Upload
malgorzata-maslanka
View
6
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Historia górnictwa
Citation preview
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
1/16
stefan
Gierlotka
tech
ni
ka
l
mechan
izacja
l
elektryfikacja
Biblioteka
Jagielloska
l|
| |
l|| l||
ll
ll ll I l|ll|
lll l|ll| | l|
||l I
l||
100
141,1
656
Katowice
2009
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
2/16
Recenzenci:
prof.
dr
hab
.
in
Jzef
Dubiski
dr
hab
.
in .
prof.
p
Krystian
Kalinowski
Opracowanie
graficzne:
Marek
J.
Piwko
Sk ad:
Tomasz
kowalski
Korekta:
Barbara
Meisner
W
ksi
ce
wykorzystano
zdjcia
autorstwa
Stefana
Cierlotki
orazfotografie
pochodzc
e
ze
zbiorw
archiwalnYch
Autora
Zdjcia
na
stronach
130_135
pochodzz
archiwum
lskiego
centrum
Dziedzictwa
kulturowe8o
w
katowicach
*,r,,ffite4
t;t lvl.}$.l-ou
(_-|,c,r*,
)\' FNl
ilS
@
,,sk" Sp.
Z
o.o.Wydawnictwo
Naukowe,
Katowice
2009
l
? {v_
lSB
N
97 B_B3
-7
1
64-595
-2
,,sk"
Sp.
z
o,o,
Wydawnictwo
Naukowe
ul.
J.
Ligonia
7,
40-036
Katowice
tel.
(032)
25-80-756,
25-81-g13,
dzia
handlowy:
25-85-870,
fax
25,83,229
http://www.slaskwn.com.pl,
e_mail:
i
$,
l
1
].
\
j\
i
*-O"
tsibl.ell.
85+655
ll
Et
/
*
?.x
t
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
3/16
rnictwo
od
najdawniejszych
czasw
odgrywa o
znaczc
nuile
.Tozrtoju
gospodarczym
kraju
i Europy.
Wgiel
kamienny
zaczto
eksplo-
erl6E
na Dolnym
sku
ju
w
XV
wieku,
a
na
Crnym
sku
w
XVll
wieku.
t
prr.tsz
lvzmiank
o
grnictwie
wglowym
na
ziemiach
polskich
przyjmu_
]p's
do iument
z
1366
roku,
na mocy
ktrego
ksi
widnicki
Boles aw
ll
ze-
a*n,
na
budow
sztolni
odwadniajcej
na
terenie
Wa brzycha,
co
czy o
i
8
glbdirn
rozwojem
tego
regionu
w
drugiej
po owie
xvl
wieku.
w
zag biu
r6om:psla_.lim
eksploatacja
wgla
rozpocz a
si
znacznie
p niej
niz
w
Dol-
mmcuskirn.
pierwsze
wzmianki
o
wystpowaniu
wgla
na
Crnym
lsku
o_
fu- r-
z
1617
roku,
kiedy
to
wczesny
w a ciciel
iemi pszczyskiej
Erdman
|l]t8mp0lld
lon
promnitz
poleci
wykorzystywanie
wgla
kamiennego
z kopalni
,frrmrem, _e sse"
w
Murckach
do wie enia
elaza
w ku nicy
jaroszowickiej,
Do
\\1lirvieku
wgiel
by wykorzystywany
w
celach
ku niczych
orazprzy
,rr rpaLaniu
\tapna.
podniesienie
zapotrzebowania
i wydobycia
wgla
jako
pali_
nn
rrrasapi o
ry
drugiej
po owie
XVlll
wieku
i
zwizaneby o
z zastosowaniem
nilm kilch
plecw
hutniczych
oraz
do
przemys u
grniczego,
Rozpowszechnie-
fifIrc
_. ,e
]Ta_zvn
parowych
o
r nych
napdach
spowodowa o
wzrost
zapotrze-
frm*,anlia
na
rr,giel
kamienny.
Na
lsku
wikszono
ilo
wydobywane'o
w_
#h
en
doprorvadzeniu
kolei,
co
umozliwi o
jego
dalszy
transport,
,
frrc
5
intensyfikacji
wydobycia
wgla
sprzyja
rozwojowi
techniki
grni_
crcp
Forztkowo
postp
techniczny
ogranicza
si
do
opanowania
dop ywu
nr0d { :palni anych
przezzastosowanie r nego rodzu pomp odwadniajcych,
iMfilE
arrie
zenie
wydajno ci
urobku
w transporcie
do owym.
Transport
rczny
f,ffi p}fifto
zaprzgiem
konnym,
a
nastpnie
lokomotywami.
ulepszano
pro_
ces
.*dob^r.,czy
przez
narzdzia
wiertnicze
i materia y
wybuchowe.
Wpro_
,r'nno
do
urabiania
pierwsze
wrbiarki,
z czasem
wyparte
przez
maszyny
lr{,]tiiiott
.
Do
odstawy
urobku
w
przodkach
wprowadzono
rynny
potrzsal-
firc
aastpnie
przeno niki
zgrzeb owe
i ta mocigi.
pok ady
wgla
wybiera_
llfiE
e._fil
,rn
filarowym
zzawa em
stropu
zastpiono
na
pocztku
xx
wieku
Wstp
W5TP
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
4/16
wydajnym cianowymsystemem eksploatacji. Pierwotnie stosowane do o wie-
tlenia lampy
olejowe
wraz
z postpem
techniki
wymieniono na
acetylenowe
karbidki, ktre zastpiono lampami
osobistego
uzytku.
Budow
kopal
g binowych rozwin a technologia przechodzenia
szy-
bami przez warstwy wodono ne
za
pomoc
obudowy opuszczanej, cemen-
towania
szczelin
wodono nych
ub zamrazania warstwy kurzawki
w
poblizu
g bionego
szybu.
Pierwsze
maszyny
wykorzystywane
w
grnictwie scharakteryzowa
Ceor-
gius
Agricola w swej ksizce De
re
metallica
libriXl/
napisanej po acinie
i
wy-
danej
w
1556 roku.
Jego
prawdziwe nazwisko
brzmia o
Ceorg
Bauer i pocho-
dzi z
Chemnitz
w
Saksonii.
By
grnikiem,
mineralogiem,
lekarzem,
aptekarzem,
in ynierem
oraz
burmistrzem rodzinnego
miasta.
By
cz owiekiem renesansu,
bowiem
jego
zainteresowania
obejmowa y
zarwno
grnictwo
jak
i metalur-
8i.W
swojej ksizce opisa rzne, wykorzystywane w
grnictwie
Saksonii, ro-
dza)e
maszyn do wycigania
urobku,
pompowania
wody oraz
rozmaite ko o-
wroty, kieraty i
ko a
wodne.
Modernizacja
mechanizacji,
elektryfikacji
i
automatyzacji
wydobycia
w-
gla,
jaka
dokona a si
w XX
wieku,
mia a na
celu
w
jak
najwikszym stopniu
uczyni prac grnikal ejsz
i
wydajniejsz.
Dziki
temu
praca
grnika
sta a
si
bezpieczniejsza ni
dawniej.
W
nowoczesnej kopalni
rola grnika powin-
na sprowadza
si
do
sterowania maszyn. Podstawowym efektem mechani-
zacji
jest
przede
wszystkim zwikszenie bezpieczestwa
pracy
w
kopalni oraz
wzrost
wydajno ci
produkcji.
Duza w
tym
zas uga ludzi nie tylko nauki, ale
tak e praktyki grniczej.
H
l5TORlA
GRN
l
cTWA.
TECH
N
I
KA/M E(HAN
IZA
CJ
AlELEKTRYFl
KACJA
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
5/16
Hi
tnryczne
przes anki
rozwoj
u
grnictwa
na
l
ku
Stron a
tytu owa
wyd
an
i
a
De
re
metallica z 1
556 roku
a kontynencie
europejskim
ju w
1113 roku
wydobywano
p
anienny,rv
kopalni
,,Herzogerenrath"
w Limburgu.
Na obszarze
dzisiej-
t
ffie{pil
rozpoczto
eksploatacj wgla
kamiennego z pocztkiem
Xlll
wie-
]hu
a
n
Frdncji
i westfalii
w
pierwszej po owie
xlv
wieku.
)u
wcze niej zna-
m" ti.,ro ci
r,gla
kamiennego,
ale nie zwracano na
niego
wikszej
uwagi,
,ilil|la
uml
edzie
rrystpowa znajdowa y
si
wielkie
lasy,
dostarczajce ludno ci
fumrfio
do u rtku
na
opa . Pierwotne wydobywanie
wgla by o bardzo atwe,
kCIpano opat
tam
gdzie by y
wychodnie
pok adu
na powierzchni.
Za
pernsz
rvzmiank
o
grnictwie
na
sku
uwa a si dokument
l
fi|Oprluro,n,ia
'lf66
roku, na
mocy
ktrego ksi
widnicki
Boles aw
ll
zezwo-
lllt,il*itn#p,rr.i
Sackenkichenowi
oraz
jego
wsplnikom
na
budow
g bokiej
ln
,n
Stanm Zdroju na terenie Wa brzycha.
Kolejna adnotacja pochodzi
']]I|*
iffi,
fincJr.u
i
traktuje
o
kopalni
,,Pod
Bukiem"
w
poblizu
Nowej Rudy. W
dru-
ffi
polmnie
\\'l
rvieku
grnictwo wglowe
w tych
okolicach
by o
ju bardzo
.m6rilru$$arre.
Natomiast
pierwsze
informacje
o wydobyciu
wgla
w Zag -
hu
Gnrmost+kim
pochodzz
1657
roku, kiedy
to
wczesny
w a ciciel iemi
Erdman Leopold von
Promnitz zarzdzi
wykorzystywanie wgla
do
do wie ania
elaza
w
ku nicy
jaroszowieckiej
obok
Tychw.
froraa
z ota
wraz
ze wzrostem
zainteresowania grnictwem
i hutnictwem
ffiidid,gn,
ogarn y ke
Europy w XVl
wieku,
dotkn y rwniez
sk.
l|ffilnnmno
dota
prowadzono
w
okolicach Z otoryi i
Z otego
Stoku,
a
w
Srebrnej
,Wrm..tj_
\\'okolicach
Jeleniej
Cry
orazBystrzycy K odzkiej
eksploatowano
Iilltb}
rrr'rh
elaza.
Ju
w xlllwieku
eksploatowano
rud
srebra
io owiu w
rejo-
lret*finrr b
ffaz
\t,okolicach
Olkusza. Aby odnale bogate
o ao owiu,
rebra
,unild,,mm*or"e'
pod
Tarnowskimi
Crami
w
XVl
wieku sprowadzono kwalifikowa-
ffin
gnmrlht z Frankonii
i
Saksonii, gdyz grnictwo
tego regionu
sta o na
bardzo
M,ufilli
poanrnie,
co
potwierdza publikacja
Georgiusa Agricoli.
fi $RfiII
AGRICfiLAE
$
R
s
ffinTilI.Ltc
A
LI*II.I
511r
Yl*
b*s
L}liti,*t{n{ur cnih
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
6/16
Fryderyk
Wilhelm
Reden
1
HlsTORlA
GRNlcTvvA.
TEcHNlKA/MECHANlZAcJA/ELEKTRYFlKACJA
Wtrakcieswejburzliwejhistorii lskprzynale a doPolski,Czech,Au-
stro-Wgier,
Prus.
Trzy
wojny
o
panowanie
nad
skiem,
prowadzone
w
latach
174o_1763midzy
prusai
a
Austri,
zakoczone
zosta y
ostatecznie
zwyci_
stwem
Prus.
Po
poOpiiu
w
1763
ioku
pokoju
w
Hubertsburgu
sk
sta
si
,ri,i,upastwa
pruskiego,
krl
pruski
|,.v9"l.vr
|]
i*"ll
wielkim
przystpi
do
rozpoznania skich
zasobw
mi-
neralnych.
specjalna
komisj
a
rzdowa
stwierdzi a
W
1767
roku
wystpowanie
na
terenie
ska
bogatych
z
wgla
kamiennego
i
innych
cennych
minera w
potrzebnych
do
wzrostu
pruskiego
uprzemys owienia,
Komisja
w
raporcie
odnotowa a
trzy
czynne
kopalnie
wgla
w
okolicach
By_
tomia
orazkopalnie
galmanu
W
Pobli
ul
P.iekar
skich'
po
rozpoznaniu
sytualli
'ospod
arczej
lska
jego
zaso_
bw
mineralnych
utworzono
w
1768
roku
Departament
Grn
iczo-Hutn
iczy
przy
rzdzie
w
Berlinie.
W
1769
roku
w
celach
nadzoru
rozwoju
przemys u
na
sku
powo ano
\hly szy
U
rzdGrn
iczy
(oberber8amt),
z
pierwszsiedzi_
b
w
Z otym
Stoku. Jego
utworzenie
wiza o
si
z
wyda_
niem,
5
czerwca
1769
ioku
przezkrla
pruskiego
Frydery-
ka
ll,
prawa
grn
iczego
dla
ska
i
Hrabstwa
K odzkiego
(Reviedierte
"rgordng
fur
das
souvereine
Herzogthum
Schlesien
und
fur
Grafscaft
c
latz).
W
1
779
roku
zadanie
nadzorowania
przemys u
na
sku
powie
rzono
Frydery-
kowi
Wilhelmowi
Redenowi
0752-1
81
5),
ktry
j"dnocze-
nie
zosta
mianowany
dyrektorem
\hty sze8o
urzdu
cr-
niczego.
Reden
W
1779
roku
przenis
siedzib
Wyszego
Urzdu
Grniczego
,";;;"
a;ku
do
Wroc awia
i
tam
opracowa
komplekso_
wy
program
o ywienia-p""i,y, u,
Poleci
przeprowadzenie
nowych
pomiarw
geodezyjnych
i
sporzjzenie
map
terenowych
ska,
Rozpoczto
na
szerok
skal
badania
geotogiczne
'","nu
w
poszukiwaniu
nowych
z
rudy
i
wgla,
Zatrudnieni
pracownicy
W
y szego
U
rzdu..Crniczego
byl
i
l
ud mi
wykszta
;il;i
ili
je d ali
aJ
wrttaliioraz
Anglii
dla
zapoznania
si
z
najnowszy,
mi
osigniciami
w
technice
grniczej,
Po.powrocie
wdra ali
innowacyjne
roz-
*ir"niu
techniczne
w
lskich
kopalniach,
W
1780
,otu
n"a"n
Jv"plido
odbudowy
dawnego
grnictwa
rudne-
go
*
|.ujoniu
rurno*rnlc,
l
ut*orry
w
wierklacu
pierwsz
na
crnym
skuszko gdrnicz.WrejonieBobrownikpowsta akopalnia,,Fryderyk,,
(,,Friedrichgrube"),
gd)'le
na
nLwielkiej
g boko ci
najdowa y
si
bogate
z o-
a
rudy
srebra
i
o o*lu
ol."z
huta
rryj yk
w
Strzybnicy,
Rozbudowa
kopal-
ni by a utrudniona
z
powodu
du ego
zawodnienla
wyrobisk
w
pok adach,
Nap ywajcej
wody
nie
by y
w
stanie
wypompowa wczesne
maszyny od-
wadniajce.AbyrozwizaproblememodwadnianiawyrobiskkopalniFry-
J;rrk,
i
Va
ioku
nejen
zamwi
w
Anglii
pierwsz
maszyn
parow
sys-
temu
Newcomena.
Dostarczy
j
z
Wysp
Brytyjskich
m'strz,budowy
maszyn
Samuel
Honfray.,*"rp_un;
z
Anglii,diog
morsk
do
Szczecina,
i
da_
"
j;u
nu
.r,
o.iriu.r,
prr"
opol"
do
Zzieszowic.
Do
Tarnowskich
Cr
maszyn,
prr"**,no
zaprzgiem
konnym,
Maszyn
zainstalowano
19
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
7/16
5il\cznia
178B
roku;
prac
rozpo
cz a
4 kwietnia
tegoz
roku,
a niespe na
p
rrku
p niej
przyjecha zobaczyj
sam
krl pruski
Fryderyk
wilhelm
ll
wraz
z
5\
nem nastpc
tronu.
W
miejscu
ustawienia
maszyna
pracowa a
dziesi
l,al,
po
czym
przeniesiono
j
na
inn
kopalni,
gdzie
pracowa a
a
do
1857
[essk oni dozam-;....''i.;.i''...''''.']
n.;ieniarvAngliijeszczeil.''']
*rilch.bywed ugotrzy-'..'''...':''.
nlan\
Ch
planw
budo-
"
,
,
,:'.i]:jl
-'
,
,"
inl
&C
rt, asne
maszyny
,lill
rabn,c
e Ozimek.
\\'
1798
roku,
sdy
."-o
Fryderyk
Wilhelm
ilil
i krlowa
Luiza
p "z\
b1,1i
do
Tarnow_
o,,t]ch
Cr,
aby
zoba-
{:.r\c
intensywnie
roz-
-r
ilajcy
si
przemys
Grnego
ska,
przy
rc
okazji
odlano
upa-
mietnlajcy
t
chwil
rnedal
z ozdobnym
napisem
,,Was
Kunst
r.lnd
Fleiss
in
Tarno-
wi'tZ
gewann"
(Osi_
:ir:iiiiiiil]iiii:',]il:i,: ii
i]]i:ii]s]:i:i*ll*iirffiir
emi,eto
umiejtno ci
i
pracowito ci
w Tarnowskich
Gach).
poszukiwania
nowych
pok adw
wgla
kamiennego
na GnYm
sku
nrzeprowadzi
salomon
lsaac
z
Brabantu.
odkryto
bogate
z o awgla
kamien_
*eo
nu rejonie
zabrza,
chorzowa
i Rybnika.
Na
podstawie
ustale
komisji
po_
*ia ,
trzy
nowe
pastwowe
kopalnie:
,,Krl"
(,,Knigsgrube"
_
1791)
w Cho_
rzott
ie,
,,Krlowa
Luiza"
(,,Knigin
Luise"
-
1791)
w
Zabrzu
oraz
,,Hoym'
(1792)
,*
R},bniku.
W a cicielem
rzech
kopal
by o
pastwo,
dlatego
wyrznia y
si
orre
wysokim
poziomem
technicznym
i
wyposazeniem
w rd
wczesnych
ko_
pal
prywatnych
i tym
samym
stanowi y
wzr
inwestorw
kopal
prywatnych.
t
proces
uprzemys owienia
ska
bardzoszybko
w czy y
si
miejscowe
rody
;zlacheckie,
w
ktrych
posiadaniu
by y
wielkie
obszary
ziemskie
z
podziem-
rrrm bogactwem
mineralnym.
w lz
roku
pracujcy
w dobrach
ksi t
pszczyskich
M. scott
zauwa y ,
ze
ltydobywany
wgiel
kamienny
nadaje
si
do
produkcji
koksu.
przyczyni o
s
to do
wybudowaia
w
Gliwicach
Krlewskiej
odlewni
elaza.
W
hucie
tej
zairudniony
przemys owiec
ze Szkocji
Johan
Baildon,
w
1796
roku
skonstru-
o.ra
pierwszy
na
kontynencie
wielki
piec
hutniczy
opalany
koksem
zamiast
ulem
lub
drewnem.
W
Krlewskiej
Hucie
w Chorzowie
w
latach
1798_1802
JJ"no
do uzytku
dwa
najwiksze
w
Europie
piece
hutnicze
zaprojektowane
przez
Weddinga
i
Baildona.
Huty
te
wyposazono
w maszyny.
prowe
i sukce-
srrrnie
rozbudowywano.
pod
koniec
xVltl
*i"ku
na Crnym
lsku
ozwin o
Dawni
grnicy
I
pRzEsANKl
ROz1n1OJu
GRNlcTwA
NA
tsru
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
8/16
si hutnictwo cynku. Pierwsz hut
cynku zbudowa ksiz pszczyski
Fryde-
ryk
Ferdynand
Erdmann
w
1780 roku
w Weso ej. Technologie produkcji
cynku
opracowa pochodzcy z
Turyngii Krystian Ruberg, wcze niej pracujcy
jako
szly9ar w kopalni Murcki
i hucie szk a w Weso ej.
Od
koca
XVlll wieku odnotowujemy powazny wzrost zapotrzebowania
na
wgiel.
Wp ywa
na
to
pojawienie si
coraz wikszej liczby
maszyn
paro-
wych opalanych wglem
oraz
zastosowanie
tego surowca do
produkcji
elaza.
Dla zwikszenia
krgu
odbiorcw
i
u atwienia wywozu coraz wikszych
mas
wglaz
kopal
w latach dziewidziesitych
XVlllwieku
przystpiono
do bu-
dowy
,,szos
wglowych", finansowanych przez
sp ki wglowe. Drogi
te
po-
wstawa y
wed ug wczesnych
najnowszych technologii. Z grno lskich
ko-
pal
wo ono midzy innymi
wgiel furmankami
do
portw
nad rzek K odnic
i
Odr,
skd barkami transportowano w kierunku Wroc awia.
W 1792 roku roz-
poczto
budow Kana u K odnickiego czcego Zabrze
z
Ko lem.Zbudowa-
no wwczas
drog
wodn przez Kana K odnicki czcokrg grniczy
z
e-
glown
rzek
Odr.
Plac
prze adunkowy
nad kana em k odnicki m,
1924 r.
Widoczne
torowisko
kolei
wskotorowej
t
W 1799 roku rozpoczto w Zabrzu drzenie G wnej Kluczowej
Sztolni
Dziedzicznej, po czonej z Kana em K odnickim. Sztolnia ta by a przeznaczo-
na do
odwadniania
kopal wgla
pomidzyZabrzem i
Chorzowem oraz
mia a
suy
do
jego
transportu. Pierwszy sp awny odcinek sztolni
o
d ugo ci
,5
km,
obejmujcy
podziemne
wyrobiska kopalni Krlowa
Luiza,
oddano do uzytku
w
1B'l0
roku.
Po
trudnych pocztkach, kopalnia Krlowa
Luiza
sta a si
jedn
z
nbardziej wydajnych kopal wgla kamiennego.
HlsTORlA
GoRNlcTWA.
TEcHNlKA/MECHANlZAcJA/EtEKTRYFlKAcJA
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
9/16
\\'pocztkach XlX
wieku
Zag bie Crno lskie
pod wzgldem
inwestycyj-
r-run
btlo
w czo wce
grnictwa europejskiego.
Wojny
napoleoskie
nie sprzy-
pr,.
dalszemu
rozwojowi
przemys u
grniczego
na sku.
Po
przegranej
wojnie
liumrla Fn,deryka
Wilhelma
lll
z
armi
Napoleona
pod
Jen
i
Auerstedt
w
1806
nr:ku
r_ozrt,j
przemys u
na Grnym sku
zosta
zahamowany.
Dopiero
w
1815
rmlku
po
Kongresie
Wiedeskim
wybudowano
na
Crnym
sku
'l8
nowych
ruBai
rt
gla,
a
wydobycie
osign o
1 1 B
tys.
ton.
Najwiksz
aktywno ci
n-
n rsrcljn
oprcz
pastwa pruskiego
wykazali
si:
Hochbergowie
(ksi ta
pmerzl
scv), Don
nersmarckowie,
spad
kobiercy
Cieschego
(Ceorg
von C
iesches
fuiher
Ballestrem,
Larisch,
Schaotsch,
Hohenlohe-Oehringen,
Codula.
'lt
1800
roku
na
terenie Crnego
ska
dzia a o
25
kopal,
aw
1842
mr*i.l
-
1. Najwiksza
pastwowa
kopalnia
,,Knigsgrube"
w
Chorzowie
za-
firurrlrl'a}.a
rt
1843 roku
7
sztygarw
i
21B kwalifikowanych
grnikw.
Ruchem
[maFrl
zarriadywa
nadsztygar
zaprzysi ony
przez
Urzd
Crniczy.
Ko-
pCbmu
p,xiada a
w tym czasie 3
maszyny
parowe do
pompowania
wody,
.3,dm,
,n"idllvania
urobku,
podziemny
piec
wentylacyjny,
kot owni
i ku -
lR
Farottnicy
zamieszkiwali
w
26 domach nalezcych
do
kopalni.
Kopal-
mnililutst }glOck
(Szcz cie
Luizy)
w Szopienicach
zatrudnia a
tylko
2
sztygarw
il
a,liikort,anych
grnikw.
Og em
ocenia
si,
ze w
1B43 roku
w
grno-
ilCbrn
ropalniach
pracowa o
oko o
124 szty1arw
i
3600
kwalifikowanych
1pulfllilirll.
Ftnrstanie
i rozwj
przemys u
na
sku
przyczyni y
si
do
rozwoju
osad-
ilnnllifi Dl,namika
te8o
procesu pozostaje
w cis ej
ale no ci
od
rozwoju
gr-
kana
k odnicki
w Cliwicach,
1934
r.
Odcinek
midzy
ulic
Zwycistwa a
Dworcow
HlsTORYCZNE
PRZEsANKI
ROZWOJU
GRN CTWA
NA
tsxu
IT
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
10/16
Brama
wjazdowa
do
kopalni
,,Pary "
nictwa
wglowego
oraz
hutnictwa.
W
kopalniach
zatrudniano
du
lo niewY-
kwal
if i
kony.h-pru.o*n
i kw
pomocn
i czych
przyby
w
cych
na
l
sk
z Cal
icj i,
ktrzy
zdezerterowali
przed d ugoletni
s ub
w
cesarskim
wojsku.
pierwszy
na
Crnym
lsku
ransport
kolejowy
pojawi
si
w
1B0,1
roku.
By a
to kolej
konna
o
d ugo ci
00
m, s uzca
do
przewozu
wgla
z szYbu
Hen-
rietta wczesnej
kopalni
,,Krl"
(,,Knigsgrube")w
Chorzowie
do
huty
Krlew-
skiej.
Drewniane
pocztkowoszyny,
okuto
w
1B'l2
roku
eliwnYmi
P askowni-
kami.
W
1815 roku
zastosowano
pierwszy
parowz
wykonany
w
Berlinie.
Na
przyspieszenie
rozwoju
grnictwa
na
Crnym
lsku
wp yn a
w
po o_
wie
XlXwieku
budowa
linii
kolejowych.
Pierwszy
projekttakiej
kolei
powsta
w
1816
roku
przy
za o eniu,
ebdzieto
kolej
dwutorowa. Rozbudowa wz a
kolejowego
na crnym
sku
nastpi a
po
ustanowieniu
TowarzYstwa
C-
no lskiej
Kolei elaznejw
1836
roku.
W latach
1842-1846
powsta
pierwszY
odcinek
iinii
kol";o*ej
o
d ugo ci
200
km,
czcy
Wroc aw
z
Mys owicami
przez opole
i witoch owice.
Powstanie
linii
kolejowej
wp yn o
korzYstnie
na
rynek
zbytu
przemys u
grniczo_hutniczego.
Budowano
nowe
po czenia
zWarszaw
przezZbkowice,
z
Krakow
em
przez Szczakoworaz
z
Wiedniem
przez
Bohumin.
Mys owice
jako
pierwsze
uzyska y
po czenie
kolejowe
z
Ber-
linem
w
,l846
roku,
natomiast
z
Krakowem
w 1847
roku.
Tym sposobem
otwo-
rzy y
sinowe
mozliwo ci
komunikacyjne
pomidzy
Berlinem
i
Warszaw
oraz
Lwowem
i
Wiedniem.
Koleje
te
po
ich
otwarciu
po czy y
Berlin
z Warszaw,
Lwowem
iWiedniem.
W
lad
za liniami
kolejowymi
o
znaczeniu oglnYm
roz-
poczto
na
Crnym
sku
budow
kolei
miejscowych,
ktrych
Przebieg
dYk
towa o
po o enie
kopal
wgla
i hut.
Pierwsz
kolej
tego
rodzaju
bY a
inia
Ndza
-
Czernica
(Rydu towy)
-
Orzesze
-
Miko w
-
Katowice
Ligota
(roz
jazd
lda)-
Katowice,
uruchamiana
od
1852
do
'l85B
roku,
Powstanie
kolei
na
sku
zapocztkowa o
okres
intensywnego
rozwoju
gr_
nictwa
wgla
kamiennego.
Przede
wszystkim
otworzy
si
rynek
zbYtu
wgla
rwniez
na
drobny
wgiel,
na
ktry
dotychczas
nie by o odbiorcw.
Przecit
nie
wydobycie
jednej
grno lskiej
kopalni,
wynoszce
ok.
'l5
tYs.
ton
rocznie
HlsTORlA GRN
lcTWA.
TEcHNlKA/MEcH tltz tl /rLEKTRYFlKACJA
8
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
11/16
,tr
'l855
roku, wzros o w
'lBB0
roku do
'l0O
tys. ton, a
w 1890 roku
dochodzi-
m dl
300 tysicy
ton.
W 1914 roku rednie
wydobycie
wgla z
jednej
kopalni
*tnui o ponad
600 tysicy
ton rocznie.
\a
prze omie
XlX
i
XX wieku
kopalnie przeobrazi y
si w
duze,
nowocze-
ll
,.t\Trosa
one zak ady pracy. rednie
zatrudnienie
w lskiejkopalni
w
19OO
mru.l
przekracza o12OO pracownikw,
aw
19'l0 ponad
2000 pracownikw przy
gmrinim
dobowym
wydobyciu w kopalni oko o 2400
ton.
zm.mienie
i
wydobycie wgla kamienne8o na
crnym
sku w xlx
wieku
l
.
] 1 l
| 1
"
,
Liczba kopa|
zatrudnienie,
w,kopaln]iach
tiln 25,,,"
|ffio
v=I
lfio
$:$ll.
lIt{}
1,
lIt}
1].s5
"i"
,
lff}
9
1ffi}
5#j
rlno
59|"
t
okresie
l wojny wiatowej
produkcja wgla z uwagi na du e
zapotrze-
lmr,anlie
ze
strony przemys u
wojennego
utrzymywa a
si na sta ym
poziomie.
Bmdadiorto
zatrudniano
w
kopalniach
jecw
wojennych.
Fo
zakoczeniu
l
wojny wiatowej oraz
wybuchu
pierwszego
(1919
rok)
fr"Jio
(1920
rok)
powstania
lskiego,
na
sku
odby
si
20 marca192"|
Kopalnia
,,Richter"
w
Siemianowicach
skich
ffinutku
p, ebiscyt
maj
cy
zdecydowa o p
rzynale -
]llffis,_
fj|
zierni
Iskiej.
Niekorzystne
dla Polski
pro-
ilMlnor,c{e
podzia u
spornego
obszaru
spowodowa-
]i u
n.obru;ch
trzeciego
powstania 3 maja
1921 roku.
'lM|,
pa dzierniku
1921
roku
tzw.
Rada Ambasa-
frfiffi*$
zdecydowa a
o
po
dziale
Crnego Iska.
ilPbmncia
przemys owy
p rzyznanej Polsce cz cl
fiftuilrrl
go
ska
nie
mia
sobie
rwnych
w kra-
]illu
po rd
67
wszystkich grno lskichkopa
",.ffilffigl|;id,
stronie polskiej
przekazano 53 duze
ko-
Omdmrl re
t8I
a oraz wszystkie
grno lskie kopal-
illt[lle
ruid
elaza|
wszystkie huty
cynku,
o owiu
l,
,iffi, ekszo
ut elaza.
Przy czenie
do
Polski
,slh
Ecru Crnego
ska
z
ogromnym
potencja-
Nbm,
przemys owym mia o zasadniczy wp yw na niezalezno gospodarcz
fi
nr@ret
niepodleg o
olityczn kraju.
Polska otrzyma a
silnie uprzemys o-
,*rrnrn
i gsto zaludniony obszar, ktry w istotny sposb
wp yn na kszta t
,urqarrizujcego
si
pastwa.
Na stronach
20-21
:
Podpisana
15 maja 1922 roku
przez
Polsk i Niemcy
konwencja genewska
Kopalnia
,,Weso a,,
,mhril.wa a
przez 15 lat,
do
15 lipca 1937 roku. W
tym okresie
wikszo w Mys owicach
HlsTORYCZNE
PRZEsANKI
ROZWOJU GRNlcTWA
NA
t4sru
1$
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
12/16
Kopalnia
,,EmanLlel"
w
Murckach
zak adw przemys owych
w
polskiej
cz ci
Crnego ska
pozosta a w asno-
ci
niemieck.
Wyw aszczeniu przez
stron
polsk podlega y
przedsibior-
stwa stanowice w asno
obywateli niemieckich.
Konwencja genewska po-
jcie
,,w asno
niemiecka"
wiza a z
obywatelstwem,
a
nie z narodowo ci
osb dysponujcych majtkiem. Obywatelstwo
polskie na mocy
Konwencji
ge-
newskiej otrzymywali wszyscy obywatele niemieccy urodzeni i zamieszkujcy
w
przyznanej
Polsce
cz ci
Crnego
ska. Wy czona
zosta a
tym
samym
mo liwo wyw aszczenia
majtkw
tych
w a cicieli
iemieckich, ktrzy
byli
urodzeni
i
zamieszkiwali
na
terenach
plebiscytowych.
W
dniu
24
czerwca
1922
roku
zosta utworzony
Wy szy
Urzd Crniczy
w
Katowicach podleg y
ministrowi przemys u i handlu
obejmujcy, w a ciwo-
ci erytorialn obszar utworzonego wwczas
Wojewdztwa skiego. Na te-
renie
Pastwa Polskiego dzia a ywtedy
trzy Wy sze
Urzdy Grnicze
w Kra-
kowie, Katowicach
i
Warszawie.
W
polskiej
cz ci
grnego
ska, w okresie midzywojennym nie
powsta a
ani
jedna
nowa
kopalnia, a tylko bardzo nieliczne zosta y
rozbudowane.
Prze-
citne
wydobycie
w
'l938
roku
wynosi o
ok. B00 tys. Sytuacja finansowa gr-
nikw
w okresie
midzywojennym by a
zr nicowana. W okresach kryzysu
nasila o si bezrobocie. Wiele kas brackich straci o swj majtek z uwagi na
ogromn inflacj. Dla z agodzenia
skutkw
bezrobocia
stosowano zatrudnie-
nie turnusowe,
tj.
okresowo
wymieniano za og
stwarzano
mo liwo
atrud-
niania bezrobotnych grnikw.
Wielu
pozbawionych pracy grnikw
wydoby-
wa o wgiel na w asn rk,
w
biedaszybach.
W
okresie l
l
wojny wiatowej
1939
-1945
Wy szy
Urzd
Crniczy w
Kato-
wicach
zosta
zlikwidowany,
a
obowizki
prz Wy szy
Urzd Grniczy
we
Wroc awiu.
W
kocowych
dniach
wojny kopalnie na terenie
Crnego
ska
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
13/16
nie
ponios y
znacznych
uszkodze.
Kilkudniowy
brak
prdu
elektrycznego
,powodowa
w
n
iektrych
obi
ektach
podtopien
ie
najni szy
ch
poziomw.
po
zakoczeniu
ll wojny
w
1945
roku
produkcja
wgla
kamiennego
w
pol_
;ce
mia a
znaczenie
podstawowe
dla
odbudowy
i
rozwoju
kraju.
za sojusz
z
ZSRR
Polska
musia a
p aci
wglem,
ktry sprzedawa a
po
niskiej
cenie.
Kraj
odczuwa cig y
brak wgla.
c wna
mobilizacja wysi kw
skierowana
by a
na
realizacj
wygrowanych
planw
produkcyjnych.
Duze
zapotrzebowanie
na rvgiel
spowodowao
stosowanie
rodkw
nadzwyczajnych
przez
przed u-
zanie
izasu
pracy
za ggrniczych,
obowizkow
prac
w
niedziele,
zatrud-
nienie o nierzy
wi niw.
W
latach
1950_1955
prac
W
grnictwie
podjli
l| Jnacy
z organizacji
S u ba
Polsce.
Zainicjowany
zosta
ruch socjalistycznego
nsp zawodn
ictwa
pracy.
Has o
zwikszenia
efektywno ci
wydobyci
a
pierw-
szv
rzuci
27
lipcal947
Wincenty
Pstrowski
(1904-194B)
pracujc
jako
rbacz
kopalni
Jadwiga.
Wezwa
grnikw
do
wsp zawodnictwa
w
przekraczaniu
norm
pracy,
a
jego
has em
by o:
,,Kto
wyrbie
wicej
ni
ja?.".
ciowny
ZarzdWojska
polskiego
w
dniu
25
lipca
1949
roku
postanowi
za_
roponowa
poborowym
odbycie
s u by
w
grnictwie.w
pa dzierniku
1949
ro iu
grnicze bataliony
wojskowe rozpocz y
prace
w
kopalniach.
w
'l950 roku
*..y
uchwa y
rzdu
utworzono
osobny
pion zastpczejs u by
wojskowej,
;
l 955
roku
powsta
Wojskowy
Korpus
Crniczy.Za ogi
skoszarowane
prze_
irlacza y
wwczas
liczb
50
tys.
pracownikw,
a
by y
kopalnie
w
ktrych
pra-
colnicy
skoszarowani
stanowili
po ow
za ogi.
Trwa o
to do
1959
roku.
od
1945
roku
rozpocz
si
w
Polsce
okres
centralnie
planowanej
gospo_
oa
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
14/16
Kopal
n i
a,, Kon
i
gsgru
be''
w
chorzowie
wYniki,
W
latach
1g45-1g4g
w
okresie
rzdowego
planu
trzyletniego
produk_
cja
wgla
wzros a
do
74
mln
ton.
prace
zwiz.anez
wydobyciem
wgla
by y
-
Wykonywane
rcznie.
Jedynymi maszynami,'ktrymi
jyrp.".*" y
kopalnie,
bY Y
Przeno niki
wstrzsowe,
wiertarki
i m otki
pn"uruay.,
n.
o|r^.nielicz_
ne
tamocigi
i
wrbiarki.
Wikszo
maszyn
giniczych
pochodzi a
z
okre_
,u
y?jnl.
zachtdo
pracy
w
grnictwie
by a
przyjtaprzez
Rad
Ministrw
w
dniu
30,11"Ig4g
roku
Karta
rnika,
okreslalca
;*;;";;Tprzywileje
tej
grupy
zawodowej.
",H"; T,f,f
[T;"fil:f
l"J]::.,illT:il*:l..^l?j;:-
systemu
cianowego
i
wProwadzaniE
wrbiirek.
W
okresie
pi"r*o
pl"nu
Picioletniego
1956-1960
wydobycie
wila
osign o
104
mln
ton.
W
okresie
drugiego
Planu
Picioletniego
lg1-1goiw/dobycie
wzros odo
11B
mln
ton
dziki
wprow
adzaniu
kombilnOw
S.ianowyi.
'lB
lipca
1946
roku
utworzono
dwie
siedzib
y
Wy szego
Urzdu
Crnicze-
go
w
katowicach
i
w
krakowie.
po czenie
wy szych
urzdw
grniczych
w
Krakowie
i
Katowicach
nastpi o:
itycznia
1951
roku,
tworzcjeden
Wy _
szY
Urzd
Cniczy
z
siedzibw
Katowicach.
od
2l
p ,zari" i is
opu
wY
::Y
U rzd
Cn
iczY
.pod
lega
bezpo redn
io
prezesowi
Rady
M
i
n istrw.
Moc
zar
zdzen
ia
M
in
istra
Przemys u
24
lutego
1
945 roku
zosta utworzo-
ny
w
katowicach
centralny.zarzd
przemys u
wglowego.
po
zlikwijowaniu
10
lutego
1949
roku
Centralnego
-Zarzdu
Prr",nyr u
Wglowego,
utworzono
Ministerstwo
Gnictwa
i
Eneigetyki.
Do
utworzonego
MCiE
oprczkopal
w,gla
przy czono
grnictwo
solne
i
naftowe
oraz
elektrownie.
Ministerstwo
Clictwa
i
EnergetYki
by o.parokrotnie
reorganizowane
i
przemianowane
na
Ministerstwo
crnictwa,
Ministerstwo
crnf,twa
Wglowego.
W
1957
roku
znw
powsta o
Ministerstwo
crnictwa
i
Energet
yki,
przy
czym
przemys
naf-
H
l
s
T
0
R l
A
6
R
N l
C T
W
A .
T
E
c H
N l
K
A
/ M
E
(
H A
N l
Z
A
c
J A
/ E L E
K
T R
Y F
l l(
A
C
J
A
fi*
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
15/16
towy,
solny
i
energetyczny
przekazano innym resortom. Ministrami
grnictwa
byli: Ryszard
Nieszporek
(1949-1954|
Piotr
Jaroszewicz
(1954-1955),
Franci-
szek
Wanio ka
('l955-1959),
Jan
Mitrga
(1959-1974),
Jan
Kulpiski
(1974-1977),
\V odzimierz Lejczak
(1977-1980),
Mieczys aw Clanowski
(19B0-'l9B1),
Czes aw
Piotrowski
(19B1-1986).
Ministerstwo
Crnictwa
i Energetyki zosta o
zlikwido-
\l,ane
w
1987
roku,
przekazujc
resort
utworzonemu Ministerstwu
Przemys u.
Wydobycie
wgla
szybko
ros o
od
27
366 tys.
ton
w
roku
1945,
do
prawie
]00 mln ton
na
prze omie
lat
siedemdziesitych
i osiemdziesitych. Du e
zapo-
trzebowanie
na
wgiel by o
przyczyn
utworzenia
nowych kopal.
Ju
w maju
1945
roku rozpoczto budow nowej kopalni
Lenin
w
Weso ej oraz
Ziemowit.
\\' latach 1952-1990
wybudowano
kopalnie wgla: Lenin
(Weso a)
-'l952
rok,
\lortiner
w Zagrzu
(odtopiona
1950),
Ziemowit
w Ldzinach
-
1952 rok,
Ja-
rtorzflo
-
1953
rok, Nowy Wirek
-
1
953
rok,
Julian
w Piekarach
-
1954 rok, Ha-
emba
-
1957 rok, Porbka
(Czerwone
Zag bie)-
195B rok,
1
Maja
-
1960 rok,
lastrzbie
-1963
rok, Moszczenica
-'l965
rok, Szczyg owice
-
1961 rok,
Sta-
;zic
-
1964 rok, Manifest
Lipcowy
(Zofiwka)
-"1969
rok, Borynia
-'1971
rok,
Slsk
-
1974
rok, XXX-lecia PRL
(Pniwek)
-'1974
rok,
Piast
-
1975
rok,
Czeczot
-
1978
rok, Bogdanka
-
1979 rok,
ZMP
-1979
rok, Krupiski
-
'l9B3
rok, Mor-
cinek
w Kaczycach
-
1987 rok, Budryk
-
1994
rok, Warszowice
-
1990 rok
(po
irkonaniu
szybu
zrezygnowano
z
dalszej
budowy
kopalni).
W
195B roku roz-
oocz a
si
budowa Kopalni Wgla
Brunatnego
Turw.ll
-
najwikszej kopalni
,rdkrywkowej
w
Polsce, ktr
oddano do eksploatacji
w
1962 roku.
Kopalnie w okresie
powojennym
zosta y
zgrupowane
w
rejonowe
zjedno-
czen
ia
przemys u
wgl
owego. Powsta o
Bytomskie,
Chorzowskie,
Dbrowskie,
Dolno lskie,Cliwickie,
Jaworznicko-Miko owskie,
Katowickie,
Krakowskie,
fuldz
k ie,
Ryb
n
icki
e,
Zabr zaskie Zjedn oczenie
P
rze
mys u
W gl
owego.
Dla rozwoju grnictwa
konieczna
sta a si
jego
mechanizaai
elektryfika-
cja.
W
1950 roku utworzono
Biuro
Konstrukcji
Maszyn Crniczych,
przekszta -
fone w
1953
roku w
Centralne
Biuro Konstrukcji
Maszyn
Grniczych
(CBKMC).
,\
1937
roku czc
CBKMG
z lnstytutem Mechanizacji Crnictwa
utworzono
i
ritvtut Do wi d
cza l n o-
Ko n
stru
kc yjny P r zemys u
Wg
l
owego,
p
rzem
i an owa-
.n
na
Zak ady Konstrukcyjno-MechanicznePrzemys u
Wglowego
-
w
skr-
ii]iiji.li'irijt:
..i
Kopalnia
,,Mys owice"
HlsTORYCZNE PRZEsANKl
ROZWOJU
GRNlcTWA
NA
t4sru 2
7/17/2019 Gierlotka Historia Grnictwa
16/16
Kopalnia
,,Mys owice"
cie
ZKMPW.
Siedzib
centrali
ZKMPW
sta y si Cliwice,
a oddzia y
terenowe
znajdowa y
si w
Katowicach,
Zabrzu,
Rybniku,
Bytomiu,
Tychach
a p ni
w Czstochowie
i
Cieszynie.
Do zada instytucji
naleza o:
prowadzenie
bada
nad konstrukcj
nowych
maszyn
i systemw
mechanizacji
oraz
elektryfikacji
grn
ictwa.
o
d
1
.o1
.1975
roku
Zak ady
Konstru
kcyj
no-Mechan iczne
Przemys u
Wglowego
zosta y
podzielone
na dwa
o rodki:
Centralny
O rodek
Projekto-
wo-Konstrukcyjny
KOMAG
z siedzib
w
Cliwicach
i
O rodek
Badawczo,Roz-
wojowy Systemw
Mechanizacji,
Elektryfikacji
i Automatyzai
Crniczej
OBR
SMEAC
z siedzib
w
Katowicach.
O rodek
(OBR
SMEAC)
zosta
1,01.1976
r.
w czony
w
Centrum
Naukowo-Produkcyjne
EMAC,
ktre
przeje o zadania
zwizane
z elektryfikacj
i
automalyzacjgrnictwa.
Po kolejnejtransformacji
26 marca
1990 roku utworzono
Centrum
Elektryfikacji
i
Automatyzacji
Crnic-
twa EMAG
z
siedzibw
Katowicach.
W roku
1990 polska
gospodarka
wesz a
na drog
rynkowych
przekszta -
ce, a
kopalnie
poddano ekonomicznym
analizom.
Niektre
kopalnie
decy-
zj ministra
przemys u
postawiono
w stan
likwidacji.
Rada
Ministrw
w dniu
30.04.1996
przyj a
program dostosowania grnictwa wgla kamiennego do
waru n
kw
gospodarki
rynkowej
i
midzynarodowej
konkurencyj
no ci,
Za o-
zono
w
nim likwidacj
nierentownych
kopal.
Dla wdrozenia
programu
powo-
ano Agencj
Restrukturyzacji
Wgla
Kamiennego
S.A. Od
lat
dziewidziesi-
tych
dwudziestego
wieku
rozpoczyna
si
okres
likwidacji
kopal i
grnictwa
zarazem.
Do
koca
199B
roku
zamknito
kopalni
ory, Crodziec,
Porbka-
klimontw
Morcinek,
pstrowski.
kilka
kopal
zlikwidowano
przez
przy cze-
nie
do innych
kopal.
W
'l999
roku zamknito
wszystkie
dolno lskie
kopalnie
wgla
kamiennego.
Crnictwo
wgla kamiennego
na
Dolnym sku
zapoczt-
kowane
w
po owie
XV
wieku trwa o
nieprzerwanie
do
2000 roku.
H
l5TORlA
GRN lCTWA.
TECH N l
KA/M
EcHAN lZA
(J
AlELEKTRYFl
KAcJA