İstanbul'da deprem gerçeği dikkate alınarak, İstanbul BüyükşehirBelediyesi ile; Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi,İstanbul Teknik Üniversitesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi işbirHği ilehazırlanan Deprem Master Planı, şu çarpıcı aşamaları kapsıyor:

• İstanbul'daki deprem gerçeği dikkate alınarak, İstanbul'undepreme karşı güvenli hale getirilmesi için gerek mevcut yapıstokunun gerekse tüm kentsel, kamusal mekanların ve altyapıtesislerinin bu kapsamda değerlendirilmesi;

• İstanbul ile ilgili kısa, orta ve uzun vadeöe alınacak tüm tedbir,karar ve uygulamaların belirlenmesi;

• İstanbul'un yeniden yapılandırılmasında öncelikli stratejileringeliştirilmesi ve gerektiğinde seçilecek pilot alanlarda yapılacakuygulamalar yanında tüm tarafların hukuki, teknik, mali, sosyalve idari açılardan görev alanlarının ve icra programlarınıngeliştirilmesi.

Bu amaçlara dönük olarak; mevcut durumun tespiti yanındateknik çalışmaların, İdari çalışmaların, hukuki altyapının, sosyalfaaliyetlerin, mali kaynakların, eğitim çalışmalarının, risk yönetimive afet yönetiminin temel ilke ve esaslarının belirlenmesihedefleniyor.

Master Plan'ın, İstanbul'da olası bir deprem tehlikesine karşı mevcutyapıların deprem güvenliklerinin incelenmesi ve yeterli güvenliğesahip olmayan yapılar için teknik, hukuki,- sosyal ve mali açılardanuygunluk arzeden gerekli güçlendirme ilkelerinin belirlenmesiyanında diğer teknik, sosyal, idari, hukuki ve mali önlemlerinbelirlenmesini de içeriyor. Master Plan bu amaçlara ulaşılması içinyapılması gerekli işlemleri ve çalışmaları da tanımlıyor.

İstanbul'da deprem güvenliğinin arttırılması amacıyla yapılacakgirişimlerin geniş vizyona sahip, çok yönlü, çok disiplinli çalışmalarolması gerekiyor. Bu nedenle dört üniversitemizin (BU, ODTÜ,İTÜ, YTÜ) bu projede yer alması sağlandı. Deprem Master Planı,dünyada bu kapsamda hazırlanan ilk ve tek çalışına olup,Türkiye'nin bu konudaki birikimi de bu raporda yer alacak.

Deprem Master Planı'nın uygulamasının başarılı oabilmesi için,üzerinde en çok durulan konu, halkın katılımının sağlanması vebu çalışmayı sahiplenmesi... Halkın gönüllü katılımı ve kanuni altyapının oluşturulması, uygulamanın başarılı olmasında en önemlive vazgeçilmez iki temel unsur... Bu nedenle, Master Plan; merkeziyönetim, belediyeler, meslek örgütleri, STK'lar, kurumlar, vatandaşvs. arasında sorumlulukları, kararları ve yöntemleri belirleyensosyal bir kontrat olarak değerlendiriliyor.

Deprem Master Planı'nın pilot uygulaması; Zeytinburnu ilçesinde,master planla eş zamanlı olarak başlatıldı ve başarı sağlandığıölçüde istanbul geneline yaymak hedefleniyor.

Giriş

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ

SakınımPlanı 'İstanbul Deprem Master Planı' araştırmasının temel amacı,

istanbul gibi devasa bir şehirde deprem tehlikesine karşıkent yönetimlerini ve tüm karar potansiyelini eyleme geçirmeküzere izlenecek bir programın ortaya konulmasıdır. Buprogramın çok yönlü, çok aktörlü, çok aşamalı bir özelliğiolduğu; şimdiye kadar yapılan ve izlenen çalışmalardannitelik ve kapsamca çok farklı olduğu ve bütünüyle farklıkavram ve yaklaşımlara dayanmak zorunda olduğu baştantanımlanmıştır. En büyük yanlış, konuya yalnızca tek disiplinya da yalnızca mevcut kurumların gözlükleriyle bakılması veönümüzde duran sorunların bugüne kadar bildik yöntemve araçlarla üstesinden gelinebileceği varsayımıdır, İstanbul'dadeprem tehlikesine karşı etkili önlemler alınması; ne 7269sayılı yasanın öngördüğü tekniklerle, ne de konvansiyonelimar planlaması kavram ve araçlarına dayanılarak yapılacakfiziki düzenlemelerle mümkündür.

istanbul Deprem Master Planı', deprem tehlikesi karşısındaistanbul'da alınması gereken çok yönlü önlemleri eşgüdümaltına almayı hedefleyen, uzun dönemli bir perspektifteyapı lması gereken işleri, topyekun eyleme geçmeprosedürlerini, fiziki ve mekansal kararları da kapsamaküzere, elden geldiğince bağımsız alt projeler olarak tanımlayıpbirbirlerini tamamlayacak biçimlerde ilişkilendirerek bir anaprogram iskeleti çevresinde kurgulamaya çalışan bir 'YOLHARİTASI'dır. Yol Haritası, deprem sırasında mümkün olanen az zararı görmek üzere önceden alınabilecek tüm önlemleribelirlemektedir.

Çalışma, istanbul bütününde deprem tehlikesi nedeniylesöz konusu olan her tür 'RİSK'İ tanımlamaya çalışmakta,bunun için, belirli neden-sonuç ilişkilerinin kümelenmişbulunduğu 'RİSK SEKTÖRLERİ'ni tanımlamakta, bu sektörlerderiskleri azaltmak ve bertaraf etmek için nelerin yapılmasıgerektiği, bunların kimler taraf ından ve nası lgerçekleştirilebileceği konulan irdelenmiştir. Kısaca çalışma,

İstanbul'da 'RİSK YÖNETİMİ'nin nasıl yapılacağını ortayakoymaktadır.

Sakınım Planı

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ

Her risk sektöründe yerine getirilmesi gerekenler bağımsız'PROJE PAKETLERİ' olarak tanımlanmış, eyleme geçme,örgütlenme, ortaklıklar kurma, ilgili tarafları birlikte davranmave dayanışmaya zorlamak ve birbirlerini denetlemelerinisağlamak için kimi yasal düzenlemelerin ve özel yaptırımgüçlerinin geliştirilmesi önerilmiştir. Tanımlanan iş paketlerive diğer önlemlerin yerine getirilmesinde yönetim birimlerini,paydaşları, kamu-özel kişi ve kuruluşları bir ana programetrafında buluşturan, her bir ilgili tarafa, takvime bağlısorumluluk-yetki, ödev-ödül dağıtan, bunları yaptırımcı gücesahip bir dizi sözleşme ve protokoller çerçevesinde bağlayan

ana belgenin adı 'SAKINIM PLANI'dır. Sakınım Planı, yereltoplulukları eyleme yönlendiren, sivil toplum kuruluşlarınıngüç ve yeteneklerini çoğaltıp bundan yararlanan,-yerelörgütlenmelerin sayıca çoğalmalarını ve planakatkılarını sağlayan, halkın deprem ve çevre konularındaeğitim ve bilinçlenme süreçlerini hızlandıran bir TOPLUMSALSÖZLEŞME'dir. Sakınım Planı, bağımsız birtakım konvansiyonelçalışma konularını yan yana getirmekle değil, değişikdisiplinlerdeki çalışmaların her risk sektöründe aynı ana fikir-ve yöntem birliğiyle yarattıkları bütünlük içindegerçekleşmektedir.

Eylem Planı

Sakınım Planı'nı oluşturan Risk Sektörleri'nde elde edilensonuçların toplu değerlendirmesi ve her sektörde yöntömlergeliştirmiş bulunan Proje Paketleri ile birlikte bir Yol Haritasıtanımlamaktadır. Bu Yol Haritası ayrıca sunulmaktadır. SakınımPlanı'nın uzun dönemli öngörüleri yanında, kimi yüksek risktaşıyan kent bölgelerinde 'Eylem Planlan' hazırlanarak ivedimüdahalelerin yapılması programlanacaktır. Gerek doğaltehlikelerin yüksek olduğu, gerekse tehlikeye konu olaninsan ve ekonomik kaynakların yoğunluk gösterdiği bualanlar, aynı zamanda 'öncelikli dönüşüm alanları'dır. Bualanlarda toplu iyileştirme ve güçlendirme çalışmalarınıneşgüdüm altında ve yerel topluluğun katılımı ile yürütülmesisağlanacaktır. Zamanla istanbul'un hemen her bölgesindegüvenlik artırmak üzere bu tür dönüşüm ve iyileştirmeetkinliklerinin yer alması istenir. Söz konusu çalışmaların,stok değerlendirme ve sosyal araştırmalar ile başlatılarak,kentsel tasarım, çevre düzenleme ve iyileştirme, yapıgüçlendirme, altyapı yetersizliklerini giderme ve toplumsalörgütlenme girişimlerine öncülükler etmesi gerekir. Bugirişimler, alan bazında ortaklıklar oluşturma ve çok yönlüeylem projeleri geliştirme yoluyla gerçekleştirilmek zorundadır.Bu alanlarda dönüşüm işlerinin projelendirilmesi veuygulamaları, ayrı ayrı proje paketleri olarak geliştirilerekBüyükşehir ve ilgili ilçe Belediyeleri tarafından ihale edilebilir.Büyükşehir Belediyesi'nin, söz konusu çalışmaları izlemeküzere bir özel birim oluşturması, yerinde büro kurması veuygulamaları denetlemesi olanaklıdır. Kamu yararına kapsamlıgirişimlerin hem hızlı hem de yerel topluluğun katılmasıylayürütülmesi güçlü yaptırım biçimlerine ihtiyaç göstermektedir.Söz konusu uygulamalar için bir dizi yasal düzenlemeönerilmektedir:

1. Yüksek Riskli Alan Kararının Alınması2. Riskli Taşınmaz Sahiplerine Tebligat3. Kat Mülkiyeti Altındaki Yapılarda Güçlendirme4. Güçlendirme Girişiminde Bulunacak Yapılarda

Kolaylaştırıcı imar Hükümleri5. Dönüşüm Amaçlı Ortaklıklara Özendirme ve Zorlama

EylemPlanı

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ

EylemPlanı

BUYUKŞEHIRİ S T A N B U L

B E L E D İ Y E S İ

6. Finansal Kolaylıklar ve Kredi Öncelikleri7. Kaynak Geliştirme Yöntemleri8. imar Hakkı Aktarımı ve Takası9. 18. Madde benzeri Yeniden Düzenleme Uygulamaları1 0. Kentsel Dönüşüm Uygulama Aracı Olarak Yerel

Topluluk Yönetimi

Bunların konularına göre aşağıdaki yasalarda yer bulmasıgereği vardır:

» imar Kanunu

Mikro-Bölgeleme ZorunluluğuSakınım Planı Hazırlama ZorunluluğuProje Alanı yönetimi yetkileril 8. ve 39. Md kapsamının genişletilmesiDönüşüm ve iyileştirme Projeleri için Ortaklık Modeliimar Hakkı Takası / AktarımıBelgelerin Saklanması

• Zorunlu Deprem Sigortası

iyileştirme için ayrı havuzKamu hizmet yapılarının güçlendirilmesiBelediyelerle dayanışma modeli

• Taşınmaz Vergileri

Yüksek riskli alan ve yapılardan ek vergiDenetimli ve sigortalı yapılardan indirimli vergi

• Tapu Kanunu

Tehlikeli alanların, denetim belgeli yapıların, güçlendirilmişyapıların kayıtlanmasıEylem Planlaması alanlarında hızlandırılmış kamulaştırma

• Yeni Yönetmelikler:

Mikrobölgeleme tespitlerinin Plan kararlarına dönüştürülmesi;yapı tesisat sistemlerinde standartlar; güvenli yapı tefrişi;Risk Sektörlerinde güvenlik standartları belirleme;

• Diğer:

1580, 3030, plan ve yapı denetimi, mesleki yetkinlik, eğitimkonularında düzenlemeler... Söz konusu önerilerinden KatMülkiyeti Kanunu ve imar Kanunu kapsamında yer alan kimideğişiklikler, çalışmada ayrıntıları ve gerekçeleriyle hazırlanmışbulunmaktadır.

MEVCUT DURUM

istanbul'da deprem riskinin belirlenmesi için gerekli ternelveriler ve ve risk değerlendirmelerinin yer aldığı raporlarçalışmanın temellerini oluşturmuştur Mevcut durum altıda:probabilistik ve deterministik deprem tehlikesi, olası zeminproblemleri yeterli ayrıntıda incelenmiştir, istanbul kentimevcut durumu hakkında tam bir bilgi sahibi olmak amacıylabinalar, kentsel altyapısı (ulaşım ağı, doğalgaz, su, elektrikve telekomünikasyon şebekeleri) ve sanayi tesisleri hakkındakimevcut bilgiler derlenerek deprem performansı açısındandeğerlendirmeye tabi tutulmuştur, bina, altyapı ve endüstriyeltesislerin beklenen performansları, ve sosyal kayıplardeğerlendirilmiştir. İstanbul'da depremde yüksek risk arzeden bölgeler iki kapsamda incelenebilir.

Doğrudan doğruya yüksek riskli bölgeler sıvılaşma ve heyelanpotansiyeline haiz yapılaşmış bölgeler ve gerek deprem yerhareketinin büyüklüğü ve gerekse yapı stoğunun zafiyetinedeni ile yoğun bina hasarına maruz kalacak bölgelerdir.Dolaylı risk arz eden bölgeler ise deprem nedenli yangın,patlama ve tehlikeli madde sızmasına maruz kalacak meskunmahallerle, potansiyel bir baraj göçmesi nedeni ile anı subaskınına uğraması muhtemel yerlerdir. İstanbuliçin gerçekleştirilmesi planlanan kapsamlı bir rehabilitasyonprogramında önceliklerin belirlenmesi büyük bir önemarzetmektedir. Çalışmada yapılmış deprem riski sıralamasındaaşağıdaki unsurlar göz önüne alınmıştır: Deprem Yer Hareketi(şiddet, 0.2s ve l .0s periyotlu spektral ivmeler); ZeminProblemleri (Sıvılaşma ve heyelan potansiyeli yüksek yerler};Bina hasarları (Ağır hasar ve toptan göçme sınıfı); Can kaybı;Acil barınma ihtiyacı olan aile sayısı;

Kapalı yol oranları (Acil yardım ve kurtarma etkinliği açısından);Endüstriyel bölgelerde oluşabilecek yangın, tehlikeli maddesızıntıları ve patlamalar.

YAPILARIN DEPREM DAYANIMLARININİNCELENMESİ VE GÜÇLENDİRİLMESİ

Master plan uygulamasında temel konulardan birisi, depremtehlikesine maruz bina stokunun deprem dayanımınınincelenmesi, bunun sonucunda yüksek riskli yapıların vegüçlendirme gerektiren binaların belirlenmesidir. Bunu izleyensafhada güçlendirilmesine karar verilenbinaiar içingüçlendirme uygulamaları yapılacaktır. İstanbul'daki binatürü yapıların deprem dayanımlarının ıncelenrnesindekitemel amaç, olası büyük bir depremde binaların hasar görmeolasılıklarının tekil bina bazında tahmin edilmesi ve özelliklehasar görme olasılığı can kaybına neden olabilecek derecedeyüksek olan binaların ve bu binaların bulunduğu yörelerintesbit edilmesidir.

MevcutDurum

İ S T A N B U L

B E L E D İ Y E S İ

Yapılarındeprem

dayanımlarınınincelenmesi

vegüçlendirilmesi

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ

Yapıların Deprem Dayanımlarının incelenmesi

Binaların deprem dayanımlarının inceleme çalışmaları üçkademeli olarak öngörülmüştür.Birinci kademe inceleme/değerlendirme çalışmaları, "sokaktan inceleme" olarak danitelendirilen "envanter ve ön değerlendirme" çalışmalarınakarşı gelmektedir. Buçalışmaların amacı, binanın dışından bakılarak kısa süredetoplanabilecek sınırlı sayıdaki verinin rasyonel bir biçimdedeğerlendirilmesi ile, istanbul'daki tüm binalar için depremperformansları bakımından bir "ön sıralama" yapılmasıdır.Böylece, bir sonraki ikinci inceleme/değerlendirmekademesine ilişkin "önceliklerin, tekil bina bazında ve bölgeselbazda tesbit edilmesi mümkün olacaktır.

ikinci kademe inceleme/değerlendirme çalışmalarında, birincikademe inceleme/değerlendirme aşamasında yapılan önceliksıralamasında en başta yer alan binalar veya bu türbinaların çoğunlukta olduğu bölgelerden başlamak üzere,birinci kademeye oranla daha ayrıntıl ı olaninceleme/değerlendirme çalışmaları yapılacaktır. Bukademedeki çalışmaların amacı, olabildiğince çok sayıdabina hakkında nihai kararın verilebilmesine olanak sağlayacakperformans değerlendirmelerini güvenilir bir biçimde yapmakve üçüncü kademe ayrıntılı inceleme/değerlendirmeçalışmalarına olabildiğince az sayıda bina bırakmaktır.

Üçüncü kademe inceleme/değerlendirme çalışmaları, özellikleçok katlı konut ve işyeri binaları ile önemli kamu binalarınıkapsamak üzere, her bir tekil bina için, depremmühendisliği konusunda yetkinliği tescil edilecek mühendislikfirmaları tarafından, belirlenen yöntemlere ve performanshedeflerine göre yapılacak ayrıntılı analizleri içerecektir.Birinci kademe ve ikinci kademe inceleme/değerlendirmeiçin çeşitli alternatif yaklaşımları esas alan birden fazla yöntemgeliştirilerek sunulmuştur. Bu yöntemlerin kullanılabilir durumagetirilmesi için seçilecek bir bölgede pilot uygulamaçalışmalarının yapılması, elde edilen sonuçların birbirleriyleve daha hassas olduğu bilinen yöntemlerin sonuçları ilekarşılaştırılması öngörülmektedir.

• Kamu Kuruluşlarının Öncelikli Görevleri

Binalarda yapılacak işlemler -Kat Mülkiyeti Kanunu iledüzenlenmiştir. Ancak Kanun binalarda bir hasar veya zararoluştuktan sonra bunun giderilmesi için yapılacakları tarifeder. Halbuki deprem konusunda zararın değil, zararoluşmadan önce riskin tarifi ve giderilmesi esastır. Bu durumdaöncelikle TBMM tarafından Kat Mülkiyeti Kanunu'nda değişiklikyapılmalıdır. Önerilen değişiklikler Master plan'da yeralmaktadır. Yapılan incelemeler sonucunda yüksek depremriskine sahip olduğuna karar verilen yapılara çeşitli kamu

kuruluşları tarafından verilen hizmetler, riskin Master plan'daönerilen makul bir süre sonunda giderilmemesi durumundakesilmelidir (elektrik, su, iletişim, vb.). Bu hükümler imarKanunu'nda yer bulmalıdır, imar Kanunu'nda önerilen ilgilideğişiklikler Master plan'da yer almaktadır. Görev öncelikleTBMM'nindir. Ancak belediyeler yüksek deprem riskine sahipolduğu belirlenen binalar için halen yürürlükte olan imarKanunu'nun 39. maddesini işletmedeki yavaş ve kararsızyaklaşımlarından vazgeçerek kararlı davranmayı ilkeedinmelidirler.

• Belediyenin Öncelikli Görevleri

Belediyeler öncelikle yüksek deprem riskine sahip olanbinaların saptanması için Master plan'da önerilen yöntemleriuygulamaya koymalıdır. Bunun için öncelikli alanlarıbelirlemelidir. Öncelikli alanlar en fazla aktif faylardan uzaklıkve yerel zemin koşulları faktörleri ile belirlenir. Bu faktörlerdeprem tehl ikesini belir ler. . Belediyelerin kendialanlarında deprem tehlikesini ortaya koyan jeolojik, jeofizikve geoteknik çalışmalar öncelik vermesi ve mikrobölge tehlikeharitalarını hazırlatması gereklidir. Bu çalışmalar binalardayapılacak deprem dayanımı incelemesi çalışmalarının temelaltyapısını oluşturacaktır. Belediyelerin inceleme çalışmalarınıyaptırdıktan sonra elde edilen bilgileri ve sonuçlarını yereltopluma uygun biçimde aktarması da öncelikli bir görevdir.Bunun için önerilen toplum çalışmaları Master plan'da yeralmaktadır.

• Toplum Fertlerinin Öncelikli Görevleri

Toplum fertleri için öncelikli olan, konut veya işyeri olarakkullandıkları ve içinde barındıkları binaların deprem güvenliğinibi lmeler id ir . Bu bilgi Master plan'da sunulaninceleme sistemi ile elde edilebilmektedir. Ancak vatandaşlaryerel yönetimlerden bu çalışmaları yapmalarını talepedebilmelidirler. Toplumumuzda böyle bir talep alışkanlığıyoktur. Yerel seçimler bunun için bir fırsat penceresiaçabilmektedir. Bunun için vatandaşların toplum kuruluşlarıiçinde örgütlenmesi, seslerini duyurabilecekleri bir platformoluşturacaktır.

• Riskli Binaların Güçlendirilmesi

Güçlendirmenin Master plan'da sınırlı sayıda binadauygulanması amaçlanmaktadır. Çok katlı binalarda parçalıkat mülkiyeti uygulamanın önünde önemli bir yasal engeloluşturmaktadır. Binaların depreme karşı güçlendirilmesibağlamında çeşitli güçlendirme yöntemleri önerilmiştir. Buyöntemler "basitleştirilmiş güçlendirme" ve "kapsamlıgüçlendirme" olarak iki sınıfta toplanmıştır. Özelliklebasitleştirilmiş güçlendirme yöntemlerinin daha çok sayıdabinaya uygulanması amaçlanmaktadır.

Yapılarındepremdayanımlarınınincelenmesivegüçlendirilmesi

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ

Yerleşim

155*

BUYÜKŞEHIR

YERLEŞİM

stanbul Afet Etkilerinin Azaltma Strateji Planının (İAASP) temelhedefi İstanbul'da meydana gelmesi olası depremin yıkıcıetkilerini azaltmaktır. Planın ikincil hedefi doğal ve kentselçevrenin kalitesini geliştirmektir, ki bu da temel hedefidestekler niteliktedir. Bu amaçla İAASP deprem probleminekarşı önlem alırken belediyeye bir yol haritası olarak hizmetedecek bir s t r a t e j i k plan biçiminde hazır lanmıştır.

İAASP aşağıdaki noktalara odaklanmaktadır:

• Stratejik planlama anlayışı ve kullanilan kavramlar• İstanbul Metropoliten Alanının problemleri ve potansiyelleri• Stratejileri, planlama araçlarını ve değişik düzlemlerdeki

öncelikleri içeren Yol Haritası• Kurumsal ve yasal yapıya ilişkin bazı düşünceler,

değerlendirmeler

Deprem riski bağlamında İstanbul'daki problemler, yapılarınmühendislik açısından düşük nitelikli ve yıpranmış olmasından,sosya , ekonomik ve f i z ikse l köhnem ey e bağlıniteliksiz kentsel çevre sorununa; denetlemeyen kentselbüyümeden, esnekliği olmayan planlama sisteminin kentindinamikleri karşısında uyumsuz, yetersiz kalmasına kadar birçok konuyu kapsamaktadır. Bu bağlamda alternatif öneriler,özel yapıların güçlendirilmesi, yeniden inşası, tarihi kentseldokuların korunması, kentsel a lanlar ın yenidencanlandırılması, bölgesel bakış açısıyla yeni yerleşmeler yada alternatif kentsel merkezlerin yarat ı lması vb.çözümleri içeren bir yelpazede yer almaktadır. Depremfelaketi problemine yaklaşımın niteliği -ekonomik, politik,sosyal ve kültürel vizyonları kapsayarak- bütüncül (holistic),uygulamalar ise, çeşitli aktörlerin etkin katılımına dayanarakesnek ve stratejik olmalıdır. Buna ulaşmak için yukarıda sözüedilen araçları geniş bir planlama çerçevesi içinde bir arayagetiren bir yaklaşım oluşturulması hedeflemiştir.

HUKUK

Deprem risklerinin azaltılması çalışmaları, çok boyutlu birkonu olup, İBB tarafından tarafımıza sunulan içerikkapsamındaki her başlık konusu hukuk ile ilişkidir. Hukukdevleti olma gereği, risklerin azaltılmasına yönelik her işleyişmekanizması yasal düzlemde tarif edildiği boyutu ölçüsündeuygulamaya konu olabilmektedir. Bu anlamda sistemdekisorunların ortaya çıkarılabilmesi için öncelikle hukuk sistemiiçerisinde deprem riskini ilgilendiren mevzuatın gözdengeçirilmesi, yasal düzlemdeki yanlışlık, eksiklik ve boşluklarıntaranması yapılarak, temel sorunlar saptanmıştır. Budoğrultuda özelikle planlama ve yapılaşma konusundakidüzenlemeleri konu alan İmar ve Şehircilik Yasa Tasarısı temel

İ S T A N B U L

B E L E D İ Y E S İ

alınarak değişiklik önerileri ve riskin azaltılması veyaartmaması için gereksinim duyulan yeni yasa maddeleriilaveleri yapılmıştır. Yasal düzenlemelere ilişkin çalışmalar,yerleşme başlığı altında somut örnekler ile istanbul mercekaltına alınarak, sorunların saptanması, bu sorunlara yönelikçözümleri ve bu çözüm önerilerinin gerçekleştirilebilmesiiçin yasal mevzuat açısından gereksinim duyulandüzenlemeler şeklinde bir yaklaşımla ele alınmıştır. Yasalmevzuattaki sorun ve yetersizliklerin dışında, en temelsorunlardan biri yasaların uygulanamama sorunu olaraksaptanarak, uygulanabilirliğin sağlanması yönündedüzenlemelere, denetim ve katılım kavramlarına özellikleönem ve öncelik verilmiştir.

İDARİ YAPI

idari yapı modülünün amacı afet öncesi ve sonrasındayeralan faaliyetlerde sorumluluk taşıması beklenen tümtarafları içeren bir idari yapı önermektir. Bu amaçdoğrultusunda, Türkiye'deki mevcut düzenlemeler veuygulamalar değerlendir i lmiş, merkezi ve yerelyönetim birimlerinin arasındaki yetki dağılımı, sorumlulukve koordinasyon sistemleri belirlenmiş, sistemin aksayanyönleri ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca, diğer ülkelerde uygulananafet yönetimi modelleri araştırılmış ve ortak noktalarıbelirlenerek

Türkiye'ye uyarlanabilecek hususlar önerilen modele katılmıştır.Afet yönetiminin içinde bulunan ve etkilenen çeşitli kişi,kurum ve kuruluşların temsilcileri ile derinlemesine mülakatlarve anketler yapılarak, butarafların görüşleri önerilecek modele entegre edilmiştir.Türkiye'deki afet yönetimi ile ilgili temel yasa ve yönetmeliklerincelendiğinde, koordinasyon, planlama, denetleme veteşkilat kurma işlevlerinin son derece karışık, çapraşıkve rollerin belirsiz olduğu görülmektedir. Yerel yönetimler,silahlı kuvvetler, sivil toplum kuruluşları, meslek odaları,muhtarlar ve vatandaşlar sadece kendilerine verilen göreviyerine getirmekle yükümlü olup, planlama, risklerin azaltılmasıgibi karar süreçlerine etkin olarak katı lmalarıöngörülmemektedir.

Çeşitli ülkelerde uygulanan afet yönetim modelleri yapısalve idari özellikleri bakımından incelendiğinde, ilk kurulmaaşamasında karmaşık idari yapılar gözlemlenirken büyükafetlere maruz kaldıktan sonra bu tür idari yapılarsadeleştirilerek koordinasyonun daha kolay sağlanabileceğietkin yapılara doğru bir geçiş olduğu ortaya çıkmaktadır.Sade yapıya geçiş sırasında, afetle ilgili bakanlıkların sayısındaciddi ölçüde azalma, sorumluluğun tek elde toplanmaeğilimi, doğal ve fiziksel olayların neden olduğu afetler ileinsan aktivite ve ihmallerinin neden olduğu afetlerin birliktedeğerlendirildiği görülmektedir.

idariYapı

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ

idariYapı

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ

Türkiye'deki mevcut uygulamalarda aksayan yönleri gidermekamacıyla, kısa ve uzun vadede uygulanmak üzere iki farklıöneri geliştirilmiştir. Uzun vadede uygulanması önerilenmodelde, afet yönetimiyle ilgili olan çok sayıdaki bakanlığınve kurulun sayısında ciddi bir azalmaya gidilmesi ve tek eldetoplanarak eşgüdümün daha etkin olarak sağlanmasıdüşünülmüştür. Ayrıca, doğal afetler ile insan ihmallerininve aktivıtlerinin neden olduğu afetlerin yönetiminin aynıyapı altında toplanması da önerilmektedir. Kısa vadede isemerkezi, il ve mahalle düzeylerinde yeni yapılanmalarönerilmektedir. Merkezi düzey ele alındığında, Başbakanlığabağlı bir Afetlerden Sorumlu Müsteşar, Merkez Afet Hazırlıkve Müdahale Konseyi ve afet sonrasında kriz komuta merkeziolarak kurulmak üzere Afet Üst Kontrol Merkezi sorumlumerciler olarak belirlenmiştir. Bu merci ve kurullar, afetleilgili ulusal politikaları saptamak, makro planları oluşturmak,afet öncesi ve sonrası ile ilgili tüm fonksiyonlar arasındakive bunların sorumlu arı arasındaki eşgüdümü sağlamaklayükümlü olacaklardır. Afet Bürosu, Merkez Afet Hazırlık veMüdahale Konseyi'nin merkezi düzeyde oluşturacağıpolitakaların etkin bir şekilde iletilmesi, raporlama ve takipişlerinden sorumlu olacaktır.Önerilen yeni model il düzeyindeele alındığında, afetle ilgili fonksiyonların koordinasyonundansorumlu olmak üzere II Afet Hazırlık ve Müdahale Konseyikurulur. Bu kurulun, Vali'nin başkanlığında, BüyukşehirBelediye Başkanı ve Garnizon Kumandanfnın katılımıylaoluşan bir karar verme mercii olan İl Üst Kurulu bulunur. Bukurulda bulunanların yardımcılarından oluşan II YürütmeKurulu ise fonksiyonların eşgüdüm çerçevesindeyürütülmesinden sorumlu olacaktır. II Afet Hazırlık veMüdahale Konseyi tarafından yönetilmesi gerek işlevler,emniyet/güvenlik, ulaşım, sağlık, halk eğitimi/halkla ilişkiler,insanı yardım, yangın/ikincil afetler/arama kurtarma,bina/mühendislik, yerleşim planlaması, iletişim/teknik altyapıbaşlıkları altında toplanmıştır. Her işlevi yürütmeklegörevli kurum ve kuruluşlar arasındaki eşgüdümü, planlamave denetlemeyi il Yürütme Kurulu gerçekleştirir. II Afet Hazırlıkve Müdahale Konseyi'nin aldığı kararların etkin bir biçimdeaktarılması, kururnlararası yazışmaların gerçekleştirilmesi,raporlama ve dosyalama işlerinden İl Afet İşleri Müdürlüğüsorumlu olacaktır. İl Üst Kurulu'na bağlı olarak ildeki siviltoplum örgütleri, meslek odaları, sanayi ve ticaret odaları,bazı ilçe belediyeleri, askeri birlikler, üniversiteler ve TÜBiTAK'ıntemsilcilerinden meydana gelen bir il istişare Kuru uoluşturulur. Afet sonrasında gerekli tüm çalışmalarla ilgilikarar almak ve emirleri vermek üzere İl Afet Kontrol Merkezioluşturulup ildeki kriz komuta merkezi olarak görev yapar.Yeni afet modelinde mahalli düzeyde etkinliğin artırılmasıiçin yasal altyapının oluşturulması ve Mahalle Afet Gönüllülerive Mahalle Afet Kurulu gibi Muhtar'ın başkanlığında çeşitlibirimlerin hayata geçirilmesi önerilmektedir. Bu çerçevedemuhtarlıkların etkinliğinin artırılması için mali, fiziki ve insan

kaynaklarının harekete geçirilmesi gerekmektedir. Muhtarlıklartoplumun afetle ilgili konularda bilgi odağı olarak hizmetverebilir ve tanıtım, bilgi aktarımı gibi konularda diğer merkezive yerel yönetimlerle mahalleli arasında köprü göreviüstlenebilirler. Mahalli düzeyde örgütlenmelerin ve siviltoplum kuruluşlarının çalışmalarını bütünleştirmek amacıylaSivil Savunma Teşkilatı'nın önderliği önerilmektedir

KAYNAKLAR

Gerek deprem öncesi ve gerekse deprem sonrası yapılacakolan tüm çalışmalar için ulusal ve uluslararası kaynaklarınbelirlenmesi, zarar azaltma ve zarar kapatma amacına matufkaynakların bulunması ve kaynakların doğru kullanılmasınısağlamaktır. Bu amaçla kullanılabilecek mevcut olankaynakların bugün için çok sınırlı olduğu gerçeğindenhareketle öncelikle ihtiyaç sahalarının ve toplam kaynakihtiyacının belirlenmeleri gerekmektedir. Finansman ihtiyacıolan sahaları aşağıdaki gibi özetleyebiliriz:

Deprem Öncesi:1 . Deprem güvenliğinin araştırılması çalışmaları2. Kamusal yapıların (hastane, okul, altyapı, köprü, barajvb) teknik inceleme vegüçlendirme (veya taşınma) çalışmaları3. Özel yapıların (konut, işyeri vb) teknik inceleme vegüçlendirme (veya taşınma)çalışmaları4. Bu plan kapsamına giren diğer çal ışmalar

Deprem Sonrası:1. İnsani zararların ve ihtiyaçların giderilmesi (sağlık, barınma,yiyecek vb)2. Kamusal ve özel yapıların teknik inceleme, tamir veyayeniden inşaat çalışmaları

Öncelikle kabul edilmesi gereken gerçek, deprem öncesiyapılan çalışmalar ve uygulamalar ne denli başarılı olursadeprem sonrası gerekecek kaynaklar misli ile daha azolacağıdır. Zaten deprem öncesi gerekli olan kaynaklarıntahmini elbette ki hem insani açıdan daha önemli hem deteknik açıdan daha kolaydır. Finansal plan hazırlanırken bugerçek gözönüne alınmıştır. Kaynak ihtiyacı ve kaynaklarınkullanım tarzları belirlenirken kentimiz ve ülkemizin bugünkükoşullan irdelenmiştir. Finansman modelinin dayanacağıprensipler hem insani hem de ekonomik açıdan gerçeklerleuyumlu olmalıdır. Bu Master Plan'da önerilen tüm çalışmave uygulamaların her birini "is" olarak tanımlarsak, bir işaşağıdaki sınıflardan birine aittir:

1. Bir defaya mahsus finansman isteyen, gereken kaynakmiktarı ve kapsamı net

Kaynaklar

İ S T A N B U L

BUYÜKŞEHIRB E L E D İ Y E S İ

Deprem bilgialtyapısı olarak bilinen "spesifik iş" (belirli bir kamusal yapının teknik

inceleme ve güçlendirme projesi, belirli bir bilimsel çalışmavb)

2. Sürekli finansman gereksinimi olan ve kapsamı kısmenveya tamamen açık olan "sürekli iş" (özel konutların incelemeve güçlendirme/taşıma projesi, yeni yerleşim alanları geliştirmeprojesi vb) Spesifik işler için - öz kaynakların veya ek emlakvergisi gibi yeni vergisel kaynakların yetersiz olduğununt e s p i t i durumunda proje k r e d i s i k a y n a k l a r ıaraştırılmalı,değerlendirilmeli ve ekonomik fizibiilitesib e l i r l e n m e l i d i r . Kredi ler in geri ödeme p lan lar ıhazırlanmalı ve planların sürekli işler için geliştirilen finansmanmodellerindeki yerleri ve karşılıklı etkilişimleri tespit edilmelidir.

Sürekli işler için gerekli olan kaynaklar üç ana başlık altındaözetlenebilir:

1. Yukarıda spesifik işlere ilişkin bahsedilen kaynaklar veyabenzerleri

2. Belediyelerin bütçelerinden ve merkezi bütçeden bu işlereayrılabilecek kaynaklar ilebu işler için özel olarak tanımlanan yeni belediye kaynakları3. Menkulleştirme ("securitization") yoluyla atıl ve likit olmayandeğerlerin sözkonusu işlerde kullanılabilir hale getirilmesi

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ

DEPREM BİLGİ ALT YAPISI

İstanbul Deprem Master Planı kapsamında yapılan çalışmalariçinde depremin etkilerini azaltmak ve etkin afet yönetimisağlamak amacı ile bir mekansal bilgi sistemi (coğrafi bilgisistemi) modeli geliştirilmesi konusu da yer almaktadır. Çeşitlidisiplinden uzmanların, çeşitli işlerden sorum u yöneticilerinve değişik görevlilerin afet öncesi, afet sırası ve afet sonrasındagerek duydukları analizleri yapabilmeleri için istenilen kaliteve kapsamda veriyi temin edebilmeleri gerekir. Bu verilerinkullanıcılara ihtiyaç duydukları anda belli bir düzen, formatve ortamda ve belli araçlarla gecikmeksizin sunulmasınınçok büyük önemi vardır. Diğer bir deyişle verilerin birbirleriile standart bir yapıda ve birbirleri ile ilişkilendirilmiş biçimdegüncel tutulacağı bir bilgi sistemi oluşturulmalıdır. Depreminoluşumu ve etkileri açısından yeryüzü ile ilgili bir olay olmasınedeni ile kurulacak bilgi sisteminin öncelikle mekansalkarakterli olması gerektiği de açıktır. İDMP projesi kapsamındaöngörülen bu mekansal bilgi sistemi, İstanbul Deprem BilgiSistemi (İSDEBİS) olarak isimlendirilmıştir.

Bilgi altyapısı beş ana başl ık altında incelenmiştir.

1. Standartlar2. Veri katmanları3. Yazılım, donanım ve ağ altyapısı4. Veri toplama ve güncelleme5. Veri ve b i lg isayar s istemler in in güveni l ir l iği.

Deprem bilgi sistemi tasarımında standartlar büyük önemtaşımaktadır. Kent bilgi sistemi, afet bilgi sistemi gibi sistemler,pek çok kurumun katkısı ve bilgi alışverişini gerektirir. Bazıdurumlarda, birkaç değişik veri tabanının bir arada çalışmasıile oluşan dağıtık veritabanları kullanılabilir.Bunun sorunsuzgerçekleşmesi için belli standartlar kullanılması, geliştirilmesive standartlara uyum şarttır. Deprem bilgi sisteminde değişikamaçlarla kullanılacak pek çok standart vardır. Bunlardanen önemlisi, Türkiye genelinde afet bilgi sistemleri içingeliştirilmiş olan TABIS standardıdır. Bu standart, esas olarakalınmalıdır. Bunun yanı sıra, değişik yazılımların veri değişimve kullanım standartları vardır. Bunları düzenleyen uluslararasıkuruluşlar ve değişim yöntemleri hakkında bilgi verilmiştir.Son olarak, veri yapısı, yani bilgisayarda verinin nasıl birbiçimde tutulacağı hakkında standart çalışmalarına yerverilmiştir. Bu konuda bir ISO standardı çalışması devametmektedir, ancak sonlanmış değildir. ISO standardı olarakönerilmiş olan KIWI+ adlı bir standart, ayrıntılı olarakanlatılmaktadır.

Veri katmanları başlığı altında, işlevsel sınıflandırma altbaşlığıaltında, afet bilgi sisteminde yer alması gereken veri gruplarıele alınmakta, daha sonra mevcut durum veri tabanı başlığıaltında İstanbul Büyükşehir Belediyesince geliştirilenZeytinburnu pilot çalışması ele alınmakta ve bazı önerilergetirilmektedir. Bu öneriler, bir sonraki altkısımda anlatılanafet yönetim veritabanı tasarımı ile uyumludur. Afet yönetimveritabanı, bina inceleme ve güçlendirme veritabanı veanaliz veritabanı hakkında ayrıntılı tasarımlar verilmektedir.Yazdım, donanım ve ağ altyapısı başlığı altında, coğrafi bilgisistemleri, veri tabanları, sunucu donanımları ve afet bilgisisteminde ağ altyapısı hakkında ayrıntılı seçenekler verilmekteve somut önerilerde-bulunulmaktadır. Veri toplama vegüncelleme konusunda bilgi sistemindeki verilerin zamaniçinde nasıl tutulacağı, güncelleneceği hakkında hemprosedürel, hem de teknolojik öneriler getirmektedir.Son olarak veri ve bilgisayar sistemlerinin güvenilirliği elealınmakta, güvenilir donanım ve yazılımlar ve yedeklemeprosedürleri hakkında bilgiler verilmekte ve önerileryapılmaktadır.

Deprem bilgialtyapısı

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ

Eğitim vesosyal çalışmalar

BÜYÜKŞEHİR

EĞİTİM VE SOSYAL ÇALIŞMALAR

Ülkemizde afetlere hazırlıklı olma ve zarar azaltma konularındahalk eğitimi vermek genelde kamu kuruluşlarının görevidir(Sivil Savunma ; Milli Eğitim İl Müdürlükleri). Bu konulardayerel yönetim ve Sivil Toplum Kuruluşlarına yeterince rolverilmemiştir. Ancak, Belediyeler, Meslek Odaları ve STK'larMilli Eğitim Bakanlığı yetişkinlere düzenlenecek KurslarYönergesi'nde belirtilen hususları yerine getirerek yetişkinhalka eğitim kursları açabilirler. Depremler konusunda eğitimilk öğretim ve lise düzeyinde Milli Eğitim Müdürlüğü tarafındanokullarda yürütülmektedir. Yetişkin halka eğitimin verilmesiiçin sistemli bir program bulunmamaktadır. İstanbul ValiliğininFM radyo istasyonu aracılığı ile yaptığı, İstanbul Belediyesininvatandaşlar için çıkardığı dergi ve broşürler yolu ile yapılandeprem konusundaki eğitim ve bilgilendirme faaliyetleriarttırılarak zenginleştirilmelidir.

Halk eğitimi ve örgütlenmesinde standartların geliştirilmesi,hedef kitlelere yaygın olarak ulaşım, eğitim verilen kitlelerinaktif katılımı ve eğitici eğitimi ve eğitim materyallerindestandartların geliştirilmesi önemlidir. Eğitim ve sosyalçalışmaların kapsamı afet bilincinin toplumun her kesimineyaygınlaştırılması, zarar azaltma, hazırlık, müdahale veiyileştirme evreleri için gerekli eğitimin verilmesi ve becerileringeliştirilmesi yoluyla yerel toplumun afetlerle mücadelekapasitesinin arttırılması, ve son olarak afetlerle daha etkinbaşa çıkabilmek için sivil toplumun örgütlenmeleridir. Bukonuda 1999 Marmara depremi sonrası İstanbul'da çoksayıda eğitim programı mevcuttur. Bu programlar sivilsavunma, belediyeler ve sivil toplum örgütleri tarafındanyürütülmektedir. Ancak, tüm bu çabalar sistemli değildir veeğitim programlarında ve halk örgütlenmesi çabalarında birstandardizasyon bulunmamaktadır.

Ayrıca uygulanan programlarda izleme ve değerlendirmeboyutu bulunmadığından uygulanmış olan programlarınne kadar etkili olmuş oldukları konusunda elimizde güvenilirbilimsel göstergeler bulunmamaktadır.

İstanbul'da hali hazırda deprem zararlarını azaltmak vehazırlıklı olmak için mahalle örgütlenmeleri çalışmaları vardır.Ancak bu çalışmaların bulunduğu mahalleler İstanbul'untümü düşünüldüğünde çok azdır ve sürdürülebilirliklerisınanmamıştır. Genel olarak bu ilk adımları kurumsallaştırmak,halk eğitiminin ve örgütlenmesinin sistematik, yaygın, bilimselstandartlara uygun ve sürdürülebilir olmasını getirecektir.Eğitim çalışmalarında deprem sırası ve sonrası döneme dahaçok vurgu olduğu, deprem öncesi zarar azaltma konularınındaha az işlendiği görülmektedir. Afet mastır planında eğitiminiçeriğinde deprem öncesi ve sonrası evrelerin dahil edilmesinedikkat edilmelidir. Çok sayıda kurum ve kuruluşun yürüttüğü

eğitim ve bilinçlenme çalışmalarının eşgüdümü, eğitici eğitimive eğitimin İstanbul demografik bilgileri temel alınarakhazır lanı lacak eğitim materyalleri ile her kesimegötürülmesinin sağlanması dikkat edilmesi gereken konulardır.İstanbul'da Valilik, Belediye, STK'lar, meslek örgütleri vemedyada 1 999 sonrası depremlere hazırlıklı olma ve zararazaltma konularında oluşmuş olan bilinçlenme vemotivasyonun eşgüdüm içerisinde, belli bir kurumsal yapıiçinde sürdürülmesi çok önemlidir. Kurumsal yapı içerisindeeğitimin tüm hedef kitlelere taşınmasının sağlanması, eğiticive eğitim standartlarının belirlenmesi ve izlenmesi boyutlarınınyer alması gereklidir.

İstanbul'da halk eğitimi ve örgütlenmesi konularında rapordadetaylı olarak tanımlanan şu projelerin yürütülmesinin uygunolacağı öne sürülmüştür ; "İstanbul Deprem Mastır PlanıTanıtım Kampanyası";" Halk Eğitimi: Toplumsal BilinçlendirmeKampanyaları"; "Halk Eğitimi: Temel Bilinçlendirme"; GönüllüHalka Uygulamalı Beceri Eğitimi";ve "Afet Yönetiminde YerelHalkın Örgütlenmesi ve Katılımının Sağlanması". Bu projelerleamaçlanan İBB tarafından hazırlattırılan Mastır Planın halktarafından öğrenilmesi ve benimsenmesini sağlamak, halktagenel bir deprem zararları azaltılabilir ve hazırlıklı olunabilirdeğerlendirmesini geliştirmek ve daha sonra eğitim ile bunubiraz daha zenginleştirmek. Eğitimde deprem öncesi dönemolduğu kadar deprem sonrası ortaya çıkan psikolojik vesosyal sorunlar ve bunlarla nasıl başa çıkılacağı da işlenmelidir.Uygulamalı beceri eğitimi ile deprem durumlarında gerekliolabilecek becerilerin geliştirilmesi (örn: ilkyardım; arama-kurtarma; yangın söndürme gibi) ve beceriler geliştiren vetemel afet bilinci olan halkın mahalleler düzeyindeörgütlenmesini sağlamaktır. Deprem zararlarını azaltmak vehazırlıklı olmak için uygulanacak eğitim ve bilinçlendirmekampanyalarının ve oluşturulacak toplum örgütlenmelerininhedef kitlelerinözelliklerine göre geliştirilmeleri etkinliklerini sağlamakbakımından çok önemlidir. Bunun için İstanbul'da yasayanhalkın demografik özelliklerinin detaylı olarak ortaya konmasıve geliştirilecek programların bu bilgiler ışığında olmasıgerekir. Bunun yanı sıra mastır plan ile amaçlanan kalıcıdavranış değişikliklerinin ortaya konulup konulmadığının dabi l imsel yöntemlerle değerlendir i lmesi gerekir.

•AFET YÖNETİMİ

Kapsamlı afet yönetim sürecinin dört aşamasının içerdiğifaaliyetler, birbirinden bağımsız ve ilişkisiz olmayıp, afetriskinin azaltılması gibi tek amaca yönelik birbirini besleyenalt parçalardan oluşan bir yapıyı tanımlamaktadır. Bu yapınınkurulması amaca yönelik kurumsallaşmayı ve kurumlararasındaki ilişkileri, afet organizasyonunu, bu anlamda dasürecin planlanmasını gerektirmektedir. Oluşturulacak bu

Afetyönetimi

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ

Afetyönetimi

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ

yapıyı, ülkenin ekonomik, sosyal ve yönetsel sistemlerindenbağımsız düşünmek ve ya kurgulamak mümkün değildir.Afet yönetiminin tasarlanmasında, kurumsal yapınınoturtulmasında her ülkenin kendine özgü koşullarının dikkatealması zorunludur. Nitekim dünya üzerindeki ülkelerde buanlamda afet yönetiminin, farklı kurumsal yapılanmalarçerçevesinde yürütüldüğü farklı örnekler bulunmaktadır.

İstanbul Deprem Master Planı (İDMP) çerçevesinde geliştirilenAfet Yönetimi modelin birinci aşamasında dünyada afetyönetiminde başarı l ı olan ülkelerde yapılan incelemesonuçlarına göre, afet yönetiminde başarılı olmak için sadecemüdahale ve iyileştirme aşamaları ile sınırlı kalmayıp, bununötesinde, hazırlık ve zarar azaltma faaliyetlerinin her düzeydegerçekleştirilmesinin gerektiği görüşü belirtilmişti. Bu durumugöz önüne alarak model, afet yönetiminin dört evresini(hazırlıklı olma, zarar azaltma, müdahale, ve iyileştirme) dekapsayarak hazırlanmıştır.

Deprem Master Planı çerçevesinde sunulan müdahale ağırlıklıyerel afet yönetim modeli dört ana etkene bağlı olaraksunulmaktadır. Model;• Eşgüdüm• Olay Komuta Sistemi• Kaynak Yönetimi• Afet Yönetimi Eğitimibileşenlerinden oluşmaktadır. Bu bileşenler ile bağlantılıolarak açıklanan Afet Yönetimi modeli ile paralel olarak afetyönetimi eğitimi de raporda detaylı olarak sunulmaktadır.Afet sonrasında ortaya çıkan can ve mal kayıpları yalnızcatehlikenin bir fonksiyonu olmayıp, aynı zamanda alt ve üstyapının oluşumunu belirleyen sistemlerin zayıf noktalarınınbir fonksiyonu olmaktadır. Hasarı ortaya çıkaran nedenlerve bu nedenlerin ortaya çıkmasında etken olan ekonomik,sosya, hukuki sistemlerin zayıf noktalarının tespiti ve bu zayıfnoktaların güçlendirilmesi de afet yönetimi kapsamındaüşünülmelidir. Örneğin bir deprem sonrası yapıların beklenenlimitlerin üzerinde hasara uğraması, yapım süreçleriningözden geçirilmesini gerekli kılmakta, yapı denetimi, zorunludeprem sigorta sistemi gibi yeni sistemlerin ve bu sistemlerinyürütülmesini sağlayacak olan yeni kuramsal yapıları ortayaçıkarmakta, yasal sistemde düzenlemelere gidilebilmektedir.

Bir başka açıdan bakıldığında ortaya çıkan hasarın temelinde,ekonomik sistem bozuklukları yatmaktadır. Dengesiz gelirdağılımı, bürokrasinin çokluğu ve esneksizliği, popülist siyasetinsanları kaçak yapıya yönlendirebilmektedir. Toplumdaahlak ve değerler sisteminin bozukluğu, eğitim sistemindekibozukluklar, hasarların temel nedenlerinden bir diğerinioluşturmaktadır. Dolayısı ile, afeti oluşturan yalnızca tehlikedeğildir. Tehlike olayının değiştirilmesi mümkün değildir.Ancak tehlikeden etkilenmemek mümkündür. Bunun yoluda afet oluşmasına yol açan tüm alt sistemlerin bu amacayönelik düzenlenmesi ile mümkündür. Dolayısıyla, amaç,toplumun tüm sosyal ve ekonomik yapısının yeniden ele

alınmasını sağlayacak, riski sürekli azaltacak bir sistemoluşturmaktır, istanbul Deprem Master Planı'nın her boyutuylatopluma tanıtılması, benimsetilmesi ve toplumun afetlerekarşı tepkilerinin rasyonel yönde geliştirilmesi açısındanbilinçlendirmeye yönelik programların gerçekleştirilmesiönem taşımaktadır. İstanbul Deprem Master Planıkapsamında, metropoliten ölçekten yapı ölçeğine kadarplanlama, afetlerle mücadele ve müdahale organizasyonları,bu anlamda toplumsal örgütlenmeler ve eğitimprogramlarının yaygınlaştırılması önemle ele alınması gerekenkonulardandır. Toplumsal yapının deprem ve diğer afetleredayanıklılığının güçlendirilip geliştirilmesinde, konunun çokboyutlu olması ve toplumsal değişimlerin hızlı olmasınakarşın bireylerin edinilmiş tutum ve davranışlarındakidönüşümlerin hızlı olmaması nedeniyle harcanacak çabalarıntitizlikle seçilen alanlarda yoğunlaşması ve toplumsal hazırlıksürecini hızlandıracak toplu iletişim kanallarına öncelikverilmesi gerekmektedir.Toplumun bir afete dayanıklı vehazırlıklı hale gelmesi ve afetlere karşı daha dirençli birtoplum geliştirilmesi için, öncelikle aşağıdaki konulara ağırlıkverilmesinde fayda bulunmaktadır:• Toplumsal iletişim kanallarının geliştirilmesi• Toplumsal örgütlenme düzeyinin geliştirilmesi• Toplumsal bilinç düzeyinin geliştirilmesi• Toplumsal kaynakların geliştirilmesiBu konularda başarı sağlanmasında, toplumsal kaynaklarıngeliştirilmesi büyük önem taşımaktadır. Bireylerin problemçözebilme, inisiyatif kullanabilme, iletişim kurabilme, karşıtarafı anlama ve sabır gösterme, farklı kültürlere anlayışgösterme gibi bireysel nitelikte olan, ancak toplumsal olaraketkileri büyük olan davranışlarının geliştirilmesi yanı sıra, aletkullanma becerisi, ilkyardım, lojistik, arama - kurtarma,güvenlik ve huzur sağlama gibi farklı konularda eğitimigerekmektedir. Bu eğitimlerin herbirinin herkese verilmesimümkün ve anlamlı olmadığından, belli miktarda kişinin bukonulardan biri ya da bir kaçı üzerinde eğitilmesi ve bunlarınkent mekanında homojen bir şekilde dağınık haldebulunmasının sağlanması faydalı olacaktır. Diğer bir deyişle,Ülkemizde son yıllarda yaşanan doğal afetler, belediyelerde,kamuda ve sivil toplum kuruluşlarında çalışan profesyonelve gönüllü yöneticilere de afet ve acil durum yönetimikonusunda daha etken bir eğitim ve öğretim verilmesiihtiyacını açıkça ortaya koymuştur. Bu nedenle öncelikliolarak topluma liderlik eden ve yol gösteren afet yönetimiile ilgili kamu yöneticileri ve yerel idarecilere afet zararlarınınen aza indirilmesinde, hazırlıkta, afetlere müdahalede veiyileştirme çalışmalarında elde edilen en yeni teknik ve bilgilerdüzenlenen bir dizi seminer ve kurslar ile, yüksek lisansseviyesindeki eğitim öğretim programlarıyla süratle aktarılmasıgerekmektedir. Bu ihtiyacı karşılamak üzere raporun ilgilibölümünde farklı hedef kitleleri için afet yönetimi eğitimininstratejisi, prensipleri verilmiştir ve afet yönetimine yönelikeğitim-öğretim konularını ve düzeylerini gösteren afeteğitim/öğretim piramidi geliştirilerek sunulmuştur.

Afetyönetimi

İ S T A N B U L

BÜYÜKŞEHİRB E L E D İ Y E S İ