GLEBY

GLEBA

- biologicznie czynna, powierzchniowa warstwa litosfery,

powstała ze skał pod wpływem abiotycznych i biotycznych

czynników środowiska, zdolna zapewnić roślinom wyższym

warunki wzrostu i rozwoju.

GLEBOZNAWSTWO = pedologia

- nauka o glebach

SKŁADNIKI GLEBY:

- szkielet mineralny

- woda

- powietrze

- substancje humusowe

- mineralne produkty wietrzenia szkieletu

mineralnego i rozkładu szczątków

- edafon (rośliny wyższe, fauna glebowa, glony,

grzyby, porosty, bakterie autotroficzne, bakterie

heterotroficzne) i jego szczątki

PROCESY GLEBOTWÓRCZE:

Wszystkie zjawiska (fizyczne, chemiczne, biologiczne) zachodzące w

powierzchniowych warstwach litosfery pod wpływem kontaktu z biosferą,

atmosferą i hydrosferą, w wyniku których powstają gleby.

• humifikacja – przemiany biochemiczne materii organicznej, prowadzące

do powstawania humusu

• akumulacja – przemieszczanie się i gromadzenie się humusu

• brunatnienie – wietrznie minerałów ilastych i powstawanie kompleksów

humusowo-żelazowo-glinowych

• płowienie – przemieszczanie się minerałów ilastych w głąb profilu

• bielicowanie – wietrzenie minerałów ilastych, rozpuszczanie i

przemieszczanie w głąb profilu produktów wietrzenia, a następnie

ich wytrącanie

• proces glejowy – redukcja tlenków metali i związków humusowych

Odkrywka glebowa

Profile glebowe w archeologii

POZIOMY GLEBOWE:

• A – poziom próchniczny (akumulacyjny)

• E – poziom wymywania (eluwialny)

• B – poziom wzbogacenia (iluwialny)

• C – poziom skały macierzystej

• G – poziom glejowy

• O – poziom organiczny (ściółkowy)

• R – poziom litej skały

• P – poziom bagienny

• M – poziom murszenia

• D – poziom skały podścielającej, nie będącej

skałą macierzystą w glebach organicznych

profil gleby mineralnej profil gleby organicznej

SYMBOLE POZIOMÓW GLEBOWYCH

Stare: Nowe:

A0 = O

A1 = A

A2 = E (w glebach bielicoziemnych, tzn. Ees)

A3 = E (w glebach płowych, tzn. Eet)

B = B (w glebach bielicoziemnych i płowych, tzn. Bfe, Bh, Bt)

(B) = B (w glebach brunatnych, tzn. Bbr)

PRZEJŚCIA MIĘDZY POZIOMAMI:

- strefa poniżej 2 cm – przejście ostre

- strefa 2-5 cm – przejście wyraźne

- strefa powyżej 5 cm – osobny poziom

(przejściowy lub mieszany)

profil z poziomem

przejściowym BC

profil z poziomem

mieszanym B/C

NIEFORMALNE POZIOMY GLEBOWE:

• humus, gleba (w sensie poziom O lub A) (ang. topsoil)

• podglebie (ang. subsoil)

• calec (w sensie poziom C) (ang. soil substratum)

BUDOWA CHEMICZNA GLEBY:

- kwarc, skalenie

- minerały ilaste

- kalcyt

- tlenki i wodorotlenki glinu

- tlenki i wodorotlenki magnezu

- tlenki i wodorotlenki żelaza

- tlenki i wodorotlenki manganu

- jony (m.in. Fe2+)

- kwasy humusowe

HUMUS

= próchnica

Odporne na mineralizację glebowe związki organiczne, powstające

wskutek humifikacji ze szczątków organizmów glebowych

Kwasy humusowe:

- kwasy fulwowe

- kwasy huminowe

- huminy

4 Fe2+ + 2 H2O + O2 4 Fe3+ + 4 OH-

Najważniejsze substancje nadające barwę glebie

A A

A

EE

B

B

G

G

Warstwa – (w sedymentologii) nagromadzenie osadu

o mniej więcej poziomych granicach w stropie i spągu,

wyrażonych przede wszystkim zmianą struktur

sedymentacyjnych.

Poziom glebowy – (w gleboznawstwie) pakiet osadu

mniej więcej równoległy do powierzchni gleby,

odróżniający się barwą, konsystencją, ilością

substancji organicznej i innymi cechami

ukształtowanymi przez procesy glebotwórcze.

Warstwa archeologiczna – (w archeologii) pakiet

osadu odróżniający się jakimikolwiek postrzegalnymi

cechami (sedymentologicznymi i gleboznawczymi).

Procesy sedymentacyjne a procesy glebowe

Warstwy osadu a poziomy glebowe

wa

rstw

yp

ozio

my g

leb

ow

eWarstwy osadu a poziomy glebowe

GLEBY ANTROPOGENICZNE

- gleby kulturoziemne (rolnicze)

- gleby industrioziemne i urbanoziemne (nierolnicze)

Poziom orny = oranina = warstwa orna

Ap

Poziom orny

Poziom orny a starsze poziomy naturalne

Gleba

naturalnaGleby antropogeniczne

Bruzdy płużne

Bruzdy płużne

Bruzdy płużne

Poziom orny kopalny, Apb

Średnia denudacja na polach uprawnych:

ok. 4 cm / 1000 lat - dla całej Polski

ok. 6 cm / 1000 lat - dla wyżyn lessowych

Orka → intensyfikacja procesów stokowych

Denudacja w zlewni wąwozu – Wyżyna Lubelska

Poziom an (na przykład Aan) – poziom lub warstwa

utworzone przez człowieka wskutek jego działalności

innej niż uprawa roli

BIOTURBACJE

Gleba kopalna = gleba pogrzebana – gleba przykryta

młodszym osadem.

Gleba ogłowiona – gleba pozbawiona jednego lub

kilku poziomów, zwykle wskutek erozji.

Gleba reliktowa – gleba znajdująca się na

powierzchni (nie kopalna!), w której nie zachodzą

procesy glebotwórcze.

GLEBY KOPALNE

GLEBY OGŁOWIONE

GLEBY RELIKTOWE