GNU/LilyPond - Ozgur Bir Nota Yazma Programi4.3.2 PARDUSveToplulukYapıları Pardus’un yayılması ve daha geniş bireyler ve kurumlar tarafından kullanılmasını desteklemek amacıyla

İnönü Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Yayınları - No:1

GNU / LilyPondÖzgür Bir Nota Yazma Programı

Prof. Server ACİM

Malatya - 2013

İnönü Üniversitesi Yönetim Kurulu’nun 06/11/2013 tarih ve 2013/17-37 nolu

kararı ile Elektronik Kitap olarak basılmıştır.

• İnönü Üniversitesi Devlet Konservatuvarı Yayınları No.1

• Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları İnönü Üniversitesi’ne aittir. Bütün hakları

saklıdır.

• Kitabın tümü ya da bölümü/bölümleri İnönü Üniversitesi’nin yazılı izni olmadan

Elektronik, optik, mekanik ya da diğer yollarla basılamaz, çoğaltılmaz ve

dağıtılmaz.

• Copyright 2013 © by Inonu University. All rights reserved.

• No part of this book may be printed, Reproduced or distributed by any

electronical, optical, mechanical or other means without the written permission

of Inonu University.

• Kapak Düzeni: Prof. Server ACİM

• Tasarım-Dizgi: Prof. Server ACİM tarafından LATEX ile hazırlanmıştır.

• ISBN: 978-975-8573-16-5

• Birinci Baskı: 2013.

• Basımevi, Şehir, Yıl: Elektronik Kitap, Malatya, 2013.

İçindekiler

Önsöz 1

1 GİRİŞ 1

1.1 Neden Böyle Bir Kitap? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

2 LİNUX NEDİR? 3

2.1 Linux Hakkındaki Yüzeysel İzlenimler! . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

2.2 İşin Doğrusu Nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

2.3 GNU ve Richard M. Stallman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

2.4 Lisanslar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4

2.5 Free Software Kavramı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

2.6 Okunması Tavsiye Edilen Bazı Bağlantılar . . . . . . . . . . . . . . . 5

3 NOTA YAZMA PROGRAMLARI 7

3.1 Sahipli Yazılımlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

3.2 Sahipli Nota Yazma Programları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

3.3 GNU / LilyPond - Kısa Tarihçe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

3.4 Linux Dağıtımları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

4 Linux Dağıtımlarının Gelişimi 11

4.1 Yazılım Geliştirme Süreçleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

4.2 Ülkemizde Geliştirilen Linux Dağıtımları . . . . . . . . . . . . . . . . 13

4.3 Pardus - Linux Dağıtımı Üzerine . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

4.4 Diğer dağıtımlar ve GNU / LilyPond . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

iii

iv İÇINDEKILER

5 TEX ve LATEX 17

5.1 MusiXTeX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

5.2 Nota Dizgisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

5.3 GNU/LilyPond Özellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

5.4 Nasıl Kullanılır? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

5.5 Kullanımı Zor mudur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

5.6 GNU / LilyPond İndirme Adresleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19

5.7 Windows İçin İndirme Adresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

5.8 MAC OS X İçin İndirme Adresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

5.9 Unix ve Linux İçin İndirme Adresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20

6 Kitabımızdaki İşletim Sistemi 21

6.1 Platform Bağımsızlığı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

6.2 Platform Bağımsız Ezginin Kaynak Kodları . . . . . . . . . . . . . . . 22

6.3 MAC OS X ile Derleme İşlemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

6.4 PARDUS ile Derleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

6.5 LilyPond Düzenleyicileri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

7 LilyPond Kurulumu 27

7.1 Frescobaldi Kurulumu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

7.2 Minik Bir LilyPond Dosyası Hazırlamaya Başlayalım! . . . . . . . . . . 27

7.3 LilyPond Belgelendirmeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

8 LilyPond - Dosya Yapısı 33

8.1 Sahanlık (Preamble) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

8.2 Müziksel Yapı - Musical Expression . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

8.3 Bağlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

8.4 Artikülasyon işaretleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

8.5 Parmak Numaraları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

8.6 Gürlük İşaretleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

8.7 Arıza ve Donanımlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

8.8 Anahtarlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

Prof. Server ACİM GNU / LilyPond: Özgür Bir Nota Yazma Programı

İÇINDEKILER v

9 Tartımsal Yapı 499.1 Basit Ölçüler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

9.2 Bileşik Ölçüler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

9.3 Aksak Ölçüler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52

9.4 Nota Kuyrukları (Beams) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

9.5 Önel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

9.6 Üçleme (Triplet) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55

9.7 Süsleme Notaları (Grace Notes) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

10 Notaya Metin Eklemek 5910.1 Müziksel Duygu İfadeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

10.2 Müziksel Hız İfadeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

10.3 Eserin Başında Verilen Hız İfadeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

10.4 Diğer İşaretlerden Bazıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

11 Şarkı Notası Hazırlamak 6511.1 Çift Köşeli Parantezler (Double Angle Brackets) . . . . . . . . . . . . 65

11.2 Şarkı Sözünü Eklemek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

12 Çoklu Dizek Yapısı ve Dizek Gruplamaları 7112.1 Basit Anlamda Çoklu Dizek Yapısı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

12.2 Dizek Gruplandırmaları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

13 Tek Dizekte Çokseslilik 7513.1 Birden Fazla Sesin Aynı Anda Yazılması . . . . . . . . . . . . . . . . 75

13.2 Birden Fazla Yatay Hareketin Aynı Dizeğe Yazılması . . . . . . . . . . 76

13.3 Bach - Füg Örneği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

14 Akor Girişi 8114.1 Klasik Akor Yazımı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

14.2 Şifreli Bas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82

14.3 Chord Mode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

14.4 Hafif Müzik Şifreleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

14.5 Telli Çalgılar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85


vi İÇINDEKILER

15 LilyPond Şablonları 8715.1 Barok Öncesi Dönem Notasyonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

16 Frescobaldi - LilyPond Editörü 8916.1 Frescobaldi - Tarihçe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

16.2 Kurulum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90

16.3 Frescobaldi Çalışma Ekranı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91

16.4 İlk LilyPond Dosyamızı Oluşturuyoruz . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

16.5 Frescobaldi Editör İle Notamızı Yazıyoruz . . . . . . . . . . . . . . . 98

17 Batı Müziği Ses Sistemi Dışındaki Sistemler 10117.1 Türk Sanat Müziği Ses Sistemi Notasyonu . . . . . . . . . . . . . . . 102

17.2 Arap Müziği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

18 Farklı Dosyaları Birleştirmek 10718.1 Parçaları Ayrı Olarak Hazırlamak İşlemi - Aşama 1 . . . . . . . . . . . 107

18.2 Parçaları Birleştirme İşlemi - Aşama 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . 109

19 SONUÇ ve SON SÖZLER 111


Önsöz

Genel olarak bir "müzikçi"nin yazacağı kitabın, hele bu kişi eğer bir de Besteci ise,

temel anlamda "müzik" ile ilgili olacağı düşünülecektır. Böyle düşünülmesinden daha

doğal bir durum da olamaz.

Ancak, benim Besteci kimliğimin yanı sıra bir de Bilişimci kimliğim de var.

Peki bu iki kimliğe birden sahip olmanın temelinde nasıl bir geçmiş bulunmaktadır?

Babam Mustafa Kâmi ACİM’in, TRT İstanbul Radyosu’ndan emekli bir şef teknisyen

olması nedeniyle benim çocukluk ve gençlik yıllarım diğer insanlara nazaran biraz farklı

geçmiştir. Evimizdeki ilk bilgisayar Amiga Commodore 64 olup, Türkiye’nin ilk özel ses

kayıt stüdyolarından birini (Stüdyo Elektronik) kurmuş birisi olarak babam, evde stüdyo

için çeşitli ses kayıt mikserlerinin elektronik devre şemalarını çizip, bu cihazları bizzat

imal ederdi. Bir yandan da 2000 yılında rahmetli olan değerli amcam Sıtkı ACİM’i de

bu stüdyo’da yetiştiren babam, bu stüdyo’da ikinci bir birim olarak "Altın Reklam"ın

radyo programlarının hazırlanması için mini bir stüdyo daha oluşturmuştu. Ben 1976’lı

yıllarda bir yandan Şişli Ortaokulu’na giderken, diğer yandan da bu minik birimde, 17

yaşlarımda, ilk tonmaysterlik tecrübelerimi yaşamaya başlamıştım. Gelen spikerlerin

anonslarını makara banda kaydeder, sonra bu kayıtların montajını yapar, müziklerle

birlikte miksajını yapardım. 1978 yılında "Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi -

Devlet Konservatuvarı"na girmemin ardından hayatımda yeni bir dönem başlamış oldu.

Bu okulun adı 1978 yılında "İstanbul Devlet Konservatuvarı" idi ve bağlı olduğu kurum

"T.C. Kültür Bakanlığı" idi. 1982 yılında Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) kurulmuş ve

tüm Konservatuvarlar Üniversitelere "Yüksekokul" statüsü altında bağlanmışlardır.

1988 yılında ilk IBM PS-1 bilgisayarımı almıştım. DOS ortamında çalışan bu bilgisayarı

kullanmaya başlarken, bir yandan da "DOS komutları"nı öğrenmeye başladım. O zamanlar

"SCORE" adını taşıyan ve tamamen metin girişleri ile notaların oluşturulduğu bir "nota

yazma programı" kullanmaya başlamıştım. Daha sonra Windows 3.1 çıktı. 7 veya 9

vii

viii Önsöz

floppy disk ile kurulum yaptığımı hayal-meyal hatırlıyorum. Ardından Windows 95, sonra

Windows 98, daha sonra Windows 2000 ve Windows XP.

2000 yılı civarında, "Linux" diye bir işletim sisteminin var olduğunu duymuş ve bunu

araştırmaya başlamıştım. İlk indirdiğim ve CD’ye yazdığım ISO dosyası "Gelecek Linux"

idi. O zamanki bilgimin eksikliğinden dolayı Linux’u bilgisayara kurmuş ama Windows’u

da silmiştim. Daha sonra 2002 yılında İstanbul’dan Malatya’ya geldikten sonra Fatih

AVCU’nun yardımıyla Red Hat Linux’u bilgisayarıma kurdum ve böylece Linux ile olan

maceram başlamış oldu. Artık Linux ile ilgili kitaplar almaya başlamış ve bol bol okuma

yapıp, Linux’un hem "felsefesi"ni, hem de "teknik yapısını" kavramak üzere çalışmaya

başlamıştım. Daha önce DOS komutlarını kullanmış olmam, Linux konsol komutlarını

öğrenirken bana çok yardımcı oldu.

Çeşitli Linux dağıtımlarını deneyip kullandıktan sonra Tübitak - BİLGEM ürünü

olan PARDUS ürününü 2007 yılından itibaren kullanmaya ve bu ürüne çeşitli şekillerde

katkı vermeye başladım. 2011 yılının Aralık ayında ise, Tübitak’ın yönetsel yapısındaki

değişiklikler sonucunda PARDUS’un geleceği konusunda duyduğum endişeler nedeniyle

bu ürünü kullanmaktan vazgeçtim. Bu kararımın ardından bilgisayarıma Ubuntu yazılım

kütüphanelerini kullanmakta olan ve Lisa sürüm adını taşıyan yeni sürümü yayınlanmış

bulunan Linux Mint - 12 kurdum. Aralık 2011 tarihinden beri, Linux Mint kullanmaya

devam ediyorum.

Daha önce SCORE yazılımı ile metin editöründe çeşitli kodlarla notaları oluşturmuş

olma tecrübesi, bana GNU/LilyPond nota yazım yazılımını daha hızlı kavramam ve

çözümlememde çok yardımcı oldu. Bu kitap aracılığı ile LilyPond hakkındaki bilgi ve

tecrübelerimi aktarmaya çalıştım.

Beni çalışmalarımda her zaman destekleyen değerli eşim Nuray ACİM’e ve sevgili

kızım İdil ACİM’e, çalışmalarıma verdikleri manevi destek için çok teşekkür ediyorum.


BÖLÜM 1

GİRİŞ

1.1 Neden Böyle Bir Kitap?

Müzikçiler ve/veya müzikle uğraşan insanların, bilişim araçlarıyla ilişkisi genellikle

"sınırlı" düzeydedir. Buradaki "sınırlı" ifadesini biraz daha açalım.

Genel boyutuyla "Müzikçi" sıfatını taşıyan kişilerin, "Bilgisayar" denilen o devasa ola-

naklara sahip aygıtı kullanma alanları, internet sayfalarında dolaşma, sohbet yazılımlarını

kullanma, e-posta alma ve yazma, müzik ile ilgili "nota yazma" programı ve/veya "ses

kayıt ve düzenleme" programlarını kullanmak ile sınırlı kalmaktadır. Eğer bu "müzikçi"

bir yorumcu-icracı ise çalgısını çalışmaya günlük olarak en az 4-5 saatini ayırması; eğer

besteci ise günlük çalışmalarına yine en az 4-5 saatini ayırması gerekmektedir. Mü-

zikçinin bilgisayar ile ilişkisinin "sınırlı" olduğundan bahsederken, bir önceki cümlemde

detaylandırarak anlattığım bir "sınırlılıktan" bahsetmekteyim.

"Müzikçi" sıfatını yazının başından beri neden kullanmakta olduğumu biraz daha

açmam gerektiği düşüncesindeyim. Dikkat edilirse, "sanatçı" kelimesini kullanmaktan

özenle kaçınmaktayım. Çünkü, "sanatçı" sıfatına "gerçekten" sahip olabilmek için

çok uzun bir süre, o alanda verimli olmuş olmak ve emeklerinizin sonucunda ortaya

çıkan ürünlerin ulusal ve uluslararası çevreler tarafından takdir edilmesi sonucunda sizin

"SANATÇI" sıfatına değer bulunmuş olmanız gerekmektedir. Bu sebeple bu önsözde

bahsettiğim Müzikçi, Konservatuvar mezunu, Müzik Öğretmenliği mezunu, Müzikoloji

mezunu gibi "müziğin öğretildiği/müzik eğitiminin alındığı" bir eğitim kurumundan; veya

1

2 GİRİŞ

önce bir müzik kursuna "amatör" niyetle gitmeye başlamış ancak zamanla müziğe olan

"daha fazla öğrenme isteği" sonucunda kendine o anda hangi noktadan alabilecekse (Lise

veya Üniversite düzeyinde) bir okul aramaya başladıktan sonra bulması ve eğitimindeki

"geç kalmışlığı", çok yoğun bir şekilde çalışarak telafi etmek suretiyle kendini yetiştirmiş

kişilerden bahsetmekteyim.

Müzik öğrenimi hayat boyu süren bir eylemdir aslında. Okullardan mezun olmuş olmak

herşeyi biliyor olmak noktasından çok uzakta olmaktır bir anlamda. Mezuniyet sadece

bir sürecin bitmiş olma durumu ve yeni bir sürece doğru yol almaya başlama durumudur.

Lisansüstü eğitimi ise "bilimsel bakış açısı" kazanmak açısından çok önemli bir aşamadır.

Müzik ile çok yoğun mesai süreçleri yaşayan kişilerin 21. yüzyılın önemli kazanımlarından

olan "bilişim" faktörünü ilk paragrafta anlattığım sınırlı boyutta kullanmakta olmaları,

son derece doğal bir durumdur. Ancak, "Lisansüstü" düzeyde eğitim almaya hak kazanan

"müzik öğrencisi"nin, bu düzeye bakışında yıllar boyunca kazandığı alışkanlıkları üzerinde

"yeniden düşünme" zamanı gelmiş demektir.

Eğer gerçekten Sanata ve Müziğe Bilimsel Bakış Açısı Kazanmak isteğindeyse

öğrenci, bunun ilk adımının şimdiye kadar öğrendiklerinin doğruluğunu ve geçerliliğini

sorgulayabilmek olduğunu kavrayarak, Araştırma yapma, bulunan verileri derleyebilme ve

sunabilme becerisini kazanmak üzere yoğun bir çalışma temposuna girecektir. Lisansüstü

dersleri arasında ona yeni bakış açıları kazandıracak konuları içeren dersler bulunacaktır.

Bu kitabın yazılma fikri, 2007 yılından başlayarak İnönü Üniversitesi - Sosyal Bi-limler Enstitüsü - Müzik Ana Bilim Dalı - Müzik Bilimleri ve Teknolojisi BilimDalı’nda vermeye başladığım Açık Kaynak Kodlu Müzik Yazılımları ve İşletim Sis-temleri dersinde anlattığım, çoğu insan için ve özellikle müzik alanından mezun olanlar

için sıradışı sayılabilecek konuları hem öğrencilerim için bir ders kitabına dönüştürme

isteğine; hem de bu konulara ilgi duymasına rağmen yeterli kaynağa ulaşamayan kişilere

de faydalı olabilme temeline dayanmaktadır.

Ancak bu noktada bir yanlış anlaşılmaya neden olmamak için bir detayın altını çizmek

isterim. Bu kitap bir GNU/LilyPond Manual’inin birebir çevirisi değildir. Bu kitabı

okuyan kişinin böyle bir beklenti içinde olması yanlış olur. GNU/LilyPond yazılımının

kullanımı, tandığı olanaklar hakkında temel bilgileri örneklerle veren ve sonrasında

ise okuyucunun burada verilen kaynak linkleri detaylı bir biçimde inceleyerek kendini

geliştirmesini bekleyen bir yöntem içinde yazılmıştır bu kitap.


BÖLÜM 2

LİNUX NEDİR?

2.1 Linux Hakkındaki Yüzeysel İzlenimler!

Müzik kökenli kişilerin "Linux"un ne olduğu konusunda biraz veya yalan-yanlış bilgilere

sahip oldukları kanısındayım. Bir şekilde bir yerlerden daha çok bilgisayarcıların kullandığı

bir program! gibi biraz çarpık yapıya sahip olan kulaktan dolma ve yüzeysel bilgiye sahip

olduklarına eminim. Ve bu çarpık bilgilerin içinde Linux kullanmanın "çok zor olduğu"

yönünde, onu kullanmanın herkesin harcı olmadığı doğrultusunda görüşler olduğunu da

düşünüyorum.

2.2 İşin Doğrusu Nedir?

Linux bir "program" değildir. Program veya yazılım denilen şey, belirli işlemleri

yapmak üzere çalıştırılan bir uygulamadır. Linux bir çekirdektir ve bu çekirdeği temel

alan çeşitli dağıtımlar vardır. Örnekse: Ubuntu, Linux çekirdeğini temel alan bir dağıtımdır.

Pardus, yine Linux çekirdeğini temel alan bir dağıtımdır. Bilgisayarın tüm donanımlarıyla

birlikte çalışmasını sağlayan bir yapıdan bahsetmekteyiz burada!

1991 yılında Finlandiya’daki Üniversite’de okuyan bir öğrenci olan Linus TORVALDS,

"Minix" çekirdeği üzerinde geliştirmeler yapmaya başlamış ve bu çekirdek kodları bir

e-posta listesinde paylaşmıştı. Bu paylaşımın ardından, bu çekirdek kodlara dünya

üzerindeki pek çok kişi (programcı) katkıda bulundu ve bir süre sonra bir bilgisayarın

3

4 LİNUX NEDİR?

tüm donanımlarını kullanmaya başlayan "İşletim Sistemi" sıfatını taşıyacak yeterlilikte

bir ortam ortaya çıktı. Ve ortaya çıkan bu yapıya bir isim vermek zamanı geldiğinde, bu

hareketi farkında olmadan başlatan TORVALDS’ın ön adından esinlenilerek "Linux" adı

verildi.

2.3 GNU ve Richard M. Stallman

Linux çekirdeği, dünyadaki tüm gönüllüler tarafından geliştirilmeye başlanırken ve

bir İşletim Sistemi olgunluğuna ulaşırken bir yandan da konunun "hukuksal" boyutu

konusundaki açıklığı giderecek bir hareket başladı. UNIX temelli bir işletim sistemi

oluşturmak amacıyla çeşitli arayışlara giren Richard M. Stallman, gelişmekte olan Linux

çekirdeğini benimseyen bir işletim sistemi üzerinde çalışmaya başladı. "GNU is NotUnix" cümlesinin baş harflerini alarak, bilgisayar programcılığındaki "döngü" mantığını

kullanan bir anlam yükleyen ve günümüzde GNU olarak bilinen bir "özgür yazılım"

felsefesi geliştirdi ve Linux çekirdeğine hukuksal bir boyut kazandırmış oldu. Bugün

artık Linux temelli dağıtımlardan bahsederken başına bir GNU ekleyerek, "özgür yazılım

felsefesi doğrultusunda üretilmiş bir Linux dağıtımı" vurgusunu yapmak amacıyla bu

dağıtımın GNU/Linux olduğu vurgusu yapılmaktadır.

2.4 Lisanslar

İnsan tarafından üretilmiş olan her şey, o ürünün başka bir insan tarafından kullanıl-

ması konusunda çeşitli kullanım haklarının sınırları konusunda hukuksal sınırların ortaya

çıkmasına neden olur. Bir ürünün kullanım haklarının sınırlarını ve şeklini hukuksal bir

dille belirleyen metne genel anlamıyla Lisans denmektedir. Eğer bu ürün bir yazılım ise,

bu yazılımı üreten kişi onun başkaları tarafından kullanılmasını çeşitli şartlara bağlayan

bir Lisans türü ile lisanslayarak kamuya, yani diğer insanların (-ki biz bu insanlara son

kullanıcı demekteyiz) kullanımına sunar. Richard M. Stallman GNU Genel Kamu Li-sansı metnini oluştururken, "Özgür Yazılım felsefesine" hukuksal bir boyut kazandırmış

oldu. Bu lisansın özünde bir yazılımı kullanma konusunda, kullanıcıya tanınan çeşitli

özgürlükler yer almaktadır. Bu özgürlükleri şöyle sıralayabiliriz:

• Yazılımın kaynak kodlarına ulaşabilme özgürlüğü,

• Yazılımı istenilen sayıda kopyalama ve dağıtma özgürlüğü,


2.5 Free Software Kavramı 5

• Yazılım üzerinde değişiklik yapabilme özgürlüğü,

• Yazılım üzerindeki değişiklikleri yaptıktan sonra, bu yazılımı yine GPL ile lisansla-

yarak dağıtabilme özgürlüğü.

Yukarıdaki özgürlüklere sahip olan ve GNU GPL - GNU General Public License (GNUGenel Kamu Lisansı) ile lisanslanmış olan tüm yazılımlara bu sebepten ötürü Free

Software - Özgür Yazılım denmektedir. GPL - GNU General Public License olarak

bilinen Genel Kamu Lisansı, ilk yazıldığı tarihten bugüne değin üç kez değiştirilmiş olup,

günümüzde üçüncü sürümüne ulaşmıştır. 1

2.5 Free Software Kavramı

Genel olarak, Free Software kavramının Linux hakkında çok detaylı bilgisi olmayan

kişilerde ilk anda sadece Ücretsiz Yazılım olarak algılandığı yönünde genel bir kanı

vardır. Ancak, söz konusu Linux ve felsefesi olduğunda, İngilizce’deki freedom kelimesi,

daha çok liberation kelimesi ile yakınlık içerisindedir. Örneğin bir yazılım ücretsiz olarak

dağıtılıyor olabilir ancak bu yazılımın kaynak kodları açık olmayabilir ve/veya Genel Kamu

Lisansı ile lisanslanmamış olabilir. Bu yüzden biz bu noktada Özgürlük kavramını "teknik

ve bilimsel" anlamda kullanmaktayız.

2.6 Okunması Tavsiye Edilen Bazı Bağlantılar

Artık günümüzde kağıda basılmış kitaplarda veya e-kitaplarda, başka yerlerden (bu-

radaki "yerler" terimi ile web sayfaları kastedilmektedir) kolaylıkla ulaşılabilecek olan

metinlerden alıntı yaparak, salt kitabın içini "dolu imiş" gibi göstermenin gereksizliğine

inanan bu satırların yazarı, siz okuyuculara bazı linkler tavsiye etmektedir. Burada kulla-

nılan "tavsiye" kelimesinin ardında yatan gerçek ifade aslında şudur:

Eğer "Özgür Yazılım ve Linux Felsefesi" konusunda gerçekten fikir sahibi olmak isti-

yorsanız, bu web sayfalarında yazılanlara "öylesine!" göz atmak yerine, lütfen zaman

ayırınız ve sabırla okuyunuz.

1Genel Kamu Lisansı’nın üçüncü versiyonunun İngilizce metnine, Free Software Foundation (ÖzgürYazılım Vakfı) sayfasından ulaşabilirsiniz. Link adresi: http://www.gnu.org/copyleft/gpl.html


6 LİNUX NEDİR?

Türkçe Kaynaklardan Bazıları:

Çağatay ÇEBİ - Microsoft EULA üzerine küçük bir inceleme:

http://www.cagataycebi.com/free_articles/freedom/eula_facts.html

Çağatay ÇEBİ - Özgür Yazılım Felsefesine Giriş:

http://www.cagataycebi.com/free_articles/freedom/freedom_brief.html

T-LKD - GNU Felsefesi ve Linux İşletim Sistemi:

http://www.linux.org.tr/linux-nedir/

İki Önemli İngilizce Web Sayfası

Free Software Foundation: http://www.fsf.org/

Free Software Directory: http://directory.fsf.org/

Ülkemizde, Özgür Yazılım Topluluğu olarak adlandırabileceğimiz bir kitle bulun-

maktadır. Bu kitleyi oluşturan kişiler, Linux kullanıcısı, Linux geliştiricisi, Linux katkıcısı

olmak üzere kendi içlerinde, kendilerine göre sınıflandırmalar oluşturacak bir yapılanma

içinde farklı eylemlerde bulunmaktadır. Bununla ilgili web sayfalarını inceleyerek, bu

topluluk hakkında daha fazla fikir sahibi olabilirsiniz.

Türkiye Linux Kullanıcıları Derneği: http://www.lkd.org.tr/

Linux Belgeleri: http://www.belgeler.org/

LibreOffice Türkiye: http://tr.libreoffice.org/

GNOME Türkiye: http://www.gnome.org.tr/

Debian Türkiye: http://www.debian.org.tr/Ana_sayfa

Linux Mint Türkiye: http://www.linuxmint.org.tr/

Google üzerinde arama yaparak, yukarıda son derece özet bir şekilde ağ bağlantılarını

verdiğimiz ağ sayfalarına şu ve benzeri anahtar kelimeleri kullanarak ulaşabilirsiniz: Linux,

Free-Software. . .


BÖLÜM 3

NOTA YAZMA PROGRAMLARI

3.1 Sahipli Yazılımlar

"Sahipli yazılım" denildiğinde, "özgür" olmayan yazılımlardan bahsedilmektedir. "Öz-

gür Yazılım"larda bulunan hiç bir "özgürlük kriteri" sahipli yazılımda bulunmamaktadır.

1. Sahipli Yazılımı "ücret karşılığında" indirebilirsiniz,

2. Sahipli Yazılımı kullanmak için bir ücret ödemeniz ve genel kimlik bilgilerinizi

yazılımı üreten firmaya bildirmeniz gerekmektedir,

3. Sahipli Yazılımın yeni sürümü çıktığında, üst sürüme yükseltmek için yine bir ücret

ödemeniz gerekmektedir.

4. Sahipli Yazılımın sahibi üretici firmadır ve yazılım üzerindeki her türlü değişikliği

sadece üretici firmada çalışan programcı-geliştiriciler yapabilir.

Sahipli yazılımlar dışında, aynı şekilde sahipli işletim sistemleri de bulunmaktadır.

Windows ve MAC OSX işletim sistemleri de sahipli yazılımlar kategorisine girmektedirler.

7

8 NOTA YAZMA PROGRAMLARI

3.2 Sahipli Nota Yazma Programları

Evrensel müzik dünyasında son zamanlarda en çok kullanılan sahipli nota yazma

programlarını şöyle sıralayabiliriz:

1. Finale http://www.finalemusic.com/default.aspx

2. Sibelius http://www.sibelius.com/home/index_flash.html

Bu iki yazılımın dışında da, yine sahipli yazılım olma özelliği taşıyan başka yazılımlar

bulunsa da, diğerleri bu ikisi kadar geniş kullanıcı sayısına ulaşamamışlardır.

3.3 GNU / LilyPond - Kısa Tarihçe

Yurt dışındaki müzikçilerden bazıları, bilgisayar programlama dillerini öğrenme ve

öğrendikleri bilgisayar programlama dilleriyle çeşitli yazılımlar geliştirme konusunda

oldukça verimli ürünler ortaya koymuşlardır. Örnek vermek gerekirse, sahipli "Sibelius"

yazılımını ortaya çıkaranlar Jonathan ve Ben Finn adındaki iki müzisyen kardeştir. Benzer

bir şekilde de, GNU / LilyPond müzik notası yazma programı iki müzisyen tarafından

ortaya çıkartılmıştır.

1995 yılında, Eindhoven Gençlik Orkestrası prova yapmaktayken viyolacı Jan, kornocu

Han-Wen’e yeni bir önemli proje üzerinde çalışmakta olduğunu söyledi. Bu proje, kökeni

MusiXTeX’e dayanan bir yazılım idi. Bu olaydan kısa bir süre sonra Han-Wen bir tesadüf

sonucu, bir orkestra partisyonundan orkestra partilerinin çıktısını almak istedi. Jan’ın

bahsettiği yazılıma göz attı ve çakılıp kaldı. Ardından Han-Wen Jan ile yaptıkları bir

sürü felsefi e-posta görüşmelerinden sonra, 1996 yılında Lilypond üzerinde çalışmaya

başladı ve Jan Han-Wen’in bu projesine katıldı.

"Bir anlamda, bir yazılım geliştirmek, bir çalgıyı öğrenmek gibidir. Başlangıçta

herşey çok eğlencelidir ancak ardından beceremediğiniz bir şeylerle mücadele etmeye

başlarsınız. Bu ilk heyecandan sonra sürekli pratik yapar durursunuz. Çalışmalar ve

gamlar çok sıkıcı gelebilir, eğer öğretmenleriniz, orkestra şefiniz ve dinleyiciler tarafından

cesaretlendirilmezseniz her şeyden vazgeçmeniz an meselesidir."


3.4 Linux Dağıtımları 9

Yukarıdaki paragraf 381 sayfalık lilypond kılavuzunun Preface-Önsöz kısmından

alınmıştır. Bu belgenin html biçimindeki ağ bağlantı adresi şöyledir:

http://lilypond.org/doc/v2.10/Documentation/user/lilypond/Preface#Preface

Hollanda Utrecht-Eindoven’den Han-Wen ve Jan’ın yazıp geliştirdikleri Lilypond

yazılımı, özünde yaygın olarak kullanılan Finale ve Sibelius gibi yazılımların çıktı sonuçla-

rındaki bazı tipografik hataların fark edilmesinden sonra, bu hataları içermeyen bir yapıyı

taşıyan bir yazılım oluşturma temel felsefesine dayanmaktadır.

GNU/LilyPond yazılımını geliştirmeye ilk başlayan Han Wen Nienhuys ile JanNieuwenhuizen adlarındaki iki müzikçi-programcı’nın bireysel web sayfası adreslerine

ve günümüzde bu yazılımı geliştirmeye devam eden kişilerin listesine aşağıda verdiğimiz

ağ bağlantılarından ulaşabilirsiniz.

Han Wen Nienhuys’ın Bireysel Web Sayfası:

http://www.xs4all.nl/~hanwen

Jan Nieuwenhuizen’in Bireysel Web Sayfası:

http://joyofsource.com/

Geliştiricilerin Listesini İçeren Web Sayfası:

http://lilypond.org/authors.html

3.4 Linux Dağıtımları

Linux çekirdeği temelli çeşitli dağıtımlar yıllardır geliştirilmekte ve son kullanıcıya

sunulmaktadır. Linux dağtımları özgür yazılım felsefesi gereği genel olarak GNU/GPL

Lisansı ile dağıtılmaktadır. Dünyada 2012 yılı itibarıyla yaygın olarak kullanılmakta olan

Linux çekirdeği temelli dağıtımları içinde en çok ilgi gören on dağıtımın güncel listesine

DistroWatch web sayfasından ulaşma imkanı bulunmaktadır. 1

Aşağıdaki listede en yaygın olarak kullanılmakta olan on Linux dağıtımı yer almaktadır:

Linux Mint

Ubuntu1http://distrowatch.com/dwres.php?resource=major


10 NOTA YAZMA PROGRAMLARI

Fedora

Debian

Open SUSE

Arch Linux

PC Linux OS

Cent OS

Mageia

Slackware Linux

Free BSD

Linux çekirdeği temelli dağıtımlarda farklı masaüstü ortamları kullanılmaktadır. Bu

masaüstü ortamlarının listesi ise aşağıdadır:

GNOME

KDE

XFCE

LXDE

Yukarıda listesini vermiş olduğumuz farklı masaüstü ortamları, kullanıcının beğenisine,

çalıştığı bilgisayarın konfigürasyonuna göre çeşitli seçenekler sunmaktadırlar.


BÖLÜM 4

Linux Dağıtımlarının Gelişimi

Linux Dağıtımları, sürekli geliştirilmektedir. Her Linux dağıtımının kendine ait yazılım

paketi depoları bulunmaktadır. Bu depolardaki yazılımları temel alırsak, güncelleştirmeler

kendi içlerinde ikiye ayrılmaktadır.

Yazılım GüncellemesiYazılımın yeni sürümü çıktığında yapılan güncellemeler,

Güvenlik GüncellemesiYazılım/Yazılımlar ile ilgili güvenlik açıklarının kapatıldığı güncellemeler.

Özgür yazılımlar, geliştirilme süreçleri içinde çeşitli testlere tabii tutulurlar. Geliştirilme

süreçlerinde, o yazılıma çeşitli ek özellikler ilave edilmiş olabilir. Bu ek özelliklerin

doğru çalışıp çalışmadığını geliştiriciler denemektedirler. Ancak, testçi sıfatını taşıyan

ve geliştiriciler dışındaki kişiler de yazılımlardaki bu yeni özelliklerin çalışıp çalışmadığını

denemektedirler. Bu testler sırasındaki bazı aksaklıkları testçiler, geliştiricilere bildirirler

ve karşılıklı iletişim yoluyla yazılımın yeni sürümü için olabildiğince kusursuzca çalışan bir

üst sürüme doğru yolculuk, sürmeye devam eder. Yazılımın yeni özellikler taşıyan üst

sürümü, kamuya duyurulacak olgunluğa ulaştığında, geliştiriciler aracılığı ile bu duyuru

yapılır ve yazılım kullanıcıları üst sürümlere geçerler. Yazılımlara geliştirilme sürümleri

sürecinde çeşitli etiketler verilir.

11

12 Linux Dağıtımlarının Gelişimi

4.1 Yazılım Geliştirme Süreçleri

Örneğin henüz yazılımın yeni sürümünün ilk adımları atılmış ancak sorunları tam

olarak giderilmemiş ise, bu sürümün başına Alpha etiketi eklenir.

Yazılımın "Alpha" sürümünü deneyerek, geliştiricilere hata raporları gönderen testçiler

sayesinde yazılımdaki sorunların en aza indirildiği bir seviyeye ulaşan sürüme ise Betaetiketi verilir.

"Beta" sürümünü deneyerek, karşılaştıkları sorunları geliştiricilere bildiren testçilerin

hata raporları doğrultusunda yazılımı geliştiren geliştiriciler, hata raporları ile bildirilen

sorunları gidererek artık Kararlı (Stable) hale gelmeye başlamasına rağmen, yine de

bazı sorunlar içerebileceği olasılığını düşünerek bu sürüme Sürüm Adayı (ReleaseCandidate) etiketini verdikleri yeni bir sürüm daha yayınlarlar.

Aynı şekilde, bu sürümü deneyen testçilerden gelen raporlar üzerine, yazılımdaki

eksikleri kapatarak sorunsuz hale geldiğine inandıkları sürümü hazırlayan geliştiriciler

Kararlı (Stable) sürüm etiketini verdikleri sürümü yayınlarlar. Yazılımın geliştirilme sü-

reçlerinde sadece sorunlar raporlanmamaktadır geliştiricilere. Yazılıma eklenmesi önerilen

bazı yeni özellikler de bir anlamda hata raporu bildirmek kadar önemlidir. Bu yeni öneriler

içinde, mantıksal bir çerçeve taşıyan ve teknik anlamda imkanlar dahilinde eklenebilecek

durumda olan yeni özellikler elbette yazılıma eklenmektedir. Kararlı (Stable) sürüme

ulaşıldığında, önerilen özellikler arasından seçilenler yazılıma eklenmiş durumdadır.

Yukarıda özetlenmiş olan geliştirim süreci, sadece yazılımları kapsamamakta ve aynı

yöntem Linux Dağıtımları (Linux Distrubutions) için de uygulanmaktadır.


4.2 Ülkemizde Geliştirilen Linux Dağıtımları 13

4.2 Ülkemizde Geliştirilen Linux Dağıtımları

Ülkemizde geçmiş yıllarda Linux çekirdeği temelli çeşitli dağıtımlar geliştirilmeye

çalışılmıştır. Bu dağıtımların genel listesini aşağıda sıralamaktayız:

• Boreas Linux

• Gelecek Linux

• IstanbulX

• Pratix Linux

• Turkix Linux

• Uludağ Ulusal Dağıtım / Pardus Linux

Yukarıda listelediğimiz dağıtımların geliştirilme süreçleri çeşitli nedenlerle sürdürüle-

memiş olsa da, ülkemizde Linux dağıtımı geliştirme anlamında, özgür yazılım araçları ile

sürüm ve yazılım geliştirme becerisi ve birikimi anlamında oldukça donanımlı bireylerin

varlığı azımsanmayacak derecede olup, ülke genelinde Özgür Yazılım ve Linux algısı

giderek artan bir ivme kazanmaya devam etmektedir.

4.3 Pardus - Linux Dağıtımı Üzerine

Pardus Panthera Tullina artık soyu tükenmiş olan bir Anadolu parsı’nın adıdır. Bu

tür ile ilgili daha geniş bilgiye ulaşmak için, lütfen aşağıdaki linki inceleyiniz:

http://tr.wikipedia.org/wiki/Anadolu_pars%C4%B1

Bu Anadolu parsı’nın Latince kökenli ismi, 2003 yılında Tübitak - BİLGEM (Bilişim

ve Bilgi Güvenliği İleri Teknolojiler Araştırma Merkezi) tarafından geliştirilmeye başlanan

Linux çekirdeği temelli bir ulusal dağıtım için ilham kaynağı olmuş ve bu dağıtıma

PARDUS adı verilmiştir.



4.3.1 PARDUS - Kısa Tarihçe

Pardus projesi, özgür yazılım yaklaşım ve yöntemlerini kullanarak, öncelikle kurumsal

kullanıcılar için rekabetçi ve yenilikçi bir Linux dağıtımı geliştirmeyi ve bu dağıtım üzerinde

kurumsal pazar için ürün ve çözümleri doğrudan ya da Türkiye özgür yazılım ekosistemi

eliyle üretmeyi hedefler. Pardus’un ilk sürümü, 26 Aralık 2005’te yayımlanmıştır. Pardus,

kullanıcılarına İnternet’te gezinme, e-posta okuma, güvenli iletişim sağlama, bilgisayarın

çoklu ortam özelliklerini kullanma, müzik dinleme ve film izleme gibi olanakların hepsini

sağlar. Pardus Projesi, 2009 yılına kadar BİLGEM’in özkaynakları ile finanse edilmiş ve

ilk defa 2009 yılında milli bütçeden 3 yıl süreyle kullanılacak kaynak ayrılmıştır. Pardus,

Türkiye’de yaklaşık 200-250 bin kişi tarafından kullanılmaktadır.1

4.3.2 PARDUS ve Topluluk Yapıları

Pardus’un yayılması ve daha geniş bireyler ve kurumlar tarafından kullanılmasını

desteklemek amacıyla çeşitli "topluluk" yapıları oluşmuş durumdadır. Bu bağlamda,

web siteleri üzerinden topluluk çalışmalarını yürüten iki ayrı oluşumdan bahsetmek

mümkündür.

4.3.3 Özgürlük İçin

Web sayfası adresi http://www.ozgurlukicin.com olan Özgürlük İçin Toplu-luğu’nun başlangıç sürecinde yönetişim yapısı, önce özel bir firma tarafından (Art

İstanbul) yürütülmeye başlanmış, ancak Nisan 2011’den itibaren Art İstanbul ile Tübitak

arasındaki sözleşmenin fesh edilmesinin ardından, bu web sitesinin yönetişim çalışmaları

benim de aralarında bulunduğum bir kısım Gönüllü Katkıcılar tarafından yürütülmeye

başlanmıştır. Bu web sayfasında, Haberler, Ajans, Temalar gibi alt kategoriler bu-

lunmaktadır. Bu web sayfası şu anda, gönüllü topluluk üyeleri tarafından yürütülen ve

topluluk haberlerini, güncel gelişmeleri duyuran bir yapıya dönüşmüştür. Ağ adresi ise

son ekteki farklılık ile küçük bir değişime uğramış bulunmaktadır. Özgürlük İçin web

sayfasının http://www.ozgurlukicin.org olarak yayındadır.

1http://tr.pardus-wiki.org/Pardus


4.3 Pardus - Linux Dağıtımı Üzerine 15

4.3.4 Pardus-Linux.Org

Web sayfası adresi http://www.pardus-linux.org/ olan Pardus-Linux.Org Top-luluğu, Pardus Kullanıcıları Derneği(http://www.pkd.org.tr/) üyelerinin de içinde

bulunduğu ve çoğunlukla GNU/Linux felsefesine daha taviz vermeyen bir yaklaşımla

bağlı olan kişilerden oluşan bir başka topluluktur.

4.3.5 GNU / LilyPond Yazılımı ve Pardus

GNU / LilyPond yazılımının Pardus paket deposuna eklenmesi yönündeki girişimim,

Pardus dağıtımının geliştirilmeye başlandığı ilk günlerden itibaren, Pardus geliştiricileri ile

yapmış olduğum yüz yüze görüşmelerde ve sonrasındaki e-posta yazışmaları neticesinde

sonuca ulaşmıştır. Daha sonra GNU / LilyPond dosyalarını KDE masaüstündeki KATE

metin düzenleyicisi yazılımına ilave edilen bir eklenti olan ’lilykde’ eklentisi ile hazırlama

olanağı kazanılmasının ardından, bu eklentinin de yaptığım girişimler sonucunda Pardus

deposunda eklenmesi olanağı olmuştur.

Pardus 2009 sürümü ile KDE 4 masaüstüne geçilmesinin ardından Frescobaldi

başlığını taşıyan müstakil bir yazılım haline gelen LilyPond dosyası hazırlama editörü,

Pardus depolarında yerini almaya başlamıştır.

Son masaüstü sürümü olan Pardus 2011.2’de şu anda GNU / LilyPond’un 2.4.10

nolu sürümü kullanılmaktadır.

TÜBİTAK’ta yapılan yönetici değişikliklerinin ardından, Pardus geliştiricileri görevle-

rinden istifa etmeye başlamışlar ve 27 Ocak 2012 tarihinde Pardus geliştiricisi Semen

CİRİT tarafından e-posta aracılığıyla yapılan bir duyuru ile Pardus 2011.2’nin geliştiril-

mesi, paketlerinin güncellemesi gibi yaşamsal desteğin durdurulduğu duyurulmuştur.

23 - 24 Mart 2012 tarihlerinde Tübitak - BİLGEM tarafından PARDUS’UN GE-LECEĞİ başlıklı bir çalıştay düzenlenmiştir. Bu çalıştay sonucunda, bireysel sürümgeliştirilme çalışmalarının topluluğa bırakılacağı ancak TÜBİTAK’un PARDUS - Ku-rumsal Sürüm’ünü geliştirmeye devam edeceği sonucu çıkmıştır.

Çalıştay sonrasında bu kitabın yazılım sürecinin sonlarına doğru, PARDUS’un bireysel

sürümünün geliştirilmesi ile ilgili olarak gönüllülerin kendi içlerinde Pisi Linux adını taşıyan

ve daha önce PARDUS’un pisi paket yapısını kullanan bir dağıtım olarak TÜBİTAK -

BİLGEM’den bağımsız bir sürüm geliştirmeye başladıkları gözlemlenmiştir. 2

2http://www.pisilinux.org/



Diğer yandan ise, Tübitak - BİLGEM bünyesinde Pardus’un Kurumsal sürümünün

geliştirilmesine devam ederek Pardus 2013 adını taşıyan bir sürüm çıkardığını görebiliriz.3

PARDUS PORTAL adını taşıyan web sayfasında daha çok kurumsal sürüme ağırlık

verildiği ve bir yandan da aynı sayfada Pardus’un Topluluk Sürümü’nün yayınlandığı

haberi duyurulmuştur. 4

4.4 Diğer dağıtımlar ve GNU / LilyPond

Şu anda, dünyada ve ülkemizde kullanılan Linux dağıtımlarının paket depolarında

GNU / LilyPond yazılımının farklı sürümleri bulunmaktadır. Bu kitabın yazılma sü-

reci boyunca Ubuntu5 ve Linux Mint6 paket depolarında bu yazılımın 2.14.2 nolu

sürümü kullanılmakta iken, kitabın yazılma sürecinin tamamlanmasının hemen ardın-

dan GNU/LilyPond yazılımının kararlı sürümü olarak 2.16.2 sürümü kullanılmaya baş-

lanmıştır. Ayrıca, bu yazılım Windows ve MAC OSX gibi farklı işletim sistemlerine

kurulabilmekte ve sorunsuzca kullanılabilmektedir.

3https://www.pardus.org.tr/anasayfa4https://www.pardus.org.tr/etkinlikler5http://www.ubuntu.com6http://www.linuxmint.com


BÖLÜM 5

TEX ve LATEX

1978 yılında Donald KNUTH tarafından geliştirilmeye başlanmış bulunan ve bir bili-

şimsel dizgi dili olan TEX ile bir kitap dizgisi/tasarımı ve yazımı Unix temelli bilgisayarlarda

son derece ekonomik bir donanım yapısı aracılığı ile oldukça kaliteli dizgi sonuçları elde

edilmesini sağlamaktadır. Daha çok matematik, bilgi teknolojileri bölümleri, ekonomi,

mühendislik, fizik gibi dünyadaki Üniversitelerin Fen Bilimleri alanları tarafından daha

çok kullanılmaktadır. Detaylı bilgi için: [1]

1980 yılında matematikçi Leslie LAMPORT tarafından geliştirilmeye başlanan TEX

temelli bir yazılım olan LATEX ise, metin belgelerine matematik formüllerinin rahatça

yerleştirilmesi temel amacını güden bir yazılım olarak geliştirilmeye başlanmıştır. Daha

sonra LATEX kullanımı giderek tüm dünyada yaygınlaşmaya başlamış ve özellikle bireysel

ve kurumsal kullanım anlamında günümüzde ciddi bir seviyeye ulaşmıştır. Yurtdışındaki

bazı Üniversitelerin Lisansüstü tezleri LATEX ile yazılmaya başlanmış olup, ülkemizde

ise LATEX kullanımı daha çok Üniversitelerimizin Fen Bilimleri alanında eğitim verilen

birimlerinde kullanılmaktadır. Detaylı bilgi için: [2]

5.1 MusiXTeX

TEX programının devasa bir makrolar paketi olması, kendisi de aslında bir semboller

dizgesi olan müziksel yazım dili için önemli bir kaynaktır.

TEX ile müzik notalarının yazılabilme olanağı 1987 yılında ilk ortaya çıktığında sadece

17

18 TEX ve LATEX

tek dizekli notalar yazılabilmekteydi. [3]

1991 yılında Daniel Taupin MusiXTeX paketini oluşturdu ve böylece birden fazla

dizek satırı içeren müzik notaları yazılabilir hale geldi. Ancak, 1991 yılında MusiXTeX

paketi’nin yazarı olan Daniel Taupin’in 2003 yılında bir dağ tırmanışı sırasında geçirmiş

olduğu kaza neticesinde vefat etmesi nedeniyle günümüzde bu yazılım Don Simons ve

Hiroaki Morimoto tarafından geliştirilmektedir. [4]

5.2 Nota Dizgisi

Dizgi kelimesi Türk Dil Kurumu sözlüğünde "Basım için harfleri, kelimeleri, satır-ları, sayfalar oluşturacak biçimde düzenleme" şeklinde tanımlanmaktadır. İngilizce

dilindeki engrave kelimesi için sözlüklerde "oymak; kabartma yapmak; işlemek" şek-

linde çeviriler yer almaktadır. 1950’li yıllarda, bilgisayar denilen cihazlar henüz toplum

hayatına girmeden önce, müzik notaları da kitaplar, gazeteler ve dergiler gibi matba-

alarda basılmaktaydı. Kitap, gazete ve dergi için kullanılan dizgi tekniği, Avrupa’da

müzik notaları için de kullanıldığından, müzik notalarının basımında estetik kaygılar herzaman önem taşımaktaydı. Müzisyenler için daima notanın güzel ve okunaklı yazılmış

olanı makbuldu. Bu yüzden, klasik dizgi tekniği ile hazırlanmış olan notalarda da, güzel

ve okunaklı olma kaygısı her zaman bulunmaktaydı. GNU/LilyPond yazılımının web say-

fasında LilyPond Öyküsü [5] başlığı ile hazırlanan yazı dikkatle incelendiğinde, LilyPond

yazılımının oluşturulmasının arkaplanında, günümüzde çok kullanılmakta olan Finale ve

Sibelius gibi nota yazma programlarının çıktılarındaki tipografik hataların neden olduğu

olumsuzlukların sonucu olarak böylesi bir yazılım oluşturma ihtiyacının gündeme geldiği

anlaşılabilecektir.

5.3 GNU/LilyPond Özellikleri

GNU/LilyPond programı, nota çıktılarında zerafet ve okunaklı olmak kriterini ön

planda tutan bir amacı taşımaktadır. Bu yazılım GNU/Genel Kamu Lisansı [6] ilelisanslanmış olan bir Özgür Yazılım’dır.

Özgürdür, çünkü:Ücretsizdir, özgürce indirilebilir ve kullanılabilir,


5.4 Nasıl Kullanılır? 19

Özgürdür, çünkü:Herkesle paylaşılabilir,

Özgürdür, çünkü:Kaynak kodları açıktır,

Özgürdür, çünkü:Özgürce geliştirilebilir.

5.4 Nasıl Kullanılır?

GNU / LilyPond yazılımını Windows, MAC OSX ve Linux gibi tüm işletim sistemlerine

indirebilir ve kullanabilirsiniz. Tüm işletim sistemlerinde yer alan düz metin düzenleme

yazılımları ile LilyPond dosyanızı oluşturabilirsiniz.

Metin ve müzik notasının içi içe olduğu belgeler oluşturabilirsiniz.

5.5 Kullanımı Zor mudur?

Sibelius ve Finale gibi yazılımları kullanan kişiler için oldukça zor gelebilir. Bu kitabın

amacı ise, bu zorlukları adım adım aşma konusunda okuyucuya yardımcı olmak olacaktır.

Biraz sabırlı ve meraklı olmak, bu yazılımı kullanmaya başlamak için anahtar kelimeler

olma özelliği taşımaktadır.

5.6 GNU / LilyPond İndirme Adresleri

Bu kısımda, üç temel işletim sistemi için indirme adresleri verilecektir.

Bu kitabın hazırlandığı tarihlerde GNU / LilyPond yazılımının güncel ve kararlı sürüm

numarası 2.16.2 olarak tanınmakta idi. Aşağıda ağ adresi verilen indirme bağlantısında,

GNU / LilyPond yazılımını kullanmakta olduğunuz işletim sistemi için indirebileceğiniz

linkler yer almaktadır.

http://lilypond.org/download.html


20 TEX ve LATEX

5.7 Windows İçin İndirme Adresi

Windows için GNU / LilyPond yazılımını indirmek istiyorsanız, aşağıda ağ bağlantısını

verdiğimiz adresi web tarayıcınızda açabilirsiniz.

http://lilypond.org/windows.html

5.8 MAC OS X İçin İndirme Adresi

MAC OS X için GNU / LilyPond yazılımını indirmek istiyorsanız, aşağıda ağ bağlan-

tısını verdiğimiz adresi web tarayıcınızda açabilirsiniz.

http://lilypond.org/macos-x.html

5.9 Unix ve Linux İçin İndirme Adresi

Çoğu Linux dağıtımının paket deposunda GNU / LilyPond yazılımı yer almaktadır.

Bazı dağıtımların paket depolarında yer alan GNU / LilyPond yazılımının sürümü, şu

anki güncel sürüme göre biraz daha eski olabilir. Eğer, bazı Linux kullanıcıları GNU

/ LilyPond paketinin en son sürümününün kaynak kodunu indirerek kurmak isterlerse

aşağıdaki bağlantı adresini kullanabilirler.

http://lilypond.org/unix.html


BÖLÜM 6

Kitabımızdaki İşletim Sistemi

Bu kitabın yazarı, Özgür Yazılım Felsefesini benimsemiş ve bu felsefe doğrultu-

sunda bilgisayarında bir Linux dağıtımı kullanmakta olduğu için, bu kitabı oluştururken

de, vereceği örnekleri Linux dağıtımı/dağıtımları üzerinden verecektir. Ancak, GNU /

LilyPond yazılımı ile oluşturulan müzik notasının sonucu değişmeyeceği için, bu kitabın

ilerleyen bölümlerinde anlatılacak olan detaylar tüm platformlar için geçerlidir.

6.1 Platform Bağımsızlığı

GNU / LilyPond dosyası oluşturulurken hangi işletim sistemini kullanmakta oldu-

ğunuzun hiç bir önemi yoktur. Çünkü, hangi işletim sisteminizi kullanırsanız kullanın,

eğer kullandığınız yazılım bir Özgür Yazılım ise, elde etmek istediğiniz sonuca tüm

platformlarda ulaşabilirsiniz. Burada kullanılan platform ile, İşletim Sistemi Platformu

anlamına gönderme yapılmaktadır. Platform bağımsızlığını örneklemek amacıyla dört

ölçü süren kısa bir ezgi hazırlanmış ve bu ezgi MAC OS X işletim sistemine kurulmuş

olan GNU / LilyPond yazılımı ile derlenmiş ve aynı dosya üç ayrı Linux dağıtımında

derlenmiş ve hepsinde de aynı PDF dosyası elde edilmiştir.

21

22 Kitabımızdaki İşletim Sistemi

6.2 Platform Bağımsız Ezginin Kaynak Kodları

Platform bağımsız ezgi örneğimizin lilypond dosyasının kaynak kodlarını önce aşağıda

sunalım:

\version "2.12.3"

\header {

title = "Platform Independence Melody"

composer = "Server Acim"

}

global = {

\key c \major

\time 2/4

}

violin = \relative c’’ {

\global

c4 d e f | g e c2

}

\score {

\new Staff \with {

instrumentName = "Violin"

} \violin

\layout { }

}

Yukarıda kaynak kodlarını sunmuş olduğumuz bu dosyadaki kodlamaların ne anlama

geldiğini kitabımızın ilerleyen bölümlerinde açıklayacağız.


6.2 Platform Bağımsız Ezginin Kaynak Kodları 23

Yukarıda kaynak kodlarını verdiğimiz LilyPond dosyasını ”platform_independence_melody.ly”

olarak kaydediyoruz. GNU / LilyPond dosyalarının ”extension” yani son ek olarak bilinen

dosya yapısı için ”.ly” ekini kullanmalıyız. Dosyayı kaydetmemizin ardından, terminal

veya konsole olarak bilinen komut ekranında derlemek üzere bir terminal açıyoruz ve

aşağıdaki komutu veriyoruz.

lilypond platform_independence_melody.ly

Ve dosya derlenmeye başlıyor.

Şekil 6.1: Dosyanın Derlenmesi (Linux)

Derleme işleminin ardından elimizde platform_independence_melody.pdf ve

platform_independence_melody.ps olmak üzere bir PDF(Portable Document Fıle)

ve Postscript dosyası oluşuyor.

Bu derleme işlemini, XFCE 1 masaüstünü kullanan XUbuntu 11.10 2 dağıtımını

kullanarak gerçekleştirdik.

1http://www.xfce.org/2http://www.xubuntu.org/



6.3 MAC OS X ile Derleme İşlemi

Aynı dosyayı bu kez MAC OS X işletim sistemi üzerine kurulmuş bulunan GNU /

LilyPond ile derleyeceğiz. LaTeX dosyası oluşturma yazılımı olan TexShop yazılımına

kurulmuş olan LilyPond dosyası oluşturma eklentisi sayesinde TexShop 3 ile dosya

derlendi ve nota sonucunu gördüğümüz PDF dosyası elde edildi.

Şekil 6.2: Dosyanın Derlenmesi (MAC OS X)

3http://pages.uoregon.edu/koch/texshop/


6.4 PARDUS ile Derleme 25

6.4 PARDUS ile Derleme

Aynı dosya bu kez, Tübitak BİLGEM tarafından geliştirilen Pardus - Linux 4 işletim

sistemi ile, pardus paket deposunda yer alan GNU / LilyPond yazılımı ve bir LilyPond

dosya düzenleyicisi olan Frescobaldi 5 ile derlendi ve yine aynı PDF dosyası elde edildi.

Şekil 6.3: Dosyanın Derlenmesi (PARDUS)

6.5 LilyPond Düzenleyicileri

Windows ve MAC OS X işletim sistemlerine GNU / LilyPond yazılımını kurduğunuzda,

LilyPond dosyalarını oluşturabileceğiniz bir düzenleyiciye sahip olabiliyorsunuz. Ancak,

bunun yanı sıra başka düzenleyicilerle de çalışabilirsiniz.

Bunlardan biri de JEdit 6 yazılımıdır. Bu yazılımın LilyPond Tool 7 adını taşıyan

bir eklentisi bulunmaktadır. JEdit yazılımını kurduktan sonra bu eklentiyi de indirip

kurarak LilyPond dosyalarını oluşturma imkanınız bulunmaktadır. Ve özellikle kodların

4http://www.pardus.org.tr/5http://www.frescobaldi.org/6http://jedit.org/7http://lilypondtool.organum.hu/



renklendirilmesi özelliği sayesinde (Syntax Highlighting) kodların oluşturulması daha da

kolaylaşmaktadır.

Şekil 6.4: Örnek Dosyanın JEdit Çalışma Penceresindeki Görünümü

Bir başka LilyPond düzenleyicisi ise Denemo 8 yazılımıdır. Kendine ait bir grafik

arayüzü bulunmayan LilyPond yazılımını kullanabileceğiniz bir başka alternatif olarak

karşımıza çıkan bu yazılım da GNU / Genel Kamu Lisansı ile lisanslandığı ve böy-

lece bir Özgür Yazılım olduğu için, Windows, MAC OS X ve Linux platformlarında

kullanılabilmektedir.

LilyPond dosyası oluşturma olanağı tanıyan diğer yazılımların veya eklentilerin neler

olduğunu, GNU / LilyPond sayfasının ”Easier Editing” 9 bağlantısına ulaşarak öğrenebi-

lirsiniz. Biz kitabımızda gelişimi sürdürülen ve her geçen gün daha da iyi bir seviyeye

ulaşan bir LilyPond düzenleyicisi, Frescobaldi hakkında ilerleyen bölümlerde daha geniş

bilgi vereceğiz.

8http://www.denemo.org/9http://lilypond.org/easier-editing.html


BÖLÜM 7

LilyPond Kurulumu

Her Linux dağıtımının kendine ait bir paket deposu vardır. Yazılımlar bu paket deposu

aracılığı ile kurulurlar. LilyPond yazılımını aramak için ”Software Manager” veya ”Software

Center” gibi bir aracı kullanarak önce LilyPond yazılımımızı arayalım.

Daha sonra da ”Yazılım Merkezi”mizden, LilyPond yazılımımızı kuralım.

7.1 Frescobaldi Kurulumu

Frescobaldi yazılımı son derece yetenekli bir LilyPond dosyası hazırlama yazılımıdır.

Bir önceki kısımda, yazılım merkezine girip sadece ”Frescobaldi” yazılımı araması da

yaparak ”Frescobaldi” ve ”LilyPond” yazılımını aynı anda da kurabilirdik. Böylesi daha

pratik olurdu. Ancak, biz burada yazılım yöneticisi ile paket deposundan yazılımı kurmayı

da örneklemek istedik.

7.2 Minik Bir LilyPond Dosyası Hazırlamaya Başlayalım!

Frescobaldi yazılımının LilyPond dosyası hazırlama işlemini ne kadar kolaylaştırdığını

anlayabilmek için, ”Frescobaldi yazılımı öncesi” LilyPond dosyalarının nasıl hazırlandığını

anlamakta yarar bulunmaktadır.

27

28 LilyPond Kurulumu

Şekil 7.1: ”LilyPond” paketi arama sonucu

7.2.1 Adım 1

Bir metin düzenleyicisi açalım ve ilk LilyPond dosyasını oluşturmaya başlayalım. İlk

yapacağımız şey, bilgisayarımızda kurulu olan LilyPond sürümünü eklemek olacaktır.

Bunun için version kodunu girerek programa sürüm numarasını gireceğimizi belirtmiş

olacağız. Ardından bir boşluk bırakarak, tırnak içinde sistemimize kurulu olan lilypond sü-

rümünün numarasını yazıyoruz. Burada örnek olarak "2.14.2" yazıyoruz. Tam kodumuz

şöyle olacak:

\version "2.14.2"

Ardından notaları girmeye başlayacağız. Ancak, çok önemli bir detaydan bahsetmek

zorundayız. LilyPond dosyası oluştururken kullandığımız bazı işaretlerin çok büyük önemi

vardır. Örneğin, { işaretinin İngilizce karşılığı curly brace olarak adlandırılmaktadır.

Programlama dilinde bu sembollerin çok büyük önemi vardır. LilyPond dosyaları yazılır-

ken ASCII adı verilen bir metin belgesi formatı kullanılır. Bu yüzden, notayı girmeye

başlamadan önce bir ”curly brace” açılır ve ardından notaların harf karşılıkları girilir ve


7.2 Minik Bir LilyPond Dosyası Hazırlamaya Başlayalım! 29

Şekil 7.2: ”LilyPond” paketi kurulumu

girdi işleminin bitmesinin ardından ”curly brace” kapatılır. Oluşturduğumuz dosyada

büyük harf ve küçük harfin önemi çok büyüktür. Notaların harf karşılıklarını aşağıdaki

tabloda görebilirsiniz.

Nota Adı Harf KarşılığıLA a

Sİ b

DO c

RE d

Mİ e

FA f

SOL g



Notaların süreleri için ise son derece basit bir işlem yapıyoruz ve sürenin numarasını

notanın harf karşılığını yazmamızın hemen ardından arasında boşluk bırakmadan ekliyoruz.

Burada yazacağımız nota örneğine başlamadan önce, birkaç bilgi vermek istiyorum.

• LilyPond yazılımında ön tanımlı ölçü birimi 4/4’lüktür.

• LilyPond yazılımında ön tanımlı nota süresi dörtlük’tür.

Bu bilgilerden sonra curly brace açıyoruz ve notaları giriyoruz. Nota girişimiz bitti-

ğinde ise parantezi kapatıyoruz.

{

c’ d’ e’ f’

}

Bu kodlamada bir detay dikkatinizi çekmiştir. Her bir notanın arasında bir boşluk

bıraktık. Notanın harf karşılığından sonra da tek tırnak işaretini yerleştirdik. Tek tırnak

işaretinin LilyPond kodlamasındaki anlamı, burada yazmakta olduğumuz notaların piya-

nonun ORTA DO dediğimiz ses bölgesi içinde olduğunu işaret ettiğidir. Bununla ilgili

detayları gelen kısımda anlacağız. Yukarıda kodlar ile dörtlük süre birimi içinde DO, RE,

Mİ, FA notalarını elde ediyoruz.

� � �� Şekil 7.3: Birinci Nota Örneği

7.2.2 Adım 2

Bir önceki bölümde ”platform bağımsız ezgi”yi oluştururken bunu anlatmıştık ancak

bu sonucu elde etmek için en basit düzeyde nasıl bir girdi metni oluşturduğumuzu ve

ardından ne yaptığımızı tekrar anlatalım.

Yukarıdaki kodları oluşturduğumuz dosyayı notaornegi1.ly adı ile kaydettik. Dosya

adlarını verirken Türkçe karakter kullanmamaya ve dosya adında boşluk bırakmamaya

dikkat ediyoruz. Çünkü kullandığımız sistem yapay bir şekilde Türkçe olsa bile, sistemi-

mizin temel yapısı İngilizce’dir. Oluşturduğumuz dosyayı bir terminal açarak derlemek

için aşağıdaki komutu veriyoruz.


7.3 LilyPond Belgelendirmeleri 31

lilypond notaornegi1.ly

Derleme sonucunda notaornegi1.pdf adında bir dosyamız oluşuyor. Bu PDF

dosyasında yazdığımız kodların nota şekline dönüşmüş halini görüyoruz.

7.3 LilyPond Belgelendirmeleri

GNU / LilyPond web Ana sayfasından, son derece detaylı bir şekilde hazırlanmış

olan ve İngilizce karşılığı Manual olan, dilimize EL Kitabı olarak çevirebileceğimiz

belgelere ulaşabilirsiniz. [7] Bu belgeler ”İngilizce” dilinde hazırlanmıştır. Türkçe çevirileri

bulunmamaktadır. Bu İngilizce belgeleri okuyarak yazılım hakkındaki tüm kullanım

detaylarına ulaşılabilir. Bu belgeler farklı başlıklarla sınıflandırılarak oluşturmuştur. Bu

sınıflandırmalar hakkında birkaç bilgi verelim.

Learningİlk okunması gereken temel belge.

NotationYazılımın kullanımı hakkında daha detaylı bilgiler bu belgede yer almaktadır.

UsageYazılımın kullanımının daha da derinlemesine detaylarla anlatıldığı belgedir.

Music glossaryBu belgeler yukarıda ilk üç metnin okunmasının bitirilmesinden sonra ”seçenekli-

optional” olarak sunulmuştur. Bu belgede müzik terimlerinin bir listesi oluşturulmuş

ve bu terimlerin yazılım içindeki kullanımına referans verilmiştir. Bu belge de

”optisonel” yani isteğe bağlı olma özelliği göstermektedir.

EssayBu belgede ise, nota yazım tipografisi ve bu bağlamda bilgisayarların rolü irdelen-

miştir. Opsiyonel belgedir.

SnippetsBu sayfalarda, GNU / LilyPond yazılımının kullanım örnekleri ve bu örneklerin

nasıl oluşturulduğuna dair, bol örnekli sayfalar yer almaktadır.



Bu belgeler, web sayfası (HTML) formatında okunabileceği gibi, yukarıdaki belgelerin

ayrıca PDF dosyaları da yer almaktadır. Böylece bu belgelere hem çevrimiçi (online)

olarak ulaşabileceğiniz gibi PDF dosyalarını da ayrıca indirerek kendi bilgisayarınızdaki

PDF okuyucusu üzerinden okuyabilirsiniz.

Bu web sayfasında, LilyPond yazılımının daha önceki sürümleri için hazırlanmış olan

El Kitaplarına da ulaşabilme olanağı bulunmaktadır.

El Kitapları Hakkında Birkaç Söz

Bazı kişiler ”Bu belgeleri okuyabilmek ve anlayabilmek için İngilizce bilgim yetersiz!”

gibi bazı bahaneler öne sürebilirler. Ancak, bu el kitaplarını okumak ve anlayabilmek

için ”filoloji” mezunu seviyesinde bir İngilizce okuryazarı olunması gibi bir ön şart bu-

lunmamaktadır. Tüm ”Nasıl?” sorularının cevapları bu belgelerin içinde yer almaktadır.

Belgeleri ”sabırla” okumak, ”anlamayı istemek” gibi kilit sözcükler başarıya giden yolun

anahtarı olma özelliği taşımaktadırlar.


BÖLÜM 8

LilyPond - Dosya Yapısı

Kitabımızın bu bölümünden başlayarak, LilyPond dosya yapısı hakkında temel bilgileri

vermeye ve bu bilgileri yeni örnekler ile pekiştirmeye çalışacağız.

LilyPond dosyalarını hazırlarken Frescobaldi LilyPond düzenleyicisinin kullanıcının

işini ne denli kolaylaştırdığını daha net olarak ortaya çıkarmak için nota örneklerini

önce Frescobaldi yardımı olmadan hazırlayacağız ve sonrasında Frescobaldi ile notaları

hazırlamanın aşamalarını göstereceğiz. Ancak, örneklerimizi sunmaya başlamadan önce

bir detayın altını çizmemiz gerekmektedir.

Her ne kadar Frescobaldi yazılımının LilyPond dosyası hazırlama sürecinde kullanıcının

işini kolaylaştırdığını düşünsek de, LilyPond dosyası kodlama temelleri’nin iyi bilinmesi

gerekmektedir. Bu temel bilgilerin kazanılması için ise, bir önceki bölümün sonunda ağ

adresleri verilmiş olan kullanıcı el kitaplarının iyi okunması gerekmektedir.

8.1 Sahanlık (Preamble)

Bu terim LaTex dosya yapısı için de kullanılmaktadır. Gerek LaTex dosyasında metni

girmeye başlamadan önce, gerek ise LilyPond dosyasında müzik notalarını girmeye

başlamadan önce o belgenin özellikleriyle ilgili bilgiler girilmektedir. İşte bu bölmeye

Sahanlık (Preamble) denmektedir.

33

34 LilyPond - Dosya Yapısı

8.1.1 Sürüm Numarası (Version)

LilyPond dosyamızda ilk olarak girmemiz gereken parametre sürüm bilgisidir. Yani o

anda kullanmakta olunan LilyPond yazılımının sürüm numarasının girilmesi gereğidir. Bu

bir zorunluluktur. Eğer bilgisayarımızda LilyPond’un 2.14.2 sürüm numarasına sahip

versiyonu bulunuyorsa dosyamızın ilk satırına aşağıdaki kodu yazmak zorundayız.

\version "2.14.2"

8.1.2 Başlık Bilgileri (Header)

Bundan sonraki aşamada eğer gireceğimiz nota başlık, besteci adı, telif hakkı bildirimi

gibi bilgiler içerek ise tüm bu bilgileri \header parametresi ile başlayan bölmeye girmek

durumundayız.

header parametre girişinin ardından köşeli parantezi açarak tüm bilgileri girece-

ğiz ve gireceğimiz tüm bilgiler tamamlandıktan sonra ise köşeli parantezi kapatmayı

unutmayacağız.

Bu alanda eserin başlığı için title = ; besteci bilgisini yazmak için composer =

; telif hakkı bilgisi için copyright = yazdıktan sonra bir tırnak açıp gerekli bilgileri

girdikten sonra tırnağı kapatacağız.

\header {

title = "İlk Deneme"

composer = "Server ACİM"

copyright = "Copyright by Server ACİM"

}

8.2 Müziksel Yapı - Musical Expression

LilyPond El Kitapları arasında ilk okunması gereken belge Learning Manual baş-lığını taşımaktadır. Bu belgenin ilk bölümünde bir LilyPond dosyasını metin belgesi

şeklinde oluşturduktan sonra, bu dosyanın derlenmesi neticesinde elde edilecek dosyalar

anlatılmakta, basit bir örnek verilmekte ve sonrasında LilyPond yazılımının çeşitli plat-

formlarda hazırlanması ve çıktı dosyalarının elde edilmesi işlemleri örneklerle, birbirinden


8.2 Müziksel Yapı - Musical Expression 35

ayrı bölümlerde anlatılmaktadır. 1

Kitabımızın bir önceki bölümünde verdiğimiz ilk LilyPond notası hazırlama örneği-

mizde, her bir notanın yanına bir virgül işareti yerleştirmiş ve bu işaretin orta do ses

bölgesi anlamına geldiğini belirtmiştik. Ancak, her bir nota için bu işlemi gerçekleştirmek

oldukça yorucudur. Buna daha pratik bir çözüm bulunmuştur. Parantezler arasındaki

notaları yazmadan önce \relative c’ ibaresini yazarsak, bu yolla parantezin içindeki

notaların orta do ses sınırı ile başlayan yapıda olduğunu belirtmiş oluruz.

LilyPond nota kodlarını yazarken, yazdığımız notadan sonra gelecek olan notanın

uzaklığı eğer yukarı veya aşağı doğru dörtlü aralık uzaklığında ise herhangi bir işaret

koymamıza gerek bulunmamaktadır.

• Ancak, yukarı doğru dörtlü aralıktan daha uzak bir nota yazıyorsak, notanın hemen

sonrasına ’ (tek tırnak) işaretini yerleştirmeliyiz.

• Eğer, aşağıya doğru dörtlü aralıktan daha uzak bir nota yazıyorsak, notanın hemen

sonrasına , (virgül) işaretini yerleştirmemiz gerekmektedir.

• Eğer ses uzaklığı bir oktavı aşan bir yapıda ise, o zaman yukarı doğru ” (iki adet

tek tırnak); aşağı doğru „ (iki adet virgül) yerleştirmemiz gerekmektedir.

LilyPond kodlarının içine, kodlama sonucunu etkilemeyen ancak bu kodları paylaşan

kişilerin okuyabileceği ve comment-yorum olarak bilinen bir metin yazılır. Bu metnin

yazıldığı satırın başına (%) yüzde işareti eklenir. Yüzde işareti sadece bir satıra etki eder.

Eğer devam eden satırda da etki etmesi isteniyorsa o satırın başına da yüzde işareti

konulmalıdır. Ve genellikle yorum satırları, o satırı takip eden satırda yazılmış olan kodlar

ile ilişkilidir.

Yorum satırları, kodlar üzerinde çalışmakta olan kişilerin birbirlerine dosya içerisinde

mesaj iletmelerini sağlamak, kodları kullanacak olan kişilere yardımcı olacak kısa tanımlar

yazmak gibi imkanlar tanıdıkları için işleri kolaylaştırma açısından son derece faydalıdırlar.

LilyPond kodlarıyla çalışmaya yeni başlayan bir kişiye, dosyanın içine yorum mesajları

katılarak iletilen bir LilyPond dosyası daha faydalı olabilecektir.

\relative c’ { c4 d e

%üstteki sol notasına geçildiği için notanın yanına tek tırnak ekliyoruz.

1http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/learning/entering-input



g’

}

LilyPond dosyası hazırlarken, notaları girdiğimiz kısımda her notanın metin karşılığı

olan harflerin arasında ne kadar uzaklık olduğunun bir önemi bulunmamaktadır. Ancak,

LilyPond yazılımı büyük harf ve küçük harflere karşı duyarlıdır. Ancak, kodların düzgün

okunabilmesi açısından, notaların harf karşılıklarının arasında birer boşluğun bulunması

estetik açıdan daha doğru bir davranıştır. Bir örnek vermek gerekirse aşağıdaki kodlama

YANLIŞ bir kodlamadır.

{C4 D E}

Bu kodlamanın doğrusu şöyle olmalıdır:

{c4 d e}

8.2.1 Nota Süreleri

Nota sürelerini belirtmek için notanın harf karşılığından hemen sonra yerleştireceğimiz

rakkamı girmek yeterlidir. İlk notanın harf karşılığından sonra rakkam ile girdiğimiz

süre değeri eğer gelen notalarda da değişmeyecek ise, bu taktirde süre rakkamını her

notadan sonra girmek zorunululuğumuz bulunmamaktadır. Aşağıdaki kod örneğinde

girilen birbirinden farklı dört notanın süre değeri dörtlük olduğu için sadece ilk notanın

harf karşılığının yanına süre rakkamını girmek yeterli olacaktır.

\relative c’{c4 d f e }

� � �� Şekil 8.1: Yazılan kodu nota sonucu.

Daha küçük nota sürelerinde kuyrukların farklı yapılarda bağlanması ile ilgili bir örnek

vermekte fayda bulunmaktadır. Aşağıdaki örneğe bir göz atalım. Önce kaynak koduna

bakalım.


8.2 Müziksel Yapı - Musical Expression 37

\relative c’{

c4 d f e | f8 e d c f[ e] d[ c] |

f[ e d c f e d c] | f16 g f e f[ g] f[ e] f[g f e f g f e] |

\autoBeamOff

f16 g f e f g f e f g f e f g f e |

\autoBeamOn

f16 g f e f g f e f g f e f g f e |

}

Şimdi de yukarıdaki kaynak kodunun bize verdiği sonuca bakalım.

��

� � �� 3 � ��

��

�� 5

��

6 � �� Şekil 8.2: Farklı sürelerde kuyrukların birleşim farklılıkları.

Notanın kaynak kodunu incelediğimizde şunları görmekteyiz.

• Sekizlik nota sürelerinde yazılımın dört adet sekizliğin kuyruklarını otomatik olarak

birbirine bağladığını fark ederiz.

• Kuyruğun bağlanmaya başlayacağı notanın sonrasına [ işaretini koyarak bağı

başlatıyoruz ve bağlantının bittiği notanın sonrasına da ] işaretini yerleştiriyoruz.

• Kuyrukların şan notalarında olduğu gibi bağlanmasını istemiyorsak \autoBeamOff

betiğini yerleştiriyoruz.



• Kuyrukların otomatik olarak bağlanmasını istiyorsak, \autoBeamOn betiğini yerleş-

tiriyoruz.

Noktalı Süre

Nota sürelerine nokta eklendiğinde, o sürenin kendi değerinin yarısı oranında süre

eklendiği bilinmektedir. Örnek olarak ikilik notaya nokta eklendiğinde, o süreye ikilik

notanın yarı değeri olan dörtlük eklenmiş olur ve böylece noktalı ikilik sürenin içinde üç

adet dörtlük süre oluşmuş olur. Süreye nokta eklemek için rakkam ile yazdığımız süreye

de "nokta" ekleyerek işlemi tamamlarız. Bunu bir örnek ile açıklayalım.

Önce LilyPond kodlarımızı oluşturalım.

\relative c’ {

c2. d4 | e4. f8 g f4. |

e8. d16 c8. d16 e4. d8 | c2. r4 |

}

Ve bu kodların derlenmesinden sonra elde ettiğimiz sonucu görelim. Notayı incelediği-

nizde "noktalı ikilik, noktalı dörtlük, noktalı sekizlik" sürelerin örneklendiği görülecektir.

��

Şekil 8.3: Noktalı süreler ile yazılan kodların dönüşüm sonucu.

8.3 Bağlar

Bağlar kendi içinde ikiye ayrılmaktadır. Uzatma bağı ve deyim bağı. Uzatma bağı

bir süreyi bir sonraki süreye bağlar ve aynı ses ile uygulanır. Uzatma bağı’nın İngilizce

karşılığı Tie olarak yazılır. Deyim bağı ise, birbirinden farklı süre ve sesleri birbirine bağlar.

Deyim bağı’nın İngilizce karşılığı Slur olarak yazılır.

8.3.1 Uzatma Bağı

LilyPond ile uzatma bağı yazmak için, bağın başlayacağı notanın kodunu yazmayı

tamamladıktan sonra tilda işaretini koda yerleştiririz. Böylece sürenin uzatma bağı


8.3 Bağlar 39

ile uzamasını sağlamış oluruz. Aşağıdaki örnek kod içinde iki adet farklı uzatma bağı

kullanımı verilmiştir.

\relative c’ {

c4 ~ c d2 | e2. f4 ~ | f1 |

}

Yukarıda yazdığımız LilyPond kodunun derlendiğinde elde ettiğimiz sonucunu görelim.

�� Şekil 8.4: Uzatma bağı örneği.

8.3.2 Deyim Bağı

LilyPond kodu ile yazdığımız notanın adı ve süresinden oluşan kodun yazılması

tamamlandıktan sonra parantez açarak deyim bağını başlatırız. Deyim bağının biteceği

notanın adı ve süresinden oluşan kodun yazılması tamamlandıktan sonra parantezkapatarak deyim bağını bitiririz. Aşağıdaki örnek kod içinde farklı deyim bağı kullanımları

gösterilmiştir.

\relative c’ {

c4( d) r2 | c8( d c d e2) | g16( a g f) e( f e d) c2 |

}

Aşağıdaki örnekte yukarıdaki LilyPond kodunu derlediğimizde elde ettiğimiz sonucu

görmekteyiz.

� � �� Şekil 8.5: Deyim bağı örneği.



Cümle bağı

Cümle bağı, bir önceki verdiğimiz deyim bağına göre daha geniş müzik cümlelerinde

kullanılmaktadır. Cümle bağının başladığı yere sola yatık slash ve parantez açma işaretini;

bittiği yere ise sola yatık slash ve parantez kapama işaretini yerleştiririz. Önce kaynak

kodumuzu sunalım.

\relative c’ {

a8\( c e c f’4 e | d8 c b c b4 a \)

}

Şimdi de yukarıdakı kodun derlenmesinden sonra elde ettiğimiz sonucu görelim.

��

Şekil 8.6: Cümle bağı örneği.

8.3.3 Uzatma bağı ve Deyim Bağı Birlikte

Bir müzik pasajında hem uzatma bağının ve hem de deyim bağının birlikte kullanıldığı

örneklere sıkça rastlanmaktadır. Aşağıda her zaman olduğu gibi önce kaynak kodumuzu

göreceğiz ancak burada bir detayı vurgulamak gerekiyor. Notanın harf karşılığı ve süresini

yazdıktan sonra önce uzatma bağı için tilda işaretini ve ardından da deyim bağı için

parantezi açıyoruz. Deyim bağı sonuna kadar parantezi kapatmıyoruz.

\relative c’ {

a4~( a8 b c d f e | d c b c d2)

}

Aşağıda ise, kodumuzun derlenmesi sonucunda elde ettiğimiz notayı görmekteyiz.


8.4 Artikülasyon işaretleri 41

��

Şekil 8.7: Uzatma ve deyim bağının birlikte kullanıldığı bir örnek.

8.4 Artikülasyon işaretleri

Artikülasyon terimi akla daha çok diksiyon ile ilgili bir terim gibi gözükse de, müzik

artikülasyonu terimi bağ, vurgu, staccato ve legato gibi farklı çalgı çalma tekniklerinin

tümünü içermektedir. GNU/LilyPond betik yazımı içinde kullanılan bu teknikleri birlikte

ve tek örnekte vermek istiyorum. Bu tekniğin simgelerini yazmadan önce, mutlaka nota

harfi ve süre rakkamını girmemiz gerekiyor ve ardından - işaretini yani eksi işaretini

girmemiz ardından sonucu elde edeceğimiz artikülasyon işaretini girebiliriz. Önce kaynak

kodumuzu görelim.

\relative c’’ {

d4-^ e-+ c-- d-|

e4-> c-. d2-_ |

}

Şimdi de elde ettiğimiz sonucu görelim.

�� Şekil 8.8: Farklı artikülasyon işaretlerinin birlikte kullanıldığı bir örnek.

8.5 Parmak Numaraları

Çoğunlukla yaylı çalgılar ve tuşlu çalgılarda karşımıza çıkan parmak numaralarını

notaya eklemek için, artikülasyon işaretlerinde uyguladığımız gibi nota harfi ve süre

rakkamından sonra yine eksi işaretini ekledikten sonra, doğruca parmak numarasını

yazacağımız rakkamı girebiliyoruz. Önce kodumuzu verelim.



\relative c’’ {

c4-3 d-5 b-2 a-1 |

}

Elde ettimiz sonucu görelim.

2�3 �5 �� 1

Şekil 8.9: Parmak numaralarının kullanıldığı örnek.

Artikülasyon simgesi veya parmak numarasının eğer notanın yukarısında olmasını

istiyorsak, (^) işaretini (parantezi dikkate almadan), eğer altında yer almasını istiyorsak

(_) işaretini (parantezi dikkate almadan) kullanabiliriz. Şimdi vereceğimiz örnekte, eğer

notanın kuyruğu aşağıda ise parmak numaralarımız yukarıda; eğer notanın kuyruğu

yukarıda ise parmak numaralarımız aşağıda olacak şekilde ayarlayacağımız bir kullanımı

göreceksiniz. Önce kaynak kodunu görelim.

\relative c’’ {

c4-3 d-4 b-2 e-5 | a,_1 g_4 f_3 d_1 |

}

Elde ettimiz sonucu görelim.

� � 54�1

�3

�4

��3� �1

2�

Şekil 8.10: Parmak numaralarının konumunun nota kuyruğuna göre değiştirildiği örnek.

8.6 Gürlük İşaretleri

Gürlük işaretlerini nota ile ilişkilendirmek için notamızın harf karşılığını ve eğer

gerekiyorsa süre rakkamını girdikten sonra sola yatık bir slash işaretinin ardından gürlük

simgemizin kısaltmasının harfini doğrudan yazabiliyoruz. Aşağıda gürlüklerin kullanımını

madde haline getirdim.


8.6 Gürlük İşaretleri 43

• piano= \p

• pianossimo= \pp

• piano pianossimo= \ppp

• mezzoforte= \mf

• forte= \f

• fortissimo= \ff

• forte fortissimo= \fff

• fortepiano= \fp

Şimdi size içinde staccato ve tenuto işaretleri ile birlikte kullanılan özgün bir örnek

vermek istiyorum. Örneğimizin son ölçüsünde forte gürlüğünün ve aksan artikülasyonunun

birlikte kullanıldığı kodu dikkatle incelemenizi öneririm. Her zaman olduğu gibi önce

kaynak kodunu göreceksiniz.

\relative c’’ {

e2\p f4-. d-. | c-. b-. a2-- | gis4-> f-. e-. d | c1->\f |

}

Bu kodumuzun sonucunu görelim.

�� f��

p� ��

��

Şekil 8.11: Bazı gürlük ve bazı artikülasyon simgelerinin birlkte kullanımı örneği.

8.6.1 Crescendo ve Decrescendo

Crescendo ve decrescendo işaretlerini notamıza yerleştirmek için crescendo işaretinin

başladığı notanın sonuna \< işaretini, cresendo’nun bittiği notanın sonuna ise sola

yatık çizgi ve ünlem işaretini \! yerleştiriyoruz. Aynı şekilde decrescendo simgesini



notaya yerleştirmek için gürlüğün başlayacağı notanın sonuna \> işaretini ve yine aynı

şekilde decresendo’nun bittiği notanın sonuna ise sola yatık çizgi ve ünlem işaretini \!

yerleştiriyoruz. Bu anlatımımızı bir örnekle destekleyelim.

Verdiğimiz örnekte forte ve piano gürlükleri ile staccato artikülasyon işareti, cres-

cendo ve decrescendo işaretleri ile birlikte kullanmıştır.

Önce yine kaynak kodumuzu görüyoruz.

\relative c’’ {

e2\p f4\< d-. | c-. b-. a2\f\! | gis4-.\> f-. e-. d-. | c1\! |

}

�� f� ��

��p ��

��

Şekil 8.12: Crescendo ve decrescendo işaretlerinin diğer gürlük ve stacatto artikülasyonuile birlikte kullanımı örneği.

8.7 Arıza ve Donanımlar

GNU/LilyPond yazılımında nota girdi biçimlerinde notanın diyez olmasını istiyorsak,

notanın harf karşılığından sonra bitişik olarak is ekini ve ardından nota süresini; notanın

bemol olmasını istiyorsak notanın harf karşılığından sonra es ekini ve ardından nota

süresini; notanın çift diyez olmasını istiyorsak notanın harf karşılığından sonra bitişik

olarak isis ekini ve ardından nota süresini; notanın çift bemol olmasını istiyorsak notanın

harf karşılığından sonra eses ekini ve ardından nota süresini girmemiz gerekmektedir.

Bu anlatımımıza bir örnek verelim.

\relative c’ {

c4 cis d2 | e4 fis2 ges4 | aeses2 aes | g2. fisis4 | gis1 |

}



8.7 Arıza ve Donanımlar 45

�� Şekil 8.13: Arızalar

8.7.1 Donanımlar

Notamıza donanım eklemek için dosya kodumuza \key değişkenini eklememiz ve

böylece yazılıma tonalite işaretini yerleştireceğimizi bildirmemiz gerekmektedir. Daha

sonraki değişken ise tonumuzun harf karşılığı olan harf ve bir boşluktan sonra ise

tonumuzun majör veya minör olup olmadığıdır. Örneğin tonumuz Re Majör olsun.Bunun için \key yazdıktan sonra bir boşluk bırakarak d \major eklememiz yeterli. Ancak,

yazılımın yapısı gereği bemol, diyez gibi işaretler "musical content" yani "müzikseliçerik" kategorisindedir. Notanın önündeki dizey, bemol gibi simgeler ise "layout" yani

"görünüm-yerleşim" kategorisindedir. Bu yüzden donanımda gerekli değiştireçler yer

alsa da notayı yazarken bu arızaları yazmamız gereklidir. Anlatımımızı hemen örnekleyelim.

Önce kaynak kodumuzu görüyoruz.

\relative c’ {

\key d \major

d4\f( fis a2) | b8( a g fis e2) | cis4( e g2) | fis8( g fis e d2) |

}

Gürlük ve deyim bağının kullanımının da yer aldığı bu kaynak kodunu derlediğimizde

elde ettiğimiz sonucu görelim.

�� f� ��

Şekil 8.14: Donanım Yerleştirme Kodu

Parça içinde tonumuzun değişmesi durumunda, yeni ölçümüzü yazmadan önce yeni

tonumuz için gereken kodları yerleştirmemiz yeterli olmaktadır. Hemen örnek kodumuzu

görelim.



\relative c’ {

\key d \major


\key f \minor

f4\p( aes c2) | des8( c bes aes g2) | e4( g bes2) | aes8( bes aes g f2) |

}

Ve dosyayı derlediğimizde elde ettiğimiz sonucu görelim.

� �� f� �

��p �� 5

�Şekil 8.15: Parça içinde ton değişimi

8.8 Anahtarlar

İngilizce karşılığı clef olan ve notaların dizek üzerine farklı ses genişliğine sahip olan

çalgı ve insan sesi gruplarına göre nispeten daha rahat yerleştirilmesi amacını taşımak

amacıyla kullanılan ve dilimize anahtar terimiyle yerleşmiş olan kullanımın GNU/LilyPond

yazılımında uygulanması çok basittir.

Anahtarlar, insan sesi türlerine göre sıralanmaktadır.

• Soprano insan sesi için ve daha tiz ses bölgesini kullanan çalgılar için treble terimi,

sol anahtarı için kullanılır.

• Üçüncü çizgi do anahtarı için alto,

• Dördüncü çizgi do anahtarı için tenor,

• Fa anahtarı için bass terimi kullanılır.


8.8 Anahtarlar 47

Kodları yazarken \clef girdisinden sonra tırnak içinde hangi ses grubunu kullana-

cağımızı belirtiriz. Bu kodu yerleştirdiğimiz yerden sonraki notalar, belirtilen anahtara

göre dizekteki yerlerini alırlar. Vereceğimiz örnekte, bir ezgi içinde dört ayrı anahtar

kullanacağız.

Bu arada notamızın belirli bir ölçüsünün yeni satırdan başlamasını istiyorsak \break

girdisini yerleştirmemiz yeterli olacaktır. Örneğimizde bu komutu da kullandık.

Parçanın bitişinde ölçü çizgimizin bitiş ölçü çizgisi yapısında gözükmesini istiyorsak

\bar"|." şeklinde bir kullanım yeterli olacaktır. Bu kullanıma örneğimizde yer verdik.

Önce kaynak kodumuzu görelim.

\relative c’ {

\key d \major


\break

\clef "alto"

\key f \minor

f4\p( aes c2) | des8( c bes aes g2) | e4( g bes2) | aes8( bes aes g f2) |

\break

\clef "bass"

\key d \major

d,4\f( fis a2) | b8( a g fis e2) | cis4( e g2) | fis8( g fis e d2) |

\break

\clef "baritone"


\bar"|."

}

Kodların yazımında bir detayın altını çizmek isterim. Genellikle programcıların özen

gösterdiği detaylardan biri de kodların yerleşimidir ve bu detay aslında gerçekten de çok

önemlidir. Yukarıda görmekte olduğunuz kaynak kodlarını yazarken notanın düzeneğine

paralel bir yerleşimi kodlara da yansıtmaya özen gösterdim.

Notanın her satırı için kaynak kodunda da yeni bir satıra geçilmiştir. Yeni tonu

belirten kodlardan sonra yeni bir satıra, yeni anahtarın kodu girildikten sonra yeni bir

satıra geçilmiştir. Bunların yapılmasındaki amaç kodları okuyan kişilerin onları daha rahat



anlamalarını sağlamaktır. Wordpress için kullanılan "Kod şiirdir" simge cümlesi boşuna

söylenmemiştir.

Ve derlediğimiz notamızı görelim.

� � �� f��

�� 5 � ��

p� ��

�� 9 �� f

� ��

� �� 13 �� f� � � �� Şekil 8.16: Parça içinde anahtar değişimi


BÖLÜM 9

Tartımsal Yapı

Bu bölümde GNU/LilyPond dosyamızdaki tartımsal yapılandırmayı detaylandırarak

anlatacağız. Tartımsal yapı teriminden kastımız ölçü yapıları ile önel, üçleme, süsleme

notaları gibi ek tartımsal yapılardır.

9.1 Basit Ölçüler

Ölçü simgeleri, notanın ilk satırına üst üste yerleştirilen iki ayrı sayıdan oluşmaktadır.

Alttaki sayı bir ölçü içinde yer alan nota süresinin değerini, üstteki sayı ise bu nota süre

değerinin ölçü içindeki sayısal varlığını belirmektedir.

Her bir vuruşu iki eşit parçaya bölünebilen ve Basit Ölçü (Simple Meter) kategori-sinde yer alan ölçüler alt alta yazılan ölçü simgelerinin üst kısmında 2, 3, 4 sayılarını

barındırır.

Ölçü biriminin kodu GNU/LilyPond uygulamasında \time olarak belirtildikten sonra

simgenin üstündeki sayı ve simgenin altındaki sayılar arasına sağa yatık bir bölme işareti

yerleştirilir. İki-dörtlük ölçü simgesi için giriş 2/4 olarak yapılır. Bu simgenin müzik

terminolojisindeki İngilizce karşılığı Time Signature olarak kullanılmaktadır.

Vereceğimiz örnekte ezgi içinde farklı zaman göstergeleri kullanılmıştır. Önce kaynak

kodumuzu görelim.

49

50 Tartımsal Yapı

\relative c’{

\time 2/4

c4 d | e f | g2 | g |

\time 3/4

g4 e f | d2. | f4 e d | c2. |

\time 4/4

f4 g a b | c a f2 | e2 d | c1 |

\bar "|."

}

Şimdi de derlediğimiz kaynak kodumuzun nota sonucunu görelim.

� 42 �� 43� �8

� � �� Şekil 9.1: Basit Ölçü Yapısı Örneği

9.2 Bileşik Ölçüler

Her bir vuruşu üç eşit parçaya bölünebilen yapılara sahip ölçüler Bileşik Ölçü(Compound Meter) kategorisindedir. Bu ölçü simgelerinin üst kısmındaki sayılar 6, 9,12 sırasını takip ederler.

Vereceğimiz örnekte bu simgenin üstünde yer alana 6 ve 9 sayılarını bir arada

kullanmaya ve ölçü simgesinin altındaki nota sürelerini farklı yapıda kullanmaya özen

göstereceğiz.

Kaynak kodumuzu görelim:

\relative c’{

\time 6/8

c8 d e f4. | e8 f g a4. | c8 b a g f e | d2. |


9.2 Bileşik Ölçüler 51

\break

\time 6/4

c4 d e f2. | e4 f g a2. | c4 b a g f e | d1. |

\break

\time 9/8

a’8 c a g c g f a f | e4. d c | d2. e4. | f4. a2. |

\break

\time 9/4

a4 c a g c g f a f | e2. d c | d1. e2. | f2. a1. |

\bar "|."

}

Ve nota sonucumuzu görelim:

86 46��

� �� 89465

� � ��

� �� 899

� 49� � � � ��

�13

49 ��

�� 14

� �� Şekil 9.2: Bileşik Ölçü Yapısı Örneği


52 Tartımsal Yapı

9.3 Aksak Ölçüler

Bazı vuruşları ikiye, bazı vuruşları üçe bölünen ölçüler Aksak Ölçüler (Odd Meters)kategorisindedir. Ölçü simgesinin üstünde genel olarak 5, 7, 9, 10 sayıları yer almaktadır.

Tam bu noktada sizlere ek bir bilgi vermek isterim. Beş-sekizlik aksak ölçü yapısındaki

bir notayı yazarken ikişerli nota grubunun ilk vuruşta, üçerli nota grubunun ikinci

vuruşta yer almasını veya bunun tersini istiyorsak bunu vuruşu gruplamak olarak

dilimize çevirebileceğimiz bir kodlama ile yapabiliriz. Bunun için kodu yazarken yeni

bir satıra \set Timing.beatStructure = #’(2 3) kodunu ekliyoruz. Kod satırının

sonunda görmekte olduğunuz parantez içindeki (2 3) kullanımı alt bölünme gruplamasını

göstermektedir. Önce kaynak kodumuzu görelim.

\relative c’{

\time 5/8

\set Timing.beatStructure = #’(2 3)

a8 a a a a | c a c a a | ees’ d c b c | a4 a4. |

\break


a8 b c a a | b c d ees d | ees fis g a b | c b a a4 |

\bar "|."

}

Nota örneğimizin birinci satırında beş-sekizlik ölçünün (2+3) gruplama yapısında,

ikinci satırında ise (3+2) gruplama yapısında oluşturulduğunu göreceksiniz.

�85 ��

� � ��

5

� � � �Şekil 9.3: Aksak Ölçü Yapısı Örneği


9.3 Aksak Ölçüler 53

Aksak ölçüler için bir örnek daha vermenin konunun daha da net anlaşılmasına

faydası bulunacaktır. Aksak ölçüler için oluşturduğumuz ikinci örneğimizde ölçü için-

deki nota değeri sayılarını değiştirerek kullanacağız. Bu kullanım sırasında kodu okuyan

kişiye comment denilen ve başına (%) yüzde işaretinin yerleştirildiği mesaj-yorum satı-

rını göreceksiniz. Bu satıra yazılan metinlerin kodun derlenmesine herhangi bir etkisi

bulunmamaktadır. Kodu biraz daha iyi anlamak adına yapılan bir uygulamadır bu.

\relative c’{

\time 5/8

\break


a8 b c a a | b c d ees d | ees fis g a b | c b a a4 |

\break

%Yeni satırda ölçü yapımız değişiyor.

\time 7/8

\set Timing.beatStructure = #’(2 3 2)

g8 fis g a g g e | g fis g a g b g |

\break


\time 9/8

\set Timing.beatStructure = #’(2 2 3 2)

a8 a a a c d e e c | e e e c e d c c a |

\break


\time 10/8

\set Timing.beatStructure = #’(2 3 3 2)

a8 gis a gis f f e d f d | d d f gis a a b c c a |

\bar "|."

}

Her satırda aksak ölçü yapısının ve süre gruplamasının değiştirildiği kaynak kodumuzun

derlenmesi sonucunda elde ettiğimiz notamızı görüyoruz.


54 Tartımsal Yapı

� � � �� 87�� 85 � � ��

� �� 89�5

87 � ��

� � � �� 810�7

89 � � ��

� � �� 8109

� �� Şekil 9.4: İkinci Aksak Ölçü Yapısı Örneği

9.4 Nota Kuyrukları (Beams)

İnsan sesi için yazılan notalarda yani şan partilerinin notalarında geleneksel olarak

kuyruklar bağlanmaz. Eğer bir şan notası yazıyorsak veya notamızın belirli bir yerinde

kuyrukların kullanılmasını istemiyorsak, buraya notaları yazmadan önce \autoBeamOff

kodunu yerleştiriyoruz. Notamızın belirli bir yerinde ise eskiye dönmek ve kuyrukların

otomatik olarak birleştirilmesini istiyorsak \autoBeamOn komutunu giriyoruz ve herşey

eski haline dönüyor. Örneğimizin kaynak koduna bakalım:

\relative c’{

\time 3/4

c8 c16 d e8 f g a | g16 a g f e2 |

\autoBeamOff

c8 c16 d e8 f g a | g16 a g f e2 |

\autoBeamOn

c8 c16 d e8 f g a | g16 a g f e2 |

}

Şimdi de elde ettiğimiz müziksel sonucu görelim:


9.5 Önel 55

� 43 ��

��

� �� 4 � �

Şekil 9.5: Otomatik Kuyruk Birleştirmenin Açılıp Kapanması

9.5 Önel

Türkçemizde "önel" olarak kullanılan ancak farklı ekolden yetişen öğretmenlerin

auftakt veya anacrusis terimlerinden birini kullandıkları bu işlemi gerçekleştirmek için

\partial kodunu yazdıktan sonra önelin hangi nota süresinden alacağını belirtiyoruz ve

son olarak da önel notasının kendisini giriyoruz. Kaynak kodumuzu inceleyiniz:

\relative c’{

\time 3/4

\partial 8 g’8

c,8 c16 d e8 f g a | g16 a g f e2 |

}

Şimdi de kaynak kodunu derledikten sonra elde ettiğimiz müziksel sonucu görelim:

�� 43� ��

Şekil 9.6: Önel Örneği

9.6 Üçleme (Triplet)

Müzik eğitimi sistemimizdeki farklı ekollerden yetişmiş öğretmenlerin triolet teri-mini de kullanarak öğrettikleri bu işlemde bilindiği gibi her bir vuruşu iki eşit parçaya

bölünen basit ölçülerde bazı vuruşların geçici olarak üçe bölünmesi gerçekleşmektedir.


56 Tartımsal Yapı

GNU/LilyPond kodlama sisteminde bunun için \times kodu kullanılmaktadır. Bu kodu

kullandıktan sonra ise 2/3 yazarak, yazılıma ikiye bölünen bir yapıya üç nota ekleneceğini

bildirmiş oluyoruz. Kaynak koduna dikkat edelim:

\relative c’{

\times 2/3 {c8 e g}

\times 2/3 {c g e}

\times 2/3 {a f d}

\times 2/3 {e c g}

}

Elde edilen sonucu görelim:

� � �3�

�� 3�� 3

�3

Şekil 9.7: Üçleme Örneği

9.7 Süsleme Notaları (Grace Notes)

Bu bölümde üç adet süsleme notasının yazılışını anlatacağım. Önce bu terimlerin

kısaca tanımlarını yapmakta fayda var.

GraceVuruş başında duyulan notadan çok az önce yer alan notalar.

AppoggiaturaDaha çok Barok dönem eserlerinde görülen notalamada vuruş başında yazılan

notadan önceki nota değeri, vuruş başında yazılan notaya eklenmektedir.

AcciaccaturaMüzikçiler arasında "çarpma" olarak bilinen bu nota, vuruş başındaki notadan önce

çalınır ve vuruş başındaki notaya çok hızlı bir şekilde bağlanır. Çarpma notasının

kuyruğu üzerine bir çentik atılmıştır.


9.7 Süsleme Notaları (Grace Notes) 57

9.7.1 Grace

Bu alt bölmede önce Grace başlığını taşıyan ve "süsleme" olarak dilimize çevirebile-

ceğimiz nota uygulamasını göstermek isterim. Kaynak kodumuzu görelim önce.

\relative c’{

c2 \grace {a32[ b c] } d2 | \grace {e32[ f] } g2 a |

}


�

��

��

�

Şekil 9.8: Grace Note Örneği

9.7.2 Appoggiatura

Aşağıda vereceğim örnekte dilimizdeki müzik öğretimi terimleri arasında "Basamak"

olarak bilinen bu uygulamayı daha iyi kavramak adına, ilk ölçü bu teknikle yazılmış

olup ikinci ölçüde bu yazım tekniği sonucunda duyulması gereken sonucun notasını

göreceksiniz.

Kaynak kodumuz şöyle:

\relative c’{

c4 d \appoggiatura e16 d8 c16 d e4 |

c4 d e16 d c d e4 |

}


58 Tartımsal Yapı

Sonucumuzu görelim:

� � � ��

Şekil 9.9: Appoggiatura Örneği

9.7.3 Acciaccatura

"Çarpma" örneğimizin kaynak kodunu görüyoruz önce.

\relative c’{

c4 d \acciaccatura e8 d8 c16 d e4 |

\acciaccatura f8 e4 \acciaccatura d8 c4

\acciaccatura g8 c4 \acciaccatura f8 c4 |

}

Sonucu görelim:

� � � � ��

��

��

Şekil 9.10: Acciaccatura Örneği

Bu üç örnekte de dikkat edilmesi gereken detay, önce süsleme notasının kodunun ve

uygulanacak notaların girilmesi ve ardından da normal süre değerinin girilmesidir.


BÖLÜM 10

Notaya Metin Eklemek

Müzik notamıza metin eklemek genel başlığı altında çeşitli alt başlıklarımız bulunmak-

tadır. Müzik notamızın başlık (header) bölmesine yapılan metin eklemelerini kitabımızın

sekizinci bölümünde anlatmıştık. Bunun dışındaki diğer metin ekleme işlemlerini maddeler

halinde görelim.

• Müziksel duygu ifadeleri,

• Müziksel hız ifadeleri,

• Eserin başında verilen hız ifadeleri,

• Çalma tekniği ile ilgili ifadeler.

10.1 Müziksel Duygu İfadeleri

Bestecinin icracılara yönelik olarak kullandığı İtalyanca ifade ve hız terimleri bulun-

maktadır. Notanın belirli bir pasajının daha yoğun bir duygusal ifadeyle seslendirilmesini

istiyorsak espressivo ifadesi kullanırız. Bu gibi bir kelimenin notanın üstünde yer almasını

istiyorsak kaynak kodumuzun içinde notadan sonra "^" işaretini, notanın altında yer

almasını istiyorsak yine notadan sonra "_" işaretini kullanırız. Aşağıdaki örneğimizde

espres. olarak kısalttık ve notanın üstüne yerleştirdik. İkinci ölçümüzde notanın daha

59

60 Notaya Metin Eklemek

bağlı bir yapıda çalınması için legato ifadesini bu kez notanın altına yerleştirdik. Kaynak

kodumuzda metnin tırnaklar içinde kullanıldığına dikkatinizi çekmek isterim.

\relative c’’{

g8^"espres." a g e c2 | c’8_"legato" d c a g2 |

}

Notamızı derledik ve aşağıdaki sonucu elde ettik.

� �espres.

�legato

� ��

Şekil 10.1: Notanın altına ve üstüne metin ekleme örneği.

Notamıza eklediğimiz metnin kalın-bold veya italik gibi yazı karakterlerine sahip

bir yapıda olmasını sağlamak için \mark kodunu kullanmamız gerekmektedir. Örnek

olarak notamızın üstünde yer alan müziksel duygu ifadesinin kalın yazı şeklinde olmasını

istiyorsak, kodumuzun şu şekilde oluşturulmuş olması gerekiyor.

c2^\markup { \bold espr }

Notamızın harf karşılığı ve süresinden sonra \markup kodumuzu yerleştiriyoruz ve

köşeli parantezimizin içine önce metnimizin kalın olması gerektiğini belirten \bold

kodunu yerleştirip bir boşluk bıraktıktan sonra metnimizi yazıyoruz ve ardından da köşeli

parantezimizi kapatıyoruz. Şimdi bu bilgiler ışığında notamızın üstüne kalın yapıda bir

metin ve notamızın altına italik yapıda bir metin ekleyelim. Her zaman olduğu gibi önce

kaynak kodumuzu görelim.

\relative c’’{

g8^\markup {\bold espres} a g e c2 |

c’8_\markup {\italic legato} d c a g2 |

}

Ve elde ettiğimiz sonucu görelim.


10.2 Müziksel Hız İfadeleri 61

��legato

� ��espres

��

Şekil 10.2: Notanın altına ve üstüne farklı yapıda metin ekleme örneği.

10.2 Müziksel Hız İfadeleri

Müziğin bazı yerlerinde aşama aşama hızın yükselmesi veya düşmesi gerektiği nok-

talarda İtalyanca yazılan belirteçten sonra ard arda tire işaretlerinin yerleştirilmesi bu

değişimin notada tamamlandığı noktayı göstermesi açısından önemlidir. Örneğin Ri-tardando olarak bilinen terim, müziğin yürümekte olan hızının yavaş yavaş düşmesi

anlamına gelmektedir ve notanın üstüne italik yapı tipi ile eklenir ve bu yazının arkasına

tire işareti eklenerek nota üzerinde bu işlemin bittiği yeri icracının kavraması sağlanır.

Ritardando işleminin tersi olan Accelerando eylemi için de aynı işlem uygulanır.

GNU/LilyPond programlama dili yapısında bu gibi işlemler text spanners denilen ka-

tegoriye girmektedir. Span kelimesi "karışlamak" gibi bir anlama geldiğine göre, metnin

arkasında onunla ilişkili olan bazı figürlerin yer almakta olabileceği ihtimalini düşündü-

ğümüzde ritardando ve accelerando gibi metni izleyen tire işaretlerinin uygulanması

farklı bir kodlamayı gerektirmektedir. Notayı girmeden, bir üst satıra aşağıdaki kodları

yerleştireceğiz önce.

\override TextSpanner #’(bound-details left text) = "rit."

Ardından notamızın harf karşılığını ve süresini girdikten sonra \startTextSpan

kodu ile işlemin başlamasını sağlıyoruz. Bu işlemin bittiği notanın harf karşılığı ve

süresinden sonra da \stopTextSpan kodunu yerleştirerek belirttiğimiz notada işlemin

tamamlanmasını sağlıyoruz. Bu anlatılanların kaynak kodunda nasıl uygulandığını görelim

önce.

\relative c’’{

\override TextSpanner #’(bound-details left text) = "rit."

a1\startTextSpan

gis

e\stopTextSpan



}

Şimdi de derlediğimiz notamızın sonucunu görelim.

� �� rit.��

Şekil 10.3: Yavaşlama ve hızlanma metin ve işaretlerinin uygulanması örneği.

10.3 Eserin Başında Verilen Hız İfadeleri

Genellikle eserin en başında ve notanın ilk ölçüsünün üstünde müziğin hızını icracıya

belirten İtalyanca bir terim yer alır. Bunun için de yine notadan sonra \mark kodunu

girdikten sonra tırnak içinde hangi ifadenin yer almasını istiyorsak onu yazabiliriz. Bu

kullanımı örnekleyelim ve önce kaynak kodunu görelim.

\relative c’’{

a4 \mark "Allegro"

c e a, | gis b d2 |

}

Şimdi de derlediğimiz notayı görüyoruz.

�� Allegro��

Şekil 10.4: Eserin başında verilen hız ifadesi uygulaması örneği.

Çalma tekniği ile ilgili metinleri, duygu ifadelerini yazarken uyguladığımız yöntemle

gerçekleştirebiliriz.

10.4 Diğer İşaretlerden Bazıları

Bu bölümde gerek metin gerekse bazı simgelerin notaya yerleştirilmesini anlatacağız.

Fermata, Da Capo al Fine (Başa Dön ve Sonda Bitir)


10.4 Diğer İşaretlerden Bazıları 63

10.4.1 Fermata

Müziğin belirli bir ölçü ile diğeri arasında biraz duraklama yaşanması isteniyorsa

bu işaretin yerleştirildiğinizi biliyoruz. Fermata işaretini ölçü çizgisine yerleştirmek için

başka bir kod, notaya yerleştirmek için başka bir kod kullanıyoruz genel olarak. Aşağıdaki

kodu incelediğinizde fermata işaretinin hem notaya uygulanışını hem de ölçü çizgisine

uygulanışını göreceksiniz. Yorum işaretleriyle, kodu okuyana yardımcı olunduğuna da

dikkatinizi çekiyorum.

\relative c’’{

a4 c e2\fermata | %Notaya uygulandı.

f8 e d c b a g4 |

\mark \markup { \musicglyph #"scripts.ufermata" } %Ölçü çizgisine uygulandı

a16 a f8 g16 g e8 d2 |

}

Dosyamızı derledikten sonra elde ettiğimiz sonucu görüyoruz.

� �� Şekil 10.5: Fermata uygulaması örneği.

10.4.2 Segno ve Coda İşaretleri

Segno ve Coda işaretlerini kodumuzu yerleştiriken, Fermata işaretini ölçü çizgisine

yerleştirme sırasında uyguladığımız kodlamanın benzerini kullanmaktayız. Simgemizin

kodunu notanın öncesine yerleştiriyoruz. Bunları hemen örnekleyelim. Önce kaynak

kodumuzu görelim.

\relative c’{

\mark \markup { \musicglyph #"scripts.segno" }

c2 e2 | g c | d4 b d b | c2 g |

\mark \markup { \musicglyph #"scripts.coda" }

}

Derlediğimiz kodumuzun müziksel sonucunu görelim.



� � ��

� � ��

�� Şekil 10.6: Segno ve Coda uygulaması örneği.

10.4.3 Da Capo al Fine

Genellikle notanın sonunda "başa dön ve Fine yani "Son" yazan yerde bitir" anlamına

gelen bu kullanımı notamıza nasıl yerleştireceğimizin çözümünün kaynak kodlarını aşağıda

görebilirsiniz.

\relative c’’{

\once \override Score.RehearsalMark #’break-visibility = #end-of-line-visible

\once \override Score.RehearsalMark #’self-alignment-X = #RIGHT

c,2 e2 | g c | d4 b d b | c2 \mark "D.C. al Fine" g |

\bar "||"

}

Ve elde ettiğimiz sonucu görelim.

�� D.C. al Fine��

Şekil 10.7: Da Capo al Fine uygulaması örneği.


BÖLÜM 11

Şarkı Notası Hazırlamak

Kitabımızın bu noktasına kadar sadece çalgısal yapıdaki müziklerin GNU/LilyPond

ile hazırlanmasını olabildiğince açıklamaya çalıştıktan sonra sıra, sözlü müziklerin yani

şan ve koro notalarının GNU/LilyPond ile hazırlanmasını anlatmaya geldi.

11.1 Çift Köşeli Parantezler (Double Angle Brackets)

Çift köşeli parantezlerin GNU/LilyPond kodlama sanatındaki önemi çok ama çok

büyüktür. İlerideki bölümlerde anlatacak olduğumuz konuların içinde bu konuya tekrar

döneceğiz ancak çift köşeli parantezin açıldığı yer ile kapandığı yer içindeki farklı unsurlar

bu kod sayesinde birleşmektedir. Sizleri çift köşeli parantezler hakkında sadece burada

anlattığımız kadarı ile bilgilendirdikten sonra bir müzik notasının altına şarkı sözlerini

nasıl yerleştireceğimizi anlatmaya başlayabiliriz.

11.2 Şarkı Sözünü Eklemek

Notamızı hazırladıktan sonra \addlyrics kodunu kullandığımız yeni bir kodu oluş-

turmaya başlıyoruz. Lyric İngilizce kelimesinin Şarkı Sözü olduğunu bildiğinize göre

buradaki koddan "şarkı sözü ekle" komutunu vermekte olduğumuzu anlayabiliriz. Ar-

dından yeni bir curly brace açıyoruz ve aralarında birer boşluk bırakarak şarkı sözlerini

buraya yazmaya başlıyoruz. İşimiz bittikten sonra da yine curly brace denilen simgeyi

65

66 Şarkı Notası Hazırlamak

kapatıyoruz. Biraz önce yukarıda bahsettiğimiz çift köşeli parantezi ise notamızın kodla-

rından öncesinde açıyoruz ve şarkı sözlerinin yer aldığı kodlamayı tamamladıktan sonra

da kapatıyoruz. Böylece nota ve şarkı sözlerini birleştiriyoruz.

Yukarıda anlattıklarımızı biraz daha iyi kavrabilmeniz adına şarkımızın sadece notasının

yer aldığı kodu ve sonucunu ayrı bir örnek olarak sunalım önce. Mozart’ın üzerine

çeşitleme yazmış olduğu temayı kullanıyoruz örnek ezgi olarak.

\relative c’{

\time 2/4

c8 c g’ g | a a g4 | f8 f e e | d d c4 |

}

Derlediğimiz kodun nota çıktısını görelim şimdi de:

�� 42� �� Şekil 11.1: Şarkımızın sadece notası.

Tam bu noktada ezgimizin notasının altında \addlyrics kodunu kullandıktan sonra

{ işareti ile şarkı sözlerimizi her bir hecenin arasına bir boşluk bırarak yazıyoruz ve }

işareti ile sözlerin olduğu bölmeyi kapatıyoruz. Ancak nota ile sözlerin olduğu bölmeyi

birleştirmek için notanın başladığı bölmenin öncesine << işaretini yerleştirerek birleşimi

başlatıyoruz ve sözlerin bittiği bölmenin arkasına da >> karakterlerini yerleştirerek şarkı

ile sözlerin aynı notada yer almasını sağlıyoruz. Bu kodun tamamını sunalım:

<<

\relative c’{

\time 2/4

c8 c g’ g | a a g4 | f8 f e e | d d c4 |

}

\addlyrics {

Da ha dün an | ne mi zin | kol la rın da | ya şar ken |

}

>>


11.2 Şarkı Sözünü Eklemek 67

Ve elde ettiğimiz sonucu görelim:

ha��

yazinmi�

neDa

� �dün

�42da� �

an kol şar kenrın�

la

� ��

Şekil 11.2: Şarkımızın sözlerle birleşmesi sonucu.

11.2.1 Ezgi ve şarkı sözünün ince ayarları

Bazı şarkı sözlerinde bir hece içinde birden fazla sesin deyim bağı ile bağlanması

durumunda uzayan seslerin altında hecenin devam etmekte olduğunu gösteren bir çizgi

yer almaktadır. Bunun gerçekleştirmek için kodumuzun şarkı sözlerinin yer aldığı kısıma

uzayan heceden sonra bir boşluk bırakarak iki adet alt çizgi ekleriz. Anlatımımızı bir

örnekle pekiştirelim. Her zaman olduğu gibi önce kaynak kodumuzu görelim.

<<

\relative c’’{

\time 2/2

\key f \major

a2 c | g4.( a8) bes2 | a4 a g8( f) e( f) | g2 c, |

}

\addlyrics {

U yu | yav __ rum | U yu kol __ la __ | rım da |

}

>>

Şimdi de elde ettiğimiz sonucu görelim.� � �U

� � �da

�yu

��kol

� �rum la rım

��yu

�yav

�U

��

Şekil 11.3: Şarkımızın sözünde bir hecede birden fazla notanın bulunması.



Eğer iki nota birbirine bu kez uzatma bağı ile bağlanıyorsa, kodumuzda şarkı sözlerini

yazdığımız kısıma uzatma bağı ile bağlanan notada yer alan şarkı sözündeki heceden

sonra bir boşluk bırakarak ard arda iki adet tire işaretini yerleştirmemiz yeterli olacaktır.

Kaynak kodumuzu sunuyoruz önce.

<<

\relative c’’{

\time 4/4

\key f \major

a4 ~ a8 g f4 e | d8 f e4 d2 |

}

\addlyrics {

An -- nem An nem | ca nım an nem |

}

>>

Şimdi de derlediğimiz notanın sonucunu görüyoruz.

�an� �

nım

�An

��nemAn nem

�nem

��ca�

Şekil 11.4: Uzatma bağının yer aldığı şarkı sözünün kullanımı örneği.

11.2.2 Çoklu dizekte ezgi ve sözün yapısı

Bir şarkı notası birden fazla insan sesi grubu için oluşturulmak isteniyorsa, << işareti

ile açılan ve >> işareti ile kapanan gruplama arasına istediğimiz kadar ezgi ve şarkı sözü

yapısını ekleyerek bu istek gerçekleştirilebilir. Örneğimizdeki küçük bir detaya dikkat

çekmek istiyorum.

Tüm ölçüyü kaplayacak sus oluşturmak istiyorsak, notamızın koduna sus işaretimizi

oluşturan küçük "r" harfini değil, büyük "R" harfini yerleştirebiliriz.

Aşağıdaki kaynak kodunda iki adet insan sesi için oluşturulmuş küçük bir örnek yer

almaktadır.


11.2 Şarkı Sözünü Eklemek 69

<<

\relative c’’{

\time 4/4

\key f \major

a4 ~ a8 g f4 e | d8 f e4 d4( a’) | bes8 d c4 c2 |

}

\addlyrics {

An -- nem An nem | ca nım an nem -- | ca nım an nem |

}

\relative c’’{

\time 4/4

\key f \major

R1 | a4 ~ a8 g f4 e | d8 f e4 d2 |

}

\addlyrics {

An -- nem an nem | ca nım an nem |

}

>>

Derlediğimiz notamızı görelim.

nem

nem

� �

�

�an

�an

�nem

�nem

�An

�nım

�nım

��

an

�

�ca

�ca

�ca

�An

�An

�nım

�nem

�nem an

��

� � �

� ��nem

�Şekil 11.5: Birden fazla nota satırına şarkı partisi yazma örneği.



11.2.3 Değişken Atama

Programlama dilinde Variable olarak bilinen ve dilimize Değişken olarak çevrilen bir

tekniği GNU/LilyPond dosyalarını oluştururken de kullanabilme şansımız bulunmaktadır.

Ancak bu değişkeni oluştururken rakkam, tire veya alt tire gibi karakterler değil sadece

büyük veya küçük harf kullanmamız gerekmektedir.

Örneğin, motifA olarak atama yapacağımız değişkene {c4 d e2} kodunu atıyoruz.

Sonra da motifB olarak atama yapacağımız değişkene ise {c8 c d4 e2} kodunu atıyo-

ruz. Ve ardından \relative c’ yazıp normal bir nota giriyormuş gibi atama yaptığımız

değişken adlarının başına "taksim" diye bilinen şimgeyi ekliyoruz. Böyle atama yaptığı-

mız değişkenleri müziğin herhangi bir yerinde kullanma şansına sahip oluyoruz. Kaynak

kodumuzu sunuyoruz.

motifA = {c4 d e2}

motifB = {c8 c d4 e2}

\relative c’ {

\motifA \motifA \motifB \motifB

}

Elde ettiğimiz sonucu görüyoruz.

�� Şekil 11.6: Motiflere değişken atama.


BÖLÜM 12

Çoklu Dizek Yapısı ve Dizek Gruplamaları

Kitabımızın bu bölümüne kadar anlatımlarımız ve verdiğimiz örnekler sadece tek

bir dizek satırı içinde yer almakta idi. Bu bölümde ise çoklu dizek yapısı ve dizeklerin

gruplandırılmalarını anlatacağız ve örnekleyeceğiz.

12.1 Basit Anlamda Çoklu Dizek Yapısı

Bir önceki bölümde anlatmaya başladığımız birden fazla müziksel dokunun birleşmesini

sağlamak için << açılış simgesi ile başladıktan sonra bu simge sonrasına curly braceolarak bilinen kıvrımlı parantezin içine çeşitli yapıdaki notaları yazdıktan sonra >> kapanış

simgesini yerleştirdiğimizde birden fazla dizek satırında müzik oluşturma olanağından

bahsetmiştik. Bu bölümde bu konuyu detaylandırarak anlatacağız. Bu önemli simgenin

işlevini daha da iyi anlamamız için aşağıdaki örnekte, \relative c’’ değişkeni ile do

notamızın orta do’nun bir oktav yukarıdaki nota olduğunu belirttiken sonra kıvrımlı

parantezi yerleştiriyoruz ve ardından da açılış simgemizi ekliyoruz ve ardından gelen

kodlarda yeniden kıvrımlı parantezler içinde üç adet nota örneğini giriyoruz. Ardından ise

kapanış simgemizi yerleştiriyoruz ve kodumuzu orta do’nun bir oktav yukarıda olduğunu

belirten değişkenimizin bitişini sağlayan kıvrımlı parantez kapanışı ile tamamlıyoruz. Her

zaman olduğu gibi önce müziksel sonucu elde etmemizi sağlayan kaynak kodumuzu

görüyoruz.

71

72 Çoklu Dizek Yapısı ve Dizek Gruplamaları

\relative c’’{

<<

{d4 c d2}

{f,4 g a2}

{d,4 a bes2}

>>

}

Elde ettiğimiz müziksel sonucu görüyoruz.

��

�

�

� �

�

�

�

�

��

�

�

�Şekil 12.1: Basit çoklu dizek örneği.

Yukarıda verdiğimiz örneği yeni bir unsur ekleyerek geliştirebiliriz. Eğer bir dizeğimizin

sol anahtarı ile onun altındaki dizeğin fa anahtarı ile oluşmasını istiyorsak, \Staff

değişkeninin başına \new değişkenini ekleyerek ve bu değişkenlerin içindeki ölçü ve

tonalite gibi unsurları kıvrımlı parantezlerin içine eklersek istediğimiz sonuca ulaşabiliriz.

Örneğimizin kaynak kodunu sunalım sizlere.

\relative c’’{

<<

\new Staff { \clef treble c4 d e2 }

\new Staff { \clef bass c,,4 g e2 }

>>

}


12.2 Dizek Gruplandırmaları 73

Müziksel sonucumuzu görelim.

��

�

��

�

�

�

Şekil 12.2: Biraz geliştirilmiş çoklu dizek örneği.

Bu kez aşağıdaki örnekte avant-garde müzik türünde kullanılan ve politonalite-çoktonluluk olarak bilinen tekniğin kullanıldığı bir örneği sunalım. Bu örnekte üstteki

partinin tonu Re Majör iken alt partinin tonu Fa minör olarak hazırlanmıştır. Kaynak

kodunu görüyoruz.

\relative c’’{

<<

\new Staff { \clef treble \key d \major \time 3/4 d8 e fis fis fis4}

\new Staff { \clef bass \key f \minor f,,4 c aes }

>>

}

Elde ettiğimiz müziksel sonucu görüyoruz.

�

�

��

43��43

��

�

�

Şekil 12.3: Politonal yapıdaki çoklu dizek örneği.

12.2 Dizek Gruplandırmaları

Piyano ve benzeri çalgıların notalarında, üst dizek satırının sağ el, alt dizek satırının

sol eli içerdiğini, her iki dizeği birleştiren dikey çizginin sol tarafında yer alan ve İngilizce


74 Çoklu Dizek Yapısı ve Dizek Gruplamaları

karşılığı "brace" olan bir büyük parantez ile ayrıca birleştirildiği dikkat çekmektedir. Bu-

nun kodlama da görülebilmesi için \new değişkeninin arkasına \PianoStaff değişkenini

de eklememiz gerekmektedir. Anlattıklarımızı destekleyen örneğimizin kaynak kodunu ve

ardından da müziksel sonucunu görelim.

\relative c’’ {

\new PianoStaff <<

\new Staff { \time 2/4 c8 d e e | e2 }

\new Staff { \clef bass c,,4 b | a2 }

>>

}

� ��

�

�

42�42��

�

Şekil 12.4: Piyano düzeneği içindeki çoklu dizek örneği.

GNU/LilyPond uygulamasında iki tane daha çoklu dizek gruplandırması değişkeni

bulunmaktadır. Bu değişkenler ve kullanım alanları şöyledir:

\new GrandStaff

Orkestra eserlerinde kullanılmaktadır.

\new ChoirStaff

Koro eserlerinde kullanılmaktadır.


BÖLÜM 13

Tek Dizekte Çokseslilik

Bu bölümde tek dizek içinde birden fazla yatay çizginin duyurulmasını çok kısa olarak

anlatacağız. Bu konu ile ilgili daha fazla detaya ulaşmak için GNU/LilyPond Learning

Manual 1 web sayfasında daha geniş bilgiye ulaşmanızda fayda bulunmaktadır.

13.1 Birden Fazla Sesin Aynı Anda Yazılması

Bu bölümde, birden fazla notanın aynı dizekte duyurulması için iki sesden bahsediyor

olmamız gerekiyor. Çünkü, aynı anda duyulan birden fazla üç adet sese "akor" adı

verildiği için bu konuya bir sonraki bölümde detaylarıyla gireceğiz.

İki sesin aynı anda duyurulması için notaları <notalarburayagelecek> arasına

yazmamız gerekecektir. Yani açılan bir < işareti ile kapanan bir > işareti arasına notaları

yazmamız gerekecektir. Bu anlatımımızı destekleyen ilk örneğimizin önce kaynak kodlarını

görelim.

\relative c’’{

<c e>4 <c f> <c e> <c g’> | <c fis>1 |

}

1http://lilypond.org/doc/v2.12/Documentation/user/lilypond-learning/Single-staff-polyphony#Single-staff-polyphony

75

76 Tek Dizekte Çokseslilik

Şimdi de derlediğimiz bu kaynak kodun müziksel sonucunu görelim. Örnekte de

gördüğünüz gibi karşınızda iki sesli bir notalama örneği var. Böyle bir nota, tuşlu bir

çalgı da veya sınırlı çoksesli olanaklar taşıyan yaylı çalgılardan birisi için yazılmış olabilir.

�� Şekil 13.1: Tek dizekte basit çokseslilik örneği.

13.2 Birden Fazla Yatay Hareketin Aynı Dizeğe Yazılması

Aynı dizekte birden fazla yatay hareket, farkı sesler ve farklı tartımlar içinde karşımıza

daha çok "polifonik doku" dediğimiz ve çoğunlukla Barok dönemde bestelenmiş bulunan

"Envansiyon" veya "Füg" gibi eserlerde karşımıza çıkmaktadır.

Bu yapıdaki bir notayı oluştururken daha önce birden fazla dizek satırını oluşturup

bunları tek bir sistem içinde birleştirirken kullanmış olduğumuz yapıyı kullanmamız

gerekecektir. Önce kaynak kodumuzu sunalım ve ardından kaynak kodunu inceleyerek

çözümlemeyi gerçekleştirelim.

\relative c’’

{

\key d \minor

<< {

% Ses "1"

r4 c8 bes a bes c4 |

d8 d16 c d8 e c16 d bes c a4 |

a2. r4 |

} \\ {

% Ses "2"

d,4 e f4 f8 g16 a | bes4 g8 f16 e d8 e f8 e |

d2. r4 |

} >>

}


13.3 Bach - Füg Örneği 77

Kaynak kodumuza "referans Do" notamızın "orta DO"nun bir oktav yukarısında

olduğunu belirterek başlıyoruz. Sonra tonumuzun "re minör" olduğunu belirten kodu yer-

leştiriyoruz. Ve ardından iki sesi birleştirmemizi sağlayan tırnaklı çift-parantez’i ekliyoruz.

"Curly Brace"’i açarak ilk sesimizin notalarını girdikten sonra köşeli parantez kapanıyor.

Ve arasına ikinci ses olduğunu belirten \\ işaretini yerleştiriyoruz -ki bu işaret iki sesi

birleştirmemizi sağlıyor ve aynı yollarla ikinci sesi giriyoruz ve tırnaklı çift-parantez’i

kapatıyor ve orta do değişkeninin parantezini kapattıktan sonra da gereken kodlamayı

tamamlamış oluyoruz.

Bu arada her sesi yazmadan önce, bir programcı alışkanlığı ile her sesin bir üst

satırına yüzde işaretini yerleştirip kendimize comment yapmış olduk.

Artık bu kodlamamız nihayetinde elde edeceğimiz müziksel sonucu görebiliriz.

��

Şekil 13.2: Tek dizekte gelişmiş çokseslilik örneği.

13.3 Bach - Füg Örneği

Bu bölümde anlattığımız tek dizekte çokseslilik yapısına en güzel kodlama örneğini

bir Bach - Füg ile taçlandırmak istiyoruz. Burada size sadece Bach’ın Well-TemperedKlavier başlığını taşıyan ve iki defterden oluşan Prelüd ve Füg’lerinden ikinci defterde yer

alan, Re Majör tonundaki ve dört sesli beş numaralı Füg’ünün ilk on ölçüsünü sunacağız.

Her zaman olduğu gibi önce kaynak kodunu ve ardından da derleme sonucunu sizlere

sunuyoruz.

Kodlamayı oluştururken, programlama dilindeki "variable - değişken" kullanımını

LilyPond kodlarında da uyguladık. Üst dizek ve alt dizekteki her bir sese ayrı bir değişken

adı tanımlandı. \global değişkeni ile tüm partiler için geçerli olan tonalite ve tartım

yapısını oluşturduk. Aynı dizekte seslerin birleştirilme işlemlerini ise kodlarımızın son

bölmesinde yer alan parametreler ile ayarladık. Şimdi kaynak kodlarımızı görelim.



global = {

\key d \major

\time 2/2

}

rightOne = \relative c’’ {

\global

R1 | R1 | R1 | R1 |

r8 d d d g,4 b ~ | b8 e, a g fis2 |

gis2 a4 r8 e | a g fis4 ~ fis e8 d |

cis4 d ~ d8 b’16 a b8 d, | cis4

}

rightTwo = \relative c’’ {

\global

R1 | r2 r8 a a a | d,4 fis ~ fis8 b, e d |

cis e a g fis4 a ~ | a8 d, g fis e fis g4 ~ |

g4 fis8 e d4 r | r r8 b e d cis4 ~ |

cis r8 a d cis b4 | a4 gis8 fis e2 |

}

leftOne = \relative c’ {

\global

r8 d d d g,4 b ~ | b8 e, a g fis4 d |

r8 fis b a gis2 | a4 cis r8 a d cis |

b2 r8 b e d | cis2 r8 a d cis |

b2 r8 e, a g | fis e d4 r8 d g fis |

e4 d8 cis b2 | e4

}


13.3 Bach - Füg Örneği 79

leftTwo = \relative c’ {

\global

R1 | R1 | R1 | R1 | R1 |

r8 a a a d,4 fis ~ | fis8 b, e d cis b a4 |

r8 a d cis b a g4 ~ | g8 fis b a gis2 | a4

}

\score {

\new PianoStaff \with {

} <<

\new Staff = "right" << \rightOne \\ \rightTwo >>

\new Staff = "left" { \clef bass << \leftOne \\ \leftTwo >> }

>>

\layout { }

}

Kaynak kodlarımızda notaları girdikten sonra dizeğimizin Piyano dizeği yapısında

olduğunu belirtiyoruz. \new Staff kodu sonrasında eşittir işaretinin arkasında yer alan

kodlar ile dizeğimizin sağ eldeki iki ayrı partiyi tek bir dizekte göstermesini sağlamış

oluyoruz.

Tek dizekte çoksesli dokuyu oluşturma olanağı Barok dönemde kalmış bir detay gibi

gözükse de aslında günümüzde usta bestecilerin elinde, farklı yapılarda tekrar ve yeni bir

anlayışla kullanılabilir.

Kaynak kodlarını derlediğimizde elde ettiğimiz sonucu görelim şimdi de.



��

� ��

��

�

��

�

��

��

� ��

��

��

��

��

�

� ��

� ��

��

��

��

��

��

�

��4

� � ��

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

7

��

��

��

��

� �

��

�

�

�

��

��

��

�

��

��

��

�

��

��

��

��

��

��

��

�

Şekil 13.3: Bach - Well Tempered Keyboard (İkinci Defter) - Re Majör Füg - İlk 10ölçü.


BÖLÜM 14

Akor Girişi

Akorların GNU/LilyPond yazılımında nasıl yazıldığına dair ilk ipucunu geçmiş bölümde

iki ses yazımında verdik. Bu bölümümüzün tamamını akor girişlerine ayırmış bulunuyoruz.

14.1 Klasik Akor Yazımı

Klasik Batı Müziği ses sistemi içinde kalarak bir dizeğe en az üç sesten oluşan

akorları yazarken, kodlama sırasında seslerin harf karşılıklarını girmeden önce < simgesi

ile tırnağı açıyoruz ve sesleri giriyoruz. Eğer en az üç ses girmiş isek > simgesi ile tırnağı

kapatıyoruz. Ardından bu akorun süresini kapanmış tırnağın sonrasına rakkam olarak

yazıyoruz. Bu açıklamamızı hemen bir örnekle pekiştirelim. Her zaman olduğu gibi önce

kaynak kodumuzu görelim.

\relative c’{

<c e g >4 <c f a> <c e g> <c e gis> | <c f a>1 |

}

Şimdi de elte ettiğimiz müziksel sonucu görelim.

81

82 Akor Girişi

�� Şekil 14.1: Klasik akor yazımı örneği.

14.2 Şifreli Bas

İngilizce karşılığı Figured Bass olan ve dilimizde klasik armoni eğitimi ekolunda "bas

şifre" olarak bilinen ve Barok dönemde yazılan eserlerde klavsen çalan kişinin önündeki

notaya "sürekli bas - basso continuo" denilmekteydi. Klavsenist, buradaki şifrelerin

yönlendirmesine göre sağ eli oluşturmakta idi.

Ayrıca, Konservatuvar’larda ve diğer müzik okullarında öğretilen klasik armonide bas

partisinin altında yer alan şifreler, oluşturulacak olan akorun niteliğini belirlemekte idi. Bu

yöntem daha çok Fransız ekolü armoni eğitimi alan öğretmenler tarafından kullanılmakta

idi.

Bas şifre kodlamasında, akorların yazımında kullanılan koda benzeyen bir kod kulla-

nılmaktadır. Örneğin <6 4>2 kodunu yazdığınızda karşınıza ikilik süre boyunca devam

eden notaya eşdeğerdeki bir "4-6" akoru, yani ikinci çevrim akorunun bas şifresini elde

edersiniz.

LilyPond kodlamasında Figured Bass değişkeni ile şifreli basları elde etme olanağı

bulunmaktadır. Ayrıca giriş modunu \figuremode değişkeni ile bas şifre girişine ayarlama

olanağı bulunmaktadır. Aşağıdaki kodlama örneğinde sadece bas şifre girişlerini görüyoruz.

\new FiguredBass {

\figuremode {

<6 4>2 <6>2 |

}

}

Yukarıdaki kodlama örneğini derlediğimizde elde edeceğimiz sonucu görelim.

64

6

Şekil 14.2: Bas Şifre örneği.


14.3 Chord Mode 83

Bu kısımda Figured Bass konusunu çok kısa geçiyoruz. Ama, konuyla ilgili çok daha

detaylı bilgilere Manual 1 sayfalarından ulaşabilirsiniz.

14.3 Chord Mode

GNU/LilyPond uygulamasında işleri çok kolaylaştıran ve \chordmode değişkeninin

kullanılması örneği bulunmaktadır. Hemen örneklerle açıkladığımızda daha iyi anlaşıla-

caktır.

Aşağıdaki kodlamada \chordmode değişkenini girdikten sonra curly brace ile sadece

akorların kök seslerini ve ardından sürelerini girdiğimizde daima Majör akor yapısınaulaşmaktayız.

\chordmode { c1 | f | a | d | g }

Kodu derlediğimizde karşımıza çıkan sonucu görüyoruz.

�� Şekil 14.3: Birinci Chord Mode örneği.

Akor yapısının minör olması için, notadan sonra iki nokta üst üstü simgesini giriyor

ve küçük "m" harfini ekliyoruz. Akorun artık olması için "aug"; eksik olması için "dim";

yedili olması için "7"; minör yedili olması için "m7"; majör yedili için "maj7"; eksik

yedili için "dim7"; artık yedili için "aug7" kodunu girebiliyoruz. Bu anlatımı hemen

örnekleyelim.

\chordmode { c1:7 c:m7 c:maj7 c:dim7 c:aug7 }

Hemen elde ettiğimiz sonucumuzu görelim.

Chord Mode ile ilgili daha geniş bilgiler için yine sizlere web sayfası linkini veriyorum.

Bu web sayfası aracılığı ile daha detaylı bilgilere ulaşabilirsiniz. 2

1http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/notation/figured-bass2http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/notation/chord-mode


84 Akor Girişi

�� Şekil 14.4: İkinci Chord Mode örneği.

14.4 Hafif Müzik Şifreleri

GNU/LilyPond yazılımında, hafif Müzik olarak bilinen ve günümüzde "pop, jazz,

rock" gibi farklı müzik türlerinde de kullanılan ancak esasen caz müziğinde kullanılan şifre-

lerin yazımında bu kez chordmode ile birlikte chordname değişkeni de kullanılmaktadır.

Bu anlatımı örnekle pekiştirelim.

\new ChordNames {

\chordmode {

c2 f4. g8

}

}

Bu kodlarla sadece akor şifrelerini görmekteyiz.

FC G

Şekil 14.5: Akor Şifresi örneği.

İkinci örneğimizde ise, iki ayrı unsuru birleştirdiğimiz << >> simgeleriyle, akorları

ve ezgiyi ayrı oluşturarak bu simgeyi başına ve sonuna eklediğimizde ezgiyi ve akor

şifresini görebiliriz. İstersek ayrıca bu notaya \addlyrics değişkeni ile şarkı sözlerini de

ekleyebiliriz.

<<

\chords{f1:maj7 | c1:min7}

\relative c’’{

a4 a8 e c e a4 | bes8 g ees g ~ g bes4. |

}

>>


14.5 Telli Çalgılar 85

� �� Cm

7

� �� F ��

Şekil 14.6: Ezgi ve akor şifresi birlikteliği örneği.

Daha detaylı bilgilere LilyPond Manual web sayfasının konuyla ilgili bölümünden 3

ulaşabilirsiniz.

14.5 Telli Çalgılar

Gitar, Lute, Ud ve benzeri çalgılara Fretted Instruments - Perdeli Çalgılar denil-mektedir. Bu çalgılar içinde örneğin Gitar çalgısı için yazılan notalarda tel numarası

yuvarlak içinde yazılmaktadır. Ayrıca, gitar çalgısına yazılan nota bir oktav aşağıdan

tınladığı için sol anahtarının altında "8" rakamının yazıldığını görürüz. Bu sonucu elde

etmek için kodumuzda \clef değişkeninden sonra tırnak içinde "treble 8" yazılır. Tel

numaralarını, birden fazla sesin aynı anda duyulması için kullandığımız < > simgelerini

kullanarak yazıyoruz. Notanın harf karşılığından sonra ve sola yatık çizgiden sonra gelen

numara, tel numaramızı göstermektedir. Simge sonrasına yazılan rakkam ise nota süre

değerimizi göstermektedir.

Açıklamaları hemen örnekleyelim. Önce kaynak kodlarımızı görüyoruz.

\relative c

{

\clef "treble_8"

<c\5>4 <e\4> <g\3>2

<c,\5 e\4 g\3>1

}

Şimdi de kaynak kodumuzu derlediğimizde elde ettiğimiz müziksel sonucu görelim.

3http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/notation/displaying-chords


86 Akor Girişi

�8

� � �45 3

� ��5

3

4

Şekil 14.7: Gitar’da tel numaraları örneği.

Parmak numarası ve tel numarasının birlikte yazılması gerektiğinde ise, yukarıda

verilen kod kullanım tekniğinde küçük bir değişiklik yer almaktadır. Bu kullanım farkının

ne olduğunu, kaynak kodunu ve derleme sonucunu inceleyerek sizin bulmanızı tavsiye

ederim.

Bu ve bir önceki kod örneğimizi LilyPond web sayfasındaki el kitabı örneğinden aldık.

\relative c’

{

\clef "treble_8"

<g\3-0>2

<g-0\3>

}

Nota sonucumuzu görelim.

0

3

�8

� � �03

Şekil 14.8: Gitar’da tel ve parmak numaraları örneği.

Bu konuyla ilgili ve de özellikle Tablatura kullanımı ile ilgili daha detaylı bilgilere el

kitabının web sayfasına ulaşarak 4 göz gezdirebilirsiniz.

4http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/notation/common-notation-for-fretted-strings#string-number-indications


BÖLÜM 15

LilyPond Şablonları

GNU/LilyPond web sayfasında, bazı şablon dosyaları yer almaktadır. İhtiyaca göre,

bu şablon dosyalarından herhangi birisini kullanmak isteyen bir LilyPond kullanıcısı,

bu anlamda şanslı sayılabilir. Kullanıcı arzu ederse bu şablonlardan faydalanarak, kendi

kullanım amacına göre bu şablonu özelleştirerek kendi kullanım şablonunu da oluşturabilir.

Bu şablonların yer aldığı web sayfasının ağ bağlantısı adresini aşağıda veriyoruz.

http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/learning/templates

Bu web sayfasına ulaşıldığında karşınıza çıkan listede yer alan şablon dosyalarının

listesini sizlere verelim.

• Tek satır dizek,

• Piyano şablonları

• String Quartet (Yaylı Çalgılar Dörtlüsü)

• Vocal ensembles (İnsan sesi grupları)

• Orchestral templates (Çeşitli orkesra şablonları)

• Ancient notation templates (Barok öncesi dönem notalama şablonları)

• Other templates (Diğer şablonlar)

Yukarıda ağ bağlantı adresini, web tarayıcısında açtığınızda karşınıza çıkacak olan

ekran görüntüsünü aşağıda sunuyoruz.

87

88 LilyPond Şablonları

Şekil 15.1: Şablonlar Web Sayfası.

15.1 Barok Öncesi Dönem Notasyonu

İngilizce karşılığı Ancient Notation olan ve ortaçağ döneminde kullanılan notaları,

GNU/LilyPond ile yazma imkanı bulunmaktadır. Konu ile ilgili çok daha detaylı bilgilere

aşağıdaki ağ bağlantısı adresinden ulaşabilirsiniz.

http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/notation/ancient-notation


BÖLÜM 16

Frescobaldi - LilyPond Editörü

GNU/LilyPond dosyalarını metin editörü denilen araçlarla hazırlama imkanımız

bulunmaktadır. Her işletim sisteminde mutlaka bir metin editörü, yani metin belgesi

düzenleme yazılımı bulunmaktadır. Burada kullanmakta olduğumuz editör kelimesini

doğru algılamak gerekmektedir. EDİTÖR kelimesini duyduklarında insanların aklına ilk

gelen düşünce-imge "yazılmış olan bir makale, kitap gibi bir çalışmayı yayına hazırlayan

kişi" olarak gelebilir. Ancak burada kullandığımız ve İngilizce kökeni "edit" olan ve anlamı

"değiştirme-yeniden düzenleme-hazırlama" anlamına gelen kelimeden türetilmiş olan

editör kelimesi ile LilyPond dosyasını hazırladığımız bir araçtan bahsetmekte olduğumuzu

anlamak daha doğru olacaktır.

GNU/LilyPond web sayfasında "easier editing" menüsü altında, LilyPond dosyasını

hazırlayabileceğimiz birbirinden farklı işletim sistemlerinde çalışan editörler tanıtılmakta-

dır. 1 Ancak, biz sizlere kitabımızın bu bölümünde kullanıcıya oldukça geniş olanaklar

tanıyan Frescobaldi - LilyPond Editörü-Hazırlayıcısı’ndan bahsetmek ve kullanım

olanaklarından bahsetmek istiyoruz.

Kitabımızın yedinci bölümünün başında çok kısa olarak Frescobaldi editöründen

bahsetmiş ve ardından LilyPond kurulumunu anlatmıştık. Ancak bu bölümde Frescobaldi

yazılımı ile ilgili detaylı bilgileri vermeye başlayacağız.

Günümüzde Frescobaldi yazılımını Windows, MAC OS X ve Linux gibi sistemlere

kurabilme şansı olsa da , yazılımın en kararlı çalıştığı sistem Linux’tur. Her bir Linux

1http://www.lilypond.org/easier-editing.html

89

90 Frescobaldi - LilyPond Editörü

dağıtımının kendi paket deposu bulunmakta ve yazılımlar bu paket depoları aracılığı ile

kurulmaktadırlar. Biz sizlere Ubuntu paket deposunu kullanan Linux Mint 14 dağıtımı

üzerinde örneklemeler yapacağız. Ancak, öncelikle Frescobaldi editörü’nün tarihçesi

hakkında kısa bilgiler vermek istiyoruz.

16.1 Frescobaldi - Tarihçe

2008 yılında, bir müzisyen (kilise organisti) ve bilgisayar programcısı olan Hollan-

dalı Wilbert BERENDSEN 2 , Linux masaüstülerinden biri olan KDE masaüstünde

kullanılan metin düzenleyicisi KATE için bir eklenti yazmaya başladı. Bu eklentinin adı

LilyKDE idi. Python programlama dili ile yazılan bu eklentiyi kurduktan sonra KATE

metin düzenleyicisi içinde kalarak LilyPond dosyalarının kodlarını yazmak ve sonrasında

PDF’ye dönüştürme ve sonucun önizlemesini yazılımı kapatmadan yapabilme imkanı

bulunmaktaydı.

Ancak, bu eklentiyi kurabilmek ve kullanabilmek için KDE masaüstünün kullanıldığı bir

Linux dağıtımı kullanmanız gerekmekteydi. KDE dışında GNOME veya XFCE gibi farklı

Linux masaüstü kullanan LilyPond kullanıcıları için ne yazık ki bu eklentiyi kullanabilme

imkanı olmakla birlikte yine de sorunlar çıkabiliyordu. Programı yazan BERENDSEN,

bir süre sonra yazılımın her türlü Linux masaüstünde kullanılmasına olanak tanıyan bir

sürüme yükseltti ve bu yazılıma geç rönesans dönemi kilise orgu virtüözü ve bestecisi

olan Girolama FRESCOBALDİ (1583 - 1643)’nin adından esinlenerek Frescobaldiadını verdi. Ve bu yazılımı GENEL KAMU LİSANSİ ile yayınlayarak, bu programın bir

Özgür Yazılım olmasını sağladı. Şu anda bu yazılım, MS Windows, MAC OS X ve Linux

dağıtımlarına kurulabilir ve kullanılabilir durumdadır.

16.2 Kurulum

Sizlere kurulumu Linux Mint 14 - Nadia üzerinden anlatacağız. Yazılım Yöneticisi -Sofware Manager adını taşıyan ve menüden Menu-Administration-Software Manager

yolunu izleyerek bu uygulamanın açılmasından sonra üstte ve sağda bulunan arama

kutusuna "frescobaldi" yazdığınızda karşınıza yazılımın adı ve kısa açıklaması çıkacak-

tır. Bunu seçtikten sonra "İnstall" düğmesine tıklayarak kurulmasını sağlayabilirsiniz.

2http://www.wilbertberendsen.nl/


16.3 Frescobaldi Çalışma Ekranı 91

Frescobaldi ile birlikte GNU/LilyPond yazılımı da birlikte kurulacaktır.

Ancak, sizlere çok daha kestirme bir yol önerebilirim. Aşağıdaki simge, farklı işletim

sistemlerinde farklı adlarla karşınıza çıkan ama hepsinde de aynı işe yarayan bir aracın

simgesidir.

Şekil 16.1: Terminal simgesi.

Windows işletim sisteminde MS-DOS Komut Satırı; MAC OS X’de Terminal vefarklı Linux çekirdeği temelli dağıtımlarda "Terminal" veya "Konsole" adıyla karşımıza

çıkan ve aslında "insan ile bilgisayar arasındaki iletişimi sağlayan" en temel araçtır

bu. Bu simgeye tıkladıktan sonra açılan pencerede aşağıdaki satırda verilen komutu

yazıp "enter" tuşuna bastıktan sonra sizden kullanıcı şifresini girmeniz istenecektir.

sudo apt-get install frescobaldi

Şifrenizi girip yine "enter" tuşuna bastıktan sonra terminalde size kurulacak paketlerin

listesi sunulacak ve onay istenecektir. Siz de onay verdikten sonra kurulum başlayacak

ve gerekli tüm paketler sisteminize kurulmuş olacaktır.

16.3 Frescobaldi Çalışma Ekranı

Frescobaldi yazılımı Linux Mint menümüzün Sound and Video kategorisi içine

kurulmuş olacaktır. Yazılımı açtıktan sonra karşınıza çıkan penceredeki unsurları aşama

aşama tanıtalım.

Uygulama açıldığında çalışma alanımızın üçe ayrıldığını görebiliriz. Soldaki alan, metin

girişlerini yapacağımız alandır. Burada, imleçin olduğu satırın arka rengi sarıdır. Henüz

dosyamızı kaydetmediğimiz için Untitled yani "İsimsiz" yazdığını görmekteyiz.

Sağda ve uygulama ilk açıldığında devrede olmayan Music View yani Müziksel

Görünüm olarak dilimize çevirebileceğimiz pencerede daha sonra derlediğimiz kodların

sonucunu göreceğiz.



Sol aşağı köşede yer alan LilyPond Log adını taşıyan daha küçük pencerede ise,

derleme sırasında normalde terminalde görülen mesajları göreceğiz. Bu mesaj penceresi

aracılığı ile yazılım ile kullanıcı arasındaki haberleşme sağlanacaktır.

Şekil 16.2: Frescobaldi İlk Ekran.

GNU/LilyPond yazılımı ile oluşturacağımız notaları, bir tür programlama işlemiyle

önce kaynak kod olarak yazacağız ve yazılımdan çıkmadan derleme işlemlerini yapacağız.

Yazdığımız kodlarda, programın düzgün çalışmasını önleyecek hatalar olduğunda, bu

hataların kodun hangi satırının hangi sırasından kaynaklandığını, yazılım bize iletecektir.

İşte bu açıdan LilyPond Log penceresinde karşımıza çıkacak olan hata mesajlarını doğru


16.4 İlk LilyPond Dosyamızı Oluşturuyoruz 93

bir şekilde okuyup analiz ettiğimizde, yaptığımız hatanın ne olduğunu ve "nerede", "neyi

yanlış yaptığımızı" bulabiliriz.

16.4 İlk LilyPond Dosyamızı Oluşturuyoruz

Yazılımın menüsünde, soldan altıncı sıradaki Tools menüsünün altında yer alan

Setup New Score seçeneği ile (bu arada bu işlemin tuş kısayolunun Ctrl+Shift+N

olduğunu da belirtelim) yeni bir LilyPond belgesini detaylı bir biçimde oluşturmanın ilk

adımını atıyoruz.

Şekil 16.3: Yeni Belge Oluşturmanın İlk Adımı.

Ardından karşımıza yeni bir pencere açılıyor. Açılan bu pencerede ise üç adet sekme

bulunuyor. İlk sekmemin başlığı Title and Header adını taşıyor. Bu pencerenin sağında

karşımıza çıkan kutucuklardaki doldurulacak yerlerin notadaki görünümüzü sol tarafta

görüyoruz. Buradaki başlıklarıa teker teker açıklayalım.

• Dedication: Eseri ithaf ettiğimiz kişi veya topluluğun adını buraya yazacağız.

• Title: Eserimizin üst başlığını buraya yazmamız gerekecek. Biz buraya İlk Örnekyazıyoruz.

• Subtitle: Alt başlık

• Subsubtitle: Alt alt başlık

• Instrument: Eser, hangi çalgı/ses veya çalgı/ses topluluğu için yazılmış ise buraya

o bilgileri giriyoruz.

• Composer: Besteci’nin ad ve soyadını yazıyoruz.

• Arranger: Eğer eserin düzenlemesini yapan besteci dışında birisi ise, o bilgiyi

buraya yazmamız gerekiyor.



• Poet: Eser bestelenen eserin bir şairi var ise, bu bilgiyi buraya girmemiz gerekiyor.

• Meter: Parçamızın ölçü yapısını buraya yazabiliriz.

• Piece: Parçamız ile ilgili çok kısa bilgiyi ekleyebiliriz.

• Opus: Bestecinin eserine verdiği sıra numarası buraya yazılacaktır.

• Copyright: Eserin telif haklarının ait olduğu kişi ve/veya kurumu belirtiyoruz.

• Tagline: Notamızın en altında etiket satırı olarak dilimize çevirebileceğimiz bir

kullanım yeri.

Şekil 16.4: Başlık Bilgileri Penceresi.

Penceremizin ikinci sekmesinde ise Parts başlığını taşıyan bir bölme var. Bu bölmede,

notada kullanacak olduğumuz çalgıları/ses gruplarını seçeceğiz. Biz bu örneğimiz için

Strings ailesinden Violin seçtik.

Penceremizin sol tarafında yer alan ve Available Parts başlığını taşıyan kısımda kulla-

nabileceğimiz çalgı/ses gruplarını seçip, aşağıdaki Add düğmesine tıklıyoruz. Eklediğimiz

öğe sağdaki Score kısmında yerini alıyor. Eğer notamız için seçtiğimiz çalgı/ses öğesini



kaldırmak istiyorsak, kaldırmak istediğimiz çalgıyı seçip alttaki Remove düğmesine

tıklıyoruz.

Şekil 16.5: Çalgı/Ses Ekleme/Çıkarma Penceresi.

Penceremizin üçüncü sekmesinde ise Score Settings başlığını taşıyan bir bölmeye

geçiyoruz. Burada notamız ile ilgili ince ayarları yapma şansımız bulunuyor. Pencerede

karşılaştığımız unsurları anlatalım.

• Score Settings: Sol tarafta partisyon ayarlarını yapıyoruz.

• Key Signature: Notamızını tonunu buradan ayarlıyoruz.

• Time Signature: Notamızın ölçü yapısını buradan ayarlıyoruz.

• Pickup Measure: Eğer, parçamız bir önel ile başlayacak ise, hangi süre ile önel

oluşturacağımızı buradan ayarlıyoruz.

• Metronome Mark: Metronom numaramız olacak ise buradan ayarlayabiliriz.

• Tempo Indication: Parçamızın hızını belirten metni buradan gireebiliriz.

• General Preferences: Genel Tercihler,



• Use typographical quotes: Tırnak işaretlerini olduğu gibi kullanabiliriz.

• Remove default tagline: Eğer, etiket satırına kendimiz bir şey yazmaz isek,

öntanımlı etiket satırını kullanabiliriz.

• Remove bar numbers: Ölçü numaralarınız kaldırabiliriz.

• Create MIDI Output: MIDI çıktısı oluşturabiliriz.

• Show metronome mark: Metronom işaretini göster/gösterme seçeneği.

• Paper Size: Sayfa yapısı. Default:Öntanımlı. Burada A4 kağıt boyutu ön tanımlı

olarak gelmektedir.

• Sol tarafta aşağıda ise nota adlandırmalarının dillerini farklı ayarlayabiliriz.

• Version: Sisteme kurulu LilyPond sürüm numarası.

• Instrument Names: Çalgı Adları, sağ alt tarafta yer almaktadır.

• First system-Long: İlk satırda çalgı adı tam olarak gözükecektir.

• Other system-Short: Sonraki satırlarda çalgı adı kısaltılmış olarak gözükecektir.

• Language: Yazılımın dil yapısını ayarlama imkanı bulunmaktadır. Burada öntanımlı

olarak İngilizce gelmektedir.

Şekil 16.6: Notamızın Diğer Ayarları.



Artık, notamızın temel ayarlarını tamamlamış bulunuyoruz. Artık notamızı yaz-

mak üzere penceremizin en altında bulunan OK düğmesine tıkladıktan sonra ge-

riye sadece notaları girmek kalıyor. Ekran görüntüsünde imleci yaklaştırdığımız yerde

%music follows here yazan satıra notaları girmeye başlayabiliriz.

Şekil 16.7: Notamızı girmeye hazır hale gelen çalışma penceremiz.



16.5 Frescobaldi Editör İle Notamızı Yazıyoruz

Notamızın kodlarını girme sırasında Auto-completion (otomatik tamamlama) olarak

bilinen özellik bizlere son derece yardımcı olacaktır. Örneğimizde, girdiğimiz notaların

belirli bir ölçüden sonra ikinci satırdan devam etmesi için \break kodunu girmek üzere

ilk iki harfi yazmaya başladığımızda, yazılım bize olasılıkları sıralayan seçenekleri sunuyor.

Şekil 16.8: Otomatik tamamlama özelliği.

Notamızı tamamladıktan çalışma penceremizdeki LilyPond simgesine tıkladıktan

sonra dosyamız derlenmeye başlıyor. İngilizce Lily kelimesi zambak anlamına gelmektedir.

Yani havuzdaki zambak, yazılımımızın simgesi haline gelmiştir.

Şekil 16.9: LilyPond simgesi.

Derleme işlemini LilyPond Log penceresinde görüyoruz ve derlemenin başarıyla

tamamlandığı bilgisini bu küçük pencerede gördükten sonra yazılımdan hiç çıkmadan

sağdaki Music View penceresinde notamızın sonucunu görebiliyoruz. Ayrıca, derleme

işleminin Frescobaldi yazılımındaki kısayolu Ctrl+M olarak kullanılmaktadır.


16.5 Frescobaldi Editör İle Notamızı Yazıyoruz 99

Ayrıca, Point and Click denilen özellik ile, sağdaki pencerede gözüken notamızın

üzerine geldiğimizde imleç, o notaya ait olan kodun üzerinde sol pencerede yanıp sönmeye

başlıyor. Bunun tersini de yapabiliyoruz. Yani sol taraftaki kodun üzerine geldiğimizde,

bu kodun notadaki karşılığını sağdaki pencerede görebiliyoruz. Bu nota küçük olarak

seçilmiş oluyor.

Ayrıca, Midi player ile yazdığımız notanın nasıl tınladığını duyabilme şansını yakalaya-

biliriz.

Şimdi Frescobaldi çalışma penceremizde kodları girilmiş, derlenmiş ve müziksel

görünüme ulaşılmış olan sonucumuz ekran görüntümüzde görelim.

Şekil 16.10: Çalışma penceresinde ulaştığımız sonucumuz.

Frescobaldi - LilyPond editörü ile çok hızlı sonuca ulaşma imkanımız bulunmaktadır.

Ancak, daha önce de belirttiğimiz gibi yine de el kitaplarını okumak ve oradan bilgilere

ulaşmak imkanını her zaman kullanmak gerekecektir.



Ayrıca, Frescobaldi yazılımının yazarı ve geliştirici, yazılımın web sayfasında bir UserGuide, yani Kullanıcı Rehberi3 oluşturmaya başlamıştır. Bu rehberi zamanla daha da

geliştirecek ve genişletecektir. Bu yazılım ile ilgili daha detaylı kullanım olanaklarını

öğrenmek istiyorsanız bu rehberi okumanızı tavsiye ederim.

Şekil 16.11: Frescobaldi - User Guide web sayfası görünümü.

3http://www.frescobaldi.org/uguide


BÖLÜM 17

Batı Müziği Ses Sistemi Dışındaki Sistemler

Kitabımızın bu bölümüne kadar, GNU/LilyPond yazılımının kullanımında sadece Batı

Müziği Ses Sistemi içinde kullanılan örnekleri okuyucularımıza sunduk. Ancak, bu yazılım

ile çeyrek sesleri de notada belirtme şansımız bulunmaktadır. Aşağıda önce kaynak

kodunu vereceğimiz ve ardından yapacağımız derleme sonrasında elde edeceğimiz notayı

incelerseniz ne demek istediğimizi daha iyi anlayabilirsiniz. Önce kaynak kodumuzu

sunalım.

\relative c’’{

ceseh1 ces ceh c cih cis cisih

}

Şimdi de elde ettiğimiz notamızı görelim.

�� Şekil 17.1: Çeyrek sesler örneği.

101

102 Batı Müziği Ses Sistemi Dışındaki Sistemler

17.1 Türk Sanat Müziği Ses Sistemi Notasyonu

Türk Müziği’nde iki ses arasındaki 1/9 oranındaki iç ses bölünmesinin karşılığı olarak

bu yazılımda Makam kelimesi kullanılmaktadır. LilyPond yazılımını sisteminize kurarken

makam.ly adını taşıyan dosya gerekli dosya sistemine kurulmaktadır. Bu dosyada,

bir takım yapılandırmalar yer almaktadır. Bu yapılandırmalar sayesinde kullanıcı nota

adlarında ve donanımlarda özel işaretler kullanabilme şansına sahip olmaktadır. Bu

konudaki geniş anlatımı, çevrimiçi olarak ağ üzerinden ulaşabileceğiniz LilyPond ElKitabında 1 bulabilirsiniz.

Ayrıca, LilyPond El Kitabı’nda Klasik Türk Müziği dağarı ve ses sistemindeki nota

adları konusunda bilgilerin yer aldığı bir bölüm bulunmaktadır. 2

Makamlara özel yapılandırmayı kullanmak için LilyPond dosyamıza notaları girmeye

başlamadan önce \include{makam.ly} parametresini yerleştirerek, bu dosyadaki kulla-

nım yapılandırmasını değiştirebiliyoruz.

Size önce LilyPond El Kitabı’nda da yer alan bir örneği sunmak istiyorum. Bu örnek-

teki kodu incelediğinizde de göreceğiniz gibi önce "makam.ly" dosyasını kullanacağımıza

dair bilgiyi verdikten sonra donanımın farklı yapıda olmasını sağlıyor ve notaları da özel

kodlama ile olması gerektiği gibi kullanıyoruz.

Önce kaynak kodumuzu görelim.

\include "makam.ly"

\relative c’ {

\set Staff.keySignature = #‘((6 . ,(- KOMA)) (3 . ,BAKIYE))

c4 cc db fk

gbm4 gfc gfb efk

fk4 db cc c

}

Şimdi de notamızı görelim.

1http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/notation/common-notation-for-non_002dwestern-music

2http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/notation/turkish-classical-music


17.1 Türk Sanat Müziği Ses Sistemi Notasyonu 103

� �� Şekil 17.2: Makam örneği.

Türk Sanat Müziği seslerinin nota adları için oluşturulan ve LilyPond yazılımını Linux

sisteminize kurduğunuzda makam.ly dosyanızı da kurmuş olduğunuzdan bu dosyanın

sisteminizdeki dizinler içindeki yerini bilgisayarınızda yapacağınız bir arama ile bulabilirsiniz.

Burada bazı nota adlarının kullanım bilgileri yer almaktadır.

Sizlere bu kitabın yazarının eserlerini çok sevdiği Türk Sanat Müziği’mizin kadın

bestekârlarından biri olan Neveser KÖKDEŞ’in Hüzzam makamındaki "Gül OlsamYa Sünbül Olsam Beni Koklar mısın?" şarkısının başlangıç kısmını örneklemek istedik.

Önce kaynak kodumuzu göreceğiz ve ardından da bu kodun derlenmesi neticesinde elde

edilmiş olan sonucu sizlere sunacağız.

\version "2.14.2"

\include "makam.ly"

<<

\new Staff {

\set Staff.keySignature = #‘((3 . ,BAKIYE) (6 . ,(- KOMA)) (9 . ,(- BAKIYE)))

\relative g’ {

\time 9/8

\tempo 8 = 216

%Aranağme

%fa diyez nota adı: fb

%la bemol nota adı: afb

%si bemol nota adı: bfc

g’8 fb16 g afb8[ fb] g e c d r | d bfc16 c d8[ bfc] g afb fb g r |

\bar ":|"

d16 g g g d[ g g g] d g g g d[ g g g g g ]

d g g g d[ g g g] d g g g d’[ e d c bfc c] |



%Şarkı Başlar:

d4 bfc8[ c] d4 d4 r8 | e4 fb8[( g)] fb16( e d c) d4. |

r4 d8[ e] fb4( e8 d c) | d8([ c]) c([ bfc)] bfc4 c8 d4 |

}

\addlyrics {

Saz - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - -

Gül ol sam ya sün bül ol sam

be ni kok___

lar mı sın a man

}

>>

LilyPond dosyamızın tamamında yer alan kaynak kodları inceledikten sonra bu dosyayı

derlememiz neticesinde elde ettiğimiz sonucu sizlere sunmak istiyorum.

��-

�� -

�- -

�-

� �-

� �� 89�� = 216

�--

�-Saz

�-

� �-

�-

�-

�-

�� -

��-

�-

�-

��-

� �--

�-

3

�--

� �� -

�--

�-

� ��-

��- -

�- -

�-

�-

�-

�-

�-

�-

�-

4

� �--

� �� -

�-

� �--

�-

� �-

�--

�-

�-

�-

�

�� ol

�bül

5

sam

� �� ol

�sam-

�� Gül

�ya

� �sün

�sın

�a��

mı

�� mankok

�ni

� �7 � �be lar

��

Şekil 17.3: İkinci Makam örneği.


17.2 Arap Müziği 105

17.2 Arap Müziği

GNU/LilyPond web sayfasında sadece makam ile ilgili yapılandırma bulunmamaktadır.

Ayrıca, Arabic Music, yani Arap Müziği başlığını taşıyan bir yapıdan da bahsedilmektedir.

Bu web sayfasına ulaşmak için aşağıda linkini verdiğimiz web sayfasına göz atmanızı

öneririm.

http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/notation/arabic-music

Bu noktada da aynen makam.ly örneğinde olduğu gibi kodun başına "içer" anla-

mına gelen "include" komutunu verdikten sonra arabic.ly dosyasının adı yazılmaktadır.

Türk Müziği’nin içinde de arap müziğinden etkiler olduğu için ortak makam adları

kullanılabilmektedir. Aşağıda yine bu sayfada yer alan kısa bir örneği sizlere sunmak

istyorum.

\include "arabic.ly"

\score {

\relative re’ {

\set Staff.extraNatural = ##f

\set Staff.autoBeaming = ##f

\key re \bayati

\time 10/8

re4 re’8 re16 [misb re do] sisb [la sisb do] re4 r8

re16 [misb do re] sisb [do] la [sisb sol8] la [sisb] do [re] misb

fa4 fa16 [misb] misb8. [re16] re8 [misb] re [do] sisb

do4 sisb8 misb16 [re do sisb] la [do sisb la] la4 r8

}

\header {

title = "Semai Muhayer"

composer = "Jamil Bek"

}

}



Şimdi yukarıdaki kodları derlediğimizde elde edecek olduğumuz sonucu görelim.

�� 810� ��

2 � ��

�� 3 � �� Şekil 17.4: Arap Müziği örneği.

Kitabımızın bu bölümünde, GNU/LilyPond yazılımı ile Türk Sanat Müziği notaları

yazmak için kullanabileceğimiz olanaklarla ilgili bilgileri sizlere sunduk. Ayrıca, arap

müziğindeki kullanımdan da bahsettik. Elbette, makamlar sadece Türk Sanat Müziği

değil, Türk Halk Müziği’nde de yer almaktadır. Buradaki perde sistemlerinden bazıları

Türk Halk Müziği notalarını da GNU/LilyPond ile yazmak için kullanılabilir.

Her zaman olduğu gibi, bu kitapta vermiş olduğum linkler sizlere kaynaklık etmek-

tedirler. Daha fazlasını öğrenmek için bu linklerde yazan metinleri dikkatli okumanız

ve anlamaya çalışmanız gerekmektedir. Hatta belki de bu metinleri birden fazla defa

okumak durumunda kalabilirsiniz. Arada bazı detaylar gözden ve dikkatten kaçabilir

çünkü.

Bu kitabın farklı bölümlerinde tekrarladığım gibi, bu bir kullanıcı el kitabı değildir.

Yani sizlere tüm işlemleri adım adım anlatmak amacı güdülmemiştir bu kitapta. Bilinen

nota yazım programlarına karşı, özgür bir alternatifin sunduğu olanaklar anlatılmaktadır

burada. Okuyucunun buradaki bilgilerden faydalanarak, kendilerine sunulan alternatif

çözümler ile ilgili daha detaylı bilgiye ulaşması için çaba sarf etmesi beklenmektedir.


BÖLÜM 18

Farklı Dosyaları Birleştirmek

GNU/LilyPond yazılımı bizlere LATEX dizgi sisteminde olduğu gibi, farklı dosyalar

olarak kaydedilmiş olan LilyPond dosyalarını tek bir dosya içinde birleştirmemize olanak

tanır.

18.1 Parçaları Ayrı Olarak Hazırlamak İşlemi - Aşama 1

Varsayalım bir Solfej kitabı yazmaktasınız. Her bir parçayı ayrı bir dosya adıyla

oluşturdunuz. Birinci parçayı yazdığınız dosyayı Türkçe karakter kullanmadan parca1.lyadıyla; ikinci parçayı parca2.ly adıyla ve üçüncü parçayı da parca3.ly adıyla kaydettiniz.

Önce bu kısa parçaların kaynak kodlarını ve ardından derlenmiş olan notaları sırasıyla

görelim.

18.1.1 Parça 1

\relative c’’{

\time 3/4

\key g \major

\tempo "Parça 1"

g4 b d | g2. | fis8 g a g fis e | d e d c b a | g2. ~ | g4 r2 |

\bar "|." }

107

108 Farklı Dosyaları Birleştirmek

�� 43Parça 1 � ��

Şekil 18.1: Parça 1 Notası.

18.1.2 Parça 2

\relative c’{

\time 2/4

\key d \minor

\tempo "Parça 2"

d4 f | a2 | bes8 a g f | e2 | cis4 e | g2 | a16 bes a g f8 e | d4 r |

\bar "|."

}

� �� 42Parça 2

� � �Şekil 18.2: Parça 2 Notası.

18.1.3 Parça 3

\relative c’{

\time 4/4

\key a \major

\tempo "Parça 3"

a8 a cis cis e e a4 | gis8 a b gis e2 |

b8 b e e gis gis b4 | cis8 b a gis a4 r |

\bar "|."

}


18.2 Parçaları Birleştirme İşlemi - Aşama 2 109

� �� Parça 3��

�� 3

Şekil 18.3: Parça 3 Notası.

18.2 Parçaları Birleştirme İşlemi - Aşama 2

Şimdi ayrı olarak hazırladığımız parçaları sadece \include parametresini kullanarak

birleştireceğiz. Bu ayrı dosyaları ornekler adını vererek yeni oluşturduğumuz bu dizinin

içinde oluşturduk. Bu yüzden komutları buna göre yazmaktayız. Şimdi bu üç dosyayı

birleştirdiğimiz kaynak kodu sunalım.

\include "./ornekler/parca1.ly"



Bu kaynak kodumuzu derlediğimizde elde ettiğimiz sonucu görelim. Böylece, farklı

yapılandırmaya sahip olan notaları tek bir dosyanın içinde birleştirme şansına sahip

olabiliyoruz.

Bu parametrenin yani \include parametresinin bizlere tanıdığı olanaklar hakkında

daha geniş bilgiye sahip olmak için ilgili web sayfasına göz atabilirsiniz. 1

1http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/notation/including-lilypond-files


110 Farklı Dosyaları Birleştirmek

� � � � �� 43Parça 1 � � ��

�� 42Parça 2

� � � ��

� ��Parça 3 ��

� ��3 ��

Şekil 18.4: Tek Dosyada Toplanan 3 Parça.


BÖLÜM 19

SONUÇ ve SON SÖZLER

Bu kitabı yazmaya başladığımda GNU/LilyPond’un sürüm numarası 2.12 idi. Kitabı

bitirdiğimde ise yazılımın web sayfasında kararlı sürüm numarası 2.16.2 idi. GNU/LilyPond’un

oldukça geniş bir gönüllü geliştirici ekibi bulunmaktadır. Yani bu kişiler bu yazılıma ticari

bir gözle değil, imece ruhu ile destek vermektedirler.

LilyPond web sayfasında community, yani camia anlamında bu yazılıma katkı vermiş,

katkı veren kişiler ile ilgili, bu kişilere ulaşım bilgilerini içeren yani sözü özü GNU/LilyPond

camiası ile ilgili her türlü bilgiye ulaşabileceğiniz bir alt web sayfası 1 bulunmaktadır.

Ayrıca, LilyPond News başlığını taşıyan ve düzenli olarak LilyPond Raporu başlığı

altında LilyPond ile ilgili güncel haberleri kullanıcılarına duyuran bir sayfa oluşturulmuştur.2

Yukarıda linkini verdiğim sayfalar aracılığı ile ve ayrıca LilyPond web sayfasını iyice

inceleyerek pek çok bilgiye ulaşabilme şansınız bulunmaktadır. GNU/LilyPond web

sayfasının adresini bir kez daha verelim:

http://www.lilypond.org/

1http://lilypond.org/website/community.html2http://news.lilynet.net/

111

112 SONUÇ ve SON SÖZLER

Kitabımın başında belirttiklerimi kapanış bölmesinde yeniden hatırlatmak istiyorum.

Sabır, sebat ve azimle başarılamayacak hiç bir zorluk bulunmamaktadır. Gerek Linux

kullanmak, gerek ise GNU/LilyPond kullanmak için, içinizdeMERAK var ise, merakınızı

giderme isteğiniz size ihtiyacınız olan sabrı da, azmi de sağlayacaktır. Bıkmadan, yılmadan

ve karşınıza çıkan güçlükleri yenmek için aklınızı kullandığınızda başarmaya başladığınızı

göreceksiniz.

Bu kitabın okuyuculara faydalı olacağını umuyorum. Nota yazma yazılımları boyutunda

alternatif çözümler arayan kişilerin merakını bir nebze olsun giderebildiğimi ummak

istiyorum.

Tüm meraklı okuyuculara özgür yazılımlarla dolu bir ömür diliyorum.


Kaynakça

[1] http://en.wikipedia.org/wiki/TeX

[2] http://en.wikipedia.org/wiki/Leslie_Lamport

[3] http://ftp.ntua.gr/mirror/ctan/macros/musixtex/README

[4] http://en.wikipedia.org/wiki/MusiXTeX

[5] http://lilypond.org/doc/v2.14/Documentation/essay/

the-lilypond-story

[6] http://lilypond.org/gpl.html

[7] http://lilypond.org/manuals.html

113

Prof. Server ACİM - Özgeçmiş

22 Nisan 1961 yılında İstanbul’da doğan Server ACİM, Harbiye İlkokulu ve Şişli

Ortaokulu’nda aldığı temel eğitimin ardından 1978 yılında, Mimar Sinan Güzel Sanatlar

Üniversitesi Devlet Konservatuvarı’nın önce Kontrbas alanında ve 1980 yılında da Kom-

posizyon ve Orkestra Şefliği Ana Sanat Dalı’nda almaya başladığı eğitimi 1990 yılında

tamamladıktan sonra, aynı okulda Yüksek Lisans ve Sanatta Yeterlik eğitimini tamamla-

mıştır. Bu süreçte, Kompozisyon eğitimini on yıl boyunca Prof. İlhan USMANBAŞ’tan

alan besteci, Lisansüstü eğitiminde ise Prof. Cengiz TANÇ’ın öğrencisi olmuştur.

Beste çalışmalarına oyun müzikleri, televizyon müzikleri, oda müziği eserleri, orkestra

eserleri üreterek devam etmekte olan besteci, akademik kariyerini sırasıyla mezun olduğu

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi - Devlet Konservatuvarı, Yıldız Teknik Üniver-

sitesi - Sanat ve Tasarım Fakültesi ve Malatya - İnönü Üniversitesi’ndeki farklı müzik

bölümlerinde çalışarak sürdürmüştür. Şu anda Malatya - İnönü Üniversitesi Devlet Kon-

servatuvarı’nda Kompozisyon ve Orkesta Şefliği alanında Profesör ünvanıyla çalışmakta

olup aynı zamanda Devlet Konservatuvarı Müdürlüğü görevini sürdürmektedir.

ISBN: 978-975-8573-16-5

Documents

GNU/LilyPond - Ozgur Bir Nota Yazma Programi4.3.2 PARDUSveToplulukYapıları Pardus’un yayılması ve daha geniş bireyler ve kurumlar tarafından kullanılmasını desteklemek amacıyla