yardmcs

Konserve Meyve-Sebze ve Sala Sektr alma Grubu yeleri:Cemal KONAKI - FDE ORAKLAR TURZM GlRA SAN. VE TC. A. Genel MdrAhmet TOYGAR - TAT KONSERVE VE SAN. A. Eski Genel Mdr Yardmcs

Dondurulmu Gda Sektr alma Grubu yeleri:Vehbi MERZEC - ORVESA GIDA SAN. VE TC. A. Ynetim Kurulu BakanOsman MERZEC - KEREVTA GIDA SAN. VE Tc. A. Ynetim Kurulu Bakan Yardmcsirzat GNGOR - KEREVTA GIDA SAN. VE TC. A. Genel Mdr Yardmcs

Bitkisel Ya Sektr alma Grubu yeleri:Faruk SARI - BYSD (Bitkisel Ya Sanayicileri Dernei) Ynetim Kurulu BakanCem NURGN - BYSD (Bitkisel Ya Sanayicileri Dernei) Eski Genel SekreteriNilgn KA YN - BYSD (Bitkisel Ya Sanayicileri Dernei) Eski Genel Sekreteri

Zeytinya Sektr alma Grubu yeleri:Tuba ELKEL - TAR rn KoordinatrEvren GLDOGAN - TAR AB Danman

St ve St rnleri Sektr alma Grubu yeleri:Melek US - SETBR (Trkiye St, Et, Gda Sanayicileri ve reticileri Birlii) Genel SekreteriProf. Dr. Erkan BENL - SETBR (Trkiye St,Et, Gda Sanayicilerive reticileriBirlii)Eski Genel SekreteriEnver BLGN - SETBR (Trkiye St, Et, Gda Sanayicileri ve reticileri Birlii) Eski Genel Sekreter Yrd.ElifBELBEZ - TAT KONSERVE SAN. VE Tc. A. rn Gelitirme ve Kalite Gvence Grup Yn.

Un ve Unlu Mamuller Sektr alma Grubu yeleri:Prof. Dr. M. Hikmet BOYACIOGLU - T Kimya-Metalurji Fakltesi Gda Mhendislii Blm

Niasta ve Niasta Bazl ekerler Sektr alma Grubu yeleri:Rink AKYZ - ND (Niasta ve Glikoz reticileri Dernei) Ynetim Kurulu BakanAyhan SMERL - ND (Niasta ve Glikoz reticileri Dernei) Ynetim Kurulu Eski Bakan

Karma Yem Sektr alma Grubu yeleri:Dr. .Hakk ERDOGDU - TRKYEM-BR (Trkiye Yem Sanayicileri Birlii Dernei) Genel SekreteriUur LKDOGAN - TRKYEM-BR (Trkiye Yem Sanayicileri Birlii Dernei) Eski Uzman

ekerli Mamuller Sektr alma Grubu yeleri:mer TAI - KENT GIDA MADDELER SAN. VE Tc. A.Edip TAHNCOGLU - EMAD (ekerli Mamul Sanayicileri Dernei) Ynetim Kurulu Bakan Vekili

Makama Sektr alma Grubu yeleri:Ergin ERZURUMLU - TMSD (Trkiye Makama Sanayicileri Dernei) Genel Sekreteri

Gda Katk ve Yardmc Maddeleri Sektr alma Grubu yeleri:Erdin TOPAL - GIDAKAT (Gda Katk ve Yardmc Maddeleri Sanayicileri Dernei) Genel Sekreteri

Alkoll ecekler Sektr alma Grubu yeleri:Gkhan SANCER - ANADOLU EFES BRACILlK VE MALT SAN. A. Yatrm letmeler efiE. Levent TOSUN - ANADOLU EFES BRACILlK VE MALT SAN. A. Teknik MdrErcment DEVE L - ANADOLU EFES BRAcILIK VE MAL T SAN. A.. Grup Proje ve Yatnrnlar Md.

Gazl ecekler ve Meyve Suyu Sektr alma Grubu yeleri:Prof. Dr. Aziz EK - MEYED (Meyve Suyu Endstrisi Dernei) Ynetim Kurulu Bakanetin DERB - MEDER (Merubatlar Dernei) Genel Sekreteri

Su ve Maden Suyu Sektr alma Grubu yeleri:Nizamettin ENTRK - MSD (Maden Suyu reticileri Dernei) Genel Sekreteri

Hazr Yemek Sektr alma Grubu yeleri:Hseyin BOZDAG - YSAD (stanbul Yemek Sanayicileri Dernei) Ynetim Kurulu BakanBasri KALAYCIOGLU - YSAD (stanbul Yemek Sanayicileri Dernei) Ynetim Kurulu Bakan Yard.Yasa ELKTA - YSAD (stanbul Yemek Sanayicileri Dernei) Genel SekreteriOkan ALTA - EMN HAZIR YEMEK RETM HzM. LTD. T. Gda Mhendisi

Proje Danman:Do. Dr. Ruhi GRDAL

Proje Koordinatr:Haktan AKIN (stanbul Sanayi Odas, Genel Sekreter Yardmcs)

SO Proje Grubu:Dr. eyma PEK KSTEKL (stanbul Sanayi Odas, Aratrma ubesi). Enis AKBULUT (stanbul Sanayi Odas, Aratrma ubesi)Mustafa ADA (stanbul Sanayi Odas, Aratrma ubesi)Nihai DAYIOGLU (stanbul Sanayi Odas, Aratrma ubesi)

iNDEKILER

GIDA SEKTR 1

1. KIRMIZI ETSEKTR 7

2. KANATl SEKTR 27

3. SU RNLERi SEKTR 47

4. KONSERVE MEYVE-SEBZE VESALA SEKTR 61

5. DONDURULMU GIDA SEKTR 75

6. BiTKiSELYAS SEKTR ..... w 89

vii

indekiler vii

7. ZEYTiNYAS SEKTR 103

8. ST VE ST RNLERi SEKTR 119

9. UN VE UNLUMAMULLER SEKTR 137

o. NiASTA VE Ni~A.TA BAZlEKERLERSEKTORU 149

lL. KARMA YEM SEKTR 161

12. slsxvl SEKTR 17113. EKERLiMAMULLER SEKTR 185

14. MAKARNA SEKTR 201

15. GIDA KATK VE YARDMCMADDELERi SEKTR 223

16. ALKOLL iECEKLER SEKTR 229

17. GAZLI iECEKLER YE ..MEYVE SUYU SEKTORU 245

18. SU VE MADEN SUYU SEKTR 257

19. HAZR YEMEK SEKTR 263Grafikler ve Tablolar Listesi xviiSunu xxx

Avrupa Bir/igi'ne Tam yelik Srecinde iso Meslek Komiteleri Sektr Stratjileri Gelitirilmesi Payesi - "Gda Sektr"

iNDEKILER

1. KIRMIZI ETSEKTR1.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI .. . .. ....ww 7

LLl. Sektrn Tanm 7Ll.2. Sektr rnlerinin Tanm 7

1.1.2.1. Sektr rnleri 71.1.2.2. Sektr Hammaddesi 7

1.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER 81.2.1. Sektrn Geliimi ve Ekonomideki nemi 81.2.2. Sektrdeki Kurulular 91.2.3. Sektr Temel Gstergeleri 9

1.2.3.1. retim 91.2.3.2. hracat II1.2.3.3. thalat II1.2.3.4. stihdam II

1.2.4. Gmrk Birlii Kararnn Sektre Etkileri 121.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 121.4. SEKTRDEKi TEKNOLOJiK GEliMELER VE ETKiLERi 141.5. SEKTRN REKABETGC 151.6. SEKTRDE GELECEGE YNEliK BEKLENTiLER 181.7. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 19

2. KANATl SEKTR2.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI 27

2.1.1. Sektrn Tanm 272.1.2. Sektr rnlerinin Tanm 27

2.1.2.1. Sektr rnleri 272.1.2.2. Sektr Hammaddeleri 27

2.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER 272.2.1. Sektrn Ekonomideki nemi 272.2.2. Sektrn Geliimi 272.2.3. Sektr Temel Gstergeleri 28

2.2.3.1. Genel Yap 282.2.3.2. Sektrdeki Kurulular 292.2.3.3. retim 302.2.3.4. hracat-thalat 312.2.3.5. stihdam 32

2.2.4. Gmrk Birlii Kararnn Sektre Etkileri 322.3. DNYADA VE AB'DE SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 33

2.3.1. Dnya Kanatl Eti retimi ve Tketimi 332.3.2. AB lkelerinde Kanatl Eti retim ve Tketimi 352.3.3. Dnya Kanatl Eti D Ticareti 362.3.4. AB lkeleri Kanatl Eti D Ticareti 36

2.4. SEKTRDEKi TEKNOLOJiK GEliMELER VE ETKiLERi 372.5. SEKTRN REKABETGC 382.6. SEKTRDE GELECEGE YNELiK BEKLENTiLER 39

2.6.1. Trkiye rn Talebi w 392.6.2. Dnya rn Talebi 39

2.7. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 39

viii istanbul Sanayi Odas

iNDEKILER

3. SU RNLERi SEKTR3.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI 473.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER 47

3.2.1. Sektrn Ekonomideki nemi 473.2.2. Sektrn Geliimi 483.2.3. Sektr Temel Gstergeleri 48

3.2.3.1. Genel Yap 483.2.3.2. retim 493.2.3.3. hracat 533.2.3.4. thalat 55

3.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 553.3.1. Dnyada Sektrdeki Son Gelimeler 553.3.2. AB le likiler 57

3.4. SEKTRN REKABET GC 583.5. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 59

4. KONSERVE MEYVE-SEBZE VE SALA SEKTR4.1. KONSERVE MEYVE-SEBZE SEKTR 614.1.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI 614.1.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER 61

4.1.2.1. retim ve Kurulu Kapasite 614.1.2.2. hracat 614.1.2.3. thalat 63

4.1.3. SEKTRN DNYADAKi DURUMU VE GEliMELER 634.1.4. SEKTRN REKABET GC 644.1.5. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 654.11. DOMATES SALASI SEKTR 664.11.1.SEKTRN TANM VE KAPSAMI 664.11.2.SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER 66

4.I1.2.1. retim 664.11.2.2. hracat 674.I1.2.3. thalat 69

4.11.3.SEKTRN DNYADAKi DURUMU VE GEliMELER 694.11.4.SEKTRN REKABET GC 714.11.5.SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 73

Avrupa Binigine Tam ye/ik Srecinde iso Meslek Komite/eri Sektr Stratljileri Gelitirilmesi Pr

iNDEKILER

5. DONDURULMU GIDA SEKTR5.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI .......w 755.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER w75

5.2.1. retim 775.2.2. Tketim ve Satlar 775.2.3. hracat 785.2.4. thalat 795.2.5. stihdam ...............ww 79

5.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 795.3.1. Dnyada Sektrn Geliimi 795.3.2. lke Baznda Gelimeler 80

5.4. SEKTRN REKABETGC ... . .....w .........w 825.5. SEKTRSTRATEJiLERiVE POliTiKALAR w 83

6. BiTKiSELYAS SEKTR6.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI 89

6. I. I. Sektrn Tanm ....ww 896.1.2. Sektrn Kapsam w www 89

6. i.2.1. Balca Yal Tohumlar 896.1.2.2. Tohum Yalan .ww 896.1.2.3. Tropikal Yalar ............ww 896.1.2.4. Margarinler . .................................................................................w 90

6.1.3. Sektrn Hammadde ve Mamul rnleri 906.1.3.1. Sektrn Hammaddeleri (Girdileri) 906.1.3.2. Sektrn Mamul rnleri (ktlar) w 90

6. 1.4. Sektrn Katk Maddeleri ve Yardmc Maddeleri 906.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELERwww 92

6.2.1. Sektrn Ekonomideki nemi 926.2.2. Sektr Temel Gstergeleri 92

6.2.2.1. retim ve Kurulu Kapasite ...........................w 926.2.2.2. Tketim ............................................................ww 936.2.2.3. hracat ........w 946.2.2.4. thalat 946.2.2.5. stihdam 96

6.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 966.4. SEKTRN REKABETGC 986.5. SEKTRSTRATEJiLERiVE POLiTiKALARlww 99

x istanbul Sanayi Odas

iNDEKILER

7. ZEYTiNYAS SEKTR7.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI . 1037.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER ....w 103

7.2.1. retim ve Kurulu Kapasite ....w. . 1047.2.2. hracat . 1067.2.3. thalat . . 108

7.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 1097.4. SEKTRDEKi TEKNOLOJiK GEliMELER VE ETKiLERi 1127.5. SEKTRN REKABET GC 1137.6. SEKTRDE GELECEGE YNEliK BEKLENTiLER 1147.7. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR... . 114

7.7.1. Vizyon ve Misyon . 1147.7.2. Sektr Stratejileri ve Politikalar . . 114

8. ST VE ST RNLERi SEKTR8.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI ... . 119

xi

8.1.1. Sektrn Tanm . 1198.1.2. Sektr rnlerinin Tanm 119

8.1.2.1. Sektr rnleri . 1198.1.2.2. Sektr Hammaddesi . w 119

8.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER 1208.2.1. Sektrn Ekonomideki nemi . 1208.2.2. Sektrn Geliimi . 1208.2.3. Sektr Temel Gstergeleri . 121

8.2.3.1. Genel Yap . 1218.2.3.2. Sektrdeki Kurulular 1228.2.3.3. retim . 1228.2.3.4. hracat-thalat 1248.2.3.5. stihdam .... . 128

..........................1288.2.4. Gmrk Birlii Kararnn Sektre Etkileri ....8.3. DNYADA VE AB'DE SEKTRN

DURUMU VE GEliMELER . 1288.3.1. Dnyada St ve St rnleri Sektr . 1288.3.2. AB'de St ve St rnleri Sektr . 129

8.4. SEKTRN REKABET GC . 1308.5. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR . 133

8.5.1. Vizyon ve Misyon . 1338.5.2. Stratejiler ve Stratejik Hedefler 133

Avrupa Binigi'ne Tam ye/ik Srecinde iso Meslek Komite/eri Sektr Stratdileri Ge/iflirilmesi Payesi - "GdaSektr"

iNDEKILER

9. UN VE UNLU MAMULLER SEKTR9,1, SEKTRN TANM VE KAPSAMI 137

9.1.1. Sektrn Tanm 1379.1.2. Sektrrnlerinin Tanm 137

9.1.2.1. Sektrrnleri 1379.1.2.2. Sektr Hammaddeleri 137

9,2, SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER 1389.2.1. Sektrn Ekonomideki nemi 1389.2.2. Sektrn Geliimi 1389.2.3. Sektr Temel Gstergeleri 139

9.2.3.1. Genel Yap 1399.2.3.2. Sektrdeki Kurulular 1399.2.3.3. retim, hracat ve thalat 140

9.2.4. Gmrk Birlii Kararnn Sektre Etkileri 1419,3, DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 142

9.3.1. Dnyada Sektrn Geliimi 1429.3.2. Baz Avrupa lkelerinde Sektrn Geliimi 143

9,4, SEKTRDEKi TEKNOLOJiK GEliMELER VE ETKiLERi 1459.4.1. Dnya rn veya retim Teknolojisinde Genel Eilimler 1459.4.2. Trkiye retim Teknolojisinde Gelimeler 145

9,5, SEKTRN REKABET GC 1469,6, SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 147

10. NiASTA VE NiASTA BAZl EKERLERSEKTRo.. SEKTRN TANM VE KAPSAMI 149


o.z SEKTRDEKi MEVCUT DURUM VE GEliMELER 15110.2.1. Sektrn Geliimi 15110.2.2. Sektr Temel Gstergeleri 152

10.2.2.1. retim 15210.2.2.2. hracat-thalat 15410.2.2.3. stihdam 154

10.2.3. Gmrk Birlii Kararnn Sektre Etkileri 15410.2.4. AB'de ve Trkiye'de Mevcut Tarm Politikalar 155

10.2.4.1. AB Tarm Politikas 15510.2.4.2. Trkiye'de Mevcut Tarm Politikas 155

10,3, SEKTRDEKi TEKNOLOJiK GEliMELER VE ETKiLERi 15610,4, SEKTRN REKABET GC 156o.s. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 157

xii Istanbul Sanayi Odas

iNDEKILER

11. KARMA YEM SEKTR11.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI 161

11.1.1. Sektr rnlerinin Tanm 16111.1.2. Sektr Hammaddeleri 161

11.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER 16211.2.1. Sektrn Geliimi 16211.2.2. Sektr Temel Gstergeleri 163

11.2.2.1. Sektrdeki Kurulular 16311.2.2.2. retim 16411.2.2.3. hracat 16511.2.2.4. thalat 167

11.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 16811.4. SEKTRN REKABETGC 16911.5. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 169

12. BisKvi SEKTR12.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI 171




12.2.3.1. Genel Yap 17312.2.3.2. Sektrdeki Kurulular 17312.2.3.3. retim 17312.2.3.4. thalat 17512.2.3.5. hracat 17512.2.3.6. stihdam 175

12.2.4. Gmrk Birlii Karannn Sektre Etkileri 17612.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 176

12.3.1. Dnyada Sektrn Geliimi 17612.3.2. Dnyada retici Firmalarn Durumu 17712.3.3. Kresellemenin Sektr zerindeki Etkileri 17712.3.4. Seilmi lkelerdeki Uygulamalar 17712.3.5. AB le likiler 178

12.4. SEKTRDEKi TEKNOLOJiK GEliMELER VE ETKiLERi 17812.4.1. Dnya rn veya retim Teknolojisindeki Genel Eilimler 17812.4.2. Trkiye retim Teknolojisinde Gelimeler 179

12.5. SEKTRN REKABETGC 18012.6. SEKTRDE GELECEGE YNELiK BEKLENTiLER 181

12.6.1. Trkiye in rn Talebi 18112.6.2. Dnya in rn Talebi 181

12.7. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 18312.7.1. Vizyon ve Misyon 18312.7.2. Strateji ve Politikalar 183

Avrupa Binlgi'ne Tam ye/ikSrecinde iso Meslek KomiteleriSektr Strattjileri GelitirilmesiPnyesi - "GdaSektr" xiii

iNDEKILER

13. EKERLi MAMULLER SEKTR13.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI 185

13.1.1. Sektrn Tanm ... .m .....m 18513.1.2. Sektr rnlerinin Tanm 185

13.1.2.1. Sektrrnleri 18513.1.2.2. SektrHammaddeleri 187

13.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER m 18813.2.1. Sektrn Ekonomideki Yeri 18813.2.2. Sektr Temel Gstergeleri 188

13.2.2.1. Genel Yap 18813.2.2.2. eker Temel Gstergeleri 18913.2.2.3. ekerli Mamuller Temel Gstergeleri . 189

13.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 19413.3.1. Dnyada Sektrdeki Son Gelimeler 19513.3.2. AB le likiler 195

13.4. SEKTRN REKABETGC 19713.5. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALARimm 198

14. MAKARNA SEKTR14.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI.. .......mm 201




14.2.3.1. Sektrdeki Kurulular 20314.2.3.2. retim 20314.2.3.3. thalat . 20514.2.3.4. hracat 20614.2.3.5. stihdam 209

14.2.4. Gmrk Birlii Kararnn Sektre Etkileri 20914.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 21114.4. SEKTRDEKi TEKNOLOJiK GEliMELER VE ETKiLERi 212

14.4.1. Dnya rn veya retim Teknolojisinde Genel Eilimler 21214.4.2. Trkiye retim Teknolojisinde Gelimeler 212

14.5. REKABETGC ANAlizi .. .mm 21214.5.1. Rekabet Gcn Etkileyen Faktrler 21214.5.2. Sektrn Rekabet Gc 213

14.6. SEKTRDE GELECEGE YNEliK BEKLENTiLER 21514.6.1. YurtiTalep 21514.6.2. Dnya rn Talebi ...m 216

14.7. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 21814.7.1. VizyonveMisyon 21814.7.2. Stratejik Hedefler ve Politikalar 218

xiv istanbul Sanayi Odas

iNDEKILER

15. GIDA KATK VE YARDMC MADDELERi SEKTR15.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI 223

15.1.1. Sektrn Tanm . 22315.1.2. Sektr rnlerinin Tanm 223

15.1.2.1. Sektr rnleri 223223

15.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER..._ .._ 223Sektrn Geliimi ve Ekonomideki nemi 223Sektr Temel Gstergeleri 22415.2.2.1. Genel Yap 22415.2.2.2. retim-thalat-hracat 22415.2.2.3. stihdam 224

15.2.3. Gmrk Birlii Kararnn Sektre Etkileri .. . 22415.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 225

15.3.1. Dnyada Sektrn Geliimi . 22515.3.2. AB ile likiler .... 225

15.4. SEKTRN REKABETGC 226

15.1.2.2. Sektr Hammaddeleri .

xv

15.2.1.15.2.2.

15.5. SEKTRDE GELECEGE YNEliK BEKLENTiLER 22715.6. SEKTR STRATEJiLERiVE POLiTiKALARI 228

15.6.1. Vizyon ve Misyon . 22815.6.2. Strateji ve Politikalar._ 228

16. ALKOLL iECEKLER SEKTR16.1. YKSEKALKOLL iECEKLER SEKTR16.1.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI ....

...................229. 229

16.1.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER ....... 23016.1.2.1. Sektrn Geliimi 23016.1.2.2. Sektr Temel Gstergeleri 230

16.1.2.2.1. retim 23016.1.2.2.2. hracat 23016.1.2.2.3. thalat . 231

16.1.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 23216.1.4. SEKTRN REKABETGC 23316.1.5. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 235

23616.11.DK ALKOLL iECEKLER SEKTR (BiRA SEKTR)16.11.1.SEKTRN TANM VE KAPSAMI 236

. 236.................236

16.II.2.2. Sektr Temel Gstergeleri . 23716.II.2.2. 1. retim 23716.II.2.2.2. hracat 24016.II.2.2.3. thalat .. 240

16.11.3.SEKTRN REKABETGC ...16.11.4.SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR .

16.11.2.SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER ..16.II.2. 1. Sektrn Geliimi

. 241.... 242

Avrupa Birfigi'ne Tam yelik Srecinde iso Meslek Komiteleri Sektr Stratljileri Gelifdrilmesi Prtyesi - "GdaSektr"

iNDEKILER

17. GAZLI iECEKLER VE MEYVE SUYU SEKTR17.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI... .....245

17.1.1. Sektrn Tanm 24517.l.2. Sektr rnlerinin Tanm: 245

17.1.2.1. Sektrrnleri 24517.l.2.2. Sektr Hammaddeleri 245


17.2.3.1. Genel Yap .... w 24717.2.3.2. retim ve Talep 24817.2.3.3. hracat 24917.2.3.4. thalat 25017.2.3.5. Dnya Ticareti 252

17.2.4. Gmrk Birlii Kararnn Sektre Etkileri 25317.3. SEKTRN REKABET GC 25317.4. SEKTR STRATEJiLERiVE POLiTiKALARI 255

18. SU VE MADEN SUYU SEKTR18.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI 25718.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER 257

18.2.1. retim www 25718.2.2. Tketim 25818.2.3. hracat-thalat 25918.2.4. stihdam .........................................................................................................................................................ww259

18.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GEliMELER 25918.4. SEKTRN REKABET GC 26018.5. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALARlwww 261

19. HAZR YEMEK SEKTR19.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI 263

19.1.1. Sektrn Tanm 26319.1.2. Sektr rnlerinin Tanm ve Sektr Hammaddeleri (Girdileri) 263

19.2. SEKTRN GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER 26319.2.1. Sektrn Ekonomideki nemi 26319.2.2. Sektrn Geliimi 26419.2.3. Sektr Temel Gstergeleri . ..w 265

19.2.3.1. retim 26519.2.3.2. Tketim 26619.2.3.3. hracat-thalat . 26619.2.3.4. stihdam 266

19.3. SEKTRDEKi TEKNOLOJiK GEliMELER VE YATRMLAR 26719.4. SEKTRN REKABET GC 26819.5. SEKTR STRATEJiLERiVE POliTiKALAR 269

19.5.1. Vizyon ve Misyon 26919.5.2. Stratejik Hedefler 269

xvi istanbul Sanayi Odas

GRAFIKLER VE TABLOLAR LISTESI

xvii

1. KIRMIZI ETSEKTR

Grafikler

Grafik 1. 2004 dnya yl bykbaet retiminin dalm .

Grafik 2. 2004 dnya yl kkbaet retiminin dalm .

Tablolar

Tablo 1. 2000 yl tanm saymna gre12 kk ve bykba hayvan varl 8

Tablo 2. Tr ve rkara gre Trkiye'deki12 hayvan says 9

Tablo 3. Krmz et ve mamulleri arz vekullanm dengesi 10

Tablo 4. Barsak ihracat ve ithalat II

Tablo 5. Trkiye krmz et sektr Swot analizi 16

Tablo 6. Et ve et mamulleri sanayiinde tahminler 18

Ek la. Trkiye'nin lkelere grebarsak ihracat 22

Ek 1b. Trkiye'nin lkelere grebarsak ithalat 24

Ek2a. 1999-2001 mezbaha-kombina vekesimhane kesim sonulan 24

Ek2b. 2002-2003 mezbaha kesim miktarlan 25

Ek3. Tr ve rkara gre et retimi 25

Ek 4. Et ve et rnleri sektr ulusalrn ve faaliyet snflandrmas 25

Avrupa 8iliirne Tam yelik Srecinde iso Meslek Komite/eri Sektr Straffjileri Gelitirilmesi Payesi - "GdaSektr"

GRAFiKLER VE TABLOLAR isTESi

2. KANATl SEKTR

Grafikler

Grafik 1. Kanatl eti retiminin geliimi 28

Grafik 2. Toplam kanatl eti retiminin geliimi 30

Grafik 3. Toplam kanatl eti ihracat 31

Grafik 4. Tavuk ve hindi kanatl eti ithalat 32

Grafik 5. Dnya pili eti retiminin geliimi 33

Grafik 6. 2002 yl dnya pili eti retim sralamas 34

Grafik 7. 2000 yl dnya kanatl etitketim sralamas . 34

xviii

Tablolar

Tablo 1. 2004 yl pili eti reticileripazar paylar 29

Tablo 2. Kanatl eti retim ve tketiminingeliimi 30

Tablo 3. rn baznda kanatl eti ihracatnngeliimi 31

Tablo 4. Kanatl eti ihracat ve ithalatnngeliimi 31

Tablo 5. Tavuk ve hindi kanatl eti ithalat 31

Tablo 6. Dnya sr-domuz-tavuk etitketiminin geliimi 34

Tablo 7. AB yesi lkelerde pili eti retimi 35

Tablo 8. AB kanatl sektrndengrlen gelime 36

Tablo 9. 1999 ylnda AB lkelerindekii bana ve toplam kanatl eti tketimi 36

Tablo 10. Trkiye kanatl sektr Swot analizi 38

Ek la. Trkiye'nin 2002 yl lkelere grekanatl eti ve sakatat ihracat 41

Ek lb. Trkiye'nin 2003 yl lkelere grekanatl eti ve sakatat ihracat 42

Ek2a. 2002 yl dnya pili etiretim sralamas 43

Ek2b. 2000 yl dnya kanatl etitketim sralamas 44

Ek3a. Dnya kanatl eti d ticaretinin geliimi 45

Ek3b. Dnya pili eti d ticaretinin geliimi 45

Ek3c. Dnya hindi eti d ticaretinin geliimi 45

istanbul Sanay Odas


xix

3. SU RNLERi SEKTR

Grafikler

Grafik 1. Su rnleri retiminin blgesel dalm 49

Grafik 2. Yetitiricilik tesislerinin saysal dalm 51

Grafik 3. Yetitiricilik tesislerininkapasitelerine gre dalm 51

Tablolar

Tablo 1. retim kaynaklannn dalm 49

Tablo 2. Su rnleri retimi 49

Tablo 3. Su rnleri retiminin blgesel dalm 49

Tablo 4. Su rnleri retimi 50

Tablo 5. Su rnleri yetitiricilik tesisleri 50

Tablo 6. rn tr ve ileme ekline greonay numaral tesisler 51

Tablo 7. Su rnleri ihracat 52

Tablo 8. lkelere gre su rnleri ihracat 52

Tablo 9. Su rnleri ithalat 54

Tablo o. lkelere gre su rnleri ithalat 54Tablo ll. Dnyada toplam avlanan balk miktan 56

Tablo 12. Dnya balk ve su rnleritoplam ihracat 57

Tablo 13. Dnya balk ve su rnleri toplam ithalat 57

Tablo 14. Trkiye su rnleri sektr Swot analizi 58

Avrupa Bir/igine Tam liyelik Srecinde iso Meslek Komiteleri Sektr Stratdileri Gelitirilmesi Pro/esi - "GdaSektr"


4. KONSERVE MEYVE-SEBZE VE SALA SEKTR

Tablolar

Tablo 1. Konserve meyve-sebze retimi 61

Tablo 2. Konserve meyve-sebze ihracat 62

Tablo 3. Trkiye'nin lkeler itibariylekonserve meyve-sebze ihracat 62

Tablo 4. Konserve meyve-sebze ithalat w 63

Tablo 5. Dnya ihracatnda nde gelen lkelerve ihracat deerleri 63

Tablo 6. Dnya ithalatnda nde gelen lkelerve ithalat deerleri 64

Tablo 7. Trkiye konserve meyve-sebzesektr Swot analizi w........................................................w 64

Tablo 1. Domates ve sanayi tipi domates retimi 66

Tablo 2. Domates salas retimi 66

Tablo 3. Domates salas ihracat 66

Tablo 4. Trkiye'nin lkeler itibariyledomates salas ihracat 67

Tablo 5. Domates salas ihracat ...........................................w 67

Tablo 6. Domates salas ithalat ...........w 69

Tablo 7. Domates salas ithalatww 69

Tablo 8. Dnya ihracatnda nde gelen lkelerve ihracat deerleri w 69

Tablo 9. Dnya ithalatnda nde gelen lkelerve ithalat deerleri 70

Tablo l O, Trkiye domates salas sektrSwot analizi w 71

Ek 1. Trkiye'nin konserve meyve-sebzeretimi .ww 74

istanbul Sanayi Odas


5. DONDURULMU GIDA SEKTR

Grafikler Tablolar

Grafik 1. Yllk kii ba Tablo 1. Sektrdeki ilk 10 firma 76dondurulmu gda tketimi 77

Tablo 2. Dondurulmu gda retimi 77Grafik 2. Meyve-sebze mamulleri sat fiyatlan 78 Tablo 3. Trkiye'nin dondurulmu gda pazanGrafik 3. Dondurulmu gda ihracat 78 bykl 78

Grafik 4. Dondurulmu gda ithalat 78 Tablo 4. Trkiye dondurulmu gda sektrSwot analizi 82

Ek 1. GTp ve SITC sistemine grern kodlan 86

Ek 2. Dondurulmu gda sanayii ISICsnflandrma listesi (GTp baznda) 86

Ek3. Dondurulmu rnlerin GTp bazndagmrk giri cetveli bilgileri 88

6. BiTKisELYAS SEKTR

Grafikler Tablolar

Grafik 1. Bitkisel ya ihracat 94 Tablo I. Sektrn hammaddeleri (girdileri) 90

Grafik 2. Yal tohum ithalat 95 Tablo 2. Sektrr mamul rnleri (ktlan) 91

Grafik 3. Bitkisel ya ithalat 95 Tablo 3. Sektrn katk maddel~ri veyardmc maddeleri 91

Grafik 4. Dnya bitkisel ya retim,tketim, ihracat ve ithalat miktarlan 97 Tablo 4. Dnya yal tohum retimi 92

Tablo 5. Bitkisel ya retimi 92

Tablo 6. Margarin tketimi 93

Tablo 7. Bitkisel ya i tketimi 93

Tablo 8. Bitkisel ya ihracat 94

Tablo 9. Bitkisel ya ithalat 95

Tablo 10. Trkiye bitkisel ya sektr Swot analizi 98

xxiAvrupa Bittii'ne Tam ye/ik Srecinde iso Meslek Komite/eri Sektr Strat'!iileri Gelitirilmesi Prqjesi - "Gda Sektr"


7. ZEYTiNYAS SEKTR

Grafikler

Grafik 1. Balca zeytinyaretici lkeler itibariyle periyodisite 104

Grafik 2. Trkiye'nin sezonlar itibariylezeytinya retimi 105

Grafik 3. Trkiye'nin zeytinya ithalat o8

Grafik 4. Dnya zeytinya retiminin dalm 110

Tablolar

Tablo I.

Tablo 2.

Trkiye'de zeytin retimi 104

Trkiye'nin sezonlar itibariylezeytinya ihracat 106

Grafik 5. Dnya zeytinya tketiminin dalm mIl Grafik 6. Dnya zeytinya ithalatnn dalm III

Grafik 7. Dnya zeytinya ihracatnn dalm 1

xxii

Trkiye'nin yllar itibariyle eitlere grezeytinya ihracat 106

Tablo 4. Trkiye'nin yllar itibariyle lkelere grezeytinya ihracat 107

Tablo 3.

Tablo 5. lkeler itibariylednya zeytinya ihracat 09

Tablo 6. lkeler itibariylednya zeytinya ithalat 110

Tablo 7. Dnya zeytinya temel gstergeleri 10Tablo 8. Trkiye zeytinya sektr Swot analizi 12Ek 1. AB Ekonomik ve Sosyal Komitesi'nin

zeytinyann nemine ve ok ilevliyapsna ilikin karar 117

Ek2.

Ek3.

Trkiye'de zeytinyana verilen primler .... 8AB'de ve Trkiye'de zeytinliklerin yapsaldurumu: tipik zellikler 18



8. ST VE ST RNLERi SEKTR

Grafikler Tablolar

135135135

Grafik 1. St ve st rnleri ihracat 125

126

Tablo 1. St ve st rnleri ve GTp numaralar 119

Tablo 2. Trkiye'de hayvan vesalan hayvan says 122

Tablo 3. 2003 yl st retimi ve verimde srgenotiplerinin ald pay 122

Tablo 4. rn gruplar bazndasektrdeki kurulular, retim,kurulu kapasite ve KKO'lar 123

Tablo 5. St ve st rnleri retimi 123

Tablo 6. Balca rnler itibariylednya st rnleri retimi 123

Tablo 7. lkeler itibariyleTrkiye'nin st rnleri ihracat 125

Tablo 8. lkeler itibariyleTrkiye'nin st rnleri ithalat 126

Tablo 9. Balca rnler itibariylednya st rnleri ihracat 127

Tablo o. Balca rnler itibariylednya st rnleri ithalat 127

Tablo ll. Balca rnler itibariyle AB lkelerist rnleri ithalat, Trkiye ihracat 127

Tablo 12. Trkiye-AB ilikilerinde alnan veverilen tavizler 127

Tablo 13. Trkiye st ve st rnleri sektrSwot analizi 130

135135

Grafik 2. St ve st rnleri ithalat

Grafik 3. Trkiye ve baz lkelerdekii bana yllk st vest rnleri tketimi . 128

xxiii

Ek la. Trkiye st retimi

Ek lb. AB (15) hayvan varl

AB (15) st retimi .

Dnya toplam st arz,kullanm ve ticareti .

Ek le.

Ek Id.

Ek le.

Ek If.

Trkiye toplam st arz ve kullanm

lke baznda st inei grup byklkleri 136

Avrupa Biniine Tam ye/ik Srecinde iso Meslek Komite/eri Sektr Strattjileri Gelitirilmesi Pr


9. UN VE UNLU MAMULLER SEKTR

Tablolar

Tablo . Un talebi, retimi ve ihracat 141Tablo 2. Ekmek talebi ve retimi 141

Tablo 3. Trkiye un ve unlu mamuller sektrSwot analizi 146

o. NiASTA VE NiASTA BAZl EKERLERSEKTR

Tablolar

Tablo 1. Niasta ve niasta bazl rnlerinkullanm yerleri 150

Tablo 2. Niasta retimi ve talebi 153

Tablo 3. Niasta bazl tat1andnclarretimi ve talebi 153

Tablo 4. Niasta ihracat ve ithalat 153

Tablo 5. Niasta bazl tat1andnclarihracat ve ithalat 153

Tablo 6. 2004 ylnda niasta veniasta bazl tat1andnlar ihracatndadeer olarak en fazla ihracat yaplanbe lke 154

Tablo 7. 2004 ylnda niasta veniasta bazl tat1andnlar ihracatndadeer olarak en fazla ithalat yaplanbe lke 154

Tablo 8. Trkiye niasta ve niasta bazlekerler sektr Swot analizi 156

ll. KARMA YEM SEKTR

Tablolar

Tablo 1. Karma yem fabrikalarnn say,kapasite ve KKO'lar 163

Tablo 2. Karma yem fabrikalarnn kapasite. gruplarna gre dalm (2003) 163

Tablo 3. Karma yem retiminin geliimi 164

Tablo 4. 2003 yl yem sanayii ihracat 165

Tablo 5. 2004 yl yem sanayii ithalat ve ihracat 166

Tablo 6. Yem sanayii ithalatnn geliimi 167

Tablo 7. Trkiye karma yem sektr Swot analizi 169

xxiv istanbul Sanayi Odas


12. BisKvi SEKTR

Grafikler

Grafik 1. Biskvi retimi 174

Grafik 2. Biskvi ithalat 174

Grafik 3. Biskvi ihracat 174

Grafik 4. Kii ba yllk biskvi tketimi 178

Grafik 5. Biskvi sanayii rakabet gc endeksi 181

Grafik 6. Trkiye iin rn talebi 182

13. EKERLi MAMULLER SEKTR

Tablolar

Tablo 1. Sektr hammaddeleri ve fonksiyonlar 171

Tablo 2. Sektrde istihdam durumu 175

Tablo 3. Trkiye biskvi sektr Swot analizi 180

Tablo 4. lke gruplan itibariyle kii banayllk biskvi tketimi 181

Tablo 5. Dnya iin rn talebi 181

Tablolar

Tablo 1. Sakz1ann eitlerine gre pazar paylan 186

Tablo 2. ekerli rnlerde maksimum hammaddekullanm oranlan 187

Tablo 3. eker retimi 189

Tablo 4. eker ihracat 189

Tablo 5. eker itlalat 189

Tablo 6. ekerli ve ikolatah mamuller retimi 189

Tablo 7. ekerli ve ikolatah mamuller ihracat 190

Tablo 8. Jleli ve sakzh ekerlernede Trkiye'ninen fazla ihracat yapt lkeler 191

Tablo 9. ikolata ve kakaolu rnlerde Trkiye'ninen fazla ihracat yapt lkeler 191

Tablo 10. Sakzda Trkiye'nin en fazlaihracat yapt lkeler 192

Tablo 11. Helva ve lokumda Trkiye'nin en fazlaihracat yapt lkeler 192

Tablo 12. ekerleme, ikolata ve kakaolu rnler,sakz ithalat 192

Tablo 13. Sektrde dnyada en fazlaithalat yapan lkeler 194

Tablo 14. Dnyada ve Trkiye'de sektr temelgstergeleri 194

Tablo 15. Sektrde AB lkeleri ve Trkiye ticareti 196

Tablo 16. Trkiye ekerli mamuller sektrSwot analizi 197

Avrupa Birliine Tam yelik Srecinde iso Meslek Komiteleti Sektr Strat~ileri Gelitirilmesi Pnyesi - "GdaSektr"


14. MAKARNA SEKTR

Grafikler Tablolar

Grafik 1. lke baznda dnya makama retimi

Grafik 2. Trkiye'nin yllar itibariylemakama retim ve talebi 205

Grafik 3. Makama ithalat 206

207

204 Tablo 1. 2004 yl dnya kii bayllk makama tketimi 202

Tablo 2. Trkiye'nin yllar itibariylemakama retimi veihracatnn karlatrmas 208

Tablo 3. Trkiye makama sektr Swot analizi 214Grafik 4. Makama ihracat .

Grafik 5. Trkiye'nin yllar itibariylemakama retimi veihracatnn karlatrmas 207

Grafik 6. lke gruplar itibariylednya makama retimi ...........................................216

15. GIDA KATK VE YARDMC MADDELERi SEKTR

Tablolar

Tablo 1. Trkiye gda katk ve yardmc maddelerisektr Swot analizi 226

xxvi istanbulSanayiOdas


,16. ALKOLL iECEKLER SEKTR

Grafikler

Grafik 1. Avrupa ve Trkiye'de kii banabira tketim miktar .................................238

Tablolar

Tablo i. Yksek alkoll iecekler retimi 231

Tablo 2. Yksek alkoll iecekler retimi 231

Tablo 3. arap retimi ........................23 i

Tablo 4. Yksek alkoll iecekler ihracat 231

Tablo 5. arap ihracat 231

Tablo 6. Yksek alkoll iecekler ithalat 231

Tablo 7. Yksek alkoll iecekler ithalat 232

Tablo 8. arap ithalat 232

Tablo 9. nemli baz rnler itibariyle dnyaalkoll ve alkolsz iecek ihracat ...............232

Tablo o. nemli baz rnler itibariyle dnyaalkoll ve alkolsz iecekler ithalat 232

Tablo ii. Trkiye yksek alkoll iecekler sektrSwot analizi 234

Tablo 12. Trkiye arap sektr Swot analizi. 234

Tablo 13. Bira sektrndeki nemli baz reticiler ..237

Tablo 14. Bira retimi 237

Tablo 15. Bira sektr temel gstergeleri ...................238

Tablo 16. 2004 yl dnya bira retimindeilk 20 lke. 239

Tablo 17. Sektr retim, ihracat ve ithalatnnTrkiye ve dnya iindeki pay 239

Tablo 18. Bira ihracat .. 240

Tablo 19. Sektrde Trkiye'ninen fazla ihracat ve ithalat yapt lkeler 240

Tablo 20. Bira ithalat 240

Tablo 21. Sektrde Trkiye'nin en fazlaithalat yapt lkeler 240

Tablo 22. Trkiye bira sektr Swot analizi 241

Ek i. Sektrde dnyada en fazlaihracat ve ithalat yapan lkeler 243

Ek 2. AB lkeleri ithalat ve ihracatndaTrkiye'nin pay 243

xxviiAvrupa Birtigi'ne Tam yelik Srecinde iso Mes/ek Komite/eri Sektr Strat'!ii/eri Geliftiri/mesi Pajesi - "GdaSektr"


17. GAZLI iECEKLER VE MEYVE SUYU SEKTR

Grafikler Tablolar

Grafik 1. Trkiye iecek pazar 246 Tablo 1. Sektr rnleri 245

Grafik 2. Meyve suyu d ticareti 252 Tablo 2. Meyve suyu retimi 247

Tablo 3. Gazl iecekler retimi 247

Tablo 4. Meyve suyu vekonsantresi talebinin geliimi 247

Tablo 5. Meyve suyu ve konsantresi ihracat 249

Tablo 6. Trkiye'nin meyve suyu vekonsantresi ihracatnda ilk on lke 249

Tablo 7. Merubat rnleri ihracat 250

Tablo 8. 2004 yl Trkiye gazl ieceklerihracatnda deer olarak ilk on lke 250

Tablo 9. Trkiye'nin meyve suyu vekonsantresi ithalat 251

Tablo 10. Trkiye'nin meyve suyu vekonsantresi ithalatnda ilk on lke 251

Tablo 11. Merubat rnleri ithalat 251

Tablo 12. Trkiye meyve suyu Swot analizi 254

Tablo 13. Trkiye gazl iecek Swot analizi 254

18. SU VE MADEN SUYU SEKTR

Tablolar

Tablo 1. Su ve maden suyu retimi 257

Tablo 2. Su ve maden suyu ihracat ve ithalat 258

Tablo 3. Geri dnmsz ambalajl kaynak suyuihracat ve ithalat 258

Tablo 4. Trkiye su ve maden suyu sektrSwot analizi 260

xxviii istanbul Sanay Odas


19. HAZR YEMEK SEKTR

Tablolar

Tablo 1. Hazr yemek sektrndeki iletmelerin2003 yl cirolarnn dalm 263

Tablo 2. Sektrdeki firmalarn kurulular 264

Tablo 3. Yemek irketlerinin profili

Tablo 4. Yemek fabrikalarnntoplam kapal alan .

Tablo 5. retimde tama ve yerinderetim paylar

.......................264

264

Tablo 6. Yemek firmalarnn gnlk toplam retimkapasitelerine gre dalm. . 265

Tablo 7. Yemek firmalarnn aylk toplam retimkapasitelerine gre dalm 265

Tablo 8. Tketirnde kamu ve zel sektrn pay 266

Tablo 9. Hazr yemek sanayiinde alanlarneitim durumuna gre dalm 266

Tablo LO. Hazr yemek sanayiinde alanlarnortalama alma srelerinegre dalm 266

Tablo i i. Hazr yemek fabrikasndagerekli makine ve tehizat kullananfirmalarn oran . .......267

Tablo 12. Hazr yemek sektrnde seilmibaz belgelere sahip iletmelerin oran 267

Tablo 13. Trkiye hazr yemek sektrSwot analizi .. ...........268

265

Avrupa 8ir/igine ram yelik Srecinde iso Meslek Komiteleri Sektr Strattjileri Gelitirilmesi Prqjesi - "GdaSektr" xxix

SUNU

Kreselleme ve teknolojik deiim; yeni frsatlar, yeni ortaklar yannda yeni zorluklar ve tehditleri de beraberindegetirmitir. Kresel ekonomik sistemde, anahtar kelime, rekabet gc olmutur. Deien ve giderek serleenrekabete hazrlanmak ve bu yarta ne gemek iin doru stratejik kararlarn alnmas ve bunlar uygulamaya dnkadmlarn bugnden atlmas gerekmektedir. Bir baka ifadeyle uzun dnemde baar, srdrlebilir ve fark yaratanstratejilerin zamannda gelitirilmesine ve uygulamaya konmasna baldr.

rnein, yelik mzakerelerine baladmz AB, 2000 ylnda hazrlad ve 2005 ylnda revize ettii Lizbon Stratejisiile, Birliin 2010 ylna kadar dnyada srdrlebilir ekonomik byme kapasitesine sahip en rekabeti ve endinamik bilgi ekonomisi olmasn hedeflemitir. AB, bu hedefe ulamak iin tm olanaklarn seferber ederken,byme, istihdam ve rekabet gcnn hayati nemine yapt vurgularla kararl bir biimde yolunda ilerlemeyealmaktadr.

Kresel rekabet koullarnn getirdii frsat ve tehditlere kar hazrlkl olmak, deiimin ynn kavrayabilmekve gelecee uygun hazrlklar yapabilmek yaklamn temel alan Odamz da 2001 ylndan bu yana "Avrupa Birlii'neTam yelik Srecinde istanbul Sanayi Odas Meslek Komiteleri Sektr Stratejileri Gelitirmesi Projesi"ni yrtmektedir.Projenin hedefi, Trkiye'nin AB'ye tam yelik srecinde, iso Meslek Komiteleri aracl ile, imalat sanayi sektrlerimiziniinde bulunduklar durumun tespiti ve bu sektrlerin rekabet glerinin artmas iin dnyadaki gelimeler paralelindeuygulanmas gereken strateji ve politikalarn saptanmasdr. Projemiz kapsamnda ilk olarak "Elektronik veTelekomnikasyon Sektr" raporu yaynlanm, bunu srasyla "Otomotiv Sanayii Sektr", "Deri ve Deri rnleri,Ayakkab, Ayakkab Yan Sanayii ve Suni Deri Sektr" ile "Kimya Sektr" raporlar izlemitir. "Gda Sektr" iseserinin beinci raporunu oluturmaktadr.

Gda Sanayii raporu Odamz bnyesinde sektr temsil eden 1. Grup "tlm Gda Mamulleri" Sanayii, 2. Grup"Kakaolu ve ekerli Mamuller" Sanayii, 3. Grup "Karma Gda" Sanayii, 4. Grup "Konserve Gda" Sanayii MeslekKomiteleri yelerimiz, ilgili sektrel birlik ve dernekler, sektrde nde gelen kurulu temsilcileri ve firmalarnprofesyonel uzmanlarnn katk ve almalaryla gerekletirilmitir.

Gda sanayii, retilen rnlerin okluu ve eitlilii nedeniyle, ok fazla alt sektr ieren bir niteliktedir. almamzdagda sanayii, "Krmz Et", "Kanatl", "Su rnleri", "Konserve Meyve-Sebze ve Sala", "Dondurulmu Gda", "BitkiselYa", "Zeytinya", "St ve St rnleri", "Un ve Unlu Mamuller", "Niasta ve Niasta Bazl ekerler", "Karma Yem","Biskvi", "ekerli Mamuller", "Makarna", "Gda Katk ve Yardmc Maddeleri", "Alkoll iecekler", "Gazl ieceklerve Meyve Suyu", "Su ve Maden Suyu" ve "Hazr Yemek" olmak zere 19 alt sektr olarak incelenmitir. Busnflandrma, uluslararas tanmlar ve Odamz gda sanayiini temsil eden Meslek Komiteleri yelerimizin grleridorultusunda yaplmtr.

almamzda, 19 alt sektr baznda, ncelikle stratejik dnmlere ak bir biimde ulusal ve uluslararas boyuttadurum deerlendirmesi yaplmtr. Bir anlamda, her bir alt sektrn fotoraf ekilmeye allmtr. Daha sonra,yine alt sektr baznda rekabet gc analizleri yaplarak gl ve glendirilmesi gereken yanlar belirlenmi,sektrlerin nndeki frsat ve tehditler ortaya konulmutur. Ayrca, alt sektrler adna stratejiler gelitirilmi ve bustratejilerin yaama geirilmesi iin yaplmas gerekenler, "politikalar" olarak nerilmitir.

Gda sanayiinin ana hammaddesini tarmsal rnler oluturduu iin, sektrn yaps ve geliimiyle lke tarmarasnda ok yakn ve dorudan bir etkileim bulunmaktadr. lkemiz asndan bakldnda, tarm ve tarma dayalgda sanayiinde salanan gelimenin snrl dzeyde gerekletii grlmektedir. Sektrn temel girdilerden(tarladan) balayp tketime (sofraya) kadar olan retim zincirinin tm halkalarnda sorunlar olduka fazladr.Tarm sektrnn yapsal sorunlar ve bunlarn sektre yansmalar, kaliteli, srekli, yeterli, rekabeti fiyatla standarthammadde teminindeki sorunlar, kayt dlk ve kayt dln yaratt haksz rekabet, tketim ve gmrk vergioranlarnn ykseklii ve tutarszl, belge dzenindeki sorunlar, gda denetimi ve gvenlii, Trkiye gda sanayiininnemle ele alnmas gereken temel sorunlardr.

Istanbul Sanayi Odas

SUNU

Bu sorunlarn kalc zm iin ncelikle Trkiye-AB tarm entegrasyonunun salanmas gerekmektedir. AB veDnya Ticaret rgt'nn tarmsal rnlerde gmrk tarifelerini indirme eilimleri lkemizi de yakndanilgilendirmekte ve tarmmz ve gda sanayiimiz iin nemli bir tehdit oluturmaktadr. Trkiye, lke iin vazgeilmezolan tarm mutlaka yeniden yaplandrmak zorundadr. Bu amala, AB ile uyumlu ve sanayi ile btnleecek birtarm vizyonunun ivedilikle oluturulmas ve tarm sektrnde verimliliinin artrlmas olmazsa olmaz gereklerdenbiridir.

te yandan, rekabet koullarndaki pek ok dezavantajna karn Trkiye gda sanayii, gda teknolojisinde kaydedilengelimeler sonucunda dorudan ihracata ynelik retim yaparak uluslararas piyasalarda nemli bir konumaulamtr. Gda sanayii, salad katma deer, yaratt istihdam ve GSMH'ya katks asndan Trkiye'nin ncve rekabet potansiyeli en yksek sektrlerinden biridir. Toplam istihdamn te birini oluturan tarm sektrnnGSMH'ya katksnn %ll'ler dzeyinde olmas nedeniyle bu sektrle dorudan ilikili olan gda sanayii de, Trkiyeasndan stratejik bir neme sahiptir.

Gda sanayii sektr raporumuzun, corafya ve iklim koullar itibariyle tarmn hemen hemen tm kollarndadnyann en ansl lkelerinden biri olan, ama ne yazk ki, tarmsal retim ve verimi bir trl artramayan lkemizin,sahip olduu bu stn ve avantajl konumunun frsata dntrlmesine almlar getirmesini ve katkda bulunmasndiliyoruz.

Bu almamza emek veren 1. Grup "tlm Gda Mamulleri" Sanayii, 2. Grup "Kakaolu ve ekerli Mamuller"Sanayii, 3. Grup "Karma Gda" Sanayii ve 4. Grup "Konserve Gda" Sanayii Meslek Komitesi yelerimize, bukornitelerimizde bir nceki dnemde grev yapan eski Meslek Komitesi yelerimize, almamza katlan siviltoplum kurulularna, sektr mensuplarna, Odamz alanlarna ve katkda bulunan tm kii ve kurululara teekkrediyoruz.

SayglarmzIa,

C. Tanl KK

stanbul Sanayi OdasYnetim Kurulu Bakan

xxxiAvrupa Birfiine Tam Uyelik Srednde iso Mes/ek Komite/eri Sektr Strattji/eri Geli?tiri/mesi Pnyesi - "GdaSektr"

istanbul Sanay Odasxxxii

.. ..GIDA SEKTORU

Tarm ve tarma dayal sanayii, lke nfusununbeslenmesinin garanti altna alnmas asndanstratejik neme sahip, vazgeilemez, temel birsektrdr ve yzyllar boyunca da balca zenginlikkayna olmutur. zellikle son yirmi ylda dinamikgelimelere tank olunan tarm sektr, gemiteolduu gibi bugn de tm lkeler iin hassas sektrolma zelliini korumaktadr. Nfusun beslenmeihtiyacn karlamasnn yan sra, sanayi sektrnehammadde salamas ve ayn zamanda sanayirnlerinin potansiyel alcs olmas tarm hassassektr haline getiren nedenlerin bandagelmektedir. retiminin byk oranda doakoullarna bal oluu, tarm rnlerinin arz-talepesnekliinin dier sektr rnlerine oranla dk,fakat retim periyodunun daha uzun olmas tarmsektrnn dier ayrt edici zellikleri arasndadr.Tarm sektr, toplumda sosyal dengelerinsalanmas ve korunmasna ynelik katklarasndan da zel bir nem tamaktadr,Gda sanayii, tarmdan salad bitkisel ve hayvansalhammaddeyi, uygulad bir veya daha fazla ilemle,raf mr uzun ve tketime hazr rnleredntren bir imalat sanayii koludur, Gdasanayiinin ana hammaddesini tarmsal rnleroluturduu iin sektrn yaps ve geliimiyle lketarm arasnda ok yakn ve dorudan bir etkileimbulunmaktadr. Tarmsal retimin mevsime veyreye bal deikenliine karlk gdagereksiniminin sreklilii, abuk bozulmaeilimindeki tarmsal rnlere belirli bir ileme vemuhafaza ynteminin uygulanmasn zorunluklmakta ve bu ilevi de gda sanayii yerinegetirmektedir.

i Aziz Eki ve dierleri, Gda Sanayinde YapsalOeiim/er, IMO Yayn, s.l,http://www.zmo.org.lr/ekinlikler/6Ik05/049azizeksi.pdf.(05.11.2005).

GSMH iindeki pay % 8,8% 14,1% 11,7% 13,7% 1,9% 31,1% 5,3

imalat sanayii retimindeki payimalat sanayii katma degeri iindeki payimalat sanayii sektr alanlar iindeki payTrkiye istihdam iindeki payKatma deer / retim kymetiToplam ihrocollaki pay

imalat sanayii ile ilgili Oifnin en son bilgileri 2001 y/ma aiffir. Trkiye ~tihdam iindeki pay veihracat bilgisi 2004 ylma aiffir.Tablo .Gda sanayiine ait ba byklkler

Avrupa Birliine Tam yelik Srecinde iso Meslek Komiteler Sektr Strattjileri Gelitirilmesi Prqiesi - "GdaSektr"

GdaSanayii Sektr

Gnmz dnyasnda lkelerin ne kadar ekilebilirtopraa sahip olduklar nemini yitirmi, ekilebilirtopraklarndan ne kadar katma deer yaratabildiklerinemli hale gelmitir. rnein, 16 milyon nfusave 41.526 km2 yzlmne sahip Hollanda'nntarm, gda ve hayvanclk rnleri ihracat 2004ylnda 42 milyarABDDolarn amtr. Bu rnlerdeithalat lke olan ve re-export yoluyla da ihracatyapan Hollanda, 2004 yl verilerine gre 16 milyarABD Dolar stnde net ihracat konumundadr.te yandan, bir lkenin GSYH's iinde tarmsektrnn payna bakarak lkenin gelimilikdzeyi hakknda fikir yrtmek mmkndr.rnein, tek bana dnyay doyurabilecek tarmsektrne sahip ABD'nin GSYH's iinde tarmsektrnn pay %2 gibi ihmal edilecekdzeylerdedir. in'de bu deer 1990'da %27 iken1999'da %1Tye dmtr. Oysa Arnavutlukrneinde 1990'da %37 iken, 1999'da %57 olmaslke gelimesi asndan iyimser bir gstergedeildir. ' Bugn gelimi lkeler %5'lerin altnaden tarm nfuslaryla hem kendi lkelerininvatandalarn beslemekte, hem de dnyann drtbir yanna tarmsal rn ihracat yapmaktadrlar.rnein, ylk tarmsal ihracat 2004 ylnda 61 milyarDolar aan ABD'de tarm sektrnn istihdamdakipay %2,5'tir. Ayn ekilde, AB, tarmda %4'lkistihdamla drt yz milyonluk Avrupa'y rahatabesleyebilmektedir. Avrupa'daki 6,5 milyondolayndaki tarmsal iletme Trkiye'deki 3,5 milyoniletmenin on kat daha fazlaretim yapabilmektedir.Avrupa yiyecek-iecek ileme endstrisinde yaklak.2,3 milyon kii almaktadr. ABgda sektr, dierimalat sanayii dallarnn aksine dk oranl ancakistikrarl bir byme gstermektedir. retimasndan sektr, birok ye lkeye yaylmdurumdadr. Kk ve orta lekli iletmeler, dahaok Belika, spanya, Fransa, talya, Avusturya vePortekiz'de yer alrken, Danimarka, sve ve

2 iGEME,Tarm ve Gda Sektr ihraat Potansiyeli, iGfMf Yayn, Kasm 2004, 5.3,hHp:!/www.igeme.org.tr/tur/haber/KAPAK.pdl.105.11.20051.3 Celal Pir, 29 Eyll 2005 tarihli ve "AB Srednde Gda Sektr" konulu NTVAvrupa Yolu Programkaytlar, hHp:! /www.ntvmsnbcom/news/343372.asp.(05.11.2005).

2

ngiltere'de ise byk lekli iletmeler retimyapmaktadr. Ciro itibariyle, dnyann en byknihai gda retici frmalar svire, Hollanda, ngiltere,ABD ve Fransa'da bulunmaktadr.'lkemiz, sahip olduu corafya ve iklim koullaritibariyle, bitkisel retimde, hayvanclkta, surnlerinde, ormanclkta, ksaca tarmn tmkollarnda dnyann en ansl lkelerinden birisidir.Buna karn tarm teknoloji ve bilimlebirletirememi, arzu edilen verim ve kaliteyi eldeedememitir. Trkiye'de tarm sektr toplamistihdamn %35'ini oluturmaktadr. Buna karn,tarmn GSMH'ya katks %l1'dir. Trkiye OECDlkeleri arasnda toplam istihdam iinde tarmnpaynn en yksek olduu lkedir. Hatta, dnyaleinde Trkiye, tarmsal istihdamn en yksekolduu lkeler arasndadr. Bu tablo, sektrdekiverim dkl sorununun arpc gstergesidir.Son yllarda deiim grlse de lkemizde tarmnihmal edilmi bir sektr olduu gerektir. Tarmdakibu yapya ve sorunlara karn Trkiye gda sanayii,zellikle gda teknolojisinde kaydedilen gelimelersonucunda sektrde dorudan ihracata ynelikretim oluturarak, uluslararas piyasalarda rekabetedebilir konuma ulamtr. Halen, gda sanayii,istihdam, katma deer, ihracat ve GSMH'ya nemlikatklarda bulunan bir sektr durumundadr.Gda sanayiinin GSYH iindeki pay %8,8, imalatsanayii retimindeki pay %14,1,imalat sanayii katmadeeri iindeki pay %l1,Tdir. Sektrde katmadeer/retim kymeti oran %31,1' dir. Gdasanayiinde alanlarn toplam imalat sanayiindealanlar iindeki pay %13,7 civarndadr.Trkiye'de istihdam edilenlerin %1,9'u gdasanayiinde almaktadr.Sektr ihracatnn toplam ihracat iindeki pay%5,3'tr. 2004 yl verilerine gre Trkiye'nin genelgda ihracat yaklak 3,4 milyar ABD Dolar, ithalatise yaklak 1,9 milyar ABD Dolardr. Gdasektrnde ihracatn ithalat karlama oran%175,9'dur. 2004 ylnda toplamda ihracatn ithalat

Istanbul Sanayi Odas

http://hHp:!/www.igeme.org.tr/tur/haber/KAPAK.pdl.105.11.20051.

Gda Sanayii Sektr

3

karlama oran %74'tr. Bu oranla gda sanayii,giyim ve tekstilden sonra nc en baarl sektrdurumundadr. Genel gda ihracat ithalattan dahafazla olmakla birlikte, yal tohum, bitkisel yamamulleri ve canl hayvanda ise d ticaret abulunmaktadr.Genel gda sanayiine ilikin baz temel gstergelerTablo l'de verilmitir.Sektr ihracatnda, en nemli kalemler arasndameyve-sebze ve bunlardan yaplan sala, konserveve reel gibi mamuller ile bal ve ekerli mamulleryer almaktadr. thalatta hububat ve mamulleri, yaltohum, bitkisel ve hayvansal yalar ile hayvan yeminemli kalemlerdir. Hollanda'nn 2004 ylndasadece meyve ve sebze ihracat 8,3 milyar Euro,ithalat ise 4,7 milyar Euro'dur. Bir baka ifade ile3,6 milyar Euro net ihracat olan Hollanda'nn 4,4milyar ABD Dolar karl net meyve sebze ihracat0,7 milyar ABD Dolar olan lkemiz ya meyve sebzeihracatnn yaklak 6 katdr.Trkiye, 361 milyar ABD Dolar olan dnya gdaticaretinden %1 gibi olduka dk bir payalmaktadr. nemli sektr rnleri arasnda yeralan bitkisel yalar, hububat, st rnleri ve kanatlsektrndeki pay ise %0,1 gibi ok daha dktr.Dnya ticaretinde 60 milyar ABD Dolarnn stneulaan su rnleri ihracatndaki paymz sadece%0,3'tr. Dnyada talebi giderek artan ve lkemizkoullarnn retimine elverili olduu organik tarmrnlerinin dnya ihracat ise 21 milyar ABDDolarnn stndedir ve Trkiye ihracatnn paysadece %0,2'dir. Dnya ihracat 17,3 milyar ABDDolar olan arapta da benzer gelimeler szkonusudur. Dnyada arap retiminin ilk defaAnadolu topraklarnda yaplmas ve lkemizkoullarnn bacla ok uygun olmasna ramenyaplan ihracat sadece 8 milyon ABD Dolardr. mesuyunun dnya ihracat 2 milyar ABD Dolarnnstnde olup zengin su kaynaklarna sahip lkemizin

4 Eki ve dierleri, a.g.e., s.l O.i Eki ve dierleri, a.g.e., s.4.

ihracat ise sadece 29 milyon ABD Dolardr.1980'den bu yana tarm, tarma dayal sanayi vezellikle gda sanayii, ok nemli yapsal, deiimve dnme uramtr. ncelikle rekabeti tarmve tarm sanayii kavramnn alt izilmektedir.Tarladan balayp tketicide sona eren ilikileryumanda, daha nceki yllarda retici belirleyicikonumdayken, ilikilerdeki belirleyicilik yerdeitirmitir. Artk tketici hem nicelik, hem denitelik olarak arlk kazanmaya balamtr.Szlemeli tarma ynelme, teknolojininyenilenmesi, kalite sistemlerinin yaygnlamas, satnalma, frma birlemeleri ya da irket evlilikleri, yenipazarlama tekniklerinin ve sektrel rgtlenmeningelimesi, sektrdeki dier nemli yapsal deiimve dnm gstergelendir.' Bu deiim vegelimelere yol aan faktrler arasnda uluslararasanlamalar, tarm politikalar, tketici talepleri, gdamevzuat, salk, evre duyarll ve srdrlebilirgelime gibi konular yer almaktadr.'lkemiz asndan bakldnda, tarm ve tarmadayal sanayide salanan gelimenin snrl dzeydegerekletii grlmektedir. Sektrn ve zelliklegda sanayiinin temel girdilerden balayp tketimeuzanan zincirde dzeltme atlmlarna ramensorunlar devam etmektedir.Trkiye gda sanayiinde yaanan nemli ortaksorunlar:

- Tarm sektrnn yapsal sorunlar ve busorunlarn sektre yansmalar,

- Kaliteli, srekli, yeterli, rekabeti fiyatlastandart hammadde teminindeki sorunlar,

- retimden pazarlamaya her aamada kaytdlk ve kayt dln (merdiven alt olarakda tabir edilen) yaratt haksz rekabet,

- Tketim ve gmrk vergi oranlarnnykseklii ve tutarszh,

- Belge dzenindeki sorunlar (izinler, sertifka,mali kayt),

- Etkin bir gda denetiminin uygulanamamas(denetimlerin tek bal yaplmamas, yetki

Avrupa Birliine Tam yelik Srecinde iso Meslek Komiteleri Sektr Strato/ileri Gelitirilmesi Prqjesi - "Gda Sektr"

karmaas),- Tarm sektrnde hastalklara ve zararllara

kar nlemlerdeki yetersizlikler (rneinbudayda sne),

- Sektrdeki rgtlenme yaplanmasnnyetersizlii ve kurumsallama.

olarak sralanabilir. Dikkat edilmesi gereken nemlidier bir sorun da, tarmsal Ar-Ge harcamalarnnyetersizliidir.lkemiz yllarca baz rnleri i ve d talebinstnde retmi, talep fazlas rnleri imha etmiya da maliyetin altnda fiyatlarla pazarlayarak zararetmitir (ay, ttn, eker). retimi mmkn olanbaz rnlerin yanl politikalar nedeniyle ithalatyaplarak dviz kayb yaanmtr. retim olananaramen yanl planlama ya da politikalardankaynaklanan retim yetersizlii (msr, ayiei,hububat), sorunun bir baka boyutudur. Yanldestekleme politikalar sonucunda rn kalitesindegerilemeler meydana gelmi (buday), yine yanlpolitikalar halkn temel gda maddelerini dnya veAB lkelerine gre ok pahal satn almasna yolamtr (eker, et, st, unlu mamuller).Bu sorunlara karlk, lkemizin stratejik corafikonumu, pazarlara (AB, Ortadou, Rusya) lojistikyaknl, yeniliklere ak gen ve dinamik insangcnn varl, sektrn dinamik ve srekli gelienyaps, firmalarn pazar payn artrma abalar iletketicilerin deien beklentilerine paralelolarakrn eitliliinin giderek artmas, teknolojikyeterliliinin iyi olmas, ekolojik koullarn eitlilii,teknoloji ve bilgi birikimi sektrn gl yanlarolarak gzkmektedir. Geni alanlarda ve farkliklim koullarnda organik tarm potansiyeli, AB veaday lke konumu, nfusun beslenme zorunluluu,tketici bilincindeki gelime ise Trk gda sanayiininrekabet gcnn artrlmas iin deerlendirilmesigereken frsatlar olarak karmza kmaktadr.Gda sanayiinin ayrc zelliklerinin banda,hammaddesini tarmdan ve genelde rekoltedevrelerinden salamas gelmektedir. Trkiye'nin

4

GdaSanayii Sektr

belirli bir tarm politikas bulunmad iin tarmsalretim yldan yla dalgalanmaktadr. Tarmsalretimin geleceine ilikin bu belirsizlik, yatrmlarnazalmasna ya da yanl yatrmlara yol amaktadr.Tarmn hava artlarna byk lde ballnedeniyle kaliteli rn elde etmek de ansakalmaktadr. Verimi artrmak amacyla alnan baztedbirler de kalitenin dmesine neden olmaktadr.Verimli tarm arazilerinin korunamamas nedeniylern temini her gn zorlamaktadr. Kyl, dnyaortalamasnn ok stnde tarmsal girdilerle karkaryadr. Avrupa lkelerinde rnlere gre %20-60 arasnda deien tarm destekleri Trkiye'de okyetersizdir. Baz rnlerde uygulanan yksek tabanfiyatlar gda sanayiini dnyann ok zerindefiyatlarla kar karya brakmaktadr. rnein,Trkiye en pahal pancar ekerini reten lkelerdenbiridir.Bu koullarda tarm ve hayvanclk ile ilgili tmsorunlarn bir an nce masaya yatrlmasgerekmektedir. Bu masada gda sanayicilerinintemsilcileri mutlaka bulunmaldr. Tarmla ilgiliyepyeni bir vizyon acilen gelitirilmeli, tarm reformusratle gerekletirilmelidir. Bu balamda, gdayatrmlarnn artmas iin tarmsal retime ilikinngrlerin rasyonel bir ekilde yaplmas ve eitseilirken gda sanayiinin taleplerinin dikkatealnmas gereklidir.Gda sektr KDV uygulamalar asndan okkarmak bir yapya sahiptir. Trk tketicisininekonomik gereine uymayan yksek ve tutarszvergi oranlar, kayt dl beslemektedir. Sektrde%1, %8, %18 olarak ayr KDVoranuygulanmaktadr. te yandan, gda sanayiinin hzlagelitii gnmzde rnler de her geen gnfarkllamaktadr. Birok rnde hangi KDVorannnuygulanaca tereddtlere yol amaktadr. KDVoranlarnn neden olduu nemli miktarda faturaszve kayt d sat sz konusudur. Bu balamdayaplmas gereken, KDVoranlarnn drlmesive zellikle %8 ve %18 olan KDVoranlarnn %6-8arasnda tek bir KDVoranna ekilmesidir.


GdaSanayii Sektr

Sektrn dier nemli ortak sorunu, i yerlerininve rn retim izinlerinin alnmas srasnda karkarya olunan ar ve gereksiz brokrasi ve bubrokrasiye ramen ynlendirici denetimeksikliidir. Tarm ve Kyileri Bakanl, SalkBakanl ve Belediyeler arasnda muhtelif izinlerinverilmesinden kaynaklanan koordinasyonbozukluklar sorunlar yaratmaktadr. rn retimizinleri Tarm ve Kyileri Bakanl tarafndanverilmektedir. Ancak mracaatlarnsonulandrlmas iin, Belediyeler, Salk Bakanlve ilgili dier bakanlklardan ruhsatlarntamamlanmas gereklidir. Bu ilemler her geengn biraz daha karmaklap iinden klamaz halegelmitir. zellikle imarla ilgili en kk sorunlariin dahi iletmeler, belediyelerde ilemlerinitamamlayamadklar iin ruhsat alamamaktadrlar.Daha nce belediyelerce geici ruhsarlanm olaniyerlerinin bu ruhsatlar Tarm ve KyileriBakanl'nca kabul edilmemekte, retilen gdarnlerine izin verilmemektedir.Yaplmas gereken, Tarm ve Kyileri Bakanl ileSalk Bakanlnn sorumluluklarnn ayrlmas veSalk Bakanlnn mutlaka yenidenyaplandrlmasdr. Tarm Bakanlnn nmzdekidnemde bir Tarm ve Gda Bakanlnadntrlp, tm bu sorumluluklarn tek birernsiye altnda toplanmas nemli faydasalayacaktr. Salkl ve hijyenik retim ortamlarnasahip olan ve Trk Gda Kodeksine uygun retimyapan iletmelere, retim izinlerinin ivedilikleverilmesi gerekmektedir.Sektrde ok nemli lde kayt d faaliyetmevcuttur. Hatta baz alt sektrlerde kayt dfaaliyetlerin arl %50'ye ulamaktadr. Kayt dlkve kayt dln yaratt haksz rekabet her geengn ykmllklerini yerine getiren reticileri birazdaha tehdit etmektedir. thalatta da sorunlaryaanmaktadr. Sanayici kaliteli ve yeterlihammaddeyi dahilde temin edemedii iinhammadde ithalatna ynelmek zorundakalmaktadr. thalatta da brokratik engellerle

karlalmaktadr.Sektrde hammadde rakamlarnn salkl olmamas,istatistiki verilerdeki eksiklikler dier ortak sorunlararasndadr. Veri taban yetersizlii, salklpolitikalarn oluturulmas asndan ciddi bir engeloluturmaktadr. Gda atklarnn (retimin bazktlarnn ya da yan rnlerin)deerlendirilemernesi zerinde durulmas gerekenbir baka konudur. Enerji maliyetlerinin ve istihdamvergilerinin ykseklii tm sektrlerde olduu gibi,gda sanayii asndan da alt izilmesi gerekenniteliktedir.Gda sanayii asndan en nemli yasal dzenleme;gdalarn retimi, tketimi ve denetlenmesine dair1995 tarih ve 560 sayl KHK ile bunu deitiren2004 tarih ve 5179 saylYasadr. 560 sayl Gdalarnretimi, Tketimi ve Denetlenmesine Dair KanunHkmnde Kararname, bu kapsamda 2005 ylndayaplan deiiklikle 5179 sayl Gdalarn retimi,Tketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun eklinedntrlmtr. Buna dayal olan ve daha ncekartlm Trk Gda Kodeksi Ynetmelii ve dierynetmelikler ile bu Kodeksin eki durumundakirn teblileri de kartlmakta veya ncedenkartlm olanlar AB ile uyumlu olarak revizeedilmektedir."Tarladan sofraya" biimindeki eski slogann aksiyne evirerek "sofradan tarlaya" olarak belirleyenAB, gda zincirinin tketicinin kaliteli ve gvenligda istei dorultusunda ekillenmesi yolunagitmitir. zellikle gda gvenlii ve gda denetimi,AB'nin ncelikli alan olarak belirledii konularnbanda gelmektedir. Gda mevzuatnn AB'nin ilgilimevzuatna uyumunu amalayan ve ereveniteliindeki 5179 sayl Yasa, sofradan tarlaya gdagvenlii yaklam dorultusunda izlenebilirlikkavramn dahil etmesi, tketicinin bilgilendirilmesi,bildirim sistemi ve risk analizi gibi yeni unsurlargetirmesi asndan olumludur. Yeni Yasa ile gdadenetim altyapsnn Tarm ve Kyileri Bakanlaltnda iyiletirilerek, denetimin tek eldenyrtlmesi amalanm, ancak Bakanln ilgili

Avrupa Bir/igine Tam ye/ik Srecinde iso Meslek Komite/eri Sektr Stratljileri Ge/itirilmesi Payesi - "GdaSektr" 5

GdaSanayii Sektr

kurum ve kurulularla ibirlii iinde gdalarndenetimini yrtmesi ngrlmtr. Ancak, altyapsorunlar alamamakta, AB mevzuatna uyum adaltnda getirilen yeni kavramlarn iidoldurulamamakta, mevzuat dzenlemeleri yetersizkalmaktadr. Tek merkezden izleme ve mdahalegerektiren gda gvenlii konusunda yetkili organlararasndaki koordinasyon kopukluu, sorunyaratmaktadr. Ancak bunlarn hayata gemesi iinngrlen ynetmelikler ve Trk Gda Kodeksikapsamnda hedeflenen rn teblileri bir an ncehazrlanmal ve yaynlanmaldr.Dnyada tarmsal rnler ticaretinin gelenekselrnlerin yan sra dier gda rnleri eitlernesinedeniyle hacim olarak nemli dzeylereulamaayla standartlar, hijyen, gda gvenlii, kaliteve belgelendirme, rekabet gcnn olmazsa olmazunsurlar haline gelmitir. lkemizde tarm ve gdasanayii rnleri ihracatnda ivedi olarak zmbekleyen ve sonularnn ksa/orta dnemdeihracatta art deer getirisi oluturacak konulararasnda gda gvenlii ve kalite sistemlerininkurulmas ve belgelendirilmesi gelmektedir.Gda gvenlii, genel bir tanmlama ile rnnretim aamasndan balayarak zincirin son halkasolan tketime kadar tm aamalarda gdann fiziksel,kimyasal, mikrobiyolojik ve duyusal alardanniteliklerinin korunmas iin alnan tm nlemlerive bunun sonucunda da gdann salkl ve gvenilirolmas olarak tanmlanabilir," Gda sanayii asndanen gncelolan standartlar so 9000 ve HACCPsistemidir. so 9001-2000 genel amal vebelgelendirmeye dayal bir kalite sistemidir. HACCP(Hazard Analyses Critical Control Points, TehlikeAnalizleri ve Kritik Kontrol Noktalar), spesifiktehlikelerin, kritik noktalarn, kontrol yntemlerininve dzeltici nlemlerin belirlendii ve insan salile rn kalitesini olumsuz etkileyen tehlikelerinolumadan nlendii bir kalite sistemidir ve gdagvenlii nceliklidir. Ayrca GMP (yi retim

6 Sait Aykut Ayka, 'Tm Dnyada Giderek Yaygnlaan Bir Risk Ynetimi Sistemi: HACCP",ReferansGda Endstrisi, 30 Eyll 2005, s.36.

6

Uygulamalar), GHP (yi Hijyen Uygulamalar), GWP(yi Depolama Uygulamalar), GAP (yi TarmsalUygulamalar), GLP (yi Laboratuvar Uygulamalar)gibi kriterler de dikkatle incelenmektedir.Tm bu kavram ve uygulamalarn gda sektrnderetim felsefesi olarak benimsenmesi, ihracattakaliteye odaklanan stratejiyle etkin konumlandrmayaplmasna ve bylelikle imaj probleminin ortadankalkmasna hizmet edecektir. Sektrn devletyardmlarndan daha fazla yararlanmasgerekmektedir. Ambalaj teknolojisindeki yeniliklerde gda sanayiinin geleceini yakndanilgilendirmektedir. Sektrn zellikle Ar-Geyardmlarndan maksimum faydalanmassalanmaldr.Tarm, tarma dayal sanayi ve gda sanayiindekigelimeleri dnyadaki gelimelerden bamsz olarakdeerlendirmek olanakszdr. Tarmmzn dnyaile rekabet edebilmesi ve AB yelik srecininbaaryla tamamlanabilmesi iin tarmn rekabetgcnn ve verimliliinin artrlmas zorunludur,Gda sektrnn AB'ye uyum srecinde sorunlarnnzm iin ncelikle tarm entegrasyonununsalanmas gerekmektedir. Trkiye tarmnemsemek ve mutlaka yeniden yaplandrmakzorundadr. Mevcut koullarda, AB mzakeresrecinde tarmn en sorunlu ve zor dosya olaca,bir gerektir. Byle kritik bir noktada, tarm vetarmsal sanayii mzakerelerinde zel sektr tarafolarak mutlaka yer almaldr.Gda sanayiinin rekabet gcnn artrlmas,sektrdeki yapsal deitmlerin hzlandrlmasnabaldr. Bunun iin tarm ve gda sektrentegrasyonunun yaygnlatrlmas, hammadderetimini artrc ve eitlendirici, gda kontroluygulamalarn etkinletirici, kayt dl nleyici,KOB'leri teknolojik yenilenme, kalite sistemleri,rn gelitirme ve pazarlama teknikleri asndanglendirici btnsel bir politikann izlenmesigerekmektedir. Bu btnselliin gz ard edilerekksmi ve yzeysel nlemlerle yetinilmesinin, olumluve uzun vadeli etkileri olmayacaktr.


1 ii KIRMIZI ET SEKTORU

7

1.1. SEKTRN TANM VE KAPSAMI

1.1.1. Sektrn Tanm

Gda sanayinin bir alt sektr olan krmz et sanayii,DE'nin (ISIC Rev3) snflamasna gre; et ve etrnlerinin muhafazas, ilenmesi ve retimi, sr,domuz, koyun, kei, at, kanatl, tavan, av hayvanlanile karada veya bu i iin yaplm gemilerde ilenenbalinalar ile dier hayvanlarn mezbahadaki kesimve izleyen ilemler ile paketlenmesini kapsamaktadr.Bu snflandrma kapsamnda yer alan rnler vekod numaralar Ek 4'te gsterilmitir.Taze soutulmu ve dondurulmu krmz et retimi;

- Et ve et rnlerinin kurutma, dumanlama,tuzlarna, tuzlu suda veya konserve olarakhazrlanmas ve muhafaza edilmesi,

- Sosis retimi,- Domuz ya ve yenilebilir dier hayvansal

yalarn rendering ve rafnasyonu,- Et ve sakatatn yem ve un olarak retimi,- Kesim, ham post ve deri, yapa, ty, diler

ve kemik gibi yan rnlerin retimini deierir.

1.1.2. Sektr rnlerinin Tanm

1.1. 2.1. Sektr rnleri

Krmz et sektr kapsamnda yer alan rnler 8grup altnda aada verilmitir:1. Et

- Taze et (bonfle, biftek, pirzola, para et, kuba ve kyma vb),

- Dondurulmu et,

2. Ilenmi et rnleri- Para halinde ilenmi et rnleri (pastrma

ve fme etler, konserve ve hazr yemekrnleri),

- Ku ba ve kyma halinde ilenen et rnleri(sucuk, kavurma, hamburger kftesi, hazrkfteler),

- Emlsiyon tipi et rnleri (sosis, salarn),jambon,

3. Yenilebilir i organlar ba ve ayaklar (karacier,ba, beyin, dil ve fme dil, yrek, bbrek, dalak,testisler, ikembe, ayaklar),4. Yalar (sr ve koyun karkaslarndan elde edilenyalarn bir ksm sucuk, sosis, salam ve kavurmaretiminde kullanld gibi eritme ya olarak dadeerlendirilmektedir) ,5. Mekanik olarak kemikten ayrlm etler,6. Hayvan yemi olarak ilenen kesimhane yanrnleri (kan, et-kemik unu, kemik unu, trnakboynuz unu, barsak),7. Ham deri ve post,8. eitli tbbi ve biyoteknolojik preparatlar.

1.1.2.2. Sektr Hammaddesi

Krmz et ve et sektrnn hammaddesini sr vemanda gibi bykba hayvanlar ile koyun ve keigibi kkba hayvanlar oluturmaktadr. lkemizdeet retiminin byk blm bykba hayvanlardanelde edilmektedir (1999'da %76's sr etinden).Trkiye, krmz et retiminde ana kaynak olanbykba ve kkba hayvan varl asndannemli bir potansiyele sahip olmakla birlikte, hayvan

Avrupa Birligine Tam ye/ik Srecinde iso Meslek Komte/eri Sektr Strattjileri Ge/iftirilmesi Pnyesi - "GdaSektr"

..__ 1;_:_.2=.:, ..:,S=.:,EKT.:.:,O.=,:.:.:RU:.:..:.N GEliiMi VE TEMEL GSTERGELER-----

Sgr (yerlitmeleztkltr rk) 10.761.000104.870

10.865.87028.492.000

6.828.000973.000

33.693.000

'iiToplamKoyun (yerli t merinos)Kl keisiTiftik keisiToplam

Tablo . 2~00 yl tarm saymna gre kk ve bykba hayvan varlgKaynak: DIE'.

1.2.1. Sektrn Geliimi ve Ekonomideki nemi

lkemiz et sanayiinde 1923-1952 yllar, gn arkesim, sat ve stoksuz taze et dzeni ierisindegemitir. Modern anlamdaki ilk sanayi faaliyetleri1952 ylnda Et ve ~~k Kurumu'nun (EBK)kuruluuile balamtr. zel sektre' ait mezbaha vekombinalarn bir blm 1940-1950'li yllardan berifaaliyette bulunmasna ramen, 1982 ylnda 1580sayl Kanuna ek olarak kartlan 2678 sayl Kanunve bu Kanun kapsamnda karlan "zel ve ResmiKombinalarn Kurulu ve leyiini GsterirYnetmelik" ile zel sektre de kombina kurma veiletme yetkisi verilmitir. 1990'l yllarda EBK'na aitkombinalar zelletirilmi ve kalan 9 adet kombina31 Mart 2002 tarihinde zelletirme daresi'nedevredilmitir (EBK, 1992 ylnda 3088 sayl Kanunile zelletirme kapsamna alnm, bunun gereiolarak 1993 ylnda Et Balk rnleri A. -EBA'adntrlm ve toplam 30 adet kombinasndan17'si zelletirilmi, l'i arsa olarak satlm, 3' isedier kamu kurulularna devredilmitir).Hayvancla dayal et ve et rnleri sanayiiCumhuriyet dneminden gnmze kadar geensrede nemli aama kat etmitir.Trkiye'de krmz et ve et rnleri sanayii, 1998yl itibariyle 637.343 milyar TL olan gda sanayii

8

Blm I. Krmz Et Sektr

bana elde edilen verim asndan gelimi lkeleringerisindedir. Bunun balca nedenleri arasndamevcut hayvan poplasyonunda nemli birpotansiyele sahip olan yerli rklarn et verimliliinindkl, hayvanlarn dengeli beslenmemeleri,slah ve hastalklarla mcadele almalarnn istenendzeylere gelememesi ve gemi dnem d ticaretpolitikalarndaki hatalar saylabilir. Trkiye'de 1997-2003 dneminde bykba ve kkba hayvansaylarnn trlere ve rklara gre dalm itibariyle,hem bykba, hem kkba havyan varlndabir azal eilimi sz konusudur (Tablo 1).

retim deerinin %7,8'ini, 86.826 milyar TL olangda ihracat deerinin %3,4'n, 40.195 milyar TLolan gda ithalat deerinin %31,2'ni ve 570.125milyar TL olan gda i talebinin %10'unuoluturmutur. Sektrde, retim ve taleptebykba hayvan eti, ihracatta kkba hayvan veham deri, ithalatta ise hayvansal kat ve sv yalarve kkba ham deri miktar olarak n sralardayer almaktadr.Gerek 2000 ve 2001 ekonomik krizleri, gerekse BSEhastal (Bovine Spongiform Encephalopathy, deliinek) nedeniyle sektr arz ve talebinde azalmalargrlmtr. 1996, 1999 ve 2000 yllarnda ngiltereve dier baz AB lkelerinde BSE vakalarnn ortayakmas ve bu durumun kamuoyuna geni ve abartllde yansmas sonucunda dnya genelindeolduu gibi lkemizde de krmz ete olan talep anid gstermitir. 2000 ylna gelindiinde et veet rnleri pazarnda retimden daha hzl artantalep, i fiyatlar zerinde artan bir bask yaratmtr.Bu sre ierisinde reel retici fiyatlar artgstermi, benzer ekilde koyun ve besi sr fiyatlarartmtr. Ayn dnemde et tketici fiyatlar daykselmitir.

* ..oiE, 18.11.2005 tarih ve.!5.997 sayti Resmi Gazete'de yaynlanan Trkiye istatistik Kanunu ile7urkiye Istatistik Kurumu (TUIKr olarak adlandrtlmtr.


S v Koyun Keigr iK" nft'kK" TlKltr rk Melez Yerli To lam Manda Merinos Yer" To lam K ecs i ecs o om


1.718 4.697 4.770 11.185 194 862 29.376 30.238 7.761 6151.733 4.695 4.603 11.031 176 875 28.560 29.435 7.523 5341.782 4.826 4.446 11.054 165 831 29.425 30.256 7.284 4901.806 4.738 4.217 10.761 146 773 27.719 28.492 6.828 3731.854 4.620 4.074 10.548 138 759 26.213 26.972 6.676 3461.860 4.358 3.586 9.804 121 700 24.474 25.174 6.519 261

8lm i. Krmz Et Sektr

kalitesi olumsuz ynde etkilenmektedir. Kesimdennce yaplan canl hayvan muayenesi ve kesimdensonra yaplan et muayenesi asndan nemliproblemler sz konusudur. Kk iletmelerdesoutma niteleri bulunmamas nedeniyle karkaslarolgunlatrlamamakta, i organlarn korunmasproblem olmakta, yan rnlerdeerlendirilmemektedir. Karkas, kalitederecelendirilmesi ynnden hi birdeerlendirmeye tabi tutulmamaktadr. letmelerdeyeterli eitime sahip eleman says olduka azdr.Deneyimli elemanlar genellikle byk ve moderniletmelerde almaktadrlar.Sadece belediyelere ait mezbahalar ile zel sektreait mezbahalarda kesilen hayvanlardan elde edilenet miktarlar Tarm Bakanl kaytlarna gre, 1999ylnda yaklak 360 bin, 2000'de 370 bin ton iken,2001 ylnda 260 bin ton dzeyine dm, 2002ylnda nemli lde artarak 606 bin ton, 2003ylnda ise 500 bin ton olarak gereklemitir.Mezbaha, kombina ve kesimhanelere ait detaylkesim sonular Ek 2'de verilmitir.zel ve belediyelere ait mezbahalarla birlikte kaytd retilen ve bayramlarda kesilen hayvanlardanelde edilen yllk krmz et retimi, 900 bin tonolarak tahmin edilmektedir. Mezbahalardan eldeedilen retim rakamlar ve Kurban Bayramlarndakesilen hayvanlardan elde edilen et miktarlardikkate alndnda lkemizde toplam krmz etretiminin yaklak %50'si kayt d olduunusylemek mmkndr.

2004 20052001 2002 2003 {Tahmin} (n r)

Krmz Et

Balang stoklar 63.858 66.898 67.428 64.520 58.968748.914 787.661 583.535 721.154 831.295

20 4 O 9 O812.772 854.559 650.962 785.674 890.263

745.874 787.132 586.442 726.706 824.995359 45 95 53 6

746.233 787.177 586.537 726.759 825.00166.898 67.428 64.520 58.968 65.268

8,96 8,57 11,00 8,11 7,91

2.297 2.171 2.171 2.571 2.57451.197 . 51.550 55.717 63.580 65.080

21 3 1 5 353.515 53.724 57.889 66.156 67.658

51.227 51.362 55.086 63.374 64.965116 191 232 208 127

51.343 51.553 55.318 63.582 65.0922.171 2.171 2.571 2.574 2.566

4,23 4,21 4,65 4,05 3,94

KullanmToplam yurt ii tketimihracatToplam kullanmBiti stoklarStok/kullanm oranlar

Krmz Et rnleri

KullanmToplam yurt ii tketim

Biti stoklar 1.2.3.1.2. Et rnleri retimiStok/kullanm oranlar

Krmz et retiminde meydana gelen dler etrnleri sektrn de etkilemitir. 1999 ylnda53.222 ton olan et rnleri retimi, 2000 ylnda%18 civarnda derek 43.789 ton olmutur. Toplammamul arz krmz et retimine bal olarak, toplamkullanm ise ekonomik krizler nedeniyle tketirndemeydana gelen azalmaya paralelolarak dmtr.

Tablo 3. Krmz et ve mamulleri arz ve kullanm dengesi(et mamulleri: sucuk, solom, sosis ve postrma) (ton)Kaynak: Tarmsal Ekonomi Aratrma Enstits (TEAE).

istanbul Sanayi OdasLO


"

.. 1.708.811 26.701.137 2.453.101 35.877.665 3.036.122 46.492.278 2.040.000 45.409.598

EBI 19.219.686- 11.453.887 3.291.993 22.038.206Tablo 4. Barsak ihracat ve ithalat (miktar: kg ; deer: dolar)Kaynak: alma Grubu verileri.

1.2.3.2. hracat

Trkiye krmz et ve et rnleri ihracat yllar iindebyk bir dalgalanma gstermektedir. Bununlabirilikte sektr ihracat genelolarak 10 milyon ABDDolar dzeyindedir.Krmz et ve et rnleri sanayinde ihracatn bykbir ksmn (%81,4) koyun ve kei etioluturmaktadr. hracat daha ok Ortadou, TrkCumhuriyetleri ve Dou Avrupa lkelerine ynelikolarak gerekletirilmektedir.Hayvan salndaki mevcut baz hastalklar, gdakontrol konusundaki eksiklikler, mezbahalarndurumu, fiyatlarn kkba ihracatnda sz sahibiolan Avustralya, Yeni Zelanda gibi lkelerinfiyatlarndan yksek olmas ve talebe uygun retimyaplmamas nedeniyle ihracat istenilen seviyelerdegereklememekte ve pazar pay azalmaktadr.

1.2.3.3. thalat

1990 ylndan 1995 ylna kadar olan dnemdekasaplk sr ve et ithalat miktarlar olduka yksekgereklemitir. Arz ve talepteki angiderilmesinde ithalatn artrlmas ile ilgili tercihlerretimin olumsuz ynde etkilenmesine nedenolmutur. Bu tercihlerin lke hayvancln ne denliolumsuz etkiledii daha sonraki yllarda oluanretim dklklerinden kolaycaanlalabilmektedir.Karkas ve para et ithalat 1996 yl Haziran ayortalarna kadar yaplmakta iken, bu tarihte ngiltereve baz Avrupa lkelerinde etkisini gsteren BSEvakalar nedeniyle krmz ete ve zellikle ithal ete

4.336.351 26.079.522 2.842.341 22.904.420

olan talepte dnem itibariyle ani bir d meydanagelmitir.Sektrde hammadde ithalatnn temelini canlhayvan oluturmaktadr. Avrupa'da grlen BSEvelkemizde ortaya kan ap hastal nedeniyle 1996yl ortalarndan 1999 yl Austos ayna kadarkasaplk ve besilik hayvan (sr, koyun, kei)ithalatna kstlama getirilmitir. zleyen yllardakrmz et ithalat da azalm ve 1999-2000 yllarndatamamen durmutur. Barsak ithalat ise aynyllarda giderek azalm gzkmektedir. 1999 ylnda403 ton olan mamul madde ithalat 2000 ylnda%46 orannda azalarak 217 tona dmtr.1990'l yllarn bana gelinceye kadar geen sreierisinde 10 ylda artan nfus ve kii bana gelirdekihzl dler, i talebin retim zerindeki basksnnartmasna neden olmutur. Krmz et ihracatretimin %3'ne kadar derken, ithalat toplamtketimin %5'ine erimi ve lkenin net ithalatduruma gelmesine neden olmutur.Krmz et ve et rnleri sektrnde "yan rnler"kapsamnda deerlendirilen barsakta ihracat veithalat miktar ve deerleri Tablo 4'te gsterilmitir.

1.2.3.4. stihdam

Sektrdeki 803 belediye mezbahasndaki toplamalan says3.000'dir. zel sektre ait 96 kombinave mezbahann 86'snda 3.859 kii almaktadr.Sektrde kalifiye olmayan ii saysnda azalma,kalifiye ii saysnda ise art sz konusudur.

Avrupa Bir/igine Tam yelik Srecinde iso Meslek Komite/eri Sektr Strattjileri Geli?firilmesi Prtjesi - "GdaSektr"

8lm I. KrmzEt Sektr

1.2.4. Gmrk Birlii KararnnSektre Etkileri

AB yelik kapsamnda tarm rnlerinde karlkltaviz verilmesi anlay ile daha nce kararlatrlan19 bin tonluk et ithalat, Trkiye tarafndandurdurulmutur. AB snrlar ierisinde rastlananBSE hastal gereke gsterilerek engellenen bu

1.3. DNYADA SEKTRN DURUMU VE GELiMELER~------------------- -----------------~

AfrikoKuzey Ameriko

Orto AmerikoGney Ameriko

AsyoBol Avrupo

Dou AvrupoBok lkeleri

Okyonus lkeleri

BDT -1=::r::::::+_j__---.+-____l-i-----j_--i----_j_---i-o 5 10 15 20

ithalatn, bir yerde stratejik bir rn olmas zelliive ekonomik bir riski de tad kabul edilmitir.Bu nedenle, sektr temsilcilerinin itirazlar sonucu19 bin tonluk et ithalat gereklememi, alternatifrn ithalat nerisi yaplmtr.

Grofik . 2004 yl dnya bykbo et retiminin dolm (%)Kaynok: FAO.

AfrikoKuzey Ameriko

Orto AmerikoGney Ameriko

AsyoBol Avrupo

Dou AvrupoBeltk lkeleri

Okyonus lkeleriBDT +-~+-~+-~r-~r-~r-~

O 10 20 30 40

Grofik 2. 2004 yl dnyo kkbo et retiminin dolm (%)Koynok: FAO.

50

12

25

lkemiz, kesilen sr ve dana saysnda 36. srada,retimde 34. srada ve karkas veriminde ise 175,8kg/ba ile dnya ortalamasnn (200,0 kglba) altndayer almaktadr.Kesilen koyun ve kuzu saysnda 7. srada, retimde6. srada, karkas veriminde 15,8 kg/ba ile dnyaortalamasnn (15,6 kg/ba) zerinde bir verimesahiptir.Kesilen kei saysnda 15. srada, retimde 11. srada,karkas veriminde ise 15,0 kg/ba ile dnyaortalamasnn (12,2 kg/ba) zerinde bir verimesahiptir.Kesilen manda saysnda 17. srada, retimde 17.srada, karkas veriminde ise 178,9 kg/ea ile dnyaortalamasnn (140,5 kg/ba) zerinde bir verimesahiptir.2004 yl FAO verilerine gre lke hayvanclnnpozisyonuna bakldnda azmsanmayacak bir yerdeolduu grlmektedir.Dnya bykba ve kkba krmz ethayvanclnn genel yaps incelendiinde,bykba hayvan saysnda 2000 ylnda azalmagrlmektedir. 1999 ylnda 234 milyon ba civarndaolan bykba hayvan says 2000 ylnda 206 milyonbaa dmtr. Kkba hayvan saysnda birmiktar art vardr (1999 ylnda 501 milyon civarndaolan kkba hayvan says 2000 ylnda 515 milyonakmtr). Bykba canl hayvan retiminde ilk sray Hindistan, in ve ABD alrken, Meksika,Ukrayna ve Kanada dnya retiminde en dkolan lkelerdir. Kkba hayvan retiminde iseilk sray alan lkeler in Hindistan ve AB'dir.

60


Blm i. Krmz Et Sektr

13

Rusya, Arjantin ve ABD, dnya kkba canl hayvanyetitiriciliinde pay en dk olan lkelerdir.Dnya lkeleri arasnda salgn hastalklarn artmasylabykba hayvan giri-klar azalrken kkba ,hayvan giri-klar artmtr. 1999 ylnda 10 milyon688 bin ba olan kkba canl hayvan ithalat 2000 'ylnda %2,3 orannda artarak 10 milyon 936 bin baolmutur. Kkba canl hayvan asndan ABlkeleri ve Meksika'da ithalat artarken, Gney AfrikaCumhuriyeti ve ABD'de dmtr. Avustralya, YeniZelanda, Rusya ve Arjantin gibi lkelerde ithalattabir deiiklik olmamtr. hracatta ise birok lkededeiiklik olmazken, in ve AB lkelerinde dlerolmu, ABD'de ise kkba canl hayvan ihracatartmtr.Dnya lkelerinde ve zellikle AB lkelerindemeydana gelen BSE ve ap hastalklar, uluslararasve lkesel et ve et rnleri pazarlamasn byklde etkilemitir. Firmalar bu olumsuzluklarakar baz nlemler almlardr. rnein BSE'ninyetikin srlarda grlen bir hastalk olmasndikkate alan firmalar, kesimhanelere besihanelerdengelecek hayvanlardan gen olanlar tercih etmeyebalamlar ve sr eti yerine gen dana eti retimineynlenmilerdir. AB lkelerinde gen dana besisinebankalarca uygun krediler verilmitir. Dana etidnya fiyatlar incelendiinde 2000 ylnda ABmdahale fiyatlar yaklak olarak 500 ABDDolar/ton civarnda derken, ABD perakendefiyatlarnn yaklak 500 ABD Dolar/ton ykseldii,Avustralya perakende fiyatlarnn ise istikrarl bireilim gsterdii grlmektedir.1999 ylnn son aylarndan itibaren salgn hayvanhastalklarnda ortaya kan artlar dnya lkeleriarasnda canl hayvan giri klarn azaltm ve1999 ylnda 7 milyon 653 bin ba olan canlbykba hayvan ithalat, 2000 ylnda %47,6 gibinemli azal gstererek 4 milyon 11 bin baolmutur. Bykba hayvan ithalatnn en fazladt lkeler Hindistan, Brezilya ve AB lkeleriiken, ABD, Kanada ve Meksika' da ithalat artmtr.hracatta ise in, ABD, Avustralya ve Meksika gibi

lkelerde art olurken, AB lkelerinde BSE ve aphastalna bal olarak nemli dler yaanmtr.Canl bykba hayvan saylarndaki azalma dnyadadana eti retimini de drmtur. 1999 ylnda 49milyon 630 bin ton olan dana eti retiminin 2000ylnda 42 milyon 650 bin tona dtgrlmektedir. Dnyada dana eti retiminde ilk sray alan lkeler ABD, AB ve Brezilya'dr. Rusya,Kanada ve Hindistan dnya dana eti retimde payen dk olan lkelerdir.Kkba hayvan saysnda arta bal olarak koyunve kei eti retimi de art gstermi ve 1999 ylnda7 milyon 29 bin ton olan kkba hayvan eti retimi2000 ylnda 7 milyon 132 bin ton olmutur.Kkba hayvan saysndaki arta bal olarakkoyun ve kei eti retiminin de arttgrlmektedir. 1999 ylnda 7 milyon 269 bin tonolan kkba krmz et retimi, 2000 ylnda %0,66orannda artarak 7 milyon 317 bin ton olarakgereklemitir. Dnya lkeleri ierisinde kkbakrmz et retiminde in, Hindistan ve AB lkeleriilk srada yer alrken Rusya, Arjantin ve ABDkkba krmz et retiminde pay en dk olanlkelerdir.2004 ylna gelindiinde ise, FAO verilerine gre62.244.000 ton olan dnya bykba et retimindenlkelerin ald paya bakldnda ilk sray %23,6ile lkemizin de grupta gsterildii Asya ktasnnald bunu srasyla Gney Amerika (%21,1) veKuzey Amerika'nn (%20,1) izledii grlmektedir.retimden en az pay ise Baltk lkeleri (%0,1) veDou Avrupa (%1,6) almaktadr. AB-IS lkelerininyer ald Bat Avrupa'nn pay ise %12,l'dir.2004 yl itibariyle 12.617.000 ton olan dnyakkba et retiminde ilk sray %55,9 ile lkemizinde bu grup iinde gsterildii Asya ktas alm olup,bunu srasyla Afrika (%15,9) ve Okyanus lkeleri(%9,4) izlemitir. retimden en az pay ise Baltklkeleri (%0,02) ve Kuzey Amerika (%0,84)almaktadr. AB-IS lkelerinin yer ald BatAvrupa'nn pay ise %8,71'dir.

Avrupa Birliine Tam Uyelik Srecinde iso Meslek Komiteleri Sektr Stratii'eri Gelitirilmesi Prqjesi - "GdaSektr"


Bykba et retimindeki 2002-2005 yllararasndaki yllk deiim eilimine bakldnda,Asya, Bat Avrupa ve dnya retimlerinde art,lkemizde ise %1,4'lk bir azal grlmektedir.2003 ylnda %17,3'lk ciddi bir art dikkatekmektedir. Genelolarak dnya ve evrelkelerdeki retim eilimlerine gre lkeretimimizin dierlerinden farkl bir deiimgsterdii sylenebilir. Ksaca, Trkiye'de krmzet retiminde bir istikrarszlk sz konusudur.Kkba et retiminde 2002-2005 yllar arasndakiyllkdeiim eilimi, Asya,BatAvrupa, Dou Avrupave Dnya retimlerinde art gsterirken, lkemizdeise %5,3'lk bir d dikkati ekmektedir. 2003ylnda yine %2,3'lk bir azal sz konusudur. 2004ve 2005 yllarnda ise %1,5 ve %1,6'lk bir azalbeklenmektedir. Genelolarak dnya ve evrelkelerdeki retim eilimleri deerlendirildiinde,Trkiye'nin retiminde srekli olarak dgrlrken genelde art dikkati ekmektedir.2004 ylnda 5.685.000 ton olan dnya bykba etihracatnn dalmna bakldnda; en yksek pay%3,3 ile Gney Amerika almaktadr. Bunu srasyla

Okyanus lkeleri (%30,9) ve Kuzey Amerika (%10,8)izlemektedir. En az pay ise Baltk lkeleri (%0,1)ve Afika lkelei (%0,9) almaktadr. Bat Avrupa'nnpay ise %5,6'dr. 2004 ylnda 747.100 ton olandnya kkba et ihracatnn dalmnabakldnda en yksek pay %86,3 ile Okyanuslkeleri almaktadr. Bunu srasyla Asya lkeleri(%5,9) ve Gney Amerika (%3,08) izlemektedir. Enaz pay ise Batlk lkeleri ve Orta Amerika lkelerialmaktadr. Bat Avrupa'nn pay ise %0,67'dir2004 ylnda 5.616.300 ton olan dnya bykba etithalatnn dalmnda en yksek pay retimdeolduu gibi Asya ktasna aittir. Bu blgeyi srasylaKuzey Amerika (%28,8) ve Bamsz DevletlerTopluluu (%12,5) izlemektedir. En az pay iseBaltk lkeleri (%0,1) ve Okyanus lkeleri (%0,7)almaktadr. Bat Avrupa'nn pay ise %9,5'dir. 2004ylnda 719.200 ton olan dnya kkba etithalatnn dalmna bakldnda en yksek pay%33 ile Bat Avrupa lkelerine aittir. Bunu srasylaAsya (%30,9) ve Kuzey Amerika (%15) izlemektedir.En az pay ise Batlk lkeleri (%0,07) ve Dou Avrupalkelerinde (%0,4) grlmektedir (2004, FAO).

1.4. SEKTRDEKi TEKNOLOJiK GELiMELER VE ETKiLERi

Et sanayii gelimi lkelerde yeni teknolojiler hzlauygulamaya geirilmekte ve yaygnlatrlmaktadr.Kasaplk hayvanlarn mezbahalara nakli, kesimteknolojisi, soutma, dondurma, s! ilem,ambalajlama ve yeni rnler teknolojisi gibikonularda Ar-Ge almalar yaplmaktadr. Kasaplkhayvanlarn mezbahalara naklinde kullanlan aralarazel donanmlar eklenerek hayvanlarn stresesokulmadan nakli salanmaktadr.Dnyada pek ok lkede kesim teknolojisindenemli gelimeler kaydedilmitir. Kesim ve yz milemlerinde otomasyona arlk verilmekte, kesimve yzmde karkasn kontaminasyonu minimumseviyede tutulmaya allmaktadr. Son yllardayaplan almalar robot kullanmna ynelik olupnemli gelimeler kaydedilmitir. Ayn ekilde

paralama ve kyma ilemlerinde de otomasyonagidilmekte, rnlerin raf mrn artrcuygulamalara yer verilmektedir.Kesimden sonra karkasn mmkn olduu kadarhzl soutulmas, gerek mikrobiyolojik ve gereksesouk depo kapasitesinin etkin kullanm asndanolduka nemlidir. Hzl soutma sonucu arlkkayplar da azalmaktadr. Ancak hzl soutmasrasnda souk sertlemesi problemi ortayakmaktadr. Souk sertlemesini nlemek iinpratik olarak en etkili uygulama, karkaslarnelektriksel stimlasyona tabii tutulmasdr.Elektriksel stimlasyon gnmzde pek ok lkedeuygulanmaktadr. ok hzl soutma yntemlerininkullanlmasnda dahi elektriksel stimlasyonuygulamas souk etkisiyle sertlerreyi

istanbul Sanayi Odas14

Blm f. Krmz Et Sektr

f5

nleyebilmektedir.Son yllarda baz lkelerde sr karkaslarnsoutulmasnda yeni bir yntem uygulamayageirilmitir. Bu yntemde ok hzl soutmayaplmadan arlk kayplar minimum dzeydetutulabilmektedir. Karkaslar konvensiyonel soutmailemine tabi tutulmakta ancak soutmann birinciaamasnda karkaslara belirli aralklarla supskrtlmektedir. Bu uygulama ile 24 saatlik birsoutma periyodunda arlk kayb %l,5'den %O,3'ekadar drebilmektedir. Yntem ekonomik adannemli avantajlar salamaktadr.Et endstrisinde nemli dier bir uygulama scakparalamadr. Karkaslar kesimden ok ksa bir sresonra paralamaya tabi tutulmakta ve bu ilem "scakparalama" olarak adlandrlmaktadr. Scak etemlsiyon teknolojisi, sosis ve salam gibi etrnlerinde hammadde olarak kullanldndanemli avantajlar salamaktadr. Bu tr retim eklilkemizde byk iletmelerde kolaylklauygulanabilmektedir.

Dnya krmz et ve et rnleri retiminde krmzetten kaynaklanan BSE gibi hastalklarn bulamariskini azaltmak iin yeni retim tekniklerigelitirilmektedir. Ayrca et rnleri retimindesoya gibi bitkisel kkenli protein kaynaklarndanyararlanlarak retim yaplmaktadr. Bylece hemkrmz etten kaynaklanan riskleri azaltlmakta, hemde maliyetler bir miktar drlerek pazarlamaolanaklar artrlm

Documents

Gıda Sektörü