Giorgio Pasquali - Quaestiones Callimacheae

7/24/2019 Giorgio Pasquali - Quaestiones Callimacheae

http://slidepdf.com/reader/full/giorgio-pasquali-quaestiones-callimacheae 1/170

|iii|lii||ilfl 3illfiS|ii| i









QUAESTIONES

CALLIMACHEAE

SGRIPSIT

GEORrxIUS

PASaUALI

t)1^^

GOTTINGAE

OFFIGINA

HUBERTIANA

TYPIS

EXPRESSIT

MGMXIII



\

i

\



Index

I.

De

hymno

in

ApoUinem

1

II.

De

fabulis cyrenaeis

93

ni.

De

aliquot hymnorum forma

et

figura

143





I. De

hj

inuo iu Apollmem.

Non

a

singulis ordine

versibus

interpretandis

ordimur,

verum

nonnulla de

universa

huius carminis

compositione

praemittimus,

qua

nisi

aliquatenus

certe

perspecta,

singula

explicare

non

possumus;

neque tamen

omnia

statim uiitio exsequi

in animo

est,

sed

pauca

in

praesentia monere,

quae

satis

sint

ad interpretationis

iter

muniendum.

Primis

versibus

Apollinis templum

oculis

subicitur,

in

quo

ipse

deus

mox

adfuturus

est.

Qui

loquitur,

e

numero

piorum

est,

qui

deum

exspectant

;

testatur

enim

(v.

1)

se

conspicere lauream,

etiam

totum

templum concuti; ipse

ex

altero

pariter

de turba quaerit,

nonne

palmam nutare

viderit;

ipse

(v.

5)

cycnura

sublime

canentem

audit

;

ipse

portarum repagula

et

fores patefieri,

adulescentes

canere

et

saltare

hortatur

(v.

6

—

8).

Hi

tamen aHquanto post etiam tum

stant et

tacent;

denuo enim

(v.

12)

idem

optat

ut

ad

citharam

canant

et saltent.

V. 16

iussis

obtemperarunt,

laudantur enim

quod

fides

iam

non

sUeaut.

Dum

iste

homo

pius

v. 17

sqq.

recitat

turbamque

monet

ut adulescentium

carminibus Unguis

faveat,

isti

iam

citharam

et

arcum

ApoDinis

laudant,

ut

docet

illud,

quod

mare

silet, dum aoedi

haec

carminibus prosecuntur;

iam

primum

li] U]

naiflov

sonat, nam Thetis

dicitur

(v.

20 sq.)

ululatum

reprimere,

quotiescumque illas

voces

sacras audiverit. Is

igitur qui

recitat,

choro

auscultat;

ad

chori verba

verlja sua

appHcat,

V.

25

iam

chorus

illud

li] If]

naiiiov

iterat;

pius enim iUe

turbam

rogat,

ut

iUas

voces

resonet.

Inde

vero

quasi ignarus

et invitus

ad laudes

ApoUinis

singillatim

expHcandas delabitur, ut

choro

iam non auscuUet.

Sed

V.

80,

cum

ad

sacrum

quod iUo die

celebrabatur

enarrandum quasi

fortuito

pervenerit, sacras

illas voces

Ir/

Ir]

rursus

audit,

a

pueris

sciUcet

pronuntiatas

; neque

enim

aUter

facile

expHcatur,

quod deum

Pasciuali,

Quaestiones

Callimachuae.

1



2

i)e

hymno Apollinis

Apollmem li] It] KuqveU

7ioX-6XIixe

rursus

invocat.

V.

vero 97

disertis

verbis

profitetur

se

denuo

11]

li]

naifiov

audrre

:

„li] li]

Tiaifiov

dxovo/nev ,

scilicet quot

populus sumus ;

atque

illarum vocum

originem

declarat,

quandoquidem

cliori carmen iam

concluditur,

Extremae pericopae

ratio

toto

caelo

diversa

est,

quam

nondum aggredimur.

In

cogitationum

conexum

mox

accuratius inquisituris

haec

in

praesentia

satis sunto; ex

his enim

iam

apparet

GalHmachum

se

hoc

carmine

praeconem

fingere, vel

unum

e

tur])a

qui

praeconis

vicibus

fungatur;

simulare

pariter, dum ipse

loquatur,

rem sacram

agi.

Eadem,

postquam

singula

deinceps

interpretatus ero, pluribus

persequar

^).

Ad

ipsam

primam

c£Q minis

pericopam iam accedamus.

Quin

enim

recte

Wilamowitzius

vv.

1

—

24

in

tres

octonorum

versuum

pericopas

diviserit,

dubium esse

non

potest,

cum

v.

9.

17 ipse

Callimachus

Apolline

nominato doceat se

quasi de integro

ordiri

cumque post vv.

8. 16. 24

quoddam sensus

interstitium observetur.

Nam versu

8

adulescentes

ad

saltationem et

cantum

vocantur,

versus

vero

9 eo

spectat,

quod

di

non

ab

omnibus

sed

a

puris

tantura-

modo

se

conspici

patiuntur.

Item

v.

16

GaUimachus

pueros

miratur,

quod

fides

iam sonent;

v.

17 iam ad

turbam orationem

convertit,

quam

ut Hnguis

faveat,

monet.

Atque

equidem

in

hanc

opinionem

incHno, ut

censeam recte

Wilamowitzium

etiam

vv.

25

—31

quasi

quartam

quandam

pericopam

discripsisse.

Interstitium

enim sensus

pariter

inter

vv.

24

et

25

statuendum est;

dixerat

enim

omnes

omniaque

tacere,

cum

li]

li]

naif]ov

audirent;

dictum exempHs

stabiHverat

compluribus,

quorum extremum

Niobe fuerat,

quae

in

lapidem

conversa

fletum

tamen

iii

diem

posterum

reiceret.

Xunc

vero

ipse

populum

hortatur

If] Ir]

resonare,

li] If]

sciHcet pueri

cecinerant;

tum,

ut

adiungeret

xaxov

/laxaQEaatv

eqIêiv, sane

Niobae

exemplo

commotus

est,

quae

proprio

sensu

ApoHini aemulata

esset;

sed

illud

li]

li]

(pd-iyyEod-E

cmn

Niobae

aemulatione

ApoHinis

non

ipsum per se

coliaeret,

neque

enim Niobe

propterea

punita

est,

quod

recusasset

quominus

iussis

obtemperaret.

Sententiarum

')

Universam

huius

hymni

compositionem

primus

magna

ex parte

recte

explicavit

Ludolplms

Malten

(Kyrene 43

sqq.)

;

illi iter

Wilamowitzius

praeierat

(Griech.

Lit.

^*

209),

cum

Calliraachum in

hoc

hymno

recitatione

actioni

aemulatum

esse

scripsisset, De

praeconiis

poetarum

et

hellenisticorum

et

romanorum

cfr.

Reitzenstein,

N.

Jahrb. fiir das kl.

Alt.

1908.

84

sqq.

97.

36.5 sqq.

;

talia iain

(Helleiiistische

Wundererzahluugen,

156

sqq.

160)

significaverat.



De prima

pericopa

3

igitur progressus hic fere

est: „Favete linguis,

choro

li] Ir] naiTjov

clanianti

auscultantes

;

ut

tacere

solent

et

Thetis

et

Niobe,

quoties-

cumque

illas

voces

audiverunt,

Thetis

quae

filium

Apollinis

odio

amiserit,

Niobe

quae ab

Apolline

propter

arrogantiam

punita sit.

Tum

paullo post: ^lrj

Iri

rursus audio;

li] irj

canite;

periculi

enim

plenum

est

cum

dis

pugnare .

GaUimachus

vult intellegi

non minus

cum

dis

pugnare, qui

quominus

b']

canant,

recusent

quam

qui

illi

deo

aemulati

sint;

vult intellegi utrosque

pariter

punitum

ii'i').

Nihil

vero contra hanc et interpretationem

et discriptionem

valet,

quod

reliquae

pericopae

octonorum

versuum,

haec

septenorum

est;

pericopas enim, non strophas distingui

voluerunt

et

Wilamowitzius

et Galliraachus.

Hic enim

binas

octonorum

versuum

pericopas

inde

a

vv.

97.

105

denuo

orsus

ect,

extremae tantum

unum

versum

adiunxit, qui,

quamquam cum

pericopa

quodammodo

cohaeret,

per

se

staret quoque totum

hoc

carmen

concluderetur

;

Wilamowitzius

vero

demonstravit

Theocritum

pericopas

item

distinxisse,

non

distinxisse

strophas,

quae

inter

se

responderent^),

demonstravit

illum, cum hoc

faceret,

id

quaesivisse

ut, qui

legerent,

quasi

carmen

sibi

lyricum

legere

viderentur,

voluisse

tamen

motuum,

ut

ita

loqua'-

mur,

hbertatem

placere').

Prima

pericopa

haec

fere

continentur:

„Qui

concutitur

ramus

laureus,

qui

totum

templum:

procul

procul

este

scelesti.

Phoebus

iam

pede valvas

pulsat,

quae

scilicet

sonant.

Tum

post

breve

silentium:

„Nonne

vides? subito

leniter

nutavit

palma

deha;

iam

cycnus in

aere

suaviter

canens

percipitur:

claustra

aiêrimmi,

nam

ApoUo

iam

adest:

vos

vero,

adulescentuh,

cantum

et

saltationem

instruite.

Gupiditatem

dei

conspiciendi

timore

et

anxietate

per-

mixtam

GaUimachus

hac

oratione

effingere

studuit.

V.

1 tota

domus

concutitur,

iam

deo

praesente profani

removentur,

iam

crepantes

fores

qui loquitur

sibi

(v.

3)

audivisse

visus

est;

sed

(v.

4)

pahna

deUa

leniter

tantum

concuti

observatur,

cycnus

(v.

5),

qui

dei

scilicet

currum

trahit,

subUme,

e

longinquo

videUcet,

canens

auditur.

^) Haec tam

non brevibus

disputavi

propter

Vahlenum,

qui

contraria

sentit

(Berliner

Sitzungsber.

1896,

p.

799

sq.).

-)

Textgeschichte

der Bukoliker

137

sqq.,

potissimum

150.

^)

^Gerade die

Freiheit der Bewegung

bewirkt

den

ungemeinen

Reiz

dieser

Dichtung;

der

Efftkt

ist

lyrisch,

musikalisch,

aber

die

Mittel

sind

diejenigen

der

Rezitation,

der Epik.

Diese

in

die

taktmaijige

Responsion

der

Musik

zu

zwingen

ist

eine

Verirrung

des

Verstandes.

1*



4

De

hymno ApoUinis

Inter

vv.

igitur

3 et

4 intervallum, sit

quamvis

licet

brevissimum,

silentii statuendum, non

cum

Wilamowitzio

levissime interpun-

gendum est; is

enim qui loquitur,

sensit

se exspectatione

deceptura,

in errorem

tamen

statim rursus rapitur.

V.

6

Gallimachus

portas,

quas idem

v.

3

deum

pulsasse

dixerat,

rursus

orat

ut

ipsae

patefiant

nondum ergo

Apollo advenit.

Singulari

evidentia

illius

persona

potius

agitur

quam

descrilîtur,

qui animo suspensus,

simulatque

vel

crepitum audisse vel

aliquid

nutans

oculis

deprehendisse

sibi

visus

sit, deum

appropinquantem, etiam

praesentem

se

percepisse

existimat.

Simili

arte

in

carmine

multis

nominibus

simili,

hj^mno

in

lavacra

Palladis, statim initio poeta

puellas monet

ut

iam

exeant

se

enim

deae

equorum

hinnitum iam

auribus

percipere

;

tum

aliquot

versibus interiectis

v.

14

rursus

profitetur

se

currus

crepitum

audire.

Minerva tamen

v.

33,

iterum

v.

43

nondum praesens

invocatur

ut

tandem aliquando exeat;

v.

55,

qui loquitur,

tertium

deam

orat

ut

prodeat, ipse interdum

puellis historiam narraturus; historia

deraum

absoluta

(v. 138)

claraat:

eqxez'

'Ad-avaLa vvv

dzQenEg

,,nunc

pro-

fecto venit ,

ipsam

deara

(v.

140)

salvere

iubet

tandem

praesentem.

1.

In

ApoUinis

templo

laurus

vel certe

ramus

laureus

et

pahna

(v.

4)

conspiciuntur. Laurum apud

aram

ApoUinis

dehara

iam

Uhxes

miratiis

erat

^162

AtÂco SrjTioTE lolov

ÂjioAZayvog

naqa

^(Ofi0

(poivinog VEov

^Qvoc,

dvEQXofiEVOv

Ev6r}oa.

Atque

huius loci imitationi

fortasse

tribuendum

est, quod

non laurus,

sed

lam-i

surculus

com-

meraoratur; nisi, quod

praefi'acte

negare

non

licet,

non laurus in

iUo

templo

educebatur,

sed

laurea

suspensa erat.

In

lauri

fi'uticeto

Delphis serpentem Pythonem

TeUuris

oraculum

ante ApoUinem

natum

custodivisse

testimonio est

Euripidis

Iphig.

Taur.

v.

1244

odî

(scUicet in cacumine Parnasi) 7ioiKiZ6v(OTog

oivionog

dQaxcov,

okleqci

xatdxaZKog

EvcpvXlto

ddcpva

ydg

tieAcoqiov

t£Qag,

dfi(pE7iE fiavTEiov

Xd-oviov

^).

Verbis,

non

re

propius

ad

huius, quera

tractamus,

loci

siraUitudinem

accedit,

quod

Ghremyius

(Aristoph. Plut.

v.

212

sqq.)

narrat ipsum

ApoUinem

lauro

concussa oraculum

edidisse:

Plutum

enim bono

animo esse

iubet; nam

se

eum

e

caeco

acerrime

videntera

redditurum esse,

e'xo)

xiv^ dyad-ijv kXnid'

Et,

d)v Eins

fioi,

inquit,

6

0oTôg

avxbg

Ilv&ixi^v

oEioag 6dq)vr]v.

Ubi non

sufficiunt

quae

scholiasta

adnotat,

fuisse

ajûd

tripodem

laurum,

quam

Pythia,

cum

^)

Ubi vox

naTayaAKog

non

intellegitur

;

naidxQVTtTog vel

vox eiusdem

significationis requiritur,

quae ad traditas

litteras

propius accedat; xatdtpaQHTog

coniecit Bruhn.



De

V.

1

5

oracula

ederet,

concuteret. Immo

prodigium

eo continetur,

quod

non

Pythia

sed

ipse

deus Chi-emylo vaticinatur;

oeiaag ergo

ad

deum

referendum est, qui

lauri

ramum

manu

gerit,

ut solent

vates,

cum

oraculum edunt,

Eodem

spectat

illud

Valerii

Flacci,

quod

Spannheimius attulit,

de

Phineo

I 548 hic

demum vittas

laurumque

capessit

numina nota ciens.

Apolhnis

vero

in templo

delio

limina

tremuisse

laurumque

dei responsum Aeneae

reddentis Vergilius

cecinit

(Aen.

III

90

treynere omnia

visa

repente,

liminaque

laurusque

dei),

cuius tamen

loci

ea de

causa

minor

auctoritas

est, quod

ipse

fortasse

de

Gallimacho

expressus

est

^).

—

Quod

palma delia dicitur,

inde profecto

concludere

Ucet

hunc

hymnum

ad

festum deUum

non pertinere '^)

;

qui

enim

Deli certa

arbos deha

appellari

potuit,

cum

omnes dehae

essent?

At

quo

iure certam

laurum

Gyrenis

deham

vocare

Hcuerit,

ostendet AeHanus

(v.

h.

III

1),

vel

potius

Theopompus')

cum

Hesychio

coUatus.

IHe

enim narrat

Delphos

quotannis

aliquot

adulescentes

Tempe

mittere

soHtos

esse, qui inde

ramum

eius

lauri

decerperent,

e

qua

sibi coronam ApoHo

repetivit

Pythone

interempto.

Theopompi testimonium

idem

iam

GaUimachus

confirmat

lamborum

fragmenti

nuper

reperti

(Oxyrh. Pap.

VII)

V.

230,

ubi

laurus

glorians

inducitur:

ol

AcoQifjg

6e TefiJiod-sv

[ie

xE(.ivovoiv

oQEcov

dji' ccxQoyv

nal

(pEQOvoiv

sg

AEXcpovg

ejiijv

to,

t(bn6XXa)voc,

iqcc yivtjtai. Hesychius*)

vero

eandem

laurum

(quae

aUa

enim

^

iv

toig TEiiJtEoi

ddcpvt]

definito

articulo

praeposito

vocari

potuit?)

deHam dictam

esse

testatur. Vix

fieri

potuit ut

certa

laurus

in

cuHu „ad

memoriam

iUius

homericae

^126

deHa

vocaretur^),

ut

potius in

Maassii

(Herm.

XXV

1890,

403)

opinionem

traheremur,

deham

dici

laurum

surculo

de

paHna

deHa

decerpto

ortam.

Simile

est quod

Hercides ab

eo

qui mirabiles

auscultationes

pseudoaristoteHcas

scripsit

dicitur

(p.

834a 23 sqq.)

surculo

de

olea

illa

portentosa

decerpto, quae

Athenis

in Pantheo

reHgiosissime

coleretur,

oleam.

sevisse

e

qua

athletis

in

certamine

Olympico

*)

Cautius

loquor,

quod

hoc

mihi non

tam

certo constat

quam Nordeno

(ad

Aen.

VI

255):

nam omnia

treraere in

quavis dei

praesentis

descriptione sollemne

erat,

laurea

concussa

in

quavis Apollinis quidem

praesentis.

^)

Quod

moneo propter Studniczkam Herm. XXVIII

1893,

6

sqq.

*)

E.

enim

A. de

Stefani (B. ph.

W.

1911,

92)

demonstravit

Aelianum haec

e

Theopompo

expressisse.

*)

s.

Y.

AvaQeia'

fj

iv

zolg

TefAneai

ddq)vr]'Td Se

avxb

y.al

ArjAta.

^)

Hoc

enim

de laurea

Callimachea contendit

Maltenus

(p.

43,

p.

52 adn.

1);

IIvd-iMrjv

ddcpvijv

Chremylus

laurum

delphicam

vocat,

cum Athenis degat.



6

De

hymno ApoUinis

victoribus

coronae

pararentur.

Atque peropportune accidit quod

Cyrenis

(ad

festum

enim

cyrenaeum hunc hymnum spectare

de-

monstraturi

sumus)

titulus

inventus est

vestibuli

tempH

Apolhnis,

velut ex ipsis

inscriptionis

verbis

colhgitur,

quo

eqvoc,

dvEQxofievov,

ut

in

Odyssea,

commemoratur

;

quamquam

etres

est incerta,

quoniam

tituh fragmenta

tantum

servantur,

et

inscriptio,

ut

htterae

unciales

arguunt,

ipsa

recentissima est*),

ut hoc

fundamento

quasi firmo

quodam

niti

nemo

sanus

audeat.

2.

Callimachus,

cum ekuc, fxdg ooxic, dPujQog

clamat,

consuetam

sacrorum

formulam

aliquanto

detorquet: veteres

enim

non scelestos

sed

profanos

a

re

sacra

faciunda

arcere

solebant;

ut scripsit

Horatius

(c.

III

1)

odi

profanutn

volgus

et

arceo,

non scripsit

scelestum

volgus.

Pariter

Alcibiades

(apud

Platonem conv.

2i8h)

mysticam quandam

ora-

tionem recitaturus

servos

xai

d

xigdPJôg eaxlv

^£^7]P^6gj£yMi

dyQoixog,

jivAag Jidvv

fiEydZag

tolg

cooiv

IjiiÊivai

iubet;

qui quam sacrorum

formulam

pauho

mutatam

exprimat,docebitOrpheifr.4Ab.

q^dîyô/nai

olg

d-£f4ig

ioTi,

&vQag

6'

ijiid-Eo&E î(i7]Xoi.

Sane

nuUum

Graecorum

rehgionum ritum

praeter

m^^steria

Eleusinia novi,

a

quo

improbi

excluderentur

;

î^t]Aoi

enim

hli

sunt

qui

nondum

initiati

sunt:

fiiaQot

vero

non universi

miprobi,

sed

qui certo

fiidofiaTi

poUuti

sunt.

Sane

animi

puritatem

in sacrificus

philosophi

postularunt,

ut

Plato

(legg. IV

716 de)

eumque

secutus

Cicero

(legg. II 22. 41)^).

Ahter

se

rem habuisse

in mysteriis

Eleusiniis docemur

Aristophanis

miitatione

qui mj-starum

chorum

(Ran.

v.

355)

fecit

monentem

ut

discederet quicumque

yvcbfir]

fii]

xadâQEvEi;

quis

vero

spondet

hanc

formulam

sophistarum

aetate vetustiorem

esse?

Atque totus

Callimachi

locus

ita

comparatus

est,

ut,

quae

ad

puritatem sacralem

pertinebant, ad animos

transf

erantur

;

ita paucis versibus

interiectis

(v.

9)

clamat

non

omnes

ApoUinem conspicere, sed

bonos

tantum.

At Vergihus cum

CaUimachum latine redderet (Aen.

VI

258),

procul

procid

este

vrofani

scripsit,

id est

a

rara

ad consuetam

formulam

^)

Titulum de

Fourmontii

schedis

depinxit

M. Frankel,

Berliner

Sitzungs-

berichte

1903,

87;

primae

versuum

litterae servatae

sunt.

*]

7iq6[ji]vAov

na

I

r^j

/[«Ip

eycjy

|

[e^Qvog

[d]vsQx6[fi£Vov]

\

[A^tjToi^d^rjv

8e.

')

Nihil ad

contrarium

demonstrandum

valet

scholium

ad

Aristoph.

Pac.

V.

968

anivdovTsg yccQ iAeyov,

Tig

Tf/de

dvrl

zov

zig TcdQeaTiv'

elta ol

naQovveg

£dq>rifAi^6fievoi

eZeyov,

noAAol

ndya&oi'

tovto

Se

inolovv

ol

anevSovTeg, iva ol

avveiSoreg xl iavToig

utotiov

iy./ojQoTev

iy.

tojv

anovSaiv. Patet

moris

attici

causam

quaeri,

hanc vero

scholiastae

arbitrio

fingi, qui a

philosophorum doctrinis

totus pendeat.



De vv.

2-4

7

riirsus

deflexit.

Ouin

tanien

Uli

hoc Gallimacheum ante oculos ob-

versatum

sit, dubitari

non

potest; eodem

enim modo p)'ocul

procul

iterat

atque

ille

exug

exdg,

ut

alterum

iil

producatur

atcjue ictu

feriatur,

alterum

corripiatur; quae

fere

diUgit

Calhmachus:

cfr.

h.

I

55.

Quod

extremam

vocis exdg

s^^llabam ante alterum

ixdg

produxit,

exemplar

epicum

nimirum

imitatus

est:

apud Homerum

enim

illa

productio

ante

vocem

fsxdg,

quae a

consona

initium

capiebat,

legitima

erat,

id

est

positione

illud

exdg

producebatur;

quod

sane

CalHmachus

non novit. Sed

Ulud Odysseae

^

435

îâi

yuQ

kxdg

elxov

haec

scribenti

obversatum

est.

V.

I{

fores crepantes

iam

audit.

Ouod

Apollinis

pes

xaXog

dicitur,

ad

morem

hellenisticum

pertinet,

ut ipse

deus

xaXog appelletur.

Ut

Rhianus A.

P.

VI

278,

1

scripsit

nalg

'AaxAt^mddso)

xaAco

xaXbv

etaaTO

0oi^co FoQyog

dcp

IfiEQxdg

iovto

ysqag

xecpaXdg

;

utque

Apollo-

nius

Argonautas

(II

702)

fecit

xaXbv

'Ir}naii]ov' lr]jiairjova

0oiôv

ceci-

nisse,

ubi

tamen

indicia sunt,

quibus demonstretur totum illum

locum

a

Callimachi hymno

expressum esse. Atque

Lucilius

cognomen pulchri

ApoUinis

romanum

ita

inteUexit,

quasi

idem

significaret

atque

xaXdg

graecum:

fecit

enim

iUum

deum

querentem

(19—23)

ahos

patres vocari,

se

vero

pulchrum

quasi puerum exoletum.

Nescio tamen

an

ipse sive

pristinam

iUius vocabuU vim, quae

multo latius

pateret

quam

vis vocis

quae est

xaXdg,

iam non

senserit

aut ludere

maluerit

graeca

significatione

in

iocum

usus; neque

enim

unus

TibuUus unum

ApoUinem (II

5,

7)

„nitidum

pulchi'umque

invocavit, sed iam

Ennius Romulum

dixerat

(ann.

80)

pulchrum,

id

est potius fortem

quam beUum

;

item

a

VergiHo non

tantum

Aventinus (Aen.

VII

657)

„satus

Hercule

pulchro

dicitur

sed

etiam

Vul)ius

„Hippolyti

proles

pulcherrima beUo

(ibd.

VII

761)

laudatur

ubi

etiam

iunctura

antiqua

videtur, id

est de Ennio expressa*).

4.

De palma DeUa

ad

v.

1

iam satis

superque

disputavimus.

Ad

neutrum

adiectivi accusativo

casu positum

saepe

ti,

ut hic

ijiEvevaev

6

ArjXiog fjdv

%i

cpotvi^

in litteris graecis

cuiusque

aetatis

adiungitur.

E

CaUimacho

enotavi

11 24

oi^vQOv ii

%avovorig;

IV 60

an£Qxo[iEvri

[lEya

6fj

ti xai

ov

(paxov;

IV

189

aivrjoeig

[lEya Srj

ii

%bv

EiaExi yaaxEQi,

fidvTiv;

IV

244 'JoTEQir]

d'

ovdev

xi

âQvvopiai;

IV 247

EXTiayXdv

%i

aEît,ofiai;

V

58

novXv

ti

xal

nsQi

drj

cpiXato

%dv ExaQdv;

V

77

dixpdaag

d^dcpaxov

xi;

VI

57

AafidxrjQ

6'

dcpaxov

^)

Locos suppeditavit Marxius

(ad

Lucil.

19

sqq.)

qui

non onmino

recte de

Lucilii

loco iudicasse

videtur.



8

De

hymno

ApoUinis

Ti

xotEoaato^).

—

5.

Quod

unus

cycnus^)

in

aere

canens

auditur,

recte

ad

cycnuni

Apollinis

currum

trahentem rettulit

iMaltenus

(p.

43).

—

6

sqq.

Quod

non

solum

xatox>i£i,

idem

scilicet

qui

plerumque

oxfisg

vocantur

„repagula , sed

xZi]id£g

ipsae

patefieri

iubentur,

vox

xZi]ig

non

eas

quas

„claves

vocamus,

sed

claustra

in universum

significat;

claves

enim

illae

templorum

ingenti

magnitudine non

in ipso portae

foramine

relinqui

poterant, ut

nunc saepius

facimus,

sed

a

sacerdote

gestabantur^).

Itaque

Gallimaciius

illam

vocem

in

eum

sensum accepit

quam

veriloquium

praestare

videbatur.

Fores

Medeae

incantationibus

se

sponte

patefacientes

commemoravit

ApoUonius

IV

41

xfj

dk xal

adTOfiaroi

d-vQECov

vnoEiâv

6yj]Eg

cbxEiaig

dtpoQQOi

dvad-Qcbaxovxeg

doidaig,

ubi

iUud

dtpoQQOv

dvad-QCjaxovTeg,

vehementius

id

quidem,

docet

tamen quae

vis

in eo

quod

est dvay.livEa&ai

lateat.

—

Quod

vocativo vel

nominativo

vocativi

vicibus

fungenti

Calliraachus

articulum

addidit,

sacrorum

linguam imitatus

est;

ut

Aristophanes

Dicaeopolin

phallophoriam

instruentem

ita

xijv

xavrjfpoQOv

aUocutum

esse

fecit

(x4charn.

v. 252)

: jiQOid-'

ig

xb

nQoad-Ev

oAiyov f)

yMvijfpoQog.

Pariter Alcibiades

platonicus,

cum

(Gonv.

p.

218b, quem locum

paullo

superius

laudavimus)

servos

monet

ut

orationi

mvsticae

aures

claudant :

ol

Sk

olyixai

. .

.

nvXag . . .

xolg

(holv

emd-Ead-E.

Ex

ipso GaUimacho

conferendus

h.

V

47

(pariter dei

EJiKpdvEia

exspectatur)

adfiEQOv

ai

dojXai

xug

ydZTiidag

Ifg

Ovaddsiav

i]

ig

'AfivfiMvav

otaEtE.

Quae

loquendi

consuetudo

inde

exphcatur,

quod, qui

sacra praeit,

officio

et

auctoritate

summi

imperatoris

fungitur,

cum maxime

intersit

iUa

rite celebrari;

magistratum

vero

decet

imperio

suo

subiectos

ita

aUoqui

ut

erum servos*).

—

8.

fioAnf]v

XE

y.al

ig x^QOi^

ifa

dictum

est,

ut

scripsit

idem

Gallimachus

(ab eo

enim

exemplum

quaerimus)

h. III 243

sdQafÊ

^)

Multa

similia

omnes et

poetae

et

scriptores.

plurima Euripides

suppeditabit

;

pauca

enotavi.

Cum

Callimachi IV

60,

189 cfr.

Electr. 57

ov

6)\

n

XQelas

is

Toaovd'

dytyfidvTj;

cum 11

21 cfr. Androm.

114S

itp&iyâTO deivov

zi y.al (pQHiwdss;

cum

IV 244

cfr.

Electr.

1105

xal yuQ

o{)%

ovxois

&yav %aiQ(a

tl,

vskvov,

zots

dedQa/Aêvois

ifôi.

^)

De

cycno

Apollinis ministro

cfr.

IV

49.

')

De repagulis et

clavibus templorum cfr.

Diels,

Parmem. 117 sqq.,

potissimum

128;

tum

Berl.

Sitzungsber.

1908,

27

sqq.

*)

Cfr.

quae

de

nominativi

cum

articulo

coniuncti

usu

in

vocativi

locum

adhibiti

disputavit

Wackernagel,

Antike

Anredeformen,

prooem.

Gotting,

a.

1912,

p.

8/10.

—

Toto

caelo

diversum

est

illud

Xenophontis

inst.

Cyr.

V

3,

42

iiziuiXea&e

Sk

Tov

aiojTtfi

noQevea&ai

oi re

dQ%ovTes

âl

jidvTes

ol

aoxpQovovvtes;

articulus

enim

idcirco

additur,

ut dQ%ovzes e

participio nomen

substantivum

fiat.



De w.

5—12

9

d^fjx^^

^dqdiag

^g

re

vofibv

BsQSHvvdîov)

utque

Aeschylus

scripserat

(Pers.

V.

492)

Mayvriiixijv

de

yalav

ig %e

MayiEdovoiv

xoiQav

dcpiHd-

(ieai>a.

Praepositionum

ad

bina

substantiva

])ertinentium, ante

alterum

tamen

positarum

plura

exempla

collegit

Wilamowitzius

ad

Herculis

euripideae v.

287.

Altera

pericopa

iam

sequitur,

quae

inde

initium capit, quod,

dum

Apollo

iamiam

adest, sive

poeta

sive

praeco

turbam monet

non

omnibus

deum

ostentum

iri;

fore

qui

eum

non

conspiciant:

„ApoUo a

bonis

tantum se

cerni

patitur

;

tum rursus

indicium,

quis

bonus

sit, ab

Apolline

perspecto

repetitur:

„qui

eum videat,

excelsus;

quin videat,

humilis

ille;

nos

vero

eum videbimus

neque

iam

humiles

erimus .

Profecto hoc

monitum

cum scelestis

statim

initio

remotis

quodammodo

coniungitur:

illud

enim

innuitur, si qui

mali in templo

manserint,

illis legem

sacram

migratam

nulhus

usus

fore, neque

enim

ilhs

Apohinem

conspectum

suum concessurum^).

Sed

sententiarum

interstitium

etiam

eo

declaratur, quod

qui lo(juitur

non extrema

praecedentis

pericopae verba

prosequitur,

sed

ad

v.

2

quodammodo

revertitur,

Tum

ad turbani

conversus

optat ut pueri

neque

citharam

silentem

neque immotos

pedes

habeant,

cum

iam

Apollo

adsit,

siquidem

cupiunt se ad

nuptias,

etiam

ad senectutem

provehi,

moenia,

urbis scihcet,

in

antiquis fundamentis

manere.

lam

pueros

miratur, qui ad

citharam canant

atque

saltent;

iam

ilhs

silentium

facit.

12

Structuram

iUorum

verborum

^yite

aio)7if]h)v Hid-aqiv

fifjx'

drpoq)ov

i'xvog

tovc, naldag

^'xeiv

si dihgenter

perpendemus,

iam

perspiciemus

interpretes faUi,

cum sumant

eum

qui

recitat,

cum

ipsis

pueris

loqui.

Si

enim

cum

pueris

coUoqueretur,

non

xovg

naldag

verum

ol

naideg

scripsisset

;

quotiescumque

enim

modus

infinitus

im-

perativi

vicibus

fungitur, subiectum,

si

alterius

personae

loco est,

casu

nominativo, si

tertiae, casu

accusativo

adiungitur;

ut opus

sit

statuere

virum

Ulum pium sive

cum turba

coUoquentem

sive

ipsum secum,

quod sane non

minus placet,

optare

ut

pueri

iussis obtemperent,

non

iUos hortari; id quod

interpretes, quantum

video,

fugit.

—

Pueros

omnes

canere,

saltare,

fidibus

psaUere usque

adhuc

inteUexisse

videntur

interpretes,

quam

tamen interpretationem

fateor

mihi

neque necessariam neque

probabUem

videri.

NuUum enim

choreae

exemplum

novi,

in

quo

universi

psaUerent;

sed

inde

a

vasculo

iUo

nobihssimo Frangoisu, ubi

Theseus

citharam

manu

tenens

effingitur,

*)

Quod

moneo adversus Vahlenuin

(p.

798).



IQ

De

hymno

Apollinis

unus

fides

tractat,

reliqui saltant,

Pueri

profecto

(v.

8)

ad

cantum

et

chorum,

id

est ad

cantum

et saltationem vocantur,

sed hoc loco

quem

disceptamus, non

ut

citharam

ipsi tradant,

monentur,

sed

ne

eam

tacitam

neve

immotum

pedera

teneant,

quod

calHdissime

dictum etiam ad unum

psallentem, dum

reUqui

saltant,

referre Hcet.

Etiam f]yaauîi]v xovg Tcaldag,

^nel

x^^vg

ovyJx'

cleQydg

in hunc

sensum

accipere certe hcet;

nam

saltatio

ad

citharam

cum

ipsa

cithara

tam

arte

cohaeret, ut

altera

commemorata

alterius

statim

ad-

moneamur: .,pueros

miror,

quod

cithara

iam non

otiosa est,

iique

scilicet ad eam saltant .

-—

14

ydfiov

tehlv

proprie

dictum

est,

TeZog

enim

ydfioto

iam

apud

Homerum

sollemne. Senes

graecos

nunquam

barbam

totondisse

nisi hberis

amissis

ne

Schneiderus

quidem

demonstravit, qui in

noh^v %e

y.eqeloâi

offendit. Telelv

est

scihcet

tempus

futurum;

fieAAeiv

ita

dictum

est,

ut

homericum

(B

38)

vtjjiiog, ov%e

%a

'^di] d

â

Zevg

(ir]6E%o

l'Qya'&r]aeiv ydq

eV efieV.ev

iji'

dZyea

%e

a%ovaydg %e

Tqoiai

%e

y.al

Aavaoiai,

ubi ihud

efieAXev

quasi item

atque

ilhid

fUiSeto

interpretari certe

poterant,

quasi

esset

meditari, vehe.

Ita

pariter 601

sqq.

legimus

lovem

exspectasse,

dum

prima

navis

arderet:

ex

ydq

Si]

rov

fielXe

naPdoiîv

TiaQa

vr]Oiv

d-riaefievai

TQcboiv,

Aavaolai

Se y.vSog

6Qec,eiv.

Sequitur

%d

cpQoveoiv

etc.

Gfr. quoque A

21 jiev&exo yuQ

KvjiqovSe

fieya

yJJog

ot)Vfx'

'Ayaiol

eg

TQOir]v vrêaaiv

dvccjiAevaea&ai efieAXov,

ubi

profecto

fir]Sov%o

substitui

poterat.

—

15

Nescio

an

CaUimacho

earfjêiv

%b

telxog

ejiuQxuioiai

QêfA.ed-Xoig

scribenti

praeconh

^ledeae

pindarici

succurrerit

Pyth.

IV

14

sqq.

cfUfilydQ

%daS' e^

dhnMyy%ov

7io%e

ydg

'Endcpoio

xoquv dateojv Qitav

(pv%evaea&ai fie?.r]aifi^QOxov

Aibg

ev

Afifioivog

dêfied^/.oig,

quod

Galhmachus

recte

ad

Gj^renas

rettulerit:

ita iam

scholiasta

inteUexit,

qui

tamen

in hoc

haerebat,

quomodo

lovis

Ammonis

fundamenta,

cuius

templum

satis

longe

distaret,

cum

Ula

urbe

coniungerentur.

At

saepenumero

in

nummis

cyrenaicis caput

lovis

Ammonis

repraesentatum

est

^),

ut non

audacius

sit

conicere

Cyrenas

„moenia

Ammonis

vocatas

esse.

Itaque

voluit

fortasse

GaUimachus, ut ad

eum

redeamus,

Medeae

promissum,

ibi

urbem staturam,

sancire

et

quasi

renovare

eadem

voce

usus;

ad

Gyrenas

enim hoc

carmen

pertinere mox

per se

elucebit.

—

1)

Cfr. Head

hist.

numm.

-

865

sqq.

Eodem

fortasse

spectat, quod

Cyrenis per-

multae tegulae

ab

Ameiicanis

inventae sunt

Zevg

nomine

impressae;

ad

templum

lovis

Ammonis

pertinere suspicatus estXorton,

Bull.

ofarchaeol.Iustit.ofAmer.il

152.



De vv.

14—17

11

16

Aoristum

^yaadfii]v,

ibi

positum

ubi

praesens

exspectamus,

stabilivit

Vahlenus

(p.

799,

adn.

I) Aristojibanis

Eq.

v.

696

ijad^rjv

djiEiAalg,

kyiXaoa

xpoZoxofiniaig

comparato.

Quomodo

tertia pericopa cum

secunda cohaereat,

modo de-

monstravi;

qui enim loquitur,

cum puerorum

chorum

iam

ad

citharam

sgJtantem

videat

(v.

16),

ei

quasi

praeco

silentium

facit: „Silentes

audite,

dumApollo canitur; dum

ApoUo

Lycoreus

ab

aoedis

canitur,

dum

voces

illae

ii]

ii]

naifjov

sonant, tacet mare,

desistit

Thetis

ab

Achillis

fletu,

Niobe

in

rupem conversa lacrumas

intermittit .

—

17

^Ti

'ATtoAZojvog

doidfj

ad

eijcpr^fieiTe

trahendum est, non

cum

diovxeg

coniungendum,

quae

est

inaudita structura. Sequitur eadem

figura,

quam pluribus

ad

h. III

v.

i^

sqq

prosecuturi sumus.

Dicere

debuit,

cum

Apollo ab

aoedis praedicetur

cumque

illud

chori

*/)

jiaifjov audiatur,

et mare et

Thetin

silere;

haec

vero

ita

distribuit,

ut diceret, cum

aoedi Apollinis

Lycorei arma

canerent,

mare

tacere,

tacere

autem

Thetin, cum

ir^

naiflov

audiret.

Sed

illa figura hoc

loco

ea de causa

emoUitur,

quod Thetis

a mari vix

distiuguebatur,

cum

illius

nomen

iUa

aetate

saepenumero

hoc

sensu

poneretur.'

Ut

Lycophron

(v.

22)

scripsit

naves

naQdÊvoaxovov @etiv

.

. .

dÊivov

.... anddâtg,

id

est

Hellespontum,

qui

puellam Hellen necavit,

remis percutiebant .

Quid attinet

illud

Vergihanum

afferre (ecl.

IV

32)

temptareThetimratibus?

Egregio

autem

iudicio

Horatius

illa

figura

usus est,

cum significare

vellet

mare

Thetidis

fUium

AchiUem

domum

ad Thessaliam

non

revecturum :

f

ecit enim

Ghironem

Gentaurum

parvo alumno

praedixisse

(epod. XHI

v.

12)

invicte

mortalis

dea

nate

puer

Thetide,

tu

non

redibis,

nec

(v.

16)

mater

domum

caerula

te

revehet,

ubi

Ulud revehet ad

deam marinam

filium

quasi manibus

sustinentem

pariter atque ad

ipsum

mare

pertinet

^).

Similiter

fluviorum

deos

atque ipsos

fluvios

h. in

Del.

v.

75 non

distingui

infra monebimus.

Neque

huic inter-

pretationi

obstat,

quod Thetidis

lamentationes

iam

ab

Aethiopidis

poetis

celebratae

erant,

si

Proclo

fides

est (chrestom.

5,

4);

ab

Aethiopide

enim

qui sine

dubio pendet

alterius

vExviag

poeta

fecit

{(O

47)

Thetin

i^

dZog venisse ad

filium

flendum;

facile

autem

potuerunt

recentiores

deam

et

mare

confundere.

Atque accedit

ad

hanc

GaUimachi

interpretationem

firmandam,

quod ipsa

Niobe

(v.

20 sqq.)

potius

rupes

quam

femina

inteUegitur.

')

Exempla

suppeditavit

Reitzenstein

GgA

1904,

p.

'J53 adn. 1.



12

De

hymno

Apollims

Callimachus

vero,

cum

deorum invocationibus

tantam

vim

tribueret

ut

non

solum

hominum turl)a,

verum etiam

animantia

omnia

silerent,

sacrorum

consuetudinem secutus

est;

nam

magos

multo

recentiore

aetate

rerum naturam

tacere hortatos

esse,

nuper

didicimus

e

fragmento papyri

Mimautianae,

quod

edidit

Ludovicus

Fahz

').

Haec

enim

SoKs invocationi praeponuntur

(v.

198 sqq.)

'fjavxov

iv axofiaTeaai

ndvxEc,

HaieQvy.ETS

q)[covi']v]^

aidêQog

d/iq)idQOfioi

aiyrjv

dQvid^sg

^xoite,

axiQtcbvxEc,

6EXq)iv£g

vjieq

dXioio Jiaveadê,

fisivatE

fioi

noTaficov

xe

Qoal y.al

vdjiiaTa

v[aa/ii(bv], oicovol

jiTtjvd vvv

aTtjaaTE

jiTrj/iaTa

•bn aid^Quv,

EQTiETa

(pcoAeioiai

ôtjv diovTU

(poêladê,

daifio-

veg

iv

cp&ifievoig

aiyrjv

TQOfieovTeg

e[xoiTe],

dQQrjToig

eneeaai

n6afi{og

avaaeiÊTai

avTog.

Atque nescio

an

ilkid

Theocriteum

in Pharma-

ceutriis

(v.

38)

rjvide

aiyfji

fikv

ndvTog, aiyCjVTi

d'

dfJTar

d

S'

ifid

ov

aiyfn

aTeQV(x)v evToa&ev

dvia

ita

accipiendum

sit,

quasi,

quid

ivy^

illa

etHecatae

sacra

effecerint,

describatur : „iam

tacent mare

et

venti

carmine

victi, nondum

tacet

aegritudo . Magorum

invocationibus

invocatio siminima est, quam ajjud

multo vetustiorem auctorem

Aristophanem legimus;

qui Agathonis servum

nQo&vaofievov

eri

Tfjg

noi7)aeo)g

fecit

precatum

esse

(Thesmoph.

v.

39)

evq)7]fiog

ndgeaTa)

Xedjg

aTOfia

avyxXeiaag'

inidrifiel

yaQ

dîaaogMovad)v ivdov

fieXdd^QOJV

T(bv deanoavvoiv

fieZonoiojv

i%eTOi 6e

nvodg

vfivefiog

aid-fjQ,

xvfia

dk

novTOv

fii]

xeAaSeiTO) yXavyov,

nTf]V(bv Te

yevrj

yaTayoifidad-(o,

d-ijQoiv

TdyQio)v

n66eg

vXo^QOficov

fii]

Xvead-ov

;

nonne haec

et

Galliraachi

et

magi simiilima? Atque

in

carmine altero

delphico

de

ApoUinis

yovaXg

(Fouilles de

Delphes

HI

2,

160) v.

10 eadem

fere verba

legimus

quae apud

Aristophanem,

vrfvefiovg

d'

ea/jv aid-f]Q

de[AA(ov

Taxvne]TeTg

6Q6fiovg:

nimirum

formula

fuit.

18 6ie y.Aetovaiv uoidoi

ab

illo homerico

(a

338)

i'Qy'

dv6Q(j)v

Te

d-eojv re, Td

Te

KXetovaiv

doi6oi

manasse

iamdudum

perspectum

est; ad

eiusdem autem versus

imitationem

fortasse

pertinet,

quod

h.

in

lov.

V.

51

'I6aioig iv

oQeaai, xd

Te xZetovai

UdvuHQa

eadem

vox

pariter in paene ultima sede

collocatur.

Simili

vero

ratione

aoedorum

in

re sacra officia cum

evcpr^fiia

coniunxit

Aeschylus

Suppl.694£tig)ajW0is

6'inl ^copiolg

fiovauv

t>f/af'dof(5o/.

—

19Extremae

vocum

xid-uQiv et

&eTig

syUabae

ante

caesuram

semiternariam

pro-

ductae ita

inter

se

respondent,

ut

v.

17/18 in

'Jn6AAo)vog

doi6f]

et

6't£ xXetovaiv

doi6oi.

IUo

&eTig

eo

facilius

quasi iambo

Galli-

machus

usus

est,

quod

Homerus 2

383.

424

rinTe &eTi

TavCnenXe,

1)

Arch. f.

ReligioLsw.

XV 1912,

410 sqq.



De

vv.

17—22

13

Q

88 dqao Seti xaXeei

scripsit,

quamquam

Zenodotus

nominativos

ambobus

prioribus

locis

sive

legit

sive potius

coniectura

fretus

sub-

stituit.

—

Githara

et

arcus

praecipua

Apollinis

insignia

sunt,

ut

ipse

haec

sibi prima

vindicaverit

(h. in Ap.

homerici

v.

IBl

eit]

fioi

aid-aQig

Tf

(pi?.i]

xal xa/ii7ivAa

xdâ),

rehqua

impune

sibi

a

Mercurio

fratre

detralii passus

sit,

his

tantum timuerit

(h. in

Merc.

v.

514

deidia,

Maiddog

vie,

didxTogs

noivuXonfixa,

firj fioi

dpaKAitprjg

yJd-aQiv te

xai

xafinvXa

xoâ).

—

19.

ApoUinis

Lycorei

cognomen

rarius

est.

Callimachum

ab

Apollouio

Rhodio

IV

1490

vlojvog iPoipoio

Avxu-

Qsioio

KdcpavQog)

expressum

esse, non

vice versa,

mihi

idcirco

verisimile

videtur, quod

epitheta

etiam

non

vulgata

deorum

nomini-

bus in

hymnis adiungere

sollemne

erat,

non

ita in

carminibus

epicis.

essent

licet illa

docta

').

Euphorion

(fr. 92

Scheidw.)

bnXoxEQOv

t'

ÂxiAijog dxovofiEv

EvqvZoxoio,

AsAcpidEg

&

vno xaAov

liliov

dvTrjEiaav

KQiaav noQd-rjoavTi

AvxoiQEog

oixia

0oi§ov

illud

epitheton inde fortasse

derivavit,

unde

ipsam

fabulam,

ex

eiusdem

Gallimachi aho

loco. Gallimachus

enim,

ut

Stephanus

s.

v. AvKcoQEia

testatur,

Lycorean operis

nescio cuius

ev

xcp tQixo) commemorarat

(fr.

31);

solet

vero

Euphorion

Gallimachum

exscribere^).

Recentiores

non

curamus.

Gallimachus fortasse

credidit

Delphos

primum

Lj^coreae

vnEQ

xov Ieqov

habitasse,

unde ApoHinem

delphicum

AvKOiQEa

dictum, ipsos

AvytoiQEig^).

22

sqq. Inde

ab Homero

{Q

614)

Niobae

fletus

in

saxum

conversae

nobilissimus fuit. Niobae lacrumas

GaUimachus

humorem

dicit

e

Sipyli

rupe delabentem, ut Sophocles

Antig. 827

scripserat

nai

viv

ofi^Qoi

taxofiEvav,

(bg

(pdxig dvdQojv,

xkjjv

x'

ovdafid

AsinEi,

XEjyEi

6'

tn

ocpQvai nayxXamoig

dEiQudag.

—

28

sqq.

Ex

eodem

So-

phoclis

loco

(v.823

sqq.)

ijxovaa

di)

AvyQOtdtav

dXiod-ai

tdv

0Qvyiav

^)

Quod idem

barbaro

Amyci

ministro AviicoQea

nomen indidit

(II

51),

momentum

non facit.

^)

Quae

adversus

Wilamowitzium

moneo,

qui

(Sappho

u. Simonides,

294)

iudicare videtur

Euphorionem ex ipso hoc

Callimachi

loco epithetum,

quod

est

AvncoQevs,

iu suum

usum convcrtisse:

dvTr/eiaav

ex dvir^ycoviaav

sive

dvTeyorjaav

fecit

Wilamowitzius.

*)

Cfr.

de Lycoreae situ et incolis Strabo IX

418

p.

590,

1 M. ; de Delphorum

cognomine

quod

erat

Av/.wQetg

cfr.

schol. ad

Apoll.

Rhod.

IV

1490.

AviimQea

Parnasi

cacumen

commemoravit

Lucianus

Timon.

106.

De

Lycoro

vel

Lycoreo

rege Lycoreae

eponymo,

Apollinis

e

nympha Corycia

filio

testimonia diligentissime

iam

collegeratO. Jahn, Sachsischo

Bcrichte

I

416

sqq.; cfr. putissimum

Pausanias

X 6. 2.



14

De

hymno Apollinis

Êvav

TavxdXov 2mvZq) jiQog dvxQCp,

xdv

yuaaog

<hg

drevrjg

nsTQaia

§Xdata ddfiaoev)

nescio

an

illud

iv

^Qvyh],

id

est

in

Sipylo,

fluxerit.

Quamquam

multi

ex

antiquis

scriptoribus Lydiae

partem

circa

Sipylum

Phrygiam

dixerunt,

ut

Strabo (XII

571,

p.

803,

1

M.)

testatur: xai

tijv

tieqI

Sinvkov

0Qvyiav

oi

naXaiol xaXovaiv, ddrjAov

£iTE

xfjg

/ii€ydZf]g ehe

xfjg

fiixQdg fieQog

ovaav,

fj

xal

tov

TdvxaXov

0Qvya

xai

%bv UiXona

xal

ttjv

Ni6(ir]v.

Eodem fortasse

spectat,

quod

Aeschylus

in

Nioba

Tantalum in

Ida

habitasse

compluriens

dixit,

ut

testatur

idem

sive

Strabo sive

Demetrius')

(XII

579,

p.

814,

28 M.).

—

In

variis saxi

vocabulis

mire

ludit, ut

idem

daxQvoEig

nsxQog,

tum

diEQog

Zidôg,

tum

/ndQfiaQov

appelletur.

Voluit

enim

Nioben ab

omnibus

intellegi, cum tamen

scelestae

feminae

nomen

ei

in

sacro

commemorare

non

liceret, ne

Ev(pT]fiiav

violaret.

Simile

est

quod

idem

Apollo

(h.

in

Del.

v.

96

sqq.) Nioben

item

non

nominat,

nisi forte

illud potius

ad obscuritatem

in

oraculis

quae-

sitam

referendum

est,

sed

qui

diceret

Evayicov

dk

xai

svayEEaai

fiEXoi/ir]v,

iUe

fieri potuit ut

EvayEig

nominare nollet.

—

Verbo

XavElv

idem

regimen quod

dicendi

verbis

additur

;

Aristoph.

Vesp.

342 iam

contulit

Schneider

lom

£x6Afir]a'

6

fiiaQbg

xavEiv

6

Ai]fio-

Xoyox2,£(ov

86'

8tl

liyEig

xi

nEQi tcdv

vecov dXrj&ig;

Aiacis

v.

1226

iampridem

coUatus

est ak

dij

xd dEivd

QYifiux'

dyyikXovai

fioi

TXfj-

vai xad-'

f]fi<jjv

d)d'

dvoifLOXxi

xccveIv.

—

lUo

oaTig

fortasse significatur,

quae

rupes

inteUegenda

esset, etiam tum

in

controversia fuisse,

non

minus

atque

nostra

aetate

(cfi'.

Sayce,

JHSt.

I

1880,

88

sqq.

Ramsay

ibd.

III

1882,

341

sqq.;

Cowper

XXVI

1906,

179);

neque

enim

GaUimachus

oaxig

cum

og

confudit.

—

lUud

fidQfiaQov

genere

neutro

primus,

quantum

scio,

posuit

GalUmachus; consuetudinem

autem suae

aetatis

secutus

est, siquidem

Romani, qui

tales

voces

ex

hellenistica

avvr^&Eia

in suum

usum

converterunt, ,,marmor

neutro,

non

masculmo

genere

posuerunt;

quamquam enim illud

nomen ad

simUitudinem vocum

in

-or exeuntium deflexerunt,

non

erat

cur

genus

mutarent.

Nexum

tertiae pericopae

cum praecedenti

supra

(p.

9)

brevibus

explicavi;

nunc

eundem pauUo

pluribus

verbis

prosecuturus

sum.

Turbam

enim,

qui

loquitur, obsecraverat

ut pueris

canentibus

sUeret

exempla

deam

et

heroinam

proposuerat,

quae,

cum

acerrime

ab

^)

Ad hunc

enim

uterque locus

rectissime

a

Schwartzio

relatus

est. (P.

W.

IV 2810).



De

V.

23

sqq.

De

tertia

pericopa

15

Apolline

punitae essent

(Thetidis

enim

quoque

filius

Achilles ab

Apolline interfectus

est:

X

359),

tacerent tamen,

cum aoedi eius

vLrtutes

prosequerentur.

Nunc

chorum

denuo

It] Itj

invocantem

cum

audierit,

turbam

iubet ipsam sacras

illas

voces resonare:

turbam

enim,

non

chorum

alloquitur, qui

iam canit. Inde

ex-

phcatur

quod

in

eadem

])ericopa paucis


rbv

Xoq6v

(v.

28)

nominat, id quod

non faceret,

si ipse

cum

eo

coUo-

queretur*). Monuerat

sane,

ut populus

taceret; nunc

vero etiam

hortatur

formulam

illam

iterare,

in

qua re

progressum quendam

facile

dispicimus.

Popukim, ut

dixi,

hortatur

illas

voces tollere:

pericuh

enim

plenum

esse

cum

dis EQiêiv,

contendere.

Tota

huius

verborum

complexus

vis

in

illo

iQiêiv

posita

est.

Sane

non solum

eos

qui legant, Niobae

non

obhvisci

vult,

ut

Vahlenus

monuit,

sed

etiam

eodem

verbo

usus iUius

scelus cum

eorum

scelere comparat,

qui

non

lij Itj

in

ApoUinis

sacris clament.

Non

minus

hi quam

ilh

cum

dis

iQiôvaiv

„dis

repugnant, dis

aemulantur

;

quae senten-

tiae

apud Graecos

una eademque

voce

iQiêiv notabantur.

Item

enim Lycurgus

&£oigiv

ejiovQavioiaiv

1'qi^£v

(Z

131),

cum illis liti-

gavit,

qui

Liberi

patris

nutrices

percussisset,

item

ab

eodem

Homero

puella praedicatur

Veneris pulchritudinem aemulari (I

389),

xQvoeirj

'AcpQodixri

TidXXoc, iQiêiv, vel

etiam Hercules

et

Eurytus

ea

de causa

laudantur,

quod

{&

225)

xai ddâvdxoiaiv EQiêoHov neQi lotôiv.

Plura

exempla

praesto

sunt.

—

Deos

fidxaQac,

dixerat:

sequitur

„qui

ita

audax

sit

ut

cum beatis

pugnet,

iste etiam cum ApoUine

pugnare

possit, cum

ApoIIine

pugnare non

dubitabit .

Optativi

vim

potentialem agnovit Vahlenus

(p.

800/801)

stabilivitque

cum

aliis aUatis tum

potissimum

hoc Ovidi loco (am. III

9,

41

sqq.)

com-

parato:

Tene, sacer

vates,

flammae

rapuere rogales,

pe-

ctoribus pasci

nec

timuere

tuis?

Aurea

sanctorum

po-

tuissent

templa

deorum urere, quae

tantum

sustinuere

nefas.

Item

persimUe est

illud,

quod idem

laudat,

amor.

I

7,

4.

Flet

mea

vaesana laesa

puella manu; tunc

ego

vel

caros

potui

violare parentes, saeva

vel

in

sanctos

verbera ferre

deos.

—

Ab

ApoUine per

beatitudinis

notionem

ad

regem

trans-

greditur;

voci

enim

[idaaQ,

quae

beatitudinem

significat,

quaeque

plerumque

ad

immortales

refertur,

multo

plus tribuo quam usque

adhuc interpretes fecerunt. In eo

deorum

rex

similis

est, quod,

*)

Haec

adversus Vahlenura

(p.

799 sqq.) et Maltenum

(p.

44)

disputavi,

qui

existimant

Callimachum

cum

populo

agere.



16

De

hymno Apollinis

ut

ille, beatus

iure

dici potest.

Sed

ultra progreditur, cum dicat

dazig

efi(p

âoilfjL,

xal

'AnoXXoivi

fidxoiTO

;

ambos enim quasi pares,

quasi

unum

esse

affirmat,

cum contendat quod alterutri

fiat,

alteri

pariter

fieri.

Qui negarit

Gallimachum

naQaV^riXiaôv

quendam

inter

deum et

regem

statuisse,

ille versui 26 interpretando satis-

facere

poterit,

versui

27 non satisfaciet; quin

etiam,

si

recte

con-

cludet,

illum supervacaneum

esse

iudicabit.

—

Dixerat quam

gravi-

ter

di illos ulciscerentur, qui sibi repugnarent; intellectum

volu-

erat, quam timendus illis

esset

Apollo, qui, quominus

Iri

ipsi

canerent,

recusarent. Praemi

mentio

iam

sequitur,

quo

Apollo

illos

affec-

turus

sit

qui

silî

debitum

carminis

lionorem

non

denegent.

„Qui

ex

x\pollinis sententia canit,

illum

chorum

Apollo lionorabit; potest

enim,

cum

lovis

a

dextra sedeat .

Qua

ratione

haec

cum

prae-

cedentibus cohaereant,

iam apparet. Neque igitur opus

est

cum

Vahleno

(p.

802 sq.) hos

versus

a

praecedentibus

seiungamus,

cum

puerorum

cohortatione

coniungamus,

quasi

fuerit de

Thetide

et Nioba

inde

a

v.

20

usque

ad 27

quasi

quidam

excursus. At

comprobavimus recta hucusque

perrexisse

hoc

carmen; si

vero

excursus

statuendus

esset,

qua

iam

ratione

ilkid

U]

Iri

q^d-eyysad-e

(v.

25)

expHcaretur? Cur

excursui

de

Nioba

hoc

quasi imperium

invito inculcaretur? Sequitur: ,,Ut

Apollo,

quippe

qui

facile possit,

chorum

honore

afficiet, ita chorus Apollinem non unum

diem

canet; Phoebus

enim

evv^vog

est, ut

quisquam

eum

facile canat.

Vult

scihcet

eos qui

legant,

reminisci

illius

homerici

h.

in

ApoU.

18

=

207 Trdjg

t'

dQ

a'

vfivijaoi

JidvTOic

evvfivov

EovTa;

Homerum

enim corrigere

studet, quod

studium

item in

h.

I

v.

60

sqq.

depre-

henditur;

immo

facillimum

esse

illum laudare, cuius tam multae

virtutes

sint.

—

lam haec

pericopa concluditur; insequenti

carminis

parte,

quae

non

iam

in

pericopas divisa est,

Apollinis virtutes

enumerantur.

Sententiarum conexus qui

sit,

facile

elucebit: illu-

stratur

enim

quot ApoUinis virtutes a choro

laudari possint;

v.

42

concluditur nullum alium

deum

artibus

tam

late patere

quam illum.

Tum

inde

a

v.

47

ab

artibus

pauUatim ad certa

iUius

dei cognomina

deflectit

oratio;

cum

cognomine quod

est

KaQVElog

(v.

71)

reli-

gionis

ApoUinis

cyrenaeae,

ad quam

ipsa

epitheta

Nofiiog

et

'AQxijyhrig

spectabant,

aixiov

consociatur.

Denique

tandem

(v.

80),

qui recitat, ad puerorum

ululatum

///

lij

KuQVEie

no-

XvZAiTE

rursus

convertitur.

lam

universa

huius carminis

structura

perspicitur: quae

enim a

v.

82

usque

ad

v.

80

decurrunt,

vel

iUuc



De tertia pericopa. De

v.

25

17

spectant vel

ita introducuntur

ut

illuc

spectare

videantur,

ut

demonstretur,

quam

evvfivog

ApoUo

sit,

quam in

promptu

eum

car-

minibus

quam plurimis

et

quam variis

prosequi*).

25

In li]

h]

quantitates ita variant,

ut

v.

2

Exag

exdg.

Sed

hoc

loco

tenendum

Gallimachum

non

tantum

vocalem

ante

voca-

lem

corripere,

quantum

vocibus ilhs sine

sensu

vel

ululatu

e

hbi-

dine

uti,

eas

ita

corripere

producere, ut

ei conducat.

Atque

omnibus id hcebat:

etiam carmina

in sacris

recitata

exemplo erant.

Nam

Is

in certis formuhs recurrit

non

tantum

apud

poetas,

si

ita

loqui hcet,

profanos

verum

etiam

in

paeanibus

sacerdotum

cura

lapidibus

insculptis:

ut

in

paeane

iho

Aesculapii

sacro,

cuius

iam tria

exemplaria

tenemus,

aliud

Ptolemaide in

Aegypto

repertum,

circiter

annum

100

p.

Ghr.

n. incisum,

aliud

athe-

niense vel

recentius,

ahud

contra erythraeum

medii

vel

for-

tasse

ineuntis saecuh

IV a.

Ghr. n.

^),

vv.

9.

11.

13.

16 exemplaris

aegyptii

(hoc enim

unum

optime

servatum

est)

Ve

&

Ie

naidv

legimus,

vv.

15. 18

Ve

naidv invocatur,

vv.

14. 18

vero

lij

naidv.

Item IV.

saeculo Philodamus

paeanis

Liberi in

honorem

compositi,

qui

Delphis

repertus

est

(BGH

XIX

1895,

400

sqq.),

vv.

5.

18.

31.

57.

109.

122.

136. 148

Liberum

£ôf & ib

Bdytx

& lEnaidv

invo-

cavit,

vv.

11.

24. 37.

62.

115.

128.

142

lEnaidv.

Item Aristonous

in

carmine

quod

ipsi

Delphi in

templo inscribendum

curarunt,

ii]

Ie

naidv

et

(S

Ve

naidv

alternat.

Praeterea

Isyhus

Epidaurius

D

1

(p.

13 WU.)

lEnaidva

d^sdv

scripsit,

tum

vv.

22. 25

lEnaidv

lEnaidv.

His

e

testimoniis

concludimus

et

/r/

et

U

in

sacris

pro-

miscue

pronuntiatum

esse, ut non

hceat

credere

poetas

dactyhcos

U

ex

Iri

fecisse, quo

facilius

illas

voces numeris

constringerent.

Atque

iam

apparet

Pindarum

in

paeanibus

formula

sacrorum usum

esse, cum

non solum

paean.

I

v.

5

lij Irj scriberet,

quarum

vocum

quantitates

ecjuidem

non

novi,

sed

etiam

p.

II

v.

35.

36.

71.

72.

1)

Rectissime

Vahlenus

(p.

803)

eorum

commenta redarguit

qui

opinati

sunt

inde

a

v.

32

puerorum

cantum

initium

capere;

rectissime

(p.

803—

805)

statuit inde

ab

illo

versu explicari

quo

iure

Apollo

e^vfivog

dictus

sit,

quam-

quam

minus

recte

de sede

et

instituto

versuum

28

—

31

sentit.

Idem

summo

iure

in

eos

invectus

est,

qui

inde quod Apollo

lovis

a dextra sederet,

conclu-

serant

eundem

Apollinem

intellegi

ac Ptolemaeum

Euergeten

a

Philadelpho

patre

regni

societate

donatum.

At Callimachum

„parallelismum''

quendam

statuisse

credere

necesse

est, quamquam

regem

cum

deo

ab

eo

confusum

esse

omnino

negamus.

2)

Cf.

R6v.

Arch.

XIII

1889,

71 ;

Wilamowitz,

Nordionische

Steine 42

sqq.

Pasquali,

Quaestiones

Callimacheae. 2



Ig

De

hymno ApoUinis

107.

108

0]

Ie

naidv,

p.

V

v.

37.

43

li]

le Ad?u

AjioZXov.

Similiter

scripsit

Tiraotheus

fr. 25

v.

4

d> te

Jiaidv

sacrorum formula

pa-

riter

usus.

Atque iam

constat

apud Sophoclem Oedipodis

regis

in

V. 154,

1096 potius

It]

U

intenectiones

quara

vocativum

/^te

scribendum

esse. Quod vel

magis perspicuum erit ApoUonii 11

712

sqq.

collatis

d-aQovveoxov

ejieeoglv

u) Ie y.Ex/.7]yviai:

nymphae

enim

non

ApoUinera

cognoraine

nuncupato

vocant,

sed

illi

animos

addunt.

Atque ipse

Apollonius

versu insequenti

testatur

illud

non cognomen sed

icpvfiviov

esse^).

Libertatem

in quantitatibus

iara

notavit

Heraclides Ponticus

(apud Athen.

XV

701 ef),

li]

jiaidv

duabus

prirais

syllabis

productis

f]Qcôv

esse,

correptis

iafiÊiov^).

31

E-Ovfivog

Callimachura

ex

hyrani

in

Apollinem homerici

V.

19

=

207 sumpsisse

Jiojg t'

«()'

a^

vfivrâu)

Tiuvzoyg

Evvpivov idvxa;

iara raonuimus. Pariter

illam

vocem

ad deos

rettuHt

in Brancho

(fr.

36)

daifiovEc,

E^vfivoTatoi,

0oi(Se

ie y.al

Zev

Aidvfioiv

yEvdqxa,

ubi

priore tamen loco

Phoebus

invocatur. Non

dissimile

est,

quod

li.

IV

V.

5

idem

adiectivum

cum

omnibus insuHs tum

potissiraum

insulae

ApolHnis

sacrae

Delo

tribuit:

fuit

sciHcet

ihud

quasi

sollerane

quoddara

ApoUinis

epithetura.

Primo

aurea

esse

ApoUinis

et

vestis

et

fibula

et lyra et

arcus

et pharetra et

calcearaenta

praedicantur:

iUura

enim

auro

locu-

pletem esse

et

non

solum iUo auro locupletera

quod ipse

gerat,

sed

ingentera

suppeUectilis

vira

thesauris reconditara

habere.

—

Locura

horaericum

iV21

sqq.

(cfr. etiara

&

42 sqq.)

GaUiraacho

ante

raentera

obversatum esse

docuit

Vahlenus

(p.

807),

ubi

orania

quae ad

Xeptunum

quovis modo

pertinent, aurea

dicuntur

{^vâ

%E

01

x?^vrd

dojfiaTa

êv&eoi

?.ifivr]g,

y^QvoEa

fiaQfiaiQovTa

lExEvya-

lai

.

.•

Evd^

£/Md)v

vjt'

dx£0(pi

xnvay.Exo

xaAxojiod'

ijijio)

(hxvjiEta,

XQva£f]aiv

i&EiQrjaiv

xofiooivxE, xQvabv

d' avxog i'dvv£

jieqI

xQ^^'-'

yivxo

6'

ifidad-/i7]v

xQvoEirfV

Ivxvxtov.

In

ApoUinera

Creusam

his

ver-

bis

invectam esse

fecit

Euripides lon.

v.

887

^/.d-ig

fioi

x,Qvaoi

Xaixav

fiaQfiaiQOiv.

Vocem

tamen

jioP.vxQvaog

e

Pmdari

carraine

cyrenaeo Pyth. IV

53

surapsit,

quod

in hoc

hymno

identidem

respicit;

voluit

etiara id

eos

qui legerent,

non

fugere;

iUic

enim

')

Hunc

locum

pluribus disceptaturus

sum

ad

huius

carminis

v.

97

ff.,

ubi

pariter de

qualitate

vocalis

e

et

spiritu

vocalis

/

disputabo.

')

Pleraque

exempla

collegerant

Crusius

ad

Aristonoi

carmen,

qui

tamen

de

correptione minus

recte

iudicat,

Wilamowitzius

ad

Asclepii

paeanis

exemplar

erythraeum.



De

vv.

31—38

19

Medea

vaticinatur

Apollinem

jioAvxQvaco

iv d(b/iaxi

Battum

Uvdîov

vabv

ingressum

moniturum

ut

ad

Gyrenas

condendas

naviget;

hic

statim

adiungitur

Kal

6e

noXvKTiavoc,-

IlvdôJvi

ys

tsxfzrjQaio.

33

Avxziov

arcum

vocat,

cum

plerumque

talia

arma Gretica

dicantur,

sed

e

L^xto

sive

Lytto^)

multos

xoôiaq mercenna-

rios

originem duxisse, testimonia

sunt

quibus

comprobetur.

Ut

idem

Gallimachus

Menitae L3

ctio

epigramma 37

composuit,

qui

arma

Sarapidi

suspendit,

Pausanias

(IV

19,

4)

narrat

Lacedaemo-

nios

bello messenio altero

xo^dxac,

ek %e Avkxov xal IxEQOiv

no-

Xsoiv

arcessivisse,

Lyctiam

dixit

pharetram

Leoiiidas

Alexandrinus

AP VI 326

Avmiov

ioddxtjv

v.al

jcafinvAov,

AQxefii,

rdôv

Niyug b

Avaifidxov

nalc, dvEd-i]XE Al^vg, nisi forte

totum carmen

e

Galli-

machi epigrammate

expressum

est

; Paulum Silentiarium

t6 Avxtiov

6nlov

scribentem

(AP

VI

75,

7)

ne

curamus

quidem.

Sequitur

sempiterna et

pulchritudine

et iuventute

Apolhnem

fi'ui

;

nunquam

eius

genas

paene muhebres prima

lanugine

obum-

brari;

comas unguenta odora

stiUare,

quae tamen

non unguenta

sint verum

panacea

;

quae

quocumque in

terram

ceciderint, in

illa

urbe

omnia

sana

et

incolumia

fore.

—

36

(Dolôg

adversus

cri-

ticorum

fastidia

0oi^to

arbitrio

substituentium

Vahlenus

(opusc.

I

442)

defendit,

cum

doceret

GaUimachum

cum ahbi tum

hoc loco

potius

varietati

quam

aequabihtati

consuluisse;

eum enim

XQ{)OEa

x(bn6ZAo}vi

TO

t ivSvTov i]

%'

EnmoQnlg

v.

32 scripsisse,

tum

V. 39

ov

Xinog

'AnoAAojvog

dnooTdôvaiv

i'd-£iQai, cum

ei hceret

utrobique

sive secundo

sive tertio

casu

uti.

Item

articulus

ante

dei nomen nunc ponitur

nunc

omittitur.

Item

ihud

al

dk

xofiai

d-vdsvTa nidco leiôvoiv

sAaia

iUo

ov

linog

'An6XZo)vog

dnooTa-

ôvoiv

i'd-EiQai

excipitur:

quid

vero

aliud

sunt

i'd-EiQai nisi

x6fiai?

quod discrimen

inter

dnooTdCovaiv et

/tEiôvoiv

intercedit?

—

37

ovd'

doov

multis

locis

coUatis

et

interpretatus

(„ne lanugo

quidem )

et

tutatus

est

Schneider^),

unum

porro

exemplum

adiecit

Vahlenus

(op.

I

442,

adn.

42)

ex

eodem

Gallimacho

(ep.

XLVI

9).

—

38

i'Aaia unguenta

significat

vel

unguentorum

genera

varia;

quae

loquendi

consuetudo

minime

rara

est,

quandoquidem

Theophrastus

(fragm.

de odoribus

20)

i'Zaia

numero

plurah

hoc

*)

Ai^KTog

in

nummis

antiquissimis

appellatur,

postea

cives Avttov

dixerunt:

cfr.

Blass

GDI III

2,

p.

347;

Head,

hist. numm.2

471.

*)

ApoUonius

III

519 oiSi

neg

5aaov

inuvd^tdoivtag iovAovg

Callimachum

exprimere

videtur.

2*



20

De

hymno

Apollinis

sensu

posuit. Sed latet

fortasse eadem sermonis

epici

observatio

quam

apud

Athenaeum

(XV 688 c)

in

capite

de

odoribus legimus

T(p

ds

Tou

fivQov

dv6f.iaTi

7iQU)Tog

^

Aqxiôxog

yJxQV'^'^

Xiyoiv

(fr.

31

B.):

OvK

&v jiivQoiai

yqavg

iova

ijXeiqjETO

...

b

ds

Ofi}]Qog

tI]v

fisv

XQ^}^'-^

0'^^

''-^^'

f^vQOiv,

E?Mia

(5'

avra y.aXel

fier'

sjiid-etov

{W

186)*

'PodoEvxi

6'

EXQiEv

iAaio}.

Ubi

non

necessario Kaibelius

sAaiov

pro

EAaia

scripsisse videtur; nam

ipsi

fortasse

Athenaeo

numero

plurali

uti

opus

erat,

ut

hic cum plurali

vocis

fivQOV

congrueret:

Homerus

enim,

singula

unguenta

siquidem

fivQov

adiectivo

addito

dixit,

unguenta in universum i'Aaia

appeUasset.

Itaque Callimachus,

cum varia unguentorum genera EAaia dice-

ret, Homerum

sequi

voluisse videtur; ipse

vero (h. V

15.

16.

29)

etiam

alibi unguenta

composita

{fivQu, x.Qifiaxa

fiEixxd)

masculo

olivo

opponit.

—

41

TiQcby.Eg

proprie roris guttae

sunt:

cfi\

Theocr.

IV

16

fir]

TiQwxag

aniÊxai &a7iEQ

6

xixTi^

et

scholium ad illum

locum. Ut

guttae

roris crehro stillantes

quasi

audirentur,

Galh-

machus adversus

consuetudinem suam

alterum pedem ita

confor-

mavit, ut

e

posteriore vocis parte

constaret,

cuius

prior

primo

pede

contineretur.

42

Hucusque

Gallimachus

se

in

Apolhnis facie

describenda

continuerat:

xQ^^î

enim quodammodo

ad

faciem pertinet;

illud

vero TioAvyTEavov

quasi quoddam

tov

ttoAvxqvoov

yivovg

addita-

mentum

erat.

Mox ad artes

transgreditur

:

nullius

dei artem tam

late

patere

quam ApoUinis;

huius provinciam esse

sagittarios

cantores

augures medicos. Ut

solet, hoc

quoque loco

varietatem

aucupatur:

Apollo

sagittarium

et

aoedum

sorte

duxit;

augures

et

thriae

illius

sunt; medici vero

artem

morandi

mortem ab

eo

di-

dicerunt.

Prioribus

binis artibus

insignia adduntur:

(Doi^co

yccQ

xal

TOôv

iniTQinExai

yal

doiSi],

arcum

enim

et

citharam

Apollo

perpetuo

gerit;

biuis

posterioribus

addi

non poterant;

nulla

enim

sunt, quae

quidem

ApoUo

gestans

effingi

soleat*).

Vahlenus

(p.

809,

adn.

1),

hanc

quattuor

Apollinis artium

enumerationem

^)

Vahlenus (opusc. I

438,

adn.

1;

disputationis

de

hoc

hymno

p.

80H)

suspicatus est hic

h.

I

v.

70

sqq.

respici, uhi

quos

artifices

luppiter

dis minori-

bus

reliquerit quos sibi asseruerit,

enumeratur.

Sed

neque

verborum

similitudo

talis

est, ut

significationem

statuere necesse

sit

neque

notio

tov

ka%etv expli-

catione

indigebat

et

Apolliuis

potestas

etiam

minuitur,

si cum

love

comparatur,

cuius in

dicione

reges sint,

quorum

rursus

in

onines imperium

sit.



De

vv.

41—46

21

soUemnem

quandam

esse

iit demonstraret,

testes

attulit Pin-

dariim

Pj^th. V

63

in

epinicio de

Gyrenis,

Platonem

Gonv.

197a,

Diodorum

V

74,

5,

Horatium

carm. saec.

71,

Vergiiium Aeneid.

XTT

396

; testimonium

tamen

facile

gravissimum

neglexit.

Plato

enim

Gratyli

p.

405

a

Socratem

inducit demonstrantem

nullum

no-

men

aptius

(juam

Apollinis

esse ev bv

zextaQai

dvvdi.iEai

xaig

tov d-eov,

&a%e

naaiv igximea&ai

'Aal drjZovv

xQonov %iva

fiovai-

x^v xe xal

fiavziyJ]v

xai

iatQixijv xal xoîxrjv.

—

45

Auguribus

d-Qial

quodam

pondere

adiciuntur,

id

est

vaticinium per

lapillos; hoc

enim

a

multis

Apollini

abiudicabatur, Minervae,

fortasse etiam

Mercurio

tribuebatur.

Suidas

s.

v.

Ilvd^dj

testatur

in

templo

del-

phico

super

tripode

phialam

fuisse, in hac

calculos

qui resulta-

rent,

quotiescumque vates

deum

rogasset,

nuUos alios opinor,

nisi

has

x^Qidg.

Nymphas

Thrias, ApoUinis

nutrices,

Parnasi

incolas

dixit

Philochorus (apud Zenobium cent.

575;

ab eodem

manarunt,

quae

leguntur Etym. M.

p.

455,

49).

Alii dicebant

t7]v

did xprjcpcjv

fiavTixfjv

a

Minerva

inventam, lovem

vero

Apollini

gratificatum

iUam mendacem

reddidisse (cfr.

Zenob.

cent.

575)

'),

sive

etiam

ipsam

Minervam,

insimulatam

quod

alienam

artem

exerceret,

cal-

culos

abiecisse

(cfr. Et.

M.

455, 34).

Mercurio

ab

ApoUine

Thrias

concedi hymni

in

Mercurium homerici

v.

552

sqq.

plerique

cre-

dunt, nescio an recte.

Tres

enim sunt

aefivat

(neque

enim

est

cur

tradita arbitrio nostro

refingamus

d-Qiai

substituentes),

virgi-

nes

alis praeditae, Parnasi incolae, pecuharis divinationis

magistrae,

quae,

quotiescumque

mel ediderint,

vera

proferunt;

sin aliter,

falsa.

Numerus et

sedes congruunt; in

fiavteiac,

undvev&e

6i-

ddaxaXoi

(v. 556)

illud

dndvevd-e

nihil

aliud

significat quam „re-

motae ab hominum

commercio ,

ita

ut eas

quaerere

necesse sit;

Apollo

enim ab

ilHs

eruditus

est, cum

in montibus

desertis

greges

pascebat.

Hermanni igitur explicatio,

si non

prorsus certa,

at

saltem verisimilis

est.

Apollodorus

autem

(bybl.

III

15),

quoniam

narrat Mercurium

ab

ApoUine Ti]v

did tcov ipricpov

fiavTixriv

accepisse,

in

reliquis

vero

cum

hymno

concinit,

iUud carmen

ita

ut

Hermannus

inteUexit,

non

e

simili

narratione

haec

in

suum

usum

convertit.

—

Quod

duobus vel

fortasse

tribus dis divinatio

per

calculos

tribuebatur, inde

coUigimus hanc primo

quasi

artem

^)

Stephanus

s.

v.

QQial eadem

fere

verba praebet,

nisi

quod multa

lacuna

hausta suut.



22

De

hymno

Apollinis

quandam

magicam peculiarem

nuUius

dei in

tutela

fuisse,

deos

inferiore

aetate

adiectos;

quod saepe

ita

factum

esse

constat.

Hucusque

Gallimachus

laudes

ApoUinis

prosecutus

erat, quas

nemo

illi

denegaret;

mox pastorum

deum

Apollinem

canit, qua-

lis non ubique

colebatur.

Atque forte

accidit ut religionis

Apollinis Nomii

thessalicae

nullum ahud

testimonium

supersit

praeter

hunc

ipsum

GaUimachi

locum.

Quin

etiam intra

unius

Peloponnesi fines

Apollo

Nomii nomine

invocatus

est;

nam in

Arcadia, Epidauri,

Patris

illius rehgiones

fuisse testimonia

sunt

quibus

demonstretur

*),

ahbi

fuisse

certe

nondum

constat.

Olympio-

dorus

Platonis

vitae

cap.

1 narrat

huius parentes

in Hymetto

Pani

et

Nymphis

et

ApoHini

Nomio

sacrificare voluisse.

At

non

longe ab uno ex

Hymetti

cacuminibus in spehmca

et

donaria

et

tituli

inventa sunt,

e

quibus

didicimus

illam Panis

et

Nympharum

et

ÂnoZXovog Eqgov

sacram

fuisse,

non

Nomii*^; prochvis

ergo

coniectura

est eum

minus accurata

narrare.

Sane in illo

specu

ApoUo

cum

Pane

et

Nymphis

consociabatur ut

Nomius

Gorcyrae

cum

Nymphis,

ApoUonio

Rhodio

(IV

1218)

si

credendum

est.

Unde

nescio

an

concludere

hceat Hersum

pastorum deum

fuisse hincque

Olympiodon errorem

facile

exphcari. Quod vero

Apollonius

poeta

doctus

templum

ApoUinis

Nomii Gorcjaâe

fuisse testatur,

consentaneum

est

iUam

rehgionem

inde

originem

duxisse

unde

ipsos

coloHos

corcj^raeos, a

civitate

peloponnesiaca

Gorintho.

At

Hesiodus

'AnoXXcdva

N6(jliov,

ut

Servius ad Georg.

I

14

testatur,

in

carmine de

heroina thessahca

Gyrena

nominarat, quo

GaUimachus

identidem

in

hoc

hymno conscribendo

utitur ).

Utcumque

id est,

ApoUinem Nomu

nomine Gyrenis

excultum

esse

ex

ipsis

GaUimachi vocibus

coUigimus.

Nam

47

0oiôv xal

Nofiiov

mxZrjaxofiev

i^hi

xeivov,

inquit,

eôx' eji

'AiKpqvoac^

t,ev-

ylxidac,

exQe(pev mjiovg.

Qui

vero

aliter

iUud

xiycXrjaxofiev

inteUe-

gi

potest

nisi

de

turba

quae

iUi

deo

rem

sacram

facit, de

Gyre-

naeis?

Ita

prorsus

hymni orphici

saepenumero

ab

iUo vocabulo

1)

Quae collecta sunt a

Wernickio PW II

60;

titulus

epidaurius

nunc

in

IG IV

numero

insignitus est

1080.

*)

Cfr. quae de

illa

spelunca

rettulerunt

Americani,

Amer. Journ. of Arch.,

alterius

seriei

VII

1903,

p.

263

sqq.

271.

296

sqq.

Talia

cognomina qualia sunt

IIolf*viog

Nanatog similia, non

curamus.

*) Cfr.

quae

de

Cyrenarum originibus

in

capite altero disputabimus.



De

vv.

47—55

23

ordiuntur, ut

h. XX

jtixZrjmKo

fieyav

.

.

. Aia;

XXIV

Nrj()£og

Elva-

Xiov

vv^fpai

.

.

.,

biidc,

KiKAi]ax(x);

XXV IlQiotm xmAiâxo),

multo

saepius.

Atque ab

hac

consuetudine

ij[ivoi

nZrjTixoi

')

appellati

sunt

ilh quorum

forma

GalUmachus

sectatur, At

dixerit quispiam

eo

tempore

quo

Apollo

No/iiog

dici coeptus

sit,

Gyrenas

nondum

fuisse.

At

GaUimachus

in

universum

de

omnibus

hominibus

co-

gitat

qui

Apollmem

Nofiiov

appellaverint;

eos tamen

potissimum

intellectos vult,

(jui

iUo die

in

templo cyrenaeo

rem

sacram faciant.

Ut

quae

effecisse

nobis

videmur,

paucis comprehendamus,

is

qui recitat,

cum

iam

sacro

quodam

furore

raptus

enarrare

coeperit

quantam

argumentorum

vim

choro

ApoUo

praebeat,

cum-

que

iUius dei eas

virtutes

quas

omnes

Graeci agnossent,

extule-

rit,

iam ad

facuUates deflectit

quae

ApoUinis cja-enaei

propriae

sint: „Nemo

artibus

tam

late

patet

quam ApoUo;

ApoUinem

Gy-

renaei

ex

Ulo

tempore

Nomium

vocamus,

cum

Admeto

armen-

tarius servivit.

Quibus armentis armentorum

deus faveat,

facUe

iUa floreant,

id

quod

nobis

precamur.

Admeti

amore

commotum

ApoUinem

armentarii

officio apud

eum

functum

esse

nemo,

quantum

scimus,

ante

GaUimachum'

narravit. Antea enim

ApoUo

plerumque

narrabatur

Ula

servitute

vel

certe

opera

mercennaria lovi

Gyclopum

interfectorum poenas

pependisse^). Sed

GaUimachus de

Ulo amore,

quasi

de

fabula

iis

nota

qui legant, quasi

in transcursu

loquitur.

Etiam

non

veri-

simile

est

omnes,

qui

postea

Admetura

ApoUinis

amores

dixe-

runt,

ab hoc GaUimachi loco pendere,

cum

praesertim

GaUimachus

ApoUinem

Admeti

equos

pavisse

narret,

reHquorum

nuUus equos

commemoret,

non

pauci

boves,

ut

TibuUus II

3,

11

(ubi

nomen

si

non

traditum

est, at

certa coniectura

restitutum),

Lygdamus

III

4,

67,

Ovidius

her.

V

151,

art. ara.

II

239. In

scholio

ad

Euri-

pidis Alcest.

v.

1

legimus

Rhianum

narrasse

ApoUuiem

Admeto

volentem

servivisse, cum Ulum

amaret. Sed

Rhianus

cum

a

Suida

Eratosthenis

aequalis

dicatur,

non est

cur

fide

Ulius testimonio

detracta opinemur GaUimachum

hoc loco

eum respicere

potius

quam statuamus iam ante

Rhianum

ApoUinis

amorem

erga

Ad-

metum

a

poeta

quodam

fictum

esse''). Atque

duae

certe

iUius

fabulae

forraae inde

ab

heUenistica

aetate fuerunt.

Gum

enim

et

1)

Cfr.

Menander rhetor

III

334,

25

sqq. Sp.

'-)

Testimonia

paene innumera

collecta sunt a

Wernickio

PW.

I

378.

')

Quod

moneo adversus

Wilamowitzium (Herakl.'^ I

68,

adn

125).



24

1^6

hymno Apollinis

Callimachus et

reliquorum

testium

plerique Apollinis

unius

amorem

Admeti

commemorent,

sunt

tamen

qui eius aemulum

Herculem

dicant;

ut

Augustinus

de

civitate

dei XVIII

cap.

13

narrat

ApoUinem

cum

Hercule

Admeto

servivisse,

servitutis

causam

re-

ticet. Plutarchus

Erotici

p.

76

i

e

narrat Herculem

Alcestin ser-

vasse,

cum ipse

Admetum

amasset;

addit

y.ai

yccQ xov

AjioAZova

[ivdô/.oyovoiv

EQaoiijv

yevoÊvov

,,'AdîrjTO)

naQa&rizevaai

[xeyav

Eig

EviavTov^,

ubi illius

yaQ

ratio

obscura est,

nisi

fortasse

quo-

cumque

modo

adicere

voluit

Apollinis

erga

Admetum amorem,

cum

et

Herculem

et

Apollinem

amantes ei

idem

auctor

praebe-

ret.

Quae

conclusio

Glementis

Alexandrini

testimonio firmatur;

qui(Strom.I107):

ApoUo,

inquit,

y.al

ÂdfirjTO)

d-7]TEva)v

EvQiaxEtai avv

xal '

HQaxAEl

fiEyav

Eig

Eviavxov.

Unum carmen sive

herois sive

disti-

chis

conscriptum

Glemens

et

Plutarchus

respiciunt,

quo

Hercules

et

ApoUo

narrabantur Admeto

propter

amorem

simul servivisse.

Atque fuit

istud carmen

et

carmine

recentius quo

unus

ApoUo

Admeto

amans

servivisse

narrabatur (huic

enim

quasi

novum

quoddam

acumen

additur) et

fortasse minus nobile, cum

plerique

unum

ApolUnem

servivisse

narrent,

pauci

etianiHerculem,

nemo

unum

Herculem.

Tempora in

Rhianum

certe

quadrant; quadrat quod

Rhianus

Heracleam

conscripsit; quare

equidem existimo recte

Stahlinum

in

Glementis editione

iUum

versum

Rhiano

tribuisse,

quamquam

minus

apta

confert.

Voluit

sane

Rhianus

expHcare, qua

de causa

Hercules

eurijîdeus in

Admetum

tam

propensa

volun-

tate

fuerit,

simul heroem

ingentem,

etiam immanem

ApoUini

deo

beUo

et

cultu

elegantissimo

insigni aemulantem

ocuHs su-

bicere.

Quis

ante

Rhianum ApoUinem Admetum

amasse fecerit, nescio

coniecturam fortasse

proponere Ucet.

PhUostratus epist.

57

Ad-

metum

cum Brancho

consociat;

ApoUinis

vero

et

Branchi castos

amores

GaUimachus

cecinit

carmine

lyrico, quod

quantum

fieri

potest

restituit Knaackius,

Analectorum

Alexandrino

—

Ro-

manorum

p.

48

sqq.

In procUvi

est

conicere ipsum

GaUimachum

hoc

hymnorum loco suum

carmen

respicere,

id

quod

ab

iUius

consuetudine

minime

abhorret.

—

Hoc

vero

carmen

quicumque

scripsit,

quam

nobUe

iUud

fuerit,

hinc

etiam

demonstratur,

quod

inde

al)

aetate

alexandrina

fluminis

Amphrysi

nomini

in

hac fabula

certus locus.

Quod

quamquam

GaUimachus

commemorat,

parum

verisimUe

est

Ulud ea

de causa

nobUissimum

factum esse,

quod



De Rhiano

et

Callimacho.

De

vv.

49—51

25

unus

poeta,

esset licet

clarissimus,

illius

in transcursu

mentio-

nem

fecisset. Itaque

Amplirysus

iam

in

carmine de

Admeto

commemoratus

erat,

quod

et

Callimachus

sequitur

et

post

eum

multi, horum

antiquissimus

Vergihus

(Georg.

III

2),

qui

ApoUinem

invocavit memorande

. .

.

pastor ab

Amphryso,

tam

nota

erat

iUa

fabeUa^).

49

Quod ApoUo Admetum 'îdêov,

adulescentem,

caehbem,

scUicet ante

nuptias cum Alcestide amasse

dicitur,

alexandi'inum

nescio

quid

iUa

vox

redolet:

succurrit

Ulud

horatianum

(c.

1,4,

19)

nec

tenerum Lycidam mirahere, quo calet

iuventus nunc oninis

ct mox

virgines

tepebunt.

—

50

§ov§6aiov

boum

armenta

significat:

voce

eiusdem

formae

ovôoiov

Homerus ita utitur, ut

potius

gregem

suiUum quam

haram indicet

A

0,11

sqq.

IrfCda

d' ek

nediov gvve-

ZdooafiEv

ijAi&a

noAX^v,

nEvx^y.ovxa

ôibv

dyEXac,,

xooa

noiEa

oi(bv,

zdooa ovajv ovôaia,

xdo'

ainoXia

nAaxs'

aiyd)v^), innovg

dk âv-

d-ag

Exaxbv

xai nEvtrjxovxa. Ubi

e

numeris

appositis adhuc

apparet,

qua ratione iUud vocabulum

ex

altera

in

aUeram

signi-

ficationem

transierit:

neque

enmi

quodvis

armentum

iUa

voce

indicatur

sed

certus

porcorum

numerus,

qui

una

hara

contineatur.

Illae

igitur

interpretationes,

quae

lexicis exhibentur

{ovôoia-

%d

xd)V

bd)v

vofiifia

Etym. M.

; ovôoia' av(p6q§ia

Hesych.

;

ov^6oiov

10

xoiQOcpOQÊiov

Suid.), quadam

certe

ratione

iUi

loco

homerico

aptae

sunt

;

ov§6oiov

armentum

Galhmachus

inteUexit,

siquidem hic

eodem

sensu

ôv^6oiov

scripsit,

qua voce

Aratus

pascua

boum

notarat

(v.

1120

AEifid)vog

. .

.

aai

ôvôoioio).

—

51

Vocem ini-

firjXddEC,

ipsa varia

lectio

tuetur, quam scholia

praebent

fisvEfii]-

Xddsg,

in

qua

iam

Mauricius

Schmidt, Hesychii

glossa adhibita

quae

est

sfifiriXddag

alyag'

tdg

fxExd

xd)v nQo^dxoiv

vEfiofÊvag

(yEvofiEvag

codex),

Ulud

^fifiriXddag

agnovit; quae

tamen

voces

cum

casu

accusativo non

recto

positae

sint, minus

verisimile

^)

Testimonia

coUegit

Wernickius PW.

I

878.

Opportunitate data

moneo

Servium ad

hunc

versum

scholium in hunc Callimachi locum,

quem

interpretamur,

in suum

usum

convertisse:

scribit

enim:

Amphrysus

fluvius

est

Thessaliae,

circa

quem

Apollo,

spoliatus

divinitate ob

occisos

Cyclopas,

Admeti

regis

pavisse

armenta dicitur

:

unde

eum

nunc

invocat;

qui Nomius

vocatur

vel

dnd

t^s

ô/*^g, id

est

a

pascuis,

vel

d,nb xiav

v6/.4 0}v,

id

est a

lege

chor-

darum;

at Nomius

a Vergilio non

memoratur.

Pariter

moneo Prohum

ad

hunc

ipsum

locum,

cum Admetum Molossorum

regem

diceret,

cum

Admeto

illo

eum

confudisse,

qui

Themistoclem

hospitio

excepit.

')

Qui

versum

|

101 scripsit, hunc

Iliadis

versum ante oculos

habuit.



26

De

hymno Apollinis

est

eas

ex hoc

Callimachi

loco, quem

disceptamus, fluxisse

quam

ex

alio

poeta, qui

fortasse

Callimacho

exemplo fuit.

CalHmachum

ejii/ii]Mdsg

scripsisse mihi persuasum est;

quod

quid

significet,

ex ea

voce

elucet, quae

in

v.

53 sequitur,

vnaqvoi.

Nam,

ut

vv.

53

sq.

optat

ut

oves

ne sine

lacte

neve infecundae sint,

sed

suos quaeque

fetus

nutriat, subter

se

e

mammis

pendentes habeat,

ita hoc loco

sperat haedos

capris

non

defuturos,

sed eas

quoque

ETiifirjXddag

fore,

subter

se

habituras.

Potuit

scribere

ovde

xev

aiyeg

devoivzo §Qe(peo)v,

Jidaai

de

'/

elev

emiiriXddeg^

contraxit

autem,

ut

varietati,

ut

solet,

consuleret.

iir^Xa

de

caprarum

alum-

nis

fortasse

ea de causa

dixit,

ut

in scholio indicatur, quia Home-

rus «184

^fiXa

quodvis pecoris genus

appellasset

(////i', oieg

xe

y.al

alyeg)

vel quod

idem

ovium et

caprarum

alumnos

efi^qva

vocasset

(t

245.

809.

342

vn

efx^Qvov

fjxev

eHdaxrf).

Facile enim fieri

po-

tuit,

ut

grammatici

alexandrini inde concluderent Homerum

alum-

norum aetates

non discrevisse.

—

53

oueg

quandoquidem

scrip-

sit,

CalHmachum

ante

Aristarchum

Homeri

i

425

uQaeveg

oiieg fâav

evTQeg)eeg

daavfiaZPiOi

legisse iamdudum

perspectum

est;

atque,

quod,

cum

haec

scriberet,

illam

de

Cyclopis

gi'egibus

narrationem

ante

oculos

habuit,

nescio an vocis

ijiifirjMdeg

interpretationi

nostrae

faveat.

—

53

dxvd-og

lexicographorum

testimoniis

stabih-

tur;

quod

enim

Hesychius

2702

dxvrog-

droxog

aTeQi^prj,

item

Et}'-

mologicum Magnum

54,

53

dxvxog

praebent,

cave

inde

colligas

vocem

huius

formae unquam

fuisse. Nam ipsum

Etymologicum et

55,

12 glossam

dxv&og'

f}

dyovog ut exemplo muniat, hunc

CalHmachi

locum

praebet

ea

forma

(juam etiam nunc

in

codicibus legimus

et

54,

53

CaUimachum

unam

Htteram

mutasse

ait et

utrobique

iHam

vocem, sive dxvdôg

sive

dxvxog

fuit, cum

xvo) xvxog

coniun-

git.

Hinc

apparet

iUud dxvrog veriloqui

gratia

fictum

esse.

Methodius

(Et.

M.

55,

18)

dxvd-ov

.,seminis,

iUius

rei quae

est

xvd-og

expers explicabat.

dxvd-og

in

Etymologico Genuino affertur,

ut

E. A.

de Stefani testatur

ad

Gudiani

p.

78,

1.

Quae

Et.

M.

54,

54

de CaUimachi errore in huius vocabuH usu admisso

disseruntur,

non inteUego,

nisi

fortasse

drjXol yaQ

1)

Aeîg eveQytjtixbv

ar^fiai-

vofievov

idg

fnri

xvovaag

{%aig

fii]

xvovaaig

traditum)

ita

inter-

pretandum

est,

quasi Etymologus contendat

Ulud vocabulum a

CaUimacho significatione

activa

positum

esse,

quamquam

adiecti-

vum

verbale in

-xog

exiens

una

significatione passiva

praeditum

esset.

—

53

vnaQvog apud

Euripidem

legitur

Androm.

577

vnaQ-



De

vv.

51—54, 54 sqq.

27

vog

ydQ

Tig

org

dndXkvaai

(ubi

(bg

traditur, olg

e

scholio

fiexa

xov

tixvov

d}g

vnaqvov

nQOâxov

restituit Hartung), cum

filio

infanti

scilicet; sed

saepius

antiquos

poetas

illa

voce

usos esse

colligimus

ex

Hesychi

glossa vnaQvog

noifivrj-

aQvag

Exovoa\

illud

enim

dnaQvog

noifivi]

neque

apud

Gallimachum

neque

apud

Euripidem

legitur.

Apollonii

in

lexico

quod vnaQvog-

dQvag

£'xovaa

iv

tfj

yaaxQi

legitur,

nescio

utrum

ille

ipsum

Euripidis

locum an

aQvag

^Xovaa,

quod

vetustior

grammaticus

scripsisset,

non

intellexerit

unum

spoponderim

vnaQvog

gravidam

nunquam

significasse.

Ety-

mologici

Magni

glossa vnoQQfjvov

-OnaQvov

(782,

18)

documento

est

illius

nominis

memoriam

tanto

recentiore aetate

nondum eva-

nuisse; neque

enim

expHcatur,

verum

interpretamenti

loco

ad-

hibetur,

—

54

didvfir^TOKog

pro

didvfiotoxog

ante

Gallimachum,

Theocritum

I

25,

Philippum

Thessalonicensem

AP

VI

99,

5

scripse-

rat

Hecataeus,

si

Stephano

Byzantio

s,

v.

'AdQia

credimus;

itaque

haec

vox

ex

exemplari

epico manavit*).

Ab Apollinis

artibus,

quae

nulli Graecorum

ignotae

essent,

ad

peculiare

cognomen,

quo

Gyrenis

invocabatur,

Gallimachum

v.

47

transgressum

esse

iam

adnotavimus:

„Nos

deum

Ndfiiov

inde

a

Thessalica

origine

vocamus,

is armenta nostra

facile

fecunda

red-

dat.

Mox

vero

simulat

se

ad dei artem quam

nemo

non noverit

reverti;

improviso

tamen

oratio ad

aliud

Apollinis cognomen de-

flectit, quod

Apollinis

Gyrenaei

proprium

est;

deinde

ad

fabulam

de

Gyrenis

conditis. Hic fere

sententiarum conexus

in

hac

car-

minis

parte est:

„Hominibus

Apollo exemplo

fuit,

ut

civitates

con-

derent: neque

enim solum

conditis delectatur, verum

etiam ipse

suis

manibus fundamenta

iacit; etiam omnino

artem

aedificandi

invenit,

omnium

antiquissima

ara

Deli

exstructa.

Givitatem

vero

meam non

tantum

condendi auctor

fuit,

sed

ipse

praesens

con-

ditori

locum

monstravit

eiusque

quae fata

futura essent,

vatici-

natus est,

neque

ius

iurandum violavit,

Facile perspicitur

eum

qui

recitat,

quasi

inscium

et

invitum ad laudes suae

civitatis

recidere; ipse, dum

Phoebum

urbium

conditorem

laudibus

efferre

incipit, quasi nescit

se

suum

deum

praedicare,

tum

improviso ani-

madvertit

nullam

urbem

Gyrenis

rectius

ApoUinem conditorem

invocare.

Universa

totius loci

compositio talis

est,

ut

vv.

55

—

65

^)

Cfr.

Solmsen,

Untersuchungen

zur griechischen

Laut-

und Verslehre 23.



28

De hymno Apollinis

ipsi

per

se stare

et

possint

et videantur, sequentibus

tamen

in-

serviant.

Primis versibus

tales

EnixXrjasig spectat

quales

sunt

dQxrjyETrjg,

ayriTOiQ,

f^yEficov,

oiy.htjQ,

oiTiiat/^g,

yaiait]g.

Atque

Apollinem his

nominibus

multifariam

apud

Graecos

invocatum

esse

novimus^).

'AQxt^yh^)'^

cognomen ex his

omnibus

maxime unum pervul-

gatum est. Deli, ubi

Apollo

natus

erat,

consentaneum est eum

illo

nomine

esse

appellatum. lam

Pindarus Apollinem

dQxayiiav

AdXov

dixisse

videtur

(fr.

140,

32

editionis

Schroderi minoris).

Ariston Acrisii

fiUus

poeta Phocensis

a

Dehorum civitate ho-

noribus

affectus

est

(BGH

XIII

1889,

251),

quod

jiaQayevofisvog

eig

xrjv

vâov

vfivrjasv

xbv

dQxi^ysTrjv

AjioZXova

y.al tovg dAXovg

&EOvg

Tovg

y.aTExovtag

Ti]V

vfiaov

y.al

tov

dfifiov

T<hv

'Ad^rjvaioiv.

Dedicationum

iUius

in honorem

tituU

inventi sunt (BGHII

1878,

10

saepius).

Saepe

in

templi rationibus,

cum opera

fabris

adsignata

recensentur, aedificium quoddam

commemoratur

variis nominibus

ut

To

Ieqov tov

AQxi^yETov, To

TEfiEvog

Tov

AQxi]y£T0v

vel

brevius

6

AQxi]y£Tt]g.

Exempla qui

coUegit FeUx

Diirrbach

(BGH XXIX

1905,

455)

dubitavit,

utrum

iUud

templum

ApoUinis

sacrum

fuisset,

an herois

potius, forsitan Anii

:

in titulo

enim

attico

de

Delo

insula

IG II

1,778A

V.

6

rJQcoog

dQ[x]7i[y£]Tov

IeqeI

iegi.

At

iUe

titulus

ita

male

mulcatus

et

mutUus

est,

ut

inde

vix

quicquam certi

coUigi

queat.

SchuUiofius

vero

(BGH

XXXII

1908,

32),

inde

quod

fere aedituus

tov

^£o€»

idem salarium

meruisset quam aedi-

tuus

Tov

^

AQxtjyETOv

quodque

nunquam

tov ^

AQxr^yETOv

templum

in eodem documento

quam

tov

dsov

temphim commemoraretur,

conclusit

Tov

ÂQxr]yETr]v

in omnilms

his tituUs

ApoUinem inteUegen-

dum esse. Prorsus

incertum est

quid

credamus:

namque alte-

rum ex UUs,

quae

Schulhofius attulit,

argumentis

falsum

est:

in

uno

enim

titulo et templum dei et Archegetae templum

recensen-

tur.

Inscriptionem

dico

XI

2,

287,

hieropoeorum rationum

later-

culum

;

ubi

A

v.

98 Gtesias

dicitur

suscepisse

Tag d^dQag tov

vaov

Tov

'

Ano^doivog

7ioif]aai]

tum

sequenti

versu Blepsias

et

Botrys nar-

rantur

item

suscepisse

nUvd-ovg

noif]aai

xal

oixodo/iifiaai

tov

tieqL-

[SoZov

lov

ÂQXTiyETOv.

Paucis versibus

ixifi'a

(v. 107)

b

''AQxrjyErr^g

denuo commemoratur ; tum Nicias dicitur

officiura

in

se recepisse

^)

Laterculos

a

Wernickio

(PW.

11,

44),

Jessenio (ibd.

11,

441),

Gruppio

(Griecli. Myth. 1232 sqq.) compositos

e

titulis

postea

inventis

pro

virili

parte

supplere

studui, ut

ipse tamen

sciam nonnulla me

fugisse.



De

invocatione

'A^xVY^^VS 29

xai fiiZa&QOv

ifiâZelv

eig

xbv

olxov

xbv iv

xibi

'AQxriyEXEi

xal

T/]g

dQocpfjg

%a

nejiovrjxoTa

enioxevdaai. Qua demum

ratione

6

vabc.

%ov dêov

et

6 ''AQxi]yeTi]g

ita

inter

se variant?

At

tamen

fateor

me non

sine quadam

dubitatione

animum

inducere

posse

Anio heroi

satis

obscuro

a

Deliis

tantum honoris

esse tributum,

ut

potius

opiner praeter

nobilissimum

illud

Apollinis

Delii

templum

obscurius

quoddam

eiusdem dei

nomine

Arcliegetae

fanum

in

illa

insula

fuisse

^).

Res vero

prorsus incerta est,

—

Ut ab insulis

ad

Asiam transgrediamur,

Erj^thris

[ÂQ]xt]yeTov

nomen

inventum

est GDI

5690,

349 B6;

nescio

an

Apollinis

intellegere

prorsus

opus

sit,

cum

complures

di

ÂQxrjyeTai

appellentur;

atqui

veri-

simile est

haec

ad

Apollinem

migrationis ionicae

ducem perti-

nere ).

In titulo

Mytilenensi

IG

XII

2,

61,

15

pariter

nomen

ÂQxayha

legimus,

in

quo

tamen

non

iisdem

indiciis

commovemur,

ut

hunc

esse

Apollinem credamus. Gyzici

in

colonia

Miiesia

illam

rehgionem

fuisse

Aristides testatur

in panegyrico

in illam

civitatem (XXVII, vol.

II

126,3

Keil), cura

scribit

Talg

fiev

dXXaig

jioZeaiv

e^fjyTjTtjg Iotiv,

tj]

de

noXei

TavTf]

xal

dQxi]yeTf]g'

Tag

fiev

yuQ

dX?Mg

ndXeig

6id

twj^ oixiatojv

^xiaev,

oDg

dneazeiZev

exaa-

Taxoae,

TavTr]g

de

ex

tov evdêog yeyovev oixiaTfjg;

nescio

tamen

utrum Aristides

fabulam cyzicenam

respexerit

an potius

(nam

quae

Keilius

in apparatu

comparavit,

non

ita

apte huc

facere

vi-

dentur) ipse se

Gyzici origines nosse

simulet.

Halicarnassenses

quinto

vel quarto

saeculo crediderunt eos

qui

suam

urbem condi-

derunt,

Troezene coloniam

Iloaeiddivi xal 'AnoXXoyvi

deduxisse,

ut titulus (Syll.^

608)

testatur altero

vel

primo

a.

Ghr. n. saeculo

^)

E

testimoniis

quae

inde

a

Durrbachii

disputatione

vel nova

accesserunt

vel in

I

G

XI

denuo

repetita sunt,

satis

multis illis

quidem,

non multum lucra-

mur:

exempli causa affero

IG

XI

2,

144

A

28.

38;

147

A

10;

148,

64;

154

A

35;

155

B

2;

156

A

23;

158 A 5.

66;

159

A

42;

203 A

54.

61;

205

B

14;

219

A 13.

BCH

XXXII

1908,

tabulae paginae 14

additae

v.

28.38;

XXXIV

1910, 173,

tabulae

paginae

173

adiectae

v.

34. 46.

49;

XXXV

1911,

tabulae paginae

243

adiectae

v.

10.22.

Satis grave

est

quod

156

A

23

rd

moifAaTa

za

iv

tGh

tov

'AQx^fiy^ôv

commemorantur

; his enim

vocibus cum titulo quem supra disce-

ptavimus XI

2,

287

collatis

efficimus

templum Apollinis

Archegetae,

quippe

quod

tertio

ante Chr.

n.

saeculo iam fatisceret, satis autiqua aetate

aedificatum

esse:

pariter grave quod

156

A

23

de

iayaQwvi,

quod

esset

iv

twi

Teftivei

tov

AQ^riyeTov,

verba

fiunt;

per

illa

enim

verba

de parvo sacello cogitare

iam

non

licet.

^)

Erythrum

heroa

intellexit

Wilamowitzius, Nordionische

Steine

28'.



30

Iê

hymno Apollinis

lapidi

inscriptus, sed

a

multo

vetustiore

transcriptus.

Atque

etiara

nunc

dedicationem legimus satis antiquam

(Lebas

III

504) xatv

GTQmevoafiEvoiv

iv

xfi

iexqtjqei

vavaQXovviog ^LÂyQOv xov

Ai]fiT]-

xqIov

xal

TQiT]QdQxov

ÂvdQood-Evovg

xov

AvdQ(ovog

Apollini

Ar-

chegetae

et

Aesculapio

factam.

Sacerdotes illius

dei titulis

multo

recentioribus

nominantur (B

C

H

IV

1880,

397,

nr.

4;

401,

nr.

12;

402,

nr.

13;

XIV

1890,

102)').

'

AQyj]y£Oia

ieviae

Halicamassenses

commemorantur

in

titulo Goo

105,

13.

16

Pat.-H.

Myndi

in

oppido

Cario

titulus

repertus

est,

in

quo

scriptum est

d-£olg

najQcôig

xai

'AjioXZcovi

'AQxrjyExr]

(BCH

XII

1888, 281,

nr.

6),

aetatis

ro-

manae

ille

quidem

et

Traiani

temporibus

inferior;

sacerdos

enim

M.

Ulpius

Traianus

appellatur.

Festa

'

AnoXXoiVEia

sive

'Anok-

XoiviEia,

quae

ibi facta

esse

didicimus

e

titulis

Cois

(104,

14;

105,

20,

consentaneum

est,

in

oppidulo

praecipue,

conditoris

vel

de-

ductoris

in

honorem,

non

Apollinis, instituta

esse.

Etiam

in

civi-

tatibus

aetate

demum

hellenistica

conditis

illa

reHgio

viguit,

ut

Attaleae

in

Pamphyha

aetate romana (BCH VII

1883,

263

nr.

5,

V.

6—7;

265,

nr.

6).

Hierapoli ad Maeandrum fuit

aetate recentis-

sima

certum

coUegium

oi orjfiiacpoQoi,

id

est

ut

arbitror

vexil-

larii,

xov

'AQXi]yExov

'

Ano/JMvog

(Altertiimer

von Hierapohs

nr.

153,4);

secundo

vel

tertio

saeculo

theatrum

'AnoXXoivi

'AQX)]y£tj]

xal xolg

d-Eoig

adzoxQaTOQOi

dicatum

erat

(nr.

4;

cfr. nr.

2);

nummis

ilhus civitatis

Apohinis

imago

et nomen

'AQxriyEir^g

incudebatur

(cfi-.

Head,

hist.

numm.

676).

Quin

etiam

in

vico

Phrygio,

qui

nunc

a

Turcis

Oturak

vocatur,

quomodo vero

olim

vocatus

sit

prorsus

ignoramus,

titulus repertus

est anni

p.

Chr. n.

315,

in

quo

commemoratur

rehgio (Doiôv

ÂQxi]y£Tov

XQTÔfiodoTov^).

1)

Cfr.

quae de

his

titulis

monuit Wilhelmius, Osterr.

Jahresh.

VIII

1905,

238

sqq.

—

Multo

plures

titulos

Halicarnassenses

indicant Preller-Robert, Griech.

Myth.

I

257,

3,

in

quibus

tamen deus

nuUo

cognomine

addito

commemoretur.

Sed

Apollinem

Halicariiassi

aliis

quoque

cognominibus

excultum esse, sunt in-

dicia

quibus

comprobetur:

ille enim

ApoIIo, a

quo exeunte

V

saeculo (B C H

IV

1880.

295 sqq.

=

Syll.

211)

complures

cives multa,

domus fundos,

emerunt,

cum

'Ad-rji>altj

et

IlaQ&evq),

non

cum

Neptuno

ut

Archegetes

(Syll.

608),

con-

sociabatur.

^)

Tituli

sententia

mihi quidem

non

tam

obscura

videtur,

quam

ei

qui

illum

edidit,

Ramsayo

(Cities and

bishoprics

of

Phrj^gia I

2,

566,

nr.

469

b).

'A&dvaTog 'Eitizvyxavos

IlCov

filius

sacerdos

a

dis

vaticinandi

facultate

hono-

ratus

est, ab

illis

vaticinium

recepit;

nescio

an praeter

vaticinium etiam

âwîta-

zovgyiav.



De invocatione

'Aqxv/^^VS

31

Ghalcidenses

Siciliae coloni Apollinem

migrationis

dqxriyexriv

usque

ab

antiquissima

aetate venerabantur

:

Thucydidis

enim (VI

3.

1)

temporibus

Naxi

in colonia,

quae omnium

una

antiquissima

sive

fuit sive

esse

credebatur,

extra

moenia ara ilhus

dei

stabat, in

qua

theori,

quotiescumque

e

Sicilia

solverent,

sacrificarent.

Atque

etiam

tum anno 36 a. Chr.

n.

iUius

dei

simulacrum

stabat

; ad

illud

enim Gaesar Siciliae appuhsse narratur ab

Appiano bell.

civ. V

109,

454 sq.

Dores

paiiter Peloponnesiaci

illum

deum religiosissime

colebant

num ex

Halicarnassi religionibus Troezene illum

observatum

esse

concludere

liceat,

mihi

sane

dubium

est:

'Agxi^yet^g

enim

ApoUo

HaHcarnassi,

quod

coloniam

Troezene deduxerat,

idcirco

vocabatur.

In

vico

Epidaurio

qui

nunc vocatur

Ligurio,

ineunte

HI

a.

Ghr.

n.

saeculo

@m(>//g

'Aji62.Xo)vi

ÂQx^jyEâi

dedicavit

(IGIV906).

In

Troade

in ApoUinis Sminthei

templo tabula

II

a. Ghr.

n.

saeculo

pendebat, in qua lionores

quibus

multae

civitates

Gassandrum

Menesthei

f. Alexandriae

Troadis

civem affecerant,

recensebantur;

e

quibus

fi

n6hg

fi

MeyaQEoyv

eum

Sdcpvrjg

axEcpdvco

donaverat

naQO,

%ov

Ân6Xl(i)voc,

%ov

xfjc,

Ti^Zscog

dQxrjyetov

(SyU.^

295

VI

3).

lUum deum

hoc

nomine

a

Megarensibus cultum

esse,

etiam simu-

lacrum

ÂQXfjyErov

prope

Ilv&iov

et

AExaxTjcpoQov

stetisse

testa-

tur Pausanias

I

42,

5;

atque

consentaneum

est

eundem

hoc

nomine

a

civibus

invocatum

esse,

quorum

moenia

ipse

Alcathoo

Pelopis

fUio

gratificatus

aedificasset,

ut narrant

Theognis

(v.

773),

Megarensis

iUe

quidem,

Pausanias

(I

42,

2 sqq.), multi

ahi.

Num

vero

ipsis

Gyrenis ApoUo

in

re

sacra

facienda ita

appeUatus sit,

mihi

dubium

est: quod enim

Pindarus

in carmine

de

Gyrenarum

originibus,

quodGaUimachum

hocloco

respexisse

mox

(advv.

69sqq.)

demonstrabimus,

Pyth.

V

60,

cecinit

ApoUinem

dQxriyhrjv

feras

fugasse

Batto

minantes

Gyrenas

condituro

(6

(5'

dQxayhag

^doiyC

ÂnoXXoiv

^fiQag

aivcp

(po^qj,

ocpQa

fiij

xa/iia

KvQavag

dxeAijg

ye-

voLxo

fiavTEvpidTOJv), inde

concludere necesse

est

ApoUinem

coloniam

deduxisse,

non

opus est

concludere

iUam

fuisse

Gyrenis

inixXrjaiv

dei

soUemnem,

potuit

enim

pariter

sive

miatag

sive

olmaxdg

sive

oixETag sive

dy^tojQ appeUari.

Sane ApoUinis

'AQx^jyEôv

rehgi-

onem nuUam

novimus

neque Spartanam

neque

Theraeam.

In

urbe

vero dorica

Peloponnesi

Aeginae

Pythaenetus

hi-

storiarum

scriptor,

qui

ante

Athenaeum

fuit,

narrat (apud Pindai-i

schol

ad

Nem.

V

81

=

IV

p.

487 M.)

mense Delphinio

'An6Uo)vi



32

De hymno Apollinis

OiKiaifi

xai AojfiaTkrj

sacrificatum

esse.

Spartae

e

titulis

sane

recentibus

(CIG

I

1446;

i(p.

aQx.

1892,

p.

19,

nr.

2;

p.

25,

nr.

8,

2)

novimus

Claudios Pratolaos

sacerdotes

fuisse

hereditarios

Kagveiov

Boixeta

xal KaQveiov

AQOfiaiov;

iam

Pausaniae (UI

13,3)

aetate

istud Oixexag

quasi

quoddam

Carnei cognomen

erat;

quaraquam

non

nescio foiyJzav

potius incolam quam

conditorem

dici

').

Lace-

daemonii vero

fuit cum ApoUinem ducem

'AytjtoQa

vererentur:

Hyperteleati

enim

in

vico

Laconiae

lapis

inventus

est, in

quo

(Ann.

of

the

British School

at

Athens XII

166,

13)

quamquam

non

multa

dispiciuntur,

verba

ÂjielAojvi

ÂyriTOQi

AaT(J )[i]

prorsus

certa sunt: positus

est

iUe

titulus

saeculo

a.

Chr.

n.

III.

—

^HyijTOQa

cum

Carneo ab

Argivis

saepius

confusum esse

legimus in

scholiis

ad

Theocr. V

83^);

Carnum

enim

ab

illis

et lovem et

^HyrjTOQa

appeUatum

esse.

Lacedaemonios

autem

Xenophon

scripsit (rep.

Lac.

XIII

2/3)

lovem

'AyriTOQa

religiosissime

observare; nunquam

enim

regem

e

finibus Lacedaemoniorum egressum beUum

inferre,

quin 7ivQ(p6Qog

ignem ex

ara

iUius

dei

portans

comitetur

et quam

dUigentissime

, ne

exstinguatur,

curet.

Proclivis

coniectura

est

schohastam

Argivos

cum

Lacedaemoniis

confudisse;

quamquam

negare

non

Hcet

fieri

potuisse

ut

omnes Dores

Peloponnesiaci

antiquom

deum

peculiarem

'AyrjTOQa

et

cum

ApoUine

et cum

love

confunderent.

Confusionis

cum

ApoUine Carneo

documentum

est

Hesychii

glossa

dy?/T^g

. . . ev 6e xolc, KaQveioic,

6

teQ(bfievog

tov

(t^S

traditur) d-eov,

aal

fj

eoQTt] dyr^toQia. Sacerdos

enim eodem

nomine

vocabatur

quo

ipse deus.

ReUgiones

spartanae

facUlime

Cyi'enas

propagari

potuerunt;

cognomen

vero

ApoUinis

AytjTOQog

ad

fabulam

de

iUius

civitatibus

originibus optime

quadi-at').

Non

eodem

pertinet,

quod

iam saeculo

V

in civitatibus

ionicis

orae

1)

Nescio

an aetate

romana.

ciim

illis

sacerdotiis

aliisque

quae recensere

nihil

attinet,

unus

fuugeretur.

plerique

crediderint

KaQvslov

BoineTuv

deum

domesticum,

domus

incolam,

KaQvefcp AQofiaicp,

deo

qui

cursu

delectaretur,

opponi.

^)

Haec

non e

Tbeopompo hausta

sunt,

cuius

testimonium

i, laTOQca

naQo.

6eo7i6fin(p concluditur.

sequitur

aliud

scholium

6ti

zbv

aiiov

etc.

*)

Eandem

fuisse

signiiicationem

nominis

quod

est

IlQoy.a^riye^djv,

mihi

certo

persuasum

est;

Apollinis

nQoy.a&tjyeuovos

fuit

Calymnae sacerdos

aetate

romana

(B

C

H

VIII

1884, 28).

Sidymae

in

Lycia

fuit item

aetate

imperatorum

romanorum

leQevg

xat

TiQocp^TTjg dia

^Cov

TeJv

IlQorjyeTcjv

d-eoJv AnoAAaivos

Y.al

'AQTeyiSog

(Benndorf

et

Niemann,

Reise

im

sudwestlichen

Kleinasien

I

69,

nr.

45).



De

invocatione

OUiatrjg

similibus

33

septentrionalis

Ponti

Euxini

Apollo

'HyEiîoiv

colebatur; ad septen-

trionem

enim

montis Gaucasi

phiala argentea inventa est, opus

ionicum,

cui

inscriptum

est

^

AndAloivoc,

'Hysfidvog

dfil

xd'fi

0dai,

ut recte

Kieseritzky

tradita

distinxit (Arch.

Anz.

1901,

56),

hoc

est

%ov

E(i 0dai.

—

Eandem fuisse

vocabuli

'AyQexrjc,

significa-

tionem,

quo

Ghii

(GDI

5666 'AjioZAcovog

'AyqEXEOi)

deum

in-

vocabant,

Hesychii

glossa

dyQExav

fjyEfidva

dÊdv

collata docuit

Emestus

Frankel

(Glottae I

281,

1).

KTiaxag

Gyrenis

ApoUo

observatus esse

non solum in titulo

sane

recentissimo

GIG

5141

traditur, ubi

L.

Valerius

Ariston

Ieqo)-

fiEvog

Tov

KTiaxov

Ân6kXo)vog appeUatur;

sed

nuper

documen-

tum accessit

multo

vetustius:

decreto

enim

cyrenaeo, quod Maxi-

mihanus

Frankel

(Berliner Sitzungsber.

1903,

85)

e

Fourmontii

schedis

in

lucem

protuht, honores Phao

Glearisti

f.

tribuuntur

propter

multa

merita, inter

quae et

legati munus in bello

Mar-

marico,

quod

Augusto

imperatore

fuit, enumeratur

et

ApoUinis

sacerdotium

pie et

munifice administratum. Neque enim facere

possum

quin

iUud

(a

12)

naQ[Xa\^6)v te tbv

x(b

miaza xdg ndÊog

&fi(bv

'An6Mo)vog

azEcpavov

ad

tale

officium

quale

in

aUis

civi-

tatibus

axE(pavri(f6Qog

xov d-Eov

appellatur,

referam, non

cum

FrankeUo

ad

coronam

in Garneis reportatam ;

iste

enim

non

adu-

lescentulus fuit,

sed

vir

aetate provectus,

siquidem

iam

lega-

tionem

gesserat.

—

Atque

estiUud

cognomen

satis rarum: ApoUoniae

vero

una in colonia

Ulyrica

Gorinthiorum nummi

excusi sunt

Ne-

Q(i)vi Ân6XZo)vi

Kxlaxri

in

honorem

(Head

h.

n.

314).

Ne cre-

damus

ApoUoniatas, quod assentandi

studium iUius saeculi fuit,

Neronem

yalaxriv

vocasse,

tum

cum

deo

suo

ApoUine Neronem

axiaxriv

confudisse, epigrammate

in donario

olympico

ApoUoniatum

inscripto

prohibemur, quod

Pausanias

(V

22,3)

exscripsit:

fivdfiax'

'AnoXlo)viag

dvaxEifiEdâ,

Trjv

ivi

n6vT(p Îovi(o

0oiôg

^ma

dxsQ-

aEx6fiag.

ApoUoniatas

credidisse

suam

urbem ab ipso deo

con-

ditam

esse

ipsum

'AnoXXo)vla

nomen

docere poterat.

Inde

col-

Ugimus non

Neronem

conditorem ipsum appeUatum

sed

cum

ApoUine

conditore

esse

confusum.

Huiusmodi

inixAiâEig, eas

potissimum

quas

cum

in aliis

ci-

vitatibus

doricis

tum Gyrenis

in

usu

fuisse

vel

traditum

legimus

vel

concludimus,

GaUimachus

respicit

easque

ita

expHcare

studet,

quasi

plerisque in

civitatibus

ApoUo

ea

de causa

conditor vocetur,

quod

et

urbes primus

dimensus

sit

et

aedificandi

artem

primus

Pasquali,

Qnaestiones

Calliinacheae.

^



34

De

hymno ApoUinis

invenerit,

unas tamen

Gyrenas

ipse

condidisse iure

dicatur; Batto

enim

uni

illum

praesentem

urbis

locum

monstrasse.

55

sq.

Sententiarum

quae inter

se

fiEv-de:

additis iugantur

altera

cum

Ooi^ci)

d' eojiofiEvoi

noAiag

diefi£%Qj]aavTO

dvd-Qcojioi

coniungitur, non

prior

;

quam

loquendi

consuetudinem

aptis

exemplis

coUatis explicavit Vahlen

opusc.

acad.

I 315 sq.;

hic

enim locus

ita

fere

intellegendus

est: Phoebi exemplum

secuti

homines

urbes

dimensi sunt; ille enim non solum

urbibus

con-

ditis

delectatur, sed

ipse

fundamenta

statuit,

etiam

primus

iecit

Ortygiae

quattuor annos natus.

—

57

Vocis

tcpaiveiv

hac signi-

ficatione

positae

exempla

satis sunto

quae

in

Thesauro

coUecta

sunt;

hv9^v(pElc,

dofiovg

illud

aeschyleum

Prometh. 450 contuUt

Schneider.

—

Et

nriyvvvai

et

hcpaivEiv

et

nkEv.Eiv

ea

de causa

Callimachus

usurpavit,

quod

ApoUo

non

saxorum

neque

latercu-

lorum

molem

exstruxit, sed cornua

caUide

conseruit,

ut

funda-

menta

soUda

e

laxa lentaque

materia

fierent.

—

61

avvEyhc, aisi

ex

i

74 deprompsit;

idem iam fecerat Aratus

v.

20

ndvr'

fifiaxa

avvEXEc,

aisi.

—

64

De voce

syEiQEiv

sufficiunt

quae

in

Thesauro

adnotata

sunt;

unum

adiciam,

ita

prorsus

iUam

vocem

adhiberi

in

titulo

iUo

l^-cio

aetatis

Hadrianeae

RhodiapoU

invento,

quo

Opramoae

UberaUtates

praedicantur

(t6

ieqov

tfjg 'EXEvd-sQag

iyEiQEi

Heberdey,

Opramoas

p.

50,

col.

XIX

A

11;

cfr. quoque XHI

D9);

ita

prorsus

etiam

in

titulo

I

p.

Ghr.

n. saecuU Mantineae

invento

(Fougeres,

Mantinee

530,

35)

;

dvEyEiQEiv

vulgatum est.

—

lam ad

fabulam

aggrediamur.

Phoebus quattuor

annos

natus

prima

fundamenta

struxit.

Fundamenta

et

aram

et

circum

aram

muros e

cornibus

conseruit,

quae

iUi

Diana

soror capras^)

in

Gyntho

cacumine delio

venata

portabat.

Phoebus

ita

festine

maturus

repraesentatur,

ut, cum omnes

di

in hoc

carminum genere

quo

iUorum

yovai

narrantur,

tum

potissimum

idem

deus in

h^^mno

ApolUnis homerico.

Qui ubi primum

natus

est,

sibi iura in

ci-

tharam et

in

arcum

sagittamque

asseruit

(v.

130sqq.)

atque

Del-

phos

festinavit,

ut sibi oraculum

adipisceretur

(v.

182

sq.).

Item

1)

Ob

capras

Kvvd^tdSag

epigr.

63

exscripsit

Suidas

;

ubi

tamen

illam

vocem

(in

codice Anthologiae

Palatinae Kw&lSeg

traditur)

corruptam

esse

conteudit

Wilamowitzius, audacter

ille

quidem

sed

fortasse

recte.

Venator

enim

Kvv&idai

animos

facit;

arma

enim, quibus earum

iaevaioev

dQog

fiiya,

iam Dianae Deli

pendere.

At

illa

aetate

Delus

templis

aliisque

aedificiis

tam,

ut

ita dicam,

ob-

ruta

erat,

ut

nuUus iam capris silvestribus

locus

esset.



De

vv.

55—64

35

ad

ingenium

dei festine

maturum depingendum

pertinet,

quod

Phoebus

dicitur

prima fundamenta

aedificare didicisse:

a)(5'

îia-

d-Ev ca

jiQibta

&efieUia

0olôg

iyeiQeiv.

ApoUo

puer

divinae

indolis

ludendo aiiem

discit,

simul invenit,

quae

hominibus

magno

usui sit,

ita

ut

Mercurius

citharam iocando

fabricatus

est.

—

Ne-

que

casu factum

est

ut

versus

quibus fabula

et

intr-oducitur

et

concluditur, 58

et

64,

tam

accurate

inter

se

respondeant;

initium

enim

tantum

et

exitus

discrepant, reliqua

concinunt:

Texqahric,

xa

nqGixa

êpieiXia 0olôg

eniqêv

—

5)6^

i'fiad-ev

xa TtQGtTa

ê-

fieUia

0oiôg

eyeiQeiv.

Nam

quae

his

versibus communia

sunt,

eadem

fere

in

hymno

ApoUinis

homerico

bis

leguntur,

v.

254

=

294

S)g

einoiv

die&rjxe

d-efieUia

0oi§og

'AnoMcov, ubi ille

deus

tempH

fundamenta

primi

primum

ad

Telphusam

fontem

boeoti-

cum tum Delphis iecisse

narratur. Nonne inde

concludendum

est,

CaUimachum

oratione

ita

composita

id

unum studuisse

ut,

qui

legerent,

ilHus

carminis

reminiscerentur

atque sentirent

ipsum

adversus iUud pugnare? Antiquitatem

enim

reUgionis

deUae

ad-

versus

Delphorum

postulata

tuetur,

cum

affirmat

Phoebum

non

ubi

primum

natus

esset,

statim

Telphusam,

inde

Delphos

petivisse,

ubi

templa

ipse

aedificaret,

sed

DeU

prima

fundamenta

iecisse,

quae

fuerunt

fundamenta

zov KeQativov

^cofiov.

Quera

non

unus

GaUimachus

sed complures alii

scriptores

vel describunt

vel

certe

leviter

perstringunt,

ut

Ovidius

Heroid.

XXI

98,

qui

tamen fortasse

GaUimachi

Gydippam exscripsit,

Dio-

genes Laertius VIII

13,

unus

potissimum

Plutarchus Thes. 21

et

de soU.

anim.

983

e;

MartiaUs

spectac.

1,

4,

ut

Plutarchus

altero

loco, septem

miraculorum in

numero

recenset.

Fabulam

e

GaUi-

macho deprompsit

Besantinus

Arae

ionicae

v.

9

sqq. WU.

; sed

tale

ahiov

Deli narratum

esse inde

demonstratur,

quod PIutai'chus

non

apud GaUimachum

legere

potuit

aram

e

dextris

cornibus

ex-

structam

esse

(de soU,

anim.

p.

983

e ;

eundem

vero

errasse,

cum

in

Theseo

affirmaret

e

sinistris aedificatam,

iam

perspexit Spann-

heimius).

Neque

igitur

est,

cur

ei

non

credamus ipsum iUam

aram

vidisse.

GaUimachus

sine

dubio

e

scriptore

de

antiquitatibus

deUis

iUam

fabeUam

deprompsit,

atque

nescio

an

non audacius sit

suspicari

eum iUam

primum

in

Ubris

Ahioiv

narrasse, hic narrationem

ipsum

suam

eorum qui legerent

in

mentem revocare voluisse.

Arae

iUius

corneae locum

invenisse

sibi visus est HomoUius

(BGH

VIII

1884,

417),

cuius sententiae, cum initio

diutissime

3*



36

De

hynmo

Apollinis

repugnarim,

nunc

adstipulor.

Aedificium

enim

vel

potius

aedi-

ficii

reliquiae effossae

sunt,

in

his

nonnullae

pilae,

quarum

capitula

taurorum

genibus

innixorum

in figuram

conformata

sunt,

et

moles

illius

marmoris

quod

nunc

ab

Italis

„granito

appellatur.

Gum

saepe

in

titulis deliis

commemoretur operae

satis

grandem

mercedem

artificibus

solutam

aedificio cuidam,

quod

KeQutoiv

vocatur, vel

resarciendo vel

expoliendo

impensae cumque

Plutarchus

altero loco

(Thes.

21)

aram

illam

xbv KEQaxoJva

ôi

fiov

appellaverit,

inde

Homollius

concludit

illi aedificio nomen KEQazibvi

fuisse; quod

pilarum

capita

cornibus

ornata fuerint,

moles

illas basin

xov Ke-

Qaxivov

^cjfiov

fuisse.

Aedificium vero

quale

fuisset,

Nenotus

ar-

chitectus

deUneavit,

ut aram

illam

non ante

aedificium

sub divo

sed

in

conclavi

postico fuisse

indicaret,

ubi

illae

moles

inventae

essent.

Et

HomoUii

disputatio

et

Nenoti

deUneatio

mihi

diutis-

sime

non

omnino

probari potuerunt.

Plutarchi enim

auctoritas

mihi

non tam

gravis

videbatur

quam

Homolho:

nam

ille

quovis

modo

aram

corneam

et

aedificium

confudit;

e

documentis

enim

dehis^)

satis

apparet

tov

KEQazcbva

aedificium tectum

fuisse

satis

magnum,

cui

expohendo

non

parvus

sumptus

impenderetur.

Si

autem

Phitarchus

duo diversa in

unum confuderit, quis

iam

spon-

deat

non KeQazivov

^cofiov

atque

KEQazojva

Deh ambos

quidem

sed

diversis

locis fuisse,

iUis nihil

prorsus

commune

interfuisse?

Accedit

ut

non

iUa una

in

terris

capitula

capitibus taurorum

or-

nata

sint, verum

aha Persepoli

in

domibus

regum

Darii

et

Xerxis,

opus

fortasse

lonum

artificum, alia

Ephesi

in

aedificio

I.

a.

Ghr.

n.

saeculo

exstructo:

plura

quisque

antiquae artis

peritus

indicabit*),

ut

minime opus

sit certam

requirere

causam,

cur Ula capitula in

taurorum

figuras formata

sint.

Praeterea,

cum GaUimachus aram

e

caprarum

comibus contextam

narret,

quo

iure

censemus

tau-

rorum

capita

eodem

pertinere? Quae

tanti ponderis

erant,

ut

diu

existimarem

HomolUum

KsQazcjva

effodisse,

aram

vero

iUam

^)

Quonim

testimonia

in

Homollii

disputatione

diligenter et

collecta

et

proposita

sunt.

Ex

his

quae nuper

accesserunt

(exempli

causa

nomino

I

G

XI

2,

144

B

15.

33;

158

A

76;

161 A

101;

162 A

48;

199

A

36;

203,

47.

48; 204,

57;

205 b

20;

219

A

39;

271,

4;

287 A

66.

111)

nihil fere

novi

didicimus,

nisi

quod

tituli

B C

H XXXIV 1910,

tabulae

paginae

122

adiectae e v.

29

[i^v

dQo]q>iiv

[tov]

KeQaTuivog

confirmatur

illud

aedificium

tectum

fuisse.

-)

Cfr. imagines

capitulorum

Persicorum

apud

Springer-Michaelis,

Kunst-

geschichte P,

205

a,

ephesiorum

apud

Wilberg,

Osterr. Jahresh.

XII

1909,

102 sq.



De ara cornea

37

cornutam

Francogallos

adhuc fugisse.

Atque

multa

alia dubita-

tionem faciebant,

num

6

KeQaxojv

revera

templum

fuisset; oecus

enim

ille, quem

nunc Germani

„Stierhalle

vocant, multo

longior

est

quam

latior; nec

vero

omnes

ilhus aedificii

partes

ad

libram

sunt, ut

iam

fuerit

qui

suspicaretur

in illo

templo, si

id

templum

appellare

fas est,

lacum sive lacunam hominum

manu

effossam

fuisse.

Quae

utcumque

fuerunt,

nondum

omnia

expHcata

esse

mordicus teneo.

—

Atque

tamen

in

contrariam iam

sententiam

in-

clino,

ut opiner tov

KEqdiivov

^(Ofiov

illic

fuisse ubi

eum fuisse

Nenotius

indicavit,

basin

arae

corneae

lapideam

vel certe

eius

vestigia

a

Gallis

reperta

esse.

Nam

ipse

Galhmachus

testatur

Apollinem

muros

illi

arae

cii-cumdedisse,

id

est

circum

illam

aram

aetate

hellenistica

muros fuisse; id

quod

quamquam

non est

in-

auditum

(ne

enim longe

exempla

arcessam, ara Pacis

Augustae

muris cincta

erat),

est

tamen

quodammodo singulare.

Gum

illis

vero

Gallimachi

vocibus

(v.

63)

HSQaovg

6s

tceqi^

^nE^dlXExo

xoi-

Xovg

optime

concinit, quod

Homolhus

et

Nenotius

aram muris

conclusam esse

e

rehquiis

demonstrarunt.

Neque

enim

necesse

est

illos

sequamur

conicientes

aram

tectam

fuisse;

rehquias

enim

exiguas

illas quidem tegularum marmorearum nihil

impedit quin

ad oeci tectum

referamus,

qui

proprie ^StierhaUe dicitur,

credamus

vero Tov KEQdxivov §oi[i6v

post

eum

fuisse,

muris

cinctum

illum

quidem,

sub

divo

tamen. Atque

his

suspicionibus

Plutarchus

favet,

cum

adfirmet

(de

soll. anim. 983

e)

se aram admiratum

esse, muros

ne per

transermam

quidem

tangit;

at fecisset, si

ilh

quoque

non

e

marmore

sed

e

cornibus

exstructi

fuissent.

Non

abhorret

Galli-

machi

auctoritas,

qui non sine

causa

cautius

loquitur: narrat

enim

ipsam

aram de

cornibus aedificatam, ihis

scilicet

quae capris

cynthiadibus interfectis Diana

fratri

adportasset, hoc unum

de

muris affirmat,

ApoUinem

illos cornutos

fundasse.

Nisi

fahor,

variationi illi

dEifâxo

fisv

nEQdsaaiv

idEd^ha,

nfjÊ

dk

ô)[ibv

ix

xEQdoiv, nEQaovc,

6e TiEQi^

vTiE^dllExo xoiôvc consiHum quoddam

certum

subest:

capitula

enim

taurinis

cornibus

omata intel-

legi

vult.

Aedificium

illud

6

KsQaxoiv

quando aedificatum

sit,

iam

no-

vimus.

Rectissime enim Lattermannus

(Bauinschriften

p.

64 sqq.)

titulum

atticum

IG 11

1054g,

quem

ipse

denuo

coUatum edidit,

ad

KEQatdJva

aedificandum rettulit;

quo

quam

maxima cura

cavetur

ut exempla

capitulorum integra

atque

incolumia

Athenis Delum



38

De hymno

Apollinis

vehantur.

Illa Lattermanni coniectui'a

hinc quoque

confirmari

potest,

quod

recentiore

aetate

in

Demaris rationibus (Syll.^

588,

72),

qui

titulus

Lattermannum

fugit,

xvjioi

îbhvoi

xEQafA,ida)v

xcov Inl

Tov

KsQatdjva

recensentur

;

pariter enim

atque

capitulorum

exempla

rehgiosissime

servabantur.

Ille vero

titulus

circiter annum

340,

ut

e

htterarum

formis apparet,

lapidi

insculptus

est;

unde con-

sequitur

tov

KEQatajva

eadem

fere aetate

aedificatum

esse.

—

Non

omnia

sed

multa ita

exphcari

posse

mihi

persuasum

est:

fuisse

Deh inde

ab

antiquissima

aetate aram

caprarum

e

cornibus ex-

structam,

quam

ApoUo aedificasse

diceretur;

postea vero

ahquanto

post

annum

340

Athenienses

iUi

arae

muros

circumdedisse,

ante

aram

oecum

aedificasse.

Tum

vero

narrari

coeptum

esse

ApoUinem

non

modo

aram caprarum

cornibus

contexuisse,

sed

murorum

cornutorum

fundamenta

iecisse.

NihU

vero

amphus

GaUimachus

narrat,

ipse

nihU amphus distinguo,

sive

muri

iam fuerunt

ante-

quam Athenienses oecum

aedificarunt

sive non fuerunt.

65 sqq.

Sequitur:

„Phoebus

meam urbem

Batto

indicavit

et

Dores

Libyam

ingredientes

corvi

forma

duxit et

iuraxdt

se

nostris

regibus

moenia

daturum,

neque

unquara

ApoUo

iusiurandum

vio-

lavit. Gonexum

huius loci cum

praecedentibus

satis

superque

exphcavi.

Tota

verborum comprehensio

singulari

arte

exaedifi-

cata est;

id

quod

elucebit,

si

i'q}Qaaev

non „nuntiavit,

promisit

ver-

tes,

quae

notio nuUius

fere usus est, cum statim

^/looev

simUi

sensu

vocabulum

sequatur,

sed cum

Garolo

Meister

(apud

Malten.

p.

50,

adn.

1)

„ostendit,

monstravit . Inde enim

consequitur, ut

quoddam

voTEQOv

jiQdTEQOv,

ut

Ulam

figuram

appeUant,

agnoscamus,

hoc

loco

id

quidem elegantissimum. Nam ApoUo

dicitur locum

urbi statu-

endae

ipse

digito

intento Batto

monstrasse, postquam

idem corvi

figura

iUi

dextra apparuisset ilhusque populum Libyam

ingredien-

tem

duxisset; tum id

subiungitur

quod

GaUimachi

maxime inter-

erat,

ApoUinem promisisse

se

regibus

cyrenaeis

Ula moenia da-

turum. lam polysj^ndeton

interrumpitur

:

singularis ApoUinis fides

alia

particula adhibita adiungitur. lUud igitur quod est

xai

Ai-

^V7]v

EioiovTi

xoQa^

t^yrjoaio

Zaco dEîbg

oiKiotijQi

temporum

nuUa

ratione habita quasi parentheseos

loco

inter

duas

sententias,

quae

inter

se cohaerent, interponitur.

Eodem

pertinet

quod

xoQa^,

quod

vocabulum Apolhnis

appositio

est,

in altero

tantum membro com-

memoratur,

ad

quod unum referendum

sit:

iuravit

enim sine

dubio

ApoUo propria,

non corvi forma; eodem quod

corvus

non



De w.

65—68

39

BccTTcp

dexter

apparuisse

dicitur, sed

olxiax^Qi

alia

voce

usurpata

atque

in

primo membro.

—

67

Verborum

aedificium

pruden-

tissime

ponderatum

ille

destruet,

qui cum

lohanne

Vahlen

(p.

814)

oiyuaTfjQi

cum

âw

coniunctum

„Ansiedlervolk interpretabitur.

Haec

vero

interpretatio

facillima

est ad

refutandum.

Neque

enim

casu

factum esse

iudico

ut idem

Battus et a

Pindaro

in carmine

quod

Callimachus

perpetuo

in

hoc

hymno

respicit,

Pyth.

IV

6,

et

in

oraculo

a

Pythia Batto

reddito, quod

Herodotus

narrationi

de

Gyrenarum

originibus

inseruit

(IV

155),

oimaTriQ

diceretur.

Nam-

que

ut

Pindaro illa

forma

et

legitima est

et

saepius

usitata (cfr.

enim

01.

VE

30,

Pyth.

131;

voce

avvoiKiaxrjQ

utitur

01. VI

6,

fr.

186,

1),

ita

in dialecto

ionico-attica

prorsus

inaudita.

Recte

enim

apud

Aeschylum

Sept. 19

oiHi]T^Qag

scribi mihi

certe persuasum est:

Eteocles

enim

praedicat

Terram

iuvenes

eduxisse

qui arma

pro

se

ferrent: fj yctQ viovg

EQ7iov%ag

svfisvei

Jiedq) .

.

ed-QexpaT'

oixrjTf]Qag

dajiidricpdQovg,

maxovg dnov

yevoiadê

TVQog

XQ^^G

xode.

Si

illam vocis

maxo^g

prolepsin

omittimus,

rehqua

perspicua:

„incolas

armis aptos dicit,

non

„conditores .

Recte

autem

Ernestus

Frankel*)

monuit

apud

lonas

ex

ilUs

tantum

verbis

in'

-iÊiv

exeuntibus quae a

radice

in

-id

exeunte

rursus

derivata

sint, nomina

agentis

in -xrjQ exeuntia

repeti.

Gur

igitur

iUam

formam, qui oraculum

ementitus est,

usurpavit?

Equidem

existimo

eum

Cyrenarum

conditorem ita

appellasse,

ut

Gyrenaeorum

in

rehgionibus appeUabatur.

Huic suspicioni

nescio

an

Pindari

con-

suetudo scribendi faveat,

qui

iUud

vocabulum

ad

conditores

civi-

tatum doricarum

tantum refert,

Rhodi,

Aetnarum,

Syracusarum,

scUicet

ad

usum

iUarum soUemnem

se

applicat.

—

68

„Reges

nostros

is qui fingit se

in

templo

cyrenaeo

(id quod

infra ad

V.

80

sqq. pluribus

confirmaturus sum)

unum

de

turba

Cyrenae-

orum

loqui,

non

alios

voluit

nisi Cyrenarum

reges.

Atque,

cum

Battus

I

septimo

iam anno

Aziri

Gyrenas

migrarit (cfr.

Herod.

IV

158),

numerus

plurahs

non inde

repeti

poterit,

quod

ApoUo

Gyrenarum moenia non

ipsi

Batto sed

iUis

qui post

eum reges

fuerunt

concesserit.

At

potius

inteUegendum

est

Ulum

deum

Gyrenas

tum

iUis

regibus

promisisse,

qui GaUimachi

aetate Cyre-

nas regerent, hincque

concludendum

Ulis demum

temporibus

vel

^)

Griechische

nomina

agentis I

108

sq. ;

153.

Hic

mihi locos

suppeditavit

de

Aeschyli vero

versu,

pariter de

oraculo

non recte

iudicasse

videtur.



40

De

hymno ApoUiuis

paullo

ante Gyrenas in

illorum

regum potestatem, quos

Calli-

machus

„nostros

dixit,

redactas esse.

Qui

vero

secus inter-

pretabitur *), frustra quaeret,

cur

tanto

pondere

Gallimachus

summam

Apollinis

fidem

presserit,

qui tamen iam tot saecuhs

ante

Battiadis illam urbem

concessisset.

Fieri

autem

non

potuit

ut

Gallimachum

fugeret

omnes

qui hunc

versum

legerent,

versuum

25/26

recordaturos.

Inde

efficitur eum

etiam voluisse, qui lege-

rent,

illius loci reminisci.

Haec

in

praesentia

non

premo,

pluribus

disceptabo, cum de huius

carmiais

temporibus

disseram. De fabula

Batti

in altero

capite

disseram.

Gorvum

Apollinis

sacrum

esse

non

est

cur

moneamus,

cum

constet

inter omnes.

Gorvus

vero ab

Apolline

missus colonias

duxisse

saepius

narratur^). In

scholiis

ad

Aristophanis

Nub.

v.

133

Boeotis a

Thracibus

pulsis

ApoUinis

oraculum

respondisse

dicitur, ut

ibi consisterent,

ubi

albos

corvos

vidissent; illos

vero

ad

sinum

Pagasaeum,

ubi

tales

corvos

circum-

vohtantes

conspexissent,

habitare

constituisse

^).

Atque

fuit

certus

locus corvis in ipsa fabula

de

Gyrenarum

originibus

;

quod

enim Galh-

sthenes

ementitus

est

duos

corvos

Alexandrum itinere

deerrantem

ad

Ammonis

oraculum

duxisse

(apud

Strabonem

XVII

814,

p.

1135,

8 M),

hoc

mendacium

aegre

aliunde

repeti

potest,

nisi

e

certo

iUius

scriptoris

consUio, ut

Alexander ad

templum cyrenaeum

ab

eadem

avi

duceretur,

a

qua Gyrenas

Battus

qui

illas

primus

condidisset. Hera-

chdes

vero

qui dicitur, cum

in

Givitatibus

narret (FHG

II

212,

4)

album

corvum,

ut oraculum

praedixerat,

Arcesilao

regnante

apparuisse qui

Batti

fUii*) exshium

significaret, quid

ahud

qui

hanc fabulam

composuit,

voluit

nisi

docere

ApoUinem,

qui

corvo

misso Battum

in

Libyam

duxisset, corvo

rursus

misso

Battia-

darum

fugam

quodammodo

vaticinatum esse?

Apparet

Galli-

^)

Secus

enim interpretatus

est

lohannes

Vahlen

p.

814

sqq.

;

ante

eum

Gerckius,

Rh.

Mus. XLIV

1899, 253;

MaaBius, Herm. XXV

1890,

410 sq.

Nostrae

opinioni

propius

accedit

Maltenius, quem tamen

non omnino

sequor.

)

Exempla iam coUegerat Maltenius

(p.

46),

non

ita tamen

illis

usus

ut

ego.

•'')

ol

6'

iv

SeaaaAla

eldov

TteQimTafiivovs

tovg

tov

'AnoAAoivog

leQohg

noQaKag

oi)g

naldeg

dtprjKav yvipd)aavTeg

tnb

[A.e^&rig.

Qui

haec

leget,

statim

perspiciet

extrema

a

tali

ficta

esse

qui

iam

dis

remotis

omnia e

ratione

vel

e

fortuna

repeteret.

Is

eiusmodi

narrationes

ante oculos

habuit,

quales

Ergias, si

nomen sanum, et

Polyzelus in

libris

'Po6i,aKolg

praebuerunt (cfr.

Athen. VII

360dsqq.).

*)

Nihil nostra

interest,

confuderitne

Heraclides

hunc

Battum cum

Arcesi-

lao

postremo Cyrenarum

rege, ut

suspicatus

est

Eduardus

Meyer (PW.

III

148).



De

vv.

65

—

68.

De corvo albo

41

machum

haec

e

fabula de

Gyrenarum

originibus

repetivisse.

De

qua

mox

disputaturus

in

praesentia

satis

babeo

effecisse

in

illa

fabula

corvum

album

commemoratum

esse.

Atque

ex

Heraclidis

fabula

(Gallisthenes

enim vel

qui eum

excerpsit

Strabo

de

colore

tacet)

hoc

satis

superque

demonstratur

Cyrenaeos

enim

consentaneum

est

credidisse

eandem

avem

ab

Apolline

missam,

ut

ad

urbem

condendam

Battum

duceret

atque

ut

Battiadarum fugam et

interitum

nuntiaret. Atque

nescio

an aliud

argumentum

praesto

sit:

in

Magnesiae ad

Maeandrum

historia,

cuius

folium

titulo

servatur,

qui

a

Kernio

nr. 17

insignitus est,

Magnetes

narrantur,

postquam

a

Thessaha

discessissent,

aliquan-

tum

temporis

in

Creta

commorati

esse,

dum

corvi

albi appare-

rent,

quos

vaticinium

pollicitum

esset; tum

vero

Delphos

misisse

qui

deum

rogarent,

nonne

sibi

domum

redire liceret;

illum

autem

eos

monuisse,

ut ad

Asiam

pergerent.

Recentissima

utique

illa

historia est,

altero

fortasse demum

a. Ghr.

n.

saeculo

composita^);

oracula

contra

paullo

vetustiora,

quae cum

historia

non

omnino

con-

cinunt;

in

hac

enim albi corvi vel

leguntur vel

v.

12

certo

supplen-

tur; in

vaticinio

contra

unus

corvus

commemorabatur

(v.

17

oicovofi,

nxEQvyEOGi

Gvv dQyevvfjiGiv

idovxEg

iy fieZavog)

^).

Nonne

veri-

simile

est

album corvum

in

vetustiore

fabulae

forma

non

tantum

nuntii sed

etiam ducis partes

explevisse? Haec

fabula

fabulae de

Cyrenarum

originibus similior

est

quam

ovum

ovo;

Battus

enim

primum

in insula aliquantum

commoratus,

tum

Apollinis

oraculo

adito

monitus

est,

ut

in Libyam transgrederetur.

In fabula sane

herodotea, qui

cum

Batto

insulam

habitabant,

idcirco

Apollinis

oraculum

qui

rogarent,

miserunt, quod ovdsv

Gcpi

%Q7]GTbv

avve-

q)EQ£To

(IV

157);

sed

apud

Herodotum nullus

corvo

locus est;

in

ea

fabula

quam

Gallimachus

sequitur,

necesse

est

fuisse

huius

avis

partes. Quid,

si

fabula

Magnesia

collata

statuamus corvum

album

Theraeis insulam

incolentibus

apparuisse eosque

in

Libyam

ad

Cyrenas condendas

duxisse'*)?

Sed coniecturam

premere

nolo;

1)

Cfr.

Wilamowitz, Herm.

XXX

1895,

188

sqq.

^)

Scio oloivov

augurium

significare potuisse; sed hoc vocabulum

incaute

eo loco usurpatum

esset,

ubi

duo

vel plures

corvi

commemorantur.

^)

Equidem

arbitror,

qui

fabulam

de

Magnesiae originibus primus ementi-

tus

est,

fabulam cyrenensem

secutum

esse.

Cum autem

ipse concedam hoc

demonstrari

non

posse,

tum existimo

illas similitudines ipsas

satis esse

ad

id

quod

volumus

demonstrandum.



42

De

hymno

ApoUinis

corvum contra

in

fabula

quam Calliraachus respicit, album

fuisse

demonstratum

esse

spero

^).

Gallimachus

usque

adhuc cum

piorum

turba

collocutus

nunc

ad

ipsum

deum

se

convertit.

Professus

erat

Apollinem urbium

condendarum

artem ara

deha

exstructa

quasi

invenisse,

unam

tamen

ipsum

urbem

ei

qui

illam

conditurus

erat

monstrasse,

Cyre-

nas. Nunc pergit: „Te, Apollo, omnino multis nominibus

appellant,

ego vero nomine quod mihi

patrium

est,

Cameo.

Te enim, Camee,

is

qui

urbem condidit, Battus, ita Thera Cyrenas

portavit,

ut

ille

qui

Theram condidit, Lacedaemone

e

templo

tuo

primo

Theram

portarat,

tibique

et

templum

et annua sacra

hic

constituit.

Templum

vult

in

quo loquitur, sacrum

quod

tum

fit.

Ubi

primum

haec

pronuntiavit,

adulescentes

It]

Ir]

KaQVEiE

invocantes audit;

ipse

cum adulescentibus

deum invocat, sacrum

describit,

illius

ahiov

narrat.

Simulatque illum non iam

de

Apolline cum turba

loquen-

tem

sed ipsum

deum

compellantem

audivimus,

ad

carminis

umbi-

hcum

nos pervenisse

sentimus.

69 sqq.

Initio

haeremus^ quo iure

Calhmachus

dicat

multos

illum

deum

BoridQOfiiov

vocare,

multos

KMqiov;

neutrum enim

honim cognominum

pervulgatum

fuisse

ex

ipsis mentionibus de-

monstrari

potest.

Praeterquam enim quod

Boedromii

Apohinis

fuisse

rehgionem

atticam

e

feriis

Bor]dQOfiiois

sive

ipsi

conclu-

dimus

sive ab antiquis grammaticis conclusum )

legimus,

iUum

deum

Thebis

observatum esse

Pausanias testatur IX

17,

2.

Sed

^)

Corvus

in

Hesiodi

Eoeis

narrabatur

(fr.

148

Rz.)

Apollinem

certiorem

fecisse

Coronida

puellam

ab eo

amatam fide rupta

Ischyi

nupsisse.

^)

Propterea

caute

loquor,

quod

mihi persuasum est

nuUum

primitus in

illis feriis

Apollini

locum fuisse.

Alii enim.

ut

Plutarchus Thes.

27,

Macrobius

sat.

I

17,

18,

narrant

Apollinem

ea de

causa

Bor^dQoîov

appellatum esse,

quod

Theseus

adversus

Amazonas pugnaturus illum eo nomine, ut

oraculum

monuerat,

invocasset

vel

illi

sacrificasset. ^STon

igitur

deus praesens

Atheniensibus

pugnan-

tibus

opitulatus

est,

verum Apollo

Thesei

precibus victoriam,

ut ita

dicam,

absens

concessit;

id

quod

recentem

originem

redolet.

Philochorus autem

(FHG

I

389

fr.

33,

apud

Harpocr.

s. v.

Bori^Qoîa)

credidit

hoc

festum

idcirco

institu-

tum

esse, quod

lon

Xuthi filius

Atheniensibus

cum Eumolpo,

Eleusiniorum

scili-

cet

rege,

dimicantibus

succurrisset; eadem

fere praebent

Etyni. M.

s.

v.

ôrjdQo-

fielv

(202,

42),

Suidas

s.

v.

Bor]6(j6/iit.a,

nisi

quod

pro

lone

Xuthum patrem

substituunt.

Idem

Etymologicum

s.

v.

BorjdQOfîwv

(202,

50)

ApoIIinem bello

inter

Athenienses

et

Eleusinios

ita

inculcare invito studet,

quasi ex

exercitus

ululatu

ille

BoijdQOfAKbv

appellatus

sit; quod

ineptum est.

Ut

rem paucis

verbis ab-



De vv.

69—70

43

talia

mensium nomina

qualia

sunt

BorjdQOfîi(bv, BorjdQdfiiog,

BaiQOfiiog,

demonstrant

aetatem fuisse,

cum

liaec religio

multo

latius

pateret

^).

Mensem

atticum

Bo7]dQOfiid>va

nemo est

quin

norit,

sed

mensis eiusdem

nominis

fuit

Olbiae in

colonia

Milesia

saeculo

II—

III

p.

Ghr.

n. (Inscr.

Ponti Euxini

I

22 Lat.

=

GIG

2059,

6);

fuit item apud Prienenses,

quorum tituli

plura

testimo-

nia

praebent

quam ut

hoc

loco

enotem (collegit Hiller de Giir-

tringen ad

calcem

collectionis

suae

p.

256);

apud Parios

(IG

XII

5,

471,

30)');

apud Perinthios (lib. Gloss.

V 172,

17

Gotz);

apud

Amorginos

(IG XII

7,

60,

1),

nisi quod

[Bot]]dQOfiia}vo[g\

hoc

loco

supplemento continetur.

Sed constat in

nulla civitate

*)

ionica

aliam formam

inveniri

nisi

Lampsaci

in

Phocaeensium

colonia,

ubi

ille

mensis

BadQOfiicjv

appellatus est (GIG 3641

b

8),

ut

dubi-

tari non

possit quin

illud

supplementum prudenter

excogitatum

sit.

Dores contra

illum

mensem

sive

BadQdfiiov

appehabant, ut Rhodios

fecisse

titulus

monumento Eudemi Seleucensis

inscriptus

(Wilhelm-

Heberdey,

Reisen

in

Kilikien

[Wiener Denkschriften XLIV

1896]

p.

109),

sescentae amphorae testantur*),

Gnidios

inscriptio

Gnidia

(Newton,

Hahcarnass

II

758

p.

44,

nr.

3

firj^vog

Ba]dQOfiio});

sive

BaxQOfiiov,

ut

Galymnii

(Syll.

512,

26).

Goi

autem

illum

tum

BadQOfiiov

(29,

18 Pat.),

tum

BaxQdfiiov

dixerunt

(Syll,

598

=

27

Pat.,

1. 8.

12;

Syll.

617

=

39 Pat,

12).

Apparet

iUam

formam

Lampsacenam

quae

est

BadQOfiicjv

ex

lonum

BoridQOfiioiv

et

solvam,

apparet vel

nullum certum deum

vel

deum

singularem

Boi^dQofîov

in

illo

festo

invocatum

esse: qua

de

causa

grammaticis opus

fuisse quaerere,

cuius

in

honorem

institutum

esset.

Constat

enim

iam

inter

omnes,

ritus

saepe

antea

institutos

quam certa

deorum nomina

excogitata: cfr.

quae

docuit

Deubner,

N.

Jahrb.

1911,

330.

1)

Kubitschekii laterculum

(PW. III

595)

ipse, ut soleo, e

titulis

nuper

repertis,

qui quidem

mihi

praesto essent, supplere studui.

^)

Paro

enim

Oliarum

lapidem illum

deportatum

esse

Hiller

de

Gartringen

recte

statuisse

videtur.

^)

Confiteor

nomina

theophora,

quibus

tamen

minus

tribuo,

non

omnino

concinere; e quattuor enim

nominis

BadQofiiog

exemplis,

quae

Sittig

(de

nomi-

nibus theophoris

56)

collegit,

tria

Ephesia

sunt,

unum

Smyrnaeum.

*)

Testimonia

ex amphoris

nunc

et

collegit

et

disceptavit

in

actis aca-

demiae

Danicae

a.

1909

Nilsson;

cfr.

pp.

127.

131,

item

Hilleri

testimonia

IG

XIII,

p.

237. Theognidem Rhodium

(apud Athen.

VIII

368

bc)

mensem

BorjdQOfiiojva

Rhodiis

inculcantem nihil moramur;

cum

enim

^feitôvtaôv

Rhodi

mense

Boedromione fieri

communi

lingua

narret,

consentaneum

est

illum

mensis nomine

ionico-attico,

non dorico

uti.



44

De

hymno Apollinis

Dorum

BadQd/niog

contammatam

esse.

Similem Delphorum religio-

nem

praestat

mensis

Delphicus

Bodd-oog si\eBoad-6iog

*).

—

Apollinis

Clarii rehgio

minus

late

patuisse videtur:

ahud

enim est

iUius

dei

templum et

oraculum

Glarium in

agro

Colophonio

positum

apud

omnes

gentes, maxime

vero apud

Romanos

imperatorum aetate

summa auctoritate

viguisse ), ahud multas civitates

suum

deum

'AuoMojva

KMqiov appehasse.

lUud

lihenter

concedimus,

hoc

facile

esse

ad

demonstrandum negamus,

Ihuc enim,

non

huc

pertinet,

quod

ta KMQia

iam

heUenistica

aetate

ineunte

civis

Atheniensis

epigrammate in

patria

Cecropia

posito

obscm'0

iUo

quidem

(IG

H

1311)

se

vicisse

gloriatus

esf); iUuc,

quod

Smyrnaei

Alexandri

aetate ApoUinem

Clarium consuluerunt,

sibi liceretne

sedes mutare

Alexandri

imperio obtemperantibus

(cfr.

Pausan.

VII

5,

3);

iUuc

pariter,

quod

Tacitus narrat

Germanicum

(Ann.

II b4)

oraculum Clarium

adusse,

Agrippinam idem

(Ann. XII

22)

^)

Apollo contra

Bodaojv

num

usquam unquam fuerit, me

vehementer

du-

bitare fateor.

Maximilianus

enim

Frankel

ranae

aeneae antiquarii

regii

Beroli-

nensis

antiquis litteris

At4ov

2ovoov Boaaovi,

id est

Aficov

Zoivoov Bodaojvi

inscriptum

cum

legisse

sibi

visus

esset

(IG

FV

357),

e

litterarum formis

et

e

diphtliongo ov

in tam

antiquo titulo mira

conclusit ranam a

Corinthiis

dedicatam

esse,

Bodaoiva Apollinem

Auxiliatorem

fuisse statuit.

At,

ut

mittamus

de

B in

nomine

Bodawvt,

minime

constare. ipsum

autem

Frankelium

aliquatenus certe

concedere

nihil

obstare,

quominus

hunc titulum pari

iure ad Sicyona

vel

ad

Phliunta

referamus,

ut id mittamus,

quo

iure

Bodacov „opitulatorem,

auxiliato-

rem

explicat? Nam,

quod

Usener

demonstravit ô>',v

saepe

idem

fere

valuisse

atque auxilium,

inde

non

consequitur, ut

fiodv

auxiliari

significaverit, non

tantum

clamare, quiritari,

auxilium petere.

Accedit

ut, etiamsi

quis concesserit

Bodaoyva

nomen

recte

formatum

dei

auxiliatoris

fuisse,

nondum

demonstratum

sit

tam

antiqua

iam aetate Bodaojva

potius

Apollinem

dictum

esse quam

deum

singu-

larem, qui

nondum

cum Apolline coaluisset. Huic

iudicio

etiam

quae supra

(p.

42,

adn.

2)

de Boedromiis atticis exposui nescio

an

faveant.

Unum

rursus

moneo,

nondum

constare

deum

Bodaojva unquam in terris fuisse.

-)

Testimonia

collegerunt Buresch

libello

illius

oraculi

cognomini (paginis

praecipue 29

sq.); Wernickius (PW. II

54

sqq.), qui multa

enumerat;

quae

tamen nos

distinguere

studemus,

permiscet atque confundit.

Ego

pauca addidi

quae

sive illos

fugerunt

sive

nondum innotuerant; plura de

sacerdotiis

Clariis

quaesivi

in

disputatione de

ambobus

Nicandris

(Studi

ital.

di

fil. class.

XX

79

sqq.).

')

Ta KAdgia

item

commemorantur

in titulo Coo

Syll. 678

(=

105

Paton),

12

KXdQia

iv KoAoqjcJvi.

Colophonii

decreta

sua

in templo Clario

incidenda,

feriis

Clariis

a

praecone

legenda

curabant,

ut e

titulo

apparet

Prienae

invento

saeculi

a.

Chr.

n. III,

57,

5 Hill. Totg

6k KAagcoig

[Toig

fieydAotg

ât

toig]

Toveiotg

;

7 elg tb leQov

zov 'AnoXXoivog

rov KAagiov.

At<iue

tituli

Colophonii

Clari

inventi

sunt : cfr. dissertationis

meae,

quam

supra

attuU,

p.

82.



De

vv.

69—70

45

adversus

Lolliam aemulam

instigasse

^)

;

illuc,

quod

responsum

altero

p.

Chr. n.

saeculo

Trocettanis

civitatis

Lydiae

incolis

datum

ibi in-

ventum

est^).

Singularem illius

templi

auctoritatem

numerus

et

nomina civitatum

praestant,

quas vel

chorum

vel qui

oraculum

consulerent

illuc misisse

tituH alterius

p.

Ghr. n.

saecuH

a Macridy

ibi inventi

et

editi testantur

(Osterr.

Jahresh. VIH

1905,

potissimum

p.

171;

XV

1912,

46sqq.,

potissimum

56);

item tituli

latini

legio-

num romanarum

tres,

omnes

iisdem

verbis concepti,

quorum

alius

Borcovici

in

Britannia

(GIL VII633), ahus in

Africa

in

vico Gabiliae

(GIL

VIII

8351),

ahus Garini

in Dalmatia

(GIL

III

2880)

positus

est:

in

omnibus

legitur

dis

deabusque

seamduni

interpretationem

Clarii

Apollinis;

quibus

commovemur, ut credamus

legiones romanas

complures

oraculum Glarium

de

prodigio

quodam singulari inter-

rogasse,

responsum

esse

ut

omnibus

dis deabusque

aram

statue-

rent

').

Perpauca

contra

testimonia supersunt

quibus

comprobetur

ApoUinem

Ulo

cognomine

praeter Golophona

in

aliis

regionibus

invocatum,

Glario aras

constitutas

esse.

Gorinthi

Pausanias vidit

(11

2,

8)

ApoUinem

aeneum

ijiixAtjaiv

KXdqiov.

Templi

Apollinis

Glarii,

quod

fuit

Sagalassi

in

oppido Pisidiae, titulus

dedicatorius

servatus

est

(Lanckorohski— Petersen—Niemann, Stadte Pamph}^-

liens

und Pisidiens

II

p.

226,

nr. 200

=

Inscr.

Graecae

ad

res

Romanas pert. III

342),

qui

testatur

illud

[em

KoQvrjZiov]

IlQdxZov

Tov

aefivozdxov

-^ysfiovolg]

consecratum

esse,

circa

annos

140

— 142

p.

Ghr.

n.

Eiusdem

fere

aetatis

reliquae

eiusdem civitatis in-

scriptiones

videntur,

in

quibus

dyojveg

KPmqeioi

ibi habiti

comme-

morantur (Lanckorohski

II

nr.

195

=

Inscr.

Graecae ad res

Ro-

manas

pert.

III

361;

Lanckorohski

II

201,

3;

202,

8).

Atque, quod

saepius

Phihppiani Vari

dyovodÊxai did

§iov

dycbvcov

KXaQEicov

in

his tituhs dicuntur (Lanckorohski

II

195,

2;

202,

13),

quod

T. Fl.

^)

Recte

enim

Bureschius,

oraculum

cum

scriptum

feratur

interrogatum-

que

ApoUinis Clarii simulacrum,

emendasse

videtur

(p.

39. adn.

3).

)

Hle

titulus denuo post Bureschium

editus est

a

Josepho

Keil

et

Antonio

de

Premerstein

(Erster

Reisebericht

aus

Lydien

[=

Wiener

Denkschr.

53], nr.

16).

Quam

pestilentiam Apollo removisse

praedicetur,

ambigitur

(cfr.

Keil

et

Premer-

stein,

p.

10);

non de maiore tamen

spatio litigatur

quam

de

decenniis.

*) Aliud testimonium, cum minus

notum videatur,

hoc loco

repeto

:

Noviseli

in

Bulgaria titulus inventus

est

mutilus

aetatis

romanae, quo

'AvxiaAeTe

nescio

quid [xara

XQV]^f*o^S

ôv[g

'A7t6AA]covog

KoAo(pct>[vlov\

se

posuisse testantur(Arch.-

ep. Mitteil.

X

1886,

148).



46

De hymno

Apollinis

Varus

in

templum

marmore incrustandum, ut

titulus

dedicatorius

testatur

(v.

3

Ti]v

6e axomZcoaiv xibv

%oix(i)v

xov vaov

6

avxdg

0A.

KoAZrjyag

aai T.

0A.

[Ov]dQog),

pecuniam impendit, quod deni-

que

in

titulis

195 et 201

dyojveg

KXdQEiot

et

OvdQEioi

vel

''Po-

d(bv£ioi

OvuQEioi

consociantur, inde fortasse concludere

licebit

Varorum

gentem

hanc

religionem Sagalassi

instituisse. Eadem

fere

aetate

Sagalassenses

cliorum Colophona

ad

templum Glarium

misisse

docuit

titulus Oesterr.

Jahresh. VIII

1905,

166 editus

(nr.

III

3,

V.

1 sqq.)

; in (Aolnoiv

numero

Diomedem

Rhodonis

filium

fuisse

legimus,

nescio an

Rhodonis

Vari,

a quo

dyibvec,

'PoSojveioi

OvaQEioi

conditi

sint.

Atque

fortasse

suspicio

non

inepta

erit,

eodem.

tempore

chorum

missum

atque

Glarii

religionem Sagalassi

institutam;

item

nonnuUas certe

e

rehquis

civitatibus, quas

chorum

misisse

in

iUis

lapidibus

legimus, eadem

fere

aetate templum

ApoUinis

Glarii

vel

ludos

Glarios

instituisse.

Unum constat,

altero

demum

p.

Ghr.

n. saeculo

ApoUinis Glarii

religionem

Sagalassum

propagatam

esse.

Atque

id,

quod

de

Sagalasso

asseveramus,

nescio

an ad

totam

Fisidiam pertineat;

Isindae

enim ab

Arthurio

Woodward

dedicatio

inventa

est

(Ann.

of

the

School

of

Athens

XVI

113,

nr.

4),

quam

ol

GVGXE(pavo)[ÊVTE]c, dyoJva KMqi[ov 7i]ev-

laETfiQiKov

iposuerunt.

Tituli aetatem

satis

recentem Utterae

o)

forma

unciaUs

arguit;

qui

dyoivodÊTsl,

ApolUnis

sacerdos

did

îov

dicitur.

Grediderim

eadem

fere

aetate

hos

ludos Isindae

ac Saga-

lassi

institutos

esse.

PauUo vetustior

titulus Atticus

videtur ana-

glypho

inscriptus, quo

ApoUo

cum

cithara

et plectro

repraesen-

tatur

IG

III

175

AnolXojvog

'AyviEwg

IlQOG%aTriQi[ov]

IlaxQcbov

Ilvdîov

KXaQiov

Ilavioviov.

At

muUitudo

cognominum

hominis

studium

prodit, qui

quam

plurimas

imxXtjGEig

inter

se

abhorren-

tes

coniungere

optaverit

;

atque nescio

an

hoc

oraculi

cuiusdam

consUio

fecerit:

Glarium

enim

certe

syncretismo,

ut aiunt, favisse

tituli

legionum,

quos supra

(p.

45)

perstrinximus

,

demon-

strEint. Nomen

ephebi

pergameni

KXaQiog,

qui

fuit

aetate

satis

incerta sed

romana superiore

(Athen.

Mitt.

XXII

1907,

462,

nr.

390)

nihU

aliud

docet

nisi

patrem

filium

in

ApolUnis

Golophonii tutela

posuisse;

idem

docet

nomen

KXuqi-

in

titulo Erythraeo

circa

annum

300 a.

Ghr.

exarato

(WUamowitz,

Nordionische

Steine

p.

20,

adn.

1)*);

de

religionibus

contra

iUarum

civitatum

nihU

inde

*)

Contra

nomen

KAuqos

{KZdQog

KXaQov

Ai^biVE^g in

titulo Attico

Samothraciac

reperto

annorum

160—180

p.

Chr. n.;

KaiAyQiog

KZuQog in

titulo



De

w.

70,

71

sqq.

47

lucramur.

—

Decretum vero ^nl nQvxdveoig Kl.

ModEOTOv

firjvb^

KkaQEibvog

d

datum,

quod

inter

titulos Magnesios

a

Kernio nr.

1

14

insignitum

est,

cum

iam

constet (cfr. Wilamowitz GGA

1900,

570)

illud

ad

Magnesiam

omnino

referri

non posse

(nam

nomina et

seriem mensium

Magnesiorum

diversa esse,

pariter eponymi

titulum,

qui

GTEq)avi]q)6Qog,

non

jiQvravig

dictus sit),

nescio an

inscriptio

colophonia

sit:

apud

Colophonios

enim

eponymi

illo

nomine

appellabantur.

Atqui confido

fore

ut

tituli

innotescant, quibus

comprobetur

Glarii

religionem latius patuisse quam

e

documentis,

quae

quidem

exstent,

effici

possit;

tantum

Gallimachi

auctoritati

in

istiusmodi

rebus

tribuo.

70

jidvTrj

„omnino

significare, tioAv

sensu collectivo

intelle-

gendum esse,

perspexit

lanius

p.

102

sqq.

;

jioXvoivvfiiav

enim

hoc

loco

respici;

ipse fr.

115

eQXSTai

noXvg

fisv

Aiyalov

diaTfirjâg

dji

oivi]Q^g

Xiov

dfi(poQEvg,

noXvg

6h

AEOîrjg

doiTOV vsHTaQ

oi-

vdvd-rjg dyoiv

et 121

novXv-ETog

contuHt.

Vocabuli

TcdvTrj usus

nullo exemplo indiget.

71

sqq.

Gallimachus

ApolKnem Garneum illum

deum

vocat:

sibi

enim

patrium

esse

ita

facere.

Garnei

rehgionem

apud

omnes

Dores floruisse

inde

vere

concludere videmur, quod

de

tot

civi-

tatibus

testimonia supersunt^);

quo

tamen

iure

ipse

potissimum

Cleonensi

IG IV

490,

Âdoviog

KMqos

in

Thespiensi

IG

VII

1772

; KAdQog

Heraclidis Thiani

pater

in Amiseno, Anderson-Cuinout-Gr6goire, Studia

pontica

ni

7a)

cognomen romanum

.,Clarus* est.

—

Tribus

tegeatica K/taQscozig

(Paus.

VIII

53,

6)

ab

love

KAuQltp id

est

KQUQiq)

nomen

accepit:

cfr. Solmsen,

Rh.

Mus.

Lin

1898,

157.

Item

nullus

in

hac

quaestione

locus

est

Aeschyli

Suppl.

versui 369

iKeaCa Qeîg

Aidg

KAaQiov;

responsione

enim demonstiatur

versum

in dicreticum exire: Zevg,

cui

KAijQog

cordi

est,

intellegitur.

*)

Quae in

adnotatione

hac

lege

indico, ut plurimum

ipsius

dei

sacerdotiis

sacris

dedicationibus tribuam,

tum mensem

KaQvelov,

qui

ab

eo nomen

duxerit,

aliquo

certe loco habeam,

quamquam menses non solum religionibus

sed

etiam

commerciis

continentur; nomina

contra

theophora

prorsus reticeam.

In

qua

enim

civitate

illa

multa sint, in

illa

aliis

de

causis

constabit

Carneum excultum

esse,

in

qua

pauca

vel unum,

quis est

qui

spondeat

non

patrem filium

ab

amici

peregrini

nomine

appellasse

?

Atque

illa

nomina

cuivis

praesto

sunt

in

opusculo

illo

Ernesti Sittigii doctissimo

de

nomiuibus

theophoris

(p.

56).

Indicem

meum

e Gruppii

(Myth.

1243,

adn.

2)

et

Wernickii (PW.

II

55)

laterculis

ita

concinnavi,

ut

supervacanea

et

quae huc non

facerent,

demerem,

ipse e

titulis,

quae nuper

innotuissent,

testimonia

nova

adicerem.

A testimoniis ordior,

quae

falso

ad

Cameum

referuntur: Thuriis in

colonia

panhellenica

illam religionem

fuisse e

testimonio

minus idoneo

colligitur: quod

enim

Theocritus

(V

83)

pastorem

Thu-



48

De

hymno

Apollinis

sibi

patriam

asseveret,

mox

(v.

72

sqq.)

indicat

Pindari

vocibus

in

mentes

eorum qui

legerent revocatis.

Pindarus enim

in

car-

mine de

GjTenarum originibus

cyrenaeo victori in

honorem

com-

rinum

rd

Sh

KaQvsa y.al

dhj iqîQnet.

dicentem

fecit,

ille

pastor

non

minus

aut

Syracusanus

aut

Cous est

quam Thuilnus,

nam

Comatae gratia, servi

poetae

cuius

personam a

fama

accepisset,

scaenam

in

agro Thurino

collocatam

esse

a

Theocrito

perspexit

Wilamowitzius

(in

huius mimi hypothesi;

cir.

quoque

Text-

geschichte

der

Bukoliker

166).

—

KaQvtjaaoTtoAig

nomen civitatis

Lytti

anti-

quum

perperam

huc

refertur:

illud

—

râaog enim

pariter

atque

—

aaaog

ne

gx-aecum

quidem

videtur (cfr.

Aly,

Kret.

Apollonkult

8,

adn.

2).

Neque

huc

pertinet

nomen

dei

Carneus

in titulo latino in

Lusitania invento

CIL II

125;

quod

miror

ab

Holdero

in

thesaurum

celticum

receptum

esse,

cum editores

tam

vehementer

dubitent,

num

recte

lectum

sit.

—

Pausanias

III

13,

4

(similiter

III

26,

7)

testatur

omnes Dores Carneum honorare; omnibus

Doribus mensem

Carneum

sacrum

esse testatus

erat

Thucydides

V

54,

2.

—

De

religione

Camei

spartana

non

est

cur

testimonia congeramus,

cum sescenta

sint.

Satis

erit ad-

monere

iam

Herodotum

(VII

206)

Camea

spartana

commemorasse (quae enim

Vni

72

perstringit,

nescio

an

ad totam

Peloponnesum

pertineant),

item Thu-

cydidem V

75,

2

(nam

num alter locus

V

76,

1

genuinus

sit. ambigitur). lam

Hellanicus

KaQveoviy.ag

et

versibus

et

oratione

soluta conscripsit,

ut

Athenaeus

ait

XIV

635

e,

cuius

testimonium

immerito

in

dubium

revocari

ostendit

Felix

Jacoby

(P.

W.

VIII

143).

Sed fere

omnes glossae

de

illius festi

ritibus

et per-

sonis

ad

sacrum

spartanum aut

diserte

ab

ipsis

testibus

referuntur aut

refe-

rendae

esse

videntui-.

Nuper vero

testimonium innotuit

omnibus

quae

tene-

bamus

vetustius,

titulus

fortasse

VI

saeculi

ôvaiQoq^r^dov exaratus

(Annual

of

the Brit.

School

XV

82),

quo

AlyXdtas toc

KaQveioi

anaglyphum

dedicat,

quo

arietis

cornua

repraesentantur;

ubi

dignum

est

quod commemoretur,

Cameum

nondum

Apollinem

appellari.

Quae

victoriae

primo

loco

dicantur, fortasse

item

ad

agones

Carneos

spectant.

—

Atque

non

solum

in

ipsa urbe,

sed

multifariam

in

agro

laconico

Carneus

excultus

est;

ut

Pausanias

testatur.

Gythii

(III

21,

8),

Oetyli

(III

25,

10),

Leuctris

(III

26,

5),

Cardamylae (III

26,

7).

Ad montem

Cnacadium

ubi

ilUus

religionem

floruisse idem docet

III

24,

8,

nuper herma

inventus

est

arietis

capite

insignis,

quem

recte

a

Schrodero

(Athen. Mitt. XXTX

1904,

21

sqq.)

quasi

quandam

Carnei

effigiem

explicatum

esse

nunc

anaglj-pho

spartano

comprobatur.

Idem

glossographi

y.dQvov'

KQiov explicantes

docere

po-

tuerunt.

In

eam

opinionem

inclino,

ut

existimem

KQaviov

Tifisvog

illud

ini-

nArjaiv UTefi/âxiov

(Paus. III

20,

9)

in

agro laconico

ad

viam,

quae

in Arcadiam

ducit,

positum

Carnei sacrum

fuisse;

vocabulum

enim cognatum

quod

est

azefi-

ftaTiatov

cum

Carneis

lacedaemoniis

quodammodo

cohaeret

(cf.

Hesych.

s.

v.

1736;

Anecd.

Bekk.

I

305, 31):

pariter aTUfpvAodQOfiog

in

Carneis

azififiaTa

neQi&iiievog

cucurrisse

narratur,

Anecd.

Bekk. I

305,

25.

Nonne

Carnion, urbs

arcadica a

Plinio

n. h.

IV

30

commemorata, eodem

faciat,

ut

Wernickius

con-

tendit,

non

omnino

constat;

to

KaQvtov apud

Asinem

Polybius

commemorat

V

19,

4,

ad

meridiem

igitur versus

Lacedaemone

profectis.

—

Ut

Lacedaemone

cum Pindaro et

Callimacho

Theram

transgrediamur,

ibi

Apollinis Carnei

reli-



De

V. 71

sqq.

49

posito,

Pyth.

V

72,

chorum

cyrenaeum fecit

canentem:

Lacedae-

mone

yEyEVvafievoi txovro

SriQavdE

(pojiEq

Alyetdai,

Efiol

naxEQEc,,

ov d-EOiv dxEQ

dXXa

fioiQa

xig dysv.

Quae

verba

Gallimachus ut-

gioDis documenta praecipue Hilleri

excavationibus

plurima

in

lucem

prolata

sunt.

Vetustissimum

testimonium

inscriptio

praebet

perobscura

rupi insculpta

IGXTI

3,

324

'AyAoriAijs

nQuTiatog

ayoQav

]ily,d6i

Ka[Q\vriia

'&eov

deiuviêv

hoviTiav-

tlda

(i.

e.

oi)vinavTi6u,

6 'Evmavii6a)

ytal

AaKttQTwg,

ubi qui

illud

Sêov

in-

tellegendum

sit, ambigitur.

Mihi

una maxime

Hilleri

interpretatio

probatur,

ut

sit

&i(ov:

Aglaoteles scilicet

cum

munus

sortitus

esset

currendi

in

Carneis,

munus

scilicet staphylodromi

(cfr. potissimum

Anecd.

Bekk.

I

305, 25;

Hesychius

s.

V. aTacpvAodgofioi

1673

non

tam

perspicuus

est),

primus

omnium illius

muneris

collegarum

dyoQciv,

cives

ad ceuam

vocavit.

Templum

Apollinis

Carnei

Hiller

effodit

(Thera I

275 sqq.

;

III

62

sqq.),

ante

quod

planities

erat, hominum

opera

scilicet ea de causa

coaequata

ut pueri

saltarent,

quorum et

agilitatem

corporis

et formae

praestantiam tituli

amatorii

laudant illi

nobilissimi,

quorum

pars

quidem non longe

ab

illo templo

saxo insculpta

est. Consuetudinem

illam tov

6afio&oivdv in

Carneis praestat

inscriptio

in

puteo sub ipso

templo inventa

IG

XII

3,

335

non

tam

antiqua

illa quidem.

Atqui

Carnei

religionem

non

inde

ab

origine

Theraeorum

fuisse, inde recte

Hillerus

(Thera HI

69)

collegit,

quod

Del-

phinium,

non

Carneum

adulescens quidam

antiquissima

aetate

testem

domiti

pueri

invocasset

(IG

XH

3,537).

Sed

Theram

introducta

tamen

est

aetate

satis

antiqua,

cum illa

insula

regum imperio

obtemperabat

; non minus

enim

recte

idem (Thera

I

153)

conclusisse

videtur

genti

quae a regibus

originem

repe-

teret,

sacerdotium hereditarium

fuisse cum

Aesculapii

tum Apollinis

Carnei.

Ti-

tulos quaerentibus,

quibus unus

et

alter

ex illis

sacerdotibus

commemorantur,

pariter

quibus

servi

KaQveloig

iv

dyojvi

manumittuntur,

Hilleri

indices

dili-

gentissime

confecti

praesto

erunt

(cfr. fasciculi

3

pp.

252.

255.

344

s.

vv.

An6X-

A,o)v

et

KaQvsla).

—

Si

Cyrenas transmittimus,

praeter

Pindari

et

Callimachi

locos,

quos discepto,

Carnei religionis

documento

sunt

Plutarchi

quaest.

conv.

Vin

717

d.

—

In

Peloponneso

praeter

Laconiam

ille

deus

colebatur

Sicyone

(Paus. II

10,

2.

11,

2),

Argis,

ubi epigramma

in

Maeniae

T. f. Smyrnae

sacerdotis

tumulo etiam

nunc

legitur

(IG IV

620),

mutilum

illud

quidem

et

difficillimum

ad

intellegendum

(velim

teneas eam etiam lovis fuisse

sacerdotem

aut

se

futuram

sperasse

in

supplemento

tantum

versus 11 positum

esse vxpiaTov

6'

f,Qiov

dlyyj

Atdg]

elegantissimo

sane

et quod complures

difficultates

expediat,

alias

autem

ipsum taciat).

Epidauri

illum

cultum e mense

eiusdem

nominis

colligimus,

qui

saepius in tholi

aedificandae

rationibus, qui

est

titulus

IV a.

Chr.

n.

saeculi

(I G

IV

1485),

memoratur.

—

Religionis

Carnei messeniae

testimonio

est

lex

sacra

Andaniensis

(Syll.

653

=

Ziehen,

legg.

sacrae

nr. 58),

qua

saepenumero

templum

Carnei

sive rd

KuQveidaiov

nominatur quaque

iubetur

(v. 34.

69)

cum

aliis

dis

tum

Apollini

Carneo

res

divina

fieri:

quo de

titulo plura

dedi in

Atti di

Tori-

no

1912.

Mysteria

dearum Magnarum

in

Carnasio

facta

esse

docet

Pausanias

IV33,

4;

idem

testatur

in

alia Messeniae

urbe

Pharis

ApoUinis

Carnei

nemus

fuisse

(IV

31,

1).

—

Apollo

KuQlvog saxum

in

pyramida

formatus,

quem

a

Megarensibus

excultum

esse

apud

Pausaniam

(I

44,

2)

legimus,

num cum

Carneo

Pasquali,

Quaestiones

Callimacheae.

4



50

De hyinno Apollinis

cumque

intellexit (sunt

enira controversa), ita

intellexit, ut

cre-

deret

Pindarum

Theram

a

certo genere spartano

Aegidarum con-

cohaereat.

nescio

;

scio

eandem

pyramida quam

in nummis

megaricis, in nummis

quoque

byzantiis

incusam

esse (cfr. Head h. n.^

393

;

Drexler, Ztschr.

f

.

Numism.

XIX 1895,

128),

apud

Byzantios

vero Megarensium

colonos

mensem Camium

fuisse, ut

Glossarum

liber (V

175,

22

Gotz) testatur.

—

Si iam

a

Peloponneso

ad

insulas

doricas

minores

transgredimur,

Rhodi

rursus in urbe cui

Camirus

nomen

fuit,

dedicationem

reperimus, quam

III

fere a. Chr.

n.

saeculo (IG XII

1,

705)

cum

multi

alii

posuerunt,

in

quibus Pythii sacerdotes, tum

sacerdos

Apollinis

Carnei (v.

18)

peculiaris;

in

alio contra

titulo

(IG

XII

1,

697)

in

eadem

urbe

invento

item

unus

commemoratur,

qui

simul sacerdos fuit

['A7t\6AXo>-

[v]og

[Ilvd-iov

y.al

KaQ]veiov

y.al

MvZavT[iov]. quae

omnia

quin recte

suppleta

sint, non

dubito. In

eadem

insula

Lorymis

certum

Apollinis sive

tem-

plum sive

simulacrum

primo

a.

Chr.

n.

saeculo

fuit,

ut

titulus

docet

IG

XII

1,

845,

14

{legevs)

['An6A]A(ovos

KaQveiov

[xov xard]

AtoQVfia.

Item Philippum

Philippi

filium

leQfl

'AS-dvag

Atv[diag] y.[al

Aiog IIoAt]eci)g

y.al

'AQTCiuizog

Kb-

y.oiag,

pariter

Agaurida

uxorem

effiugendam curarunt. statuas

posuerunt,

a. cir-

citer

42 a. Chr.

n.

cum

multi

alii

sacerdotes,

in

quibus

sacerdos

Apollinis

Hvdîaetog,

sacerdos

Apollinis

'OAiov,

sacerdos Apollinis

ig Kdfivvdov,

tum etiam sacerdos

Apollinis

KaQveiov

(Blinkenberg-Kinch,

Explor.

de

Khodes III 56

sqq.,

25.

85).

De

mense

Carneo

non

solum ex

universae reipublicae rhodiae decreto 11 a. Cbr. n.

saeculi

constat,

sed

etiam

ex

amphoris

sescentis per

totum

terrarum

orbem dis-

persis

et

dissipatis.

—

Fuit

mensis

Carneus pariter Msyri,

ut decretum

(I G

Xn

3,

91,

10

=

Syll.

263)

docet

circa

annum

200

factum.

—

KaQveiag

nescio

quas

Coi

tertio

quoquo

anno celebrabant:

to

(iTeQov

enim

iTog

i(p'

ol>

y.a

ecovTt

KaQvetai

in

fastis

legitur

(38

Pat.

=

Syll.

617),

11. 15.

22.

Mensis

Cameus fuit

Calymnae

(GDI

3593,

6. 12.

30. 80. 98.

100;

3567bll;

3(i09).

Cnidi nirsus

dedicatio

Apollini

Cameo

aetate

illa

quidem romana

posita

(Lebas

1572)

in-

venta

est,

cui

nuper

similis

titulus accessit

in ripa

maris

opposita in Chersoneso

Cnidia inventus

(BCH

XXXIV

1910, 425),

quem

Romani

in

urbe

habitantes

posuerunt;

credo

potius

Cnidi in

urbe quam

Bybassi, quod

oppidum

eo

loco,

ubi

ille

titulus

inventus

est,

fuisse

dicitur.

—

Patmi

quoque dedicatio

illi deo

facta

inventa et

edita

est

icp.

&q%.

1862,

262. 231 '

A7i6XP.ojvog KaQ[veiov].

—

Reli-

gionis Carnei

cretensis

iam

nuUum aliud

testimonium superest

uisi

mensis

nomen,

id

vero in

titulis

Gortyniis

alterius

II

saeculi

a.

Chr. n. (GDI

5009b

Kav[v]}]io)),

altero

exeuntis

III vel

ineuntis II

(GD

15025,

21 Kawet

. .

.),

tum in foedere

inter

Gortynios et

Cnosios

11 saeculo

pacto (GDI

5015,

3

Kaw^to),

at

5

Kag-

vi,ioj).

KuQo)vio}

5149,

21

nescio an non

recte

lectum sit.

—

In

SicUia

fuit

mensis

Carueus

uon

solum

apud

Geloos

Rhodiorum

colouos

(quamquam

nullum

aliud

documentum

superest

uisi decretum

Phintiadis incolarum, qui profecto

se

Tov

6fif4ov

Twv

FeAtpoiv dixerunt,

IG

XIV

256,

5)

et

Agrigentiuos

Geloorum

colonos

(IG XIV

952,

8: decretum

est

in

honorem

Demetri

Syracusani,

a. cir-

citer

200 factum),

verum etiam Syracusis

ea aetate qua

Nicias

eas

obsidebat,

si

Plutarcho credimus

(Nic.

28),

pariter apud

Tauromenitas, ut

in

fastis

illis

clarissimis

(IG

XIV

425.

427.

429

saepius)

legitur.



De

V.

71sqq.

51

ditam dixisse. Sequitur

noX-dd-viov ^qavov

evdêv

dvads^dfievoi,

AnoXXov,

xEo.

KaQvsiE

ev danl

Ge^tt,opiev

Kvgdvag dyamiêvav

noXiv.

Quas

voces

Gallimachus siiie dubio

ad chorum,

non

ad

poetam rettulit,

dvadexead-ai

suo

iure

ita

accepit

quasi

esset „sua

vice

recipere , easdem epulas

Garneas sciHcet

quas coloni

Lace-

daemonii domo

Theram

portarant.

Totum

nimirum

locum

in

hanc

fere sententiam

interpretatus est:

„epulas

Garneas, quem morem

Theram

Lacedaemonii introduxerant,

inde acceptas

cum Gyrenaei

celebremus,

Gyrenas

civitatem nostram honore afficimus .

Galli-

machum revera

ab

hoc Pindari loco

pendere

inde

demonstratur,

quod

uterque continuo

non iam

Battum sed

Aristotelem dicit

in

Libyam

Theraeos

duxisse, quod Batti

nomen,

nisi

quod

Herodotus

quoque

illud respexit*), non aUbi

commemoratur:

Pindarus

enim

priscos G^Tenaeos di>dQag

dixit

(v.

86),

xovg

'AQioxoxeXf^g

dyaye

vavol

d-oalg

dXbg â&elav

xeZevdôv dvoiyov;

Gallimachus

autem

scripsit

(v.

76)

Battum

Garneum

Thera in

Libyam

portasse:

odXog

'AQiororeXT^g Âo^votidi

jidQd-ezo

yair]. Neque hic

concentus

casu

evenire

potuit:

utroque

enim

loco

idem

poeta

voluit,

eos

qui

lege-

rent,

mirari,

quis

hic Aristoteles

esset,

qui

nondum

commemoratuS

erat;

voluit

praeterea

GalKmachus illos

huius Pindari loci

recor-

dari.

Post

illa

quae

exscripsimus

verba

sequitur

apud Pindarum:

xxiaev

d' dXaea

fieiôva

d-eoJv

viamque aedificavit

pompis

Apol-

lineis,

apud

Gallimachum

deifie

de %oi

fidXa

aaXbv dvdxjoQOv.

Quis

iam

dubitabit quin Gallimachus

Pindarum quasi

digito indice

monstret?

71

Ad

ifioi

naxQonov ovtoj

verbum

xaXelv

intellegendum

est,

quod

in illo

y.aXeovai

(v.

69)

quasi

latet.

—

72

xb

di] pro

tb

db

substituit KaibeHus:

rdde,

quod Vahlenus

(p.

816,

adn.

1)

com-

mendavit, Ghoephor.

v.

59

comparato minime firmatur: in

voci-

bus enim

t6 d'

emvielv,

rdd'

Iv §Qoxolg d-eog te xal

d-eov

nXeov

illud

Tdde

notitiam

quandara et fere

speciem

infinitivo

significatam

quasi

denuo inculcat, non

certam rem, ut civitas

est,

proprio

nomine

comprehensam.

—

eded-Xov

sedem inteUego,

non

funda-

mentum, ut arae

ApoUinis corneae

fundamenta paullo ante

(v.

62)

kded^Xia vocaverat.

Utrumque vero vocabulum

in

utramque

sen-

tentiam ponitur; ided^Xia

ad fundamenta

indicanda

GaUimachus

hoc quem diximus loco

usurpavit;

ApoUonius

iva t' eial nvXai

*)

Ut Malten,

demonstravit

(Kyr.

p.

100,

adn.

1).



52

De

hymno Apollinis

xai

idi&Zia

Nvxxog

(IV

630)

cum scriberet,

Noctis sedes

in-

tellectas

voluit;

Lycophron

v.

800

6'

t'

amv

vaiov

TgafiTivag

Eded-Aiov

voluit

TqafiTivag

daxv.

Vocabulum

quod

est

eded^Xov

edQaofia

significasse

testatur Suidas; at, ut

sedem

designarent,

illo

multi poetae

usi

sunt; ut

Aeschylus

Agam.

v.

776 de

Alxa

cum

dicit

tcc

xQvoojiaoTa

6'

('ded-Aa ovv

nivoi

x^Q^'^'

• • • ^movoa,

regum domus

indicat, potius

igitur sedes quam

fundamenta. Si

quis

vero

de

hoc

loco

ambigat,

praesto

est illud Antimachi

(ap.

Paus.

Vni

25,

4

=

fr.

28

Ki.)

Arjfi7]XQog

to&i

(paolv

ÊQivvog slvai

Sded-Xov,

item

illud

Apollonianum IV

329 sqq.

kn

6'

ijiEQTjoav

doidg

'AQxifiidog

Bgvyiîdag

dyxod-i

vt']Oovg'

tcov

d'

i^xoi

€T£Qr] fikv

iv

Ieqov

eoxev

EdEd-Xov.

Xam

templa

siquidem

dicunt,

potius

sedem vel

sacram

sedem

quam fundamenta

in

hanc

sententiam

usurpant.

Id

quod

pariter

in illud

Lycophronis

(v.

984

sqq.)

cadit

Tiohv d'

ofioiav

'IXico

dvodaifiovEg dEifiavxeg

dXyvvovoi

Aa-

(pQiav

xoQt^v

SdXTciyya

df](boavtEg

iv

va^ d-Edg

xovg

TCQOod-^

EdEd-Xov

Eovd-iSag

cbxr]y,6xag.

Quae

voces

qui

intellegi

poterint

nisi

„Ionibus

necatis,

qui

iUam

urbem

usquetum

habitassent ?

Comparari

potest

vox

de

eadem

radice

deducta

fdog,

qua

pariter

et

fundamentum

(cfr.

Hesiodi

Theog.

v.

117

PaT' EvQvotEQvog,

ndvxoiv

edog

docpaAkg

aiEi)

et sedes (cfr.

OXvfinov,

Iv d&avdxcov

Edog

ioTiv E

360,

multi alii loci). Atque si recte EdEd^Xoif

idi-

d^Xiov

spiritu

leni

scribuntur,

iUas

voces

poeta epicus

antiquus

usurpavit.

—

73

do%v

KvQr^vr^g,

quod

fuit qui in

suspicionem

revo-

caret,

praeierat

Pindarus Pj^th. IV

260

doxv

xqvoox^qovov

dia-

vEfiEiv

d-Eiov

KvQdvag.

Hic

iUius vocabuh

syllaba

prima

semper

brevi usus

est,

item

Hesiodus

Eoearum

fi\

149,

1,

neque ea

pro-

ducitur

nisi in versus

heroi

arsi, ut ab eodem

Gallimacho

h. III

V.

206

atque antea

ab

Hermippo

(ap. Athen.

I

27

e,

v.

4)

ix

fiev

KvQr]vr]g xavAov

xal

diQfia

§6eiov),

postea

ab

Apollonio

II 502

{KvQf]vr]

TiicpaTai xig E?ôg

ndQa IIf]VEioio),

Dionysio

Periegeta

(v.

213

KvQr]vr]

t'

Edinnog, 'AfivxZaTov

yivog dvdQcbv^);

item

in

arsi

trimetri

iambici, ut

scripsit

Aristophanes Thesmoph.

v.

98

iydi

yuQ

ovx

6q(7j

dvdQ^

o-ddiv

iv&dd^

ovxa,

KvQr]vr]v

d' dQco:

nobilem

dicit meretricem

'^).

Vocalis

igitur quae

est

v

saepe producitur,

^)

eiJmnos

ab

eodem

Pindari

loco

Pytli. IV

2

EiLnnov

âaikfia

KvQavag

deprompsit,

a

quo

Callimaclius

(fr.

112)

illud

f*^Tr]Q

Eiinnov natQidog

^fiEviQi^g.

*)

Nihil

contra

alteri

Aristophanis

loco

(Ran.

v. 1325 sqq.) tribuo,

ubi

Aeschylus

fingitur

Euripidis

numeros

canticorum

ridere Totavzl

fiivzoi

av

noicjv



De vv.

72—76

63

saepe

corripitur;

nunquam tamen

producitur,

quin in

arsi collo-

cata sit. Inde iam Maltenius

(p.

71)

recte

adversus

Studniczkam

conclusit illam

syllabam

Kv suapte

natura

brevem fuisse;

equidem

contendo

productionem

non

illius,

qui

Gyrenaeorum

consuetu-

dinem

loquendi ignoraret,

sed

poetarum

quasi

propriam

fuisse,

qui numeris inservirent.

Neque

haec

conclusio

forma

responsi

Batto

redditi,

quam nobis

Diodorus

(VIII

29)

repraesentat,

labe-

factatur:

Bdxx'

em

(po)vi]v

Â&Eg'

dva^

de

oe 0ol§og

'AjidZAov

eig Ai^vi]v

Jiefinei

xaAAiOTEcpavov Kvqrjvrjg

EvQEirjg

dqxEiv

xai

e'x£iv

âaiXrjida

Tififjv,

quae secuntur. Nam

hanc

oraculi

formam

re-

centiorem

esse

inde

elucebit,

quod,

si

eam

cum

oraculo

compa-

raveris

eiusdem

sententiae,

breviore tamen

et

pressiore,

quod

Herodotus servavit IV

155

Bdvv

Ini

(poivijv

fjXd-Eg-

dva^

di

ge

0oiôg AtzoAAcov

ig

Ai^vi]v

tie/ztiei

firjAojQocpov

oiKiaiTjQa

non

plura,

tibi fatendum erit non

ambas

formas

genuinas

esse

posse;

utra sit,

et

ipsam

brevitatem

declarare

et vocem

oixiatriQ,

quam

doricam

esse,

e

propria

civium

cyrenaeorum

loquendi

consuetu-

dine

depromptam,

peculiari

commentatione

demonstravi

(Glotta

1913). Nihil

ergo

impedit

quominus

illum

versum

aetatedemum

heUenistica

in

eam

formam

redactum

censeamus.

74

ixxov

yevog OidiJiodao Theras

dicitur

6

A-dxEaioivog

tov

TeiaafiEvov

xov

SEQodvdQov

xov

IIoZvvEijcEog Oedipodis filii

(cfr.

Herod. IV

147);

stipes

enim primus

rationibus

includitur,

ut

a

Pausania

IV

15,

3

Theopompi

regnum

ig

djioyovov

lixaQxov

deve-

nisse narratur

Anaxidamum

Zevîddfiov

%ov

AQxiddfA,ov

xov

SEondfi-

nov.

Exemplum

vocis

yivog

ita

positae

ut generis gradum

numero

apposito indicet

quamquam

nullum

aliud

praesto

est, prope

ac-

cedit illud

Isaei

XI

5

SeI

6ri

aE

xrjg

dyxiaxEiag

.

.

.

xb yivog

Einslv

„agnationis

vinculum, gradum ;

vel

propius

illud

oratorum

Atti-

corum

pervulgatum

oi

iyymaza yivovg; dEvxEQog,

xQitog

dndyovog

multi dixerunt.

—

76

GaLLimachus

Gyrenaeorum

agrum

Aa§va-

xida

yalav

dixit,

ut

Aa^vatag

Libyas

{tnsQ

KvQi^vrjg

habitantes

Herodotus

appeUarat

(IV

170).

Idem

Gallimachus

flumen Uby-

cum

Tritonem

Asbj^stam

vocavit

vel potius

vocarat

libri Aetiorum

I fr.

13

oirj

%E TQixoivog i(p^

ddaaiv

Âa^vaxao.

—

ndQ&Exo

singulari

quodam

pondere

dictum

est; nam

naQaxid-Ead-ai

genere medio

potius

ToXfiag

Tdua

fidXrj

tpdyeiv, &va

zo

dcodeyafirjâvov

KvQiqvrig

f*eAonot,wv;

neque

enim

perspicio,

cur

non liceat versum glyconeorum

seriei extremum

ita

dime-

tiri,

ut sit

pherecratius istius

formae

^^

^ ^

^^

^

^

^.



54

De hymno Apollinis

de

committendo

quam

de apponendo

usm^patur: cfr.

Herod. VI

86

/?

a

tov

naQadsfievov

%a

xqrifiata

:

item

Apollonius

Rhodius

Colchos

cum

Minyis

pepegisse

fecit,

ut

Medeam Dianae

commit-

terent,

Dianae in tutela coUocarent,

dum

diiudicaretur,

utris

red-

deretur: jiaQd-Eodâi y.ovQrj

Arixoiidi

voacpiv d/niAov,

inquit

(IV

346).

Quid

iam

attinet

illud

Christi

eig

xelQac,

oov

naQaxi&sfiai

xb

nvEVfid

fiov

afferre?

Battus Carneum,

suum deum, terrae

ignotae

com-

misisse

narratur.

—

Quod

Callimachus

Battum

sive

Aristotelem

hnguae

vitio

sanatum

esse

dicit,

eum

fabulam

antiquam

sequi

in

capite

de

fabuhs

cyrenaicis

demonstraturus

sum.

—

Multa

unum

vocabulum

desiderat,

ovAog:

quod

hoc

loco

pro

illo

quod

est

„in-

teger, sanus,

servatus quin

positum

sit,

nescio

an

fuerit

qui

dubitaret inde a

Calhraachi schohasta. Atque

iam

Janius evicit

Gallimacho,

cum

iUum versum scriberet, sive

w

118 ante oculos

obversatum

esse

firjvl

d'

dQ^

ocAoj sive

q

343

dQxov

t'

odZov sAojv

nEQixaZZeog

ex aaveoio,

quas

voces

etiam

altero loco

veteres

grammatici in

hanc sententiam acceperunt,

falso ilh

quidem');

ovXog

idem

Cahimachus

ita

usurpavit

Hecalae

fragmenti

Vindo-

bonensis

I

8

SiôevQ

ovy^

ey.dg

oiXog

d.7i

ei)v6Qov

MaQa&cjvog

t,o)bv

dyojv

tbv xavQov.

At

Janius

(p.

8sqq.)

non ita rem ad-

ministravii, ut iam

supervacaneum sit universam de vocis

ov?,og

usu Cahimacheo quaestionem

rursus

de

integro

proponere.

Ihud

vero vel

mordicus

tenendum,

hunc

usum vocis vel potius vocum

(nam complures

coaluerunt),

de quarum accentu

iara

inter anti-

quos

gramraaticos litigaretur'),

totum

in interpretatione

homerica

versatum

esse. Caveamus

igitur,

ne

facile

credamus CaHimachura

illi

voci

significationes inauditas inculcasse,

cura praesertira etiara

nunc satis

raagna testimoniorura vis

praesto

sit,

e

quibus

coUiga-

mus, qua

ratione

singulos Homeri

locos

grammatici interpretati

sint.

—

Fr.

507 CaUimachus

oiiXov

fif]zeQ'

AQr]og

quoniam

scrip-

sit, Homeri

£

461

ovAog

AQr]g,

717

ov^ôv

''AQt]a

profecto „tor-

vum, perniciosum

inteUexit,

ab

eo

quod

est

dZed-Qog

iUara

vocem

*)

Primus

Benndorfius

docuit (Erani

Vindobonensis

p.

377)

non

panem

sed

pultis potius in oblongam formam ductae

genus

quoddam intellegendum esse,

qua Asiani

etiam

nunc vescantur

quaeque

in

cavam manum

complicata

colli-

gitur,

ut a

Neapolitanis

maccheroni

manibus

tractari

solent.

-)

Quae

tibi

controversiae

scholiis

A.

&d

K

134

repraesentabuntur

,

quae

videlicet

ex

Herodiani

prosodia homerica

fluxerunt (fr.

307;

II

273,

31 L.), cfr.

quoque

Et.

M.

640,

48.



De V.

76

65

derivavit.

Fr. 140

dficpi

ts

xe^Xijv

siQyfisvog

dyUdôiv odAov

^xei

OTEcpavov

„alliorum

mollem

coronam

intellexerim

potiiis quam

complicatam,

velut,

ut

hos

solos exempli

gratia commemorem,

ApoUonius

lexici

homerici

124,

1,

Et.

M.

640

oijXov

Ta7ti]X(ov

n

224

quasi

fiaXaxcov

interpretantur.

Sed

non

dubito

quin

et

densam

coronam

et

crispam

intellegeresaltemliceat.

—

Vesperh.IV

V.

302

ovAog

Id-eiQaig

dicitur, quae

verba

ab

homericis

illis

oijAag

^xe

xo/nag,

vaKivd-ivc^

dv&ei

b[ioiag

^

231 t/;

158,

yvqbg

ev

&fioi-

oi

fieAavoxQoog

ovZoxdQrjvog

fluxisse

nemo

est

quin videat;

reli-

quom

est

ut

quaeramus

quomodo

(lallimachus

illa

acceperit.

At-

que

unura

spondeo,

illum

vocem

ovAog

non

ad

colorem

rettuHsse,

nam

similitudinem cum

flore

hyacinthino

multi

fuerunt

qui illuc

spectare

opmarentur,

eam

vocem

nemo,

quidquid Janius

dixit.

Gomplures,

ut

Apollonius

lexicographus

et

Etymologus,

zQixag

GvvEoiQafifiEvag

intellexerunt.

Sed

non

minus

apte

in

illos

locos

sensus

crispi

vel

cadit

vel

cadere

videri

poterat: ovkag

x^ccivag

similia

{Q

646;

6 50.

299;

rj

338;

k

451;

(p

89;

x

225)

„crispas,

lanosas

vestes

intellegere

poterant,

oijZrjv

Mxvriv

K

134

densos,

crispos

vestis

pilos.

Accedit

quod

vocis

ovlog

haec

una

signi^

ficatio non

penitus

interiisse

videtur:

testimonia

satis

sunto

quae

lexicis

praebentur:

Aethiopas

Libycos,

qui

omnium

hominum ov-

/.oxaxov

TQixojfia

haberent,

Aethiopibus

orientalibus

Herodotus,

qui

ir^vTQiXEg

essent

(VII

70,

1),

opposuit.

Homines vero

nigros,

Aethiopas,

Gallimachus

in parte

orbis

terrarum

occidentali

habitare

noverat:

h.

in

Ger.

v.

10 £ot'

enl

dvd-fidg,

â%

ijil

Tojg

fiElavag

nal

bna %d

xQvaea fidla.

Idem

autem

hoc loco

Vesperi

capillos

eorum

capiUis

similes

finxit,

qui

sub

iUo

sidere

habitarent.

—

Tres

loci

re-

stant,

qui unam

eandemque

interpretationem

requirunt;

ubique

enim o^log

vel ad

saltationem vel

ad

incessum

saltationis

similem

spectat: h.

I

v.

52

odla dh

KovQrjteg

ge

tceqI

jiQvhv

(hQxrjGavxo

zEVXEa

nEJih]yovx£g, i'va

KQdvog

ovaaiv

r]xiiv

danidog

Eiaatoi xai

fii]

GEO

HovQiôvTog;

h.

III

v.

246

al

ds

nodEoaiv o^Xa

KazEXQOtdZi-

ôv,

EnExpocpEov

6e

(paQEiQai]

ep.

V v.

5

nautilus

se

praedicat

pedibus

per

quietum

mare

reraigare,

ut

nomen

rei suum

conveniat:

vavxiZog,

dg

nEidysaaiv

insnXEOV,

eI

fiEV

dT]%ai,

xEivag

oixEiov

kal(pog

dnb

nQotovoiV eI

dh

FaArjvair]

XmaQr]

d-Eog,

ovXog

EQeaaojv

nooai viv,

wot'

i'Qy(o

rovvofia

avfi(p£QEtai.

Janius

„magna

cum

in-

tentione,

vehementer

explicat,

hanc

significationem

ab

inter-

pretatione

illius

homerici

ovAov

KExXf]yovtEg

P

756.

759

de

avium



56

De

hymno

Apollinis

agmine

ei

de

Achivis avium

more

cum strepitu

fugientibus

dicti

repetit.

At

vehementiae

notio

a

tertio

certe loco

prorsus

aUena

est;

densa

contra

ut lana ita

et

nautili et

saltationes

cum

Ama-

zonum

tum

Guretum

optimo

iure

dici

poterant.

Atque

nihil

ad-

versus

hanc

interpretationem

valet,

quod

altero loco

ovZa

cum

xatexQoxdhôv

iungitur;

neque

enim

necesse

est

ovAa

ad

rumorem

spectare;

in Trodeaoi

xatexQotd/uôv

enim

saltandi

notio

quasi

latet.

Fac

autem

nv/.va.

pro ovla

ibi traderetui^

quis iam

in

illa

voce

offenderet?

77

dvdy.TOQov

quo

iure

^laltenus

proprium

Apollinis

templi

nomen

(p.

47)

fuisse

contendat,

non

assequor.

Euripides

non

solum

templum

Apollinis

delphicum

(lon.

v.

55)

sed

templum

Thetidis

(Androm.

v.

43)

dvdxxoQov

dixit.

Sane

illud

vocabulum

a

Callimacho

non

temere

e

compluribus,

quae

praesto

erant,

arreptum

sed

consulto

delectum

est,

cum

invocatio

illa

cD

dva

mox (v.

79)

sequeretur.

—

Iv de jidArji

singulari quodam

pondere

dictum

est :

Batti

enim

templum ampHssimum,

splendor

sacri in

urbe

facti

Garneorum

parsimoniae

opponuntur,

quae

prima

in

Libya

ipse

celebrarit;,

cum nondum

Theraeis

hceret

Gyres

fontibus

appropin-

quare,

quaeque

tamen

Apollini magnopere

placuerint.

—

79

Boves

non

procumbunt

sed

resupini

cadunt,

ut

animi equi

illi

platonici,

si memoria

ipsam

pulchritudinis

speciem

contemplata

dveneaev

bmia

et

lora

tam

vehementer

retrahere

coacta

est,

&o%'

inl

%d

io%la

d^(f)0)

xadîoai

tw

iTino)

(Phaedr.

254

bc).

lam

Galhmachus

Gameum

iisdem vocibus

invocat

quibus

simul

adulescentium

chorus:

,,/t/

li]

KaQvsiE, tuae

arae

nunquam

neque

vere

neque

hieme

florum

expertes

sunt,

ignis

tibi

sempi-

temus

ardet.

A

Garneis

annuis ad

ritus

cottidianos

transgressus

erat;

nunc

rursus ad

Garnea revertitur,

quae

prima

Theraei

feminis

Libyssis circumstantibus

saltarunt, cum

nondum

Gyrenas

tenebant sed

AzUi

habitabant. ApoUo

saltationem

uxori

demon-

stravit in

coUe

]\Iyrtosio

stans,

ubi

ipsa

leonem

iUum

EmypyU

gregibus

infestum

necarat.

ApoUini

nuUus

chorus

tantopere

pro-

batus est,

nuUi

civitati

tantum

iUe

tiibuit

quantum

Gyrenis,

vir-

ginis raptae

memor;

Battiadae vero

nuUum

deum

tantum

hono-

rarunt

quantum

ApoUinem.

Tota

pericopa summa arte

exaedificata

est, si eam

iam

peri-

copam appeUare

licet.

UmbUicum

hunc

carminis

esse

ipse

GaUi-



De w.

77—79,

80 sqq.

57

machus

monstrat:

unius

enim

civitatis

religio

diserte

describitur,

unius

ritus,

Garneorum,

origines quaeruntur

atque

enarrantur.

Prior

pericopae

pars

in

apparatu templi

splendidissimo

versatur,

posterior

in

Garneis illis priscis

simplicibus

et

parcis.

Eosdem

animos

spirat

atque

Properti 1.

IV

elegia

prima

/loc,

quodcumque

vides,

hospes, qua

maxima Romast,

ante

Phrygem Aeneam

collis et

herba

fuit,

atque

uhi

Navali stimt sacra

Palatia

Phoeho,

Euandri

profugae

concuhuere

hoves;

eosdem atque

Vergili liber Aeneidos

VIII,

ubi

ritus

prisci

civitatis

Euandri palatinae

oculis

subiciuntur.

Atque

eo

potissimum

carminum aetiologicorum

pulchritudo

con-

tinetur,

quod

originum

cuiusque

rei

agrestis

simplicitas

cum

magnitudine

et

magnificentia eorum

quae

inde

originem

ceperunt,

in uno

conspectu

componitur. Ncque carmina

aetiologica teraere

et

fortuito,

sed

consulto

commemoravi;

quas

enim

choreas

Theraei

Garneis

saltarunt,

adulescentium

cyrenaeorum

saltationi,

quae

fit

dum

GaUimachus

loquitur, exemplo

fuerunt.

Pericopa

in

Apollinis

laudes

exit,

qui nuUam

civitatem

tantis

muneribus cumulaverit

quantis

Gyrenas,

tum

Battiadarum qui nulli deo tantum

honoris

tribuerint

quantum

ApolHni. V.

28

sqq.

dedita

opera

in

memo-

riam

revocantur,

quibus praedicatum erat,

quid

choro

illi

adulescen-

tium

cyrenaeorum

cum ApoUine

intercederet, quot dei

laudes

iUis

in promptu

essent,

quanta

eos mercede

ApoUo

remuneraturus

esset.

Atque

quantum

huic

carminis parti

ipse

qui

scripsit,

tri-

buerit,

vel

inde elucet,

quod

in hac pericopa

et

imaginibus

et

genere

dicendi

praeter consuetudinem

luxuriatur.

Gomparatio

enim

florum

copiae

ApoUini oblatorum

cum eorum

florum numero,

quem

Horae

coUigunt

Zephyro rorem

spirante,

magis

exornatur

quam huic

arti

sobriae

plerumque

et

quasi

severae

consentaneum

est. Verbi

tam

audacter

usurpati

quam

verbum neQi^doxsTai

in

V.

84

adhibetur,

ubi faviUa

hesterna

carbones pasci

vel

potius cir-

cumedere

dicitur, non multa exempla

ex

hymnis

coUegeris.

Priusquam

ad singula interpretanda accedimus,

qui huius

quem

umbUicum

diximus, in hymni

compositione

locus fuerit,

pauUo

dUigentius quaeramus.

Rehquis

enim

duobus

hymnis,

quos

ab ipso

GaUimacho

cum

hoc carmine iunctos

esse

pro certo

ha-

bemus,

hymno

in Dianam

et

hymno

in

Delum,

singuhs

pariter

locis

una

certa

reUgio enarratur,

vel, ut

accuratius

loquamur,

quamquam multae

tractantur,

unius origines

describuntur, unius

apparatus

laudantur.

Hymni in Dianam

v.

237

sqq.

Amazones



58

De hynino

Apollinis

praedicantur

Ephesi

simulacrum

Dianae statuisse;

subicitur

templum

illi

postea

circumaedificatum

esse

Delphico

splendidius,

quod

etiam

tunc

stet.

Hymni

in Delum

v.

300

sqq.

quanta

religione illa

insula

observetur,

laudibus toUitur; adulescentium

per

Thesea

a

Minotauri

faucibus servatorum

circum Veneris simulacrum saltatio

describitur;

inde

origo Atheniensium moris, ut certam

quotannis

navem

Delum

mittant, repetitur

;

adicitur

etiam alterius ritus

descriptio, causa

pariter

subicitur. Addere poteram religionis

dehae

perpetuitatem

hoc

loco

(v.

302 sq.)

pariter

efferri

atque

in

hjanno

quem

interpretamur

rehgionis

Garnei

cj^renensis. Equi-

dem

nego

has

trium

carminum

inter se

similitudines casui

tribui

posse.

Immo

consulto

Calhmachus

carmina sua ita

exaedificavit.

Inde, si quid

video,

colligitur

eum

in

his

hymnis pangendis

civi-

tates Gyrenas

Ephesum

Delum

respexisse,

hos

illis

quodammodo

dicasse. Neque

tamen

affirmo

haec

carmina mare

transmissa et

a

choris pubhce

cantata esse;

neque

enim

Gallimachi

aetas

aetatis

Pindari

similis

fuit. Alexandrini,

quae

scripserunt,

eadem

ratione

pubhcanda

curarunt

atque

nos facimus

exemplaribus

sive

diven-

ditis

sive

dono

missis.

Atqui

potuit,

potuit

tamen

Gahimachus

carmina

certis

civitatibus certo die festo

dicare, ut

poetae

nostra-

tes,

Italos dico,

carmina,

quae

in

pugna

nobili

vel

in viro

claro

laudando

versantur, die

iUius pugnae

vel

obitus

ilhus

viri

anni-

versario pubhcanda saepe

curant.

Illum

contra haec

carmina

non

choro

destinasse

qui iha

caneret,

vel

ex

hoc,

quem

disce-

ptamus,

hymno

efficitur.

Hic enim

hominem se

e

vulgo

GaUi-

machus

fingit, qui cum

turba coUoquatur,

tum

in laudes

Garnei

se quasi

pietate

abripi

patiatur,

tum

vero

rursus

una

cum

choro

iUum invocet.

Qui

in carmine

pubHce

canendo

his

partibus,

huic

personae

locus esse

potuit?

At huius

generis

laudes

is

tantum

percipere

poterit,

qui, cum legat,

sibi

turbam in

templo ad

sacrum

faciendum

congregatam

menti,

non

ocuhs

repraesentet.

Etiam

fateor

mihi omnino non

constare,

num

in

uUa civitate

Garneis

ApoUo

praesens

creditus sit;

nam

tahs

enLcpdvEia

seu jiaQovaia

potius poetarum

heUenisticorum

pietati

mj^sticae

quam genuinae

atque

rudi

Graecorum

rehgioni

mihi

consentanea

videtur.

Haec

in

praesentia

satis

sunto;

iam

ad

singula transeamus.

Statim initio Carnei

arae

praedicantur

nunquam neque vere

florum

expertes

esse

neque

hieme

croci.

—

80

Vocem

ôjfioi

numero

plurah

positam

scite

defendit

Vahlenus

(p.

818)

ApoUonii

IV

1219

sqq.



De

vv.

80—81

59

collatis,

—

80

sq.

Gallimachus cum

florum copiam, quos

vere

Carnei

altaria

portent,

cum

floribus

comparat

quos

Horae

effundant,

simul-

atque

Zephyrus

rorem

flatu congregarit,

Gypriorum

locum

illum

nobilissimum

respicere

videtur, quem etiam

nunc apud

Athenae-

um

(XV

682 c)

legimus,

ubi

Gratiae

et

Horae

Venerem

vestientes

describuntur

ei/âxa

fisv

XQO'^

e'a%o,

%a

ol XdQneg xe

xal

^Qqai

Ttoirjaav

xal

i'âil)av

iv uvdêoiv

eiaQivoIaiv, ola

(poQova' ^QQai.

Atque

equidem suspicor

GalHmachum

non

ola

sed

oaaa

legisse:

illud

ola

enim

omni acumine

et

paene sensu

caret;

Saaa

cum

sequentibus

optime cohaeret;

plurima

enim

florum

genera

iam

recensentur;

daaa

qêQova' ojQai

iam temptavit

Hecker,

verisimi-

Hter

ut saepe,

nisi

cpoQova^

cur

soUicitarit, non

intellego

').

Galli-

machus vero**) (poQovaiv ad

aras transtulit

significatione omnino

mutata, ciyivelv

de

Horis

in

illius

vocis locum

substitutum

ita

posuit,

ut saepius

in

Odyssia,

saepissime

in

hymno

Apollinis

ho-

merico

usurpatum

est,

ut non

tantum agere

significaret

quantum

dono

mittere,

suppeditare;

ita

pastores

dicuntur

Procis

iifiXov,

alyag

dyivelv

(|

104;

x

198;

non

dissimihter

v

213),

omnes

homi-

nes

ApoDini

iKaTd/iiâg

(h.

in

ApoU.

57.

249. 260.

366).

Horae

fin-

guntur

scilicet

Apollini flores portare,

quos

non ipsae

verum

terra

subito

effuderit,

simulatque Zephyrus rorem

spirans

veris

initium

fecerit. IUud

igitur Zephyri mentione

adiecta GaUimachus

effecit,

ut

qui legerent

ingentem

florum vim Zephyro

spirante

uno temporis

puncto

eterra

emergentem

sibi repraesentarent.

Zephyri

enun

vel,

ut

latine loquamur,

Favoni

aura

genitabiUs

existimabatur,

qui

simul-

atque

primum spirasset, inde

ver

initium

capere.

Omnino

Ula Lucreti

nobUissima

conferenda sunt

(19)

nam

simul

ac

species patefactast

verna

diei

et

reserata

viget

genitabilis

aura

Favoni,

iUa

quae

secuntur;

pariter

iUud VergiU

(Georg. H

330)

:

vere

parturit

almus

ager

Ze-

phyrique

trementibus

aiiris laxant

arva

sinus;

pariter

iUud

horatianum

^)

Hic

versus

satis,

si

opus est,

defenditur illo

nicandreo Ther.

v. 233

collato

Told neg ojquc

eiagival (poQiovatv

ivetpiîfiaTa

KovQatg,

poma

dicit.

*)

Scio

equidem

non

tantum hoc

Cypriorura loco Horas

cum

floribus con-

sociari;

Hesiodus

enim pariter Horas

finxit

Paudoram floribus

coronasse

(op.

74)

d,[Aq>l

6h

Triv

ye

^StQai KaAAixofiot

avi^pov

div&eatv

eiaQtvotatv.

A

Pindaro

non

tantum

Horae

(0.

XIII

17)

noAvdv&eftoi

dictae sunt,

verum

idem

narravit

in

dithyrambo Atheniensibus

composito

ver

Horarum thalamo

reserato

flores

in

terras

detulisse

(fr.

75,

v.

13)

ivaQyia

6'

iiA.h

ad/ât^ oi

Auv&dvei, (poiviTioedvcov

6n6T'

oix^&ivTog

'Qquv

d-aA.dfiov

eiiodfiov

iTtdyrjatv

eaQ

(pvTa venTdQea. Sequitur

Tdre pdA.AeTai t6t'

in'

dfi^Q^TUv

xôv'

iQaral Zcov (pdât,

^66a

Te

ii6fiaiai filyvvTat.



60

De

hymno

ApoUinis

(c.

I

4, 1)

solvitur

acris

hiems grata vice veris

et

Favoni,

tum

paucis


(v.

9)

nimc

decet

aut viridi

caput

impedire

myrto

aut

Jiore,

terrae

quem

ferunt solutae^).

At

ex

omnibus

unus

locus

simillimus

est

Gatulli

(LXIV

282):

Ghiron

flores

Pelei

obtulit,

quos

aura

parit

flores

tepidi

fecunda

Favoni.

83

Gyrenaei

hieme,

cum tanta

florum

varietas

non iam

praesto esset,

crocum

in

Gamei ara

deponere

solebant,

qui bruma

vii-et

et

colligitur,

ut

scripsit

Plinius nat.

hist.

XXI

34;

eodem

spectat

veriloquium,

quod

in

Etymologico

Magno

539,

48,

item

in

schoho

ad hunc

Gallimachi

locum

legimus.

Gyrenarum

regio-

nem

crocum

efferre

multi antiqui

scriptores

testantur,

horum

in

numero Theoplu-astus

hist.

plant.

IV

3,

1

;

VI

6,

5

;

caus.

plant.

VI

18,

3;

Plmius

XXI

31;

Synesius

epist.

134

Herch.

; multi

ahi^).

Atque

non solum Plinius sed antiquissimus

testis,

Theo-

phrastus

(h.

VI

6,

5;

c. VI

18,

3),

adseveravit

Gyrenis

praeter cete-

ras regiones

crocum acutissime

olere, causas

quaesi \at. Fuerunt

autem insequenti

aetate, quiGorycio pahnam

deferrent, sed

plerumque

unguentum

crocinum

potius

quam

flores

significant.

At

quaestio-

nem

de

unguentorum

praestantia

instituere

nolo.

—

devaov

nvQ

nescio

an

GaUimachus

e

Pindaro

suo

prompserit

qui

(Pyth.

I

5)

%bv

aixfirjxav

xeQavvbv .

.

.

aevdov

TivQog

scripsit.

Quod

si

pro certo

habere

Hceret,

iam

constaret

GaUimachum

apud

Pinda-

rum

devdov

legisse,

non

alevdov, quod

confidenter

restituit

Schroder,

^'

109

ev

6'

IjdaT'

aie

vdovxa

coUato.

At

fatendum

est

iam

Pindarum

interdum

hac

voce

usum

esse

in perennis, per-

petui, non

tantum perpetuo fluentis,

decurrentis,

significationem

cfr.

Nem.

XI

8

y.ai

êviov

Jtog

day.elxai dêiiic,

devdoig

ev

tQane-

âig;

01. XIV 11

aievaov

aeôvri

naxQoc,

'OXvfinioLO

xifidv,

ut

non

esset

necesse GaUimacho

certum

exemplar

imitari.

devaoc,

GaUimacho iam „constans

erat,

ut

iUi

liceret

del

eidem

sententiae

addere.

—

84

neQiôGy.etai

de faviUa

vel cinere

mteUego

qui

a

foci

margine

ad medium ignem pauUatim progressus,

dum

hic ex-

stinguitur,

carbones

quasi pascatur, circumedat. Verbi

neQiô-

^)

Nam

hoc

solutae

cum illo solvitur

coniungendum

est.

non

ita explican-

dum, quasi

contrarium

illi

impedire sit, ut

Kie51ingius scripsit (ad loc).

—

Fa-

vonio

in

veris

primi descriptionibus horatianis certus

locus

est:

c.

III

7,

1

queni

tibi,

candidu,

primo restituent

vere

Favonii

;

IV

9

frigora

mitescunt

Ze-

phyris,

ver

proterit

aestas

interitura; ep.

I

7,

13 cum

Zephyris

. . .

et hirun-

dine prinia.

^)

Testimonia

magna

e parte iam

collegerat

Spannheimius ad

loc.



De

vv.

83—84

61

axead-ai

ita prorsus positi

nuUum

aliud

exemplum

novi

; sed

vejiiead-ai

de

igni

omnia

devorante

iam

usurparat

Homerus

2^''

177

ix

dh

TtvQOQ

[iEvoc,

^y.s

oidijQEov,

6(pqa

vefiono,

post

eum

multi

cum

de

igni

tum

de

volnere

vel

de cancro

carnem

depascente.

Elegantia

huius

loci in eo

posita est,

quod ignis

iam

non

vorat,

sed cinere

voratur. Cyrenaei

igitur

nunquam

patiuntur

cinerem

carbones

hesternos

depasci,

sed

nova cotidie

reponunt.

Gyrenaeorum

ara

Camei

talis

fortasse

fuit

Olympiae

qualis

ara

lovis,

e

cinere

con-

gesta (Paus.

V

13, 11;

15,

9),

nisi

quod

Carnei

ara

perpetuo

ipsa

ardebat,

cinerem

ad

aram

Olympicam

augures Elei

e

foco

Pry-

tanei

uno

certo

die

in

anno

portabant,

non

ara sed focus

in

Prytaneo ut

nunquam

exstingueretur,

curabant.

Talis

religionis

ut

ignis

perennis

ardeat,

exempla

graeca

supersunt

pauca^),

in

civitatibus

tamen

ita

inter

se

remotis

haec

consuetudo

fuit,

ut in

proclivi

sit

coniectare

aetatem

fuisse,

cum

ea

multo

latius

pateret.

Non

longe ab

Acacesio

in

Arcadia,

eodem

loco ubi

Asajioivrjg

templum

fuit,

Panis

sacellum

erat,

cui ignis

perennis

ardebat

(Paus. VIII

37,

11);

item

Mantineae

in

honorem

Cereris

et

KdQrjg

(Paus.

VIII

9, 2).

Ignis

delphicus

perennis,

pariter

atque

olym-

picus,

focus

fuit

totius

civitatis

communis:

Orestes enim

AeschyH

Choeph.

V.

1036 sqq. narrat

se

confugisse

ad

fiEadfiqâZdv

d-'

Uqvfia,

Aoîov

Tiedov, nvQog xe

cpeyyog

d(pd-i%ov

xEx^îjfiEvov'^), (pEvyo}v

x6d'

alfia

xoivdv,

matris

scilicet;

tum

addit

odd'

iq)'

kaxiav^)

dAZf]V

tQaneadâi

Aoîag icpiExo.

Inde

sequitur

ut

illa

lux

quoque

taxiag

fulgor interpretanda

sit.

Atque

recte

iamdudum

eodem

referun-

tur

versus

hymni

homerici

XXIV

tres primi

Êatiri,

rj

xe

dvuKiog

'AndXXoivog

txdxoio ITv&ol iv

7]yad-£t]

ieqov

ddfiov dfi(pmoAEVEig,

aiel

adjv

jiAojtdficov

dnoleiÊxai

'byQov

i'Aaiov;

oleo enim flammam

pascebant.

Non

in

prytaneo^)

sed

in

templo

Minervae

Poliadis

^)

Laterculum

a

Gruppio (griech. Myth.

727,

1)

comparatum

pro virili

parte

augere

studui

At plura

habui

quae,

cum illuc non

facerent,

demerem

quam

quae

adderem;

velut

lucernam

in

templo

Veneris Agyrinensi,

de

qua mox

loquar.

^) Recte

Wilamowitzius,

ut

illud

nenArjfidvov

enuclearet,

rdTcov

iv&a

KiKArjTai

similia

comparavit.

')

itpiaTiov

tradi

videtur;

iq)'

taxlav Turnebus

restituit.

*)

Nescio

quo

indicio

freti Frazer (ad

Paus.

VIII

53,

9)

et

qui

eum

secuntur

Angli

paene

pro

certo venditent

in

omnium civitatum

graecarum

prytaneis

ignem

Bempiternum

arsisse.

Polluci enim nimium

tribuunt,

qui

(I

7)

scripsit oHztn

{iarCav

vult)

6'

&v

KVQicoiaTa

y.aA.oli]s

rrjv

iv jiQvraveitp,

icp'

fjg

rd

nvQ

rb

SaêaTov

&vd7iTeiai.

At, ut mittamus ijii zLvog

d,vdmea&at,

aptius

in lucernam



62

De hymno

Apollinis

non

focus

sed

lucerna ardebat illa

aurea

inextincta

(6

da^saxog

Xv%vog)

a

Callimacho

artifice

ficta, de

qua miracula

Pausanias

narrat (I

26,

6.

7),

oleum illi

semel in

anno certo

quodam

die

in-

fundi,

illius

linamentum

e

filo

Carpasio

constare,

quod

unum

flammis non

sit

obnoxium^).

Lucerna pariter

Veneri

Agyri

ad

mare sub divo

ardebat,

quam

neque

ventus

exstingueret

neque

pluvia

aspergeret,

si

testibus Ampelio

VIII

16,

Augustino

de

civ.

dei

XXI

6,

1 credimus,

qui

daemonibus

haec

tribuit;

at fuit

haec

rehgio

in

urbe

primitus

non

graeca

fortasse

ipsa

barba-

rica.

Ita

prorsus non

longe ab Aetna Adrani,

non

Vulcani

in

templo

ignem perennem arsisse comprobavit

L.

Malten

(Arch.

Jahrb.

XXVII

1912,

244).

De

lucerna

quae

pariter

in

templo

Ammonis

ardebat^),

Plutarchus Gleombrotum

maiora

mrracula

narrasse

cadere

quam

in

focum,

verisimile ergo

esse

illum

xov

aoêaxov M^vov

Athenien-

sium

Toluisse, prytaneum vero cum Poliadis templo confudisse,

Pollux

non tam

distincte

loquitur

ut

ei

facile credamus. Accedit

quod Pausanias

focum

pry-

tanei

olympici

nunquam exstinctum

quasi

novum

quiddam

et mirabile

narrat.

Quod semel

in

anno

Lemnii omnibus

ignibus

exstiuctis

Delum navem

mittebant,

quae dnb

rijs

y-oivTig

larlag

ignem reportaret,

dum ipsi urbem

purgant

(cfr.

Philostrati heroici

XIV

p.

325),

inde

f

ortasse

licebit, silicebit,

concludere

hanc ^trrâv

deliam

perpetuam

esse,

ut

delphicam. lovi

enim 'EZevSêQlip Graeci

cum

post

pugnam

Plataeensem

Plataeis aram statuere

vellent,

illis

a

Pythio

responsum

est,

ne

facerent, priusquam ignem

purum

Delphis

dTtd

zfjs Koivrig iatias repetivissent,

Persas

enim

focos

polluisse

;

id quod narrat

Plutarchus

Aristid. 20. Etiam

certo

intervallo

Athenienses

ignem

Delphis

arcessivisse e titulis Delphis

Atheniensium

thesauro

inscriptis

colligitur:

cfr. quae

Dittenberger

monuit.

syll. ^611,

adn.

1;

testimonia

e

titulis delphicis nuper

collegit

Colin,

Fouilles de

Delphes III

2,

39

sqq.

E

tanta

dico

rituum similitudine

fortasse concludi

potest

Delios hac in

re reli-

gionem

delphicam

imitatos

esse.

At

ultra

progredi

omnino

non

licet.

Legimus

in

Piscatoribus

pseudotheocriteis (XXI

34

sqq.)

tl

yaQ

noislv &v

Mxoi zis

nei/Ae-

vos

iv

q)vAAois

notl

y.v{A,aTi

[A,ri8h

Kad-evdcov

dXX' ovog

iv

^dfivq)

to

ve

^v^-

vlov iv

nQVTaveiq}'

(pavzl

yaQ

dyQvnvCav

toS'

i%eiv.

Fateor

lucernae

pry-

tanei insomniae

exemplum

alicuius

ponderis

esse;

at quid

lucernae

cum

foco

commune?

Pr}i;anes

noctu

ad

parvam

lucernam

vigilabant,

rei publicae

ad-

ministrandae custodiendae operam

dantes.

Ad hanc vero

quaestionem

nihil

attinet

Euphorionem

narrasse (ap.

Athen.

XV

700 d)

Dionysium II. Tarentinis

^vyvelov

„candelabrum '•donasse,

quod

tot

candelas

caperet

quot dies annus ha-

beret;

nam

profecto

omnes

una

ardebant,

non

ita

ut

alia

aliam

consequeretur.

Non

omnino recte

iudicat

Sufi

PW

VIII

1288

sq.

*)

Reliqua de

illa

lucerna

testimonia

collegerunt Jahn Michaelis.

)

Nonne

Vergilius,

cum

de

larba Hammonis

filio

scriberet

(Aen.

IV

199)

temjila

lovis centuni

latis

inimania

regnis, centum aras

posuit

vigilem-

que sacraverat ignem,

excuhias

divum aeternas,

ad

ritum religionis

Ammonis se

applicavit?



De

V.

83—84;

de

w.

85sqq.

63

finxit (de

def. orac.

410

b sqq.) quam

quae

Pausanias

de lucerna

Atheniensi

iactat. At ne

religionem

Garnei

ex

Ammonis

ritu expli-

cemus,

obstat

quod

niic

lucerna,

hic,

ut

e

cineris

mentione

apparet,

focus

perennis

ardebat.

Callimachus

iam

a

ritibus

cottidianis

ad aetatem revertitur, qua

Garnei

caerimoniae

in Libya

et

annuae

et perpetuae

institutae

sunt.

Theraei

bellatores

describuntur patriae reHgionis

memores

feriis Garneis

Apollinis

in honorem saltantes cum

uxore

praesentis

et

benigne aspicientis. Fabulam in praesentia

neglegimus,

nisi

quod

e

vv.

88

colhgimus Gallimachum

pariter

atque

Herodotum

(IV

157.

169) credidisse

Theraeos

aliquantum

temporis

Azih

ha-

bitasse, antequam

Cyrenas conderent. Id quod

ea

de causa

grave

est, quia nescio an

demonstraii

possit

Galhmachum

hoc

loco

Herodotum

ante oculos

habuisse.

Gui suspicioni

non obstat,

quod

GaUimachus illum

locum AîAig, Herodotus

Aîqiv appellavit;

quis

enim

mirabitur

graecos in

voce

barbara

pronuntianda

inter-

dum haesitasse? Atque

CaUuTiachus

illam

vocem

ita scripsit,

quidni?

ut eius

cives

illa

aetate efferebant,

non

ut

in

Herodoti

exemplaribus

scriptam

legerat.

Utramque

formam

novit

Stepha-

nus

').

Favet contra ilH opinioni verborum

mirus

consensus:

Herodotus

enim

(IV

157)

Azirin

locum

dixit,

xov

vdjiai

. .

. xdAhaim

in

dfi(p6zEQa

avyxZrjiovai,

GaUimachus

eandem AzUui

(v.

89)

silvis

densam,

Tcvxivrjv

vdnaig

dixit;

iUud

vero quod est

vdnai

non

1)

In

transcursu

tamen moneo

non prorsus

constare quomodo

Callimachus

scripserit. Legimus

enim

apud

Stephanum Byzantium

s. v.

AîAig-

ndAig

Ai-

fivtjg'

ol

6h

neQl

2 aAovaTiov oi

tioAiv,

d.Xka

zonov

(paaX

v,a\

noxa^bv

elvat.

Salustium interpretem illum Callimacheum

dicit

nobilissimum.

a

quo

etymologos,

lexicographos permulta mutuatos esse

nunc

inter

omnes

constat; uhi haec

Sallustius

disseruit

nisi

in adnotatione

ad

hunc ipsum Callimachi

locum?

Accedit

quod

scholiasta

item

adnotavit

AîAig

oQog

aal nora/idg

Ai^-drig;

pen-

det

scilicet ille

pariter

a

Sallustio. Sequitur

apud

Stephanum tivhg

dh

Aîqiv

fieza

Tov

Q

Aeyovai tov

xu^qov.

Cum

Herodotus

omnino non afferatur, verisi-

mile est

haec

quoque

e

Sallustii commentario

fluxisse;

verisimilius tamen

Calli-

machum

Aîk.tv scripsisse,

Aîqiv

a

scribis

vel

a

grammaticis

Herodoti memo-

ribus

interpolatum

esse

quam

illum

Aîgiv

voluisse, AîAiv

corruptelam

esse.

Quantopere illa

nomina barbara

varient,

ostendit

forma Aîqov, quam Stepha-

nus

e

Charace affert ;

ostendunt

formae

vdâQ-rjv

et

va^dQiSog

in codice

Stadiasmi

Maris

Magni

§

46, 47,

etiamsi

depravatae

sint.

—

Ethnica ab AîQig

Stephanus

ipse

finxit,

non

apud

scriptores

legit,

id

quod

ipsa

eius

verba

paene

confitentur:

pariter

enim

illa

a

neutro

atque

a

feminino

derivat,

utriusque formae

rationes

explicat

: locos

ergo Callimaehi et

Characis

novit,

nullos

alios.



g4

De

hymno

Apollinis

tam

saepe

in hunc

sensum,

ut

saltus

sit, usurpatur, ut hic con-

sensus

casu factus esse videatur. Pariter

e v.

91

concludimus

Gallimachum

fecisse

nympham

Cyrenen

leones

in Africa inter-

fecisse, non

in

Thessalia.

Sed

haec hactenus; Gyrenarum enim

historiam

fabularem

in

alterum

caput

reicimus;

nunc

singula

inter-

pretamur.

85

sqq.

plerique vel

potius

omnes ita intellexisse videntur,

quasi Callimachus

diceret Theraeos

cum

feminis

Lihyssis,

con-

iugibus

futuris,

saltasse.

At

fateor

me

exempla

desiderare,

ubi

fiExd

cum

tertio casu

in

sensum

societatis

iungatur.

Scio

fieri

potuisse

ut

Callimachus

locorum

quorundam

homericorum

memor

sibi

hac

structura

uti Hcere

arbitraretur. Ut

Homerus

scripserat

/3

148

Tw

(5'

ecoc

/lev

^'

etietovxo

ixeia

nvoifja^

dvefioTo,

quod sane

prorsus

singulare

est

; scripserat

E

85

Tvdetdriv

d' ovx

ctv

yvoir]g

noTEQOiGL

fieTelfj,

ife

fieiu

TQcoeaaiv

dfiiAeoi

^

fiet^

Axaiolg.

In-

tellegendum

est: a

qua

parte staret,

utrum inter Troianos

an

inter

Achivos.

At

potuit

quispiam

interpretari: „cum

Achivis,

cum

Troianis ;

fuit etiam

qui

ita

interpretaretur,

nam

Aristonicus

(ex

huius

enim

copiis

illam

observationem

fluxisse

ipsa

scholii

forma

ostendere videtur)

disertis verbis

cavet

ne quisquam ita

intellegat.

Locus

gemellus est

E

834. Similis quoque

E

702

ojg

invdôvTo

fiexd

Tqoieaaiv

AQ7]a;

potes

„inter ,

potes

„a

parti-

bus

Troianorum vertere.

At

nolo exempla

congerere. Aliquod

tamen

discrimen

intercedit

inter

hunc Gallimachi locum

et

reh-

quos quos

proposui.

Utcumque vero

id

est,

GalHmachum

ita

loqui potuisse

minime nego,

nego

fecisse:

saltatio enim illa

ritus

Garneorum

cyrenaei

ahiov

est;

Gallimachus

vero

pueros saltare

iussit, non

puellas. Intellegamus

opus est

Theraeos

inter flavas

Libyssas saltasse.

Quasi

tabulam

quandam

sibi

oculis

repraesentat

Callimachus:

in

medio

adulescentes

armati

saltant, feminae

Liby-

cae

peregrinos

circumstant

saltationemque inauditam stupent;

de

summo

coUe Phoebus

et Gyrene

arrident. Fulgent saltantium

arma,

fulget

flava

Libyssarum

coma.

85

Ab

avmatis

Garnea

saltata

esse

ex

illo

ôjaxfiQeg

'Evvovg

coUigo; quid inde ad

Carneorum

indolem cognoscendam redundet,

propediem brevissime

perstringam (cfr.

p.

66).

ôatrjQeg

'Evvovg

prorsus

singulariter

dictum

est.

Quid

GaUimachus sibi voluerit,

nuUus

e

Graecis

poetis

tam

bene

sub

ocuHs

ponet

(iUud enim

Ae-

schyleum

Agamemn.

375 satis

diversum

est)

quam

Isaiae

interpres



De

w.

85—91

65

in

vaticinio

illo

nobilissimo

de

Messia XI

5

xal ôxai

Sixaioavvt]

iâyofiEVog

ttjv

6o(pvv

ai)XOv

y,ai

dXrjd-ela

ElArjfiEvog

xag

nZevQag.

Pariter

milites

Theraei

bellum lumbis

circumdederant, lumbos

bello

cinxerant.

—

87 TEd-/ziog,

ut

ipsa sonorum ratione

demonstratur,

vox

Pindarica

est

(N.

XI

27,

I.

VI

28),

qua Gallimachus

saepius

usus

est,

praeter

hunc locum

h. in

Dian.

v. 174,

fr. 110

v.

2;

pariter

nomine

xed-iidg

(fr. 105

v.

2).

Hic

autem

prorsus item

de

festo sollemni

usurpatur

atque

a

Pindaro

Nemeorum loco

iUo

quem

attuHmus

TiEvxaExriQid^

ioQxdv 'HQaxAEog

xEd^fiiov.

—

KaQ-

VEiddsg

ojQai

ita

comparatum

est

ut illud

poetae aequahs,

Theo-

criti

VII

31

d

^'

ddog

ddE

d-alvoidg.

Atque,

nonne

KaQVElac

seu

KaQveiddeg cura &Qai

non ipse GaUimachus iunxerit

sed

e

sacro-

rum

consuetudine illam structuram

deprompserit,

qua nescio quem

rehgiosae

vetustatis

situm

huic carmini

induceret, diu

anceps

dubitavi.

Saepe

enim

Goorum

in fastis

(38

Pat.

=

Syll.

617,

vv.

11.

15.22)

t6

uxeqov hog

E(p'

ov xa

eo)v%i

KaQVEiai, non

KaQ-

VEia,

legimus; intellegere

enim

hcet

Garnea

tertio

quoquo

anno

esse

celebrata,

Garneorum

tempus

tertio

quoquo

anno,

non

quo-

tannis

recurrisse.

At

haec,

utpote

quae

prorsus

incerta

sint,

non

premo. Nescio etiam an

illud

euripideum

Alc. 449

SndQxa

jivxXog

avixa

KaQVEiov

nEQiviooExai ojQag /^rjPog, ubi

iUud

ojQa

quasi redundat,

eodem

spectet,

Euripides

videlicet ipse sol-

lemnem

formulam

secutus sit.

At

fieri

potuisse

ut

GaUimachus

Euripidis

vestigiis

insisteret,

concedo.

88

nr]ydg K^dQtjg GaUimachus

cum commemoret

ut Gyrenarum

locum

significet,

indicat

se Gyrenarum nomen

ab Ulo fonte

deri-

vare.

Idem

fecerat Pindarus:

nam

cum ipse DamophUo

optat,

ut

ei

hceat domum

reverti

in

'An6XXo)v6g

%e xQuva

ovfinooiag

iq)En£iv

(P.

IV

294),

verisimile

est

iUum

de Gyrae nomine cogitasse.

Accedit

quod

ApoUinis templum,

in

quo

scUicet

Garnea

agebantur,

prope

fontem positum

erat^).

Galhmachus

igitur

haec

fere in-

teUegi

vult:

„Aziri

Theraei Garnea

prima

celebrarunt; nondum

enim

Ucebat fonti

appropinquare, ad quem

nunc congregati su-

mus .

—

Vocabulum

KvQt] ad

Herodiani

doctrinam

naQo^vxovEl-

Tai:

testimonia

congessit

Schneider

ad

hunc

locum;

at fatendum

iUum

secundum

canonem

hoc

vocabulum

accentu

insignivisse,

non

pronuntiationem

observasse.

—

91 Quem locum GaUimachus

Mvq-

^)

Cfr.

in

praesentia Malten. 204.

Pasqaali,

Qaaestioaes

Callimacheae.



66

^^

hynmo

Apollinis

rovaaav,

eundem

Apollonius

(Argon.

II

505)

MvQZ(baiov alnoc, dixit.

Hic

formam

Cyrenaeorum

praetulit,

iUe

nomen collis

myrtis

obsiti

ionico huius

hymni

colori

aptavit.

—

92 oivig

ita cum genetivo

obiecti

iugatur,

ut

potius

furem quam vastatorem significet,

ut

in Epigonorum

fragmento illo

Avt6?>.v'aov

tioAecov

axedvoiv

aiviv

AqyEi

y.oUcp.

lamdudum enim perspectum

est, qui

in

schoKo

ad Oedip.

Golon.

v.

378

Sophochs

nomine

insigniti

sunt hexa-

metri,

eos

Epigonis

reddendos; qui

ex

Epigonis

laudati, Sophocli

tribuendos

*).

Leonem aivxfjv

iam

dixerat

Homerus

A

480

2*

164.

—

93

Quod

chorus

d-elog

dicitur, homericum est;

sed quod

d-

264

7iin?,riyov

de

xoqov

d-elov

noaiv

de

planitie

saltantium

pedibus

percussa

dictum erat, ipsos

hic

ad

saltantes

translatum est.

Huius

partis

interpretatione

absoluta

non

prius

ad sequen-

tem

pericopam transgrediemur

,

quam paucis monuerimus ex

hoc

loco

ahquid

ad

Carneorum

indolem cognoscendam redundare. Cum

enim

Demetrius

Scepsius

(ap.

Athen. IV

141

e)

testaretur Carnea

apud

Lacedaemonios quasi quandam

militaris

cultus (ita

enim

aTQaxioitixfjg

dywyfic,

interpretor) imitationem esse,

in tabemaculis

enim

omnes

convivari,

omnia

signo dato

fieri,

fuerunt

tamen

qui,

ut S. Wide (Lakonische Kulte

81),

Demetrium illud signum

vel

praeconium,

yJjQvyfia

dico, falso interpretatum

esse

opinarentur,

signum

necessarium

esse,

quotiescumque opus esset

multitudinem

dispersam

certum

aliquid universam una facere.

At ut

omit-

tamus,

quod

a

Nilssonio

(Griech. Feste

123)

observatum est,

Carnea ab

Hesychio

dytjzoQia

appellari

(cfr. supra

p.

32

adn.),

CaUimachus, cum

iUud

festum Cyrenis a

beUatoribus institutum

dicat,

paene

disertis

verbis

testatur

saltationem iUam sacrara

virorum armatorum

fuisse.

Atque

consentaneum

est hoc testi-

monium Demetrii

testimonio

fulcire,

non

alterum ab

altero

divel-

lere,

indeque

concludere

non

alium

fuisse

Carneorum

ritum

Spartae atque Gyrenis, Neque

enim

mhum

est

colonos

civitatis

novae

novum

ahiov

excogitasse, ut antiquom morem

cur

seque-

rentur,

pecuharem

sibi

causam

vindicarent.

Quando

vero

hoc

ainov

excogitatum sit,

incertum;

neque video,

cm'

non

ipse

de-

mum

CaUimachus id fecerit, hanc

narrationem fabulae de Cyrenis

conditis

soUemni

inseruerit

^).

^)

Cfr. Wilamowitz, homerische

Untersuchungen

p.

345

adn.

26.

^)

Opportunitate data

moneo inde

quod

Euripides

dixerit

poetas, aoedos

Spartae

Carneis

Alcestin

cautaturos,

non

licere

concludere

hanc

fuisse

-

in

illo



De

vv.

91

—93.

De Carneis.

De

pericopa paene

ultima

67

Adulescentes

t^

li]

naiflov

invocant.

Gredas

dxo^dofiev

non

de

turba

congregata

sed

de

omnibus

qui

unquam

illud

cognomen

audiverint,

de

omnibus hominibus usurpari;

at

pace

Vahleni

(p.

818)

dicam,

et

hoc

frigidius

sit et,

qua de

causa

quaestio

quae

non ad

eos

potissimum

attinet, qui

carmen

recitant,

hoc

demum

hymni

loco,

non longe ab

exitu proponatur,

frustra

requiritur.

Qui

contra

statuerit GaUimachum

simulasse se

puerorum

clamore

aures

identidem

percutiente commotum

orationem huc

illuc

de-

flectere,

eundem

consentaneum est concedere

adulescentes Gyrenis

0] 0]

naifjov

Garneis

cecinisse,

Galhmachum, cum

illas

voces

audiret,

commotum

esse,

ut

rursus

praeconis

partes

in

se

reciperet

et

ex-

pUcaret quando

ille

deus

primo

ii]

Irj

naifiov

invocatus

esset.

Nai'rat

autem

illum Delphis draconem

confixisse

populo

hortante

lij

lij

naiijov,

Ui

êXoc,.

Hanc

vocis, quae

est li]

H]

Ilaidv

(nam

ITaidv IIaif](ov Ilauov

raro

distinguuntur)

originationem

multi

iam-

pridem

narraverant, antiquissimi,

quantum video,

Ephorus (ap.

Strab.

IX

422)

et

Aristotelis

discipulus Glearchus

Solensis

(ap.

Athen. XV

701

c)^).

In

hac

vero

re testes

dissident, quod

alii,

ut

Ephorus,

Delphorum

populum

illas

voces

sustulisse

narrant,

alii

Latonam,

ut Glearchus, Duris

(Et.

M. s.

v.

'If]ioc),

Apollodorus

Atheniensis (ap.

Macrobium Sat.

I

17,7)^).

At quam leves

huius-

modi

discrepantiae

sint,

docebit

ApoUonii

Rhodii

locus

Argon. II

711

sqq.,

ubi

nymphae Goryciae

iUis

vocibus

sublatis

Phoebum

Pythonem transfigere hortatae

esse

narrantur.

Atque

tamen tam

non grave

discrimen

inter

GaUimachi

locum,

quem

disceptamus.

festo

consuetudinem,

ut

ea

heroina

celebraretur.

Euripides

enim non solum

scripsit (Alc.

v.

445

sqq.)

TioAAd

ae i^tovaondAot

fA,sAipovai

.

.

.

27ta,QTa

KixAog

avina

KuQVEiov

neQivlaaexai wQag

[A,rivbg deiQOfievag

navvv%ov

aeXdvag,

sed

addidit

XmaQalat r'

i^v

dA^laig

'A&dvaig. Non igitur certum

festum

dicit,

in

quo in primis Alcestis

laudetur, sed

significat

omnes

poetas

illam

celebraturos.

1)

Qui

non solum

illud

tfj

sive

iri,

verum

etiam

id

quod

est

naiojv ex

illo

Apollinis

facinore

explicare

ausus

est:

ilium enim nal,

id est

„puer , cum

puer

etiam

tum

esset, invocatum esse.

^)

Macrobii enim

quae

hoc capite

continentur, ex ApoUodori copiis

fluxisse

demonstrarunt

Miinzel,

de Apollodori

neQl

Sêiov

libris

(Bonnae

1883),

p.

14sqq.

Hefermehl,

studiorum

in

Apollodori

neQl

S-ewv

fragmenta

genavensia

(Berolini

1905),

p.

5sqq.

;

C.

Reinhardt, de

Graecorum

theologia

(Berolini

1910,

101

sqq.).

Apollodorus

scilicet

illud

le'vai

ad

rationem

suam detorsit

ad

solemque

rettulit.

—

Carminis

Atheniensis

Delphis incisi

(B

C

H XVIII

352,

17)

nulla est

auctori-

tas, quandoquidem

tantopere

Atheniensium

postulatis favet, ut genuinam

fabulae

formam

prorsus neglegat. Accedit,

quod

hic locus

male mulcatus

est.

5*



gg

De

hymno

Apollinis

et

Apollonium

intercedit,

ut opus

sit

credere

alterutrura

alterum

imitatum

esse;

quin Apollonius

Callimachum

imitatus

sit,

dubium

esse

non

potest.

Atque

cum

hanc

quaestionem solvisse

permagni

intersit

ad vim

extremae

pericopae

percipiendam,

in

ea

ali-

quantum

commorari

non

gravabor.

Apollonius

scripsit Ai^gonautis

ciixum

ApoUinis

aram

saltanti-

bus

et

'IriJiairiov

^lrjuairjova

Qolôv

vocantibus Orphea cecinisse

(II

705)

o3g

rroTf

TiexQair]

vnb deiQccdt

IlaQvrjaoolo

AeAq)vvf]v

xoôi-

oi

JieXcbQiov

iêvaQiêv,

xovQog

eojv eri

yvfivog,

eti

nXoyidôiai

yeyi]d-d)g.

ÎXijKOig'

aiei

roi, dva^,

ccTfi^TOi

ed-eiQai,

aiel

ddrjXt]zoi'

Twg

yccQ

d-eiiig'

oiod-i

d'

avvi] ArjTOj

Koioyeveia

cpiXaig

ev

xeQolv

dcpdaoei'

nolld de

KoiQvy.iai

vviKfai,

HXeiaroio

^vyaxQeg,

d-aQav-

veay.ov

ineaaiv,

Ir]

Ve

y.exAr]yviai'

evdêv di] %6de

y.aXbv

ecpvfiviov

^nXexo

0oiôj.

—

Ambos

eandem

fabulae

formam

sequi

luce

cla-

rius

est:

GaUimachus

enim

quamquam brevissime

loquitur,

quasi

rem

notam

potius in mentem

revocet

quam

ipse exponat,

tamen,

quid

voluerit,

dubium esse non

potest.

ApoUinem

enim cum

draconem

configeret,

puerum

vel

potius

infantem fuisse

ipsi

Delphi

testantur

clamantes

(v. 103)

evd-v ae

fir]tr]Q

yeivat doa-

ar]Tr]Qa.

Idem

inde

concluditur, quod

popuhis

delphicus

primum

i(pvfiviov

Ulud invenisse

dicitur,

scUicet

priusquam

ApoUo aUud

audivisset. Eodem

pariter pertinet, quod

Ule

deus

narratur

im-

deiyvva&ai,

demonstrasse

artem

suam:

neque

igitur

ea

antea

usus

erat. lUam

igitur

falDulae

formam

CaUimachus

secutus

est, quam

antiquissimus nobis in htteris

graecis

praebet

Euripides

Iphig.

Taur.

V.

1248sqq.

ezi

fiiv

(draconem

dicit)

eri

^Qecpog,

eri

cpiXag

eni

fiareQog

dyy.dXaiai d-Qcoaxojv

ey.aveg,

cb

Woiê.

Item

Clearchus

EV

T(p

nQoreQOj

neQi

IIuQoifJLiojv

,

quem

locum

nuper

attulimus,

scripsit,

cum

Latona ambos

pueros

Delphos

duceret

cumque

al-

terum

manibus

gestaret,

Pythonem

in

iUos

impetum

fecisse;

La-

tonam vero,

cum peropportune

accideret

quod

ApoUo arcum

teneret, vocibus

Uhs

Xe

nal

animos

ei

addidisse.

SimUia

narrat

Duris.

Delphos autem

iam

inde a

satis

antiqua

aetate haec

credi-

disse

e

vascuhs

coUigimus:

vasculum

enim

nigris

figuris

pictum

etiam

nunc

exstat (tA. ceram. II

1

A), quo

ApoUo

infans,

quem

Latona

manibus

gerat, in

draconera

sagittas coniciens

reprae-

sentatur. Atque

umbUicum et

laurum

delphicam

nobis iu

Ula

pictura dispicere

videmur.

Eadem

fere

ostendit vasculum

bero-

linense

2212,

rubris figuris

depictum

generis

Ulis quidem seve-



De

pericopa

paene

ultima

69

rioris*).

Item

Glearchus

deam in

lapidem

ascendisse

scripsit,

qui aetate sua

sub

pede Latonae

aeneae

etiam

tum

esset

; fuit

ergo

Delphis

signum

aeneum

Latonae

Apollinem

arcum

intendentem

sustinentis.

Apud Plinium

vero

legimus

(XXXIV

77)

Romae in

aede

Concordiae opus

Euphranoris

servari,

Latonam

puerperam

Apollinem

et

Dianam

infantes

sustinentem.

Atque

ad

exemplum

Euplu-anoris

statuarum

duas

compositiones exculptas

esse, alteram

in

museo Gapitolino,

alteram

item

Romae

apud

Torlonia

prin-

cipem

servatam,

pariter complures

nummos

civitatum Asiae

Minoris

aetate

imperatorum esse

incusos contendit

Theodorus

Schreiber

*).

At

rectissime

adversus

eum

monuit

Aemihus

Reisch

)

signum

certe

Gapitohnum, quod resarcitorum

rabiei

minus

ob-

noxium

fuit,

genus

sculpendi

prae

se

ferre,

quod a

quarti

saeculi,

quo

Euphranor floruit,

elegantia

et

quasi

moUitie toto

caelo

di-

stet,

deae vero

Latonae

corpus

ita

et vestitum et

formatum

esse,

ut

et

matronas

et

artem

annorum

inter

470 et 460 a.

Ghr.

n.

deceat.

Quae sane

omnia

et acute observata

et

recte conclusa

videntur:

contra

haec

signa, pariter nummos

quos

nuper

diximus

ab

exemplo

Ulius

statuarum

compositionis

pendere

quam

Glearchus

descripserit, mihi

quidem iUe

non

persuasit. Nam

cur

Glearchus

dixerit

Latonam alterum

tantum

e

hberis

sustinere,

quamquam

Latona ambos gestans

efficta

esset,

frustra

exphcare conatus

est.

Nec

magis

probabUem

causam

invenit,

cur Latona

in

utroque

vasculo unum ApoUinem

portans

facta

sit,

siquidem

ambo a

com-

positione

iUa

clearchea

pendeant.

Quid? signum Delphis stetisset,

quo

Latona

ambos

hberos portans

repraesentaretur, Glearchus

qui Ulud vidisset,

pictores,

incisores qui

ad

iUius exemphim

vas-

cula pinxissent

nummos

excudissent,

unum ApoUinem descri-

psissent

effinxissent

?

Atque,

ut

concedam hoc fieri

potuisse,

quibus

argumentis

freti

id contendimus

quod

iam

demonstrari

non potest,

Ulas

statuas Ulos

nummos a signo tam dissimih necessario pen-

dere?

Ego

vero

in contrariam

prorsus

opinionem inchno, ut

credam

et

nummos

et

statuam ad exemplum operis

nobUissimi

efficta

esse, quod Ephesi

in

templo Dianae fuisset; quod

scio

demonstrari

non

posse,

sed

inde

contendo

facUhme

exphcari, quod

eadem

compositio

excusa

est

in nummis civitatum

Asiae Minoris,

^)

Imagines praesto sunt

in Roscheri

lexico

III

3406

sqq.

2)

Apollon

Pythoktonos

(Lipsiae

1879),

76sqq.

•)

Festgtuii

aus

Innsbruck

an die

XLII. Philologenversammlung, 153

sqq.



70

De

hymno

Apollinis

Ephesi

Mileti

ionicarum,

Attudae caricae, Mastarnae

Tabalae

h'diarum,

Stertorii

Colossarum

phrygiarum ^), nuUius

contra civi-

tatis

continentis

graecae;

neque

enim illud

hinc

repeti

potest,

quod

Latona

dea asiatica

fuit;

nam aetate

certe

imperatorum

romanorum

etiam

in

Graecia,

quae

proprie

dicitur, colebatur.

Ut

iam ad

Gallimachum

et

ApoUonium

revertamur,

ambo

eandem

eiusdem

fabulae

formam

exprimunt;

ambo non

ApoUinis

epitheton

i^^LOv,

sed

invocationem

Itjie

exphcare student. Quod in

CaUimacho

statim apparet,

ApoUonii

contra

v.

712 sunt qui

scri-

bant d-aQGvvEOxov EJieaaiv, 'Irjie

XExZrjyviai,

quasi sit

iUud

irjiE

casus vocativus

adiectivi

quod

est

irjiog

ab

idadât

derivati,

quo

usi

sunt

Aeschylus Agamenm.

v.

146,

Sophocles

Oedip. reg.

v. 174,

Ari-

stophanes

Lysistr.

v.

1280. At ipse

ApoUonius

monet ab

Uhs

Nj^m-

pharum coryciarum

vocibus

non

IjTlKArjaiv sed

Eqjvfiviov

formatum

esse; quo autem

iure

certum

quoddam cognomen

Ecpvfiviov

appel-

laretur?

Quae

vox

tantum

in

versum

vel

in

versus

partem

quadrat,

quae

intervaUis interiectis recurrat,

ut

iUud

U]

U

apud GaUimachum.

Quid

plura? Etiam nescio

an quaerere liceat, qua ratione Ulud

vocabulum

irjiog

formatum

sit;

nam

ipse certe

nuUam

aham

eius-

dem formae

vocem

novi.

Tragoediarum

scriptores

„salutarem

voluisse

sensus

et

structura locorum,

quos

laudavimus,

paene

clamant, sed qui

iriioc,

a

idofiai

derivatum

esse potest?

Invo-

cationem

ii^jiaiiiov,

etiam

adiectivum,

si

ita

loqui

licet,

hj^postati-

cum

i7]jiaii](ov

iam in

hymno ApoUinis homerico deprehendimus

(v.

499

avTCCQ ejii]V

ahoio [lEXixpQovoc,

Et,

1'qov

fia&E,

EQXsad-ai

^'

afi

Efiol

nal

irj

naifiov

dEideiv',

516

ol dk

^f]aaovxEc,

etzovto

KQf]-

lEc,

TXQoc,

ITvd-oj

yMi

U]

Jiairôv dEidov;

at

v.

272

dAAd

xoi

(hg

jtqo-

adyoLEV

Îr]jiair]OVi

dcoQa).

Nonne irjiog ab

/^

formatum,

tum

cum

idad-aL

commixtum

est?

At obstat

spiritus

asper,

quem et

fabula

delphica

requirit

et

paean

ionicus Aesculapii, quem

supra

(p.

17)

laudavimus,

oculis

paene

subicit:

iUud enim

l,

a quo vocabulum

lenaiav

orditur,

consonae vicibus

fungitur^). At constat lonas,

iUos

quidem

qui

in

Asia habitarent,

spiritum

asperum

efferre non

potuisse; praeterea

inde quod

l

in

paeanis numeris

pro

consona

est, nescio

an demonstretur

fuisse

cum littera iUa

adspiratione

quadam

praedita esset,

sine dubio

demonstratur eandem

iUa iam

^)

Cfr.

Head hist. numm.* in

ind.

*)

Cfr.

Wilamowitz,

Nordionische Steine

p.

45.



De pericopa paene ultima

71

spoliatam

esse.

Item ab li]

illud

tr^xe pindaricum formatum est

(paean.

VI

121

fihQu

jiairjovcjv

I^te veoi),

ut

recte

Schroder

ob-

servavit.

Utcumque

id

est, hoc

mihi

effecisse

videor, et

Apollonium

et

Gallimachum

originem

vocis

in sacris sollemnis

lij

U

exphcare

studuisse

^).

Nunc vero demonstrare

in

animo

habeo CalHmachum

ab

Apollonio

expressum

esse,

non secus. Qua enim de

causa

hic

iusto carmini epico

ipsa

Orphei precantis

verba inseruit

IXrj-

KOig'

alei

toi, civa^,

dtfirjroi

t'd-£iQai, aihv

ddriZi]TOi'

rwg

yccQ

d-£fA,ig,

quae

cum oratione

obHqua

praecedenti

pugnant,

nisi ut

Galli-

macho

gratificaretur?

Etiam illud

rwg yccQ

d-efiig

ita

supervaca-

neum est, ut

ipsum confiteri videatur se

invitum carmini

a

poeta

inculcatum.

Quid

plura?

Nunc demum intellegitur, quid ille

versus i'v&ev

drj xode xaXov

ecpvfiviov

enAexo 0oi§ci>

sibi

hoc

loco

vebt:

ApoUonius

Gallimachi

carmen

laudat^).

lam omnia

transacta

essent, nisi scrupuH

restarent;

neque

enim

sumere

licet, quae ApoUonius

narrat,

omnia ex

hoc

GalH-

machi

loco

fluxisse.

A

GaUimacho

enim

PHstus fluvius hoc loco

non commemoratur,

sed

in

aho

hymnorum

loco

iUius

mentio

fit,

ubi de

oraculo

delphico narratur, h.

in

Del.

91 sq.

dZX exi xelvo

d^rjQiov

aivoyeveiov dnb

IlXeioxolo

aadêQJiov.

Item

apud GaUi-

machum

Delphi ApoUinem Pythonem ferire

iubent,

apud

ApoUo-

nium

nymphae coryciae.

At nymphas corycias

nemo

reUgionis

delphicae

vel

mediocriter

peritus fuit

qui

ignoraret,

siquidem

iam

^)

Cfr.

tamen quae

infra

de

Callimachi v.

104

disputabimus.

—

Nihil ex

hac

originatione

ad pronuntiationem

litterarum

vj

ei

redundat,

nam,

etiamsi

illae

non ita

similiter sonarent, fieri

potuit

ut

sive

volgus

seu

poeta

iocans

dissimili-

tudines

illas non

tam

graves

in

vocabulorum

derivatione fingenda

prorsus

negle-

geret:

grammatici documento

sunt, quantam sibi

libertatem

veteres

in

hoc

ge-

nere

vindicarint.

^)

Vergilius, cum Herculis

hymnum enarraret, tum

partis

postremae verba

referret,

Apollonium,

ut solet, secutus est:

Aen.

VIII

287

Mc

iuvenum

chorus,

ille

senum,

qui carmine

laudes Hcrculeas

et

facta

ferunt,

ut prima no-

vercae

monstra

manu

geminosque

premens eliserit anguis,

ut bello

egregias

idem disiecerit urbes,

Troiam

Oechaliamque,

ut duros

mille labores

rege

sub

Eurystheo

fatis

lunonis

iniquae

pertulerit. „tu

nubigenas,

invicte,

bi-

membris, Hylaeum

Pholumque

manu,

tu

Cresia mactas

prodigia

et vastum

Nemeae

sub

rupê

leonem

et

quae

secuntur.

Rem

vero

multo

prudentius

ad-

ministravit quam

Apollonius: neque

enim tantum

invocationem

sed Herculis

vir-

tutum

iustam

enumerationem

chori

verbis

prolatam

adiecit.

Cfr Norden,

Agnostos

Theos

p.

153.



72

De hymno

Apollinis

Aesch^dus

Eum.

22

P}i:hiam

illas

venerantem

fecit:

ae^co

de

vdfi^pag,

e'vd-a

KcoQvxig

JihQa

xoiAt],

(piAoQvig

Saipiovcov

dvaoTQocpr}.

Sequitur

BQdfiiog

sx^'-

'^^^

xcxiQov,

ovd'

diivt]fiova),

e^

obxe

Bdxxccig

eaxQa-

iriyrioev

dêog,

Aayo)

dixt]v

ITevdêl y,a%aQQdipag

/hoqov.

Item

So-

phocles

nj^mphas corycias in illa

caverna

saltantes

BaxyJSag

appellavit

Antig.

v.

1126

sqq.:

ae (Liberum dicit)

d'

bneQ

dUocpov

ueiQag

OTeQoip

Sjicojie Xiyvig,

ev&a

KcoQvxiai

vvfi(pai

aieixovoi

Baaxideg,

KaoxaAiag xe

vdpia.

Euripides

pariter

Bacch.

v.

556

sqq.

Liberum

cum cacuminibus

Gor^^cii

delphici

coniunxit:

nddî Nvoag

dQa %dg

Q^riQoiQOcpov

d^vQOocpoQelg

&idaovg,

d)

Aidvvo',

i)

xoQvcpaig

KcoQVJiiaig:

sedi

enim

dei

delphicae Nysa

opponitur.

At

e

ti-

tulis, qui in

ipso

iUius antri aditu inventi sunt (Athen. Mitt. III

1878,

154),

elucet

iUas nj-mphas

in

religione

delphica

non

cum Libero

sed

cum

Pane

consociatas

esse.

Confusio

prochvis unde

orta sit,

ostendit

Pausanias,

cum narret

(X

32,

7)

cavernam iUam quidem

Nympharum

et Panis sacram esse,

in

ipsius Parnasi

cacuminibus

Thyadas

Libero

et

ApoUini

bacchari.

Atque idem Gallimachus

Cydippae

fi-agmenti nuper

reperti

(Oxjrrh.

Pap.

VII

27)

v.

56

Xenomedis

historias

enarrans

refert

nymphas

corycias

Geum

ad

insulam

tum prorsus

desertam

venisse,

cum

ingens

leo

eas

Delphis

pepuhsset:

aQXf^svog

tbg

vvfKprjoiv

ivaieio

Ko)Qvxir]oi,

xdg djib

naQvrjooov

Xig

idicoKe

fieyag.

GaUimachum Ovidius

expressit

ut

tota

Acontii

epistula

tum

potissimum cum

scriberet(v.221):

insula

Co-

ryciis

quondam

celeherrima

nymphis cogitur Aegaeo,

nomine

Cea,

mari.

Idem

Ovidius

naiTat

DeucaUonem et uxorem,

ex

ormiibus

homi-

nibus solos

dUuvii superstites, Parnaso appuUsse

atque deos

del-

phicos

adorasse:

Metam.

I

320

Corycidas

nymphas

et

numina

montis

adorant

fatidicamque

Themin

quae

tunc oracla tenebat.

ScUicet,

siquidem omnia tmtra

inde ab UUxis

homerici

aetate

nympharum

domus existimabantur, in nrUlum

iUa

opinio

aptius

quadrabat quam

in

cavernam coryciam

aureo Ulam

quidem

colore

mirabilem; id

quod

PhUoxenus

(fr.

12 B

ap.

Antigonum

Carystium

141

adrol yuQ

did

IlaQvaooov

xQvooQocpcov

vvfKpeoiv

eiooi

d-aXdfioiv)

quodammodo

testatur quodque

cum Pausaniae

(X

32,

7)

narratione

optime

con-

cinit, etiam

sine

facibus

in Ula

caverna

satis longo spatio procedi

posse. ApoUonius igitur

Ulam

nympharum

coryciarum

mentionem

undique

in

suum usum

derivare

potuit;

unde verisimUe

sit

eum

Ulam

derivasse,

mox

elucebit.

At,

dixerit

quispiam, GaUimachus

draconem

non

Delphynen



De

pericopa

paene

ultima

73

appellat*).

Fateor

illud nomen non tam nobile

fuisse

quam

Py-

thonis,

etiam

plerosque

qui

illo

usi

sunt, ab

Apollonio

pendere

saltem

posse.

Nam

Suidam

(204,

4),

Etymologicum

Magnum

(322,

3),

lexicographum

Grameri (Anecd. Par.

IV

14,

23)

nil moror,

cum

constet

eos

non pauca de

Alexandrinorum

carminibus

promp-

sisse.

Neque

scholiastis

aut

Euripidis

Phoenissarum ad

v.

232.

233

aut

Gallimachi

hymni

in Delum

ad

v.

91

aut

Lycophronis ad

V.

207

multum

tribuo,

quorum

hic

hos

Apollonii

versus

etiam

exscripsit.

Minus

eo

inchnamus,

ut

ApoUodorum

bybl.

I

42

nomen

custodis,

quam

Tryphon

antro

corycio

in Gilicia

sito

im-

posuisset,

AeXq)vvr]v,

draconem

feminam,

e

fabula

Apollonio

inferiore

hausisse

credamus:

nam

manifestum

est,

quotiescumque

eadem

nomina

eaedemque

fabulaa

ad antrum

corycium

delphicum

atque

ad

cilicium

relata

sint,

de

Delphorum gloria

detrahi,

id

est

non

poetam

hellenisticum sed

fabulam

antiquam

delphicam

et

respici

et

impugnari. Neque

tamen

tah testi

in hac

quaestione

multum

dederim.

At

testimonia

sunt

quibus

comprobetur

illud

nomen

antiquius esse

quam

ut ab

Apollonio

fictum

sit.

Scholiasta

enim

Apollonii

ad

v.

706

adnotavit

AeZg)vvfjv

%b

dvofia

tov

dQci-

xovTog

01

fiev

dqqeviyi&c,,

ol

de

d-f]Xvxa)g elnov,

'6

xal

êliiov^).

De

cuius

nominis

genere

grammatici

dissenserunt,

illud

verisimile

est

antiquom

fuisse atque

in non

paucis

fabulis

occurrisse.

Sed

coniectura

opus non

est

; ahud

enim schohum

eidem

versui

appictum

est, OTi

AeZ(pvv}]g

ixaAeho

6

(pvXdaooiv xb tv

AeZq)oig

xqfiaxriQiov,

Maidvdqiog

^)

xal

KaAM/naxog

elnov.

lam

testem

et

Galhmacho

et

Apolionio

vetustiorem,

Maeandrium

Milesium

rerum

scriptorem

nanciscimur;

atque,

cum

Diogenes

Laertius

(I

28) testetur

GaUi-

machum

in

lambis, ea

quidem

parte

quae

nobis

nuper

papyro

reddita

est (Oxyrh.

Pap.

VII

p.

31

sqq.,

v.

103 sqq.),

historiolam

de

Bathyclis

poculo quod,

sapientissimo cuique

addicendum.

unus-

quisque e

septem

sapientibus

non

sibi

sed

ahi

adiudicasset,

e

^)

Illum

draconi nomen

indidisse

nuUum, IIv&u}

hoc

loco

Delphos signi-

ficare mox

demonstrabimus.

^)

Hunc

rursus locum

Anonymus

Crameri,

cuius

supra

mentionem

fecimus,

expressisse

videtur.

*)

Aedvdîog

cum multis aliis

locis tum

hic

traditur,

sed

pauci sunt, qui-

bus

genuina

Maeandrii

nominis

forma

servetur.

Rhodiis

iniquis

litium

iudicibus

de finibus inter Samios

et

Prienenses

non

credimus

historias

quae

Maeandrii

nomine

circumferrentur

a

multis

falsas

existimatas

esse

(titulorum

prienensium

ab

Hillero

coUectorum

nr. 37

v.

123).



74

De

hymno Apollinis

Maeandrio

sumpsisse,

iam

arbitramur

Gallimachum

etiam

in

fabula

de

dracone

adversus ApoUinem

pugnante Maeandrium

expressisse.

Id

quod

in

illius consuetudinem

aptissime

quadi'at

:

ita

enim

pror-

sus

Gydippae

historiam

de

Xenomede

Geo

rerum scriptore

ionico

non

solum

deprompsit,

sed

etiam se deprompsisse

gloriatus est

Gydippae

fragmenti

nuper

inventi

v.

53

sqq.

(Oxyrh. Pap. VII

27).

—

Sequitur

in

schoho

dQdxaivav

dk

avTrjv

(pTjGiv

elvai

d-i^lvaoic,

HaXovfiEvriv

AeXcpvvav

6

avxbc,

KaZXliiaxog.

Equidem

huius

schohastae

accurationi

non

tantum

tribuo,

ut

credam

necessario

statuendum

esse Gallimachum

draconem

altero loco

AeXq)vvi^v

mascuhno genere,

altero

AeAcpvvav

feminino appeUasse; nam

veri-

simihus

videtur

in priore adnotatione non tam accurate, ne

putide

dicam,

inter

AsAcpvvi^v, qua

forma

Maeandrius

usus

erat,

atque

AiZcpvvav

ihud

caUimacheum distinctum

esse,

in

posteriore de-

mum vocis

caUimacheae

formam genuinam adiectam esse^).

Sed

nolo

ea

diiudicare

quae

Ln

opinatione posita sunt.

At

GaUimachus

semel

certe

draconem delphicum

Aelcpvvav

dixit. Gum vero

ApoUonius

in

fabula

conformanda

sine dubio

a

GaUimacho pen-

deat,

consentaneum

est

Ulum

nomen

pariter AeZcpvv7]v

ab

eodem

auctore

deprompsisse. Atque totam

iUam

fabulam de serpente

ab

ApoUine transfixo GaUimachus

hbro

twv Aicicov

quarto

enarra-

verat;

versum

enim ex hoc hbro unum Stephanus Byzantinus

(s.

V.

Aemvidg,

fr. 32 Schn.)

servavit,

quo

ille

deus

narratur,

post-

quam

se

Tempibus purgarat, Deipniada

se

in

vicum Thessahae

recepisse ibique primum

cenavisse, quod graece demvelv

dicitur:

demviag

evd-ev

/iiv

Seidexaiai,

id

est ApoUinem Tempibus

pro-

fectum.

Eodem

TertuUiani

in

hbro

de

corona VII

(I

432

Ohl.

=

f.

414 Schn.) testimonium pertinere

videtur

habes

Pindarum

atqne Callimachum, qui et Apollinem

memorat

interfecto

Delphyne

dracone laiiream.

induisse

qua

siqyplicem.

Quid?

nonne censemus

descriptioni piacuh interfectionis

descriptionem

praecessisse? Atque,

cum

GaUimachus

pentametro

narrarit

Neptunum

pristinum

domi-

num Delphos

Galauria

insula mutasse

{fieacpa

KaZavQeirjg

fjZ&ev

eg

dvTidoaiv

fr.

221),

ne hoc

quidem

fragmentum Uli narrationi

vindicare

dubitabo. Fr. 450 AeXcpbg

dvi]Q

e^bg

leQoeQyog

ipse

deus

^)

Callimachus

serpentera

AiAcpwav

propterea

dixit,

quod

in hymno

ho-

merico

Python

non dQuy.wv sed dQuxaiva

(v.

300)

dictus

erat.

Nomen

Ae/tq^vvrjg

idcirco fictum

est, ut

inde

nomen

Ae/icpoi

derivaretur,

ut

Ilv-d-d)

a

Pythone.



De

pericopa paene

ultima.

De

v.

100

75

loquitur

de

sacerdotibus qui sibi

rem

sacram

facturi

sint: id

quod

in

illud

carmen

optime quadrat.

Atque Hyperboreorum

sine

dubio

pariter

in

Aetiis

mentionem

fecit: nullos enim

alios

Callimachi

elegos

novimus

nisi

%a

Jhia

et

Gomam Berenicis, fr.

188

autem

pentameter

est

{xsqnovGiv

XmaQal

0oiôv dvooqâyiai).

Num tamen

hic

versus

ad eundem

Aetiorum

Hbrum referendus

sit,

dubium est:

Hyperboreos

enim

Callimachus h.

in

Del.

v.

278

sqq.

fecit

Delum,

non

Delphos

sacra sua

mittere. Accedit

quod

xEqnovoiv

Xinaqal

0olôv

dvoocpayiai

tam

non

distincte

dicta sunt,

ut

difficile sit

ad

credendum

ilH versui

in

eo

carmine sedem

fuisse,

in

quo

ApoUo

primas

partes

egerit').

At,

dixerit

quispiam,

siquidem

ApoUonius

nomen

draconis ab

Aiiioic,

sumpsit,

quid iam

impedil

quominus opinemur

eum pariter

cetera

quae

praebet

inde

deprompsisse,

hymnum in ApoUinem

ne

inspexisse

quidem,

qui fortasse iUo

tempore

ne

scriptus

qui-

dem

esset?

At,

si

quis

ita

disputarit,

speciosiora

quam veriora

concludet.

Nam

Ulud

potissimum

iis

qui ApoUonium

legunt,

offensioni

est,

qua

ratione ex

oratione

obHqua

in

rectam

impro-

viso

deflexerit;

id

quod

e

narrationis

aetiologicae,

quae

uno

te-

'

nore

scripta

sit,

imitatione

expHcari

non potest,

hymni ex imi-

tatione

repeti

etiam

debet.

—

Ut

igitur

rem paucis

comprehen-

dam,

CaUimachus pericopa

quam

disceptamus,

carmen

quoddam

suum,

ut

solet,

tecte laudat;

ApoUonius

in

Argon.

II

v.

705

sqq.

componendis

et

hunc

CaUimachi locum

et

iUud

carmen

respexit

atque

imitatus est.

100

Ilvd-oi

e

nomine

urbis delphicae,

non

draconis

vel

dra-

caenae

derivatum censeo;

nam

neque

talis

huius

nominis

formae

uUa

est

alibi

vola

aut

vestigium,

et xaTiovxi

complementum

quasi

requirit;

ApoUo enim

dicitur de

Phocidis

montibus

ad

urbem

de-

scendisse vel

potius

in iUam vaUem

sive vdntjv,

ubi

Pythonem

peremisse

narrabatur

(cfi\

prolegomena

ad

Pindari

Pyth.

7,

17

Drachm.,

Hesychius s.

v.

Toîov

ôvvog)^).

Atque

certum

fortasse

CaUimachi

consUium

deprehendimus:

Pythonis enim

nomen

ea-

dem

de causa

vitavit

qua

Niobae

nomen

in re

sacra

facienda

1)

In

carmine,

ut

ita dicam,

delphico

restituendo

partim

Rauchii

(Aitia

des

Kallimachos

[Rastatt

1860])

vestigia

secutus,

partim

eidem

oblocutus

sum.

^)

Huius

versus

sententiam

recte

perceperunt

Preller-Robert,

griech.

Myth.

I

241,

—

Exempla

accusativi

sine

praepositione cum

verbis

quae

motum

indicent

coniuncti afferre nihil

opus

est.



76

De

hymno

Apollinis

reticuit.

Eodem

pertinet

quod

Apollo h.

in

Del.

v.

91

sqq.

eundem

draconem

non

nominat:

sed

ocfii'

fxiyav,

tum

daifioviov

d^f^Qa

commemorat;

eodem quod

Xiobidae

ibidem

texpu

xaxoyAcoaaoio

yvvaiaoc,

dicuntur;

eodem

quod

deus

scelerum

thebanorum

nullam

mentionem

facit, nisi

se

Ula

nosse

significat,

cum

minitetur

(v.

97)

oi) av

y

tfiElo

g)U7]

TQOcpbc,

ovde

KidâiQcbv eaaExai' sdayscov de

xal

evayhoai fieAoi/ifjv.

In

vocibus

quas

postremas

attulimus, Calli-

machus,

quid

veht,

quasi

confitetur.

—

103 evd^v

ad

doaarprjQa

trahendum est:

„simulatque

natus

es,

matri opitulatus es.

Si-

mile

est

illud euripideum de

Libero

(Phoen.

649) BQofiiov

ev&a

xEy.Exo

fidxr]Q

Aibg

ydfioiai,

yuaabg

ov

jiEQiaxEcpr/g

Ehy.oc,

e-d&vc,

hi

^QEcpog

xkoriQocpoQoiaiv

EQVEaiv

yaxaayJoioiv

dZ[3laa£ EVoniaEv.

—

104

dEidr]

cum

xeld-Ev

coniungendum

est,

non

cum

eêti:

xb

6'

iÊTL

„usque

ab

illa

aetate XEid-ev

aEidr]

„inde

celebraris .

Sequitur

iam extrema

pericopa: „Invidia

ApoUini

ad

am-em

insusurravit

:

,Poetam

non

admiror qui ne

tantum

quidem

canat

quantum

—

mare

capit'.

Apollo Invidiam calce

percussit:

,Euphra-

tes'

inquit

,magnus

fluvius

est,

sed

plerumque

luteus:

Cereri

aquam e

tenui sed

puro fonte

Melissae

portant'.

Ave,

Apollo; Mo-

mus

eodem

abeat quo

Invidia.

Quomodo,

quaeso,

haec

extrema

pericopa

cum

praecedenti

cohaeret?

Quo

tandem iure

Callimachus

carmina sua

de

tenui

fonte

deducta

in

exitu

carminis ipse

laudat,

cum

hucusque

sacra

cyrenensia

oculis

subiecerit, se

unum

quemlibet

de

turba

finxerit?

quo

iure

invidis,

etiam

iudicibus

minus

benivolis

et

aequis

quasi

proprio

nomine

maledixit?

De

hac

quaestione

iam-

diu

disputatur,

ita

quidem

ut

mdii

nondum

a

quoquam

omnino

satisfactum

sit^).

Atque

unum velim

teneas,

CalHmachum

personam,

qua

se

tegerat,

hoc

loco abicere

idque

consulto,

non

fortuito,

fecisse.

locatur

ille quidem,

quoniam,

cum

hucusque

partes

unius cuius-

hbet

e

multitudine

sastinuerit,

nunc improviso

controversias

ho-

minum

litteratorum iUius

aetatis

penitus

sciat.

Totius loci a-

*) Omnium

unus

et

acutissime et

elegantissime

de hoc

hymni

quasi

epUogo

disputavit

U.

de

Wilamowitz-MoUendorff

(Gottinger

Nachrichten

1893,

743 sqq.),

quamquam

neque

omnia recte

extricavit

et

grammaticis,

qui

ante eum

fuerant,

iniuria

credidit

Apollonium

Rhodium

Momi

nomine hic

vituperari;

nonnulla

satis

gravia

addidit Timothei

editionis

p.

99.



De vv.

100

—104. De

pericopa

extreraa

77

cumen

ea

re

continetur,

quod

carmen

e

certa

quadam forma

in

aliam prorsus

diversam deflectit.

Usque

adhuc aliquis

e

Gyre-

naeorum

plebe

locutus erat,

inde ab hoc

loco ipse GaUimachus.

Usque

adhuc novam

artem,

qua

narratio

actionem

aemularetur,

mirati

sumus;

nunc

poeta

ApoUinis

facinus insigne ita

narrat, ut

hjTnnorum homericorum

aoedi solent, et

carmen eadem

invocatione

conchidit qua illi:

x^^Q^j

etiam

sibi

in

ipso exitu aliquid

a

deo

precatur ut illi:

velut

Veneris hymnus in

voces

exit

;âr^'

kXiTio-

§X£(paQe

yZvxvfieiXixs,

dog d'

iv

dycovi

vixrjv

tc^Se

(peQeo&ai,

ifir]v

6'

^VTvvov doiSfjv,

hjnnnus

Gereris concluditur

dXX' dy

ÊAevoivog

d^voeaoijg

dfj/iov

i'xovaai

.

.

.,

ndxvia

dyXaodoiQ'

o)Qi}(p6Qe,

Arjol

dvaaaa, avTt]

xai

xo^dQtj jieQitcaZZrjg UeQaecpoveia. jiQocpQoveg

dvi

(^dfjg îoiov

d-vfifjQe'

djidêiv.

Nisi

quod

invocatio

eo

nomine

et

singularis

et

faceta

est, quod

Gallimachus profitetur

se

non rhapso-

dum esse,

qui

victoriam in

certamine

vulgari

vel

etiam victum

tenuem cottidianum

a

dis hymni

quasi

mercedem repetat, sed

poetam

nobilissimum

ipsi Apollini

carum,

qui

deum

nihil ahud

flagitet, nisi

ut

iudices

malivoH eodem abeant

quo

ApoUo obtrec-

tatorum

invidiam

calce

percussam iam

miserit,

in

malam

rem.

Iter

a

forma,

ut

ita

dicamus,

dramatica

ad

homericam

caviUatione

sibi

munit.

Quare

vero

in

exitu

carminis

formam

homericam

sectatus

sit, iam dubium

esse non potest. Hymni

enim

in

Dianam

et

in

Delum

et

homericam

in

universum

formam

praebent

et

formuKs

homericis concluduntur;

hic

enim

ita

exit: taxifj

c5 vtjocov edeoTie,

XaiQe fiev

avxr\,

x^^^Qoi

6'

'AnoA^MV

re xcd

fjv

eXoxe-daaio Atjtcb;

hymnus in Dianam

ita:

x^^Q^

fieya

xQeiovaa

xal evdvrrjaov

doid^.

Quid

ahud

est carmini

favere

nisi

ab

eodem nigrum

Invidiae den-

tem

removere? At, nisi hymni in ApoUinem

exitus hac

ratione

conformatus esset, nuUa omnino simihtudo

ilH

cum

hymnis

ho-

mericis interfuisset.

Dedita ergo

opera

GaUimachus effecit ut

hymni

in

ApoUinem pars extrema

homerica

quaedam evaderet.

Restat

ut quaeramus,

quare

id

facinore

egregio

ApoUinis

erga

se

narrato

fecerit,

non,

ut

in

prochvi

erat,

carmine

ita

terminato

ut

hymnis

in

Minervae lavacra et

in

Gererem,

qui

item

fere

conformati

sunt,

dei

praesentis

invocatione? Hoc

sane dis-

crimen

inter

iUos

hymnos

et

hymnum in

ApoUinem intercedit,

quod iUic

deus

carminum

demum

exitu prodisse,

hic iam inde

a

V. 16

adesse

creditur.

Sed

quid

obstabat quominus

poeta

se



78

De

hynino

Apollinis

denuo

ad

deum

praesentem

converteret?

At Callimachus

maluit

iocos

de

se

obtrectatoribusque suis

carraini inserere,

hymno sales

et

facetias

inspergere

maluit.

Atque

id quod

voluit, ita sectatus

est,

ut

novam

Apollinis

dQextjv caneret, quae

tamen paullo

longius

a

sacro

cyrenaeo

discederet, obtrectatores pede

percussos.

SoLemne

fuit

hymnis

GCfQuylda,

poetae

sigillum

imprimi,

id est

in fine

sive

etiam

in

medio

carmine

poetam de

se

loqui.

In

hymno

Apollinis homerico

aoedus a

singulari iUius

dei

erga

Delum

amore

ad

sacra

deha

atque virgines

dehas

pedetemptim

transgiêditur,

tum

virgines

rogatas

vult ut

sui

ne

obhviscantur

utque

confiteantur

se

omnium

aoedorum

unum

ipsis

maxime

pla-

cuisse.

Timotheus

vero

a Graecis

Paeana post pugnam

salamini-

am

(v.

210 sqq.) laudantibus ad

ApoDinis

preces, ut poetae

opi-

tuletur,

quem

Lacedaemonii

immerito

vexent

quod

novum

artis

genus

intulerit,

atque ad

suas

ipsius laudes

non

magis

trans-

cendit

quam

transilit, ut appareat

illa aetate

consuetudinem

sigiUi

adiciendi tam

pervulgatam

fuisse, ut qui

legerent

non

mirarentur taha carmini

nuUa

excusatione petita

quasi

intrudi,

immo

exspectarent

poetam

de

se

dicturum

esse.

Atque

hanc

legem ne

in Dianae quidem

hymno CaUimachus

migravit: ibi

enim

a

narratione

de

Diana

sagittam

in

scelestorum

urbem coniciente

ad eorum

miseriam, qui

in

iUam

deam

peccaverint,

describendam,

tum ad

eorum

beatitudinem,

quibus

Diana

benivola

sit,

praedi-

candam

transgreditur,

tum iUam

precatur ut

sibi semper benigna

sit carmenque

concedat,

promittit in UIo et Latonae et

ApoUini

et ipsi Dianae

insignem

semper

locum futurum

esse.

Tum

denique

laudes,

quibus deam prosecuturus

sit, exphcat, id

est

ad eiusdem

deae

laudes

denuo revertitur.

—

Potuit

in

Ulis

enarrandis recta

pergere

nuUa

de

se

mentione iniecta; maluit contra

ocpQaylda

huic

carmmis parti

inserere.

Neque

igitur

singulare

est

ocpQaylda

ApoUinis

hymno

adici,

verum

iUam

narratione de

ApoUinis

facinore

contineri,

non

poetae

professione

de

se

ipso.

Sed a

carmine

minime homerico,

qui tamen

hj^mnus dici

voluit,

ad

epUogum

homericum

sibi

cavUlando

iter

munivit,

quod ei

prospere

successit.

Qui

enim

verba

6

0&6vog

ÂndZAcovog eti

ovaza

Xd&Qiog eIjiev

audiverunt,

exspectant

enarrationem

de aha

Uhus

dei virtute

seu

de

aho

ahico

propositum

iri,

tum

pauUatim

animadvertunt se

a

poeta

decipi,

hunc iam

de se, non de

ApoUine cyTenaeo

loqui.

Pericopa quid in

universum

significet, inter omnes

constat:



De

pericopa

extrema

79

Invidiam a

Gallimacho

grande

opus

repetere, Apollinem

poetarum

deum

indicare

sibi

tenue

carmen omnibus

numeris perfectum

magis

probari quam

longum

carmen

epicum,

in

quo non omnia

eadem

diligentia perpoliri

atque

absolvi possint.

Haec nobis gram-

maticorum

alexandrinorum

controversiarum documentum

sunt.

Gum

illis vero

qui

contendant

Apollinem

Ptolemaeum

regem

significare,

Phthonum

calce

percussum

quasi quandam effigiem Apollonii

esse

e

Ptolemaeorum aula

pulsi, ne pugno quidem : ineptiora enim

pro-

ferunt

quam

quae refutare opus

sit^).

Diversa est eorum con-

dicio, qui

existiment

Apollinem Apollinem, Phthonum

Phthonum,

nihil

ahud

esse,

atque

tamen

GaUimachum

victoria

de

Apollonio

aemulo

reportata haec

scripsisse,

cum

ille iam

se

Rhodum

con-

tuHsset^).

Atque

fuisse cum Gallimachus

cum

ApoUonio

discipulo

concertaret,

iam negari

non

potest

; hoc

loco Gallimachum

adversus

ApoUonium pugnare

pervicaciter nego, nam

ApoUonium

hunc

hym-

num

imitando expressisse

nuper

(p.

70

sqq.)

demonstravimus,

quod

non fecisset,

si GaUimachus hoc

ipso

carmine

adversus

eum

pugnasset.

Dubium

autem

non

est

quin

muUi GaUimachi

aetate

fuerint,

qui

ab

eo

carmen epicum

iustae

magnitudinis

repeterent

;'

etiam

schoHis,

satis ieiunis iUis

quidem,

facUe credimus

iUum

Hecalam

grandius

carmen

scripsisse,

ut adversariorum

calumnias

redargueret.

Si quis

existumabit

ei adversus unum Apol-

lonium iUo carmine

dimicare opus

fuisse,

manifesto errabit'').

Neque

GaUimachus

uno

quidem

verbo

indicavit iUum

qui sibi

maledixisset,

poetam

esse. Nam

invidia

non

tantum

aemulorum

verum

etiam

iudicum

minus

benivolorum

a poetis exprobrari

solet;

quicumque

enim

de

carmine

minus

benivole

iudicaverit,

Ulum

sibi invidere poeta censebit.

Horatius,

eo

loco (carm.

II

20,

4)

ubi sibi optat

ut ab

hominum

commercio

invidia

^naior

avolet, non

tantum

aemulos spectat

quantum

omnes qui

sibi

debitum honorem

^)

Doleo in hoc

numero

virum

fuisse

optimo iudicio

et singulari

litterarum

hellenisticarum doctrina Georgium Knaack

(PW

II

127).

Historiam huius inter-

pretationis

inde ab Isaac

Vossio

narrat

A.

Gercke (Rh.

Mus.

XLIV

1889,

127),

qui

ipse minus

recte

sentit (cfr.

p.

146—148).

Cfr. Studniczka

quoque,

Herm.

XXVm

1893,

15.

2)

Horum

sectae

adscribendus est

vel U.

de

Wilamowitz

(Gott.

Nachr.

1893,

p.

746).

^)

Recte

de

hoc

loco

iudicarunt

Vahlen

p.

826,

Beloch

(Griech.

Gesch. III

2,

496).



80

De

hymno Apollinis

recusent;

an cum

de

se praedicat

Bomae

principis

urbium di-

gnatur

suboles

inter amabilis vatum

ponere

me

choros, et

iam

dente

minus

mordeor

invido

(carm.

IV

3, 13)

adversus

collegas pugnat?

an

potius

adversus obtrectatores,

quicumque

illi

fuerunt? Etiam

silentium

invidum dicit,

quod bonis atque fortibus

meritam glo-

riam recuset

(c.

IV

8,

22):

qûid

foret

Iliae Mavortisque puer,

si

taciturnitas

obstaret

meritis

invida

Bomuli?

Sequitur

ereptum

Stygiis

fluctibus

Aeacum

virtus

et

favor

et

lingua

yotentium

vatum divitibus

consecrat

insulis:

caelo musa

beat^).

Item

obliviones

lividas,

id

est

invidas

dixit

(c.

IV

9,

30):

non

ego

te meis chartis

inornatum

silebo

totve

tuos

patiar

labores

impune,

Lolli,

carpere

lividas

ohliviones.

Accedit quod

GaUimachus

extremo versu, quo Momum eodem

abire

iubet

quo

Phthonus

ApolHnis

calce

propulsus,

ipse

indi-

cat Momum et

Phthonum

unum eundemque esse

;

quicumque eius

carmina

reprehendat,

eum

invidia

motum

id

facere.

At,

dixerit

quispiam,

adversus unum

certum

carmen

epicum,

quod

lutulentum

fluat,

Gallimachus

pugnat.

Num

opinaris

unum

Apollonium

illa aetate

carmina

epica pepigisse? Gallimachus

credidit

ab

ingentibus

voluminibus

neglegentiam

aliquam

vix

ac

ne vix

quidem

dissociari

posse.

Idem enim

dixit

t6 îya

^vÛov

iaov

elvai

rcp

fieyd/uo

xaxcp

(ap.

Athen.

III

72

a

=

fr.

359);

idem

disertis

verbis

rationem

reddidit, quare

non

magnum

carmen per-

petuum

composuisset

(fi\

287

sYvehev

ovx

ev

ccEiGfia

dii]VEX£c,

f^vvaa);

idem

poetis recentioribus

„recusationis

exemplum fortasse

anti-

quissimum

praebuit

(fr. 165

+

490

fitjd'

dn

ifiEv

dKpdxE

iikya

xpO(pEovaav

doidrjv

TixtEadâf ^qovxdv

ovx

spidv

d/.Ad

Aiog^).

Quid,

quod

in

epigr. 28

poema cycHcum

cum via

celebri

et

cum

pusi-

onibus vulgaribus

comparat?

]\Ie

si audis, GalHmachus

etiam

hoc

loco quem

disceptamus,

non adversus

unum certum poetam

epicum

pugnat,

sed

adversus

obtrectatores,

qui exprobraverant

eum nondum

ahquid

ingens

scripsisse,

pariter

quodammodo

re-

cusat quominus

ilHs morem

gerat. Ut

aHo

loco

faceta quadam

modestia

id

fecerat,

tonare

non

suum

esse

sed lovis,

ita nunc in

^)

Id

est iy. fioiadv

dyad^dv

y(A.eog

eQXsvav

dv&QM.-coi-aiv

,

ut

Theocritus

XVI 58

cecinit

;

etiam

quae

antecedunt

similia

sunt.

^)

Coniunxit

Dilthey

analectorum

callimacheorum

(diss.

Bonn.

a.

1865) p.

31

sqq.

Vocabulum

recusationis

qui invenit,

Johannes

Lucas

(Festschr.

fiir

Vahlen 319 sqq.),

ea

voce

angustiore

sensu

utitur,

ut

tndicet

poetam recusare

quominus

amico

morem gerat,

gerere

tamen

carmine illi

misso.



De

pericopa

extrema.

De

Phthono

et Momo.

31

illos, qui malivolo animo

grande

carmen

a se flagitant,

singulari

impetu invehitur.

Quanti

momenti Gallimachi

iudicium

de

carminibus

epicis

in

litteris

graecis

et

latinis fuerit,

quot

quam

saepe poetae

romani

ab

eo

pendeant, et

saepe

his

exti-emis

annis

quaesitum

est,

prae-

sertim cum

elegiae

romanae

origo

disceptaretur,

neque huius

loci

est

quaerere.

Neque

Phthonus

(v.

105)

neque

Momus

(v. 112)

di

fuerunt,

quorum

(|uidem

religiones

apud Graecos

essent.

Licuit

sane

cui-

libet

vel

poetae vel artifici

e

virtutum

vitiorum

nominibus

arbitrio

suo

deos fingere.

Ea lamen de causa Momi

condicio

diversa

est,

quod ille iam in Gypriorum

prooemio

regis

lovis

quasi

a

consiliis

inducel)atur (id

quod

e

scholiis

A ad

Homeri

^ 5.

6

elucet

corruptis

illis quidem),

quodque

eidem

in

Hesiodi

genealogiis

certus

locus

fuit

(Theog.

v.

214).

Inde quamquam

concludere

non

licet

deum

illum

a

Graecis

excultum

esse

(nam

illi

vetustissimi

poetae

eodem

iure usi sunt

quo inferiores;

quod si

Hesiodo

non

concesseris,

quid

iam

de Theogonia reliquom

erit?),

facile

tamen

explicatur

Momi

personam ex

hominum

conspectu

nunquam

rursus

evanuisse.

Quin

etiam

in

consuetudinem

venerat

perfectam

et

absolutam

cuiushbet

rei

speciem

admirantes

dicere

ovd' d,v

6

Mcjfiog

lo

ye

TOiovTOv

^lfixpano,

cuius

usus

testem antiquissimum

Platonem

(Reip.

VI 487

a)

afferre satis est.

Atque fortasse

illud

proverbium

a fabella

quadam

de

dis vulgari

derivatum est.

Nam

Aristoteles

(de part.

anim.

3

p.

664

a

34)

taurinorum

cornuum

positionem

a

Momi

aesopii

accusationibus

defendebat,

cum

hic

improbasset

ilHs

non

umeros

sed

caput

muniri.

Eadem

igitur

fabella

illa

aetate

narrabatur

atque

Babrii

temporibus,

qui

f. 59

eundem deum

fecit, deorum

aemulationes

diiudicantem, cum aha

tum

taurum

Neptuni

opus

eadem de

causa

reprehendisse. Itaque fabularum

scriptores, si quid

video,

Momi nomen ab Hesiodo receperunt,

illum

in

deorum servum ioculatorem, personam quandam soUemnem,

conformarunt. Plato

rursus

eum

de fabellis

vulgaribus

sumpsit;

ante Platonem

iam

Sophocles et Achaeus; uterque enim

fabulam

satyricam

]\Iomum

inscripsit.

Multis

saecuhs

post

Lucianus

illi

partes

in

deorum

vita cottidiana

praecipuas

tribuit

(cfr.

potissimum

luppiter tragoedus,

Deorum

Goncihum), ut

fuit

ipse

ad reprehen-

dendum

procHvis.

Sed

cum

saepenumero

illam

fabulam laudaverit

idque

non

in

dialogis

tantum

fecerit,

in quibus

di

agentes indu-

Pastiuali,

Quaestiones Callimacbeae.

6



g2

De hymno

ApoUinis

cerentur,

verum

in

opusculis,

quibus

illius dei

mentio

tantum

ini-

ceretui ,

consentaneum

est

illum

credidisse

omnibus

qui

legerent

Momum

notum

esse,

scilicet

eam

fabellam

illa aetate

pervulgatam

fuisse').

Aristides

(49,

136

=

II

184,

18sqq.

K.)

cum

Momum

in

transcursu

narret,

Veneri

cum

nihil

aliud

obicere

posset,

illius

calceamenta

vituperasse,

alienam

fabellam

eandemque

fortasse

pariter

aesopiam

exprimere

videtur.

Phthono

contra

neque

in

fabulis

de

dis neque

in

fabellis vul-

garibus

certa sedes

fuit.

Nam

vascularius

qui Meleagri

fabulam

depinxit,

Arch.

Zeit. XXV

tab.

220,

figurae,

quae

iam

periit,

0d^6vov

idcirco

tantum

inscripsit,

ut

indicaret

Meleagrum

Althaeae

invidia

occidisse,

eodem

iure usus

quo

Euripides,

cum

(Troad.

766 sqq.)

Helenam

diceret

non

uno patre

sed

compluribus

genitam,

'AMaiOQog

fiev

7iqo)tov,

aha

6k

Qdôvov

06vov xe

davdxov

&'

oaa

te

y^

tQecpei

xaxd:

extrema

ostendunt

etiam

priora

vix

deos

intellegenda

esse.

Sane

Pollux

(IV

142)

Phthonum

in

numero

Toyv

ixaxevcov

jiQoacjjKov

comicorum

quidem

recenset,

sed

pari

iure

Tov

dUaiov

et tov

ddixov

X6yov

in Nubibus,

pari

lijv

Ilevlav

in

Pluto

Aristophanis deos

vocaveris.

Philoctetes

vero

sophocleus,

cum

Neoptolemum

arcu

tradito iubeat

(v.

776)

xdv

(pd^6vov

jiQoa-

xvvfiaai,

non

certum

quendam

deum

dicit sed

rbv libv

&eo)v

(pd-6vov.

Plutarchus

etiam

indicat

se

nullum

deum

0&6vov

no-

visse:

PericHs

enim

vitae

cap.

13

comicos

vituperat

xaig

xatu %(x)v

xQeixT6vojv

pZaa(pi]fiiaig,

&aTieQ

dalpLOvi xax(p

tc^

(pd^6v(o

x(bv

jioX-

X(bv

djiod^vovxag;

nisi

oioneQ

addidisset,

fortasse

liceret,

si

liceret,

conicere

illum daemonem

(pd-ovov

nosse;

cum

vero

scripserit,

iam

non

Hcet.

Sane,

si

scriptori

orationis

pseudodemosthenicae

adversus

Aristogitona

(XXV

52)

credimus,

sollemne

erat

in picturis

certam

sedem

in

Orco

Phthono

tribui

fiejd

'AQug

xal

BXaa(p7]fiiag

xal

E%doeo)g

xai

Neixovg.

An

credimus

B?.ao(pr]iiiav

certam deam

ahquando

fuisse? axi

tantum

t(^

^t]TOQix(o

nd&ei

oratoris

Attici

tri-

buimus,quieodem

loco

adversarium

cum

serpentevel

cum

scorpione,

qui aculeo

sublato

in

vuhiera

ruat,

comparat,

qui

eodem

loco

eum

dajieia%ov

dviSQvxov dfieiXTOv

fingit?

Ipse

similiter

xovg

ev

Aidov

d-eovg

ita

repraesentavit

ut

ei

libebat.

Goncedimus

pictores

etiam

illa aetate

Phthonum

in improbos

vel

post

mortem

^)

Parum

interest,

utrum

Lucianus

ipse

Momo

tantum

concesserit,

an iam

Menippus hoc

fecerit,

hic vero a

Luciano

expressus

sit, ut

demonstrare

conatus

est

Rudolphus

Helm (Lukian

u.

Menipp

148).



De pericopa extrema. De

Phthono

et

Momo.

83

saevientem

pinxisse;

illum

deum

fuisse,

de eo fabulas

narratas

esse

pertinaciter

negamus

*).

Atqui

demonstrari

potest

Callimachum

illam

historiolam

de

Phthono

de caelo pulso

longe

a

dis

vitam

degente non ipsum

invenisse,

sed lepide

et variasse

et auxisse.

Momus

aetate

helle-

nistica

deus

Htteratus

factus

erat;

idem

Callimachus

illum

])hilo-

sophorum

fuisse

iudicem

iniquum

novit: voluit

enim

incredibilem

Diodori

Croni

sapientiam paucis

vocibus facete

adumbrare,

finxit

(fr.

70)

ipsum

Momum in parietibus

scripsisse

b

Kqdvog

iaxi aog)6g.

Epigrammatum

poetarum

testimoniis, Leonidae

Alexandrini

(A.

P.

TX

3bQ)oi'yvv/ii£v

£^

eTSQrjgjiofia

7ilda>cog,

(bax'

ciQvaaad-ai

êlvov

fiovaojid-

Xov

yQdfifia

AEwvideo)'

diaxixayaQ

ipr]q)oiaiv

iadÊTai'

dXAa

av,

MwfiE,

^'î&i Keic,

tieQOvg

d^vv

ddovia

iJaZe^)

et

Phihppi

Thessalonicensis

(A.

P.

XI

321)

yQafifiatixoi Mcbfiov

azvyiov

texva

propterea

minus

tribuo,

quod

a

Gallimacho

pendere

possunt. Philippus

Gallimachi

in

eodem

epigrammate mentionem facit ).

An opinanmr

etiam

Artemidorum Daldianum

somniorum interpretem

a

Callimacho

pendere,

cum

doleat

in

prooemio

quodam

(IV

198,8

Herch.)

esse

in

terris

Momum

atque

moneat

adversus

illum esse

pugnandum',

deinde

inopinato

a

deo

Momo

ad

criticos

deflectat:

^

(Momo

scilicet)

xq}]

xara %b KaQxeQov

ivlataadâi

eniaxdfievov bxi

nXei-

oaiv dnAoig

nQog

%a

XQeiztova

xibv eQycov

dyojviêxai'

xai

yuQ vvv

alad-dvofiai

xivov

xoig

î^Xioig

eyxaZovvto}v

d>g

xojv

fiev

iv

avrolg

yeyqafifievoiv

dZr^d-eiag

fiev

ov6' btiovv

dnode6v%o)v,

ov ndvxoiv

Se

iêiQyaafievojv

ovS'

fjtioZoyrjfievcjv,

eaxi

de ojv

xai

nuQaXe-

Xeififievoiv

dvayxaioiv

dv%o)v x^

vnodêaei?

lUo

xai

ydQ

Momum

et criticos

quibus

nunquam

satisfiat,

unum

idemque esse Artemi-

dorus confessus est.

At

credamus

illum talia in

suum

prooemium

e

Callimacho

derivasse?

Ut

erat scriptor satis vulgaris,

%6nov

hel-

lenisticum in

suum usuni convertit.

Nihil

ergo in

ea re Galli-

machus novavit,

quod Momum

in

hominum litteratorum

contro-

versias introduxit.

Pariter

Momum de

caelo

expulsum

esse

norant

omnes:

Artemidorus,

eo

loco

quem

nuper diximus,

narrat

eum

inter

homines versari

dneXriXufxevov

&eoJv

xai

Saifi6vo)v;

Babrius

disertis

*)

Haec tam

non brevibus

disputavi, quod

Hofer in Roscheri

lexico

(III

2473 sqq.)

non

omnia recte

explicavit, Sophoclis et

Plutarchi locos etiam perperam.

'-)

Comparandum est

illud horatianum

dente

minus

mordeor invido.

^)

Cavillari voluit,

cum

grammaticos Momi filios KaZXifidyrôv

aTûTtwrag

nominaret, eiusdem Callimachi

qui

Momo maledixerat.

6*



84

De

hymuo

Apollinis

verbis

testatur

deoriim concertationem

ea

aetate

fuisse, cum

Alomus

adhuc

in caelo

esset,

hi

yctQ

ev

dêotg

(^xei.

Luciano, cum

quae

nuper

in

caelo

acta

essent, se narrare

profiteretur,

non licebat

con-

fiteri se

nosse Momum ibi

iam non

habitare;

atqui illum

deum

fatentem fecit

(lov.

Trag.

22)

sibi

de honoribus

quoquo

modo

par-

vam

vel

etiam

nullam

aleam

fore;

iamdudum enun

nullos

sibi

esse,

cum

di

prosperis

rebus

uterentur

et

soh

sacrificia

comederent.

Atqui

quomodo

fieri potuit,

ut

hic

omnes

ab una CaUimachi

voce

penderent?

Fabella

profecto

fuit,

cuius

iam

haec tantum

vestigia

servantur,

Momum

de

dis

pulsum, ab

love

opinor,

nunc

in

terris

versari.

—

Atque

fortasse

Momum

cum

Phthono

non

Galhmachus

jjrimus

consociavit;

Babrius, si

ipse

Babrius

clausulam

iUius

fabulae

composuit,

qua

doceret

quid inde

ad

mores

corrigendos

redundaret

(iham

enim

interpolatam censent),

illos coniunxit;

Damascius m

vita

Isidori

(apud

Photium

340

a

19)

Hermiam

narravit

talem

fuisse,

&GTE

ît]d^

av tbv

Mojfiov

av%bv

E7iif.iojjnt]aaod-ai

fitjdk

fiiafjaai

xbv

0d-6vov;

Leonidam Alexandrinum nuper

(p.

83 adn.

2)

monuimus

eundem dentem

Momo

tribuisse

quem Horatium Invidiae. Re-

centes

utique

testes,

sed

quos

minime

verisimile

sit

a

Galli-

macho pendere,

qui

tam

longe ab eo discedant

;

Damascius

etiam sententiae

conformatione

arguitur proverbio usus esse.

Fabeha

fuit, fabeUa,

qua

Momus

narraretur

ab love de

caelo

pulsus esse.

Phthouus non

tam

certa persona

fuit

quam

Momus;

atqui

omnes

norant

illum longe

a

dis

habitasse; Plato enim

scripserat

(Phaedr.

247

a)

(pd-ovog

^'^(o d^slov

xoqov

iGtaxai,

non

ille

quidem vetus-

tiorum

opiniones secutus,

immo

vero

adversus eos

pugnans,

qui

crederent

(pvGEL

(pd-ovEQov

tb

d^slov

Eivai,

in quorum

numero

paene

omnes veteres

Graeci

fuerunt. Atque

iUe

Phaedri

locus,

quem

dicimus,

unus ex iUo dialogo

nobiUssimus

fuit.

Ut rem

i:)aucis

comprehendamus,

omnes

GaUimachi

aetate

norant

Momum

e

deorum convictu,

ab love opinor, expulsum

in

malam

rem

abiisse,

norant iUum deum grammaticum esse poe-

tarum

iudicem,

norant iUum

a

Phthono non

esse

dissimilem;

hunc apud

Platonem

legerant

longe

a

dis

habitare.

GaUimachus

lepidam

fabeUam

concinavit

et

exornavit,

eamque

reUquis

Apol-

linis

egregiis

facinoribus addidit:

finxit

enim

Phthonum,

deum

litteratum

ilhmi

quidem,

ea de

causa

ab

ApoUine

de caelo pulsum

esse,

(juod

GalUmachi

gloriae

obtrectasset ;

calce eum

percussum



De

pericopa extrema. De

vv.

105

—108

86

esse

addidit,

qiio

festivior

illa narratiuncula

evaderet,

Optavit

ut

quem

eius

sodaleni

et

amicum

esse

inter

omnes

constaret,

Momus

non

iam

inter

homines versaretur,

sed ipse,

qui iamdudum de

caelo

pulsus erat,

ex hominum commercio ad

inferos migraret.

Nonne

haec

omnibus,

qui

fabulas

mente

tenerent

aesopias quique

Platonis

Phaedrum legissent,

iucunda,

etiam

salsa

atque faceta

visa

sunt

?

105

in

odaxa.

singulare est, nam

eic,

ovg

vel ii' onl,

sig

(bta

vel

kv

(hai

dici soluit.

Nescio

vero an

ilkid tni

hoc loco

potius

a motus notione, quae

in

Md-Qiog

quasi latet, pendeat,

ut

intellegen-

dum

sit

Phthonum

ad

ApolHnera clam

repsisse

ilHque

in

aures

insusurrasse.

Non

dissimile est

illud homericum

y

293

amEia

elg

aXa

jiETQTj,

id est

„quae

acuta

in mare protenditur

;

pkira

con-

gessit Wilamowitzius ad

Herculis euripideae

v,

510,

—

107

b

0d-6vog

'

AnolXoivog (v. 105)

et xbv Qd-ovov

wnbXloiv (v. 107)

inter

se

respondent:

uterque

pariter

versus voce slnEv

sive êmEv

concluditur.

—

Phthonus

ita

loqui coeperat,

tamquam non

multum

a

poeta peteret

: „non

probo

illum

poetam,

qui ne

tantum

quidem

canat

quantum

—

;

sed

iam

sibi

temperare

non

potest

quin prodat

quantum

flagitet; unde inconcinnitas

quaedam exoritur

periucun-

da

animisque

legentium

vel

magis

imprimitur

quam et

iniquum

et

ineptum

sit carmina versuum numero

metiri').

—

108

Fluvius

Assyrius Euphrates est; veteres

enim

Assyriam satrapiam

Persa-

rum

Babyloniam

Herodotus^),

paene

totam

Asiam dixisse

testi-

monio

est

Strabo XVI

p.

736,

confirmant

multi

cum

scriptores

tum

potissimum

poetae

antiquissimi Assyriorum

imperii

memores.

Id facere Callimacho

illa aetate in

procUvi

erat,

qua

Assyriorum

imperium ab

Alexandro eiusque

successoribus

resuscitatum

erat.

Atque scripsit

idem

Gallimachus

de Ptolemaeo

Euergeta

Seleuci-

das

bello

lacessente,

si

fides

est

CatuUo Comam

Berenicis ex-

primenti

(v.

12),

vastatum

Jines

iverat Assijrios.

—

Nonne

Euphrates

lutulentus sit,

ipse nescio,

cum tamen

verisimile sit

magnum

amnem,

qui non

ita velociter

inter luteas

ripas

decurraf),

tur-

*)

Singulari

iudicii subtilitate

de

hoc versu

iudicavit

Wilamowitzius,

NGG

1893,

743.

^)

Cfr.

Eduardus

Meyer,

Geschichte

des

Altertums

III,

§

84.

')

Arrianus

(Anab.

VII

21,

5)

de

Mesopotamia

:

lAvcjdrjs

^)

cc^^f]

yn

>«al

nriAbg

ij

7toAA.ij

ai)Tfjs.

Ex iis

qui

nostra

quidem

memoria

Syriam peragraverunt,



86

De hymno Apollinis

bidum esse.

At

hoc Callimachi rainime

intererat:

voluit enim

quempiam

magnum

fluvium;

Xilum sacrum amnem Alexandriam ad-

labens

exemplum ponere non

hcebat;

Euphrates,

utpote

qui satis

remotus esset,

speciem quasi

fabulosam praebebat.

—

109

sq.

ita

interpretor quasi

scriptum esset

: la noXXa e/./.si no/da

X.vfiaxa

yfjQ y.al jio?./.dv ovQfpeTOv

icp' vdari:

id

est

ta

no/J.d

temporale

adverbium

ad

verbum ambabus

sententiis

commune refero,

nolXov

ad

posterius

obiectum positum etiam

ad

prius

audiendum

esse

cen-

seo ;

si quis

enim

ahter

inteUegat,

la

no/./.d

adiectivum

esse exi-

stimet

atque

cum illo

/.vîaxa

iungat, quod

iam discrimen

inter

za

noXud

et

noXXov

sit?

etiam

quid

sibi

vult

articulus

ille

adiectivo

additus? nam

„pleraeque sordes

sententiae parum accomodatum

est. Immo et

xu

no?.?.d

et

no?.Mv

semel ponuntur, bis intellegenda

sunt;

Tu

no/J-d

sententiae

initio

collocatum est, nokXov

posteriori

tantum

obiecto

additum.

Voluit scilicet qui scripsit

eum

qui

legeret

quasi in eiTorem

induci.

—

Scribendi genus poetae

cum

facihs

tum

minus accurati

cum

flumine

lutulento

pariter

contuht

Horatius

sm??.

I

4,

11

cum

flueret

J-utulentus.

—

110—112

Versibus

qui iam

secuntur

parvum

carmen

omnibus

numeris

absolutum

atque

per-

fectum

cum

aquae puritate

compai'atur,

qua

Melissae Cereris

simulacrum

lavant;

vSojq

enim

lavationis

in usum

a

Melissis

haustum

esse

propterea

accipio,

quod, quantum

scio,

ab

antiquis

dis

aqua

nunquam

sacrificatum

est. „At

de Cereris

simulacro

a

Melissis

lauto

prorsus

nihil traditum

est. At

quot

testimonia de

Melissis

Cereris

vel mj^stidibus

vel sacerdotibus supersunt praeter

hunc

Callimachi

locum quem disceptamus?

Item per

unum Callimachum

novhnus

Argis

Palladium

lavari

solitum esse.

Consentaneum

est

talium

rituum, qui

fuissent

cuiusque

civitatis

singulares,

memoriam

aut

evanuisse

aut

ab

uno teste,

docto

aliquo

alexandrino,

ser-

vatam

esse.

Accedit

quod, ni

fallor, vestigium

huius

ritus

in

Cereris

sacris alibi

quoque

servatum

est,

quod antequam

investi-

gemus,

necesse

est nonnuUa

aha

tractare.

Porphyrius

(de

antr.

nymph.

18)

narrat Cereris

sacerdotes ab

scripsit

Sachau

lutum

riparum

Euphratis

equitibus obstaculo

esse

(Reise

in Sj'rien

und

Mesopotamien

261).

Quud

Plinius

(n.

h. XVIII

162)

negat

Euphratem

Tigrim-

que limum

invehere,

sicut

in

Aegj^pto

Nilum.

non contra

facit:

vult

enim

ad

invehere

vocem

agris

audiri

:

non

esse

certa

tempora,

quibus

Euphi-ates

abundans

pinguem

faecem

agris

illinat

sicut

Nilus,

ut

agricolarum opera

quasi

super-

vacanea

sint.



De

vv.

110—112

87

antiquis

fiEXtaaag

dictas

esse

*)

;

non

sacerdotes sed

fivaTidag

ita

appellatas esse

Hesychius

(s.

v.)

tradidit.

Servii interpolati

ad

Aen.

I

430

testimonio

haec

quaestio

non

dirimitur:

cum

enim

fabulam

narret,

MeHssam

Cereris sacerdotem

fuisse,

quae cum secreta

sibi

a Cerere

commissa patefacere noluisset,

a muHeribus

iratis

dis-

cerpta

esset,

ab

ea

apibus

fisAiaaag

nomen

inditum

esse,

illam

sa-

cerdotem vocat, de

eadem

tamen taHa

narrat,

quae non

minus

bene

in

quancumque myslida cadant. Item schoHastarum ad

illum

Pindari

locum

(P. IV

104),

quem

in

adnotatione

exscripsi,

fteZiaoag

alter

primitus

Gereris sacerdotes,

alter

lac, neql

%a

&eia

xal

fivoTixa

SiaTsAovaag,

id

est

initiatas,

appellari

affirmat.

Neque

e

Pindari

fragmento,

(juod

hic

affertur

(in Schroderi editione

maiore

numero

158 insignitur),

elucet

utri

credendum

sit: nihil

enim

aliud

exscribitur,

nisi

iHae

voces

lalg

leQaioi

fieXiaaaig

Teg-

netai,

deus

scilicet nescio

qui, forsitan

Ceres.

Atque tamen

cer-

tara

causam necesse est fuisse cur

in

controversia

esset,

fieXiaoai

utrum

sacerdotes

an

mystidas

significaret.

Nonne

igitur

iUud

nomen

a reHgione

sumptum

est, quae

Cereris

m^^steriis

contineretur?

a

qua

alia, nisi

ab

Eleusinia

sive

genuina

sive alio

translata?

Atque

nomen Cereris

Arioi

inde

pariter

arcessitum

esse,

si

quis

testimonia

perpenderit,

verisimile

apparebit.

In

hjnnno

Cereris

homerico,

carmine Attico,

illa cum

bis

in errorum narratione

idque

in

formula

{noTvia

Ai]d>

v.

47.211)

tum

tertium

in

invocatione

extrema

Ar]d)

appellatm*, ubi soUemne

erat

deum

proprio

nomine

vocari. Atque

hoc

certe

loco

Ula

vox

non quasi

quaedam

Cereris

enixAtjoig adhibetur, verum quasi legitimum nomen: cognomen

')

Sequentibus vocibus

chg

Trjg

xôviag

d-sccg

fivoTiSag

nihil tribuo:

addi-

tamentum

enim

sunt

ipsius Porphyrii,

qui

intellegi

velit

illas

sacerdotes prop-

terea

apes

dictas esse, „utpote

quae

inferorum mysteriis iuitiatae essent .

Paullo

ante

scilicet dixerat mortuorum animas

fieAlaoag

appellatas esse.

He-

sychium

vero a Porphyrio pendere

minime verisimile

est.

—

Etiam

aliarum

dearani

antistites,

ut Magnae

Matris et Apollinis.

fiÂiaaai

appellabantur.

ApoUinis

sacerdotem

delphicam

fîXiaaav

iam

Pindarus Pyth.

IV

104

appellavit

(5

fidxaQ

vlk

IIoXvfivuaTov,

ah

6'

iv

TovTq)

Aoycfi

XQV^f-^S

&Q&o)aBV

fieXiaaag

AeXcpidog

avTof^dTq)

xeAdSq).

Atque

fortasse

fuit,

cum

auguria ab

apium susurro

caperentur,

ut

Thriae h.

in Merc.

v.

558

quasi quaedam apes describuntur, id

quod

tamen

aliter quoque

explicari potest.

Cfr. etiam quae

disputavimus ad

huius hymni

v.

45.

Complura,

non

omnia,

de MeAiaaaig sacerdotibus

testimonia

coUegit

Robert-Tomow,

de

apium

melUsque apud

veteres

significatione

(Berolini 189B),

p.

91&qq.;

nonnulla addidit

A.

B.

Cook,

J.

H.

St.

XV

1895,

14.



88

De

hymno

ApolUnis

enim

draaoa,

qiiod adiectivo adiungi

non poterat,

additur;

cum

illo

Arôj

nomeii

KoQi^g

proprium

IlEQGEcpovEia

iungitur

atque

copulatur

(v.

490

sqq.)

dXl'

dy ÊAEvatvog

^voEoor^g

dfifiov

Exovoai

xai

IldQov

dfi(fiQvxt]v

AvxQOiva te

jiETQfiEvra, n&cvia

dy?<.a6di£)Q'

Ci)Qi](p6QE,

At]oT

dvaooa, avxr]

xal

kovqt] nEQiy.aAXi]g

IlEQOECpovEia.

Item

tragoediarum poetae

non

quamlibet

Cererem

sed unam

cer-

tam,

Eleusiiiiam,

illo

nomine

indicarunt.

Sophocles

enim

(Antig.

V.

1119)

Liberum

dixit

/nEdEiv

nayy.oivoig

E?.Evoiviag

Arôvg

iv

xdXjioig]

Euripides

(Suppl.

v.

290)

in

fabula

eleusinia

escharam

eleusiniam

Cereris

oEfirccg

Ariovg

EoydQctg

dixit; rursus

(Hel.

v.

1322)

in

narratione

de

Cereris

filiam

quaerentis

erroribus,

in

narratione

id

est

eleusinia,

id tceqI

naQ&Evoj

ArjOi

d^vficooafiEvcx

ab

love

nun-

tium

missum esse narravit.

Aristophanes (Plut.

515)

ita

agricolae

officium

indicavit:

yijg dQ^xQoig Qi]âg

ddnEdov y.aQJiov

Ariovg

dsQi-

oaodâi,

scilicet

de fabula

cogitat,

qua Ceres

Eleusinios

primos

et

serendi et metendi artem

docuisse ferebatur; quamquam minime

nego

hoc

loco liberioris iUius

vocis A7]ovg

usurpationis

vestigia

prima

conspici, quae mox aetate heUenistica pervaluit

^).

Nostrae

vero

opinioni

non

tantum

favet,

quod

consuetudo

usque

ad

ae-

tatem

infimam obtinuit in titulis sepulcrorum

sacerdotum

eleu-

siniorum

illam deam

Ai](b

appellandi

(nam

et ilh tituh, quot quidem

novi

omnes [IG

III

700.

713.

718.

737. 900.

1311]

aetate demum

imperatorum

romanorum

conscripti sunt,

ut

suspicari

liceat

illud

vocabulum

a

poetarum

usu

arcessitum

esse,

et

sacerdotes

cum

Lernaei [IG

IV

666]

tum

Epidaurh

[IG IV 1001

—

1002]

III

p.

Ghr.

n.

saeculo

Cererem

suam

Ai^cb appeUaverunt),

quantum quod

Clemens

Alexandrinus,

quo

loco fabulas sive eleusinias sive certe

ab

eleusiniis

derivatas enarrat ),

Cererem semper A7]co

nominat,

ut

Protr.

1

1

,

20 Stahl.

Ar]6)

xal K6Qt]

dQdfia

ijdt] EyEVEa&i]v

fiv-

axiy.bv

y.al

ti]v

nAdv7]v

y.al

%i]v

dQnayi]v

y.al

%b nEvdôg

avxalv

EZEvolg

dctdovxEl;

13,

2

ArjOvg

fivoxr^Qia;

13,

4

firjvig

. .

.

T?/g

Ai]ovg,

^g

di]

x^Q''^

BQifid)

nQOoayoQEVEad-ai XEyETai:

13,

15

fiiyvvTai

d'

^)

Afferre

satis

sit

eiusdem

Callimachi

fr.

48;

Theocr.

VII3;

Apollonii

IV

896.986;

AP

VI

.31,

VII

209,

IX

19,8;

hymnos

orphicos. Verisimile

profecto

est

Oallimachum

eo loco ubi

sacra

describuntur,

a

consuetudine

sacrorum sol-

lemni

non

discessisse.

-)

In

hanc

enim

opinionem non levibus

de

causis

incUnat

Pringsheim

p.

49

egregiae

dissertationis

Bonnensis.

quae

inscribitur

Archdologische Beitidge

zur

Geschichte

des

eleusinischen

Kultcs

(Monachiae

1905).



De vv.

110—112

89

add-ig

6 yEvrijoag

obxool Zsvg

TJj

ÊQQeqxxitri

Tfj

d^vyarQl

fisxa

xijv

/ifjTEQa

xr}v

Ar](b;

15,

22

d2.(i)fiEvrj

yccQ

f]

Arioj

jcata

^rjxrjoiv

xrjg

d-vyajQog

T/]g

KoQrjg tieqI

Trjv 'EXEvoiva:

16,

4

Êvioaoa

t)

Bav-

/3a>

xt]v

Ai]6)^

ut

eius

animum

efferat,

saisius quam

honestius

iocatur*),

^

dh

(16,

8)

TEQjiExai

tfj

oipEi

/}

Arjo).

An

credamus

illum

librum aliquem

minime

vulgarem

in

suum

usum

conver-

tisse

(quae

enim narrat

et

accurata

sunt

et

non

tam pervulgata,

ut ea

undique ])romere

potuerit),

nomini

vei'0

Arj^rjcrjQ

vocabulum

Ai](b a

poetarum

consuetudine

arreptum

per

iibidinem

quandam

substituisse?

At

Stephani

Byzantini

testimonio

impedimm',

quo-

minus

credamus

unam

Cererem

Eieusiniam

ita

appellatam

esse.

Sub

voce

enim

FecpvQa

ab

hoc

Tanagrae

nomine

antiquo

FEcpv-

Qaiav

Ai](b

appeliatam

esse

dicit,

id

est,

ut

aiunt,

Gererem

iliam

'Axaiiui',

cuius

religionem Tanagra

Athenas

transiatam esse

narra-

verit

Herodotus

V

61,

At

iilud

Ar](j)

non

in

codicibus

traditur

sed

e

codicum

lectionibus

?^7/w,

r]dvv

restitutum est,

verisimihter

id

quidem, sed

tamen

restitutum,

ut

non iiceat

illa

iectione

quasi

tradita

niti. At

fingamus

apud

Stephanum

i)

FEcpvQaia

Ay]6)

traditum

esse,

quid

inde

consequitur?

Nam,

ut

mittamus

fieri

potuisse

ut

ille hanc

giossam

e

poetis

hellenisticae

aetatis

prorae-

ret,

quis

iam spondeat

Stephanum

cultum

Tanagraeum

Gereris

xT]g

rE(pvQaiag

novisse?

Ex

Herodoti

enim

(V

57)

narratione hoc

unum conciudendum

est,

Gephyraeos,

qui

reiigionem

Gereris

'Axaiag

quasi

quandam

pecuiiarem et

propriam

colerent,

gentem

atheniensem

fuisse,

quae

se

primitus

Eretriae

habitasse,

inde

Tanagram venisse,

tum a

Boeotis

aiiquanto

post

Laodamantem

Eteociis fiiium

Thebarum

regem

puisam

Athenas

concessisse

praedicaret. Opinationes

iilae

Gephyraeorum

erant,

inde fortasse

derivatae,

quod

Tanagrae

nomen

mytliicum riq^vQa

esset,

ut

Hecataeus

(apud

Stephanum s.

v.)

testimonio est.

Quantura

iilius

gentis coniecturis

tribuaraus,

penes

nos est;

cuitum

vero

tana-

graeum

Gereris Gephyraeae

Stephanus

certe non

testatur;

si

quis

enim nomen

dei

alicuius

a

certo

ioco

repetit,

ipse

confitetur

iilam

religionera

iam

sedes

rautasse.

Accedit

quod

reiigionis

Gereris

FEcpvQaiag atticae

testimoniura

etiara nunc

superest,

in

Et^-moio-

gico

Magno

s.

v.

FEcpvQElg-

di^fiog

'AxTixog,

ddÊv

xai

FE^pvQaia

Ar]-

^)

De his lusibus

cfr.

Dielesii

disputatio,

Miscellanea

Salinas

(Panormi

1907),

3sqq.



90

1^6

hymno Apollinis

(jirjxriQ.

Sane

lexicographus vehementer erravit,

cum demum cum

gente

confunderet ;

sed

veriloquio

illo

demonstratur

ab

eo

reUgio-

nem

atheniensem

respici.

Quid

si unum eiusdem deae

voca-

bulum

atheniense Etj-mologus

a gente

Attica, quam sane falso

dfliiov

appellat,

Stephanus vero ab

illius

urbis

nomine

a quo

se

oriundam

ea gens

credebat

derivarunt, uterque suo

periculo Hero-

dotum

exprimens?

Nonne, hoc

si

sumimus,

discrepantia illa facil-

hme

expHcatur? Si vero

rehgio

illa attica

fuit,

nullo negotio

percipitur,

quomodo

nomen

Gereris

Eleusiniae

in

eandem trans-

latum sit.

Atque etiam

certa

fuit

fortasse

causa,

quae

huic

con-

fusioni

faveret.

Nam,

sive

Etj^mologo

credimus

reg^vQaiovg

atque

r£(pvQaiav

cum

ponte

componenti in via

Eleusinia,

illo

nobihssimo

scilicet

in

quo

sollemne

erat

m}'stas inter

se

vel

etiam

clarissimos

quosque cives et

irridere et

conviciari

'),

sive

etiam ilh

fidem

re-

cusamus,

concedamus necesse

est

nuUo

modo

fieri

potuisse,

ut

Athenienses Gererem Fe^pvQaiav

al) illa

dea

separarent,

cuius

in

honorem

ol jEffVQioîoi

instituti crederentur.

x\tque

nescio

an

Stephani testimonium

ddigenter perpensum

opinioni

nostrae

potius

favere

quam

obstare

videatur.

Atque

tamen, quamquam

tam

multa

eo

conspirare

videntur

ut credamus

GaUimachum AovTQocpoQiav

eleusiniam

respexisse,

una

certa

causa

impedimur,

quominus

iUam

sententiam

recipiamus.

MeAiaaag

enim Gereris sacerdotes

iUe appeUavit,

cuius

cognomi-

nis

neque

in

fastis Eleusiniis neque

in

rationibus

neque

in

legi-

bus

sacris uUa

mentio

superest,

cum tamen iUa documenta

tam

multa

et

tam

accurate

verbis

concepta

sint,

ut

casui et fortunae

vix

locus

detur.

Dixerit

quispiam

GaUimachum

iUas suo Marte

ita

nominasse,

ut

imaginem quandam

omnibus numeris

absohitam

atque

perfec-

tam

sacri

ahcuius

purissimi

ocuhs

proponeret.

Atque

iUum

id

vo-

luisse, etiam

consecutum

esse apparet.

Mshaaai

enim

etsi

sacerdotes

dicuntur, nemo

ex

iis

qui legerent

erat

quin

simul

cogitaret de

bestiohs

iUis

quae

omnium

purissimae

haberentur,

cum

et

coitu

omnino

abstinere crederentur

)

et

nuUo

aUo cibo

')

De hac

consuetudine cfr.

potissimum,

praeter

hunc

Etymologici

locum

quem modo exposuimus,

Hesychius

sub

vocibus

yetpvQis

et

yecpvQiaTai.

)

Aristoteles

hist.

anim. E

553

a

17

7i£()l Sh

ttiv

yeveoLv

zwv

fie/.izzwv

oi)

Tov aiTov

TQonov

TidvTeg

hTToAafA^^dvovaiv

;

sunt

enim

qui

contendant

ov

liKTetv

oi6'

dyeveo&ai zug

fieAiTTug,

d.X?M

cpeQeiv

tov

yovov,

nal

(fjeQeiv

oi

fihv

dnb

tov

av&ovg Tov

kuXAvvtqov,

ol

6'

dnb tov

dvdôvg

tov

y.aAdftov,

dAAot.

6'

dnb

tov

uvdôvg



De

vv.

110—112

91

vescerentur

nisi

florum suco. Ut

Euripides Hippohiuni

(v.

75sqq.)

coronam

Dianae

obtulisse

fecit

e

prato,

eV^'

ome

7ioi[iijv

dîoi

(peQÊiv

ÔTCt oin

fjA&e

noi oidaQog, dXX'

dxrjQaTOV îehaoa

^siîmv'

fjQtvi]

diEQxeTCii,

Aidcjg de noTaîiaioi

zrjnevei

dQoaoig.

Sequitur

ex

illo prato

flores

colligere

illis

tantum licere,

quibus

pudicitia

innata

sit. Haec scio,

at

Callimachus

cum

elegantis.simus

tum

se-

verior,

etiam putidior

fuit quam ut nomen

sacerdotum de

religione

in

religionem

transferret.

Gonicere

fortasse

licet

descriptionem

illam

non

in

caere-

monias

Eleusiniorum

atticorum cadere,

sed

in

mysteria

quae

illa

aetate

in

pago

cognomine

alexandrino

habita

sint,

ubi

ipse

CalUmachus

adulescens

pueros

Htteras docuerat^).

Simile

est

quod

hymno

sexto sacra

describuntur eaque

mystica Cereris

in

honorem non

in

Attica

sed

Alexandriae facta.

Pariter

Clementem

Alexandiînum

alexandrinam

rehgionem, non

atticam,

illis locis

quos exscripsi,

respexisse

satis

idoneis

de

causis

conclusit

Prings-

heim

(p.

49).

Ea

tantum de

causa

certum

aUquid adseverare

du-

bito,

quod

fons

sacer potius

in Athenienses vel

in

quospiam aUos

quadrare

videtur

quam

in

Alexandrinos,

qui

Nilum

biberint.

ovx dnb

navTog

vSojq

q)OQeovai

fieZiaaai

singulariter dictum

est,

ita tamen ut

praestet tradita

interpretari

quam coniectura

temptare; ad

illud

enim

quod est

navTdg

a

voce

quae

confestim

sequi-

tur

vdoiQ

sive

ipsum

verbum

vdaxog

sive

notio

cognata

supplenda

est.

Vel

difficiliora

sunt

quae

secuntur.

Vahlenus enmi

(p.826

adn. l)totam

sententiam

ita

interpretatur, quasi

scriptun: exstaret, dX?.'

dxQov

donov

oXiyTjc, hûdog

(poQEOvaiv, ijxig na&aQ'^ xe

nai

dxQaavxog

dvEQnEi nidaxog e^

ieQf^g\

voces

enim

6Aiyi] Xi^dg

pronominis

relativi, quod

ad

eas

referatur, casu

attractas

esse. At,

si

CaUi-

machus

ita

scripsisset,

omnem

operam

dedisse

videretur,

ut

eos

qui

legerent

in

errorem

inducei'et :

quicumque

enim

liberamente

hanc

verborum comprehensionem

legerit,

credet

oUyi]

Xi^dg

et

ukqov

uoTov

ex

nuQuAZrjAov,

ut

aiunt,

posita esse.

Quaesiverit

quispiam,

cuius rei

oAiyt] Xi[]ug,

parva vena

(nam venam

inteUegi

iam

opus

est), dxQov donov

sit. Atque

concedendum

est

dxQov

doixov

eam

notionem

flagitare

quae

plerumque

genetivo

partitivo

exprimitur;

Callimachus

enim iUam

iuncturam e

Pindaro

prompsit,

qui cum

iUa

TfjS

i^Miag.

Quod

animal purius

mente

effingi

potest

quam

quod e

floribus

nascatur?

Cfr.

de

gen.

anim. PTSOaS.

1) Cfr. Suidas

s.

v.

KaAAcfâxos-



92

De

hymno

Apollinis

semper

ita

utitur

ut

diximus,

tum

etiam (Isthm.

VII

25)

aocpiag

dxQov

doixov

scripsit. At

ita

prorsus ex

iUo

nidayioc,

e^

leQfjg

id

quod

est vdarog

ad

dxQov dojtov

cogitatione supplendum

est

ut ex

illo

vdo)Q

ad

djib

naviog

notio cognata;

atque

etiam

nescio

an

hoc

audacius

dictum

sit quam istud.

Ita

fere

igitur

ille

locus

interpretandus

est:

„Non ab

omni (lacu vel flumine) Gereri

aquam

meHssae

portant,

sed a

vena

tantum

quae,

aquae

purissi-

mus

quidam

flos,

e

sacro fonte

saHt.

113

In

hoc

versu

cur

lectionem

schoHi

ad Gregoriura

Nazi-

anzenum 0d-6vog

illi

verbo,

quod in

CâUimachi

Hbris

scriptura ex-

stat

0d-6Qog,

praetulerimus,

e

disputationibus

nostris

iam

satis

supenpie

eluxit:

Qd-oQog

enim nuHa

certa

persona

fuit, quae

cum

Momo

coniungi

posset;

Phthonus

cum Momo

consociatus esse

etiam

traditur. Quod

Wilamowitzius (Gottinger

Nachrichten

1893,

p.

745

adn.

2)

structuram

huius

versus

6

dh

Maj/iiog,

Iv

6 0d-6vog,

Evdâ vEoiio

cum

theocriteis

illis

in

Helenae

epithalamio comparat

(XVIII

16)

^Qxof.iivoi

Toi

ig

^jiaQrav,

uueq

5)AAoi.

aQioiEEg

wg

dvvoaio,

nodum

in scirpo

quaerere

videtur.

Nam,

quamquam

minime

negamus

CalHmachum

ita

loqui

potuisse

ut

verbum

sub-

stantivum

reticeret,

adverbium

status

cum adverbio

motus

con-

funderet,

quod

motus

notio praecederet,

multo

planius

ille

locu-

tus videtur esse:

neque enim uUum

aHud

vocabulum

reticuit

nisi

in

sententia relativa

verlûm

veniendi,

quod

in

sententia

principali positum est.

Interpretandum est:

„Utinam

Momus eo-

dem,

id

est

in

malam

rem,

abeat,

quo

iam

Phthonus

caelo ab

love

pulsus

abiit.



IT.

De

fabulis

cyrenaeis.

1

Hymnuin in

ApoUinem

non

penitus

intelleget

nisi

([ui

fabulas

de

Cyrena

heroina

et

de Cyrenis

urbe

penitus norit.

Quas singu-

laribus

libellis

cum abhinc complures

annos

Franciscus

Studniczka*),

tum

nuper Ludolphus

Malten'^)

ita prosecuti

sunt,

ut

plurimorum

plausum

ferrent.

Ego

vero, quamquam

utriusque

et diligentiae

et

acumini

meritas laudes non

detrecto,

facere tamen

non

possum

quin confitear

nondum

omnes mihi

scrupulos

esse

exemptos,

etiam

me

censere

Maltenium de

comphunbus

rebus

minus

recte

sensisse

quam Studiiiczkam.

Totam

autem

illam

quaestionem

inde

ab

umbihco rursus

repetendam

esse

duco,

ita

tamen

ut

quae

iam

extricata

sint,

in

iis

quam

brevissime

commorer,

minus

gravia

etiam

omnino omittam.

A Cyrena

ordior.

Quam

Callimachus

(v.

90sqq.)

Theraeos

Carnea

primum

in

Libya

agentes

cum

Apolline

de Myrtussa

benivole

spectasse fecit,

ubi

leonem

Eurypyli

gregis

vastatorem

necasset.

Pindarus

cecinerat (Pyth.

IX

5

—

70)

Apollinem in

Pelii

valle

Cyrenen

H^psei,

regis

ThessaH,

filiam,

quam

Creusa

nympha

Peneo

genuisset,

cum

leone

sine

armis

luctantem

vehementer

mu-atum

esse,

ilHusque

amore

percussum

e

Chirone

centauro quae-

sivisse, quis iha

virgo

esset.

Cui

Centaurum

respondisse

se

mirari,

qua

de

causa

qui omnia

nosset,

se

de

iUius

nomine percontaretur

illam

vero ei destinatam

esse

uxorem,

quam in Libyani

secum

raperet,

ubi

postea

urbem

clarissimam

ab

ea

appellatum

iri; in

praesentia fore

ut puer

ab ea nasceretur

Aristaeus,

quem

Mer-

*)

F. Studniczka,

Kyrene,

Lipsiae 1890.

^)

L. Malten, Kyrene,

Berlin,

Weidmann 1911

(Philologische

Untersuchungeu

XX).

Ex

illis qui Maltenii libri censuram publici

iuris fecerunt

vel

etiam

Maltenil

copiis

usi

ipsi

de fabulis

cyrenaicis

disputaverunt, honoris

causa

nomino:

V. Costanzi,

Ausonia

VI

1911,

27

sqq.,

A. Ferrabino, Atti

di Torino

XLVII

505

sqq., Aly,

B.

ph.

Woch.

1912,

1033

sqq.

Ante

Maltenium

plurima

enucleaverat

A.

Gercke,

Hermae XLI

1906,

447 sqq.



94

De fabulis

cyrenaeis

curius

et

Horae

educarent

et

immortalem

redderent. Ghironis

vaticinium

mox

impletum

esse.

Inde

quod

Chiron

Apollinem risisset, qui,

cum

omnia sciret,

semideum tamen

quae

futura essent interrogasset

,

recte con-

cluserat

Studniczka

(p.

41)

Pindarum

adversus

certum poetam

pu-

gnare,

quem,

qua fuerat

simplicitate rustica

atque agresti,

fugisset

Apollinem deum vatem

ipsum vaticinio

non

indigere:

neque

enim

fieri potuisse,

ut

Pindarus

ipse

talia fingeret,

quae

sibi statim re-

darguere

opus esset.

Addere

potuit

verbis

illis

Chironis

calli-

dissimis

(v.

51 sqq.)

xama

nooic,

ixeo

(Sdaaav tdvde y.al

jneA^êig

vTiEQ

jidvTov

Aiog

eôxov

tioxI xdnov Evely.ai

reprehensionem quan-

dam

Apollinis

adumbrari:

voluit enim

Centaurus: „tecum

ea

com-

municabo,

quae

tamen ipse penitus noris;

maritus, eo

animo

ut

G}Tenem uxorem ducas,

huc venisti,

illud licet

dissimules ;

eum

scilicet mendacii

tecte

insimulat. Nomen

carminis

quo Ghi-

ronis

cum

ApolHne

colloquium, Cyrene rapta,

Aristaeus natus

continebantur

, schoHasta

Pindari ad

v.

6

suppeditavit

,

Hesiodi

Eoeam;

idem primos

nobis versus

servavit:

f)

oXri

0dîrj XaglTMV

dno

xd?J.og

^xovoa

IlrjVeiov

naq'

&So)q

ya/Jj

valeoy.e

KvQrivi].

Studniczkae rationes

et firmavit et

exaedificavit

Maltenius

(p.

1

sqq.)

aliquantum tamen ultra fines progressus.

Apollonius

enim

continuo

post

Gyrenae

nuptias

Aristaei

vitam (II 606 sqq.)

enarrat,

Musas eum eduxisse

usque

ad

nuptias suique gregis

pas-

torem

fecisse; eum

postea

ab

insularum incoHs arcessitum

sociis

ex

Arcadia

congregatis Ceum migi'asse,

ibi

Sirii

iram placasse ara

lovi

'Iy.iA.uiio

constituta

et re

divina ambobus illis

diis

facta:

tum

enim

statim

etesias

flare

coepisse

et

quadraginta

dies spirasse;

usque

vero

ab

illa

aetate

Ceos

religionem

Canis coluisse. Quod

Apollonius

hunc cxcursum

de etesiis

(nihil

enim

ad reliquam

narra-

tionem

facit) ita

introducit

(II

500)

KvQr/vt] necpaxai

xig e?.og

ndQa

Ilyjveiolo

i.iri?.a

vefieiv

nQOTeQoiai nuQ^

dvdQuai,

ita

concludit

yai

%d

(lev

ojg

vdeovxai, inde

Maltenius

(p.

11

sq.)

effecit totam historiam

iUinc

manasse unde priorem partem, Cyrenae

raptus

descriptionem,

ex Eoea. Quae primo

adspectu

recte

conclusa

esse

videntur,

at-

que

etiam

Cydippae GaUimaclieae

fragmento

oxyrhynchio

com-

parato

potius

stabiHuntur

quam

labefactantur:

Callimachus

enim

et

Aristaeum

et

illos commemoravit

(v.

33sqq), qui

e

sacerdotibus

sunt

'Jy.fiiov,

oloi

^£fii]/.ev

ui

ovQeog

dfi^djveooiv

nQr^vveiv

%a-

Xenriv

MaiQav

dveQxofievrjv,

aixeto&ai

%b

6'

drjfia

naQal Aiog

^

te

&a-



De Cyrena rapta.

De

Cyrenae

Eoea.

95

fiivol

nXijoaovTai Xiveaic,

dQTvyeg

iv

ve(peAaig

*).

Quae tam

similia

sunt apollonianorum illorum

xal

îoiîbv

nobjoe

fieyav

Aibg 'Ix-

fiaioio,

ieQa t'

ev

eQQeêv

ev

ovQeoiv

dareQi

xeivco

2eiQi(p

avxi^

te

KQOvidi]

Aii'

toTo

d'

exrjti

yaiav

ejiiifwxovaiv

izrjaiai

ix Aibg

avQui

iiftata

TeaaaQuxovxa'

Kew

d' exi

vvv

leQijeg dvxoXeoiv

tiqo-

jidQoid-e

Kvvbg

êôvai

d-vt]Zdg, ut

necesse sit existimare

Apol-

lonium

etiam

hoc

loco, ut solet,

Gallimachum

secutum

esse: utro-

que

enim

loco non

tantum

eadem narrantur,

sed

sacrificia in

summis

montibus

fieri

commemoratur,

utroque loco

venti

sacri-

ficiis

quasi

coacti

spirare

dicuntur,

utroque loco

sacerdotes

etiam

in

posterum illos

i'itus

servasse

narrantur.

Sed

manifestum

est

Apollonium

non uno

Gallimacho

usum

esse sed

verba verbis

GaUi-

machi aptasse,

res

ex

eodem

fonte

derivasse

e

quo

Callimachum.

Nam Gallimachus

Maerae, unius

e

Pleiadibus,

ortum,

Apol-

lonius Ganis

ardorem

commemorat;

ApoUonius

Aristaeum

populum

ex

Arcadia

congregasse narrat,

Gallimachus

reticet. Quae

per

se

etiamsi aliter

explicari

fortasse

possunt,

e communi tamen

fonte

repeti

debebunt,

simulatque

constiterit Gallimachum illam

fabulam

non ipsum

invenisse sed

e

vetustiore

auctore

derivasse.

Hic

vero

ita

e transcursu

eam

potius

adumbrat

quam

enarrat,

quasi

omni-

bus

qui

legant

nota

sit;

quod certissimum

argumentum

est.

Usque adhuc

Malteni

rationes potius

confirmavimus

quam

labefactavimus.

Atque tamen

sunt, ut

dixi,

quae

dubitationem

faciant.

Pindarus enim

scripsit

Aristaeum

heroina

natum ab

Horis

et

Gaea immortalem

deum

nectare

et

ambrosia in labella

in-

stillatis

factum

esse:

xal d' iniyovvidiov

d^r]xdfA.evai §Qe(pog avxalg,

vexxuQ

iv

xeiXeaai kul

dfi^Qoaiav

OTdôiai,

d-i]aovTai xe

viv

d&d-

varov,

Zfiva

xui uyvbv

AnoXXoiv

,

uvdQuai

x^Qf^^

cpiXoig,

dy%iaT0v

dndova

fir^Xiov, 'AyQeu

xui

Ndfiiov,

%olg

d' AQLaxalov KuXelv.

At-

que

haec ab Eoea

fluxisse, non

ab ipso Pindaro inventa

esse,

testimonio

est Servius ad

Georg.

I 14

Aristaeum

invocat

.

.

.,

quem

Hesiodus

dicit

Apollinem pastoralem.

Num Aristaeus hic

apolloni-

*)

Quae

praecedunt, exscribere nolui, nam

v.

33

neque

sanum

censeo ueque

ipse

sanare

possum:

traditur

aitaQ

6

Keiog

yafi^Qdg

'AQiataiov

. . .

Tiog

dfiq>^

leQoJv,

sed

rt

incerta^

fi

in

dfiqtC,

ut videtur, transductum. Quae Wilamowitzius

ita

emendata

supplevit 'Aqioxalov

\?^ri\i,tog

d.fA.cp'

leQu>v. Sed

ex

ApoUonio

dis-

cimus

hoc loco

Aristaeum, non

lovem,

'TKfiaTov

appellatum esse,

sed

Jx^tov lovis

nomen

fuisse,

cui Aristaeus

aram

coiistituisset.

Neque

ergo

Aristaei,

sed lovis

sacerdotes

exspectantur.



96

^^

fabulis

cyrenaeis

aniis se

quasi deum praestat, qui

orbem

terrae pererrat, ut ara

lovi

constituta,

Sirio

re divina

facta pestilentiam arcessat? Hercules

totum

terrarum orbem

pererravit, ut

genus humanum

a

monstris

lilDeraret,

multa

passus

multa

et

magna

gessit,

sed

morte

demum

in

superos

sublatus est.

At

dixerit quispiam

non

tam

multa exempla

heroum

exstare,

qui

dei facti

sint,

ut certi quid

concludere liceat.

Id

quidem

libenter

concedo,

quamquam

ipse

animum

inducere non

possum,

qui immortalis

factus

sit,

Fortunae

subici;

sed

mordicus

teneo

non constare, utrum

Apollonius

ab una

Eoea pendeat

an

etiam a

carmine peculiari

de

Aristaeo

').

Nam

neque

testimonia

exstant

uUa

et

Aristaeo

in deorum

numerum

relato

Eoea

optime

concludi

poterat.

Neque

quod

Apollonius

excursum

nQoxEQoioiv

avdQUGiv

allatis introducit, verbis xal

%a

fiev

&>g

vdiovTai con-

cludit,

inde efficere licet illum omnia ex uno auctore prompsisse.

Utcumque autem res se

habet, tiegu Hesiodum

in

Eoea

Actaeonis

mortem,

Aristaei

et Autonoae

matris

maerorem

cecinisse.

Quid?

quod Autonoa

in Theogoniae

appendice

(v.

977)

comme-

moratur

AdTOVor^v

^'

yv

yf^fiev

'AQiataiog

iSad^vxccktjg,

id

testi-

monio

est

VII

a.

Chr.

n.

saeculo

Actaeonis

fabulam

notam

fuisse,

iUam in Eoeis exstitisse? Idque ea

de causa

quasi

certissimum

sibi sumunt, quod haec Theogoniae

pars

a

Pausania

(13,

1)

dnb tojv

£3i6jv %(x)v eg

xag

yvvaiHag,

id est ex Eoeis

citatur. At quis

spondet

Autonoen

non

nomen

fuisse

ad

stemma«delineandum

fictum

ab eo

qui

Actaeona

norit, eum

a

Diana

caecatum

nondum scierit?

Atque

ipsum

nomen idcirco compositum

esse

videtur,

ut

hexametro

*)

Discrepantiis

contra inter Pindarum

et Apollonium non

multum

tribuo.

Pindarus

narravit Mercurium Aristaeum

infantem

ad

Horas

et Gaeam

portasse;

Apollonius

Chirouem

illum

educasse.

Quod

non

tam

genuinum videtur:

Chiron

enim

e priore

fabulae

parte

in

posteriorem

tacile transferri

poterat.

Mercurius

nou

tam

facile inveniri. Pindarus

cecinit

Horas et Gaeam

illum

immortalem

fecisse;

ApoUonius

Musas eum medicinam

et

vaticinium

docuisse

eique

matri-

monium

parasse,

illum

immortalem

factum

reticet

;

non

sine

causa, Aristaeum

enim

heroem

existimavit, hv v.aXiovaiv

ÂyQsa

y.al

Kofiiov

TtoZvXrjioi

Alfiovifjsg.

Pinda-

rus

fecit Cyrenem in Libyam raptam a dea

Libya

receptam

esse.

Apollonius

a nymphis,

a7

Ai^vfjv

ivsftovzo

naQal

MvQxwaiov

alTioe,

id est,

ut

Maltenius

(p.

11)

e

IV 1230

sq.

recte

conclusit,

ab

'HQwaaaig,

sive

Matribus

libycis. Quae fabulae

forma

cum

doctiorem tum recentiorem speciem prae

se fert. Haec omnia fieri

potuit

ut

ipse

Apollonius primus

mutaret.

Sane,

simulatque

demonstraverimus caimen

cyrenaeum fuisse,

quo

et

Apollonius

et

Cailimachus

usi sint,

haec

quoque

non

iam

ab

ApoUonio

sed

ab

illo

carniine

repetemus; sed

illis

discrepantiis

in prae-

sentia

quasi argumento uti

non

licet.



De

Cyrenae Eoea

97

insereretur,

non

a

religionibus in

carmina esse

translatum.

„At

Stesichorus

(apud Pausaniam IX

2,

3)

et

Acusilaus

(apud Apol-

lodorum

personatum

III

30

sqq.) Actaeonem a

suis

canibus

lace-

ratum esse

narraverunt.

Qui

Stesichorus, quaeso? Complures

enim

nuper

rectissime

distinxit Wilamowitzius

(Sappho

und Simonides

233

sqq.).

„At Acusilaus certe carmina hesiodea

in

orationem

pedestrem

vertere

soluit. Quis spondet iUum uno

Hesiodo usum

esse, cum praesertim

illius

operis

misera

tantum

frustula servata

sint?

Equidem

non

nego

iam

satis

antiqua aetate narratum

esse

Actaeona, propterea

quod

deum quendam

laesisset, in

cervum

conversum a

suis

canibus

laceratum esse. Nam

et

Stesichorus,

quicumque

iste Stesichorus fuit,

et

Acusilaus et

Polygnotus, quem

Autonoen

et

Aristaeum

cervi

pellom manibus

sustinentem

et

cervi

peUi

insidentem pinxisse

testatur Pausanias

X

30,

5,

satis

antiqui

testes

ipsi sunt;

sed

pertinaciter nego

Hesiodum

in

Eoea

narrasse

deum

Aristaeum

fUium unicum amisisse

et orbum

maestam senectu-

tem egisse;

haec

enim in

deum

non quadrant.

Si

testimonia

exstarent,

aegre quidem,

sed

crederem tamen;

at non

exstant.

NihU

enim

inde

conckidi

potest,

quod

versus

nonnuUi

subrustici*

iUi

quidem

et

antiqui

de Actaeone a

canibus

discerpto ab

ApoUo-

doro

personato

(bybl.

III

32)

servati

sunt. Antiquos

enim

esse

acutissime

demonstravit

Maltenius

(p.

22)

: iUius

enim canes

Diana

ad necem

commovisse

videtur,

ipsi

tamen

Actaeonem

Aiog

tvvE-

oirioiv

interf

ecisse

;

id

quod

cum

Stesichori fabula

optime concinit,

quam

non

satis

accurate iUe

quidem

Pausanias

nobis

repraesen-

tat

IX

2,

3:

2Tf]oixoQog

6 'Iêqaloc,

eyQatpev

eXdcpov

neQiâXelv

deQfia

ÂxTaicovi

xr}v

dêov,

TiaQaotcevdôvodv

ol

tov

ix

xo)V

kv-

v<hv

d^dvarov, iva

dt) [li] yvvalaa

2efieAfjv

Adôi,

item cum

AcusUao,

qui narravit

lovem

Actaeoni suscensuisse,

quod

i/tvrj-

oxevoaio 2e/iieXr]v.

Quae

fabulae

forma et

genuina

(nam Actaeo-

nis

simUes

heroes e

fabulis

antiquis novimus complures,

ut exem-

pla

afferam, Tityum et

Orionem)

et

Ipostea

mutata est; GaUi-

machus enim

iam

narrat

Actaeonem

in eo peccasse,

quod

Dianam

nudam conspexisset.

Sed

antiqui

fuerint

iUi

versus

licet,

cur

demum

hesiodei?

vel,

ut cautius

loquamur,

quo

argumento

freti

Ulos

versus ad

Eoeam

de

Gyrena

et

Ai'istaeo

referamus

(nam

ut

carmen

de

Actaeone

Hesiodi

nomen

prae se

ferret,

fieri

potuisse

libenter

concedo)?

Quando

iUa fabulae

forma

loco mota

recentiori

cesserit,

Pasquali,

Quaestiones Callimacheae.

'



98

De fabulis cyrenaeis

omnino

non

constat;

utram

Polygnotus secutus

sit,

e

Pausaniae

descriptione

non

elucet.

Singularem

sibi

fabulam

Euripides,

ut

solet,

ipse

concinnavit (Bacch.

v.

337)

Dianam

venandi

aemulum

ultam

esse.

Timaeus vero aetate hellenistica iam

ineunte scripsit

(ap.

Diodor.

IV

81)

esse

qui

crederent Aristaeum spohis

in

Dianae

templo

dedicatis

huius

nuptias sibi adipisci

conatum esse;

quam

fabulam

e

vetustiore ita

detortam

esse apparet, ut

stuprum

re-

moveretur,

quod multis iam

offensioni

esset, amor

vero

de

Semela

in

Dianam transferretur, quae

Actaeonem ipsa

punivisse

narrare-

tur.

Atque,

ut

quae

sentio, aperiam,

Actaeon

Dianam

nudam

vidisse

aetate

fortasse

demum

heUenistica

narrari

coeptus

est.

Nam

et tanta deae verecundia

novicia videtur et consentaneum

est

Actaeonem

primum deam non

invitum

conspexisse,

sed

iUam

eo

animo

aucupatum esse, ut

eius

pulchritudine

frueretur.

Illos

versus

tamen,

cum

tam

non

elegantes sint,

equidem

satis antiquos iudico.

Ut

onniia

paucis

comprehendamus,

nullum

testimonium exstat

Hesiodum

in

Eoea

de

Gyrena

Actaeonem a canibus discerptum

narrasse;

etiam

constat

illum res adversas et flebUem

senectutem

Aristaei,

quem deum

existimaret,

vix

narrare

potuisse;

versus

de

Actaeone

apud

ApoUodorum

personatum traditos satis

antiquos

Ulos

quidem nuUa

causa

est

cur

ad Eoeam de Cyrena

referamus

^).

At,

si

me

audis,

iUud

carmen

Aristaeo

puero

in

deorum

numerum

relato, vel

etiam,

quod mihi

multo

minus verisimile

videtur,

Sirii

furore ab

eodem

placato concludebatur.

2

lam a

vestibuhs et

aditu in ipsa quaestionis

penetralia

trans-

grediamur:

Pindarus

cecmit

(Pyth.

V21

sqq.)

Gyrenen

feras Hj-psei

patris a pecore

arcuisse, in Pehi

(v.

5)

saltu

cum

leone sine armis

dimicasse,

GaUimachus (h.

in ApoU.

v.

91sqq.)

eam in

Myrtussa

coUe

cyrenaeo

leonem

interfecisse,

qui

Eurj^yh gi'eges

voraret.

^)

Nihil

in

hac

quaestione

illi comparationi

tribuo

quam

Maltenius

(p.

25)

inter

Eoeam de

Cyrena

a

se

restitutam et

Eoeam de

Coronlde

a

WUamowitzio

refectam

instituit.

Nam,

ut

omittam

Eoeas

sine

dubio

non

ab

uno poeta neque

una aetate

compositas

esse,

ut

concinnitatem

tam

accuratam

requirere

liceat,

similitudo inter illa

duo carmina

intercedit,

verum si

fatemur,

nuUa. Nam

Aristaeus, qui deorum

donis cumulatur, non

ipse

peccat,

ut Aesculapius,

verum

ipsius filius

Actaeon;

non Apollo

Actaeonem

ulciscitur,

sed

Diana;

Apollinis in

eo carmine,

quod

Maltenius

finxit,

partes

aliquae,

Delphorum vel

delphici

Apollinis prorsus

nullae

fuerunt.



Cyrene

utram

thessala an

libyssa

fuerit

99

Maltenius

(p.

57sqq.)

contendit Callimachum pristinam

huius

fa-

bulae memoriam

repraesentare.

Cuius

argumenta

quamquam

mibi

non

omnia pariter probantur, confiteor

tamen

illum id

effecisse,

quod

voluit;

qua

vero

de

causa

Hesiodus

C^Tenen

Hbycam

in

Thessaliam transtulerit,

quid

e

fabula

ab eo

composita

vel

mutata

ad

historiam

Cyrenarum

noscendam redundet,

de

his

rebus a Maltenio

vehementer

dissentio.

Sed

quae

mihi

illius

opinionis

sustentacula

infirma videantur,

primo

enarrabo;

tum

argumenta ab

eo

allata

pro virili

parte supplere conabor; tum denique quas quaestiones

extremo

loco commemoravi, breviter perstringam. In

primis

ca-

vendum est,

ne cum

Maltenio

(p.

58sqq.)

CalHmachum fabularum

patriae

suae

interpretem omnium unum

genuinum

fuisse

credamus,

qui

concederet

(h.

in

Dian.

v.

20G sqq.)

Gyrenen

virginem cursus

praemium

inter

duas canes,

quas ei

Diana

donasset,

currendo

tu-

lisse

non

in

Libya

sed

in

Thessalia

ad

rvfiôv

'IojXkiov,

id

est,

ut

Meinekius (ad

1.)

et Vahlenus (Berhner Sitzungsber.

1896,

821

sqq.)

rectissime

docuerunt,

kv cid-Zoig

inl IleZl^^;

qui etiam

eo

ipso

loco,

quo

Maltenius nititur,

caneret

Apollinem

nQo%EQr]c, uQTiaxTvog

memi-

nisse.

Cuius,

quaeso,

nisi

illius

nobilissimae

de

Thessalia

in

Li-

byam?

Quo

ergo

iure Maltenius,

qui

hos locos

scilicet et

affert

et disceptat, sibi

quasi

pro

certo

sumit

Callimachum

nobis

fabu-

lam

cyrenaicam

servasse,

qui utroque loco, ubi

Cyrenen

comme-

morat, a

carminibus in Graecia septentrionali

compositis manifesto

pendeat?

Nam

equidem

non

assequor,

quo

iudicio

fi-etus

Maltenius

(p.

54)

affirmarit

non ante

Callimachi aetatem narrari

coeptum

esse Cyrenen

in ludis funebribus cucurrisse

*).

Immo

illius

loci

elegantia

et sales

omnino

pereunt,

nisi

fabula

adumbratur,

quae

iis

qui

legant nota

sit.

—

An Cyrenaei

pristini narrarunt Gyrenen

in

Thessalia

adolevisse,

adultam

ab

ApoIIine

in

Libyam trans-

latam

esse,

ibi greges regis

Euryp^di

adversus leones defendisse?

Gonfidentius

igitur Maltenius

e

fabula

callimachea fabulam cyre-

nensem restituit. Nam nuUo alio

sustentaculo

aedificium illud in-

certo, ut videtur,

fundamento inaedificatum

fulcitur.

Acesander

enim, scriptor cyrenaeus III. vel II.

a.

Chi\ n.

saeculi,

cui

nescio

qua

de causa tantum

tribuerit

Maltenius,

pariter

ab

Hesiodo

pen-

det,

pariter

enim

(schol.

ad

ApoU. II

498)

Cyrenen

e

Thessalia

in

^)

Nimium vero argumento

e

silentio

prompto

tribuit, cum

affirmat recen-

tiorem speciem

prae

se ferre,

quod

Cyrenae adversarii non

commemorati

sunt;

Callimachi

enim nihil intererat e

carmine

vetusto

nomina corradere.

7*



lOQ

De

fabulis cjrrenaeis

Libyam

translatam

esse

fecit, pariter

Phylarchus.

In thesauro

Cyrenaeorum

delphico Gyrene cum

leone

dimicans

sculpta

erat;

sed

utrum

Libya

an potius Apollo

Gjrenae

a

sinistra steterit,

ipse

]\Ialtenius

(p.

57)

confitetur

e

rehquiis

diiudicari

non

posse

^).

Neque

ergo

extricari poterit,

utrum

in Libya

an

in

ThessaUa,

qui

sculpsit, leonem

interfectum

esse existiraaverit. Quod vero

in

anaglypho

aetatis

romanae,

quod

Studniczka

(p.

30)

dehnean-

dum

curavit,

Libya,

cuius

nomen

titulus adscriptus

testatur,

Gy-

renen

cum

leone

luctantem

coronans repraesentatur,

illud

testi-

monium

nuUius

fere

preti

est,

cum

omnino

non

constet, quando

iUius

operis

exemplar (nam

anaglyphum

&7i6yQaq>ov

est) sculp-

tum sit.

Maltenius

(p.

69)

contendit KvQi]vi]v

longiorem formam esse

nominis

fontis

cyrenaei

quod

est

KvQt].

Ego vero,

quomodo

illae

voces

cohaereant,

etiam

num cohaereant,

me

omnino

nescire con-

fiteor.

Xam

ex

exemphs, quae

attuht, nuUum est,

quod

huc facere

demonstrari

possit.

Multa

enim

formarum paria attulit, quarum

altera

ex

altera facta

esset

suffixo

-tjvr]

addito detracto. At

nescio,

quo

iudicio

fretus

opinetur

Meooi]v

et

Msoof]vr]v,

IHXXav

et

IIeZXr]vt]v,

Pylen et

Pylenen

unam.

eandemque

civitatem

fuisse.

Homerus

in

navium

catalogo

urbem

spartanam

Mioor]v (B

582)

recenset,

ApoUodorus

sive

potius

nescio

qui

grammaticus,

quem

ApoUodorus

attulit,

affirmavit

(Strab. VIII

364,

p.

516,

24 M)

hanc

vocem

per apocopen

e

Meoor^vr]

factam esse.

An

testimonio

uti

hcet,

quasi id

quod

grammaticus

suspicatus est,

traditum esset?

Quin

potius

confiteamm^, quam

urbem

Homerus

voluerit, nos

plane

nesche?

Stephanus

s.

v. Aiiai e

nomine

urbis

IIv?:.r]

ethnicon

nvXf]%r]c,

f

ormatum

dicit

;

quo

iure

sumimus

hanc

urbem IIvAr]v,

de

qua

nuUum

aliud

testmionium iam

superest,

eandem esse

quam

urbem

achaicam

IIvAr]vr]v?

Idem

Stephanus s.

v.

Ilt^da

urbem

huius

nominis

achaicam

fuisse asseverat;

MaUenius

vero

conten-

dit

Pindarum

eandem

voluisse, cum Olymp,

IX 98 IlEXXdvav

commemoraret, quae

sane

urbs

in

Achaia posita

erat. At qua de

causa

non

urbes duae

nomine

non

eodem sed

non

prorsus

dissi-

mUi

in

Achaia

fuerint?

Ut

quod

volo,

brevi comprehendam

:

Mal-

tenio,

quantum video,

non

contigit,

ut

demonstraret binas

fomias

nominum

singularum

urbium

exstitisse,

quarum aUera

suffixo

-r]vr]

aucta

esset,

altera ab ipsa

stirpe

derivata.

^)

Cfr.

Treu, Olympia

m

19

sqq.



Cyrene utrum thessala an libyssa

fuerit

101

Adicit ex KvQt]

etlinicum

KvQt^vog

ita derivatum

esse,

ut

a

Alfj

Ait]v6g,

inde vero

accentu

retracto

urbis

nomen

KvQ^^vrj.

Equidem

confiteor

me

non

assequi,

qua

ratione

hanc

doctrinam

et

illam,

quam

nuper redargui,

quasi

una

atque

eadem

essent,

ambas

uno

verborum

complexu

Maltenius exponat.

Quarum

si

alteram

recipimus, alteram falsam esse

necesse

est

credamus.

Utcumque autem

id est,

si

Eustathium

(p.

280, 35)

cum Ste-

phano

s.

v.

Ala

et

Aiov

comparaverimus,

ad

quas

ille

relegat,

iam

elucebit

Airjvovg

cives

urbis

in

Goelesyria

positae

appellatos

esse.

Atque

in universum

frustra

ethnica

istius

suffixi

-i]v6g

sive -avog

ope

formati quaerentur,

nisi

in

Asia

(Aafitlâxr^v^g,

ÂdQa/iivTTi]v6g,

'AAaâvdi]v6g,

nEQya(ir]v6g,

IIaQiav6g)

et

in

Thracia

{2alv(i^Qia-

vog,

KaQdiav6g).

Quid

igitm-?

quis iam

spondeat

illa ethnica

graeca

esse,

quorum

in

Graecia

ne vestigia

quidem

supersint?

Atqui, licet testes

fabulae

de

Gyrena

nympha cyrenensi

ger-

mani atque

genuini iam

supersint

nulh^ Ucet, quomodo

nomen

nymphae

sive

urbis

cum

nomine

fontis

cyrenensis,

quod

fuit

Kvqy],

cohaereat, certo

definiri non

possit,

in eam

tamen

opinionem

in-

cUnamus, ut

existiraemus

Maltenium,

si non

omnino

recte,

at

tamen rectius de

Gyrena

iudicasse

quam

Studniczkam.

Nam

fac Gyrenen

fuisse

deam

graecam vel

certe

thessahcam, a

cuius

nomine

coloni

Thessah urbem

in. Libya

conditam

appellassent,

in

difficultates

iam

incidimus

multo maiores.

Rectissime

enim

Maltenius

(p.

63sqq.)

demonstravit

praeter

hanc Gyrenem

thessalicam

ahas

eodem

nomine

fuisse

nullas.

Quo

iam fundamento freti

contendimus

illud nomen

graecum

fuisse

deae

minime

graecae,

jiOTviag

d-r]Q0Jv?

Non nego

facile

fieri

posse,

ut

dei

cuiusdam

vetusti

vestigia

non

supersint

nisi pauca

eaque

incerta,

etiam

ut

ilhus

memoria

prorsus

evanescat,

sed,

quoties-

cumque

hoc

factum est,

ultra

suspicionem

progredi

non

hcet.

Sed,

ut hoc

missum faciamus,

quin

etiam

quasi

pro certo

sumamus

deam

thessalicam

Gyrenen

ohm

fuisse, qua de

causa

Hesiodus

iJlius

raptum in

Libyam

finxit?

Quo

vinculo

Libya et

Thessalia

con-

iungebantur?

Sane,

dixerit

quispiam,

Gyrene

olim

leonem

narra-

batur in Thessaha

interfecisse,

tum,

cum

urbis

a

colonis

Thessahs

iUius

deae

nomine

Gyrenarum

appeUatae

gloria

percrebuit,

fuit

poeta

gi-aecus, qui

caneret

nympham

ab

ApoUine

raptam

in

Libya

iUi

deo

Aristaeum

genuisse,

id

est

originem

colonorum

thessali-

cam

vindicaret.

At

mirum

esset

leones

a

ThessaUa

in

Libyam



1Q2

De

fabulis

cyrenaeis

leonum

aridam

nutricem,

iranslatos

esse. Neque

vero

infitior fieri

potuisse,

ut leonum

in

fabula

thessalica

partes

essent aliquae;

Hercules

enim

adversus

leones

Xemeum

et

Githaeronium

pu-

gnavit,

leo

Lesbi (schol.

Theocr. XIII

16)

nymphas exterruit,

nj^mphas

sive

Geo

(Heracl.

71£qI tioPuxeiojv

9)

sive

de

Parnaso

Geum

(GaUimachi

G3'dippae v.

56)

pepuht.

Qui

taha

narrarunt,

noverant

leonem

feram

quandam

atrocem esse;

utrum

in

Graecia

an in Asia

habi-

taret,

in fabula componenda non curabant.

Atqui minime

veri-

simile

est Gyrenaeos

non

ipsos

credidisse suam deam

adversus

leones

pugnasse,

quos rudentes

noctu

saepissime

auduênt,

sed

iUam

narrationem de

Thessalia

arcessivisse.

Qua

ratione haec

quaestio

minime profligatur, ad exitum for-

tasse

adducetur,

si

iam quaeretur,

quomodo

Gyrene

cum

Aristaeo

cohaereat. Rehgio

Aristaei in

Libya fuit,

quantum

scimus,

nuUa ^)

eodem

pertinet,

quod

Pindarus

canit

Mercurium

Aiistaeum

infantem

a matre asportasse,

ApoUonius

narrat

Musas

eum

pastorem

sui

gregis

fecisse

in Thessaha, GaUimachus Gyrenaeos

ApoUinem

No-

mium, non Aristaeum invocantes fingit.

Inde concludimus

Hesi-

odum

primum

Aristaeum

in

Libyam

transtulisse. Restat

ut quae-

ramus,

utrum

idem

primus

Ulum

Gyrenae

fUium

dixerit an

traditam

fabulam secutus sit.

Aristaeus

hesiodius

dei

atque

heroinae

fihus

est (nam

fuerit hcet

Gj^rene primitus

dea,

Hesiodus

Ulam

heroinam

esse

vohiit,

siquidem

Uhus

raptum

in

Eoeis

perstrinxit),

mortahs

igitur. Qui

autem

legebant,

unum

Aristaeum

non heroem

sed

deum norant^), ut

Hesiodo

opus esset

narrare

Gaeam

et

Horas

eum

nectare

et

ambrosia

labeUis

instUlatis

immortahtate

donasse,

Sane

fieri

potuit,

ut antiqua

dea

thessaUca, quam sibi

Studniczka

menti

repraesentavit, Ulius

Hesiodi

aetate,

quisquis

iUe

fuit,

divi-

nitate

privata

atque

ad feminae mortahs

humUitatem redacta iam

esset

atque

pariter

Gyrenaei suae urbis

eponymam heroinam,

non deam

iam

crederent;

sed

qui heroina

deus

nasci

potuit?

„At

Liber

Semela

thebana

natus

est.

At

pater statun eum

in

caelum

rapuit.

Accedit

quod Aristaei

parentes

priraitus

non

ApoUinem

et

Gyrenen,

sed prorsus

ahos

fuisse

traditum

est:

apud

schohastam

enim

in

ApoUonium

Rhodium ad II

498

legimus

Bacchjlidem

quen-

^)

Cfr.

Malten,

p.

82 sq. Infirmo

fundamento nititur

Ferrabinus,

cum con-

tendat

Aristaeum deum

et thessalicum

et

libycum Hesiodum

commovisse,

ut

Cyrenen in

Libyam trausferret.

*)

Testimonia

de

Aristaei

religionibus coUegit

Maltenius

p.

77

sqq.



Quare Aristaeus Cyrenae

suppositus

sit

103

dam

complures

Aristaeos

distinxisse,

quorum quartum

Urani et

Gaeae

filium

fuisse. At

Pindarus

vel

potius Hesiodus hoc stemma

norat,

siquidem

narravit

non Horas tantum

verum

etiam

Gaeam

nectar

et

ambrosiam

infantuli labellis

infudisse,

id est illum

in

filii

locum

adoptatum ex homine deum,

e

mortali immortalem

fecisse.

Inde concludo Hesiodum

primum

non tantum

Aristaeum

deum

thessalicum

e

Thessaha

in

Libyam

transtuHsse, tum de

Libya

in Thessaham

reportasse, verum

etiam

illum

primum

fin-

xisse Aristaeum Cyrena natum esse.

At si Gyrene

ipsa

thessala

fuisset,

ei opus

non

erat

Aristaeum

ilh

invitae

invitum

filium

inculcare

legitiraae

matri

Gaeae

ademptum;

qua

vero

de

causa

fecit,

nisi ut Gyrenen

heroinam

non

thessalam

in

Thessaliam quasi

insinuaret?

Quae

nobis

effecisse

videmur,

paucis comprehendamus,

iter

ad

sequentia

muniamus. Aristaeus deus

thessalus

fuit,

Gyrene

urbis

Ubycae eponyma.

Poeta

quidam

hesiodius Aristaeum

ApoUini

et

Gyrenae

fihum supposuit, ut

hanc scilicet cum

Thessaha coniungeret.

Filium

mortalem

nasci

necesse

fuit; iUe

poeta

finxit

eum

infantulum

a

Gaea,

quae

oUm

mater

fuerat

ge-

nuina,

non

adoptiva,

in

filu

locum

adoptatum atque

in deorum

coetum

receptum esse.

Aristaeo, heroinae

Ub^xae fiUo,

in

Libya

nasci

opus

fuit;

Hesiodus

narravit

eum

infantem

in Thessaham

reportatum

esse.

Qui

vero

Gyrenen

ad PeUae

tumulum

cucurrisse

cecinit,

post

Eoeam scripsit.

ReUquom

est

ut quaeramus,

qua de

causa

Hesiodus fabulam

composuerit,

quae

cum

Thessalorum

opinionibus

de

Aristaeo

tam

vehementer dissideret. Non

profecto

ut pulchrum

carmen

com-

poneret; potuit enim fingere Gyrenen

in

quamUbet

terrarum

orbis

regionem raptam quemUbet

fiUum genuisse.

Neque vero,

ut

ApoUini Delphico

gratificaretur,

ut

MaUenius

(p.

10)

contendere

videtur

;

fuerit

Ucet iUe

Hesiodus

Delphicus

—

quamquam Maltenium

id

demonstrasse

nego :

quod

enim

iUud inde concludit, quod

poeta

coraphn-es

deos,

Aristaeum,

lovem

Aristaeum,

ApoUinera

Nomium,

Agreum,

Opaonem

in unam

formam

redegit,

infirmiore

funda-

mento nititur;

nam

quis

spondet solos

sacerdotes

delphicos

illud

voluisse?

qua

vero

ratione

iUud poetae

institutum

cum matre

Gyrena

cohaeret?

—

sed

fuerit

licet

iUe

poeta

Delphicus,

qua de

causa poeta

delphicus

nympham

Ubycara

in ThessaUam trans-

tuUsse

putandus

sit, non

assequor.

Immo

in

Boeotiam fecisset.

Equi-



104

De fabulis

cyrenaeis

dem

confiteor

mihi iter illud

non

aliunde

explicari posse

videri

nisi

e

certo

poetae consilio,

ut colonorura cyrenensium

origines

thessalicas vindicaret;

id

vero

illi

in

mentem

non

venisset,

nisi

ipsi Gyrenaei thessalicam

originem profiterentur. At profiteban-

tur, ut

e

fabula

alia

cyrenensi demonstrari potest.

Sed rursus

ab

initio ordiendum est.

3

Herodotus

(IV 145 sqq.) asseverat Cyrenarum

origines aliter

a

Lacedaemoniis, aliter

a

Theraeis, aliter

a Cyrenaeis

narrari;

ipse

quae

exponit

ad

singulos

populos

quasi

ad

certos

auctores

refert; neque est

cur

ilH fidem

non

tribuamus.

In

ipsas

vero

fabulas

ita

inquu ere

in

animo

est,

ut de fabuKs theraea

et cyre-

naea

primum

additamenta

quaedam

recentissima

demamus,

tum

iUas inter

se

comparemus aliorum

quoque scriptorum,

in primis

Pindari,

testimoniis

adscitis, tum

demum

ad

fabulam,

quam

Hero-

dotus primo loco refert,

ad

laconicam,

transgrediamur. At,

ante-

quam

ordior,

unum ad eorum mentem

qui

legant

revocare vehm,

quod

gravissimum

esse

iam

Maltenius

(p.

97)

monuit,

Herodotum

testari Balto

HI.

rege

Demonacta

arcadem

Cyrenaeorum

populum

in tres phylas

divisisse,

quarum

aUa

e

Theraeis

et

Perioecis

con-

staret,

alia

e

Peloponnesiis et

Gretensibus,

aha

ex insulanis.

Idem

enim

Herodotus

narrat a

BattoII.

rege advenis ex omnibus

Graeciae

partibus

arcessitis CjTenaeorum priscorum,

id

est, si

Herodoto

credimus,

colonorum

Theraeorum numerum

auctum

esse. Atque,

quominus

de hac

narratione

arabigamus,

nomina

phylarum

irape-

diunt,

quae

ficta

esse

oranino

non

possunt.

Advenas vero istos

narrationi

de

Cyrenarum

originibus fila

nova

intexuisse

ultro

exspectamus;

nam maxime

cuiusque intererat fabula

concinnata

demonstrare

civitatera cyrenensera non sibi

nuper

demura

a

The-

raeis donatam,

sed

sibi ius quoddara

in Libyam

usque ab

anti-

quissima

aetate

fuisse.

Haec

vero

suspicio illarum fabularura

compositione

dihgenter

examinata stabilietur

atque confirraa-

bitur.

Cyrenaei

narrabant

(cap.

lo4sqq.)

Phronimae,

Etearchi,

regis

Oaxi

civitatis

cretensis, fihae,

a

noverca

insidias

atque necem

pa-

ratam

esse,

quara

viro

persuasisse

illara irapudicitiae

criraini ob-

noxiara

esse.

Etearchum

vero

Themisonem,

hospitem Theraeura,

qui

ipsi

iurasset

se, quidquid

a se posceret, facturura, rogavit, ut



De Cyrenarum originibus

105

filiam

in mare

mergeret. 111

um vero,

ne iusiurandum

violaret

neve

tamen

piaculum

committeret,

puellam

de funibus

suspensam

in

aquam

demisisse

atque

statim

retraxisse.

Phronimen vero

Polymnesto

theraeo

concubinae loco fuisse

eique

puerum

genuisse

balbum,

quem

hac

de

causa,

sicut

Theraei

et

Gyrenaei

narrarent,

Battum

dictum esse; Herodotus enim

aliud

ei

nomen

imposi-

tum

esse

contendit,

asseverat

Battum

vocabulum

libycum esse re-

gemque

significare,

illum

Theraeura

igitur

non

prius ita

vocatum

esse quam

in

Libyam

venisset.

Dlum

vero,

cum adolevisset,

Pythium

de

voce

adiisse

eique

responsum

esse:

BdTx', inl

g)(ovt]v

fiZd-eg'

dva^

de

ae

0oiôg

ÂndXXoiv

Ig

Ai^vrjv

nefinei

fîtjXoxQoqôv oiKiaxfiQa.

Battum

vero,

dolentem

quod

Apollo

se delusisset,

Theram

rever-

tisse. Theraeos

autem

complures

annos

adversa fortuna usos

Delphos misisse,

qui oraculum rogarent, quid sibi

faciendum

esset.

Pythiam

vero

iis

suasisse,

ut

Batto

urbem Gyrenen in

Lib}'^ condituro

auxilio essent.

Illos

vero

Battum

cum

sociis

et

duabus navibus in

Libyam

misisse.

Quos,

cum

frustra

conati

essent

Theraeis

invitis

in

patriam

redii e,

in

insula

non

longe

a

Libjâe ora posita, Platea,

urbem condidisse.

Quod

iaro sequitur,

illos

postea

in

continentem

terram

transgressos

Azirin, tum

Gy-

renas

condidisse,

iam

ad nos in praesentia

nihil attinet.

Prior huius

fabulae

pars cum posteriore tam non cohaeret,

ut illa sublata

ne

minimum quidem

hanc

opus

sit mutari.

Quid

enim interest, utrum Battus creticae

originis

sit

an theraeus

germanus,

siquidem

Theraeos ipse

civis theraeus

in Libyam

ducit?

Accedit

quod

in fabula

theraea,

quam

mox

percensebimus,

Battus

easdem

fere partes agit,

originis

vero

peregrinae

nullum vesti-

gium

est.

lam apparet

narrationi

quae

ipsa

iam

per se

constite-

rit,

Batti stemma, Batti

matris

casus

assutos esse;

a

quibus

nisi

a

Gretensibus

illis,

qui

Batto

II. rege

in

Libyam migrarunt,

ut agrorum

distributione

fruerentur?

Atque

etiam

constat, ad

quod

exemplum ii

Plironimen funibus in

aquam

demissam

statimque

rursus

sublatam

finxerint.

In

reHgionibus

enim

Gre-

tensium

deam

se

in

mare

praecipitantem

repraesentatam

esse

e

fabuHs

coUigitur:

Dictynna enim

se de promunturio

saltu

demi-

sit,

ut Minoa

effugeret;

a

piscatoribus retibus comprehensa,

dea

facta

est;

Theseus

se

de

navi praecipitem dedit, ut

se

Neptuni

progeniem

Minoi

adprobaret.

Si

hoc quidem pristinae

fabulae



106

De

fabulis cyrenaeis

additamentum

a

Cretensibus

excogitatum est,

necesse est fabulam

ipsam

genuinam fuisse vetustiorem

^).

Eandem

fere fabulam

Theraeos

narrasse

testatur Herodotus

(cap.

154);

affirmat

enim

illos

cum Gyrenaeorum narratione inde

a

classe

cum

Batto

Gyrenas

missa omnino

consentire.

Discrepan-

tiae

vero

quas

recenset,

ad

additamenta

quaedam recentia,

non

ad

narrationis,

ut

ita

dicamus,

pulpam

pertinent.

Theraei

enim

(cap.

150sq.) narrasse

dicuntur Grinnum Aesaniae fihum,

Therae,

urbis

conditoris,

nepotem,

insulae regem, Delphos adiisse

comi-

tantibus cum

ahis

tum

Batto,

Polymnesti fiUo,

uno

e

Minyarum

nepotibus

')

;

Pythiam

vero

ihum

monuisse,

ut

urbem

in

Lib}'

conderet. Eum

respondisse munus gravius esse quam

ut

a

sene

gereretur; iunioribus deus imperaret

ut

id

facerent, Battumque di-

gito

demonstrasse. Theraeos

vero

oraculum primo

neglexisse;

cum

autem

septem

annos

in

insula non pluisset,

cumque

oracu-

lum

de

remediis consulentibus

denuo

respondisset

ut

coloniam

in

Libyam

mitterent,

Gretam

tandem misisse, qui

de

Libya

sciscita-

rentur.

Lstos

vero

Itani

cum

Corobio

piscatore congressos

esse,

qui

ohm

ad insulam

Plateam

apud

Libyam

ventis raptus

esset.

Hunc

non

invitum

exploratores

non

multos Theraeos ilhic

duxisse. Hos

autem

denuo

domum profectos esse ut

plures

arcesserent Goro-

bio

rehcto;

quem

pauUatim

victum

deficere

coepisse.

Samios

autem, qui ad Aegyptum navigantes illuc

delati

essent, ei opitu-

^)

Quandoquidem

Batti origo cretensis a

colonis cretensibus

excogitata

est,

nego

Maltenium

(p.

100

sq.) recte

contendisse,

qui

narrationem

cyrenensem

invenissent,

studuisse de Battiadarum gloria

detrahere,

eos

enim eponymum

illius

gentis balbum

atque

iilium

spurium

finxisse. At, ut

mittamus

spurios

in

fabulis

certe

atque in

carminibus homericis non

tantum

despicatui fuisse

quantum

recentiore

aetate,

si(iuidem

mater Batti fabulae addita

est,

plane

nescimus,

num

in

narratione

pristina

Battus

spurius fuerit, etiam

utrum parentes

commemorati

sint an

ille quilibet

de populo

fuerit.

De

linguae

vitio mox

disputabo.

Equi-

dem

timeo

ne

Maltenius

saepius

in rebus

offenderit, quae

illa aetate

nuUius

omnino

oSensionis fuerint.

^)

In

Herodoti

libris

scriptum

exstat

Bdtxos

6

I[oAvfivi',aTov,

iwv

yivog

Ei>-&vfiid7]s

Tojv Mivvicov. Paulmier pro

Ei&v/A.ldt^g Ei(prjfAi6rj£

scripsit, quae

correctio

quamquam

est

verisimilis,

minime

necessaria

est;

neque enim

demon-

stratum

est

Herodotum plane

eandem

fabulae

versionem

secutum esse

quam

Pindarum

in

IV. Pythico,

neque

omnium

Argonautarum

nomina

novimus,

ut

constet

nuUum

Eii&vfiov

esse

appellatum.

Qui

vero,

ut Maltenius

p.

107,

affir-

mat

Herodotum

Minyas Euphemi progeniem

dixisse,

is

coniectura

nititiu'.



Quid Cretenses et Insulani pristinae fabulae addiderint

107

latos

esse;

hos postea

usque Tartessum

venisse.

Theraeos

vero

plurimos

colonos

Plateam

misisse

Batto duce.

Quo

Corobius

rehctus, cibus

deficiens,

exploratores

Theram

reversi,

Samii

Plateam

delati pertineant,

statim

elucet;

neque

enim

ilHs inventis

fabula

augetur aut exornatur, verum

certum

ahquid

quaeritur, ut

Gyrenaei

qui

se

Thera

ortos

profiteantur,

Samiis,

qui

phylae

xojv

vrâicoTOJv

adscripti sint,

beneficio

obU-

gentur.

Consequitur, ut

Insulani

hanc

fabulae

partem

invene-

rint.

Atque, quantopere

Insulani maiores

suos

Cyrenarum

histo-

riae fabulari

msinuare studuerint,

etiam

e

titulo

rhodio nuper

publici

iuris

facto

colligitur.

In

anathematum

enim

descriptione

quae oHm

in templo Minervae

exstiterint

(II.

enim

a.

Chr. n. sae-

culo

exeunte

vel

I. ineunte

pleraque

iam perierant)

donum Lin-

diorum recensetur,

qui cum Batto Cyrenas

condiderint: B

109^)

Aivdi(jt)v

Tol

fiexa

x<av Ildyxiog naidoiv Kvqdvav

olxiâvTeg avv

BaTxoii]

tum

verba

nonnuUa,

quae

nondum

extricari

potuerunt;

tum

in

versu

sequenti

'HQaaZevg;

tum paucis

verbis

inter-

missis,

quae

pariter legi non

possint,

icp' ojv

(id

est

in

donis)

ixce-

yeyQamo'

Aivdioyv

%oi

fiexa

%oiV

Hdyiciog naidoiv

KvQdvav

xxi-

a[av]xeg avv

[B]d[Txoii]

Âd-avaiai

aai

'HQaxZel

[dêadTav;

deinde

rursus

vocibus

intermissis,

quae nunc

peius

servata

sunt,

quam

ut

legi

possint,

&g

cpaii

SevaydQag

[e]v

[loii

A

idg]

XQOVixdg

avv-

xdîog.

Xenagoras quando

fuerit,

non

omnino

certum

est;

sed

idoneis

de causis

is

qui

titulum

edidit, Christianus

Bhnkenberg

eum

IV.

a.

Chr. n. saeculo

fuisse contendit.

E

titulo

igitur

coUi-

gimus etiam post Herodoti

aetatem

(siquidem ex Herodoti

silentio

quicquam

concludere Ucet)

Insulanos

fabuUs fictis studuisse

sibi

iura

in

Cyrenas vindicare;

quin

etiam

Rhodios

contendisse se

in

Batti

sociorum numero fuisse.

Neque

Corobii

historia cum

his quae

praecedunt, cohaeret.

Nam quare Theraei Cretam demum

miserint,

qui de Libya scisci-

tarentur,

pariter

quid

urbe

in

insula Platea condita

Corobio

factum

sit, frustra

requiritur. Corobium

qui in

hanc

fabulam

in-

troduxit,

Cretensibus

Libyae

incoUs

gratificatus

est,

atque

pariter

se

in

narratione componenda

ad

reUgionum

cretensium

exemplum

appUcavit

atque

qui

finxit Batti

matrem

a

Themisone

in mare

mersam

esse,

ut

iuri iurando

satisfieret. Causam

enim

certissi-

1)

=

Oversigt over

det danske

Selbskabs

Forhandlinger

1912,

329.



108

De fabulis

cyrenaeis

mam

cm'

piscator

Itanensis,

non

Gretensis

quispiam

ad Theraeos

in

Libyam

ducendos delectus

sit,

invenit Knapp (PhUolog.

XLVIIl

1889,

498).

Nummos enim

Itanenses iam aetate

antiquissima

effigiem dei

piscatoris

gessisse, cuius corpus

piscis

cauda

praedi-

tum

esset; deorum

vero marinorum

cum sapientiam

tum

proclivem

in

mortales

voluntatem

esse;

ita

ergo

prorsus

Corobium

Theraeos

ad

Libyam

duxisse, ut

Proteus

Menelao

{A

472 sqq.) reditum

mon-

strasset.

Accedit

quod Itanus

ex

omnilDus

Gretae urbibus Gyrenis

una

proxima est. Restat ut quaeramus, quare Theraei

sive

quisquis

illam

fabulam

composuit Gretum

auxilium

Theraeis

impertitum

quam

Battum

Gretensi

matre

ortum

narrare

makierit.

Gausa

illis vocibus, opinor, continetur:

Bdixoc,

iayv yivoc,

. . .

id)v

Mivveojv;

qui

scUicet

haec invenit,

Battum

Argonautarum

nepotem

credi-

dit, quod

teneas

vehm.

Neque partes

illius

narrationis, quae

Gorobio

et navi

Samia

demptis reliquae

sunt,

optime inter

se cohaerent. Quod

statim elu-

cebit,

si

fabulam

de

oraculo

„C3^renensem

comparaveris.

lUic

enim ipse Battus oraculum adiit

atque

de se rogat; ipse coloniam

ducit;

hic contra

Grinnus

se

Delphos

confert atque

responsum

impetrat,

munus

tamen

sibi

ab

ApolHne impositum

detrectat at-

que

in Battum

transfert.

Quae

igitur

in

hac

fabulae

forma

re-

gis sunt

partes? Eius

enmi,

ut

ita dicam,

officium

in

eo

coUo-

catum

est,

quod

nepos Therae,

urbis eponymi,

est,

nuUum

aHud

est.

Atqui

huic fabulae quovis

modo

inculcatus est.

Qua

demum de

causa,

nisi

ut

Gyrenaeorum

origines

quodammodo

ad hunc Theram

referrentur?

Sed

de

Thera

nihil fere narratur, nisi quod idem

Herodotus

in

narratione spartana,

quam theraeae

praeposuit,

iUum

dicit

virum

ipsum

Lacedaemonium

agmen

e

Lacedaemoniis et

Minyis

mixtum ad

insulam

GaUistam,

quae

postea ab

eo

Thera

appeUata

est,

duxisse; nihU igitur aliud est nisi eponymus,

nisi

stirps

stemmatis

causa ficta.

Quid

ergo voluerit

qui

Grinnum

invenerit, iam

elucet: narrationem

scUicet Theraeorum et Gyre-

naeorum

communem

de

Batto

theraeo

Gyrenarum archegeta,

quae

iam

ipsa

per

se

constiterat,

cum

narratione

spartana

de

Thera

Therae

insulae eponymo ita

coniungere

studuit, ut

Sjârtae

quo-

que

ahquis

certe locus in

Gyrenarum

originibus

tribueretur.

Inde

consequitur,

ut

Gyrenaei se

iamdiu

Thera ortos

dixerint, ante-

quam

Lacedaemon

se quasi

Gyrenarum

aviam

quandam

fuisse

asseverare

coeperit.



De Batti

fabulis

theraea

et

cyrenaea

109

Cretenses

et

Insulanos ex

ipsa fabularum compositione

elucet

fabulis

de

Cyrenarum

originibus

se

sero

immiscuisse,

id

est

postea

Cyrenas

venisse

quam

Theraeos.

Nunc in

ipsam de

Batto

nar-

rationem

inquii'amus cyrenensem (nam

theraeam noviciam

quan-

dam

fuisse

iam

e

comparatione

apparuit); quae vero

non

fuisse

genuina

demonstravimus,

iam

omittamus.

Battus

theraeus,

cum

balbus

esset,

oraculum delphicum de voce

adiit;

Pythia

illi re-

spondit,

ut

in Libyam coloniam

deduceret.

Ille se

eludi

ratus

oraculum

neglexit. Cum vero

Theraei

adversa

fortuna

usi

ora-

culum,

quod

sibi

remedium

portenderet,

interrogassent

cumque

responsum

esset,

ut Batto

auxiliarentur

coloniam

in

Libyam de-

ducturo,

hic

Libyam

invitus missus atque

Plateae in

insula sedes

collocare

coactus

est. lam

secuntur

quae

nondum

exposui.

Coloni

Theraei post

duos annos,

cum

iis

nondum

prospere

succederet,

rursus

Delphum

miserunt.

Apollo

respondit:

ai %v

IfiEv

Ai^vi]v

firjZoTQdcpov

oldag d/HEivov,

(17}

iXdôiv

iXd-ovTog,

dyav

dyafiai

ao(pu]v aev;

illi in

terram continentem

transgressi sex

annos Azui habi-

tarunt,

tum

ad

ApoUinis

fontem

urbem

Gyrenas

condiderunt.

Herodotus

se

uno

certe loco ab

exemplo

suo

decessisse

ipse

confitetur:

dicit enun

et

Theraeos et

Cyrenaeos

narrare

Poly-

mnesti

puero

balbo nomen BdiTov

impositum

esse, se vero

id non

credere, quod

sibi compertum

sit

^dixov

Ubycum

regis

vocabulum

esse,

inde sequi

ut Cyrenarum

archegeta

in Libya

demum

ita

appeUatus

sit. At

id

credere

non

facile

animum

inducimus*):

quanta

enim levitate

cum omnes

Graeci tum

potissimum

Herodotus

voces

peregrinas

in

sua

lingua,

in

peregrina

suas

se

invenisse

asseveraverit,

inter omnes

iam

constat.

Quod

regis

vocabulum

Herodotus,

Unguae

Ubycae ignarus,

audiverit

vel

potius

se

audi-

visse

existimaverit,

quis iam

est

qui norit?

lUa

autem

fabula

onmi acumine

et

paene

sensu

caret,

nisi Battus

re vera ^drxog,

balbus

fuit.

Ea

enira

iUuc

spectat,

ut

ostendat

oraculum

Battum

rogantem specie

elusisse, reapse

ei

satisfecisse

;

iUum

enim,

simul

atque

in

Libyam pervenerit,

sanatum esse.

lam

quaesi-

verit

quispiam:

„Unde id

nosti,

quod

Herodotus

non

rettuUt?

AtreferrenonUcebat,

ne credere

quidem,

quoniam

existimavit

nomen

^)

Non

recte de hoc

nomine

iudicat

Maltenius

p.

101

adn.

ad

pag.

100

—

Quam linguas barbaras

Herodotus

non

intellexerit,

ostendit

Ed.

Meyer,

For-

schungen

zur

alten Geschichte

I 192

sqq.



{{Q

De

fabulis

cyrenaeis

regi

Battum

in

Libya

demum

impositum

esse;

neque

tamen

fieri

potuit,

ut

Cyrenaei

concederent se

a

balbo conditos esse. An

credamus

Apollinem Battum

re vera

elusisseV Testimonia

vero

illius

fabulae

formae,

quam

e

vestigiis

restituimus,

etiam

nunc

supersunt.

Pindarus

quid

significarit

cum

scriberet (Pytb.

V

57)

y.ELvov

y£

xal

(SaQvy.ofiTioi

Aeovzeg

tieqI

deifîaTi

fpvyov, yAojaaav

inEi

acpiv

dnevEiKev

vnEQnovxiav

6

d'

uQxayhag

i'dojy 'AnoA-

Xo)v

d-r^Qag aivco

cpoôj,

6(pQa

/ii/

rafiia

KvQccvag

uiePJiC,

yevoiTO

âvxEvfxaoiv,

mihi

certe

dubium non

est. Nam exsucum et ex-

sangue

esset

Battum feris

oraculum reddidisse dici,

ut

Didymus

et

Aristarchus

(apud

scholiastam ad hunc locum)

interpretati

esse

videntur.

Gontra

Battus

significatur

vocem suam

quasi

celatam

trans

mare portasse

atque

in

Libya

demum

sustuUsse

^).

Vocabulo

vero

quod est

dnoq)£QEiv

ea de causa

Pindarus

pro verbo

simplici

usus est,

quod

Battus

leonibus

id

quod

oraculum nuntiasset,

id

quod

ipse

Uhs

quasi

deberet,

hnguam

solutam,

portasset.

At

de hoc

testimonio

ambigas hcet, sed

Cahimachus

quoque

(h.II

v.76)

scripsit

integi'um

Aristotelem,

id est

Battum, terrae

Asbystidi

Carneum

commisisse

^).

lustinus

(XIII

7,

L

6)

*)

narrat

Batti

patri

Apohinem

propter

dedecus

adulescentis

filii

nondum

loquentis

deprecanti

oraculum

respondisse

ut Battus

Africam

peteret et

urbem

Cyrenas

conderet:

usum

ibi hnguae accepturum; atque

hlum, simulatque

in

Africam

venisset et montem

C^^ran

occupasset,

linguae

nodis

solutis

loqui

primum

coepisse.

Atque,

quam

late

iha

fabula

pa-

tuerit,

Horati

carmine

arcessito facile

demonstratur.

Nam

mihi

quidem

verisimile videtur

in Batti mnaculum ihum

iocatum esse,

cum

scriberet se

mermem

lupum

fugasse

(carm.

I

22,

12)

quale

por-

tentum

neque

militaris Daunias latis

alit

aesculetis

nec

lubae tellus

generat,

leonum aiida

nutrix.

Voces enim

extremae

digito,

ut

ita

dicam,

intento monstrant

illum

lupos

apulos,

leones

vero

hb^xos

significare

;

cur

autem

a

lupis ad

leones

deflexerit, nisi

quod

ad

nobile

^)

Ita

fere

Boeckhius

interpretatus

esse

videtur.

*)

Cfr.

quae

de vocabulo quod

est

ovXos

ad illum locum

disseruimus.

^) Cuius

sane

in reliquis

non multus

est

usus,

cum multa

confundat

atque

permisceat,

quae

ceteri

auctores

probe

distinxerint.

Velut Battum

Aristaeum

a

no-

mine

filii

Cyrenae

appellavit,

non

Aristotelem;

Grinnum patrem

Batti

dixit;

montem,

non

fontem

Cyran

appellavit; Nomium

atque

Agreum,

pariter

deum

autochtlionum

Autuchum Aristaei

fratres

fuisse

finxit. At

Batti

historia

in

universum

sollertius composita

est,

quam

ut

dubitare

liceat,

quin eam

de

probis

auctoribus

exscripserit.



De

Batti

fabula cyrenensi

111

quoddam

exemplum

per ludum

et

iocum delegare

voluerit?

In

carmine

igitur

sive

in

historia,

quam

Herodotus

mutavit,

scriptum

erat

Battum,

simulatque

in Libyam

venisset,

cpoivrjv

^fjâi.

Herodoti

fabulam cyrenensem iam

pergamus

ex

aliis auctori-

bus

supplere,

siquidem

iam

constat Pindarum atque

Gallimachum

eodem fonte

usos

esse.

Uterque testatur

(cfr.

Pyth.

V

87,

h.

II

76)

Battum

Aristotelem

quoque

esse

dictum.

In

nomine

duplici

nescio

cur

tam

multi offenderint; nam et

in vita

cottidiana

fieri

solebat

ut nomen

a

patre

infanti

impositum cognomini

a

vitio

corporis

derivato

loco

cederet

'),

et

consentaneum est

illum

qui

hanc

fabu-

lam composuit, vitae

cottidianae

exemplum

secutum

esse.

—

GaUi-

machus narrat (II

65 sq.)

Apolhnem corvi

figura Battum

in

Libyam

duxisse; quae

fabulae

forma

cum ipsa

antiqua videatur, facile

etiam

demonstrari

potest

illam

ahis

fabulis

cyrenaeis

ipsis

satis

antiquis

exemplo fuisse^).

Illa historia

(nam

historia

existimari

voluit)

a qua

et

Herodotus et

Pindarus

et GaUimachus

hauserunt,

utrum

versibus

an

oratione

numeris

soluta

concepta

sit,

diiudi-

care

non

ausim.

Nam

oracula ad

decernendum

omnino

nuUam

ansam

praebent,

quoniam eorum

partes

et

in

carminibus

epicis

recentioribus, ut

cum

ahi

tum Marx demonstravit*), et

in historiis

pedestribus

antiquissimis,

ut ex ipso Herodoto

concludimus, magnae

et

satis

graves

fuerunt.

Pariter non decerno,

utrum

Herodotus

ipse

iUo

hbro usus

sit

an potius,

quae

narrat, a Gyrenaeis audi-

verit;

huc tamen

sententia ea

de

causa inchnat, quod

ita facilius

explicatm'

eundem esse apud

eum

oraculorum locum

et

in historia

Gyrenarum

antiquissima

et

quasi fabulari quem

in

rebus

quae

„spatio

historico

fuerunt

enarrandis

(cfi*.

IV

159.

161.

163).

An

haec quoque

carmine iUo sive

historia

mythologa

continebantur?

At

Gyrenaei

iisdem

adminicuhs

narrationes

de

casibus

suis recen-

tissimis fulciebant quibus

antiquas

fabulas.

4

Quid

nobis effecisse

videamur,

paucis

iam

comprehendamus:

narrationem

de

Batto theraeo

ApoUinis

instinctu

colonos

in Liby-

am

ducente

optime per

se

stare

posse;

cui postea

originem

Batti

^)

Cfr.

Bechtel,

Einstammige

Personennamen

aus

Spitznamen,

Gottinger

Abh.

NF

V

3ff.

'-=)

Cfr. quae

supra

(p.

40

sq.)

disputavimus.

N.

Jahrb. f. d.

kl.

Alt. XIII 1904,

673

sqq.



112

De fabulis cyrenaeis

cretensem,

Insulanos

colonis

theraeis opitulantes

additos esse.

Inde

iam

consequitur,

ut

G^^renaei

se

antea

Theraeos quam

Insu-

lanos

vel

Gretenses crediderint

;

vel

quo

idem accuratius

et magis

perspicue

significemus,

ut

illa

fabula

excogitata

sit

antequam

co-

loni

a

Greta

atque

ex

ahis

insuUs

vel

omnino

Gyrenas

migrarent

vel

aliquem

certe

locum illic

nanciscerentur.

Batto

autem II.

rege

legimus

apud

Herodotum (IV

159)

Graecos Pythia

iubente

G^-renas

undique

commigrasse;

idem testatur

(IV

161)

Batto demum III.

rege

Gyrenaeos

a

Demonacte iVrcade

in

tres

tribus

divisos

esse,

quarum

primam

e

Theraeis

et

Perioecis

constitisse,

secundam

e

Peloponnesiis

et Gretensibus, tertiam ex Insulanis.

Inde

coUigi-

mus fabulam

cjTenensem,

quam

additamentis

quasi

quadam

veste

detractis

in pristinum

restituere

studuimus,

fortasse

ante Battum

II.,

sine

dubio ante III.,

compositam

esse; additamenta

vero

non ante

Battum II.

ReHquom est, ut accuratius quaeramus,

qua

ratione

fabula,

quam

ipse

Herodotus

spartanam

vocat, cum theraea

et

cyrenensi

cohaereat;

tum

utrum

ea

cum

originDDus

Gyrenarum

thessaUcis, e

quibus fabulam de

Gyi'ena

heroina

repetivimus

(p.

98sqq),

concinat necne.

Herodotus

narrationis

de

Gyrenis

initio (IV 145

sqq.)

narrat

Argonautarum

progeniem Lemno a

Pelasgis

pulsam

ad Laconiam

appuhsse

atque in Taygetum escendisse.

Lacedaemonios,

cum

comperissent

eos

Minyas

esse

Argonautis

prognatos,

libenter

in

civi-

tatem

eos

recepisse. Quos mox

mortis damnatos,

quod rerum

potiri

conati essent,

ab uxoribus suis, Lacaenis

ilhs

quidem,

fraude

structa

servatos esse;

tum

rursus in Taygetum

confugisse,

Tllis

temporibus

casu

factum

esse,

ut

Theras

Gadmeus

origine,

Eurysthenis et

Proclis,

Lacedaemoniorum regum, avunculus, tu-

tela

nepotum absoluta

coloniam condere constitueret.

Eum

a

Lacedaemoniis

non

invitis impetrasse ut

sibi

liceret

Minyas

sibi

operis

socios

adiungere.

Eos

illo

duce civitatem

graecam Theram

condidisse

in

insula

quae usque ad

illam

aetatem GaUiste

vocata

atque

a

MembUaris

Phoenicis progenie

habitata

esset.

Neque

tamen

omnes Minyas

eum

secutos esse,

sed etiam

plerosque

in

Pareoratarum

et Gauconum

agrum

invasisse

ibique

complures

urbes

condidisse.

Sequitur,

ut

supra

(p.

108)

paucis

monuimus,

Therae

herois

progeniem

Grinnum,

Therae

insulae

regem,

Pythiae

imperium,

ut

in

Libya

civitatem

conderet,

in

Battum

comitem

transtuUsse.



De

Batti

fabula

spartana

113

Multa

sunt,

quae in

hac

historia

offendant; velut

sin-

gulare

est

fabulae

de Thera a

Minyis

Lacedaemonio duce

condita

adici plerosque Minyas

de

recto

itinere

ad

eam regionem de-

flexisse,

quae

postea Triphyha

dicta

est;

quae

cum

instituto

scriptoris

pugnant,

qui demonstrare

in animo habeat

Theram

praecipuam

quandam

sive Lacedaemoniorum

sive

Minyarum

colo-

niam

fuisse.

Atque

iure

suspicatus

esse

videtur Benedictus

Niese^)

Triphyhae colonis

cum

colonis

Therae

nihil primitus

commune interfuisse

neque

re

vera neque

in fabuHs.

Item

Phoe-

nices insulam

Theram tenuisse

iam

non credimus,

postquam

luHus

Beloch

^)

demonstravit,

quam

nuper

illi

mare

nostrum

navigare

coeperint. Sed

aliud est fabulam

inscite

excogitatam esse, ahud

eandem

esse

recentem.

Hanc

vero demonstrari potest

et

Therae-

orum

colonia

in

Libyam

deducta

et

colonis

Gyrenarum

Thessalis

recentiorem esse.

Nisi enim illa aetate constitisset

Battum

theraeum Gyrenas

condidisse,

is

qui

illam

narrationem

composuit,

sine dubio

fecisset

non

iUum

sed

ipsum

Grinnum

sive quempiam

aJium

regem spar-

tana

origine

ortum

in

Libyam

migrasse,

non tam

inscite finxisset

Grinnum

auspicia

divina

in se collata in

Battum

comitem

trans-

tulisse. At,

dixerit

quispiam, cur

non

Hcebat ipsum

Battum fin-

gere

e

Thera ortum?

Huius rei explicatio

inde

a duabus

causis

repeti

potest:

aut

enim

fabula spartana

recentior

est quam addita-

menta illa sive

cretica

sive insulana,

aetate

illa

quidem

demum

composita, cum Battum iam

constaret matre

cretensi

natum; aut

vetustior.

Si

vetustior est, nuUa aUa

de causa

Batto

originem

spartanam

tribuere

non Ucuit, nisi

quod

constaret

nuUos

aUos

e

Theraeis colonis

Lacedaemonios

fuisse

nisi

Theram,

at

Minyas,

Batto

vero

in

stemmate

regio nuUus iam locus

superesset.

Utcumque

id

est, iam

luce

clarius

apparet

fabulam

spartanam

*)

Herm. XLII

458

sqq.

Idem utrum

recte

necne contenderit nulla

alia

for-

tasse

de

causa

potius

Minyas

quam

Lacedaemonios

ad

Elidem

delatos esse

quam

quod

Minyarum in fabula theraea

iam

ccrtus

locus

esset,

nostra

non

interest

diiudicare.

')

Cuius disputationes primo singillatim in

ephemeridibus publicatae

nunc

collectae

sunt

Griech.

Gesch.

12-,

65sqq.

245

sqq.

Phoenices

theraeos

recte iam

iudicarat

Studniczka

p.

52

sqq.

De

iisdem

subtiliora

quam

veriora

disputavit

Malten

p.

183

sqq. Ad Phoenicum

partes

explicandas

plus

quam

istius

ratio-

cinationes

Herodoti

et

Thucydidis

testimonia valent,

e

quibus

elucet

Graecos

vulgo

illa

aetate credidisse

ante se

Phoenices

toto

mari

dominatos

esse.

Pasquali,

Quaestiones

Callimaclieae.

8



114

De

fabulis

cyrenaeis

fabula

sive

theraea

sive

cyrenensi

de Batto

recentiorera esse.

Pariter

autera

post fabulara

de Thera

a

Minyis

condita

compo-

sita

est,

Xerao enira,

qui

quidera

Lacedaeraoniorura

gloriae

stu-

deret,

ementitus

esset non

Lacedaeraonios sed

^linyas

Thera

lacedaeraonio

duce

insulara

Therara condidisse;

nerao finxisset

Minyas

breviter tantura

Spartae

coraraoratos

esse;

nerao

tanta

raole

Minyas de

Tajgeto Spartara,

tum

rursus Sparta in Tayge-

tum

transtuhsset,

cum

tamen

iUi

de

Taygeto

Therara

navigare

pariter

paucis annis ante potuissent quara paucis annis

post,

pariter

uxoribus

lemniis nondum repudiatis^) quara

lacaenis in

earura

locura

substitutis;

nemo,

inquam,

haec

orania

ita

corapo-

suisset,

nisi

illa

aetate

vulgo

pro

certo

habuissent

Minyas,

non

Lacedaeraonios

Therara condidisse;

nemo

enim studet

sibi

diffi-

cultates

et

inconcinnitates

quam

raaxiraas

parare, nisi

debet.

Minyas

fabularura

scriptores

cura

dicerent,

eos

Argonautas

vo-

luisse

paullo infra

demonstraturi,

item, quoraodo

Argonautae

cura

Thessaha

cohaereant,

pauho

infiâ

exphcaturi suraus; quoniara

taraen

haec

quaestio raultura et

spati et

operae

requudt,

inter-

dum

in

fabula

spartana

coramorabimur.

lam

multi

in

eo

offenderunt, quod

ad

Taygetum

montem

Minyae

appulerint, e

Ta^-geto

denuo

Therara versus

solverint;

cur

enini

raons

qui extrerao tantum

promonturio ad

raare

pertineat,

potius quam

portus

hoc loco

commeraoratur?

Explicationera

idoneara nuper

invenit

sodalis raeus

Ludovicus

Pareti

(apud

Gon-

stantium,

p.

S8):

fuisse

in

Ta^^geto

locum,

qui

&fiQai

diceretur,

Pausaniae

enim

voces,

quaravis sint

lacunosae,

hoc

taraen sine

dubio

testari.

Dixerat

cizQa rov

Tavyixov

TaZexdv

vnkQ

BQvaeibv

dv£%Eiv,

tum

ahum montem

EvoQav

comraeraorat;

tum

pergit

(11120,5):

Ta?^£%ov

dh

xb

fêra^v

y.al

EvdQa

&rjQag

ovofidtôvxec,

AijT(b

(paoiv

dnb

xcbv

dxQOJV tov

TavyHov.

Sequitur

Arj/iit]TQog

£7iiyM]aiv

'EAevaiviag

iaxlv

Ieqov.

Lacunam,

quod ad

sensum

at-

tinet recte,

ita

fere (d-£da&ai

irjv

d^vyaxiQa

ivxavd-a

d^fjQEvovaav}

supplevit

Bekker.

Fabulam

de

Thera

Lacedaemonio

Therae

conditore

recentiorem

fuisse

quam

fabulara de

Batto

theraeo

Gyrenarum

conditore

de-

»)

Cfr.

Herod.

IV

145.

—

Neque

vero

MaaBio

(GGA

1890, 378)

concedere

possum

Minyarum

partes,

qui

se

adversus

Lacedaemonios

tam

ingratos

praebuerint,

miseras

quasdam esse;

nam

tales

fabulae

ad

bonos mores

non spectant.

Idem

neglexit

Maltenius

(p.

102),

cum

miraretur

Battum

balbum et

rusticum

effictum

esse.



De

Therae originibus

115

monstravimus

:

luce

clarius

est

tum

Cyrenaeos

se

Thera ortos

dicere

coepisse, cum Theraei

re vera

Gyrenas

migrassent.

Qui

ita

conchidet,

eum negare oportebit

Theraeos inde

ab

origine

Lacedaemoniorum colonos

fuisse.

lclem

negat qui

illam

insulam

suo

sumptu

excavandara

curavit, Fridericus

Hiller

de

Gar-

tringen

*).

Nam Theraeorum

phylae

'TXZaEg,

Av/iidveg,

IIdfi(pvZoi

^)

appellabantur,

ut in

plerisque civitatibus doricis;

Lacedaemonii

contra,

quantum scimus, non in tribus

sed

in

vicos

id

est

x(b-

/lag^) distributi

erant.

Quid?

nonne patet Lacedaemonios

ab

antiqua rerum

pubhcarum

Doriensium

disciphna

descivisse,

Theraeos

eandem

servasse?

Theraei

vetustissimi

pro

Z

in

voce

certe

Zsvg

illo signo usi

sunt

quod

in

hnguis

semiticis

samech

appeUatur*),

item Corinthii,

non Lacedaemonii.

Theraei

deam

Aafiiav

coluerunt

(IG

XII

3, 361);

eandem

Epidaurh (cfr.

Herod.

V

82),

non Lace-

daemonii.

Theraei

lovem

Sioixalov

venerati sunt

(IG

XII

3,

375

—

376),

eiusdem

rehgio

apud Sicyonios floruit,

a quibus ph^dae

axolxoi

appehabantur (cfr. Bekker

Anecd.

II

790,

30),

non,

quan-

tum

scimus,

apud

Lacedaemonios. lam

eo

inclinamus,

ut

opinemur

Theraeos

antea

Dores

quam

Spartanos

fuisse,

antiquissimos

vero

colonos

Theram non Sparta

sed

ab

Argohde

transmigrasse.

Praeterea

Spartani si

Theras condiderunt,

necesse

est eos

id

an-

tiquissima aetate fecisse, nam

e

vascuhs

quae

in

sepulcris theraeis

inventa sunt, lohannes

Dragendorff

^)

conclusit

Theram

iam

sae-

culo IX.

exeunte

vel

VIII.

ineunte

habitatam

esse,

neque indicia

')

Thera

I

p.

142

sqq. Idem iam anno

1890 ante excavationes

negarat

Studniczka

p.

51.

-)

IG

XII

3,

377. 378. Nomen Pamphylorum

quamquam

non

servatur,

con-

sentaneum

tamen

est

illud

ut in ceteris civitatibus

ita

Therae cum

duobus

reli-

quis

consociatum fuisse

•^)

Vicos non

xwaaj

sed

(b^dg

appellatos, tribus

gentilicias

Spartae

ser-

vatas

esse

nuper demonstrare

studuit

Ludovicus

Pareti, Rendiconti

dei

Lincei

1910,

455 sqq. Utcumque

id

est,

illae

phylae

si

omnino

fuerunt,

nullius

fere

ponderis

prae

vicis

fuerunt,

id

quod

ipsum

satis novicium

videtur.

*)

Cfr.

Kretschmer Athen.

Mitt.

XXI

1896,

432;

XXH

1897,

342: illud

vo-

cabulum

ita

scribitur

I

G

XII

3,

350

—

53.

1313.

1318.

Etiam

litterarum

formae

et

significationes ostendunt

Theraeos neque

a

Lacedaemoniis

neque

ab

ulla

alia

civitate

graeca

sed a Semitis

scribendi

artem

didicisse : cfr.

Hiller,

Thera I

155.

5) Thera

11

232;

antiquissima enim

vasa

alia vasibus generis quod

a

Dipylo

appellatur recentioribus

similia

sunt,

aUa

protocorinthia. Dragendorffii

iudicium

multis

aliis sepulcris

effossis confirmavit Ernestus Pfuhl,

Ath.

Mitt.

XXVm

1903,

248.

285,86.

8*





De

Lacedaemoniorum coloniis

117

certo habeo,

si Lacedaemonii

incolae

urbis

Graecae

Gnidi

anti-

quissimi

fuissent, nunquam

eum

qui

fabulas

illius

civitatis composuit

vel

in

ordinem redegit, illis

Thessalos

aut

Argivos

quasi

aemulos

addiiurum fuisse. Quando enim

inde

a saeculo VII.,

quo

Lace-

daemonii

excellere

coeperunt,

Thessali aut Argivi

tanta

potentia

floruerunt,

ut

Cnidiis

prodesset

eorum

colonos

credi?

Id

vero

quod postea adiungi

non potuit,

necesse

est inde

al)

initio

fuisse.

Paullo

diversa

est

Mehorum

condicio.

Qui

se

V.

certe saeculo

Spartae

colonos

professi sunt,

ut Herodotus (VIII

48)

et

Thucy-

dides

(V

84)

testantur;

de se

contra

aut nuUam omnino fabulam

narrarunt,

aut

talem

e

qua

demonstraretur

colonos pristinos

non

fuisse

Lacedaemonios

^).

Testis

huius

praecipuus nobis est Gonon

(Photi

bybl.

137,

16 Bekk.),

qui

haec

fere narrat:

Philonomus

Spartiata

Spartae

Doribus

proditae mercedem-Amyclas

accepit,

in

hanc

urbem

colonos

Imbrios et Lemnios deduxit. Eius

nepotes,

cum

iam

a

Doribus dissiderent,

paucis

Spartiatis adiunctis, PoUide

et

Delpho ducibus,

migrare

constituerunt.

Pars

Melum

appulerunt

xai

t6

Tcijv

Mi]Zis(ov

yivog

ivdÊvde

(ivd-dde

traditur: corr. Hey-

nius)

oixsiovtai

^naQximaig.

Pars

ad

Gretam

navigarunt,

ubi

Gort}Tiam

una

cum

perioecis

Gretensibus

habitarunt,

—

Qui

haec

scripsit, credidit

non

Lacedaemonios Melum primos

habitasse,

sed

catervam ex

Imbriis

et

Lemniis cum

paucis

Lacedaemoniis

mixtam

Meli

conubium et commercium cum

pristinis incolis pepigisse.

Quomodo

enim

illud

oixeiovxai

SnaQxidiaig

dici potuit,

nisi

po-

pulus ante

horum adventum

ibi

iam

habitasse credebatur? Quo-

modo

vero in

urbe pura

puta

spartana

haec

credi

coepisse

po-

tuerunt?

—

Atque

sunt

quae

in suspicionem

inducant

hanc

fabu-

lam ut omnino male compositam

ita

etiam

recentem

esse.

Velut

quid

sibi

vult quod

Philonomus Spartiata

dicitur?

InteUegamus

e

Lacedaemoniis incolis

qui

ante

Dorum

adventum

fuerunt? At

paucis

versibus infra

ipsi Lacedaemonii

^ljiaQXidxai

vocantur;

qui

enim MeUi

Spartae

concUiari

potuerunt, nisi colonorum pars

Lacedaemonia

fuisset? Sed

haec

in tardum

testis

Gononis

in-

genium reicere possumus;

gravius

est quod Gortyna,

antiquissima

civitas iUius insulae, in qua

dorici

cultus

sedes

et

domicUium

fuit, post Spartam demum

condita

esse

dicitur;

vel

gravius

quod

Meli coloni Imbrii

et

Lemnii

dicuntur, ut

Therae

Leranii,

quodque

^)

De

hac

fabula

non

omnino recte

disputavit

Studniczka

p.

47 sqq.



118

1^6

fabulis

cyrenaeis

utrique

primo

cum

Lacedaemoniis concordes

fuisse, tum

dissen-

sisse

eaque

de

causa

migrasse dicuntur;

quod in utraque

fabula

non

omnes

coloni

sed

pars

insulam

habitasse

narrantur;

quod

in

utraque

pauci Lacedaemonii comitati sunt. Similitudo

augetur,

si

non

iam hanc

fabulae

formam

quam Conon

narrat,

sed

illam

quam

nobis

Plutarchus

repraesentat,

sequimur.

Qui (de muber.

virt.

247

a)*)

narrat Tyrrhenorum

filios

e

mulieribus Atheniensibus

quas

Braurone

rapuissent, susceptos,

cum

ab Atheniensibus

ex-

pulsi ad

Taenarum

appuhssent

cumque

Lacedaemoniis in bello

adversus

Hilotas

auxiliati

essent, ab

liis

in

civitatem

ita

receptos

esse,

ut

magistratibus

non

fungerentur.

Cum

postea

novis

rebus

studuisse

viderentur,

in

carcerem

proiectos

esse; illarum tamen

uxores

eos

eodem

dolo

adhibito

servasse quo

Herodotus Lemniorum

uxores,

qui

postea

Theram

condiderunt,

usas

esse

narravit. Tum

eos

ad

Taygetum

reversos ad hbertatem

Hilotas

vocasse.

Lace-

daemonios

ita cum

iis

pacem pepigisse, ut

Pollide et

Crataeda

lacedaemoniis

ducibus

migrarent. Partem Meh mansisse; partem

post

multos

casus

urbem Lyctum

in

Greta condidisse.

—

Si

haec

fabulae

forma

prae

iUa,

quam

priorem exposuimus,

genuina

esset,

de

totius

narrationis

fide

actum esset.

Nam quin

ei qui

haec ementitus

est,

Herodoti

locus

ocuhs

obversatus

sit,

dubitare omnino

non

hcet,

quamquam

fuerunt

qui

dubitarent.

Sed recenti haec

fabula

aetate

ab

eo

excogitata

esse

videtur,

qui

Atheniensibus faveret;

isti enim

coloni

Mehi

quadam

ex

parte Athenienses sunt. Ex hoc

consilio

exphcatur,

quod

Pelasgi

Tyrrheni

pro

Minyis

substituuntur

:

con-

stabat

enim ex Herodoto

(VI

138)

Pelasgos lemnios puehas

athenienses

Braurone

rapuisse, de

Minyis

contra

nihil

simile

tra-

debatur;

Pelasgos

vero

Tyrrhenos fuisse inde

a

Sophocle in htteris

Graecis

saepissime legebatur ). Quando demum haec fabula

in-

venta

sit, difficile est

ad

decernendum

:

fortasse

primis

^)

beUi

pelo-

ponnesiaci

annis,

cum

Athenienses civitatum doricarum

gratiam

sibi

conciliare

studebant ;

fortasse

foederis

maritimi

tertii

tempori-

bus,

cum

iidem

denuo

civitates,

quae

foedus reciperent, captabant.

—

Sed

etiam

illa

fabulae

forma quam

priore

loco

perstrinximus

quamque

vetustiorem

esse

contendimus,

dubitationi

obnoxia est,

^)

Non

diversa

refert

quaest.

gr.

296

b.

^)

Cfr.

Beloch, Griech.

Gesch. I^

2,

50.

^)

Ante annum

scilicet

417,

quo

Athenienses

illius

insulae cives

partim

ferro

ceciderunt

partim in servitutem

redegerunt.



De

coloniis

spartanis

119

nonne

ex

Herodoti

narratione

quasi manaverit.

Quomodo

vero

tales

fabulae

in civitate

pura

puta

laconica credi

potuerint,

frustra

requiretur.

Plura

fortasse

quam

e

fabulis,

ex

Anglorum

excavaiionibus

lucramur,

in

vico

Melio

factis,

qui nunc vocatur

Phylacopi.

Ani-

madverterunt

enim,

cum

aedificia urbis

quam

^Phylacopill

vocant,

domuum

regiarum

cretensium

persimiles

sint, domum

contra

regiam,

quae

ad

urbem

III

pertinet,

propius

ad

similitudinem

illarum

domuum

accedere,

quae

aetate

mycenaea

in

terra

continenti,

ut

Tirynthe, aedificatae

sunt.

Eodem

pertinet

quod

recentiora

vascula

non

iam

creticorum

sed

argivorum

similes

sunt;

eodem

quod

neque

anuli

sigillo

impressi neque

tabulae

litteris

conscriptae

in

illa dorao

inventae

sunt.

Inde

recte

Duncanus

Mackenzie^)

con-

clusisse

videtur,

illa aetate

populum

novum

eundemque

satis

rudem

e

Graecia,

fortasse ex

Argohde,

in

illam

insulam

migrasse.

Nuper

vero

vascula

quae

ad eiusdem

urbis

tempora

recentissima

pertinent,

inventa sunt, sub

iis vascula

eius

generis

quod

„ialysium

dicitur^). At

inter vascula

lalysi

reperta

inventus

est

„scara-

baeus

regis

Aegyptii

Amenophis III,

qui regnavit

annis a.

Ghr.

n.

1411

—

1375'').

Domus

regia

fortasse

pauUo

vetustior

est,

neque

tamen tanto ut eam

ad

eandem

aetatem

referre

non

liceat,

quae

decurrit ab anno

circiter 1580

usque ad

annum

1200.

Num

cre-

damus

saeculo XV. vel

XIV. a.

Ghr.

n.

Lacedaemonios

colonias

in

insulas

misisse?

VerisimUe

contra

est

Dores

illa

aetate,

non

Lacedaemonios,

ArgoHde

profectos

et

insulas et

Gretam

occupasse,

pristinos

incolas in

suam

dicionem

potestatemque

redegisse.

Utrum, postquam

illae insulae

iamdiu

doricae

erant,

miserunt

Lacedaemonii qui eas

subigerent?

An

potius

iUi

sibi

eas

con-

ciliare

studuerunt, iUae

civitates

Hbenter

se

Sparta,

urbe

tum

nobilissima,

ortas

professae

sunt?

Rehquom est

Tarentum.

Guius

archegetam

Phalanthum

ex

hi-

storia in

fabulas suo

quidem

iure

relegavit

Studniczka

(p.

175sqq.)*).

Sed

fieri potest

ut

archegeta

ipse

fabula

sit,

a

poeta

tamen

vel

ab hominibus

superstitiosis

comitibus adiunctus

sit,

qui

in terris

^)

Excavations

at

Phylacopi

263 sqq.

2)

Cfr.

Ann.

of the

Brit.

School

at

Athens XVII

119.

3)

Cfr. temporum

tabula

ad

calcem

libelli

Fimmenii,

Zeit u.

Dauer

der

kretisch-mykenischen Kultur.

*)

Cfr.

Hberg,

Koscheri

Lexic. III

2237.



120

^^

fabulis

cyrenaeis

fuissent.

At

antiquissimus

qui servatur

testis, Antiochus

(ap.

Strab.

VI

278

sq.),

narrat

Tarentum

a

Partheniis

conditum

esse, id

est

a

filiis

quos

bello

Messenio

primo

vms

absentibus

Lacedaemonio-

rum

uxores

non

solum peperissent, verum

iam concepissent

').

Quae

de

civitate,

de

cuius

origine

laconica constaret,

quomodo

narrari

potuerunt?

Antiochus

etiam

narrat ante Parthenios

Tarenti

barbaros

et

Gretenses

habitasse,

qui cum Minoe

in Siciham

venissent.

Cretenses

inltaham migrasse

quamquam non credimus,

ex hac tamen

fabula

coUigimus

Tarentinos

ohm

se

non

Lacedaemonios

vel non

genuinos Lacedaemonios

credidisse.

At

dixerit quispiam Tarentum

recentius

esse

quam

ut

credi

possit

ab

aliis

Doribus

conditum

esse:

Eusebium enim

illud

anno

706

conditum

credidisse,

Anti-

ochum

beUi

Messenii

primi

aetate.

At

quis

spondet haec tempora

tradita

esse, non

arbitrio ficta? Oui

etiam

tempora

singularum

rerum, quae

saeculo VIII.

gestae

sunt,

posteris tradi potuerunt?

At

Tarentini

dialecto laconica

usi

sunt, ab

ephoris

regebantur,

civi-

tatem

in quinque

phylas

diviserant

phjdarum

laconicarum cogno-

mines^).

Sane; sed

consentaneum

est

Dores ea

aetate, qua

Lacedaemonii

omnibus potentia

praestabant,

iUorum

exemplum

secutos esse:

lingua

vero

non

Tarentini laconica,

sed

et

Lace-

daemonii

et

Tarentini

dorica usi sunt.

Effecisse

nobis videmur

Lacedaemonios

vetustissimos

nuUos

colonos trans mare

misisse: nonne

consentaneum est

iUos

qui

diutissime

cum

Messeniis

de Peloponnesi

parte

meridionali pugna-

rent, subole

sua

in

propriis

beUis

usos

esse,

non

iUam

peregre

misisse?

At obiecerit

quispiam:

,,Vascula

tamen

c^ênaica

paene

innumera

Spartae

ab

x4ngUs

inventa

sunt;

qui

ergo

negari potest

^) Ephorus contra (ap. Strab. VI

279)

ita fere narrat:

Lacedaemonii

Messe-

niis

bellum

intulerunt

regem suum

Teleclum

ultiu-i

atque

iurarunt

se

domum

non

reversuros, priusquam

illam

urbem

expugnassent. Decimo

vero anno

La-

caenas

ad

viros misisse, ut

liberos

e

se generarent: si

minus,

patriam

perituram

esse.

nii

adulescentes

miserunt qui nondum iure

iurando tenebantur:

isti pro-

miscue

omnes

cum

omnibus

virginibus concumberent.

Qui

a

virginibus

nati

eaque

de

causa

IlapS-evioi

dicti,

cum

se

non

satis

honorari

sentirent,

cum

HUotis

adversus

Spartanos

coniuraverunt

;

Lacedaemonii illis

tamen

persuaserunt,

ut

ad

coloniam

condendam

abirent. Hi Achaeis

cum

barbaris

pugnantibus

opi-

tulati

Tarentum

condiderunt.

—

Ephorus

quoque

confitetur

colonos

agri

tarentini

pristinos non

fuisse

Lacedaemonios. Quod

Parthenios

virginum filios

esse narra-

vit,

e

nomine

id conclusisse videtur.

Reliqui

testes omnes

ab

alterutro

pendent.

-;

Ofr.

Beloch, Griech. Gesch.

V

1,

239.



De coloniis spartanis

121

Gyrenas

Spartae

coloniam

fuisse?

Qui

ita

concluserit,

memoriae

tradita

sibi sequi

videbitur,

non

sequetur.

Nam, Herodoto

certe

si

credimus,

non

Lacedaemonii Gyrenas

condiderunt

sed

Theraei

Lacedaemoniorum

coloni, Therae

vero

vasculum

cyrenaicum in-

ventum

est

adhuc

nuUum.

Sed

haec omittamus; quaeramus

contra

quo

iure

e

vascuHs

quae

cyrenaica

dicuntur

Spartae in-

ventis

concludatur

Gyrenas

Lacedaemoniorum

coloniam fuisse.

Paucis rem exponere iam

oportet.

lam annis

1880—81

Puchsteinius

(Archaol. Zeit. XXXVIII

185

sqq.,

XXXIX 215

sqq.)

demonstravit

vel

certe sibi demon-

strasse

visus

est

genus

quoddam

vasculorum,

quae

omnia

inter

se

cohaerere

iam

perspexerat

Georgius

Loschke

(in

appendice

programmatis universitatis

dorpatensis

a. 1879 de basi quadam

spartana),

Gyrenis

et

fictum et pictum

esse;

nam

nullus

alius

locus

uni

certe ex

iUis

vasis

aptior

excogitari posse

videtur,

in

quo

Arcesilaus, Gyrenarum scilicet

rex,

effictus est,

dum silphio,

frutici

illi quidem

omnium fruticum cyrenaicorum

uni

pretiosissimo,

ponderando ipse adsidet,

Simia,

panthera,

avis quam „Marabu

dicunt,

appictae ostendunt,

quam

penitus

is

qui

vasculum

depin-

xit,

septentrionalem

Africae

partem norit; vestium cum

formae

tum

in primis ornamenta Aegyptium aliquid

redolere

videntur.

—

Puchsteinii

opinionem argumentis fulsit novis Studniczka

(Kyrene

Isqq.), quorum

tamen

unum

idque

facile

praecipuum iam in

nihilum recidisse

videtur.

Nam

quod

in poculo „cyrenaico

Naucrati

in

Aegypto

invento

*)

silphii

ramum agnovisse sibi visus

est,

id saltem incertius

est quam ut

in

ea

opinione demonstratio

nitatur.

—

Sed

talibus

vasculis

sequentibus

annis iam

multifariam

inventis

fuerunt qui

de

origine totius

generis

cyrenensi

dubita-

rent^), cum

praesertim

Angli

talium vasorum

maximum

numerum

Spartae effodissent. Quin

etiam

Droopius

sibi visus

est

e

picturae

genere

demonstrare

posse

haec

vascula

Spartae

et ficta et

picta esse: sub

vascuHs

enim

„cyrenaicis vascula inventa

esse,

quae

quamquam huic generi

adscribi non possint, illi

tamen proxima

')

Expressum

est

Studniczkae

operis

tabula 10.

')

Testimonia

de

huius

quaestionis historia diligentissime

indicavit Mal-

tenius

p.

169,

adn. 2.

Qui

tamen de Bohlauii

opinione

falsa

vel

certe

non satis

accurata rettulit. Ille

enim

(Aus

ionischen

und

italischen Nekropolen 131 f.)

non

vascula

cyrenaica ad

loniam

ipsa

rettulit,

verum

affirmavit

artifices

cyre-

naeos

ab arte ionica pendere.



122

De fabulis

cyrenaeis

sint,

prima

scilicet

specimina

eiusdem

artis

quam

nunc cyrenaicam

vocamus.

Item

vasculorum

spartanorum

recentissima

e

vasculis

cyrenaicis

quasi enata

esse

contendit, ita

ut iam concludendum

sit

artem

cyrenaicam

quasi

quendam cursus

artis

Spartanae

gradum

fuisse^).

At

restant

scrupuli:

nam conexus omnium

horum

vasculorum

inter

se

non

talis

est,

ut de

eo

dubitari

non liceat*^).

Tum,

quo-

modo

factum

sit

ut

in

vasculo

spartano

Arcesilaus,

Gyrenaeorum

rex

eiusque caterva,

item

animalia

aegyptia tam

accurate

effingerentur,

Droopius

non

explicavit:

Arcesilaum

enim

una cum

silphii

mercatoribus

Gythium

ad

portum

laconicum

ahquando

navigasse,

quis est

qui

credat? Audacioris

vero est

vascula

ab

illa

civitate

abiudicare, in qua

illud

unum

vasculum, quod

originis

ahqua

indicia ferat, factum esse

videatur. Tum

vasculorum

„cy-

renensium

pecuhare

est,

non

solum quod luteo

vel roseo

colore

depicta

sunt,

qui rursus figuris variatur,

et quod

animahum ima-

gines

seorsum a

ceteris figuris quasi

in

anuhs quibusdam, quibus

totum

vas

cingitur, disponuntur,

verum

etiam

quod

loti

et

mah

granati

imaginibus

decorantur;

lotus

vero

et

malum

granatum,

quod

jDunicum

dicebant,

potius

ad Africam

quam ad

Peloponne-

sum quadrant.

Quid

vero

impedit

quominus

credamus haec

vascula

potius

Gyiênis

Spartam

quam

Sparta

Gyrenas

per

mer-

catores

portata esse?

Taha in muhis ahis

locis,

Naucrati,

Daphnis,

Gorinthi,

Argis, Olympiae,

Aeginae, in

Boeotia,

Atalantae in

vico

locrio,

Sami,

etiam

in

Itaha,

etiam

Gordii in oppido

phrygio,

etiam

in

Russia

meridionali

'^)

inventa sunt. Argos

et

Olympia

cum Sparta

fortasse

mehus conveniunt,

quamquam

consentaneum

est

Gyre-

naeos,

quorum urbs

ad

mare

iaceret mari

a

rehquo

terrarum

orbe

separata, usque

ab

initio

commerchs

maritimis deditos esse;

Daphnaeos

et

Naucratenses

Spartae,

non Gyrenis fictilia

coe-

1)

Cfr.

Droop,

Ann.

of

the

Brit.

School

at

Ath. XIII

135;

XTV

30sqq.;

JHS

XXX

1910,

1

sqq.

^)

Dubitavit

M.

Heinemann,

Landschaftliche

Elemente in der

alteren

grie-

chischen

Kunst

38,

2.

*)

Omnia fere

vascula

indicavit

Carolus

Dugas,

Revue

Archôlogique,

seriei

4 X

1907.

48sqq. ;

idem

fragmenta a

Waldsteinio

in

templo

lunonis Ar-

givo

inventa

neglexerat

(Waldstein,

The

Argive

Heraeum

II

173);

cj-^licem

Corinthiam

effingendam

curavit Droop,

JHS

XXVIII

1908,

175. Vascula

cyrenaica

in

Russia

meridionali

inventa esse affirmavit

M.

Heinemann

(ibd.)

;

equidem

quae

siguificaiit,

nescio,

quamquam

diu quaesivi.



De

vasculis

cyrenaicis

123

misse

non

est

facile

ad credendum.

Quin

etiam,

quamvis

conce-

damus

illum

conexum, quem

dubium

esse

diximus,

certissimum

esse,

quid

impedit

quominus

opinemur inde

ab

antiquissima

aetate

vascula

Cyrenis,

quemadmodum

in multas alias

urbes,

quas nuper

memoravimus,

ita

quoque

Spartam exportata

esse?

Nonne

in sepul-

cris

tuscis

vasa

attica

innumera ab antiquissimis

usque

ad

recentissi-

ma

tempora

cottidie inveniuntur? An inde

concludendum

est,

inde

concluditur

vasa

attica

falso

attica vocari,

eadem

etrusca

esse*)?

At haec

iam

mittamus,

iam concedamus haec

vascula

omnia

Spartae

inventa ab

artificibus

lacedaemoniis et

ficta

et

picta

esse

(quod sane

praefracte

non

nego

;

nam

f

ieri

potuit ut

artifices

lace-

daemonii Gyrenas

migrarent

ibique

poculum

illud,

quod

unum

certa

originis

cyrenensis

indicia prae se

fert,

fingerent

pingerent);

quid

tamen inde

redundet

ad

noscendum, quae

necessitudines

Lacedaemoniis cum

Gyrenaeis

intercesserint,

nondura

perspicio.

niud

unum poculum

Gyrenaeum

est;

rex

qui ibi

effictus est,

Arcesilaus

II.

esse

videtur,

qui medio

fere

saeculo

VI.

regnavit;

id

quod

compluribus ex

argumentis

concluditur; vas

enim

simile

Daphnis inventum

peculiari

de

causa

anno

565

necessario

superius

est;

inter

fi-agmenta

vasculorum

spartanorum eiusdem

generis

tituli

inventi

sunt

litteris VII. saeculi

exeuntis vel

VI.

ineuntis

con-

scripti*).

Si

igitur

artifices lacedaemonii

Gyrenas

migraverunt

vel

GjTcnenses

artera

Lacedaeraoniorura

iraitati

sunt,

id

sexto

demum

ineunte

saeculo

fecerunt.

Gyrenas

vero

sexto

deraura

saeculo a

Sparta

quasi

adoptatas esse

ipsi

contendimus,

quando-

quidem contendimus

hac

fere

aetate

fabulam de Thera

condita

cum fabula de

Batto

consociatam esse**).

E coraraerciis

contra de

populorura

cognationibus

quidvis

concludere

teraerariura

est.

Si

quis

vero

contendat

poculura

Arcesilai

ipsum Spartae

fictum,

qua-

nam

ratione is iara

demonstrare

poterit

Gyrenas

Sparta

ortas

esse

nisi

fabulis

diligentissime

ponderatis?

Nara

Gyrenis

nulla adhuc

^)

Hoc argumentum

protulit

Studniczka,

Arch. Jahrb. XXVI

1911, 158,

adn.

2.

2)

Cfr.

Dawkins.

Ann.

XVI

28/29.

•')

Neque

tamen

urbi

quam

Dorieus lacedaemonius

ad

flumen

Cinypem

con-

didit

(cfr.

Herod.

V

42),

multum in

hac

fabula

tribuo; quamquam

enim verisimile

sane est

Cyrenaeos

illi auxiliatos

esse,

cum

praesertim

Theraei

illi ducum

loco

fuissent, non

facile

eo

inclinamus,

ut

existimemus

exeunte

iam

VI.

saeculo

vel

V.

ineunte

tales etiam

tum

fabulas

excogitatas

esse quam

Herodotus

antiquissimas

crederet.

Accedit quod

Cinyps satis

longe a

Cyrenis

fluit.



124

1*6

fabulis cyrenaeis

vascula

inventa

sunt

neque

Spartanorum

similia

neque ullius

generis.

E

fabulis

vero

elucet

originem

cum

Theraeorum

tum

Cyiênaeorum

spartanam

additamentum esse

recentissimum

fabu-

larum

multo

vetustiorum.

lam

oportet nos ad Thessalos

convertamus.

At quaerat

quis-

piam qua

fiducia

fi-etus coniciam tam multos populos

sedes

in

eadem

Libyae ora constituisse vel certe

constituere conatos esse,

siquidem Gyrenae anno

demum

631,

ut

Eusebius

in

Ghronicis

tradit,

conditae

sunt.

At

Eusebius Cyrenas anno

758

vel

fortasse

762

et

anno

1333

vel

fortasse

1331

a.

Chr.

n.

pariter

conditas

naiTat;

quae

fides

Eusebio

adversus

Eusebium

iam

est?

atque

qua de

causa

plerique rerum

scriptores

annum

631

potius

quam

1333 receperunt,

nisi

quod

recentior

aetas

potior

videretur?

At

Theophrastus (h.

pl. VI

3, 3)

trecentis fere

annis ante Simonidem

archontem,

id est

ante annum 311

—

10 conditas dicit;

a. 598/97

Solinus;

Pausanias

narrat

Ghionem

Spartanum,

qui annis

fere

668

—

656

a. Chr. Olympiae

vicisset,

Battum Cyrenas

comitatum

esse

^).

Inde

unum

certe

concluditur, nihil de aetate

Gyrenarum

conditarum

memoriae

traditum

fuisse.

Qui

etiam

tradi

potuit

septimo a.

Chr. n.

saeculo,

cum

nuUi

libri annales

scriberentur

5

Qui

primus ementitus est

Lacedaemonios

Theram

condidisse,

ea

aetate

scripsit,

qua

constabat Minyas

Therae

antiquissimos

colonos fuisse

;

quod

nisi constitisset,

iUe

nunquam

Minyis

tantum

honoris

concessisset.

Qui

Minyae

re

vera

fuerint,

etiam

num

fuerint^), ad has,

quas

instituimus

de

Therae

et

Cyrenarum

fabu-

lis

quaestiones,

nihU

prorsus

attinet;

nam Herodotus,

quoties-

cumque

Minyas

dixit,

Thessalos voluit;

Ulum,

qui

fabulam

de

Theraeorum

origine

spartana

composuit, eosdem

significasse

inde

coUigitur,

quod

Pindarus,

ut

mox

disputaturi

sumus,

pariter

Theram a gente

thessala conditam

novit.

^)

Haec

optime

disceptarunt

Malten

p.

190

sqq.;

Beloch,

Griech.

Gesch.

I

2,

236

sqq.,

qui

tamen

nescio quo

iam iure, cum

nihil de

aetate

Cyrenarum

conditarum traditum demonstrarit,

easdem

rursus

(p.

219)

VII.

demum

saeculo

exeunte

conditas

affirmet.

*)

Cfr.

Beloch, Griech.

Gesch.

I*,

63;

qui

tamen

neglexit recentiore

aetate

poetas,

fabularum

scriptores, historicos

pragmaticos,

cum

Boeotos

antiquissimos

vellent,

Cadmeones dixisse, cum

Thessalos

Minyas.



De

Cyrenaram

origine thessalica

125

Quaestio

iam restat

multo

gravior,

utrum

illi

qui Theram

a

Thessalis

conditam

dixerunt,

id

traditum

acceperint,

an

ad

Theram

id quod

in

Gyrenas

quadrabat,

illa aetate

transtulerint,

cum

Theraei

Gyrenas

colonos

miserunt.

Hanc

quaestionem

ut

diiudicemus,

oportet

non

iam in uno

Herodoto

contineamur,

sed

etiam

Pindaro

auscultemus.

Qui

in carmine Pythico IV.

sacerdotem

delphicam

Batto

praesagientem

facit

eum

post sedecim

generationes Medeae

vati-

cinium

impleturum

esse.

Quae haec

fere

praedixit:

„Ex hoc

caespite,

quem undique

undae

pulsant,

multarum

urbiura

radicem

Libya

recipiet.

Augurium

implebitur,

quod,

quasi

donum

quoddam

hospitale,

Euphemus

in

paludis

Tritonidis

faucibus a deo

recepit,

qui

humana

forma

indutus

illi

glebam

in manus

tradidit. Iste

enim deus

solitarius

Argonautis, qui duodecim

iam

dies

navem

dorsis

per

Syrtes

portarant

occurrit,

seque

dixit Eurypylum

Neptuni

fihum

iisque, cum

ne

manerent, recusassent, sese

enim

festinare,

glebam

dextra

arreptam

obtuht,

quam Euphemus

acce-

pit.

Illa vero

gleba

per servorum

neglegentiam

in

mare

delapsa

est;

itaque

in

hac

insula

(Theram

dicit)

Libyae

semen

ante

tempus

effunditur; quodsi Euphemus,

domum

reversus,

illud

adTaenaron

profudisset,

iUius

gens una cum

Danais quarta genera-

tione

continentem occupasset:

illa

enim

aetate

Spartae,

Argolidis,

Mycenarum

incolae Peloponnesum rehnquent. Nunc vero, quae

gens

ab

eo

atque feminis

peregrinis

originem

capiet,

ad hanc

in-

sulam veniet,

ex

illa

Battus

prognatus

Phoebo

monente

vatici-

nium

implebit.

Argonautarum

navigationis, lasonis certaminis

enaiTatio

iam sequitur, tum

(v.

252 sqq.)

commemoratur

Argo-

nautas

Lemni

cum

feminis virorum interfectricibus concubuisse:

inde

Battiadarum

gloriam exstitisse, inde enim

Euphemi

progeniem

in

maius provectam esse, hanc

vero

cum Lacedaemoniis

conso-

ciatam

Theram condidisse, inde

Gyrenas.

Hesiodus

(cfr.

fi\

64 editionis

Rzachii

maioris),

cum fingeret Ar-

gonautas navem

ab

Oceano

ad mare nostrum per

Libyam

humeris

portasse,

nescimus

an

de Graecis

iUius

regionis

colonis

nondum

cogitarit; etiam

cum

is qui

nobis

iliud

fragmentum servavit,

Apol-

lonii

scholiasta

ad

IV

259.

Hesiodo

et

Pindaro et

Antimacho

eandem

narrationem

tribuat,

dubitari potest,

nonne

ipse

eorum

testimonia

contaminaverit,

Neque,

quid huic

Hesiodo

placuerit,

graecamne iUe urbem

Gyrenas

norit,

eHci inde potest,

quod

Eoea



126

^^

fabulis cyrenaeis

de

Gyrena

composita Hesiodum

colonos

Gyrenarum

Thessalos

vel

certe

Graecos

respexisse

demonstratur

*).

Nam

quis

spondebit

de

Argonautis

Libjâm

peragrantibus

narrationem

in

Eoeis

fuisse?

quis

Eoeas

ab uno poeta

compositas

esse?

At, utcumque

id

est,

non

primus

Pindarus

cecinit

deum

libycum fide

Argonautis data

illam

terram

eorum

progeniei

pollicitum

esse.

Nam

illum duas

traditiones

inter se

permiscuisse

recte

enucleavit Maltenius

(p.

114).

Qui

enim

humanam

formam

induisse

dicitur

(v.

28sqq.

lOVTdyu

d'

olonoXog daifi(ov

ijirjA&ev, qjaidifiav

dvdqbc, aldoiov nQoaoxpiv

d rj-

xdfiEvog),

ille

belluina vel

certe

semihumana plerumque

utitur;

id

est

Triton

in

lacus

Tritonidis

faucibus

Argonautis

apparuit.

Eun-

dem

quandoquidem

Eurypylum

Neptuni

filium se dixisse

Pindarus

narrat,

duos

diversos

deos

permiscet;

Tritonem qui Syrti

praesi-

det,

et

Eurypylum,

qui

fuit

deus

proprie

Gyrenaeus,

siquidem

Gallimachus

illum

non

iam

immortalem

sed

mortalem Gyrenis

regnasse

ea

aetate

narravit

(h.

II

91),

qua

Gyrene leonem,

qui

illius

armenta

vastaret,

necaret.

Qui

fabulam

ita

composuit,

duas

fabulas

inter

se

conciliare

studuit,

quarum

utriusque

satis gravis

esset

auctoritas.

Altera

certe

ex

ahorum

scriptorum

testimoniis

restitui

potest,

qua

de

Pindari

narratione quasi dempta

altera

pariter

nuUo iam

negotio

recuperabitur.

Herodotus

(IV

179 sqq.)

narrat

lasonem,

simulatque

Argo

confecta

esset,

a

Peho

Delphos

versus

chcum

Peloponnesum

navigare

voluisse

;

sed

proceUa

ad

Libyam

ipsum

portatum, in Tri-

tonidis

lacus

vada

navem

proiectam

esse;

unde

cum

Argonautae

ipsi

se

expedire non

possent,

Tritonem

apparuisse lasonemque

ius-

sisse

sibi

tripodem

tradere,

pollicitum se illos

hac mercede

itinere

indicato

incolumes

domum

transmissurum.

Eum autem

tripodem

in suo

templo

constituisse,

Argonautis

vaticinatum tum

centum urbes

graecas

circum

lacum

Tritonidem

futuras,

cum iUorum

progenies

tripodem

reportasset;

Libyas vero

tripodem

abscondisse.

Fere

similia

narrat Lycophron

(886

sqq.),

Medeam

cratera

itineris

mon-

strati

mercedem

Tritoni

dedisse;

deum

vero

vaticinatum

esse

Graecos

tum

Libya

potituros

esse,

cum

Libyes

illum

craterem red-

didissent;

Asbystas

vero,

vaticinium

timentes,

iUum

celasse;

nisi

quod loca

fortasse

paullo

incertiora

sunt

quara par

est:

primo enim

Ginyps,

KivvtpEiog

ôog (v.

885),

commemoratur,

qui per

illam

regio-

*)

Cfr.

supra,

p.

98sqq.





j^28

^^

fabulis

cyrenaeis

staret

utramque

fabulam

ad

totam

Libyam pertinere,

inde iam

consequeretur,

qui

vaticinarentur

illam terram

nunquam

Graeconim

fore,

prius

fuisse

quam

illos qui

affirmarent

brevi

illam

regionem

in

Gyrenarum

colonorum

dicionem

potestatemque

redactum

iri.

Nam

illi

Graecorum

irritos

conatus ut Libya potiantur,

fortasse

etiam

clades

respiciunt,

hi

contra Gyrenarum

prosperitates

secun-

dasque

res.

At, si

quis fabulam herodoteam cum

illa

fabula,

quam

Pindarus cum

herodotea

contaminavit,

accurate comparabit,

iam

ekicebit

neque

locos

omnino

congruere neque

usquam

vero

totam

Libyam

intellegendam esse.

Herodotus

enim (IV

179)

testatur

flumen Tritonem

per

Machlyum

fines

fluere,

qui

ad

occidentem

Lotophagorum

habitant,

satis longe scilicet

a

Gyrenis in illa

regione

quae

nunc

Tripolitania

dicitur, quam

Graeci, quantum

scimus,

nunquam

habitarunt. Pindarus contra voluit

Eurypylum

glebam

cyrenensem

Euphemo

tradidisse;

ineptum

enim esset

illum

Gyrenaeis

Tripolitaniam

pollicitum

esse,

quam

sub dicionem

redigere

ne

conati

quidem,

quantum scimus,

sunt.

Gum

fabula

pindarica

concinit

quod

Diodorus

(IV

56,

6)

narrat tripodem ab

Euesperitis,

quae

civitas

in

jmrte

Gyrenaicae

occidentaH

non

longe

ab

ipsa

urbe

Cyrenis erat,

fitXQi

TtDi^

veioxeQOJv

xq6vojv

servatum

esse;

qui

enim haec

ementitus

est,

voluit

hanc Gyrenaicae partem

sero

demum

ab

Euesperitis

habitatam

esse.

Lycophron

vero

loca

temere

miscet;

v.

enim 855

dicit

Ginyphem,

qui

fluvius

per

Tri-

politaniam

influit,

Ausigda rigare, quae

fuit

civitas cyrenaica.

Apollonius vero

nodum

potius

discindere

quam

extricare

studet,

ementitur enim

Argonautas

duodecim

diesque noctesque

navem

a Syrti

usque

ad

paludem

Tritoniam portasse.

Qui haec

scripsit,

paludem

Tritoniam non

in

Tripolitania

ad Syrtim sed

in Gyre-

naica

non

longe ab

Euesperidibus

collocavit.

Ex

his omnibus

testimoniis

diligenter

inter se

comparatis

haec

fere

coUigas:

Eurypyli

sedes

in

Gyrenaica,

Tritonis in

Tri-

pohtania fuit. Qui

de

Eurypylo

fabulam

composuit,

voluit

deum indigetem graecis

Gyrenarum

prosperitatem

promisisse;

qui

de

Tritone

narravit,

Graecos

monuit

ne

nimium

copiarum

in

Tripolitania subigenda

impenderent:

nunquam

enim

illam

pro-

vinciam

eorum fore.

Qui

Eurj^ylo

cum

Tritone

confuso

paludem

Tritoniam

a

Tripohtania

in Gyrenaicam

transtulerunt, lacus

salsos

non

longe

ab

Euesperidibus

respexerunt

').

*)

Cfr.

Ferrabinus

p.

oiy.





130

^^

fabulis

cyrenaeis

portas

appellatas

ess^

modo

non

dico

demonstravi sed

in

mentem

eorum

qui

legerent

revocare

studui.

Orci domum

Homerus

W

l^

/l

571 EVQVJivZbg

Aidog dcb

vocavit.

lam

dubitari

non po-

test

quo

Eurypyli

nomen

spectet.

Accedit

quod

Eurypylum

heroem

mysium,

Telephi

fihum,

Pergami in

Aesculapii templo

nominare

non

licebat,

quamquam

ibi hymni

a

Telephi patris

nomine

initium

capiebant;

nam

quara

causam

Pausanias

(III

26,

10)

profert,

illum

Machaona

interfecisse,

illud

ahiov

commenticium

esse

manifestum

est;

immo

in sacris

dei

salutaris deum

orcinum

commemorare

mah

ominis erat.

Eurypyh

Euaemonis filii sepul-

crum Patris

in ora

Graeciae

occidentali

monstrabatur (Paus.

VII

19,

1);

per

eandem

urbem

amnis fluit MEiPuyoc,

(Paus. VII

19, 9):

dis

MeiZlxoig

Myoniae in oppido

Locrorum

Ozolarum

noctu

tantuni

sacrificabatur;

luppiter

MeiZixiog

cum

'Evodia,

id

est

cum

Hecata,

Larisae

consociabatur,

ut

titulus

testatur

BGH

XIII

1889,

392. 9.

In procHvi

est

Patris, ut

Pyh

in

Taenaro

alibi, Orci

portas coUocatas

esse.

Sit

quamvis

unum et

alterum

argumenlum per

se

infirmum,

at

omnibus

in

unum

fascem

collectis

iam

id

quod volumus

ehice-

bit,

Eurypylum

ohm eundem

fuisse

atque

Orcum

').

Qui

vero

Orcum

Libyae

deum

esse

finxit, ille

Libyam

mortuorum

terram

credidit, neque

igitur

illam

sub

Graecorum

dicionem

redactum

iri

speravit

neque

finxit

ipsum

Orcum

illam Euphemo

pollicitum

esse^).

lam

inde

consequitur, ut

fabulae

eurypyleae

forma

vetu-

stissima fabulae de

Tritone

simillima

fuerit.

Hinc

confirmatur

hanc

satis antiquam

esse;

nam

simulatque

Gyrenae

conditae

essent,

necesse

est

fabulam

pristinam

paene

in

contrariam

mutatam

esse:

Eurypylum

ab

Euphemo sive

Argonautis

non iam

tripodem

recepisse sed glebam

iUis

concessisse.

Fabula igitur de

Tritone

aut

Gyrenis

vetustior

fuit aut

tum composita,

cum Gyrenaei

primis cladibus

a

Libybus

receptis, de

Graecorum

fortuna

in

Africa

desperarunt.

Sane,

num

fabula de

Tritone

iam

inde

ab

')

Idem

concluserant

Ed. Schwartz,

quaest.

herod.

(progr.

univ.

Rostochiensis

a.

1890)

llsqq

;

E.

MaaB

GGA

1890,

346;

quoruni

argumeuta

repetivi,

auxi,

uovis

fulsi.

Sed iani

in iabula

de

Eui-ypylo

libyca

restituenda ab

iis discedo.

^)

Ferrabinus

(p.

518)

contendit

Eurypylum hac

tantum

de causa

in hanc

fabulam

introductum

esse, quod caverna

Gioh,

quae

non longe

a

lacubus

euespe-

riticis

distaret, Orci

porta

habita esset.

Id quod

non

sufficere

videtur.



De

Eurypyli

et trium

naufragorum

fabulis

131

initio

ad Ginypem

et

Tripolitaniam

spectarit,

nullo

modo

constat;

nam pariter

fieri

potuit

ut

a Cyrenaica

illuc

transferretur,

Fabulae

de

Eurypylo

antiquissimae

illam

quam

proposuimus

restitutionem

et rectam

et

firmam

esse similibus fabulis indi-

catis

iam comprobabitur.

Nam

alii

heroes

Thessali

narrantur

in

Libya

interfecti

esse.

Ut Lycophron

v.

897

sqq.

testatur

Guneum,

Protlioum, Eurypylum

Troia

ledeuntes ad

fjibyae

scopulos

navem

ft-egisse

misereque

periisse.

Lycophron Gyrenaicae oram vult,

siquidem

rupes

TavxîQOiv

nilag,

quae

est Gyrenaicae

civitas,

istis

perniciem tulisse dicit

(v. 877).

Eodem redit

quod, post-

quam

Asbystas donum,

craterem scilicet,

kv

xôvbg

veiQolg

fivxoig

(v.

896)

abscondisse

narravit,

addit

iv

fi

Kvqâiwv

Svoiioqov

aTQaxrjAdrip

(Guneum

dicit)

vavzaig avvEX^Qaaovai BoQQatai Jivoai,

pariter

rehquos.

—

Neque adversus

hanc

conclusionem

valet, quod

semel

Ginypem fluvium falso

in Gyrenaica collocat;

quem locum

iam

satis superque

disceptavimus.

Factum

tamen esse potest

ut

tres

naufragi

postea

in

TripoHtaniam

transferrentur,

ubi iam

Tritoni

sedes

constitutae

essent.

—

Neque

tamen tantum auctoritatis

Tzetzae

testimonio

tribuerim,

ut

affirmem

hoc

prorsus

constare;

cum ille

ad

Lycophronis

v.

902

adnotaverit

'AjioAAddoQog de xai

ol

Zomol

oijTOi (paai' FovvEvg Eig

AiîJt]v Xmdiv lag

kavTOv

vavg

E^dôiv

EJil

Kivvna

noTafjtbv

xaToixEi.

Nam,

ut omittamus

Tzetzem.

paene

contaminationem

ipsum

ilHs

vocibus

ol

Xomoi

additis

fateri,

ut

neglegamus epitomam

Apollodori sabbaiticam,

pariter scholium

ad

Lycophronis

v.

899

Lib^âm

tantum,

non

Ginypem commemo-

rare,

unde

concludendum est nondum

constare,

quid

in

b^-bhotheca

scriptum

fuerit,

cum

praesertim

Lycophronis

versus

qui ante-

cedunt

Ginypis

inserendi

quasi

ansam

schoHastae

praebuerint

—

ut haec

omnia

praeteream,

manifestum est

Apollodorum

persona-

tum,

siquidem

ille

recte

e

Tzetza

restitutus

est,

recentiorem

nobis

fabulam

repraesentare

quam

Lycophronem.

Hic

enim

narravit

Guneum

in

Libya

periisse,

Apollodorus

eundem

ilHc

urbem

condi-

disse;

consentaneum

vero

est caedem

iam tum

fictam

esse,

cum

Gyrenaeis

nondum

successisset

ut

Libyas

e

maris

ora

in

montes

peDerent;

contra,

simulatque

ilh in

summam

potentiam

provecti

principatum

in

Libya adepti

essent,

clades

in

contrarium

conver-

sas esse

').

Haec

omnia

adversus

Maltenium

p.

129

sq.

disputavi.



132

^^

fabulis

cyrenaeis

6

Ad

interrogationem illam

nondum respondimus,

cuius gratia

has

disputationes

(cfi\

p.

125)

instituimus, utrum

qui

poetae Theram

a

Thessalis

conditam

dixerunt,

hanc

fabulam

traditam

acceperint,

an

id quod

in

Gyrenas

quadraret,

illa

aetate ad

Theram trans-

tulerint,

cum Theraei G^Tenas colonos misissent; neque

nobis

contmget

ut

filum inveniamus, antequam cognoriraus quae

gentes

deum

Eurj^^pylum veneratae

sint,

quae

Euphemum,

Guneum,

Pro-

thoum suos heroes

nominaverint.

Prothous

Magnetas

Ilium duxit

(Hom.

B

756);

Apollodorus

bjbl. III

97 eundem Lycaonis

filium,

Arcadem

scilicet,

dicit;

Guneum

Aenianum

et

Perrhaeborum ducem fuisse Homerus

B

758

novit, qui

cu-cum

Dodonam

et ad

Titaresium

habitarent, qui

fluvius in

Peneum

influit;

Stephanus,

qui nobis doctorum alexan-

di'inorum

de

urbibus urbiumque

nominibus

opiniones

repraesentat,

credidit urbem

perrhaebiam Gonnum (s.

v. rdvvog)

ab

iUo

appella-

tam

esse;

nos

contra

concludimus

eponymi

nomen

ab

urbis nomine

esse

derivatum.

Laonomen Gunei

filiam,

Amphitryonis

matrem,

Pheneatam

esse,

civitatis

arcadicae

civem,

unus

testatur

Pausa-

nias

(VIII

14,

2);

ApoUodorus,

qui

idem

stemma

exprimit

(II

50),

de Gunei

patria

tacet.

Schohasta Pindari

ad

Pyth. IV

79

narrat

Laonomen

alteram, Amphitrjônis et Alcmenae

filiam, Herculis

sororem,

Euphemo nupsisse; utrum

in

Thessalia an

in

Peloponneso,

utrum

Guneus

cum

Hercule

in

Graecia

septentrionah

coniunctus

una

in

Arcadiam

migrarit an

Phenei

demum

foedus

cum eo

pepigerit, in praesentia

dubium

est.

Eurypylum

multae

sibi

civitates

vindicabant;

iUum

antiquitus

Thessalum

fuisse indicia sunt quibus

comprobetur.

Emypylum/),

Euaemonis

fUium,

iUos Thessalos Troiam duxisse, qui Ormenium

et fontem

'TnEQEiav et

Asterium

et

montem Titanum

obtinerent,

testatur

navium

catalogus homericus

{B

734 sqq.).

Idem

poeta

Goum EurypyH

urbem

appeUat

(J5

677).

Par

est

iUuc Eur^^pylum

e

ThessaUa

migrasse,

siquidem

Aesculapii

reUgio

pariter

e

Thessalia

in

iUam

insulam translata

est ). Eurypylus

Mysius Telephi

Hera-

^)

Eurypylum deum, qui

Argonautis

Libyam

denegasset, atque Eurypylum

ad

Libyae

scopulos

naufragum

unum eundemque fuisse

manifestum

est;

idem

voluerunt,

qui utramque

fabulam

composuerunt;

alter vero dei

meminerat,

alter

unum heroem

homericum uorat.

^)

Cfr.

Wilamowitz, Isyllos

52.

Peleus non

Coi,

ut Wilamowitzius anno



De

Eurypyli,

Gunei, Prothoi

origine

thessalica

133

clidae

filius

a Neoptolemo

Achillis filio,

id

est ab heroe thessalo,

interficitur

(ii

519sqq.):

ipse

Machaonem

Asclepiadem

necarat,

ut

Pausanias

III

26,

9

in

IHade

parva

scriptum

esse

testatur.

Machaonis

templum

Gereniae

in

Messeniae

oppido monstrabatur,

ut idem

Pausanias narrat (III

26,

8).

Eurj^^pylus

in Mysiam

pariter

Co

atque

e

Thessalia ut

transferretur fieri

potuit,

in Laconiam

e

Thessaha

tantum.

Rehqui

EurypyH^)

umbrae sunt, non corpora,

quos iam

omitto.

Eurypylum, Prothoum,

Guneum

multifariam offendimus; in

una tamen regione

coniunctos,

in

Thessalia.

Inde

nostro

quidem

iure

concludere

videmur

e

Thessalia

in

Libyam,

a

colonis

scilicet

thessaUs, iUos portatos esse;

idem

fere

omnes credidisse videntur,

qui

in

Gyrenarum

origines

inquisiverunt.

Hinc confirmatur,

opinor,

recte nos

fabulas

de

nj^mpha

Cyrena

hesiodeas, pindaricas,

caUi-

macheas,

fabulas de Argonautis

et de

Batto

herodoteas

in hanc

sententiam

interpretatos

esse,

ut statueremus

primo

Thessalos,

postea Theraeos Libyam

habitasse,

tum

demum

Insulanos

et Cre-

tenses illuc

migrasse,

tum colonos,

Dores plerosque

iUos

quidem,

Lacedaemonem

quasi patriam

adoptasse ).

At

Maltenius

(109

sqq.)

asseverat ex

iisdem

fabuhs concludendum

esse

Aeoles

sive

Thessa-

los

a

Doribus

e

Peloponneso

expulsos

in

Libyam migrasse.

Quam

opinionem si

quis receperit,

iUe

iam in multo

maiores

difficultates

incidet quam

e

quibus evaserit.

Nam

si

iUi coloni

originis quidem

thessahcae

a

Peloponneso

tamen ad Libyam

navigarunt, qui

fit

ut

in

fabuhs de Guneo, de

Prothoo, de Eu-

rypylo

Peloponnesi

ne unum

quidem vestigium

insit?

Cave

autem

suspiceris hoc

Homeri

auctoritate effectum

esse, qui

iUorum sedes

in

Thessalia coUocasset; nam

Lycophron

iUos

Thessalos

utique

dixit,

Prothoum vero

certe

in

aha

Thessahae

parte

constituit

at-

que

Homerus^);

Cyrenaeorum

ergo

fabulas respexit.

Prothoum

1885 credebat,

sed

Icci

mortuus

est, ut ipse a.

1909 (Herm. XLIV

474

sq.)

de-

monstravit.

')

Testimonia

diligenter

collegit Tiimpel,

PW

VI

1347 sqq.

^)

Nunc

unum

oportet

concedas,

originem

Cyrenaeorum

tbessalicam

ex

origine thessalica illorum

heroum

certo

effictam

esse;

Thessalos

autiquissimos,

non recentiores

colonos

fuisse iam

patet;

reliqua,

ut e

ceteris

fabulis

demonstravi,

ita

nullo

negotio ex

hac

quoque

fabula

mox comprobabo.

^)

Quamquam Wilamowitzio

(Herm.

XXX

1895,

196)

concedendum est

Cata-

logum

qui scripsit,

eum tam

non accurate

loqui,

ut pateat

eum de

Perrhaebis

et

Magnetibus

perpauca

novisse.







136

^^

fabulis

cyrenaeis

tam

esse.

Atque in universum

confiteor

me non

raultum

stera-

raatis

tribuere,

quibus saepissirae

Maltenius

nititur, nam non

volgus cognationes meraoria

retinere

sed

poetae

docti

gentes

diversas

affinitatibus coniungere

solent*).

Pariter

unus

Apollo-

dorus

(III

97)

Prothoura

Lycaonis,

Arcadum regis,

filium dixit

idque

in

steramate

quinquaginta

filiorum,

quod

faciem recentem

quandam

et

fucatam

praebet.

In eorura enim

nuraero et

The-

sprotus

commemoratur,

Thesprotiae eponymus, quae

satis

longe ab

Ai'cadia

distat,

et

Macednus,

qui

quid aUud est nisi

Macedonum

eponymus?

Sed

Macedonum

origines

ab

Arcadia repeti

non po-

tuerunt

ante

III. a.

Ghr.

n.

saeculum,

cura

'AQxadiHci

vulgari

coepta

sunt,

quibus

et Theocritus

et

Galliraachus usi sunt^).

Eidera

saeculo

studiura

tribuendura

est

orania Ai'cadiae

vin-

dicandi.

—

Eurypylura

vero

in

Arcadia

ahquando coUocatum

esse equidem

nego, vel

saltem

testimonia

desidero. Nam

quod

ipse in

Mysia

Telephi Arcadis

filius

inde

a

carmine

Odysseae

utique recentissirao

(/

519

sqq.)

credebatur'),

inde concludere

non

licet

ipsum Arcadem

fuisse.

Xara

cum constet

eura

e

Thessalia

cura

Aesculapio Goura

transraigrasse,

conici

potest

eum

sive

Go

sive

e

Thessaha in

Mysiam

venisse,

iUic demuni

a

Telepho

in

filii

locum adoptatum esse.

Quae

opinio eo

noraine

praestare

videtur, quod

Eurypylus

unus

Mysius Telephi

fihus est,

Eury-

pylus Thessalus

Euaeraonis;

in Thessaha vero

antiquitus

Eury-

pylura

habitasse

nerao

est

qui

neget.

Sed Eurypjium cyrenaeum eo

nomine

Maltenius

ab

Arcadia

derivavit,

quod

Acesander

rerum

scriptor

cjTenaeus

Ulum

Arcadica

origine

prognatura credidisset

quodque cum Euphemo consociatus

esset, quera ad Taenarura

habitare

iam

Pindarus

testatus

esset.

At

Acesander quando fuerit*),

parura

constat; quid eius auctori-

tas

valeat,

prorsus

ignoramus;

etiara

cum in universura

oranibus

^)

Maltenius

p.

134

huic stemmati

stemma

a

scholiasta

ad

Pind. Pyth.

rv 76 relatum

quasi

addit,

qui narrat Laonomen

alteram

Herculis

sororem

Euphemo nupsisse; deinde Herculem quasi

extrinsecus allatum demit,

ut evadat

Euphemum

Laonomae

virum,

Gunei

generum

fuisse.

Quis

iam

spondet

Guneum

Euphemi affinem in

Peloponneso, non in

Thessalia factum

esse?

-)

Cfr. Wilamowitz,

Textgeschichte

der

Bukoliker

p.

111,

adn. 1.

'^)

Cfr. Malten, 117

sqq. ;

Wilamowitz,

Homerische tJntersuchungen

152,

2,

Berliner

Sitzungsberichte

1906,

62.

*)

Eduardus Schwartz

PW

1

1162 suspicatus est

illum saeculo III.

vel etiam

II. a. Chr.

n.

fuisse.





138

^^

fabulis cyrenaeis

hinc

demum

iii Arcadiam

translatum

esse, quod

fabulam

de

Minerva

ad

paludem

Tritoniam nata

quasi

invitam

sibi arrogasse

Arcades

videntur,

quandoquidem

fi

xQyjvri

TqnMvic,

illa

Alipheren-

sium

necjue

flumen

neque lacus

aut

palus

est,

verum

fons.

Atlantem

antiquitus Arcadiae

montem

fuisse

')

equidem con-

cedo,

sed

prorsus

alia de

causa

Eurypyli avum Atlantem

dici

arbitror. Nam

consentaneum

est

illum qui

caelum

humeris im-

positum

gerat

vel

etiam

qui

columnas

habeat,

quae

caelum

et

terram

distineant

(Hom.

a

53),

in

extremis terrae oris ad

solis

occa-

sum collocari.

Atque

iam

Hesiodus

(Theog.

518)

dixit illum

caelum

sustinere

nEiQaoLV

ev

yair]g

jTQonaQ

'EojieQidcov

Xiyv(p6iV(i)v\

Hesperides

vero

in Gyrenaica

habitare

existimarunt

qui urbem

cyrenaicam

EvEGJisQidag

vocaverunt. Nemo

dignior

erat

qui

gentis

cyienaeae

avus

diceretur

quam senex ille qui

in

Câ-enaica

caelum humeris

gereret.

An Arcades tantum

Atlantem

id

facere

crediderunt? At Hesiodus

Boeotus

fuit, non Arcas;

Gorinthii

artifices arcae

illius

nobilissimae fuerunt,

quam

Gypsehdae

Olym-

piae lovi dedicarunt,

in

hac vero

Atlas

pictus

erat

non

solum

caelum

portans sed

etiam

poma

tenens;

iUi

inscriptum

erat

AtAag ovQavbv

oMog eêi, %a Se

fidXa

(.lEd^fjaEi^).

De

stemmatis

auctoritate iam

actum

videtur.

Restat

Euphemus.

Quem

Pindarus Boeotum

fuisse

(Pyth.

IV 44

sq.)

testatur, cum narret

iUum ad

Gephisum

Europa,

e

Tityi

fUia,

et Neptuno

genitum

esse,

dicit

tamen

in

Taenaro

Laconiae

promunturio ad Orci portam

habitare.

Quis iUe fuerit,

iam e

no-

mine

elucet,

nuUus

alius nisi Orcus

ipse

vel

certe

deus

orcinus.

Neque

qui populus

Orcum ita

a})])eUarit,

dubitari potest,

quando-

quidem Lesbi

lovein

Euphemum

vocatum

esse

testatur

Hesychius

s.

V.

Evcpdfiiog

et

Edcptjfiog.

Una

regio est,

unde

unus deus

et

in

Boeotiam

et Lesbum

transferri

potuerit,

ThessaUa, id

quod

Mal-

tenius

(p.

123)

ipse

concedit.

Ante

Pindarura

iam

Hesiodus

sive

quisquisEoeam deEuphemo

scripsit(fr.

152

editionisRzachn

maioris)

novit iUum Boeotum

esse,

existimavit

tamen

non

Europae

sed

Mecionicae

fiUum,

non

ad

Gephisum

sed

Hyriae

natum.

Quod

')

Cfr. W)lamowitz ad

Herculis

euripideae v.

294.

2)

Multo

plura

monumenta

indicabit

Wernickius

PW

II 212'J.

—

Anti-

quissimo

geueris

cyrenaici

vase

uti

nolui, quod

adhuc

incertum

est,

ubi illa

vascula

picta sint

:

cfr.

p.

121

sqq.



De Atlante

et

Euphemo

139

discrimen

levissimum

videtur ^)

;

scilicet

illi

coloni

qui

de

Thessalia in

Boeotiam

migrarunt,

deum sive

heroem

suum

variis

heroinis

boeoti-

cis

arrogaverunt, prout

commodum

videbatur

:

Europae

enim

rehgio-

nis thessalicae

^)

vestigium

nullum

exstat,

verum

si

fatemur;

at Lebadeae

templum

Cereris

xi]v

inixAfjmv

EvQ(b7trjs

fuisse

testis

est

Pausanias

(IX

39,

4),

id

est

veteris deae Europae

quae

postea

cum

Gerere

in

unum

coakiit;

cum

idem

(IX

19,

1)

tum

Antimachus

(apud

Stephanum

s.

v.

Tsvfiijaaog)

testatur

lovem

cum

ea Teumessi

concubuisse.

Golonos

vero

thessalos

in

Boeotiam

migrasse

vel, per me

Hcet

credas,

eundem

populum ohm in

Boeotia

atque

in

Thessaha

habitasse

ex

ipsa

dialectorum

ratione

elucet.

Qui

fabulam

de Argonautis

composuerunt,

Thessaliam

et

Boeotiam

vix distinxerunt.

Euphemi

tamen ratio, quamquam antiquitus

eum

Thessalum

fuisse

nemo

est qui

neget,

eo

nomine

aha

est quam EurypyH,

Prothoi,

Gunei,

quod

isti

in

fabuHs cyrenensibus

in ThessaHa

habitasse dicuntur,

ihinc

in Lib^âm

venisse,

hic unus ad

Taena-

rum liabitasse.

Hoc

argumento

Maltenius

nititur,

ut

non

illum

solum

verum

etiam

reHquos

pariter

Peloponneso

vindicet,

id

est

genti

iUi quae

primum

de ThessaHa

in

Peloponnesum migrarit,

postea

hinc pulsa in Libyam.

—

Hoc

iUi

concedendum

est, Pin-

darum

duas

diversas

fabulas

in

unum

conflasse

:

nam

qui

scripsit

„Si

Euphemus illam glebam, Lib^âe

semen, domum ad

Taenarum

portatam ihic

apud Orci fauces

deposuisset, quartum eius

genus

a

Peloponneso profectum Libyam

subiecisset , ihum

manifestum

est

audivisse

iam

quartam Euphemi

progeniem Peloponneso

profectam

Libyam

occupasse.

Pariter

concedendum

est Theram fabulae

vetustiori invitam

inculcatam

esse; nam, inde

quod gleba

custodum

incuria

de navi delata

ihi

insulae fortuito

adnasse narratur,

inde

elucet hoc quasi

additamentum quoddam novum

et recens

esse.

*) Nihili

est quod Hyginus

fab.

157 Eupheraum

Celaenonis filium,

Ergei

nepotem dicit; siquidem enim

iste Ergeus

idem

est

atque

Erginus

Orchomeni

rex, consentaneum

erat aliquando navis

Argus gubernatorem cum

Orchomeno

coniungi.

—

In

Cypseli

arca

(Paus.

V

17,

9),

item

in

illo

quod

inde

pendet

vase

corinthio,

quod Hauser et elegantissime depiugendum curavit et scitissime

iudicavit

(Furtwangler-Reichhold-Hauser, Griech. Vasenmalerei III, tab. 121,

122,

p.

Isqq.),

Euphemus

utrum Cyrenensis

an

Thessalus victoriam

bigarum

in ludis

ad Peliae

tumulum

reportans

repraesentetur,

omnino

non constat.

-)

Europam

cum

love

Eigvdna

ullo modo

cohaerere recte negavit

Wolf-

gangus

Aly

Glottae

V

63.



140

De

fabulis

cyrenaeis

Theraei

enim de se talia sponte

non

narrassent. Hoc confiteri

eo

minus dubitamus,

quod et

in

fabula de

n^^mpha

Cj^rena Theraei

ne

nominantur

quidem et

in

fabulam

de

Batto in locum

Thessalorum

interpolati sunt,

ut

demonstrasse

nobis

videmur.

—

Sed

nondum

constat,

utrum

haec fabula

peloponnesiaca

de

Eupherao pelopon-

nesio

genuina sit

an

ipsa

vetustioris

in locum substituta.

Nam

eo

minus

Maltenio

credimus

illa

res Gyrenensium an-

tiquissimas repraesentari,

quod,

si

gens

thessalica

e

Peloponneso,

non

e

Thessalia

in

Libyam

migiâvit,

cur

demum

unus

Euphemus

in

fabuhs habitasse

in

Peloponneso

dicitur,

non

item

reliqui?

Gontra

si

opinamur

(nam

in

opinatione

res

adhuc

necessario

posita

est)

primo

heroem thessalum

Euphemum

glebam accepisse

domumque

portasse, facile

causam

idoneam invenimus, cur

ille

aUquando,

fortasse tum

demum cum narrari

coeptum

esset

glebam

custodum

neglegentia

in mare

delapsam adversus

fata Theram

venisse,

de

Graecia

septentrionali

in

Peloponnesum

translatus

sit. Nam

iam

satis

antiqua

aetate

Euphemi nomen

et

rehgio illuc

translata

sunt,

ubi Orci

portae esse credebantur, nam rehgiones

ab

aha

ad

aUam

gentem

migrare

solent,

non

gentes tantum.

Troezenem

ex

Orco

Liber

Semelam,

Hercules

Cerberum

portasse narrabantur

(Paus.

II

31,

2);

Homerus

(5

846)

dicit Euphemum

Cicones

duxisse,

filium

Troezenii,

Troezenis sciHcet

eponymi.

Pariter in Taenaro

aditus

ad inf

eros

collocabatur

; ea

igitur

de causa

Euphemus

illuc

trans-

latus est.

Atque

idcirco consentaneum est

Gyrenaeos

Euphemi

Thessah

ol^Htos

esse,

Taenarium m eius

locum

substituisse,

quod

Euphemi

rehgio thessahca

evanuerat,

peloponnesiaca

aucta erat

*).

De Boeotia idcirco

non prorsus removeri

potuit,

quod

fortasse

iam

Hesiodus illum

Boeotum

dixerat.

Xam

Hesiodum

iUum in

Ai^gonau-

tarum numero

commemorasse elucet

e

fragm.

143:

quid

autem

veri-

similius

quam poetam boeotum

iUum potius

Boeotum

quam

Thessa-

lum

dixisse,

cum praesertim

ille fortasse

iam cum

Europa

con-

iunctus

esset?

Ad

originem

taenariam

stabiliendam accedebat

quod

Lacedaemoniorum,

qua

aetate

iam

Taenarum

obtinebant,

maxime

intererat

Cyrenaeos

se

de

Laconia

prognatos

existimare;

quid

igitur

verisunilius

est

quam

ihos

huic

opinioni

favisse?

Hanc

doctrinam si

sequemur,

iam

simiUtudo

evadet

inter

fabu-

^)

Niliil intererit, si credes nomen

Orci

Euphemum

non uni

genti

graecae

proprium

sed

multis

commune.

Tum

existimandum

erit Euphemum

de

Thessalia

in

Libyam

venisse,

Cyrenaeos

Thessalum

postea

cum Taenario

confudisse.



De

Euphemo

141

lam

de Batto

herodoteam

et

fabulam

de Euphemo

prorsus

singu-

laris;

in

utraque Thessali

primas olim

partes egerunt,

tum

Theraei

in

illorum

locum

interpolati

sunt, tum

denique

Lacedaemonii

(nam

Lacedaemonios

verisimile

est

etiam

fabulam de

Euphemo

post

Theraeos

demum

mutasse). In

utraque Lacedaemonii

Thessalos

in

Taygeto

(namTaenarumTaygeti

promunturium

est) constituerunt.

At

dixerit quispiam:

„Opinatio ista

tua

coniecturis

con-

tinetur;

Maltenii

doctrina Pindari testimonio,

multis

ahis

argumentis

nititur .

A

coniectura

me

profectum

esse equidem

candide fateor,

quam

si

accipies,

rehqua

iam

consequentur;

coniecturam

vero

necessariam

esse

mox

demonstrare

studebo,

in praesentia

illud Mal-

tenii

argumentum, quod

nondum

in

transcursu

redai'gui,

dUuere

conabor.

Maltenius

(p.

110)

affirmat Pindarum,

cum

quartam Euphemi

progeniem Libya potituram fuisse

dicat, nisi gleba

in

mare

delapsa

esset,

contra

fabulam

pugnare,

qua

„Aeoles

narrarentur in

Libyam

transmigrasse

;

creditum

enun esse

a

Penthilo

Agamemnonis

e

fQio

nepote

migrationem

„aeolicam

ductam esse; Euphemum

vero

una

generatione

Agamemnone

vetustiorem

fuisse,

una

enim

generatione Argonautas

Troica antecessisse. Quae

primo

quidem

adspectu recte conclusa

videntur;

011 opinioni etiam

favet,

quod

Pindarus

adicit

Tdte yuq

(id

est

jsTQdtcjv

naidoiv

EniyivofiEvoiv)

fieydZag

Eâviaxavxai AaxEdaifiovog

Âqyeiov

te

ndZnov

nal Mvxavdv,

Danai scilicet, certam

igitur

migrationem

inteUectam

voluisse

vide-

tur.

At

omnes

fere

recentiores

PenthUum

Aeoles

trans

raare

duxisse crediderunt *), non

Pindarus.

Qui

contra

existimavit

(Nem.

XI

34)

iam

Orestem

cum

Pisandro

fUio

mare

transgressum

Tene-

dum

pervenisse.

Praestat

confiteri

nos ignorare,

quam migrationem

quaeque

tempora

Pindarus spectet.

Goniectura

contra,

quam

proponimus,

compluribus

de

causis

necessaria videtur:

neque

enim

intellegitur, quare

si Thessali

in

Peloponneso

diu

commorati inde ad

Libyam

migrarint, unus

Eu-

phemus,

non reliqui

heroes,

in

Peloponneso

habitasse dicatur;

quai-e

Battus

Theraeus

e

colonis Thessahs

prognatus,

non

Pelo-

ponnesius

fuisse

memoriae

tradatur;

quare

denique

Gyrene

ab

ApoUine

e

Thessalia,

non

e

Peloponneso

rapta esse

narretur.

^)

Testimonia

omnium

unus

diligentissime

coUegit,

disceptavit

R. Laqueur

Hermae

XLII

1907,

515

sqq.



J42

De

fabulis

cyrenaeis

Accedit

dialectorum ratio;

nam

linguae

Peloponnesiorum

qui

e

Thessalia

venerint, se cum

Pelopibus

priscis permiscuerint,

nullum

iam

monumentum

exstare ipse

liberaliter concedit

Maltenius

(p.

145),

pariter

monet

vel

nullam

vel

certe

parvam

affinitatem

dialecto

Gji^renensi

cum

arcadicocypria

intercedere. Indicia vero

sunt

quibus

comprobetur

fuisse, cum

Thessali simih dialecto uterentur

atque

Gyiênaei.

Gjrrenaei

enim

vocalem

o

ante

vo

ex

nti

de-

rivatam,

simulatque

nasaHs evanuit,

ita

produxerunt ut

oi

fieret,

non

aut

ov

aut

co,

ut in

reliquis dialectis,

in illis

quidem

in quibus

vo

mutetur.

Id anno

demum

1903 compertum est,

cum

M.

Frankelii

soUertia

titulus

cyrenensis

aetatis

augusteae

e

Fourmontii schedis

in

lucem

prolatus

est, in

quo

formae

illae

dvijKoioav

(Berliner

Sitzungsber.

83 a

12),

jiQoyeyovoioag

(ibd.

a

20)

apparent; nam

inscriptiones

cyrenaeae

vulgatae

erant

non multae

eaeque

et breves

et

recentes.

Neque

suspicari

hcet Gyrenaeos

aetatis

augusteae

antiquam

elegantiam

affectantes

peregrinas formas

temere pro-

priis

immiscuisse.

Nam cum

his

participiis

praeter Gyrenaeos

Lesbii

tantum

uterentur,

qui

Gyrenensibus

in

mentem venisset

sive

gentem

cum

qua,

quantum

scimus,

nuUa

cognatione

coniungeren-

tur,

sive

Alcaeum

et

Sapphonem,

poetas melicos,

imitari?

Talibus

praeterea

formis

pariter

poeta

Gyrenaeus GaUimachus

usus

est

in

hymnis V

et

VI

{eloloa

V

21;

âAoloa

V

25;

Qsoioa

V

71;

xXaloioa

V

95;

iêXdoioa

V

141;

naqaipvxoLoa

VI

45;

sijioloa

VI

65;

saepius

ov

traditur,

ut

consentaneum est),

urbis

patriae con-

suetudinem

secutus. An

credendum iUum

in

carminibus

vel

epicis

vel

certe

altero

hexametris altero

distichis

conscripto

Alcaeum et

Sapphonem

h^ricos

imitatum

esse?

At

accusativis

pluraHbus

masculinis

decUnationis

II.

utitur

in og

exeuntibus

(VI 34

ndvxag

(5'

dvdqoyiyaviag

olav

n6?uv dqyuoc, dgai,

quos cum et

Arcades

et

ThessaU

et

plurimae gentes

doi icae in

quarum

numero

Theraei,

tum

Gyrenaei

ita

formant

(cfr. ex.

c.

GDI

4854,4);

Lesbii

contra

dqyAoic,

dixerunt.

Gyrenaei

igitm', ut rem brevi

comprehendam,

E?.oloa

pronun-

tiarunt,

item

Lesbii;

aliae gentes,

quantum

scimus,

nuUae.

Mal-

tenius

inde

quod

Euphemus

pariter et Lesbius

et

Gyrenaeus

dicitur,

conclusit

iUum

antiquitus

Thessalum

fuisse;

quid,

si

quod ovo,

quotiescumque

vo

e nti

factum

sit, apud

Lesbios pa-

riter

atque

Gyrenaeos

in

oio

transeat,

inde

efficiamus

fuisse

hanc

mutationem quondam

thessalicam,

e

ThessaUa has

formas

et

Les-



De

dialecto

cyrenaea lesbiae affini

143

bum ei

Cyrenas

translatas esse?

At dixerit quispiam

Thessalos

contra

vc,

prorsus non

mutasse^). Sane

quos

quidem

novimus;

at

iiiter

omnes

qui

linguarum

historiae

noscendae

operam dede-

runt,

constat

saepe

in

quoque

populo

mutationem

coeptam

inter-

rumpi,

sonos

pristinos, ut ita

dicam,

in

integrum

restitui. Velut

s

in

vocabulorum

exitu Scipionis Barbati

aetate

paene

evanuerat,

Giceronis

temporibus

omnium

in oribus

rursus

sonabat.

Fieri

igitur

potuit ut Thessah,

qua aetate

Gyrenenses

et

Lesbii

ab

illis dis-

cesserunt,

-oioa

pronuntiarent, postea

ut

antea

-ovaa.

Neque

novimus utrum

illae gentes quae

iuventutis

suae partem

in

Libyam

misissent, ipsae

in Thessaha

manserint

an

detritae

et

prorsus

deletae

sint

ahis

popuUs

urgentibus,

affines

tantum super-

stites

fuerint.

Haec

omnia

non nego

in

opinatione

posita

esse;

sed,

quotiescumque

in

mentem

venit

Gyrenaeos

se

Thessalos

cre-

didisse,

existimasse

enim

eponymam

suae

urbis

a

Thessaha

illuc

raptam,

heroes

Thessalos

Libya

potiri

conatos

esse,

deum

Thessa-

lum

heroi

Thessalo eandem

terram seu

denegasse seu

concessisse,

facere

non possum

quin

credam formas

dialecti cyrenensis cum

lesbica

communes

e

Thessaha

utrobique

translatas

esse,

praeser--

tim cum

constet

dialectum

lesbicam

e

thessahca

derivatam; fa-

cere

non

possum quin

pertinaciter

negem

hunc

tam singularem

consensum

casu factum

esse.

7

Quaestionem

quam

iamdiu

in

suspenso

rehquimus,

iam

in

transcursu paene

inscii atque

imprudentes

solvimus,

utrum

iUi

qui

Theram

a

Thessahs

conditam

dixerunt,

id

traditum

acce-

pissent

an

ipsi ad eam

civitatem

id

quod

in

Gyrenas

quadraret

transtuhssent. Nam,

qui hnguam

cyrenensem e

thessahca

et

dorica

permixtam

affirmet,

norit

Theraeos

dialecto

cum

a

laconica

satis

diversa^)

tum

genuine

dorica

usos

esse,

is necesse

est

con-

fiteatur colonos

Gyrenas

prius

e

Thessaha quam

Thera venisse,

fuisse

cum

Theraeis

et

Thessalis

prorsus

nihil commune

inter-

cederet.

Eodem

redit

quod

complures

heroes

thessah

in

Libya

regnasse,

mortui

esse

narrantur, nuhus,

quantum

scimus,

Therae.

Nihil

vero

adversus

hanc

opinionem

valet

quod

qui

aetate

fortasse

')

Exempla

collegit

Maltenius

p.

144.

-)

Cfr. BlaB, GDI

III

2,

p.

150.



144

De fabulis

cyrenaeis

romana

Admetum

Theuclidae filium, Apollinis

Carnei sacerdotem

mortuum

honorarunt,

gloriati

sunt

illum

non

tantum

ab

Heraclidis,

Lacedaemoniorum

regibus,

verum

etiam

a

Thessalis,

a Peleo

et

Pherete originem

repetivisse

(IG

XII

3,

868, 3

ov

iaovov

evxovfiEV

Aaxsdalfiovog

ex âaOJjoiv, ^vva

dk

0STTa?.it]g ex jiQoyovoiv

ye-

vofifjv;

cfr.

V.

quoque

5;

869, v.

1).

Quo

tantus

fastus

nitatur,

discimus

e

sequentibus

verbis

a(i>^(o

d'

'AdfttjTov

xa^

laov xîog

d)g

dvofi'

evxo).

Ipse

sciHcet

homo

gloriosus

contenderat,

quod

Admetus

vocaretur,

Admeti illius

thessalici

se

progeniem

esse.

At

sescenti

illa aetate

ita

appellabantur.

Item

nomini

dei sive

herois

Ghironis, quod

in

titulo lapidi inscripto exstat, antiquissimo

iUi

quidem

(IG

XII

3,

360),

nemo

sanus

iam

multum

dabit

*)

;

nam

di non

tantum

cum

gentibus,

sed

de

alia

ad

aliam gentem

mi-

grare

solent.

8

Seu

demonstravimus

seu

demonstrare studuimus

primos

Thessalos

in Libyam

migrasse,

tum

Theraeos;

postea

Graecos ex

insulis

civium

numero

additos esse

compertum est. lam

quaeret

quispiam,

qua de

causa

ThessaU

migrarint, quo itinere ad tam

longinquam

terram

pervenerint.

Fateor me

id

omnino

nescire.

Sed

gentium

migrationibus

tabulam

populorum Graeciae

pristinae

summopere

mutatam esse

inter omnes

constat;

hcet opuiari

Dores

Thessalos de

sedibus

pepulisse.

Huic

opinioni

favet

quod

non

omnes

gentes

thessahcae,

quarum

eponymi

in

Libyam translati

sunt,

easdem sedes

nia aetate quam

nobis Lycophronis fontes

repraesentant,

obtinebant

atque

Catalogi

homerici

temporibus.

Utrum

per

insulas

an

per Peloponnesum

iter fecerint,

non

diiu-

dico.

Nam

neque

linguae

neque

priscis

fabulis

cyrenensibus vestigia

peloponnesiaca inesse

contendo;

in

Peloponneso

tamen illos

ali-

quantum commoratos

esse,

quis

negare

audebit?

quis

discernere

utrum annos an saecula?

At colonos

Thessalos

Coum

migi-asse

constat^).

Neque

vero

Cos a

Creta neque

Creta

a

Libya

tam

longe distant, ut iUa

freta non faciJe

superari

potuerint. Ne-

que

enim

necesse

est

totum populum

migrasse, sed aUquos

delectos^). Dixeris neque

in

insuUs

minoribus neque Cretae

1)

Recte iudicavit

Maltenius

p.

177. 188

sqq.

-)

Cfr.

p.

132

sq.

'^)

Similia Gerckius

p.

447.



De

colonorum

thessaloruin itinere

145

vestjgia

thessalica

iam

inveniri, At

a

Doribus subiectae

sunt;

quae

vero

reliquiae

manus fortasse

satis exiguae fuisse potu-

erunt?

Coi,

Gnidi

fortasse

fuit cum

omnes

incolae

thessali

essent

').

Nodos maiores extricavimus,

restant minores. De

Phoenicibus,

qui

Theram ante Dores habitassent

(Herod.

IV

147),

pauca

p.

113

monui.

Memoria

oportet

teneamus Herodotum

iniuria

credidisse

Phoenices

omnes

insulas maris

Aegaei, fere

totum terrarum

orbem

tenuisse; hos contra mare

Aegaeum

tum demum

navigare

coepisse,

cum Graeci iam Asiam Minorem occupassent

'^).

Idem narrat

Gadmum,

cum

Theram

appuHsset,

illic

cum

aUos Phoenices

tum

e

suis

cognatis

Membliareum rehquisse;

idem

Theram

ipsum

civi-

tatis doricae Therae

conditorem

origine

Gadmeum

fuisse. lam

elucet

Phoenices

ea

una

de causa

Therae

collocatos esse, quod

sive omnes Theraei

sive una

certa gens

se

Gadmo

prognatam

praedicabat*).

Verisimile

est

Herodotum primum

pro

Gadmeis

Phoenices substituisse.

Superest

ut quaeramus

quae gentes

et

spartanae

et

theraeae

Gadmum

sibi

stirpem

vindicarint.

Herodotus

enim

narrat

(IV

149)

Aegeum,

Aegidarum gentis spartanae nobihssimae

eponymum,

Oiolyci

fihum

fuisse, Therae

ex

fiho

nepotem; idem

eodem

loco

dicit

esse Therae

in

insula

djib

toJv

avdqibv

xomcov

yeyovoxag.

Pin-

darus item (Pyth.

V

73sqq.

djio SndQtaq . .

.

:

ddsv

yEyevva-

[lEvoi ixovzo

©^QavSs

(pcoTEg

AiyEidai)

narrat

Aegidas

Sparta

Theram migrasse*). Utrum Aegidae,

gens

spartana, Gyrenas

migi-ai'it

an ex

eo

genere

alii

Spartam

ahi

Theram

sive

Thebis**)

1)

De Cnidiis

cfr.

p.

116.

-)

Id quod lulius Beloch primus demonstravit (Rh.

Mus.

XXXIV

1894,

111

sqq.),

nunc omnes

consentiunt. Illius

disputatio nunc historiae giaecae

edi-

tioni

alteri

inserta

est (Gr.

Gesch.

1-2,

65sqq.

245

sqq.).

^)

Hoc

iam

Studuiczka perspexerat.

^)

Id ex

eo

loco obscuro quidem

et

controverso

certe concludere

licet:

utrum vero

Pindarus an

chorus loquatur,

quid narEQeg

significet,

quamquam ipse

in

Wilamowitzii

et

Maltenii

opinionem

inclino,

non est meum diiudicare, neque

illa

quaestione soluta

multum

ad Cyrenarum historiam noscendam

redundabit.

^)

Gentem

thebanam hoc

nomine

fuisse

male negavit Studniczka.

Nam,

utut de Pindari

v.

76 iudicas,

Androtionis (apud Tzetz.

ad

Lycophr.

495),

Ari-

stotelis

(schol.

ad Isthm. VII

18),

Ephori (schol.

ad

Pyth.

V

101),

scholiastae

ad

Pyth.

V

96

testimonia

quo

iure

in

dubium revocautur? Cfr.

Wilamowitz,

Ari-

stoteles

u. Athen

128,

adn.

6;

Malten

p.

171.

Pasquali,

Quaestiones Callimaclieae.

10



146

^6

fatulis

cyrenaeis

sive

e

Thessalia^) migrarint

an

complures gentes cognomines

multifariam

fuerint,

quae non

ante

Pindari

aetatem originem sibi

communem

vindicassent^),

non

est

meum

iudicare;

quamquam in

hanc

potius

opinionem inclino, quotiescumque

Aegei

Atheniensium

regis

in

mentem

venit;

nam

ex

una

stnpe

Aegidas thessalos

dores

atticos

ortos

esse

quis

facile

credat? At

omnes

ab

undarum deo

originem

repetiverunt. Hoc unum

certum

videtur, illum

primum

Theraeos

Gadmeos

dixisse, qui

in

animo

haberet Aegidarum

et

theraeorum et

spaiianorum

gi atiae

et

potentiae inservire.

At

neque Aegidae

lacedaemonii

cum

theraeis

neque Aegidae

theraei

originem

cum

lacedaemoniis

communem

quaerere

potu-

erunt,

antequam

inter omnes

constitit

Theram

Lacedaemoniorum

coloniam

fuisse.

Nam

propterea

Theram

Lacedaemoniorum colo-

niam

dictam

esse

quod genus

theraeum

sibi originem spartanam

vindicaret,

is tantum

facile censebit

qui

magna a

parvis

expUcabit.

Contra

concludendum est, postquam

credi coeptum esset

Theraeos

origine

spartana

fuisse,

gentem

theraeam eandemque

spartanam

sive,

quod

nihil

differt,

gentes

spartanam

et

theraeam cogno-

mines

praedicasse

e

Thera

civitatis

epon^^mo Aegidas

prognatos

esse,

sibi

singulare quoddam

ius

in

niam

insulam propterea

esse,

quod iam

ante Theram

cognati, Gadmeones

scilicet,

illam habi-

tassent.

Maltenius vero

(p.

178)

Hillerum (Therae

III

61)

secutus,

inde

quod nomen Maioiddag

Therae

in

titulo

legatur

rupi in-

sculpto

(IG

XII

3,

suppl.

1440)

qui

e

dextra ad

sinistram

decurrat,

concludit

satis antiqua aetate

iUic

fuisse

qui

ab

Aegeo

originem

repeterent:

Spartae enim

MaToiv,

HjTaei

filium,

Aegei

nepotem

Gadmi,

Oiolyci,

Aegei

saceUa

condidisse

Pausanias

testatur (III

15,

18);

at

quis

erit

qui ex uno nomine^)

non

dico communi sed

simUi

sive ab eadem

stirpe

derivato

quicquam

coUigere

audeat?

Atque

ipse Maltenius

(p.

181)

negat

Aegidas

ante

VI.

saeculum

1)

Si

e

nomine raro

illo quidem

OioAvmg in

titulo

pharsalio

ni.

a.

Chr.

n.

saeculi (IG

IX

2,

234)

quicquam

cum

Maltenio

(p.

179)

coUigere licet.

^)

Apollinem delphicum

diiudicasse

antiquissimam

Aegidarum

sedem

Lace-

daemonem

fuisse legimus apud

Pindarum (Pyth.

V

96

ro

8'

ifidv

yaQvei,

ApoUo

scilicet,

dTid

SndQTas

ini]Qaxov v.Mog;

yuQvei pro

yuQveTai

Wilamowitzius,

Textgeschichte

der

Lyriker

99,

adn.

2).

Cfr.

Malten

p.

171.

3)

Nam

nomina

Alyevg et OloP.vKoe

(IG

IX

3,

suppl. 1502, 1549)

in

titulis

leguntur

litteris

apicatis

conscriptis.

—

Aegidas

Cyrenis

fuisse neque

in

animo

est affirmare

neque

negare, sed

monere

eum

titulum

in

quo

Boeckhius

nomen

OldAvy.o^

recte restituit

(CIG

III

5258),

aetate

demum

romana

exaratum

esse.



De

Aegidis

et Antenoridis

147

Lacedaemone

Theram

migrasse,

neque

igitur

illam

inscriptionem

vetustiorem

iudicat*).

9

Pindarus

(Pyth.

V82sqq.)

dicit

Theraeos

in

Libya ab

Ante-

noridis

hospitio

receptos,

qui

Troia

capta

cum

Helena

illuc

mi-

grassent,

illos postea quasi

proprios

heroes coluisse'^).

Lysimachus

vero

tv

jiQMTcp

xiov Ndaxojv

(apud schol.

ad

Pindari

Pyth.

V

108)

narrat

collem

inter

Gyrenas

et mare ab

Antenoridarum

nomine

vocatum esse,

qui

Troia

eversa

apud Amnacem

Libyum

regem

habitatum

concesserint.

ColHs

igitur et

sacrum Antenoridarum

illic

fuit. Quando

haec

fabula

orta sit,

non

facde enucleabitur

sed,

utut de

illa

iudicaveris,

nemo Antenoridis

cyrenaeis

plus

tribuet

quam

eiusdem

Antenoris

in

Itaham migrationi,

quam

tamen

iam Sophocles

(ap. Strab.

XIII

608,

p.

805,

25 Mein.)

narravit,

aut

Romae

ab

Aenea

conditae.

10

Meum

est

profiteri

nuUum

ad

opinionem

meam

propius

accedere

quam

Gerckium;

a

quo tamen

ita

dissentio, ut

facere

non

potuerim

quin

hanc

disputationem

conscriberem.

^)

Haec tam

brevibus

disputavi,

quod plerumque

cum

Maltenio

consentio,

nisi

quod

ille

(p.

181)

existimare

videtur coloniam

a

Lacedaemoniis

Theram

missam

esse

;

id

quod

factum non

est,

siquidem

demonstravimus Lacedaemoniorum

partes fabulae iam

perfectae

atque

absolutae interpolatas esse. Cautius locutus

erat

p.

180:

,.Die

Ausgrabung Theras

hat

auch

hier

Licht

gebracht;

vvie

das

theraische

Alphabet

zeigt,

datiert

der EinfluB

Spartas

auf

Thera

aus

dem

VI.

Jahrhundert.

^)

Nam recentibus interpretibus

dubitans

equidem accedo.

10*



IIL

De

aliquot

liymuorum

forma

et

flgura.

1

Gallimachi

Iwmni

I.,

III.,

IV.,

quamquam

hymnorum

home-

ricorum

non

prorsus

similes

sunt, id

quod

ahas

demonstrare in

animo est,

eorum

tamen

formae

propius

accedunt;

h^niini

contra

U.,

V.,

VI.,

ut

inter

se

similes

sunt,

ita

ab

illis

toto

caelo

distant.

In unoquoque

festum

potius

fingitur

quam

describitur; piorum

turbam non praeco

sed

unus de

multitudine

hortatur

rem

divi-

nam rite

facere,

dei

potentiam

seu

variis

ihius factis enarratis

sive uno

certo

facinore

praedicat. Unumquodque

carmen dei

praesentis

mentione

concluditur.

Maxima

arte iUud

carmen,

quod potissimum

hoc hbeUo

dis-

ceptavimus,

compositum

videtur; carmen in Pahadis

lavacra

scriptum alterum

locum

obtinet; hymnus Gereris ut viride

in-

genium

et

egregiam

indolem

ita

manus

adhuc rudes prodere vi-

detur. Feminae

^)

per

urbem

Gereris

in honorem

incedentes

eiusque

sacra portantes ocuhs

subiciuntur;

viri

a

viarum

usu hoc

die

paene

excluduntur.

Is

qui loquitur, mulieres monet

ne

de fe-

nestris

neve de

tectis cistam

mysticam despiciant

neve

colhistrent:

neque

enim cuiquam licere

sacra

intueri neque puelluhs neque

muheribus

neque

vu-ginibus

quae

crines

in

humeros

demittant, ne

hoc

quidem die quo omnes ieiunae os

aiîdum habeant^).

„Quando

Vesper

lucebit? Vespere enim demum

Geres

filiam

quaerens

bibit.

Ter

omnes fluvios

transgressa

est,

ter

ad

fontem eleusinium

GaUi-

chorum

pervenit,

neque tamen

edit

aut bibit

aut

lauta est.

At

praestat

ea

reticere

quae

Gereri lacrimas

moverunt;

praestat

')

De

hoc

cannine

modo disputavit Udalricus

de Wilamowitz-MoUendorfi

in

prooemio

interpretationi

germanicae praeposito

(Reden

u.

Vortrage'

271

sqq.),

egregie

utique,

sed

ut

de

discrimine, quod

inter

hunc

hymnum et

reliquos

duos,

quos dixi,

intercedat,

minus recte

iudicare videatur.

2) Callimachi

versus paucis

comprehendo, non

interpretor.



De Cereris

hymno

149

illius facinora

egregia

narrare,

quomodo

leges

generi humano

concesserit,

quomodo

frugum

artem

Triptolemum

docuerit,

quo-

modo

(ut

quis

superbiam

vitet)

illa

Erj^sichthonis

deHctum

puni-

verit').

lam

Erysichthonis

Triopae

fiHi

historia

enarratur, qui

idcirco

inexplebih

fame perierit,

quod

ar])orem

deae

saciam

ceci-

disset. Quae

a

v.

24

usque ad

v.

117

pertinet.

lam sacra adsunt;

iam

Callimachus

vel

quisquis

loquitur

mulieribus

formulam

praeit

sollemnem, ipse

edicit

quibus

fas sit

deam usque in

templum

comitari

,

quibus

usque

ad

prytaneum

,

quibus

liceat illam

pro

viribus

sequi,

ut

quaeque possit;

ipse

denique

deam

praesentem

alloquitur.

Eandem

callide

excogitatam

carminis

formam

deprehendimus,

quae

in hymno

II. scitissime

exculta

est. Sed complura

sunt

in

quibus

offendamus.

Nam Gallimachus

Erysichthonis

historiam

cum

narrat,

ipse

ridet

vel certe subridet;

neque enim profecto

vult

nos

regii

adulescentis miserere,

cum dicit

rllum etiam

felem,

„quam

parvae

bestiolae

tremerent , comedisse. At Richardus

Reitzenstein

elegantissimo

Ubello

„de

narrationibus

portentosis

hellenisticis

)

demonstravit

fuisse

Callimachi

aetate certum hominum

genus,

quod

deorum

potentia,

egregiis

facinoribus, „virtutibus

celebran-

dis sibi

victum quaereret,

aiêtalogos. CaUimachum

ad

istorum

cantilenarum

exemplum

se

applicare easdemque leniter

ridere

scite

observavit Wilamowitzius

(p.

287).

At

num libera

illa narra-

tionis

festivitas

atque

initii

et

exitus gravitas

recte

consociatae

sint, mihi

dubium

est; equidem

in illo

tam

improviso

transgressu

offendo.

—

Turbae

ieiunae

impatientia,

quando

demum

Vesper,

qui iam

de caelo furtive

speculatus

sit,

eluceat, egregie

repraesen-

tatur.

Eo

mirabUius

est CaUimachum

ne

conatum quidem esse

oculis

subicere, quid

in

muUerum

animis

evenerit,

simidatque

Cereris sacra

e

longinquo

conspecta

sint.

Erysichthonis

enim

niortem

reticuit, ut

eorum

qui

legerent stomachis

parceret,

non

({uod

Ceres

iam

advenisset

'')

; nam

quid

ex historia

redundet

ad

mores hominum

emendandos,

addit.

—

Quis

loquatur, minime

per-

spicuum

est:

nam

viris

in

sacro

muliebri

nuUus

Jocus

est.

Sunt

prufecto quibus

haec

nebulH

et

caUgo

ipsa

placeat,

niihi

vehe-

menter dispUcet.

—

.Manifestum

est

CaUimacho

non

lafile

suc-

^)

In

V.

23 hiat

lacuna.

')

Hellenistische

Wundererzahlungen

(Lipsiae

1906j.

')

Quod

moneo adversus

Wilamowitzium

(p.

278j.



150

1^6

aliquot

hymnorum

forma

et figura.

cessisse

ut

sibi

iter ad

historiolam

facetam

narrandam muniret.

Arte

singulari

a

Gereris peregrinationibus

ad leges concessas,

ad

panem

inventum,

inde

ad

superbum

punitum

transgreditur,

sed

tali arte ut

neminem

fugiat

artem

illam

esse, non naturam.

Palladis

lavacra

multo

sollertius

composita videntur.

Qui

loquitur, vel

praeco

est

vel praeconis

officium

in

se

recepit.

lam

a

carminis

initio

a

Minerva

tenetur, habetur, possidetur, ut de

nulla

alia

re

cogitet,

nihil

aliud

conspicere

sibi

videatur

nisi

ipsam deam

praesentem.

Identidem

tamen

exspectatione decipi-

tur,

identidem sese

exspectatione

deceptum

confitetur.

Nam

carmi-

nis

initio,

quasi

ipsa

dea

adsit, puellas

monet,

ut

officium

suum

et

rite

et

sedulo

expleant: se

enim

deae

equorum

fremitum

audiiê.

V.

33,

item

v.

43

non

iam

puellas

monet.

sed

ipsam

Minervam

orat

ut

prodeat, a

Minervae

invocatione ad

puellas monendas

convertitur.

In

ipso

tandem

carminis

umbilico

(v.

55

sq.)

sentit

Minervam

serius

fortasse

adfuturam

quam

sperarat,

puellis

se

paratum

exhibet

historiam narrare,

ut otium expleat. Neque

iam

^'^fS-'

Âdâvala

invocat, sed

n6%vi

'Ad-avaia

xv

/iiev

eî&i,

fieaqâ

6'

iyo) XI xaicd''

iQso),

ubi illa

voce

fieaqâ

„interdum se ex-

spectatione

deceptum

non dico

confitetur,

sed pudenter

quo-

dammodo

significat.

Historia conclusa

prodit

Minerva, quam

poeta non

iam

absentem,

sed

revera

praesentem

aUoquitur. Sed

historia non

e

longinquo per

rivulorum

flexus deducta

est,

sed

e

fonte uberrimo eodemque

proximo

hausta.

Cum

enim quasi for-

tuito

Callimachus

pueUas

monuerit, ne

imprudentes

e

fonte

hauriant,

periculosum

enim

mortahbus

esse

cum

alios

deos

tum

Minervam conspicere,

ei

in mentem venit, ut

nobUe huius

peri-

culi

exemplum narret,

historiam quam

dixi. Pariter una vocula

addita

^qxex'

'Ad-avaia

vvv utQExeg,

„nunc

tandem revera

Mi-

nerva prodit , Ulius laetitiam

oculis

subicit,

qui tamdiu

fi'ustra

exspectaverit.

Atque

id

quoque

mihi

aiiis

excultioris

documen-

tum

videtur,

quod facihus

nobis animis repraesentare

possumus,

quis is qui

loquitur

sit, praeco videhcet.

Eandem

fere

artem

in

ApoUinis

hymno

deprehendimus,

nisi

quod totum

carmen

multo caUidius

compositum

est.

Saepius

monuimus,

quanta arte CaUimachus se

non

praeconem

consuetum

et

mercennarium,

sed

hominem

fingat

de

turba,

qui sacro furore

correptus

praeconis

vices in

se

recipiat,

multitudinem

tacere,

puerorum

chorum

canere

saltare

hortetur,

ipse

dei

„vu-tutes



De hyninis

V.

et

VI.

151

enarret,

versum

intercalarem,

simulatque

audiveiit, iteret, illum

explicare

studeat,

ut

ApoUinis gloriam

praedicet.

Pariter

monu-

imus iam

in

hoc

carmine

ipsum

Callimachum

a

forma

con-

sueta

discedere;

egregiis

enim

Apollinis

facinoribus

unum

ridi-

culum adicit,

quo

ille

deus sibi

gratificatus

sit;

in

ea

re

iocatur,

quod

carmen

miaime

homericum

epilogo

homerico concludit, no-

vum praeconium

cum

hymno

homerico permiscet*).

Neque

hoc

potuit,

nisi

credidisset formam

huius

praeconii

consuetam, quam

facete detorquet,

omnium

qui

legerent,

ante

animum

versari. Gon-

sequitur,

ut

hanc formam prius

ipse

excoluerit, id

est

prius

hymnos

V.

et

VI. scripserit

quam

III.;

id

quod

aliis

de causis

plerique credunt.

Nam illum

hanc

formam traditam

accepisse, non

invenisse,

vix

et ne vix

quidem

mihi

persuaderi poterit.

Carminis enim

genus,

quod actioni

aemulatur,

necesse

est

legi,

non

agi.

Calii-

machus

non

haec carmina

Gyrenas

Argos

Eleusim

(vicum

alexan-

drinum dico)

misit

quae

agerentur,

sed

amicis

ipse

recitavit,

biblio-

pohs

tradidit

ut venirent.

Nostri

ille multo

similior

fuit

quam

Pindari

aut Euripidis.

Quando

vero

carmina

scripta

sunt, ut

lege-

rentur tantum, non agerentur, nisi

aetate

demum hellenistica,

Galhmachi temporibus?

Si

vero

id

ita

est,

quo

iure

tale

carminum

genus

inventum

potius

poetae aequali

quam

ipsi

tribuimus,

siqui-

dem

nullus

illa

aetate

poeta

fuit,

qui

tantum

et

arte et ingenio

valeret?

Nam de

Galhmachi

ingenio

ita sentio,

quamquam

scio

multos ab

Augusti

aetate

usque

adhuc

fuisse,

qui

de illo

secus

iu-

dicarent.

Neque

Theocritum

poetam quidem

elegantissimum

GaUi-

macho antepono.

2

Hanc carminis formam

a

Gallimacho

et

inventam

et

excultam

multi

postea receperunt

et flexerunt.

Poetae

huius

generis

graeci

iam non

exstant, nam Bionis

Adonis,

quicquid

scripsit

Wilamowitzius

'^,

satis

diversus

est;

carmina

latina

adhuc manibus

terimus

unum

et

alterum.

Velut

Horati

c.

III

14

mihi

ita

expli-

candum videtur, quamquam

omnes

ahter

interpretantm\

Homo

de vulgo inter

muititudinem,

quae

Augustum

ab Hispania

reducem

1)

Cfr.

p,

76

sqq.

2)

Reden

u.

Vortrage

332

sqq.



152

De

aliquot

hymnorum

forma

et

figura

urbem

ingressurum exspectat,

stat

atque

matronas

duci

obviam

procedentes

conspicit.

Hic Augusti

adventum talibus

verbis

renuntiat,

quae

aptissime

in

praeconem

cadant

:

HercuUs

ritu

modo

dictus, plebs,

morte

venalem petiisse lanrnm

Caesar Hispana

repe-

tit penatis

vicfor

ah

ora.

Hucusque

scribendi

genus praeconii

simillimum est, nisi quod laurus

morte

venalis

poetae

animos

prodit. Pariter, quod

sequitur

monitum,

ut

matronae

Augusti

uxore et sorore

ducibus

iam

prodeant, neve

pueri et puellae

sacrum silentium

turbent,

sacrorum

formulas

imitatur:

unico

gaudens

muLier marito prodeat

iustis

operata

sacris

et

soror

clari

ducis

et

decorae

suppUce

vitta

virginum

matres

iuvenumque

nuper

sospitum;

ros,

o

pueri et puellae

...'),

male

nominatis parcit£

verhis.

At

quae

sequitur

stropha, ostendit non

praeconem quemlibet

mercennarium

sed

virum

qui de

patriae

suaque

salute timuerit,

nunc iam Augusto incolumi

confidat, praeeonis munus

in

se

rece-

pisse.

Hic

non

dubitat

ipse

de

se

loqui:

hic

dies

vere miJii

festus

atras

exiget curas:

ego

nec tumultum nec mon per vim mefuam

fe-

nente Caesare

terras.

lam, qui legunt, quaerunt, quis ita

loqua-

tur;

homo utique

qui

multa et

gravia

perpessus

sit, qui

de

patria saepius

desperaverit.

—

Multitudo iam dispersa

est;

iam

poeta

domum non dico profectus

sed

raptus

est

;

iam

convivium

apparat:

/,

pete

nngnentum,

puer,

et

coronas

et

cadum

Marsi

memo-

rem duelU,

Spartacum siqua

potuit vagantem

faUere

tesia.

Qui

ita

loquitur, iocatur.

Sequitur:

dic

et argutae properef Neaerae

murreum

nodo

cohihere crincm.

Ouicumque

illa

aetate

hos

versus

legit,

in

Neaerae

nomine

haesit,

num

haec

Neaera

eadem

esset

atque

illa,

cuius

a

se

discidium

poeta

multis annis

ante

epodo

XV.

lamentatus

esset.

Sequitur:

si per

invisum

mora

ianitorem

fiet,

ahito;

lenit

alhescens animos

capillus

Ufium

et

rixae

cupidos

profer-

rae,

non

ego hoc

ferrem

caUdus

iuventa

consule

Planco.

Qui

haec

legit,

statim

sentit

se

recte

suspicatum

esse,

sentit

praeconem

illum

voluntarium Horati

versus laudare.

Ipse

poeta

confitetur

se

tunc

non

talem

esse qualem

illa

aetate

qua

carmen

vehemen-

tissimum

adversus Neaerani

fRlsam

et

mendarem

composuisset.

lam

puellis repugnantibus

non

minatui-.

sed

tolerat.

Qui

de

se

taha

significat,

qui eorum

in

mentem

qui legant suum

carmen

revocare

studet, is

profitetur

se

non

hominem de

vulgo esse,

sed

vatem

nobilem,

Q.

Horatium

Flaccum.

')

Verba

corrupta exscribere

nolo.



De Horati

c.

III

14

1 63

Miras

inter hoc

carmen et

Apollinis

hymnum

simUitudines

deprehendimus.

Utrobique actio progreditur, dum poeta

recitat;

utrobique

carmini

minime homerico

acpQayig

quaedam

affingitur,

ut

sollemne

fuit

in

citharoedorum

voôig.

Utrobique

poeta

in

ipso

exitu se

non

nominat,

de

se

tamen ita

loquitur,

ut

ne-

minem

fugiat,

quis

recitare

fingatur,

cum

contra

initio

incertum

fuerit,

utrum

praeco

mercennarius an

homo de

turba

silentium

faceret,

formulas

sacras

praeiret.

Utrumque

carmen

a

sacri

seve-

ritate

orditur,

ad

risum

et iocos

deflectit.

Horatius tamen

multo

Uberius

rem

administrat: CalHmachus enim

vix ausus

esset

qui

legerent

de

platea

in

poetae

domum,

de

sacro

in

convivium

rapere

potius

quam

transferre. At

Horatius non

hymnum

hexametris

concepit

sed

cai^men

lyricum

composuit,

quod

genus

singularem

sibi

hbertatem

vindicat.

Equidem

non

dubito

quin

Horatius

aquam

potarit

de

lacu

callimacheo

rivuHs

nescio

quibus

sub terra

absconditis

derivatam. Nam illum de GalHmacho

ipso

hausisse

ea de

causa

non

crediderim

*),

quod

TibuUus elegiam

scripsit odae

horatianae

simiUorem quam

hymni

caUimachei

atque

tamen non

tam

similem

ut

inde

fluxisse

videatur,

elegiam

dico

II

1.

Qui

loquitur, ferias

conceptivas

^)

indicit, non

praeco

sed

1) Minime nego Horatium Callimachi

hymnos

ipsum

penitus novisse

(quidni?

in

scholis

legebantur),

sed

contendo artem, quae

ab

illis hymnis

originem

caperet,

inter

Callimachum

et

Horatium

auctam

et

exomatam

esse,

ita ut

neque

Horatio

neque

TibuUo

necesse esset certum exemplar

imitari.

—

Richardus

Reitzenstein

in

disputationibus

elegantissimis, quid

Horatio

cum

poetis

hellenisticis

inter-

cesserit (N.

Jahrb.

f.

d.

klass.

Alt.

1908,

p.

97.

365

sqq.),

de

hoc carmine

minus

recte

iudicare

videtur.

Illud

enim cum

papyro quadam

componit,

quae

a

Kornemanno

(Klius

VII

1907, 278)

edita

est. In

hac

Phoebus Hadrianum novum

imperatorem

renuntiat,

tum

nescio quis

cives

suos hortatur

laetari atque stratego

liberalitatum

gratum

animum praestare. At

similitudo

non

tanta est

quanta

ei

videtur,

uam

d^fA,og,

quem Phoebus

alloquitur, aut

vicus

est,

ut Kornemannus

interpretatur

(nam

haec

papyrus

una cum actis

empta

est a. II. aut III. Hadriani

imperatoris

ApoUonio

'

AjioAAcavonoZeizov

'EnTaxwfilag

GTQatriyi^

datis),

aut

populus

uni-

versus.

Illud vero deest, quod

Horati

proprium

et peculiare

est,

transgressus

de sacro ad

convivium.

Accedit quod apud Horatium

unus

recitat,

hic

prius

Phoebus, deinde, ut videtur, civis.

Qui

hac papyro

usus Horatium

interpretatur,

de tenebris

lucem

promere conatur. Moneo

priorem

partem fortasse

locum

ex

alio

scriptore

allatum esse. Papyrus

ipsa

integra

est, ut

ex imagine

elucet,

sed

fortasse de

non

integro

exemplo

transcripta vel

ex integro

imprudenter

excerpta.

^)

Cfr.

Reitzenstein,

Wundererzahlungen 159

sqq.



154

De aliquot

hymnorum

forma et

figura

pater

familias, ut

ipse

primis

verbis

confitetur

^)

:

fruges

lustramus

et

agros,

ritus ut

a jirisco traditus

exstat

avo.

Di invocantur; hu-

mus,

arator, boves, ancillae requiescere iubentur;

impuri

a

re di-

vina

faciunda

arcentur, imperatur

ut

qui

sacrum

facere

velint,

pura cum

veste veniant,

manus

purgent. Sed

iam

actio progressa

est:

V.

15

Tibullus

candidam

turbam

cernit

quae

oleis

coro-

nata

agnum

ad

aram

ducit;

v.

17

agi'os et

agrestes

lustrat,

deos

rogat ut

omnia sana salva

incolumia concedant.

V.

25

iam

voti

compos est;

nam

hoc

fehcibus victimae extis

significari.

Tum

(v.

27)

post breve

silentii

intervalhim

poeta

ita

prorsus

do-

mum

ad

convivium

rapitur

ut

Horatius.

lam

vinum

petit,

iam

Messallae

favorem

carmini

recitando;

iam,

in convivio

vide-

hcet,

rus

rurisque deos

canere

incipit,

quot

et

quanta

beneficia

et

agi'icolae et

vita communis

illis

debeant.

Dis

agrestilDus Gu-

pido

admiscetur.

Illum

Tibullus

tantis

laudibus

prosequitur

quantis

ihos

deos

quos

prius dixit,

sed ita

ut

sentiamus

eum

caUide

iocari, vel

certe

leniter subridere.

Deum

(v.

84)

palam

pecori,

clam

sibi

quisque

vocet,

aut

etiam

sibi quisque

palam: nam

turba

iocosa

obstrepit

et

Phrygio

tibia

curva

sono.

lam

omnium

animi

lasciviunt,

iam tempus

ludendi

est,

nam

Nox

advenit,

mox

Somnus et

Somnia venient.

Hoc

carmen

multis

nominibus

Horatii,

multis

nominibus

GaUi-

machi

simile est.

Festura

accurate

describitur,

ipsae

formulae

recitantur,

res

divina

oculis

subicitur,

ut

apud

Galhmachum.

Sed

totus

dies

carmine concluditur,

quod

artificium

ilhus poetae

pecu-

hare

videtur,

qui

a

forma

horatiana

profectus

iUius

fines

consulto

transgrediatur.

TibuUus celerrime

a

sacro

ad

convivium

progre-

ditur.

Quae

hbertas

idcirco

vel

maior

videtur,

quod

elegiarum

scriptor

non

eadem

carminis

brevitate

constringitur

qua

poeta

melicus.

Sphragis

addi

ea

de causa

paene

non

potuit, quod

totus

elegiarum liber

generis

„autobiographici

est,

ut

qui legat,

iam

sciat

nuUum

alium

quam

ipsum poetam

de

se loqui;

quod

in

Horati carmina

non

quadrat.

3

In

festorum

descriptionibus

caUimacheis

antiquissimum

iUius

artificu

documentum

nobis

deprehendisse

visi

sumus, quo

in car-

^)

Incertius

quam

par

erat iudicat

Reitzenstein,

quamquam

ipse

concedit

verisimile

esse

in

pagis

patres

familias

praeconum

vices

in

se

recepisse.



De

TibulU el. II

1,

Horati

c.

27

155

mine

sive

omnino

sive

fere

lyrico, dum

ipse

poeta

loquitur,

actio

progredi

fingitur.

At haec

scribendi

consuetudo

ab

hoc genere

ad

gdia

plus

minus

simiHa

paullatim

translata

est. Exemplum

e

poetis

graecis

novi

nullum (nam

et Theocriti

Syracusanae

et

Bionis

Adonis

aliter compositi sunt),

e

poetis romanis

multa,

quae

omnia

colligere iam

taedet,

iuvat

unum et

alterum

proponere.

Singulari

arte

exaedificatum carmen

est

Horati

I

27:

poeta

in

convivium venit, dum convivae

inter

se

pugnant. lam

aHquis

scypho ahum iecit vel certe

iacere

minatus est.

Horatius animos

sedare

studet:

natis in

usum laetitiae

scyphis

imgnare

Thnicum

est:

tollite

harharum

morem

verecundumque

Bacchum

sanyuineis

prohihete

rixis.

Tum

acinacem persicum

animadvertit

de

pariete

raptum,

de

quo,

tricHnii ornamentum,

pendebat

:

vino et lucernis Medus

aci-

naces

immane

quantum

discrepat:

impimn

lenite

clamoreni,

sodales,

et

cubito remanete presso.

Impium

idcirco clamorem

dicit,

quod in

verecundum

Bacchum

peccat.

Sequitur:

voltis

severi me quoque

sumere

partem

Falerai? Quae

verba non

intellegi

possunt,

nisi

concedas

fingi

aliquem

in

intervallo inter

alteram

et tertiam stro-

pham

ab

Horatio

petivisse,

ut

iam

longis

orationibus

dimissis

ipse

biberet.

Idem

igitur artificium

deprehendimus quod apud GalH-

machum. Tum addit Horatius:

dicat

Opuntiae

frater

Megillae,

quo

beatus

volnere,

qua

ptereat sagitta.

Poetam leniter

cavillari

iam

e

voce

illa

heatus nostro iure coUigere

videmur: „Amore torqueris,

sed

taH amore,

qui

amantem

incredibih dulcedine afficiat. Qui tum

quaerit

cessat

voluntas?,

is

animadvertit

Opuntiae fratrem

re-

luctari; itaque

intervaUum

quoddam

silentii

inter

strophas

tertiam

et

quartam

statuendum est.

Tum

Horatius

omnes

machinas

ad-

movet,

ut

adulescentulus tandem

loquatur:

non

alia

hiham

mercede;

quae

te cumque

domat

Venus 7ion

eruhescendis adurit

ignihus

in-

genuoque

semper amore peccas; quicquid hahes,

age,

dqjone

tutis

aurihus.

Sentimus adulescentulum,

simulatque Ulas

voces

non

eruhescendis audiverit, statim erubescere, servam

enim

vel

Hber-

tam

amat.

Quod

stropha quinta cum

quarta coniungitur,

ad

poetae

orationis

impetum

depingendum

pertinet;

at inter-

vaUum

denuo

hiat in media

stropha,

quo

meHus

sentiamus

car-

minis,

ut

ita

dicam, cardinem

hic verLi. Adulescentulus

amicae

nomen

Horatio

in aurem

susurrat; tum

iUe:

a miser,

quanta

lahoras

in

Charyhdi,

digne

puer

meliore

flamma;

tum

ea

nuUo

intervaUo

interposito

secuntur

quae

extrema

stropha continentur.



156

De aliquot

hymnorum

forma et figura

Similis est Ovidii Amorum libri

III

elegia altera.

Poeta

prope

puellam

in

circo

sedet:

„Non huc

veni ut

equos

spectarem,

sed

ut

tecum

loquerer. Utinam

mihi

contingat tibi,

puella,

curae

esse, ut

equorum agitator

est, aha

eius generis.

At

iam

illos

aUoquitur,

qui

prope

sedentes latere

vel cruribus

pueUam

parum

modeste

premunt:

omnia

enim

ei

suspecta

sunt

(v.

21): tii

tamm

a

dextra, qidcumqiie es,

parce pnellae: contactu

lateris

laeditur

ista

tiii.

Tu

qiioque, qui spectas

post nos, tua

contrahe

crura,

si pudor

est,

rigido

nec ^;mwe

terga

genu.

Deinde

ad pueUam denuo

con-

vertitur:

paUia nimium

demissa coUigat

ipsa,

aut se

coUecturum.

lam

coUegit,

nam

statim

versu

sequenti

(v.

27),

quid

voluerit,

aperit:

invida

vestis

eras, quae tam

hona

crura

tegebas:

tum

quan-

tam flammam

anirao

iUa crura

infuderint,

confitetur.

Tum

se

paratum

exhibet

tabeUa ventos

arcessere. At

improviso

(v.

41)

pueUae vestem

pulvere sparsam

esse

animadvertit,

vel

potius

causam

quaerit, cur

iUam temptet.

Sed iam ponipa

venit

(v.

43).

In

hoc

Ovidius

ad

CaUimachi

exemplum

propius

acce-

dit

quam

Horatius

eo

quod

postremum

disceptavimus

carmine,

quod

ipse

praeconis

vices

in

se

recipit:

addit

enim:

linguis

animis-

que

favete,

neque

iam cum

pueUa

coUoquitur,

sed

cum omnibus

qui

spectant,

Sed non

praeco

mercennarius

est,

verum

vir

amans,

ipse

Ovidius:

id

enim sequentibus

verbis

significatur

:

huc

ades

et meus

hic

fac,

dea, vincat amorl

Tum denuo preces con-

suetae

proferuntur,

sed paene

in

contrarium versae:

reUqui

ceteros

deos

orent,

ipse

unam

Venerem: plaudite Neptuno,

nimium

qui

creditis

undis

Xil

mihi

cum

pelago,

me mea

terra

capit.

Plaude

tuo

Marti miles nos odimus

arma:

pax

iiivat et

media

pace repertus

amor.

Ita

fere

de Phoebo

et Minerva,

de Gerere et Baccho, de

PoUuce

et Gastore loquitur. Tum

(v.

55)

ad

Venerem

et

Amores

denuo

convertitur:

nos tihi

hlanda Venus, puerisque

poteyitihus arcu

plaudimus:

inceptis adnue,

diva,

meis;

quid

ipse

ab

ea

optet,

statim

confitetur:

daque

novae mentem

dominae

patiatur

amari.

Hic

quoque,

ut

in

oda

Horati

quae a

vocibus

incipit

Natis in

usum,

carminis

cardo

non

inter

strophas

sed

in

media

stropha

vertitur:

nam

inter prius

et alterum

unius

distichi versum

ahquid idque

facUe

gravissimum

agitur:

adnuit

et

motu signa

secunda dedit.

lam

Ovidius

vehementissime laetatur,

iam pueUae

fidem

sempiternam

promittit.

Sed

iam

praetor

quadrigarum

cursum

indicit: dum

poeta

loquitur,

currunt

equi.

Atque

primo

optirae

aurigae

iUius



De

Ovidi

Amorum III

2

157

equi

currunt

cui

puella

favet

(v.

67):

cui

studeas,

video; vincet, cui-

ciimque

favebis:

quid

cupias, ipsi

scire videntur

equi.

Sed

mox

vices

mutantur,

nam

auriga equos iam

male regit:

me miserum

metam

spatioso

circuit orbe.

lam

alter

a

tergo premit: quid

facis?

admoto

proxumus

axe

subit.

Neque

Ovidius sibi iam

temperare

potest,

quin

ipsum

aurigam iubeat puellae

vota

non perdere:

quid

facis,

infelix?

perdis

bona

vota puellae: tende,

precor,

valida

lora

sinistra

manu

At iam alter

prius

advenit:

una spes

super-

est,

Quirites

cursum

revocaturos;

ipse

Quirites

rogat,

id

iactatis

togis

faciant. Faciunt, sed togarum

ventus

puellae

capillos

turbat,

quam poeta

callide

monet ut

in

suos

sinus confugiat.

—

lam

denuo curritur;

iam omnia aurigae,

cui

puella

favet,

optime

suc-

cedunt;

iam

palmam

tenet. Nunc Ovidio tempus est

illam

palmam

petere, quam

puella

annuit

(v.

81):

S^mt dominae rata

vota

meae,

mea

vota

supersmit:

ille

tenet

palmam; palmapetenda

nieast.

Sequitur:

Risit et

argutis quiddam

promisit ocellis:

hic

satis est; alio

cetera

redde

loco.

Totius carminis vim et sales

perdunt, qui, velut

Brandtius Ehwaldius, ante

v.

1

,

post

v.

82 signa

statuunt,

quibus

narratio

directa

introducitur,

concluditur;

credunt enim Ovi-

dium

postremo disticho indicare

se

haec narrare,

quasi

dicat:

„Haec

ego

cum ea

locutus

sum,

illa

iam

risit et

promisit.

Contra

haec

verba non

minus aguntur

quam

quae

praecedunt.

Inter

vv.

81 et

83

intervallum

brevissimum

silentii decurrit:

Ovidius

ipse

secum

coUocutus

erat, ita

tamen

ut puella

audii'et,

dixerat

sua

vota

iam

superesse,

ipse sibi

animos fecerat,

ut

palmam suam

peteret.

Haec audiens puella iam

ridet.

Animadvertit

Ovidius

et

ipse

secum

laetatur,

tum

puellam

alloquitur

haec

satis

in

praesentia

esse,

alia

alio

loco reddenda.

Ipsis

vocibusaîo cetera

redde

loco,

ipso

imperativo modo

demonstratur eum etiam nunc

in circo

sedere.

Artificium

illud calHmacheum

ab

Ovidio

ita

excultum

est,

ut qui

legat,

facile

etiara

nunc

sentiat a

sacrorum

descriptione

illud

esse

profectum; amator

enim,

qui

in circo spectat,

si non

ineunte,

at

medio

carmine praeconis

officium

non iam

furore

sacro

sed

amore

correptus

suscipit.

Horatius,

poeta

multo

maior,

multo maiore

Hbertate

eandem

formam

in

suum

usum

converterat.

Talia

carmina, quale

illud

Horati est

Donec

gratus

eram

tibi,

neque

praeconia sunt

neque

a

praeconio

derivata, sed mimi.

O









^w n a

oco .

2S

PA

Pasquali,

Giorgio

3945

Quaestiones

Calliraacheae

Z5P3

PLEASE

DO

NOT

REMOVE

CARDS OR

SLIPS

FROM

THIS

POCKET

UNIVERSITY

OF

TORONTO

LIBRARY



Documents

Giorgio Pasquali - Quaestiones Callimacheae