112
GOED GROEN IS GOUD WAARD VERKENNING VAN DE TOEGEVOEGDE WAARDE VAN GROENBLAUWE NETWERKEN VOOR DE STAD, CASE ZWOLLE College van Rijksadviseurs

GOED GROEN IS GOUD WAARD

  • Upload
    lamdat

  • View
    243

  • Download
    7

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: GOED GROEN IS GOUD WAARD

GOED GROEN IS GOUD WAARDVERKENNING VAN DE TOEGEVOEGDE WAARDEVAN GROENBLAUWE NETWERKEN VOOR DE STAD, CASE ZWOLLE

College van Rijksadviseurs

Page 2: GOED GROEN IS GOUD WAARD

2

Page 3: GOED GROEN IS GOUD WAARD

3

College van Rijksadviseurs

Een park is nooit alleen maar een park. Groene ruimte in steden dient veel meer doelen en draagt bij aan bijvoorbeeld de luchtkwaliteit, de kwaliteit van de woonomgeving en aan waterberging. Hoewel deze verschillende functies van groene ruimte in veel steden breed erkend worden, worden de groene ruimtes zelden ontworpen met die functies als uitgangspunt. De functionele waarden blijven onvoldoende onderkend en daardoor ondergewaardeerd. Deze zogenaamde ‘Ecosysteemdiensten’ worden in deze studie juist wel meegenomen in het ontwerpdenken.

We hebben onderzocht op welke manier het vele groen in de stad Zwolle ingezet kan worden als effectief groen-blauw netwerk. Daarbij is de zogenaamde TEEB stad tool gebruikt. TEEB staat voor The Economics of Ecosystems and Biodiversity. De tool biedt de mogelijkheid om in een vroeg stadium van een project economische kengetallen aan het ontwerp voor groene ruimte te koppelen. Dit is gebeurd in drie verschillende ontwerpmodellen voor de stad Zwolle, waarbij maximalisatie van het aantal geboden ecosysteemdiensten de inzet is.

In elk ontwerpmodel is sprake van een licht stijgende hoeveelheid groen in oppervlakte, het is echter vooral de kwaliteit van het groen die fors toeneemt. Veel van het bestaande groen heeft weinig waarde voor het ecologische netwerk. Door het groen te diversificeren in soortenrijkdom, te verrijken en slim te koppelen, waterstromen te verbinden, fietspaden in het profiel op te nemen, ontsluiten we maximale waarden van het groen. In de ontwerpmodellen voor de stad Zwolle zien we kans om met de groenblauwe infrastructuur een veelheid aan beleidsdossiers te bedienen en daarbij een positieve bijdrage te leveren aan de agenda van Zwolle.

GOED GROEN IS GOUD WAARD

Op de pagina hiernaast staat een verbeelding van de programmatische koppeling die kan worden gemaakt tussen verschillende ecosysteemdiensten en de stedelijke agenda om tot een ruimtelijke meerwaarde te komen. Beeld: De Urbanisten

Page 4: GOED GROEN IS GOUD WAARD

4

Page 5: GOED GROEN IS GOUD WAARD

5

INHOUD

InleidingHerwaardering van de openbare ruimte

Agenda voor ZwolleKlimaatadaptatie, waterveiligheid, gezondheid en stedelijke groei

De waarde van groenblauwe netwerkenEcosysteemdiensten, een kwalitatief kader

Kwalitatieve weging van het groenblauwe netwerk van ZwolleToepassing van ecosysteemdiensten als beoordelingskader

Drie groenblauwe ontwerpmodellen

Model 1 - Zwolle Superspons

Model 2 - Singelstad Zwolle

Model 3 - Zwolle Randmeren

Kwantitatief vergelijk van de ontwerpmodellenDe baten op een rij

Hoe van Groen Goud te makenAanbevelingen voor vervolgFeedback op ANK en TEEB

Bijlagen

06

08

22

26

40

42

58

72

86

90

92

1

2

3

4

5

6

7

Page 6: GOED GROEN IS GOUD WAARD

6

In steeds meer steden wordt gezocht naar een nieuwe, meer complete invulling van de groene ruimte in de stad. Naast de directe gebruikswaarde en esthetiek, kan de groene ruimte bijdragen aan tal van andere waarden: verbetering van de luchtkwaliteit, verhoging van vastgoedwaarde, meer waterberging en een hogere volksgezondheid, om er enkele te noemen. Deze zogenaamde ecosysteemdiensten van de groene ruimte in steden dragen bij aan het welzijn van de stedeling en aan de stedelijke economie (van der Heijde & Ruijs 2010).

Hoewel groene ruimte in potentie talloze functies vervult en aan velerlei diensten invulling geeft, is die ruimte maar zelden ontworpen om die functies ten volle te benutten. Deze andere waarden van groen worden te weinig onderkend en blijven daardoor ondergewaardeerd in het stedelijk ontwerp.

De lijst van voorbeelden van steden die werkelijk meerdere functies in de groene ruimte combineren, is daarom kort. Zo zijn de Zweedse steden Stockholm met Hammarby Sjöstadt1 en Malmö met Bo012 nog steeds koplopers, hoewel deze plannen uit de jaren 1990 stammen. In het ontwerp voor de twee stadswijken wordt op fraaie wijze een combinatie gemaakt tussen stromen van water, energie, afval en recreatie. Verder zien we wel dat in bijvoorbeeld Manchester3, Barcelona4 en Rotterdam5 geprobeerd wordt om via het klimaatbeleid meer uit de groene ruimte te halen. Tot een werkelijke herziening van de groene ruimte vanuit een nieuw perspectief komt het echter zelden – zelfs niet in de steden waar veel aandacht voor de groene ruimte is.

Vermoed wordt dat het gebrek aan een eenduidige kwantificatie van de ‘andere’ waarden van het groen daar mede de oorzaak van is. Bedrijven en investeerders hebben belangstelling voor groen in steden, maar er is meer economische onderbouwing nodig om tot concrete investeringen te komen (Holger 2015). In de strijd om de beperkte ruimte in steden zijn duidelijke economische argumenten nodig die de noodzaak voor een meer radicale vergroening van onze directe leefomgeving onderschrijven.

“Goed groen is goud waard” stelt een herwaardering voor van de groene ruimte in de stad als infrastructuur. Daarbij willen we de traditionele waarde van groene ruimte als decor en functionele ruimte voor activiteiten, combineren met de zogenaamde ecosysteemdiensten en daar economische waarden aan toekennen.

INLEIDING1 Herwaarderingvan de openbare ruimte

Page 7: GOED GROEN IS GOUD WAARD

7

Onze steden hebben in toenemende mate te kampen met te veel of te weinig water (een vaak beide in verschillende seizoenen), slechte luchtkwaliteit, opwarming en overmatige druk op natuurlijke bronnen met hoge kosten als gevolg. Ecosysteemdiensten kunnen hierin een ondersteunende rol spelen en deze nadelige effecten verzachten, neutraliseren of zelfs helpen voorkomen. De stedelijke groene ruimte speelt hier een hoofdrol in het aanbieden van de benodigde ecosysteemdiensten. Niet alleen als een neutrale onderlegger voor het welzijn van de stedeling, maar ook als kwantificeerbare middel in de stedelijke economie. Daarom stellen we voor om economische waarden aan de groene infrastructuur toe te kennen en ze maximaal vanuit die waarde te herontwerpen als stedelijke openbare ruimte.

Wij menen, dat met andere ontwerpmodellen voor de groene ruimte toekomstige kosten kunnen worden vermeden en extra welvaartseffecten gegenereerd. Om die stelling van getallen te voorzien hebben we de theoretische opbrengsten van drie verschillende ruimtelijke ontwerpen kwantitatief getest en in beeld gebracht voor de stad Zwolle.

Om de waarde van groen inzichtelijk en berekenbaar te maken hebben we gebruik gemaakt van de Atlas Natuurlijk Kapitaal (ANK6, Ministerie I&M, vanaf 2013 in ontwikkeling) en het rekenmodel TEEB.stad7 (Ministerie EZ, vanaf 2013 in ontwikkeling). Daarbij is naast groen ook blauw (water) meegenomen in de ontwerpmodellen omdat ze tezamen een productief netwerk vormen. Nadat het reeds aanwezige groenblauwe netwerk in Zwolle precies in beeld is gebracht hebben we de bestaande situatie kwalitatief beoordeeld (‘expert judgement’) op de geboden ecosysteemdiensten. Hiervoor maakten we gebruik van de door ANK aangereikte categorieën.

In drie ontwerpmodellen hebben we vervolgens de ecosysteemdiensten toegevoegd aan de kaart van Zwolle. De drie modellen representeren telkens een ander dragend ruimtelijk principe. Ieder model vormt ook op een eigen manier een groenblauwe infrastructuur voor vier hoofdpunten uit de ontwikkelings-agenda van Zwolle

zoals we deze hebben gedestilleerd uit het Structuurplan 2020 voor de stad8. Voor ieder model hebben we middels een aantal leidende ruimtelijke principes de ecosysteemdiensten getracht te maximaliseren.

De theoretische opbrengst van de ontwerpmodellen is berekend met TEEB.stad. Via de hectaren getransformeerde oppervlakken hebben we in TEEB.stad de maatschappelijke baten omgerekend naar euro’s.Daarbij is berekend hoeveel hectaren van de stad worden voorzien van een rijker groenblauw netwerk. Deze hectaren worden getransformeerd van harde oppervlakken (grijs) en schrale vormen van groen (vaalgroen) naar groentypen met hogere kwaliteit (donkergroen) in termen van ecosysteemdiensten. Kwalitatief zijn de ontwerpen geduid in ruimtelijke principes middels ontworpen doorsneden, kwantitatief zijn de getransformeerde hectaren grondgebruik omgezet in maatschappelijke baten met het rekenmodel TEEB.stad en in deelkaarten gekoppeld aan de ontwikkelings-agenda van Zwolle.

LeeswijzerIn het volgende hoofdstuk benoemen we de hoofdpunten van de ‘Agenda van Zwolle’, die uit literatuurstudie en gesprekken met de gemeente zijn samengesteld. Deze agenda vormt de basis voor de drie ontwerpvarianten die in hoofdstuk vijf worden uiteengezet. Alvorens dit te doen beschrijven we het vertrekpunt. Dat is tweeledig: het theoretisch kader en de praktijkcase Zwolle. In hoofdstuk drie zetten we de waarde van het groenblauwe netwerk volgens het theoretisch kader van de Atlas Natuurlijk Kapitaal (ANK) uiteen. In hoofdstuk vier analyseren we de aanwezige groene ruimte in de stad Zwolle en wegen de waarde van die groene ruimte volgens de kwalificaties van ANK. In hoofdstuk vijf beschrijven we drie ontwerpmodellen en ‘scoren’ de verschillende aspecten van ieder model op maatschappelijke baten volgens de TEEB.stad-systematiek. In hoofdstuk zes zetten we de verschillende opbrengsten van de drie modellen naast elkaar en reflecteren op de gehanteerde rekenmethodiek. Tot slot geven we in hoofdstuk zeven een reflectie op dit gehele ontwerpend onderzoek en doen aanbevelingen voor vervolg.

Voetnoten:1. http://www.groenblauwenetwerken.com/projects/hammarby-sjostad-stockholm-sweden/2. http://www.groenblauwenetwerken.com/projects/bo01-city-of-tomorrow-malmo-sweden/3. http://www.greeninfrastructurenw.co.uk/resources/1547.058_Final_Report_September_2008.pdf4. http://w110.bcn.cat/MediAmbient/Continguts/Documents/Documentacio/BCN2020_GreenInfraestructureBiodiversityPlan.pdf 5. http://www.rotterdamclimateinitiative.nl/documents/Documenten/RCI-RAS-2013-NL-LR.pdf 6. http://www.atlasnatuurlijkkapitaal.nl/web/ank/natuurlijk-kapitaal 7. http://www.teebstad.nl/ 8. https://www.zwolle.nl/sites/default/files/structuurplan_2020.pdf

Page 8: GOED GROEN IS GOUD WAARD

8

Zwolle, 1557 (bron: Stedelijk Museum Zwolle)

2 Het doel van de ontwerpstudie is om te onderzoeken hoe een maximalisatie van groenblauwe netwerken in steden meerdere doelstellingen tegelijk kan dienen.

Daarom is het goed om te starten met te onderzoeken wat die doelstellingen voor Zwolle kunnen zijn. We hebben dit de ‘Agenda voor Zwolle’ genoemd. Het betreft hier geen officieel beleidsdocument. De Agenda voor Zwolle bevat de opgaven en de ambities van de stad Zwolle zoals we die uit verschillende beleidsdocumenten en gesprekken met de gemeente hebben gedestilleerd.

De Agenda voor Zwolle is opgebouwd uit vier hoofdpunten: Stedelijke groei en urbanisatie, de gezonde stad, kansen voor klimaatadaptatie en maatregelen voor het vergroten van de waterveiligheid.

AGENDAVOOR ZWOLLE

Page 9: GOED GROEN IS GOUD WAARD

9

Stadssilhouet Zwolle vanaf de Assendorperlure eind 16e eeuw (bron: Stedelijk Museum Zwolle)

Stedelijke groei

Zwolle is al in de Middeleeuwen ontstaan op een dekzandrug tussen de IJssel en de Overijsselse Vecht. Hier was een hoger gelegen en bewoonbare plek in het verder moerassige landschap. Zo’n plek werd destijds een ‘suol’ genoemd en lijkt de oorsprong van de naam van de stad te verklaren. De zandrug is nog altijd zichtbaar in de hoogteverschillen in de stad. Zwolle kreeg in 1230 stadsrechten en is één van de Hanzesteden. Zoals meerdere oude Nederlandse steden heeft Zwolle een zeer compact historisch centrum. Interessant in Zwolle is dat de vestingwallen nog steeds volledig afleesbaar zijn in de vorm van de singel die om het stadscentrum loopt.

Naast deze landschappelijke inbedding is de urbanisatie rond het centrum kenmerkend. Met name in de periode na de oorlog is de stad flink gegroeid. In de tijd tussen 1950 en 1972 volgden de stadsplannen elkaar in vrij hoog tempo op, met aardig uiteenlopende groeiambities.

Constante is dat Zwolle in de loop van de jaren is blijven groeien en dat nog steeds doet. De toekomstverwachtingen zijn, met een bijstelling vanwege de crisis, stabiel stijgend met gemiddeld 450 nieuwe woningen per jaar tot 2030. In het laatste structuurplan uit 2008 zijn verschillende zoeklocaties voor nieuwbouw op de kaart getekend en wordt er nadrukkelijk ingezet op verdere verdichting van het stedelijk weefsel, vooral rondom en in nabijheid van het historisch centrum. Ten opzichte van de regio is Zwolle een stevige en complete economische kern die verder wordt versterkt.

De verstedelijking kan gebruikt worden om het groenblauwe netwerk vorm te geven en het netwerk biedt een aantrekkelijke mogelijkheid om stedelijke milieus te differentiëren.

Prognose bevolkingsgroei tussen 2008 en 2025(bron: gemeente Zwolle)

Bevolkingsgroei vanaf 1900

Page 10: GOED GROEN IS GOUD WAARD

10

Uitbreidingsplan Dudok, 1950 78.000 inwoners in 2000

Structuurplan Openbare Werken, 1967 225.000 inwoners in 2000

1200

1350

1500

1650

1900

1950

1980

2010De stedelijke ontwikkeling van Zwolle sinds 1200. Bron: Atlas van de verstedelijking van Nederland, 2014,http://cultureelerfgoed.nl/publicaties/atlas-van-de-verstedelijking-in-nederland

Page 11: GOED GROEN IS GOUD WAARD

11

Structuurplan Gemeente Zwolle, 2008 +6.000 woningen tot 2020

Bron: Structuurplan Zwolle, https://www.zwolle.nl/sites/default/files/structuurplan_2020.pdf

Page 12: GOED GROEN IS GOUD WAARD

12

De gezonde stad

Steden zijn plaatsen van creativiteit, innovatie en uitwisseling. De dichtheid aan mensen heeft als keerzijde dat er eveneens vaak sprake is van congestie en slechte gewoontes. Steden zijn eveneens plaatsen van verkeershinder, milieuoverlast en ongezonde leefstijlen.

Ongezonde leefstijlen worden in Zwolle actief bestreden in het programma “Gezonde stad Zwolle” waarbij kinderen met overgewicht of dreigend overgewicht worden geholpen meer te bewegen en gezonder te eten. Dit programma is onderdeel van een landelijk Convenant Gezond Gewicht, waarbinnen Zwolle in 2006 de eerste gemeente was die zich hierbij aansloot (de zogenaamde JOGG gemeenten). Interessant aan dit convenant is dat de aanpak van overgewicht breder wordt getrokken dan alleen het voedingsgedeelte.

Het gaat met deze aanpak ook over bewegen en de mogelijkheden die de leefomgeving hiervoor biedt. Zijn er bijvoorbeeld genoeg speelveldjes? Zijn er genoeg goede fietspaden, die uitnodigend en veilig genoeg zijn? Het programma is inmiddels verder uitgebouwd en beperkt zich niet alleen meer tot jongeren, maar spreekt ook andere doelgroepen aan.

Zwolle zet in het kader van het programma ‘jongeren op gezond gewicht’ (JOGG) in op een gezonde speel- en leefomgeving

Wethouder René de Heer neemt de prijs ‘Zwolle Fietsstad 2014’ in ontvangst namens de Fietsersbond.

In deze factsheet vindt u een overzicht van de

belangrijkste resultaten van het ChecKid onderzoek

2012. Verspreid over heel Zwolle hebben 38 basis­

scholen hun medewerking verleend aan het onder­

zoek. Van ruim 9.600 kinderen zijn lengte, gewicht

en middelomtrek gemeten (93% van alle basisschool­

kinderen in Zwolle) en 6.053 ouders hebben een

oudervragenlijst ingevuld. Ook is door 3.328 kinderen

uit groep 6, 7 en 8 een vragenlijst ingevuld.

De gegevens van alle kinderen van wie zowel een

lichamelijk meting als een ingevulde oudervragenlijst

van beschikbaar was, zijn meegenomen in de resulta­

ten. Dit zijn in totaal 5.849 kinderen.

a C H t e r G r O n D K e n M e r K e nVan deze 5.849 kinderen is 50,3% jongen en

49,7% meisje.

V r a G e n l I J s t e nVan alle ouders met schoolgaande kinderen in

Zwolle heeft 61% een vragenlijst over het gedrag

(eten en bewegen) en de leefomgeving van hun

kinderen ingevuld. De belangrijkste uitkomsten

worden hieronder weergegeven.

O n t B I J t , G r O e n t e e n F r u I t e t e nDagelijks ontbijten en elke dag groente en

fruit eten zijn gedragingen die bijdragen aan

een gezonde leefstijl.

Het is belangrijk om elke dag te ontbijten, zeker voor

kinderen. Kinderen hebben de energie die een gezond

ontbijt levert hard nodig: ze zijn immers in de groei.

Ook eten kinderen die niet ontbijten vaker later op

de dag ongezonde tussendoortjes.

ChecKid ChecKid is een grootschalig leefstijlonderzoek onder basisschoolleerlingen in Zwolle. Het brengt (on)gezond gedrag, leefstijl en de leefomgeving van kinderen in Zwolle in kaart. ChecKid werd in 2012 voor de derde keer uitgevoerd, na eerdere onderzoeken in 2006 en 2009.

d e e l n e m e n d e j o n g e n s e n m e i s j e s

jongen 2940 50,3%

meisje 2909 49,7%

totaal 5849 100,0%

De spreiding van kinderen over groep 1 tot en met

8 is gelijkmatig over de 38 deelnemende basis­

scholen aan ChecKid verdeeld, en de gemiddelde

leeftijd is 8,0 jaar.

uit het ChecKid onderzoek 2012 blijkt dat 97,0% van

de kinderen in Zwolle dagelijks ontbijt.

d a g e l i j k s o n t b i j te n p e r s c h o o l w e e k

n i e t d a g e l i j k s o n t b i j te n p e r s c h o o l w e e k

97,0% 3,0%

De meerderheid van de kinderen in Zwolle eet elke

dag groente.

Het Voedingscentrum beveelt aan om elke dag 2 stuks

fruit te eten. slechts 31% van de kinderen in Zwolle eet

elke dag 2 stuks fruit.

d a g e l i j k s m i n i m a a l 2 s t u k s f r u i t e te n p e r s c h o o l w e e k

n i e t d a g e l i j k s m i n i m a a l 2 s t u k s f r u i t e te n p e r s c h o o l w e e k

31,0% 69,0%

m e e r d a n e e n u u r p e r d a g b u i te n s p e l e n

l i d v a n 1 o f m e e r s p o r t ­v e r e n i g i n g e n

31,0% 82,7%

m e e r d a n 2 u p e r d a g t v k i j k e n

m e e r d a n 2 u p e r d a g c o m p u te r e n

m e e r d a n 2 u p e r d a g s p e l ­c o m p u te r e n

m e e r d a n 2 u p e r d a g s c h e r m t i j d

5,9% 0,9% 1,4% 38,1%

d a g e l i j k s g r o e n te e te n p e r s c h o o l w e e k

n i e t d a g e l i j k s g r o e n te e te n p e r s c h o o l w e e k

63,6% 36,4%

2 te l e ­v i s i e s

m e e r d a n 2 te l e v i ­s i e s

2 c o m ­p u te r s

m e e r d a n 2 c o m ­p u te r s

2 s p e l ­c o m p u ­te r s

m e e r d a n 2 s p e l ­c o m p u ­te r s

45,0% 19,9% 34,6% 27,1% 21,0% 23,1%

B e W e G e n e n s P O r t e nIn ChecKid is het thema bewegen gemeten door te

vragen naar buitenspelen en sporten. De aanbeveling

voor kinderen is dat zij minstens 60 minuten per dag

buitenspelen. Het gemiddeld aantal minuten buiten­

spelen in 2012 in Zwolle ligt daaronder: 51,5 minuten

per dag.

In Zwolle speelt ruim twee derde van de kinderen

minder dan de aanbevolen 60 minuten per dag

buiten. ruim 80% van de kinderen is daarentegen

lid van tenminste 1 sportvereniging, waarbij de

meeste kinderen aan zwemmen doen (25,5%) en/of

aan voetbal (23,4%).

t e l e V I s I e e n ( s P e l ) C O M P u t e rInactiviteit heeft invloed op de energiebalans bij

kinderen. Het aantal uren dat kinderen zittend door­

brengen is de laatste decennia enorm toegenomen.

De aanbeveling is dan ook om televisie kijken en/of

(spel)computeren bij kinderen te beperken tot maxi­

maal 2 uur per dag.

De meeste kinderen kijken niet meer dan 2 uur per

dag televisie, en (spel)computeren niet meer dan

2 uur per dag. Wanneer de tijd doorgebracht voor de

televisie of achter de (spel)computer bij elkaar wordt

opgeteld zien we dat ruim 38% van de kinderen in

Zwolle meer dan 2 uur per dag achter de televisie,

computer en/of spelcomputer doorbrengt.

Aantal televisies, computers en

spelcomputers per huishouden

In 2012 hebben bijna alle kinderen in Zwolle thuis

tenminste 1 televisie (99,1%). Ook heeft bijna ieder­

een (99,8%) tenminste 1 computer, waarbij in meer

dan de helft van de huishoudens meerdere computers

aanwezig zijn (61,7%). In 44,1% van de huishoudens

zijn 2 of meer spelcomputers aanwezig.

Page 13: GOED GROEN IS GOUD WAARD

13

Geluidscontouren van verkeer in Zwolle (bron: PBL)

NO2 uitstoot van verkeer in Zwolle (bron: ANK)

Fijnstof van verkeer in Zwolle (bron: PBL)

De link met het versterken van een groenblauw netwerk ligt erg voor de hand. Enerzijds zijn combinaties mogelijk van het groenblauw netwerk met sport en spelvoorzieningen, een goed fietspadennetwerk en de locaties van scholen. Anderzijds kan intensivering van een groenblauw netwerk voor Zwolle gericht zijn op het verminderen van de negatieve effecten van de hoofd verkeersinfrastructuur, zoals het afvangen van schadelijke stoffen en verminderen van geluidhinder.

Een relevant fenomeen in dat opzicht is de A28 die midden door de stad loopt. De ligging maakt de binnenstad van Zwolle verassend goed bereikbaar vanaf de snelweg, maar hiervoor wordt een prijs betaald in de vorm van geluidshinder en een hoge concentratie fijnstof, stikstof en andere schadelijke emissies, op plekken in de stad waar de meeste mensen wonen. Op landelijke schaal gezien is dit niet de meest vervuilende weginfrastructuur, maar de dominante positie in relatief kwetsbaar stedelijk gebied mag niet weg gerelativeerd worden.

Page 14: GOED GROEN IS GOUD WAARD

14

Klimaatadaptatie

In toenemende mate hebben steden te maken met overlast veroorzaakt door hevige regenbuien, langere droogte en -in mindere mate- hittestress. Vaak is dit een direct veroorzaakt door de ruimtelijke inrichting van de stad. Veel verharding zorgt ervoor dat het water niet goed weg kan bij hevige buien. Tegelijkertijd zorgt de afvoer van het water uit de stad door het riool, juist weer voor een tekort aan water in periodes wanneer er (te) weinig regen valt. Bovendien warmt de stad extra op bij hoge temperature en houdt deze de warmte ook langer vast.

De problemen zijn schade door wateroverlast, paalrot door dalend grondwater (en verzakking van oude op houten palen gefundeerde huizen) en een toename van zorgkosten en productiviteitsverlies door opwarming. In Zwolle zijn deze problemen nog niet erg groot, maar evenzo goed dienen ze zich aan.

Op de ‘WOLK-kaart’ van TAUW is een fictieve bui van 60 mm op de stad losgelaten en vervolgens gemodelleerd waar de wateroverlast gaat ontstaan. Ook door TAUW is in beeld gebracht waar de opwarming van de stad plaats vindt tijdens een fictieve hittegolf. Het verschil tussen de meest warme en meest koele plek in de stad bedraagt al gauw 6 tot 8 graden Celcius. Opvallend is dat de plaatsen waar de meeste wateroverlast optreedt, ook de plaatsen zijn waar de opwarming het grootst is: rondom het spoor, de A28 westzijde en de industrieterreinen in de stad.

Een klimaatadaptieve stad beweegt mee met natuurlijke fenomenen. Om dit te doen is het handig om gebruik te maken van de aanwezige natuurlijke condities die daarbij kunnen helpen. In Zwolle zijn die overwegend gunstig. De stad is gesticht op hoger gelegen gronden te midden van lager gelegen gebied, omgeven door rivieren. Hier komen drie landschappen samen, met ieder hun eigenschappen. De venige grond is vruchtbaar en laat water goed door, de rivierklei is vruchtbaar en houdt het water vast, de zandige gronden zijn schraal en laten het water zeer goed door.

Topografie regio Zwolle (bron: Actueel Hoogtebestand Nederland)

IJSSELMEERPOLDER

ZWOLE

VELUWESALLANDSEHEUVELRUG

POLDERMASTENBROEK

Page 15: GOED GROEN IS GOUD WAARD

15

‘WOLK-kaart’ van TAUW toont de locaties in de stad waar wateroverlast zal gaan ontstaan bij een regenbui van 60 mm

Potentiële accumulatie water op straat (mm)

Hattem

Kampen

Oldebroek

Kampen

Dalfsen

Dalfsen

Raalte

Opdrachtgever

Project

Onderdeel

Schaal

Formaat

DatumGet.Gec.

StatusProjectnummer Tekeningnummer

Postbus 16805602 BR EindhovenTelefoon (040) 232 55 50Fax (040) 232 55 75

Gemeente Zwolle

Hittestess in beeld

Zwolle AssendorpLokale temperatuursverschillen tijdens hittegolf

A2

13/09/16PWAGIS

CONCEPT1218722 1

Variatie lokale temperatuur in Zwolle gedurende een hittegolf omstreeks 15:00 uur

Hittestress in beeld

Gemeentegrenzen

Bebouwing (BAG)

Relatieve temperatuurveel koeler

koeler

iets koeler

als open veld buitengebied

warmer

veel warmer

Topografie (Top10NL)

´0 1,000 2,000 m

1:20000

1218722_10001E.MXDKaart met modellering van een fictieve hittegolf toont de variatie van lokale opwarming in Zwolle (bron: Tauw)

Page 16: GOED GROEN IS GOUD WAARD

16

Potentiële infiltratiecapaciteit in de ondergrond(oorspronkelijke bron: ANK, bewerking De Urbanisten)

In Zwolle komen drie landschapstypen samen (beeld: De Urbanisten)

LEGENDA

ZANDGEBIEDEN

Dekzandvlakte en ruggen

Dijken

Agrarisch cultuurlandschap_ Essenlandschap _ Oude Hoevenlandschap Maten- en Flierenlandschap

Beekdalen

Kanaaldorpen

VEENGEBIEDEN + ZUIDERZEEGEBIED

Zeekleigebied en randmeren.

Lagveengebieden ( in cultuur gebracht )

RIVIERGEBIEDEN

Rivier en uiterwaarden

Oevervallen_grof zand

Komgronden_klei

Regenwater kan in Zwolle relatief makkelijk in de ondergrond infiltreren en op andere locaties wordt het water juist weer goed vastgehouden waardoor droogte minder problematisch zou hoeven zijn. Het ‘ontharden’ van de stad en het optimaliseren van infiltratiemogelijkheden door vergroting van de ‘sponsfunctie’ zou in Zwolle al een stevige bijdrage kunnen leveren aan bestrijding van regenwateroverlast, droogte en opwarming. Een intensivering van het groenblauw netwerk kan de stad beter laten meebewegen met klimaatverandering.

ZANDGEBIEDEN

Dekzandvlakte en ruggen

Dijken

Agrarisch cultuurlandschap_ Essenlandschap _ Oude Hoevenlandschap Maten- en Flierenlandschap

Beekdalen

Kanaaldorpen

VEENGEBIEDEN + ZUIDERZEEGEBIED

Zeekleigebied en randmeren.

Lagveengebieden ( in cultuur gebracht )

RIVIERGEBIEDEN

Rivier en uiterwaarden

Oevervallen_grof zand

Komgronden_klei

Page 17: GOED GROEN IS GOUD WAARD

17

Waterveiligheid

In het Nationale Deltaprogramma staan vrijwel alle rivierdijken in Nederland op de agenda. Na decennia van focus op de bescherming van Nederland tegen het wassende water van de Noordzee, blijkt nu dat de grootste dreiging via de ‘achterdeur’ komt (met name omdat de ‘voordeur’ inmiddels wel erg goed beschermd is). Zo ook de bescherming tegen hoogwater in de IJssel en in iets mindere mate de Vecht. Het programma ‘Ruimte voor de rivier’ is volop in uitvoering rondom de IJssel en voor de Vecht zijn diverse ingrepen in voorbereiding. Ook de dijken rondom beide rivieren zullen worden versterkt, waarbij de faalkans verder zal worden verkleind. De relatie tussen Zwolle en de IJssel is volledig gecontroleerd middels dijken en sluizen. De relatie met de Vecht is open via het Zwarte water dat in direct contact staat met de singel rondom de binnenstad. De singel wordt omgeven door een regionale kering, waardoor de Zwolse binnenstad als het ware buitendijks ligt. Via de singel wordt water uit het Sallandse achterland afgevoerd naar Zwarte water, Vecht en het Ijsselmeer. Het water uit het Sallandse achterland wordt dus afgevoerd, dwars door de binnenstad.

Maatregelen ‘Ruimte voor de Rivier’ De IJssel(Bron: Deltaprogramma Rivieren) ‘Ruimte voor de Rivier’ in uivoering

waterdiepte

0.20.51.01.41.82.22.53.03.4> 3.8

Het cumulatieve overstromingsbeeld bij dijkdoorbraken in dijkring 53, waar het merendeel van de stad Zwolle ligt.(Bron: Lizard model Neelen & Schuurmans / ber. tbv. VNK2)

Page 18: GOED GROEN IS GOUD WAARD

18

De Zwolse binnenstad is een mogelijke ‘bottleneck’ in het regionale watersysteem bij zeer extreme weersomstandigheden

+

=

afvoer

afvoer

storm

storm

Bron: Gemeente Zwolle

De Zwolse binnenstad vormt een flessenhals tussen een waaier aan waterlopen die uit het Sallandse achterland de stad binnenkomen en het water van de Vecht. De Vecht mondt uit in het IJsselmeer. Als het hier stormt vanuit het westen, dan stuwt het water hier hoog op richting de monding van de IJssel en de Vecht. Rondom de IJssel worden hiervoor ruimte voor de rivier maatregelen getroffen en bij Kampen worden de waterkeringen versterkt. Naar de Vecht toe kan dan de Balgstuw worden gesloten waardoor het opstuwende water van het IJsselmeer hier niet meer verder landinwaarts kan.

De afvoer van de Vecht gaat echter door, waardoor ook hier de waterstand stijgt. Hiervoor staan ook maatregelen gepland aan de Vecht, zowel ruimte voor de rivier als dijkversterking. Vanaf een kritieke waterstand (momenteel vastgesteld op +1,6 meter NAP9) sluit de kering net ten noorden van de Zwolse binnenstad die de singel verbindt met de Vecht via het Zwarte water.

Op dat moment kan het water van de Sallandse wetering nergens meer heen. Het is dan een kwestie van tijd totdat de waterstand in het centrum van Zwolle zo hoog is, dat de regionale keringen hier niet meer voldoen10. Omdat het centrum van Zwolle hoger gelegen is dan zijn omgeving, kan op enig moment het water de dieper gelegen omgeving instromen. En anders dan bij de stichting van de stad is dat gebied inmiddels flink bebouwd, aan alle kanten.

Voetnoten:9. Mogelijk wordt deze waterstand in de toekomst verhoogd naar +2,6 meter NAP (een zogenaamde ontwerpwaterstand die dient als uitgangspunt bij toekomstige maatregelen). Vooralsnog wordt bij de gemeente Zwolle uitgegaan van de huidige kritieke waterstand van +1,6 meter NAP (bron: gesprekken gemeente Zwolle)10. Dit geschetste scenario betreft een tamelijk extreme samenloop van weersomstandigheden

Page 19: GOED GROEN IS GOUD WAARD

19

balgstuw

IJssel

Zwolle

Sallandse Wetering

Vecht

Samenvatting van het waterveiligheidssysteem van Zwolle en omgeving.Beeld: De Urbanisten, samengesteld uit informatie uit Nationale Deltaprogramma en Gemeente Zwolle

Het regionale watersysteem van Zwolle is complex en werkt als omvallende dominosteentjes steeds verder door van de grote naar de kleine schaal. Een Pavlof-reactie zou nu kunnen zijn om de regionale keringen in de binnenstad te versterken en te verhogen en extra technische maatregelen te nemen zoals grotere pompen bij de kering.Interessanter is het echter om te bezien of een

intensivering van groenblauwe netwerken ook een constructieve bijdrage kunnen leveren in het oplossen van dit waterveiligheidsprobleem, al is het maar tijdelijk. Dat kan al genoeg zijn, want zodra de westerstorm op het IJsselmeer is gaan liggen kan de balgstuw weer open, zakt het water in de Vecht en kan de kering naar het Zwarte water weer open.

Legendaprimaire waterkeringregionale waterkeringsegmenten dijkringpomp

sluis

stormvloed kering

beschermingsniveaudijksegment*

* deze normering is gebaseerd op de nieuwe normering zoals deze is voorgesteld in het advies Deltaprogramma 2015: http://www.deltacommissaris.nl/documenten/publicaties/2014/09/16/deltaprogramma-2015-achtergronddocument-b1 Bijlage A, normvoorstellen in het Deltaprogramma 2015 (pagina 45 en verder)

Page 20: GOED GROEN IS GOUD WAARD

20

201560m3/s afvoer Sallandse Wetering

205075m3/s afvoer Sallandse Wetering

In het verstedelijkte deel van Dijkring 53 vormt wateroverlast door hevige regens zowel een opgave in waterveiligheid als ook in klimaatadaptatie. In de Zwolse binnenstad komen beide opgaven samen.

Kunnen we het water uit de Sallandse weteringen tijdelijk in de stad een plek geven? En misschien zelfs wel gebruiken als seizoensopslag? Of juist combineren met andere functies zodat er niet alleen een waterveiligheidsprobleem wordt aangepakt, maar een koppeling wordt gelegd met andere agenda’s.

Aangezien er in het deel van Zwolle dat zich binnen Dijkring 53 bevindt meerdere problemen stapelen en bijbehorende kansen voordoen besluiten we om ons ontwerpend onderzoek verder te richten op dit deel van Zwolle. Ook is hier sprake van één watersysteem dat als basis van het groenblauwe netwerk kan worden ontworpen. In polder Mastenbroek bijvoorbeeld, waar Stadshagen ligt, is sprake van een andere waterhuishoudkundige eenheid die om geheel eigen type oplossingen vraagt. Deze polder laten we in onze studie daarom verder buiten beschouwing.

Page 21: GOED GROEN IS GOUD WAARD

21

Zeer lage waterstand in de singel: -1m (gemeten in 2013)Zeer hoge waterstand in de singel: +2m (gemeten in 2012)

Wateroverlast in de singel (1998) Bron foto’s: Gemeente Zwolle

Page 22: GOED GROEN IS GOUD WAARD

22

Hoe geven we de hiervoor geschetste agenda voor Zwolle vorm met behulp van een groenblauw netwerk?

De opgave van klimaatadaptatie staat in vele steden op de agenda. In de adaptieve stad worden hierbij veelal groenblauwe maatregelen ingezet, vaak in combinatie met stedelijke dynamiek. Als het gaat om waterveiligheid blijft de aanpak echter veelal beperkt tot het geïsoleerd oplossen van de water(veiligheid)opgave. De vraag: “hoe willen we de ruimtelijke ontwikkeling van de stad of regio sturen met waterveiligheid?” wordt weinig gesteld. Na het succes van ‘ruimte voor de rivier’ waarbij ruimtelijke kwaliteit, landschapsontwikkeling en waterveiligheid hand in hand zijn gegaan, lijkt het Deltaprogramma zich weer te hebben teruggetrokken achter de dijken. Een verklaring kan zijn, dat de ontwikkeling van het Deltaprogramma samenviel met de economische crisis. Opvallend is dat er in de context van het Programma wel scenario’s zijn onderzocht, die ook een ruimtelijke implicatie hebben, bijvoorbeeld met de benadering van meerlaagsveiligheid. Als het gaat om waterveiligheidsopgaven zijn groenblauwe netwerken op zijn best ruimtelijk dienend aan het verfraaien van een technische geoptimaliseerde oplossingen. Terwijl voorbeelden van een geïntegreerde strategie weel voorhanden zijn, bijvoorbeeld in Nijmegen11 en Dordrecht12.

Daar waar het gaat om klimaatadaptatie is de verbinding met ruimtelijke plannen juist wel evident en wordt deze ook in veel steden opgepakt. De maximalisatie van groenblauwe netwerken vergroot bijvoorbeeld zowel de opvang van regenwater bij extreme neerslag als de aantrekkelijkheid van de openbare ruimte van de stad, zoals te zien is in bijvoorbeeld Rotterdam. De vergroening krijgt ook een sociale meerwaarde mee, zoals bij de vele initiatieven voor stadslandbouw en het ‘onttegelen’ van de buurt.

Wat betreft de gezonde stad is een verbinding met de maximalisatie van groenblauwe netwerken al snel gelegd. Maar op een strategische wijze worden groenblauwe netwerken niet ingezet. De Gezonde Stad is een sociaal programma, daar komt ruimte veelal nauwelijks aan te pas. Positieve effecten voor de volksgezondheid van groenblauwe netwerken zijn een welkom ’side-effect’ maar geen inzet van ruimtelijke planning.

DE WAARDE VAN GROENBLAUWE NETWERKEN3

Voetnoten:11. http://www.ruimtevoordewaal.nl/getFile.ashx?fileID=200&type=original12. http://www.groenblauwenetwerken.com/projects/island-of-dordrecht-the-netherlands/

Page 23: GOED GROEN IS GOUD WAARD

23

En aangaande urbanisatie en ruimtelijke ordening, worden groenblauwe netwerken hier wel degelijk ingezet, maar doorgaans met formele motieven. Groen- en waterstructuren ordenen de stad en vormen zo het raamwerk, waarbinnen gebouwd mag worden. En bouwen is het doel. Vastgoed genereert de opbrengsten, de infrastructuur organiseert de ontwikkeling en het groenblauwe netwerk vormt de aankleding van het geheel.

In structuurplannen komt het begrip klimaatadaptatie doorgaans niet voor. En zachte waarden als welzijn, gezondheid en biodiversiteit verschijnen in de sociale paragraaf. Ecologie is aanwezig als te behalen provinciale verplichting, met bijbehorende financieringsmogelijkheden.

Een verkenning van verschillende wijzen om de Agenda voor Zwolle vorm te geven middels het groenblauw netwerk, is ook een verkenning naar de waarden die het groenblauw netwerk kan belichamen voor de stad.

Het groenblauwe netwerk heeft betekenis voor de urbanisatie en de ontwikkeling van vastgoed. De ruimtelijke ontwikkeling van de stad mag wat meer losgeweekt worden van de grondexploitatie als enige verdienmodel. Groenblauwe netwerken en plekken zijn meer dan een kostenpost.

Het groenblauwe netwerk heeft een oplossend vermogen waarbij (toekomstige) kosten worden bespaard. Een slim groenblauw netwerk lost problemen op, vormt een aantrekkelijke structuur en voegt waarde toe aan de stad. Om deze meerwaarde te kunnen beoordelen is er meer dan enkel de visuele waardering nodig. We willen van een formele, esthetische appreciatie naar een rijker waarderingskader.

Het loont de moeite om de intrinsieke waarde van het groenblauwe netwerk verder te omschrijven alvorens we de verbinding leggen met een integrale agenda voor Zwolle. Daarom richten we ons eerst op een nadere beschouwing van de intrinsieke kwaliteiten van het groenblauwe netwerk zoals deze te benoemen zijn in de vorm van ecosysteemdiensten.

Waardering van groenblauwe netwerken als leveranciers van ecosysteem-diensten aan de stad, vraagt om een verkenning van de mogelijkheden om traditionele stedelijke typologieën te combineren met het natuurlijke landschap tot nieuwe openbare ruimtes voor de stad.

STEDELIJK PLEINBiedt open ruimte en vergt weinig onderhoud. Het biedt geen ecologische waarde en heeft een beperkt gebruik.

STEDELIJKE TUINBiedt ecologische en esthetische waarde en ruimte voor stedelijke ontspanning. Vereist veel onderhoud.

STEDELIJK PARKBiedt ruimte voor stedelijke rust, ontspanning en esthetische waarde. Het biedt matige ecologische waarde en vereist ook het nodige onderhoud.

NATUURLIJK BOSBiedt een veel ecologische diensten en vereist weinig onderhoud. Het is echter minder geschikt in een stedelijke context.

Page 24: GOED GROEN IS GOUD WAARD

24

Ecosysteemdiensten,een kwalitatief kaderEen ecosysteemdienst is een dienst die door een ecosysteem aan mensen wordt geleverd. De Atlas Natuurlijk Kapitaal (ANK) benoemt ecosysteemdiensten die door het groenblauwe netwerk kunnen worden geleverd. De diensten worden verdeeld in de categorieën: regulerend, producerend en cultureel. De regulerende diensten zijn veelal klimaat-adaptief (zoals waterberging) en bevorderen biodiversiteit. De productiediensten leveren letterlijk een product zoals hout of voedsel. De culturele diensten hebben voornamelijk betekenis voor menselijke activiteit zoals recreatie.

Uit het totaal van 24 benoemde diensten in de ANK, hebben we alleen die diensten gekozen die naar onze mening van toepassing zijn voor de beoordeling van het groenblauwe netwerk in de stad. Zo hebben we bijvoorbeeld de levering van drinkwater of thermische aardwarmte niet meegenomen. Ook kustbescherming nemen we niet mee, maar naar de bescherming tegen overstroming vanuit de rivieren (die gek genoeg niet is benoemd in de ANK) kijken we wel. Daartoe hebben we kustbescherming veranderd in bijdrage aan waterveiligheid.

Voetnoot:13. http://www.sruc.ac.uk/info/120256/sustainable_ecosystems

De Schotten13 onderscheiden ook nog een extra categorie van ondersteunende diensten waaronder biodiversiteit wordt benoemd. Wij zien dat als een waardevolle aanvulling omdat biodiversiteit ons een eigenstandige waarde lijkt, die ook apart waarneembaar en aanwijsbaar is. Zo komen we in totaal op 18 relevante ecosysteemdiensten voor de stad.

Op basis van het voorgaande stellen we een herwaardering voor van de blauwgroene ruimte in de stad als infrastructuur. Daarbij willen we de traditionele waarde van deze ruimte als decor en functionele ruimte voor activiteiten, combineren met de andere waarden: de ecosysteemdiensten. Naast de practische functionaliteit, gebruikswaarde en esthetiek, kan de groene ruimte bijdragen aan: verbetering van de luchtkwaliteit, verhoging van vastgoedwaarde, meer waterberging en een hogere volksgezondheid, om er enkele te noemen.

Hoewel blauwgroene ruimte in potentie talloze functies vervult en aan velerlei diensten invulling geeft, is die ruimte maar zelden ontworpen om die functies ten volle te benutten. Dit willen we bereiken in de verschillende ontwerpmodellen die we voor Zwolle hebben ontwikkeld. We kennen daartoe economische waarden toe aan de blauwgroene infrastructuur en proberen deze maximaal vanuit die waarde te herontwerpen als stedelijke openbare ruimte. Voordat we dat kunnen doen, gaan we eerst de bestaande situatie in Zwolle in kaart brengen en wegen op geleverde ecosysteemdiensten.

Bron: http://www.atlasnatuurlijkkapitaal.nl/ Bron: SRUC, UK Hill & Mountain research centre

Page 25: GOED GROEN IS GOUD WAARD

25

Regulerende dienstenVerkoeling in de stad• Aanwezigheid beschutting

door bomen, klimplanten.• Differentiatie op basis van

soortenReinigend vermogen bodem, water, lucht• Differentiatie op basis

van soorten: Riet, wilgen, populieren, medicago ...

• Concentratie van micro organismen

• Dekking of beschutting

Levenscyclus bescherming• Afhankelijkheid biodiversiteit:

Een verscheidenheid van ecosystemen die verschillende vormen van leven ondersteunen en helpen om de genetische bank van een bepaalde typologie te behouden.

Waterberging• Doorlaatbaarheid• Bodemsamenstelling• Afmeting• Vermogen van bladeren

en wortels om water te absorberen

Bestuiving• Aanwezigheid van bloem en

fruit om vogels en zoogdieren aan te trekken

Water veiligheid• Dijken, waterkeringen,

zandbanken, slikken, schorren, stranden en duinen

Bodemerosie• Hellingsgraad• Aanwezigheid van wortels in

de bodem• Aanwezigheid van groen

Plaagonderdrukking• Aanwezigheid van vijanden:

Wesp, lieveheersbeestjes, vleermuizen ...

Bodemvruchtbaarheid• Aanwezigheid van legumen:

Acacia, Alnus, Medicago, Eleagnus, Lotus, Robinia, Baptisia, Trifolium, Vicia, Genista, Goudenregen, Gymnocladus, lupinus, Spartium, Myrica gale, blauwe regen.

• Regelmaat van onderhoud: Minder is vaak beter

Absorptie geluid, wind en visuele verstoring• Continuïteit van soorten• Differentiatie op basis van

soorten

Koolstofvastlegging• Aanwezigheid van fores om

grote hoeveelheden CO2 te absorberen.

• Aanwezigheid van veen in vochtige omgeving.

• Differentiatie op basis van soorten

Biodiversiteit • Overvloed aan

ecosystemen• Opbouw van het

landschap: lagen.• Druk rondom eiland effect.• Druk door gebruik.• Positie van de typologie

t.o.v. de stad• Continuïteit

Ondersteunende diensten

Productie dienstenVoedsel• Diversiteit aanbod

Biomassa voor energie• Beschutting • Lengte levenscyclus / jaar

Culturele dienstenNatuurlijk erfgoed• Fossielen van planten en

dieren, bodemlagen of pollen in de bodem

• Belevingswaarde van wilde soorten, wildernis en natuurlijke, ecosystemen

Educatieve waarde• Ecosystemen en

biodiversiteit als belangrijke informatiebron voor wetenschap en educatie

Groene recreatie• Continuïteit• Programma• Toegankelijkheid

Symbolische waarde• Historie• Programma

WATER VEILIGHEID

VERKOELING

BODEM EROSIE

KOOLSTOFVASTLEGGING

WATER-BERGING

GELUID, WIND, VISUEEL

PLAAG ONDERDRUKKING

BESTUIVING

REINIGEND VERMOGEN

LEVENS-CYCLUS

BODEM VRUCHTBAARHEID

VOEDSEL

BIOMASSA

GROENERECREATIE

EDUCATIEVE WAARDE

NATUURLIJK ERFGOED

SYMBOLISCHE WAARDE

BIODIVERSITEIT

REGULERENDE DIENSTEN

PRODUCTIE DIENSTEN

CULTURELE DIENSTEN

ONDERSTEUNENDE DIENSTEN

Page 26: GOED GROEN IS GOUD WAARD

26

Zwolle is op het eerste oog een zeer groene stad met een fijnmazig netwerk van waterlopen. Zowel de centrale singel als de waterlopen die de stad dooraderen geven Zwolle een plezierige en ontspannen atmosfeer. In Zwolle is veel aandacht voor de groene ruimte14 en de stad staat in de top van groene steden in Nederland15. Om het groenblauwe netwerk van Zwolle te versterken en te intensiveren, zoals we ons tot doel hebben gesteld, moeten we eerst onderzoeken hoe dit groenblauwe netwerk er momenteel bij ligt. We stellen ons daarom de vraag:

‘Hoe groen is Zwolle nou echt?’

Om deze vraag te kunnen beantwoorden hebben we drie stappen doorlopen. Eerst is voor de gehele stad in beeld gebracht welk type openbare ruimtes er zijn. De ordening hiervan is op een typologisch ruimtelijk en functionele wijze gedaan. De functie van de openbare ruimte is genoteerd, gefotografeerd en precies opgetekend op kaart. Typologische eenheden zijn vertaald in kleuren groen op de kaart van Zwolle die zowel monotone speelplaatsen en grasveldjes als ook lommerrijke parken en oevers omvatten.

Vervolgens hebben we de Atlas Natuurlijk Kapitaal (ANK) geraadpleegd en Zwolle langs de lat van geboden ecosysteemdiensten gelegd. Het palet van Zwolse openbare ruimte is beoordeeld op alle 18 ecosysteemdiensten die in de stad kunnen worden aangeboden (zie hoofdstuk 3 voor uitleg). Dit is een kwalitatief oordeel (expert judgement) van De Urbanisten. We scoren de aanwezigheid van iedere betreffende dienst in de categorieën ‘in hoge mate’, ‘matig aanwezig’ of ‘niet’. De tabel toont deze beoordeling per ecosysteemdienst voor ieder type openbare ruimte in Zwolle.

KWALITATIEVE WEGING VAN HET GROENBLAUWENETWERK VAN ZWOLLE4Voetnoten:14. http://zwollegroenstad.nl/15. http://www.wageningenur.nl/nl/nieuws/Heerlen-Emmen-en-Lelystad-groenste-steden-van-Nederland.htm

Page 27: GOED GROEN IS GOUD WAARD

27

De hoogste theoretische score zou gegeven kunnen worden voor een bos. Hier wordt fijnstof afgevangen, CO2 opgeslagen, verkoeling en beschutting gebracht, water geïnfiltreerd, habitat voor beestjes geboden, zelfs eetbaar voedsel voor mensen voortgebracht en nog veel meer diensten geleverd. Zo’n bos scoort dus maximaal. Aan de andere zijde van het spectrum vinden we een volledig verharde speelplaats met speeltoestellen. Doorgaans als groen op de kaart aangegeven, biedt deze ruimte vrijwel geen wezenlijke dienst buiten de primaire recreatieve functie.

De score van iedere openbare ruimte is opnieuw ingekleurd volgens de geleverde ecosysteemdienst: grijs (geen geleverde ecosysteemdienst), vaalgroen (beperkte geleverde ecosysteemdiensten) of diepgroen (veel geleverde ecosysteemdiensten). Het kaartbeeld dat zo ontstaat geeft een geheel andere indruk dan de eerste, functioneel ingekleurde kaart. De stad is weliswaar nog steeds groen, maar het beeld toont een stuk fletser. Met andere woorden: er is in Zwolle wel veel groen, maar de waarde ervan blijft onderbenut.

Op de komende pagina’s wordt de resultaten systematisch uiteengezet in visuele registraties met behulp van foto’s, kaarten en tabellen.

Page 28: GOED GROEN IS GOUD WAARD

28

De Urbanisten op veldonderzoek in Zwolle

ParkSportveldBegraafplaatsSpeelplaatsSpeelplaats schoolGrasveld (met bomen en struikgewas)Hout (dunbebost gebied)Bos (dichtbebost gebied)StruikgewasWeidesNatte oeverVolkstuinen / kwekerijGraslandLandbouwGroen ongebruikt kavelZanderig ongebruikt kavel

Verharde openbare ruimteVerhard parkeerterreinGeasfalteerd parkeerterreinVerhard ongebruikt kavelVerhard oppervlakBouwplaats

Zachte oppervlakken

Harde oppervlakken

Om de vraag ‘Hoe groen is Zwolle nou echt?’ te kunnen beantwoorden is een uitgebreid veldonderzoek gedaan waarbij voor de gehele stad in beeld is gebracht welke groenblauwe openbare ruimtes er worden aangetroffen. De ordening hiervan is op een typologisch ruimtelijk en functionele manier gedaan. De functie van de openbare ruimte is genoteerd en gefotografeerd en opgetekend op kaart. Typologische eenheden zijn vertaald in vele kleuren groen op de kaart van Zwolle die zowel monotone speelplaatsen en grasveldjes als ook lommerrijke parken en oevers herbergen. We hebben dit het ‘Palet van Zwolse openbare ruimte’ genoemd. Dit palet bevat zeer rijke groene kleuren, maar ook erg schraal groen (en grijs).

LegendaDe ‘functionele groenkaart’ van Zwolle

Page 29: GOED GROEN IS GOUD WAARD

29

Page 30: GOED GROEN IS GOUD WAARD

30

Page 31: GOED GROEN IS GOUD WAARD

31

De openbare ruimte van Zwolleis minutieus bestudeerd

en in kaart gebracht

Page 32: GOED GROEN IS GOUD WAARD

32

Groen ongebruikt kavelspontane (pionier)vegetatie

Natte oeversoevers met riet en gemaaid gras of weide randen

Begraafplaatscombinatie van typologiën - grasveld, hout, struikgewas en natte oevers

Harde speelplaatsZachte speelplaats(rubber) betegeldgrasveld met plekken van zand

Speelplaats schoolcombinatie van materialen - zand, rubberen tegels, verharde en geasfalteerde sportvelden, grasveld, struiken

Weidelage onderhoudskosten, grote soortenrijk-dom, natte en droge gebieden

Sportveldcombinatie van open, zachte velden met dichtbegroeide randen

Struikgewasmonotoon, paar dominante soorten

Parkcombinatie van typologiën - grasveld met bomen, hout, speelplaatsen en natte oevers

Grasveldmet bomen en struiken

Groene structurentussen de woningen met voetgangers en/of fietspaden

Het palet van Zwolse openbare ruimten

Page 33: GOED GROEN IS GOUD WAARD

33

Landbouw

Akkerranden

monocultuur gewassen

lage onderhoudskosten, verscheidenheid van soorten

Grasland voor grazend vee

Zanderig ongebruikt kavelBouwland wachtend op vastgoed ontwikkeling

Verhard oppervlak / logistiekprivate / semi-publieke gebieden voor industriële / logistieke doeleinden

Verhard ongebruikt kavelmet spontane (pionier)vegetatie

Geasfalteerd parkeerterreinincidenteel met groene randen zoals een haag of een grasstrook met bomen

Verhard parkeerterrreinincidenteel met groene randen zoals een haag of een grasstrook met bomen

Verharde openbare ruimteverhard met met enkele bomen of struiken

Volkstuin / kewekerijlaag begroeid

Bos (dichtbebost gebied)struikgewas met spontaan of geplant groen

Hout (dunbebost gebied)geen ondergroei

Page 34: GOED GROEN IS GOUD WAARD

34

Park

Grasveld

Groene structuren

Zachte speelplaats

Natte oevers

Struikgewas

Volkstuin / kwekerij

Akkerranden

Sportveld

Speelplaats school

Weide

Bos (dichtbebost gebied)

Landbouw

Begraafplaats

Harde speelplaats

Hout (dunbebost gebied)

Grasland

Groen ongebruikt

Zanderig ongebruikt kavel

Verhard ongebruikt kavel

Geasfalteerd parkeerterrein

Verharde openbare ruimte

Verhard oppervlak

Verhard parkeerterrein

verkoeling in de stad

water-berging

bestuivingbodem erosie

plaagonder-drukking

geluid, wind, visueel

koolstof vastlegging

Zwolse openbare ruimten beoordeeld op 18 ecosysteemdiensten

Page 35: GOED GROEN IS GOUD WAARD

35

groenerecreatie

educatievewaarde

reinigend vermogen

levenscyclus bodem-vruchtbaarheid

biomassavoedselbiodiversiteitwaterveiligheid

natuurlijkerfgoed

symbolischewaarde

Page 36: GOED GROEN IS GOUD WAARD

36

TotaalscoreZwolse openbare ruimten beoordeeld op 18 ecosysteemdiensten

Weide

Groen ongebruikt kavel

Natte oever

Begraafplaats

Park

Bos (dichtbebost gebied)

Hout (dunbebost gebied)

Volkstuin / kwekerij

Zanderig ongebruikt kavel

Grasland

Geasfalteerd parkeerterrein

Sportveld

Verharde speelplaats

Groene structuren

Verhard ongebruikt kavel

Struikgewas

Speelplaats school

Landbouw

Verhard parkeerterrein

Grasveld

Verharde openbare ruimte

Zachte speelplaats

Verhard oppervlak / logistiek

HOGE KWALITEIT

GROEN

MATIGE KWALITEIT

GROEN

LAGE KWALITEIT

GROEN

Verhouding van verdeling van alle huidige oppervlakken in Zwolle

Verhouding van verdeling van groenblauwe oppervlakken in Zwolle

HARD 29% ZACHT 60% 40% EFFECTIEVE BIJDRAGE

Hoge kwaliteit groen

Matige kwaliteit groen

Water

Verard

Bebouwing

Overig

Page 37: GOED GROEN IS GOUD WAARD

37

De ‘herziene groenkaart’ van Zwolle

Page 38: GOED GROEN IS GOUD WAARD

38

Het meest complete ecosysteemdiensten aanbod wordt geleverd door een stevig bos. Hier wordt fijnstof afgevangen, CO2 opgeslagen, verkoeling en beschutting gebracht, water geïnfiltreerd, habitat voor beestjes geboden, zelfs eetbaar voedsel voor mensen voortgebracht en nog veel meer diensten geleverd. Als we heel Zwolle zouden dompelen in een groot bos zou in één klap alle vaalgroen en grijs zijn vervangen door diepgroen.

Op zoek naar het ‘Zwolse Woud’

Dit is natuurlijk te makkelijk, maar het zet een leesbaar extreem neer. De groenblauwe ontwerpmodellen in het volgende hoofdstuk streven een vergelijkbare heldere leesbaarheid na. Het geeft ook aan dat verkleuring van de kaart samengaat met de introductie van groenblauwe typologieën die een eigen set aan ecosysteemdiensten met zich meebrengen.

Maximalisatie van ecosysteemdiensten in Zwolle

Page 39: GOED GROEN IS GOUD WAARD

39

verkoeling in de stad

water-berging

bestuiving

bodem erosie

geluid, wind, visueel

koolstof vastlegging

groenerecreatie

reinigend vermogen

levenscyclus

bodem-vruchtbaarheid

voedsel biodiversiteit

Maximalisatie van ecosysteemdiensten in Zwolle

Page 40: GOED GROEN IS GOUD WAARD

40

Aan de hand van drie ontwerpmodellen verkennen we hoe het aanwezige groenblauwe netwerk kan worden versterkt en geïntensiveerd zodat ze meer waarde kunnen leveren voor de stad. Om dat te bereiken worden harde oppervlakken (grijs) en schralere vormen van groen (vaalgroen) getransformeerd naar rijker groen met meer ecosysteemdiensten. We hebben de ontwerpmodellen benoemd als: Zwolle Superspons; Singelstad Zwolle en Zwolle Randmeren. De modellen zijn niet onderling concurrerend, het zijn geen alternatieven waaruit moet worden gekozen. Ze vertrekken vanuit een ander dragend ruimtelijk netwerk, om de breedte van de mogelijkheden te laten zien.

Elk model kent eigen ‘groentypen’ die zijn verbeeld in een set principe doorsneden per model. Deze doorsneden vormen ook de legenda van het leidend kaartbeeld per model. Voor ieder model hebben we middels een aantal leidende ruimtelijke principes de ecosysteemdiensten getracht te maximaliseren.

Ieder ontwerpmodel legt op een eigen manier verbinding met de vier hoofdpunten uit de Agenda voor Zwolle. Deze verbinding wordt door middel van deelkaarten geïllustreerd. Ze representeren ieder een benaderingswijze om het groenblauwe netwerk te maximaliseren en daarbij een oplossingsrichting te bieden voor de waterveiligheid, klimaatadaptatie, een gezondere stad die verder kan verstedelijken.

Om tot een getalsmatige waardering van de drie modellen maken wij gebruik van de tool TEEB.stad. Dit instrument vertaalt fysieke groenblauwe aspecten naar zes toegevoegde waarden: gezondheidseffecten, vermindering energieverbruik, waarde toename van vastgoed, recreatiewaarde, sociale cohesie en vermeden wateroverlast. De TEEB is met name interessant als er helder kwantificeerbare fysieke groenblauwe ruimte wordt toegevoegd. De transformatie van schralere groene ruimte naar meer rijke groentypen vinden in de TEEB niet direct een plaats. Daarom hebben we een vertaalslag gemaakt.

DRIE GROENBLAUWEONTWERPMODELLEN5

Page 41: GOED GROEN IS GOUD WAARD

41

Model 1

Zwolle SupersponsModel 2

Singelstad ZwolleModel 3

Zwolle Randmeren

Alle groene ruimte die in de modellen is ‘verrijkt’ hebben we als absolute aantallen toegevoegde ruimte beschouwd en als zodanig ook in de TEEB-tool ingevoerd. De berekening van oppervlakken, woningaantallen, inwoners en andere absolute aantallen draagt een stevige speculatie in zich. Het gebied dat we bestudeerd en ingevoerd hebben is erg groot van omvang, terwijl de gevraagde invoergegevens erg gedetailleerd zijn. Toch hebben we gemeend deze gegevens allemaal op te lijnen, ook al zijn ze vaak behoorlijk speculatief.

Het rekenmodel geeft namelijk wel degelijk een inzichtelijk beeld van de mogelijke baten die geboden kunnen worden door een hoogwaardige groenblauwe infrastructuur in de stad. Deze toegevoegde waarden hebben we per ontwerpmodel berekend en gekoppeld aan de relevante deelkaarten die middels de agenda van Zwolle het best deze toegevoegde waarde vertegenwoordigen. Zo is de stijging van vastgoedwaarde terug te vinden in de deelkaart ‘stedelijke groei’ en zijn vermeden gezondheidskosten door extra bomen terug te vinden in de deelkaart ‘gezonde stad’. Daarbij hebben we getracht de mogelijke baathouders te identificeren.

Per model tonen we:

• Kaartbeeld en uitwerking van de legenda in doorsneden met geboden ecosysteemdiensten

• Deelkaarten die de aansluiting op de Agenda voor Zwolle tonen met daarbij gekwantificeerde toegevoegde waarden

• Berekeningen van totale toename rijkgroen, afname vaalgroen en grijs, vertaling van de legenda in gekwantificeerde eenheden zodat deze geschikt zijn voor invoer in de TEEB.stad-tool

Page 42: GOED GROEN IS GOUD WAARD

42

De Superspons legt alle belangrijke infrastructuren van Zwolle in een royaal groen bed en schakelt ze aaneen tot één grootschalig blauwgroen netwerk. De wegen worden omgeven door brede bosstroken die rondom de snelweg A28 tot 600 meter breedte kunnen oplopen. Rondom het spoor en het Almelose kanaal strekt zich een nat sponspark uit, dat in het buitendijkse gebied ook kan inunderen. In de historische binnenstad wordt het bladerdak van bomen gemaximaliseerd, evenals de infiltratieruimte in het vloervlak.

De Superspons speelt in op de gunstige bodemcondities in Zwolle waar veel infiltratie mogelijk is en tevens water kan worden vastgehouden (mede door de beplantingkeuze). Het wandelen in Zwolle wordt nog aangenamer dan het nu al is en dit wordt versterkt met een nieuw mobiliteitsconcept voor de stad. Alle bezoekers parkeren hun auto net buiten de binnenstad in een grote nieuw te bouwen parkeergarage op het terrein van de IJsselhallen. Vanaf hier is het een aangenaam kort wandelingetje naar de binnenstad. Spullen die hier gekocht worden kunnen desgewenst worden afgeleverd bij de garage waar bezoekers deze na hun bezoek aan de stad aantreffen. Terwijl de spullen na aankoop worden afgeleverd kan er een hapje worden gegeten in de stad. In het centrum van Zwolle zijn alleen nog maar elektrische bestelwagens toegestaan. Op de industrieterreinen die goed vanaf de snelweg bereikbaar zijn, vindt de overslag plaats vanaf de zware vrachtwagens op de elektrische bestelbusjes. Hierdoor wordt de stad niet alleen schoner door afvang van uitstoot, maar ook door het actief verminderen van de productie ervan.

Het water van de Sallandse wetering kan extra worden gebufferd in overstroombare sponsparken en verruimde oevers aan het water. Ook stellen we voor de kering verder Noordwaarts in het Zwarte water te plaatsen, ter hoogte van de brug van Middelweg/Mastenbroekallee. Hierdoor wordt de bestaande buffer binnen de stad met 150% extra vergroot in volume. Als deze vol is, zal er moeten worden gekeken naar het inunderen van agrarisch land net ten zuiden van Zwolle.

De Superspons is een compact groenblauw netwerk:

• Waar regen kan worden opgevangen, geïnfiltreerd en vastgehouden voor droge perioden,

• Dat de stad flink verkoelt daar waar ze op dit moment het meeste opwarmt,

• Dat de hinder van infrastructuur verzacht en ten dele opneemt,

• Dat op regionale schaal verbindingen legt met de ecologische hoofdstructuur waardoor de migratie van fauna door de stad wordt geholpen en waar mensen dan weer van kunnen genieten,

• Waar verder verdichting van stedelijk programma kan plaats vinden, zowel kantoren als woningen kunnen in het bos worden bijgeplaatst,

• Waar het winkelen in de historische binnenstad een nieuwe belevenis wordt en onderdeel vormt van een innovatief mobiliteitsconcept

Model 1 Zwolle Superspons

hard 25% zacht 64%

GROENBLAUW NETWERK:

3002 ha

50% EFFECTIEVE BIJDRAGE

WATER INUNDEERBAAR SPONSPARKLINEAIRSPONSPARKHOUTBOS BESTAAND

367 ha125 ha

69 ha

28 ha415 ha508 haGESPECIFICEERDE

GROENBLAUWENETWERKEN

Verhouding van verdeling van alle oppervlakken in Zwolle Superspons

Verhouding van verdeling van groenblauwe oppervlakken in Zwolle Superspons

Page 43: GOED GROEN IS GOUD WAARD

43

Inundeerbaar SponsparkLineair SponsparkHoutBos

Legenda

Page 44: GOED GROEN IS GOUD WAARD

44

Lineair Sponspark

Langs de railinfrastructuur loopt momenteel een schraal landschappelijk lint dat we omvormen tot lineair sponspark, gericht op het regenwater management waarbij tijdelijke buffering, langdurige opslag, reductie van warmteoverlast en bestrijding van droogte samenkomen.

verkoeling in de stad

water-berging

koolstof vastlegging

groenerecreatie

reinigend vermogen

levenscyclus

Uitwerking van de groenblauwe netwerken (legenda eenheden)

en de ecosysteemdiensten die worden geboden

Inundeerbaar Sponspark

Langs het Almelose kanaal in het buitendijks gebied ligt een parkruimte waarvan we voorstellen de sponsfunctie te vergroten. Hierbij gaat het niet enkel over inundatie, maar ook over de juiste combinatie van bodemsoorten en parktopografie om de waterabsorptie te optimaliseren zodat er niet alleen een noodbuffer ontstaat, maar ook langduriger water kan worden vastgehouden zonder de buffercapaciteit in gevaar te brengen.

verkoeling in de stad

water-berging

koolstof vastlegging

groenerecreatie

reinigend vermogen

levenscyclus

biodiversiteit

Page 45: GOED GROEN IS GOUD WAARD

45

Page 46: GOED GROEN IS GOUD WAARD

46

Hout

Het hout is een stedelijke versie van het bos die we in het historisch stadscentrum van Zwolle plaatsen. Het rijgt binnenstedelijk wegen en pleinennetwerk aaneen. Onder de bomen creëren we infiltratieruimte voor regenwater, terwijl het bladerdak schaduw biedt en ruimte voor migratie van fauna.

groenerecreatie

symbolischewaarde

verkoeling in de stad

water-berging

geluid, wind, visueel

koolstof vastlegging

reinigend vermogen

groenerecreatie

biodiversiteit

Bos

Het bos is een landschapstypologie die op dit moment gevonden kan worden langs de grote weginfrastructuren, maar dan in kleine spontaan gegroeide, gefragmenteerde plukjes. We verbinden de fragmenten tot een robuuste brede zone die een natuurlijke corridor door de stad vormt en in vrijwel alle ecosysteemdiensten voorziet.

verkoeling in de stad

water-berging

bestuiving

bodem erosie geluid, wind, visueel

koolstof vastlegging

reinigend vermogen

levenscyclus bodem-vruchtbaarheid

voedsel

Page 47: GOED GROEN IS GOUD WAARD

47

Page 48: GOED GROEN IS GOUD WAARD

48

BOMEN EN RIET

Op deze sheet is de legenda verder uiteengerafeld in gekwantificeerde eenheden die inzichtelijk maken waaruit het groenblauwe netwerk van dit model is opgebouwd. Bovendien zijn de meeste van deze eenheden nodig om in te voeren in de TEEB.stad-tool om toegevoegde waarden te kunnen berekenen.

Kwantificering op onderdelen

100m²+5 /

100m²+2 /

100m²+1 /

Bos

Hout

Oever

Sponspark

+ 226.300 bomen

Oever

Sponspark

33%

15%

+ 31,35 ha riet

Geschatte aantal toegevoegde bomen in het Superspons model.

Geschatte oppervlakte van toegevoegd riet in het Superspons model.

Water

Gebouwen +16 ha

+52 ha

+63 ha

+69 ha

+28 ha

+415 ha

Sponsparkinundeerbaar

Oeverinundeerbaar

Bos

Hout

NU SUPERSPONSMODEL

Page 49: GOED GROEN IS GOUD WAARD

49

BEBOUWING

WATERVEILIGHEID

REGENWATER

Water van de Sallandse Wetering wordt opgevangen binnen de regionale keringen. De opvangruimte hiervoor wordt vergroot.

Opvang van regenwater vindt plaats in de infiltratieruimte van de Superspons

120 m² = 4 x woonequivalent

120 m² = 2 x woonequivalent

+ 2.015.000 m³

2015 - 60 m³ / sec. = 9,33 uur Extra bufferruimte / extra veilige tijd

2050 - 75 m³ / sec. = 7,46 uur

Extra capaciteit in het watersysteem in het Superspons model.

+ 1.295.000 m³ Geschatte aantal toegevoegde bergingscapaciteit in het Superspons model.

+100%

+50%

+ 4667 woonequivalenten

Schatting van nieuwe wooneenheden in het Superspons model.

2 1 0.5

Oeverinundeerbaar

Water

Sponsparkinundeerbaar

2

1

0.5

Page 50: GOED GROEN IS GOUD WAARD

50

Waterveiligheid

Mogelijke baathouders:

+ € 7.125.000,- vermeden waterschade

Vastgoed eigenaren en lokale overheden vanwege vermeden schade; Verzekeringsmaatschappijen vanwege vermeden uitkeringen; Waterschappen, lokale overheden en nationale overheid vanwege gereduceerde investeringskosten door het combineren van functies; Banken en hypotheekverstrekkers vanwege reductie van risico’s.

Vergroten van buffer in de stad door de kering te verplaatsen, daarna inundatie van zuidelijk gelegen landerijen.

Jaarlijkse baten:

r

Uitwerking van Agenda Zwolle en toegevoegde waarden (TEEB-stad)

Page 51: GOED GROEN IS GOUD WAARD

51

Stedelijke groei

Mogelijke baathouders:

+ € 11.095.000,- + € 2.490.000,- toename vastgoedwaarde bestaande huizen

toename vastgoedwaarde nieuwe huizen

Huis- en grondeigenaren vanwege toename vastgoedwaarde; Lokale overheden vanwege toename belastinggelden; Banken en hypotheekverstrekkers vanwege reductie van risico’s.

Grootschalig verdichtingspotentieel in het groenblauwe netwerk.

Jaarlijkse baten:

Page 52: GOED GROEN IS GOUD WAARD

52

Klimaatadaptatie, regen

Mogelijke baathouders:

+ € 1.780.000,- vermeden kosten waterzuivering

Huurders en eigenaren van alle vastgoed op de begane grond en in kelders vanwege vermeden schade; Lokale overheden vanwege vermeden schade; Verzekeringsmaatschappijen vanwege vermeden uitkeringen; Waterschappen en lokale overheden vanwege gereduceerde investeringskosten door het combineren van functies; Banken en hypotheekverstrekkers vanwege reductie van risico’s.

Opvang van regenwater in de grote sponsstructuren.

Jaarlijkse baten:

Page 53: GOED GROEN IS GOUD WAARD

53

Klimaatadaptatie, verkoeling

Mogelijke baathouders:

+ € 236.000,- + € 1.155.000,- + € 176.000,- vermeden gezondheids-kosten door extra groen

toename productiviteit door extra groen

besparing energie door extra groen

Alle inwoners vanwege vermeden gezondheidskosten en toename van productiviteit; Zorgverzekeraars vanwege vermeden uitkeringen; Werkgevers en bedrijven vanwege toename productiviteit; Huurders en eigenaren vanwege afname energiekosten; Lokale overheden vanwege afname onderhoudskosten.

Verkoeling door grote aantallen bomen + vasthouden van water in sponsstructuren.

Jaarlijkse baten:

Page 54: GOED GROEN IS GOUD WAARD

54

Gezonde stad, ecologie

Mogelijke baathouders:

+ € 19.113.000,- + € 4.171.000,- toename sociale cohesie door extra groen

toename sociale cohesie door extra water

Alle inwoners en vooral de kinderen vanwege meer sociale interactie, een meer positieve attitude in het leven en betere vooruitzichten voor de toekomst; Lokale overheden vanwege vermeden schade.

Ecologische hoofdstructuur verbinden midden door de stad.

Jaarlijkse baten:

Page 55: GOED GROEN IS GOUD WAARD

55

Gezonde stad, reductie hinder

Mogelijke baathouders:

+ € 4.777.000,- directe gezondheidseffecten van extra bomen en riet

Alle inwoners, werknemers en werkgevers vanwege vermeden gezondheidskosten; Zorgverzekeraars vanwege vermeden uitkeringen.

Reductie geluidshinder en uitstoot schadelijke stoffen.

Jaarlijkse baten:

Page 56: GOED GROEN IS GOUD WAARD

56

Gezonde stad, recreatie

Mogelijke baathouders:

+ € 554.000,- toename recreatiewaarde

Lokale overheden, detailhandel en horeca vanwege toename van bezoekers en de consumptie.

Bezoekers parkeren aan de rand, binnenstad volledig voetgangersvriendelijk.

Jaarlijkse baten:

Page 57: GOED GROEN IS GOUD WAARD

57

Gezonde stad, verkeer

Hiervoor zijn in de TEEB geen baten te kwantificeren.

Zware logistiek dicht bij de snelweg, elektrisch goederenvervoer in het centrum.

Page 58: GOED GROEN IS GOUD WAARD

58

De Singelstad vormt een zeer fijnmazige groenblauwe structuur die de hele stad dooradert. Het netwerk is volledig gebaseerd op de bestaande waterlopen en bouwt dit verder uit. De waterlopen worden verbreed, beter verbonden, verlengd met extra lussen en aaneengeschakeld tot een compleet stromenlandschap. Hierin worden bestaande speelplaatsen, sportvoorzieningen, grasvelden en volkstuinen opgenomen en verruigd. Het fietspaden netwerk wordt hier verder verdicht zodat er overal –in elk geval aan één kant- langs het water kan worden gefietst. Zo wordt een gezond doe- en leerlandschap gevormd waarin mensen worden uitgenodigd te bewegen omdat vrijwel alle locaties in de stad vanuit het groenblauwe netwerk per fiets kunnen worden bereikt.

Er ontstaat een uitnodigend kleinschalig singellandschap dat bij elkaar een enorme waterbuffer organiseert. Dit is geschikt voor de opvang van veel regenwater omdat het water vanuit vrijwel de hele stad altijd dichtbij is, waardoor veel regen oppervlakkig kan worden afgevoerd. Het netwerk is ook geschikt voor tijdelijke buffering van water uit de Sallandse wetering dat via een aantal goed geplaatste overstorten wordt gevoed. Door zijn fijnmazigheid kan het blauwe netwerk het water snel verdelen en door zijn ferme lengte kan de waterbuffer met ruim 250% worden vergroot. Een slim intern circulatiesysteem verdeelt totale gebied in vier ‘waterloops’ die ieder zijn aangesloten op één zandwinplas (drie daarvan zijn bestaand, één moet nieuw worden gegraven) van waaruit de singels kunnen worden ververst.

De Singelstad is een fijnmazig groenblauw netwerk:

• Waar regen kan worden opgevangen, geïnfiltreerd en gecirculeerd in droge perioden,

• Dat de stad flink verkoelt doordat het netwerk zo fijn vertakt is,

• Dat de stad volledig aaneen bindt met een netwerk van natuurlijke speelplaatsen, sportveldjes, urban minifarms, ligweides en scholen,

• Dat het bestaande fiets- en wandelnetwerk verder verdicht met aangename routes langs het water,

• Waar kleinschalige verdichting van stedelijk programma binnen de bestaande buurten kan plaats vinden op mooie locaties aan het water,

• Waar de waterveiligheid op een vanzelfsprekende manier wordt opgenomen in het fijnmazige netwerk van de stad.

Model 2 Singelstad Zwolle

hard 25% 60% EFFECTIEVE BIJDRAGEzacht 64%

GROENBLAUW NETWERK:

3060 ha

GESPECIFICEERDE GROENBLAUWE

NETWERKEN

WATER RIJKE OEVERSGRASVELDWILDE WEIDEWILDE SPEELTUIN URBAN FARMSNAT BOSBESTAAND

425 ha213 ha123 ha347 ha

13 ha17 ha

169 ha567 ha

Verhouding van verdeling van alle oppervlakken in Singelstad Zwolle

Verhouding van verdeling van groenblauwe oppervlakken in Singelstad Zwolle

Page 59: GOED GROEN IS GOUD WAARD

59

Rijke oeversGrasveldWilde weideWilde speeltuinUrban farmsNat bos

Legenda

Page 60: GOED GROEN IS GOUD WAARD

60

Rijke oevers

De oevers zijn direct verbonden met het open water van de singels. De oevers zijn rietrijk en flauw van talud, zodat er enen geleidelijke overgang met het land ontstaat. Hier wordt inundatieruimte gecreëerd, waterkwaliteit verbeterd, rijke habitat voor flora en fauna gemaakt. Vanuit menselijk perspectief wordt de oever altijd aan één zijde van het water begeleid door een comfortabel fiets- en wandelpad.

verkoeling in de stad

water-berging

bestuivingbodem erosie geluid, wind, visueel

koolstof vastlegging

groenerecreatie

reinigend vermogen

levenscyclus bodem-vruchtbaarheid

biodiversiteitsymbolischewaarde

Wilde weide

De weide is een jong landschapstype dat in een later stadium kan uitgroeien tot een (nat) bos. Ook als er weinig lucht in de grond zit bijvoorbeeld, waardoor deze minder geschikt is voor wortelende bomen, dan is dit een rijk ecotype dat op deze bodems kan floreren. De weide heeft een hoge effectiviteit voor waterabsorptie, een relatief hoge biodiversiteit en biedt een wisselende aanblik door de seizoenen.

verkoeling in de stad

water-berging

bestuivingkoolstof vastlegging

groenerecreatie

reinigend vermogen

levenscyclus

bodem-vruchtbaarheid

biodiversiteit

Uitwerking van de groenblauwe netwerken (legenda eenheden)

en de ecosysteemdiensten die worden geboden

Het grasveld is een iets minder rijk ecotype die we meer effectief maken door de positie ten opzichte van het water en temidden van rijke ecotypen. Hierdoor kan het grasveld zich als inundatiegebied gedragen, maar ook speelgelegenheid bieden temidden van ruige natuur. De aantrekkingskracht voor kinderen zal dan gelegen zijn in de afwisseling die wordt geboden door het groenblauw netwerk.

Grasveld terassen

water-berging

bodem erosie groenerecreatie

reinigend vermogen

levenscyclus bodem-vruchtbaarheid

Page 61: GOED GROEN IS GOUD WAARD

61

Page 62: GOED GROEN IS GOUD WAARD

62

Volkstuintjes en urban farming bieden een rijke bron aan biodiversiteit en sociale interactie in de stad en vormen een waardevol onderdeel van het groenblauw netwerk. Sommige soorten bloemen en kruiden zijn geschikt om gecultiveerd te worden in nattere omgevingen. Een interessante toegevoegde waarde zou het experimenteren met drijvende teel en nieuwe technieken zijn.

Urban farms

water-berging

bestuivingbodem erosie plaagonder-drukking

groenerecreatie

educatievewaarde

reinigend vermogen

levenscyclus

bodem-vruchtbaarheid

voedsel biodiversiteit

In de wilde speeltuin mag je vies worden en spelen met modder, boomstronken en water. In een groenblauw netwerk hoort een ‘speeldernis’ thuis vanuit een ecologisch perspectief gezien, maar vooral vanuit het oogpunt van educatie, gezondheid, weerbaarheid en speelplezier. De wilde speeltuinen kunnen direct verbonden worden aan de vele scholen die zich in de buurt of zelfs aan het netwerk bevinden.

Wilde speeltuin

verkoeling in de stad

water-berging

bestuivingbodem erosie

groenerecreatie

educatievewaarde

reinigend vermogen

levenscyclus

bodem-vruchtbaarheid

biodiversiteit symbolischewaarde

Nat bos

In het singelstad model bestaan er meerdere inundeerbare ecotypen. Het nat bos is daar één van en is met name goed toepasbaar daar waar het grondwater (relatief) hoog staat. Het nat bos vormt een rijke habitat voor kleine beestjes en brengt de natuur dan ook dicht bij de stedeling, waardoor het geschikt is voor educatiedoeleinden. In relatie tot waterveiligheid is een nat bos ook effectief in het afremmen van snelstromend water.

verkoeling in de stad

water-berging

bestuivingbodem erosie geluid, wind, visueel

koolstof vastlegging

groenerecreatie

reinigend vermogen

levenscyclus bodem-vruchtbaarheid

biomassa biodiversiteit

Page 63: GOED GROEN IS GOUD WAARD

63

Page 64: GOED GROEN IS GOUD WAARD

64

Weide

Volkstuin

Oevers

Speelveld

100m²+5 /

100m²+1 /

Bos

Weide

Volkstuin

Oevers

Speelveld

Kwantificering op onderdelen

Water

Gebouwen +10 ha

+425 ha

+213 ha

+347 ha

+13 ha

+123 ha

+169 ha

+17 ha

Weiden

Oever

Volkstuin

Speelveld

Grasveld

Bos

BOMEN EN RIET

+ 143.500 bomen

+ 127,5 ha riet

Geschatte aantal toegevoegde bomen in het Singelstad model.

Geschatte oppervlakte van toegevoegd riet in het Singelstad model.

33%

15%

NU SINGELSTADMODEL

Op deze sheet is de legenda verder uiteengerafeld in gekwantificeerde eenheden die inzichtelijk maken waaruit het groenblauwe netwerk van dit model is opgebouwd. Bovendien zijn de meeste van deze eenheden nodig om in te voeren in de TEEB.stad-tool om toegevoegde waarden te kunnen berekenen.

Page 65: GOED GROEN IS GOUD WAARD

65

Weiden

Bos

Grasveld

Speelveld

Volkstuin

+ 3.662.000 m³

Water

Oever

2015 - 60 m³ / sec. = 16,95 uur Extra bufferruimte / extra veilige tijd

2050 - 75 m³ / sec. = 13,56 uur

Alle waterberging vindt plaats in het fijnmazige netwerk van singels en rijke oevertypen. Hier wordt zowel regenwater als ook water van de Sallandse Wetering opgevangen.

BEBOUWING

WATERVEILIGHEID EN REGENWATER

Extra capaciteit in het watersysteem in het Singelstad model.

+ 2083 woonequivalenten

60 m² = 1 x woonequivalent

120 m² = 3 x woonequivalent

Schatting van nieuwe wooneenheden in het Singelstad model.

van de stad kan worden verdicht met 5% in het Singelstad model: 10ha nieuwe bebouwing.

40 %60 %

+5%

+5%

1

1

0.5

0.5

0.25

0.25

0.150.15

0.075

0.075

Page 66: GOED GROEN IS GOUD WAARD

66

Waterveiligheid

Mogelijke baathouders:

+ € 5.041.000,-vermeden waterschade

Vastgoed eigenaren en lokale overheden vanwege vermeden schade; Verzekeringsmaatschappijen vanwege vermeden uitkeringen; Waterschappen, lokale overheden en nationale overheid vanwege gereduceerde investeringskosten door het combineren van functies; Banken en hypotheekverstrekkers vanwege reductie van risico’s.

Vergroten van de buffer door het water in de haarvaten van de stad op te nemen.

Jaarlijkse baten:

Uitwerking van Agenda Zwolle en toegevoegde waarden (TEEB-stad)

Page 67: GOED GROEN IS GOUD WAARD

67

Stedelijke groei

Mogelijke baathouders:

+ € 11.405.000,- + € 2.777.000,- toename vastgoedwaarde bestaande huizen

toename vastgoedwaarde nieuwe huizen

Huis- en grondeigenaren vanwege toename vastgoedwaarde; Lokale overheden vanwege toename belastinggelden; Banken en hypotheekverstrekkers vanwege reductie van risico’s.

Kleinschalig verdichtingspotentieel binnen het fijnmazige groenblauwe netwerk.

Jaarlijkse baten:

Page 68: GOED GROEN IS GOUD WAARD

68

Klimaatadaptatie, regen

Mogelijke baathouders:

+ € 1.438.000,- vermeden kosten waterzuivering

Huurders en eigenaren van alle vastgoed op de begane grond en in kelders vanwege vermeden schade; Lokale overheden vanwege vermeden schade; Verzekeringsmaatschappijen vanwege vermeden uitkeringen; Waterschappen en lokale overheden vanwege gereduceerde investeringskosten door het combineren van functies; Banken en hypotheekverstrekkers vanwege reductie van risico’s.

Opvang van regenwater in de haarvaten van de stad.

Jaarlijkse baten:

Page 69: GOED GROEN IS GOUD WAARD

69

Klimaatadaptatie, verkoeling

Mogelijke baathouders:

+ € 298.000,- + € 1.457.000,- + € 249.000,- vermeden gezondheids-kosten door extra groen

toename productiviteit door extra groen

besparing energie door extra groen

Alle inwoners vanwege vermeden gezondheidskosten en toename van productiviteit; Zorgverzekeraars vanwege vermeden uitkeringen; Werkgevers en bedrijven vanwege toename productiviteit; Huurders en eigenaren vanwege afname energiekosten; Lokale overheden vanwege afname onderhoudskosten.

Verkoeling gelijkmatig door zeer fijnmazige structuur + vasthouden van water middels interne circulatie gevoed vanuit zandwinplassen.

Jaarlijkse baten:

Page 70: GOED GROEN IS GOUD WAARD

70

Gezonde stad, lichaamsbeweging

Mogelijke baathouders:

+ € 3.253.000,- + € 2.675,- directe gezondheidseffecten van extra bomen en riet

toename recreatiewaarde

Alle inwoners vanwege vermeden gezondheidskosten; Zorgverzekeraars vanwege vermeden uitkeringen; Lokale overheden en horeca vanwege toename van bezoekers en de consumptie.

Het fietsnetwerk nóg fijnmaziger en gekoppeld aan het groenblauwe netwerk.

Jaarlijkse baten:

Page 71: GOED GROEN IS GOUD WAARD

71

Gezonde stad, community

Mogelijke baathouders:

+ € 24.597.000,- + € 8.364.000,- toename sociale cohesie door extra groen

toename sociale cohesie door extra water

Alle inwoners en vooral de kinderen vanwege meer sociale interactie, een meer positieve attitude in het leven en betere vooruitzichten voor de toekomst; Lokale overheden vanwege vermeden schade; Verzekeringsmaatschappijen vanwege vermeden uitkeringen.

Een leeromgeving met directe en veilige toegang tot sport en speelplaatsen.

Jaarlijkse baten:

Page 72: GOED GROEN IS GOUD WAARD

72

De Randmeren stelt een groot project voor waarbij aan de Zuidoostzijde een ferme waterplas wordt aangelegd waar het water uit de Sallandse wetering naar toe kan worden geleid. De bestaande Almelose wetering en stadssingel blijven aangesloten, maar de randmeren nemen de bufferfunctie grotendeels over met bijna 500% extra volume. De plas wordt aangesloten op een bestaande verbinding met de Vecht en geschikt gemaakt voor recreatief vaarverkeer. Aan de waterkant komen strandjes en ruige natuuroevers, de bestaande golfbaan komt er als een eiland middenin te liggen.

Het gebied wordt een aantrekkelijke recreatieve bestemming voor heel de stad. De plas zelf bestaat uit een reeks plassen waarvoor relatief weinig grond hoeft te worden afgegraven omdat ze gepositioneerd zijn in een laag gelegen gebied dat aan de zuidzijde wordt begrensd door hogere gronden. Hierdoor is alleen aan de noordzijde en westzijde een verlenging van de regionale kering nodig. Bovendien ontstaat er een eiland midden in de plas. Het gebied is vanwege zijn aantrekkelijke condities geschikt voor verstedelijking. Er kan een rijke variatie aan waterwoonmilieus worden gemaakt met ruige rietoevers, zandstrandjes, vloedbossen, boskreekjes en een centraal eiland waar het spoor overheen loopt. Hier kan een treinstation (light-rail?) worden gedacht met voorzieningen en een hogere bebouwingsdichtheid. De aanleg van de plas hoeft daarmee niet enkel uit middelen voor waterveiligheid te worden bekostigd, maar krijgt cofinanciering uit grondopbrengsten.

In de bestaande stad wordt een veelheid aan kleine maatregelen gestimuleerd die door individuele ondernemers, verenigingen en bewonersgroepen kunnen worden geïnitieerd.

Er wordt een omvangrijk programma doorgevoerd met groene daken, vernatting van straten met bioswales, verruiging van sportveldranden en ontharding van parkeervelden. Door al deze lokale maatregelen wordt de sponsfunctie van de stad fors vergroot wat goed is voor zowel natte als droge tijden.

De Randmeren is een ‘grand’ groenblauw project:

• Waar het water uit de Sallandse wetering in tijd van nood naar toe wordt geleid en gebufferd,

• Waar een stevige stadsuitbreiding kan worden gerealiseerd met een grote variatie aan nieuwe woonmilieus,

• Dat een aantrekkelijke waterrecreatie-voorziening voor de hele stad kan vormen,

• Dat slim gebruikt maakt van de aanwezige topografische en geomorfologische condities,

• Waar regenwater opvang, infiltratie en verkoeling eenvoudig kunnen worden gecombineerd,

• Dat zijn counterpart kent in een veelheid van kleinschalige maatregelen in de bestaande stad die worden gelinkt aan ‘community’ vorming

hard 21% zacht 69%47 - 61% EFFECTIEVE BIJDRAGE

GROENBLAUW NETWERK:

3270 ha

GESPECIFICEERDE GROENBLAUWE

NETWERKEN

560 ha82 ha21 ha

160 ha730 ha230 ha122 ha

88 ha

WATER NIEUWE OEVERSSPORT RANDENNIEUW BOS BESTAAND GROENE DAKEN GROEN PARKEREN WEGEN MET WADI

Verhouding van verdeling van alle oppervlakken in Zwolle Randmeren

de bestaande topografie vormt het uitgangspunt voor de vormgeving van de grote plas

Model 3 Zwolle Randmeren

Verhouding van verdeling van groenblauwe oppervlakken in Zwolle Randmeren

Page 73: GOED GROEN IS GOUD WAARD

73

Grote waterplasNieuwe oeversSportveld randen Nieuw bosGroene dakenGroen parkerenWegen met wadi’s

Legenda

Page 74: GOED GROEN IS GOUD WAARD

74

De grote waterplas

Bioswale straten

De waterplas heeft een belangrijke functie inde waterveiligheid en kent een grote peilfluctuatie. Daardoor ontstaan lange natuurlijke oevers met rijke begroeiing. Een groot deel van de plas zal relatief ondiep zijn waardoor er leven op de bodem kan ontstaan wat veel vogels zal aantrekken. De meer cultuurlijke delen zullen geschikt zijn voor recreanten op, aan en in het water.

Het vergoenen van straten met bioswales verrijkt de aanblik, bergt regenwater en infiltreert. De kwantitatieve bijdrage is bescheiden, maar de toepasbaarheid is groot. Zeker als de vergroening van de straat wordt gebruikt om de sociale uitwisseling en ‘community’ vorming te bevorderen. In de kaartlegenda is dit weergegeven als groen parkeren, wat in feite niet meer is dan waterdoorlatende paarkeervoorzieningen met ruimte voor spontaan groen. De bioswale straat is in feite een rijkere versie van dit principe om groenvoorziening, infiltratie en autoverkeer bijeen te brengen. Op de kaart is deze typologie bescheiden aanwezig en envenmin te kwantificeren in het ontwerpmodel. Als uitwerking van het principe is dit echter de meest rijke vorm en van grote impact op de leefomgeving.

verkoeling in de stad

groenerecreatie

reinigend vermogen

verkoeling in de stad

water-berging

bestuivinggeluid, wind, visueel

koolstof vastlegging

reinigend vermogen

levenscyclus bodem-vruchtbaarheid

biodiversiteit

biodiversiteitwaterveiligheid

symbolischewaarde

Uitwerking van de groenblauwe netwerken (legenda eenheden)

en de ecosysteemdiensten die worden geboden

Page 75: GOED GROEN IS GOUD WAARD

75

Page 76: GOED GROEN IS GOUD WAARD

76

Sportveld randen

Sportvelden zijn ecologisch nogal schraal, maar in de randen van de velden hoeft dat niet zo te zijn. Een ‘wilde rand’ kan net zoals bij de landbouw een hoge biodiversiteit herbergen en er aantrekkelijk uit zien. Het betreft hierbij ook meteen een flinke hoeveelheid strekkende meters die dan bij voorkeur worden geflankeerd door onverharde parkeervelden waardoor de infiltratieruimte ook flink toeneemt.

verkoeling in de stad

water-berging

bestuivingbodem erosie geluid, wind, visueel

koolstof vastlegging

reinigend vermogen

levenscyclus bodem-vruchtbaarheid

biodiversiteit

Groenblauwe daken

verkoeling in de stad

water-berging

koolstof vastlegging

reinigend vermogen

biodiversiteit

Zwolle heeft een substantiele hoeveelheid platte daken die zouden kunnen worden omgevormd naar blauwgroene daken waar water wordt opgevangen en de isolerende werking wordt ingezet om in de zomer te koelen en in de winter de warmte vast te houden. Dat maakt het groene dak met name interessant in de vele industriegebieden waar enorme dakvlakken en straatverharding zorgen voor flinke hittestress in de zomer en voor wateroverlast tijdens piekbuien.

Wegen met wadi’s

Ook hier kan een schraal ecotype eenvoudig worden verrijkt door randen van hoofdinfrastructuren aan te passen, zodat deze geschikt worden om regenwater op te vangen en infiltratieruimte te vergroten. Als het profiel het toelaat is het interessant om zuiverende beplanting toe te passen zodat de wegen direct kunnen afwateren.

water-berging

reinigend vermogen

Page 77: GOED GROEN IS GOUD WAARD

77

Page 78: GOED GROEN IS GOUD WAARD

78

100m²+5 /

100m²+1 /

Bos

Sport randen

Oevers

Wadi wegen

Sport randen

Oevers

Wadi wegen

Groen parkeren

Groene daken

+60 ha

+245 ha

+82 ha

+160 ha

+122 ha

+88 ha

+21 ha

+230 ha

Gebouwen

Water

Oever

Bos

Sportveld randen

Groen parkeren

Wegen met wadi

Groene daken

BOMEN, RIET, GRAS EN GROENE DAKEN

+ 99.100 bomenGeschatte aantal toegevoegde bomen in het Randmeren model.

+ 43,65 ha riet

+ 61 ha gras

+ 230 ha groen dak100%

Geschatte oppervlakte van toegevoegd riet in het Randmeren model.

NU RANDMERENMODEL

Kwantificering op onderdelenOp deze sheet is de legenda verder uiteengerafeld in gekwantificeerde eenheden die inzichtelijk maken waaruit het groenblauwe netwerk van dit model is opgebouwd. Bovendien zijn de meeste van deze eenheden nodig om in te voeren in de TEEB.stad-tool om toegevoegde waarden te kunnen berekenen.

Page 79: GOED GROEN IS GOUD WAARD

79

Infiltratie parkerenSportveld randenBioswale straten

Bos

+ 6.120.000 m³

= 6.328.500 m³

Water

Oever

+ 208.500 m³

120 m² =1x woonequivalent

60 m² = 1 x woonequivalent

120 m² =3x woonequivalent

2015 - 60 m³ / sec. = 28,33 uur Extra bufferruimte / extra veilige tijd

2050 - 75 m³ / sec. = 22,67 uur

Water van de Sallandse Wetering wordt opgevangen in de grote waterplas. Hier wordt ook het regenwater uit de directe omgeving opgevangen.

In de bestaande stad wordt ruimte gezocht in vele meer kleinschalige opvangmaatregelen. Hierbij is uitgegaan van een tijdelijke opvang van een peikbui van 50mm.

WATERVEILIGHEID

REGENWATER

BEBOUWING

Extra capaciteit in het watersysteem in het Randmeren model.

Totale extra capaciteit in het watersysteem in het Randmeren model.

Geschatte aantal toegevoegde piek-bergingscapaciteit in het Randmeren model.

+ 8000 woonequivalenten

Schatting van nieuwe wooneenheden in het Randmeren model.

2

2

1

1 0.50.5

Wadi wegen

Sport randen

Groen parkeren

Groene daken50mm

50mm

50mm

Page 80: GOED GROEN IS GOUD WAARD

80

Waterveiligheid

Mogelijke baathouders:

+ € 7.622.000,-vermeden waterschade

Vastgoed eigenaren en lokale overheden vanwege vermeden schade; Verzekeringsmaatschappijen vanwege vermeden uitkeringen; Waterschappen, lokale overheden en nationale overheid vanwege gereduceerde investeringskosten door het combineren van functies; Banken en hypotheekverstrekkers vanwege reductie van risico’s.

Vergroten van de buffer door het water voor de stad af te buigen naar een nieuwe omvangrijke plas.

Jaarlijkse baten:

Uitwerking van Agenda Zwolle en toegevoegde waarden (TEEB-stad)

Page 81: GOED GROEN IS GOUD WAARD

81

Stedelijke groei

Mogelijke baathouders:

+ € 1.978.000,- + € 7.787.000,- toename vastgoedwaarde bestaande huizen

toename vastgoedwaarde nieuwe huizen

Huis- en grondeigenaren vanwege toename vastgoedwaarde; Lokale overheden vanwege toename belastinggelden; Banken en hypotheekverstrekkers vanwege reductie van risico’s.

De nieuwe plas vormt een grote stadsuitbreidingslocatie met een grote variatie aan woonmilieus.

Jaarlijkse baten:

Page 82: GOED GROEN IS GOUD WAARD

82

Klimaatadaptatie, regen

Mogelijke baathouders:

+ € 3.303.000,- vermeden kosten waterzuivering

Huurders en eigenaren van alle vastgoed op de begane grond en in kelders vanwege vermeden schade; Lokale overheden vanwege vermeden schade; Verzekeringsmaatschappijen vanwege vermeden uitkeringen; Waterschappen en lokale overheden vanwege gereduceerde investeringskosten door het combineren van functies; Banken en hypotheekverstrekkers vanwege reductie van risico’s.

Opvang van regenwater in de plas met direct omgeving + in kleinschalige maatregelen in de bestaande stad

Jaarlijkse baten:

Page 83: GOED GROEN IS GOUD WAARD

83

Klimaatadaptatie, verkoeling

Mogelijke baathouders:

+ € 505.000,- + € 2.471.000,- + € 369.000,- vermeden gezondheids-kosten door extra groen

toename productiviteit door extra groen

besparing energie door extra groen

Alle inwoners vanwege vermeden gezondheidskosten en toename van productiviteit; Zorgverzekeraars vanwege vermeden uitkeringen; Werkgevers en bedrijven vanwege toename productiviteit; Huurders en eigenaren vanwege afname energiekosten; Lokale overheden vanwege afname onderhoudskosten.

Verkoeling door omvangrijk groene daken plan + vasthouden van water door omvangrijk onthardingsplan met infiltratie.

Jaarlijkse baten:

Page 84: GOED GROEN IS GOUD WAARD

84

Gezonde stad, lichaamsbeweging

Mogelijke baathouders:

+ € 4.562.000,- + € 10.275,- directe gezondheidseffecten van extra bomen, riet,gras en groene daken

toename recreatiewaarde

Alle inwoners vanwege vermeden gezondheidskosten; Zorgverzekeraars vanwege vermeden uitkeringen; Lokale overheden en horeca vanwege toename van bezoekers en de consumptie.

De plas biedt een nieuwe recreatievoorziening op de schaal van de hele stad + een directe vaarverbinding met de Vecht.

Jaarlijkse baten:

Page 85: GOED GROEN IS GOUD WAARD

85

Gezonde stad, community

Mogelijke baathouders:

+ € 20.926.000,- + € 21.034.000,- toename sociale cohesie door extra groen

toename sociale cohesie door extra water

Alle inwoners en vooral de kinderen vanwege meer sociale interactie, een meer positieve attitude in het leven en betere vooruitzichten voor de toekomst; Lokale overheden vanwege vermeden schade; Verzekeringsmaatschappijen vanwege vermeden uitkeringen.

Organisatie van kleinschalige maatregelen in de bestaande stad stimuleert de vorming van ‘community’.

Jaarlijkse baten:

Page 86: GOED GROEN IS GOUD WAARD

86

KWANTITATIEVE VERGELIJKING VAN ONTWERPMODELLEN6 In dit hoofdstuk hebben we de drie modellen per toegevoegde waarde naast elkaar gelegd zodat goed te zien is welk type interventie welke effecten sorteert ten opzichte van de andere ontwerpmodellen. Voor drie ontwerpmodellen hebben we de waarden van de ecosysteemdiensten in deelaspecten zoals afname van gezondheidskosten, toename van vastgoedwaarden en vermeden waterschade, geïllustreerd. De ontwerpmodellen sluiten daarbij aan bij de beleidsagenda van Zwolle en vertrekken vanuit de bestaande ruimte. De meeste winst is gehaald door de transformatie van groen dat volgens het ANK weinig waarde toevoegt naar groentypen die juist veel waarde toevoegen.

Per saldo is het mogelijk om daarbij nauwelijks meer ruimte te gebruiken dan in de huidige uitgangssituatie, dit geldt met name voor de ontwerpmodellen Superspons en Singelstad. Binnen een beperkt extra ruimtebeslag zijn we met behulp van de TEEB.stad-tool in staat om concrete, waardevolle ecosysteemdiensten aan de stad toe te voegen. Het TEEB.stad instrument vertaalt een fysieke groenblauwe impuls naar zes toegevoegde waarden: gezondheidseffecten, vermindering van energieverbruik, toename van vastgoedwaarde, recreatiewaarde, sociale cohesie en vermeden wateroverlast. Deze toegevoegde waarden hebben we per ontwerpmodel berekend, maar hierbij moeten meteen ook enkele nuanceringen worden gemaakt.

Ten eerste is TEEB is niet bedoeld om de transformatie van schralere groene ruimte naar meer rijke groentypen in te voeren. Het model gaat uit van toevoeging van fysieke groenblauwe ruimte. Daarom hebben we de transformatie naar een hogere kwaliteit als toevoeging behandeld.

Ten tweede, de invoer die het rekenmodel vereist is niet altijd goed vergelijkbaar met het detailniveau van het ontwerpmodel. Zo moet bijvoorbeeld het exacte aantal toegevoegde bomen bekend zijn. Het gebied dat we bestudeerd en ingevoerd hebben is te groot van omvang voor deze mate van precisie, daarom hebben we kentallen gehanteerd in relatie tot de hoeveelheid getransformeerd oppervlak.

Page 87: GOED GROEN IS GOUD WAARD

87

Vermeden kosten waterschade

Superspons Singelstad Randmeren

€ 7.125.000,- € 5.041.000,- € 7.622.000,-

Toename vastgoed-waarde bestaande huizen € 11.095.000,- € 11.405.000,- € 1.978.000,-

Toename vastgoed-waarde nieuwe huizen € 2.490.000,- € 2.777.000,- € 7.787.000,-

Vermeden kosten waterzuivering € 1.780.000,- € 1.438.000,- € 3.303.000,-

Toename productivi-teit door extra groen € 1.155.000,- € 1.457.000,- € 2.471.000,-

Besparing energie door extra groen € 176.000,- € 249.000,- € 369.000,-

Vermeden gezond-heidskosten door extra groen € 236.000,- € 298.000,- € 505.000,-

Directe gezondheids-effecen extra bomen, riet, gras, en groene daken € 4.777.000,- € 3.253.000,- € 4.562.000,-

Toename sociale cohesie door extra groen € 19.113.000,- € 24.597.000,- € 20.926.000,-

Toename sociale cohesie door extra water € 4.171.000,- € 8.364.000,- € 21.034.000,-

Toename recreatiewaarde € 554.000,- € 2.675,- € 10.275,-

Jaarlijkse baten in EuroBron: TEEB, bewerking De Urbanisten

Ten slotte zijn niet alle waarden in het rekenmodel even goed te volgen. Voor de berekening van vastgoedwaarde wordt gevraagd om nabijheid van aantallen woningen tot een park. De uitkomst voor deze parameter is goed te begrijpen en te herleiden. Het resultaat voor sociale cohesie is echter minder goed te begrijpen. Het vermijden van verhuiskosten heeft in de berekening een grote impact op sociale cohesie, terwijl niet duidelijk is waarom dit überhaupt als positief wordt gewaardeerd.

Ondanks deze ‘disclaimers’ geeft het rekenmodel wel degelijk een inzichtelijk beeld van de mogelijke baten die geboden kunnen worden door een hoogwaardige groenblauwe infrastructuur in de stad.

En hoewel we de hoogte van de getallen betreffende baten moeten nuanceren vanwege beperkingen in de toegepaste methode, wordt er bij elk ontwerpmodel overtuigende toegevoegde waarde gecreëerd.

Wat we bij de baten steeds moeten beseffen is wie de baathouders zijn, oftewel waar de baten terecht komen. Soms komt de meerwaarde van het groen ten gunste van alle inwoners en soms alleen van de waterschappen of verzekeringsmaatschappijen. Wie de baathouders zijn werpt mogelijk een extra licht op de politieke waardering van de theoretische baten.

Page 88: GOED GROEN IS GOUD WAARD

88

Kwantitatieve vergelijking van de ontwerpmodellen

Bestaande situatie Zwolle Superspons

HARD 29% ZACHT 60%

GROENBLAUW NETWERK:

2842 ha

HARD 26% ZACHT 63%

GROENBLAUW NETWERK:

3002 ha

WATER INUNDEERBAAR SPONSPARKLINEAIRSPONSPARKHOUTBOS BESTAAND

367 ha125 ha

69 ha

28 ha415 ha508 ha

Hoge kwaliteit groenMatige kwaliteit groenWaterVerardBebouwingOverig

Deze spread toont de kwantitatieve vergelijking van de basiskaart Zwolle (bestaande situatie) met de drie ontwerpmodellen Superspons, Singelstad en Randmeren.

In de eerste set van taartdiagrammen is de verschuiving berekend van het aandeel groenblauwe ruimte ten opzichte van grijze ruimte in Zwolle (verharding en bebouwing).

Page 89: GOED GROEN IS GOUD WAARD

89

Zwolle RandmerenSingelstad Zwolle

HARD 25% ZACHT 64%

GROENBLAUW NETWERK:

3060 ha

WATER RIJKE OEVERSGRASVELDWILDE WEIDEWILDE SPEELTUIN URBAN FARMSNAT BOSBESTAAND

425 ha213 ha123 ha347 ha

13 ha17 ha

169 ha567 ha

HARD 21% ZACHT 69%

GROENBLAUW NETWERK:

3270 ha

560 ha82 ha21 ha

160 ha730 ha230 ha122 ha

88 ha

WATER NIEUWE OEVERSSPORT RANDENNIEUW BOS BESTAAND GROENE DAKEN GROEN PARKEREN WEGEN MET WADI

In het tweede set van taartdiagrammen is de interne verschuiving van groentypen berekend. Met name de verschuiving van schraal groen (vale kleur) naar rijk groen (diepe kleur) is relevant.

Het groenblauwe netwerk is vervolgens gespecificeerd in hectaren verschillende landschapstypen. Dit zijn de legenda-eenheden van de verschillende ontwerpmodellen die een scala aan ecosysteemdiensten leveren, zoals deze zijn toegelicht per ontwerpmodel in het vorige hoofdstuk.

Page 90: GOED GROEN IS GOUD WAARD

90

HOE VAN GROEN GOUD TE MAKEN7 Onze hypothese is dat de kwantificatie van de waarde van groene ruimte kan helpen in de discussie over de inrichting van de stad. We hebben in deze ontwerpstudie willen laten zien, dat die waarde ook werkelijk te kwantificeren is. Hoewel we de hoogte van de getallen betreffende baten moeten nuanceren vanwege beperkingen in ANK en TEEB, is er bij elk ontwerpmodel waarde berekend die voorbij de onzekerheden van de methode liggen. Dat wil zeggen, het is evident dat er substantiële baten worden gegenereerd door rijke groenblauwe netwerken in de stad. De aangetoonde baten brengen nieuwe, genuanceerde afwegingen voor de groenblauwe ruimte in beeld. Vervolgens is het de vraag hoe een rijk en verfijnd groenblauw netwerk in de praktijk kan worden gerealiseerd met de ‘baten-argumentatie’ in de hand. Ofwel: Hoe incasseren we die baten?

Hoe kan hiermee een rijk en verfijnd groenblauw netwerk in de praktijk worden gerealiseerd? Hoe pakt de balans tussen hoogwaardige openbare ruimte en directe vastgoedopbrengsten uit als beide de schaarse ruimte claimen? Gaan we eindelijk compacter bouwen als dit kan worden onderbouwd met de belofte op een aantoonbaar gezondere leefomgeving? Kunnen private baathouders van groenblauwe netwerken verleid worden financieel bij te dragen? Kunnen beoordelingscriteria worden aangescherpt als er in de toekomst moet worden gekozen tussen park en parkeerplaats?

Page 91: GOED GROEN IS GOUD WAARD

91

Stap één is begrijpen dat veel stedelijke problemen gebaat zijn bij de integrale benadering van de publieke ruimte. Het is bekend dat waterveiligheid, klimaatadaptatie en gezonde verstedelijking aan elkaar verbonden zijn, maar toch wordt in de praktijk apart beleid ontwikkeld met sterk sectorale maatregelen. Het is in die praktijk dat we zullen moeten bewijzen dat thema’s verbonden zijn. En dat met integrale ontwerpoplossingen meer impact kan worden behaald met hetzelfde geld, terwijl er extra waarde wordt gecreëerd.

Stap twee is het erkennen dat de groenblauwe infrastructuur veel meer oplevert dan een beetje ademruimte in het stedelijk weefsel. De groenblauwe infrastructuur levert ecosysteemdiensten die helpen in het vermijden van toekomstige schade en bij dragen aan de gezondheid, veiligheid en economische activiteit in onze steden. Bovendien zijn die diensten kwantificeerbaar, bespreekbaar en goed te ontwerpen.

Stap drie is het verbeteren van de arrangementen om de baten van ecosysteemdiensten te gelde te maken. Vaak zijn de baathouders niet dezelfde personen als de investeerders. De investeerders zien daarbij belangen over het hoofd en baathouders dragen niet bij aan het ontwerp. Als schakel tussen de verschillende dossiers en partijen is er een rol voor lokale overheden weggelegd om investeerders en baathouders met elkaar te verbinden. Zij zijn het die beide rollen in zichzelf verenigen waar het klimaatadaptatie, waterveiligheid, stedelijke groei en gezondheid aangaat. Aan hen de uitdaging om ook andere baathouders tot investeerders te maken in een duurzame groenblauwe infrastructuur.

De gepresenteerde ontwerpmodellen tonen wat de eerste twee stappen kunnen opleveren; integrale ontwerpoplossingen in groenblauwe infrastructuur waarin een breed scala aan ecosysteemdiensten wordt aangeboden. Daarbij tonen de berekeningen dat groenblauwe infrastructuur economische baten aan de stad kan leveren en tegelijkertijd kosten kan besparen. De groenblauwe infrastructuur kan daarbij substantieel bijdragen aan het mitigeren van de negatieve effecten van klimaatverandering en waarde toevoegen aan een stedelijke omgeving die haar burgers ondersteunt in hun gezondheid en geluk. De groenblauwe ruimte verdient daarom promotie van budgettaire sluitpost naar prioritaire factor van betekenis in stedelijke investeringsstrategieën.

We hebben in deze studie twee instrumenten achter elkaar geschakeld en geprobeerd met elkaar in verband te brengen. Dat leverde al frappante resultaten, maar beide tools kunnen nog verbeterd worden.

De ANK is rijk en lijkt compleet binnen het eigen ‘groene kader’ van ecosysteemdiensten, maar laat het kapitaliseren van andere diensten die het groenblauwe netwerk kan leveren achterwege. Het is jammer dat Atlas Natuurlijk Kapitaal geen rekenschap geeft van de ecosysteemdiensten die worden geleverd in energiebesparing, vermindering van zorgkosten, vermeerdering van arbeidsproductiviteit en waardestijging van vastgoed.

TEEB pakt de breedte van het palet beter op. De zes te berekenen toegevoegde waarden lijken ons goed gekozen. Het zijn logische thema’s waarvan je kunt begrijpen dat een groenblauw netwerk er een positief effect op heeft. De gevraagde input past echter niet altijd bij grootschalige, strategische visievorming op hoofdlijnen. De kwaliteit van de groenblauwe ruimte speelt bovendien geen rol in de TEEB. Een grasveld is hier net zo waardevol als een bos. Daarnaast zijn sommige parameters onnavolgbaar, zoals de verhuisbewegingen als bepalende indicatie voor de baten van sociale cohesie – een van de grootste opbrengsten!

Een verdere synthese van de kwalitatieve ecosysteemdiensten uit ANK met de toegevoegde waarden uit het TEEB.stad tool lijkt ons zinvol. Daarom is het hoopgevend dat beide instrumenten bijeen worden gebracht in het kader van de voorbereiding van de invoering van de Omgevingswet.

Tot slot is het interessant om mogelijke baathouders op te nemen in de tool. Als er meerwaarde wordt gekwantificeerd is het de moeite waard om direct te overwegen aan wie die baten ten goede komen. In de ontwerpmodellen hebben we hiervoor al een aantal concrete voorstellen gedaan.

Aanbevelingen voor vervolg Feedback op ANK en TEEB

Page 92: GOED GROEN IS GOUD WAARD

92

BIJLAGEN

Page 93: GOED GROEN IS GOUD WAARD

93

BEREKENING GROENBLAUWE WAARDEN

Bron TEEB, PBL

Om tot een getalsmatige waardering van de drie modellen maken wij gebruik van de tool TEEB.stad. Dit instrument vertaalt fysieke groenblauwe aspecten naar zes toegevoegde waarden: gezondheidseffecten, vermindering energieverbruik, waarde toename van vastgoed, recreatiewaarde, sociale cohesie en vermeden wateroverlast. De TEEB is met name interessant als er helder kwantificeerbare fysieke groenblauwe ruimte wordt toegevoegd. De transformatie van schralere groene ruimte naar meer rijke groentypen vinden in de TEEB niet direct een plaats.

Daarom hebben we een vertaalslag gemaakt. Alle groene ruimte die in de modellen is ‘verrijkt’ hebben we als absolute aantallen toegevoegde ruimte beschouwd en als zodanig ook in de TEEB-tool ingevoerd. De berekening van oppervlakken, woningaantallen, inwoners en andere absolute aantallen draagt een stevige speculatie in zich. Het gebied dat we bestudeerd en ingevoerd hebben is erg groot van omvang. De gevraagde invoergegevens zijn vaak echter erg gedetailleerd, zoals het aantal toegevoegde bomen. Toch hebben we gemeend deze gegevens allemaal op te lijnen, ook al zijn ze vaak behoorlijk speculatief. We hebben de doorlopen stappen gedocumenteerd, zodat er achterhaald kan worden waar getallen vandaan komen.

Page 94: GOED GROEN IS GOUD WAARD

94

€ 143.316.572,-Totaal

nieuwe groene daken in m²

afname gezonheidskosten

Model 1 Model 2 Model 3

1. Gezondheid

105.667

€ 7.081.407,- € 34.652.207,-

€ 41.733.614,-

€ 8.933.982,-€ 43.717.612,-

€ 52.651.595,-

€ 15.145.675,-€ 74.113.952,-

€ 89.259.628,-

6% 8% 12%

99.983 113.000aantal inwoners*

toename groen in %

waarde zorgbesparing waarde productiviteit

afname gezondheidskosten

afname gezondheidskosten

afname gezondheidskosten

Totaal

Model 1 Model 2 Model 3

aantal nieuwe bomen 226.300

€ 141.358.295,-

-

-

-

-

143.500 99.100

61 ha

230 ha

hectare toegevoegd gras

31,35 ha

€ 1.958.277,-

€ 97.601.562,- € 136.845.198,-

€ 89.637.275,- € 61.902.815,-

€ 381.036,-

-

-

-

-

127,5 ha 43,65 ha

€ 7.964.287,- € 2.726.597,-

€ 71.834.750,-

hectare toegevoegd riet

* huidig aantal inwoners inclusief de toename in inwoners = toename nieuwe woningen x 2,2 personen (gemiddelde bezetting huishoudens in Zwolle)

Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat een groene omgeving leidt tot een betere gezondheid van mensen. Groen heeft een positief effect op de luchtkwaliteit, stress reductie, verkoeling, gemoedstoestand, concentratie, bewegen etc. In de teeb.stad tool worden verschillende effecten van groen op gezondheid in beeld gebracht.

Hiervoor zijn twee methoden beschikbaar. De eerste methode is generiek en richt zicht op de gemeten correlatie van het aantal patiënten in een groene versus een grijze omgeving en de hiermee samenhangende kosten voor negen ziektebeelden.

De tweede methode richt zich op specifieke deeleffecten van groen zoals betere luchtkwaliteit en koeling. De generieke (tabel A) en de specifieke (tabel B) methode overlappen elkaar voor een deel. We hebben ervoor gekozen om beide rekenmethoden toe te passen omdat onze nadruk niet zo zeer ligt op een eindbedrag, maar we ook geïnteresseerd zijn in wat iedere rekenmethode afzonderlijk oplevert.

Tabel A

Tabel B

1. Gezondheid

Page 95: GOED GROEN IS GOUD WAARD

95

Groen kan gebouwen isoleren of beschutten waardoor ze minder energie verbruiken. Een bomenrij voor een woning geeft beschutting tegen koude wind. Het effect op het energieverbruik van de woning wordt mede bepaald door de afstand tot de bomenrij.

MODEL 1 MODEL 2 MODEL 3

De onderstaande kaartbeelden tonen de wijze waarop in ieder model de nabijheid van deze bomenrijen is berekend. In de zwarte gebieden bevinden zich de woningen direct grenzend aan het groen en in de grijze gebieden de woningen die tussen de 50 en 100 meter van het groen zijn gepositioneerd.

€ 5.269.201,- € 7.478.271,- € 11.072.180,- Totaal

2. Energieverbruik

woningen < 50m naast nieuwe bomenrij

waarde energiebesparing

Model 1 Model 2 Model 3

7.403

€ 3.414.855,- € 3.542.630,- € 3.690.240,-

€ 1.854.345,- € 3.935.640,- € 14.530,-

- - € 7.367.410,-

7.680 8.000

woningen 50-100m naast nieuwe bomenrij

waarde energiebesparing

5.360 11.376 42

woningen met een nieuw groen dak

waarde energiebesparing

- - 9.583

2. Energieverbruik

Geabstraheerde modellen gebruikt voor oppervlakteberekeningen en woningaantallen

Page 96: GOED GROEN IS GOUD WAARD

96

€ 332.864.000,- € 342.144.000,- € 59.328.000,-Totaal

3. Waarde van woningen

bestaande woningen met uitzicht op een park

stijging vastgoedwaarde

Model 1 Model 2 Model 3

9.824

€ 157.184.000,- € 70.656.000,- -

stijging vastgoedwaarde € 175.680.000,- € 165.504.000,- € 33.408.000,-

4.416 -

bestaande woningen nabij een park 14.640 13.792 2.784

bestaande woningen met uitzicht op een waterplas

stijging vastgoedwaarde

-

- - -

stijging vastgoedwaarde - - € 25.920.000,-

- -

bestaande woningen grenzend aan open water

stijging vastgoedwaarde

-

- € 105.984.000,- -

4.416 -

bestaande woningen nabij een waterplas - - 2.160

€ 74.672.000,- € 83.320.000,- € 233.600.000,-Totaal

nieuwe woningen met uitzicht op een park

stijging vastgoedwaarde

Model 1 Model 2 Model 3

4.667

€ 74.672.000,- € 33.328.000,- € 80.000.000,-

stijging vastgoedwaarde - - € 24.000.000,-

2.083 5.000

nieuwe woningen nabij een park - - 2.000

nieuwe woningen met uitzicht op een waterplas

stijging vastgoedwaarde

-

- - € 19.200.000,-

stijging vastgoedwaarde - - € 81.600.000,-

- 1.200

nieuwe woningen grenzend aan open water

stijging vastgoedwaarde

-

- € 49.992.000,- € 28.800.000,-

2.083 1.200

nieuwe woningen nabij een waterplas - - 6.800

Meer groen of water in de omgeving leidt tot waardestijging van vastgoed. Met de teeb.stad tool hebben we de stijging van woningwaarde door groen of water voor twee verschillende situaties berekend. Tabel A geeft inzicht in het effect van de aanleg van groen of water op bestaande woningen (stijging huidige waarde). Tabel B geeft inzicht in het effect op nieuwe woningen (hogere verkoopwaarde).

De hiernaast getoonde kaartbeelden geven wederom de wijze weer waarop de verschillende aantallen woningen zijn berekend. De woningen die uitzicht hebben op het park, de waterlijnen of de waterplas zijn alle woningen die zich binnen een straal van 25 meter van het desbetreffende onderdeel bevinden. De woningen die zich binnen een straal van 400 meter van het onderdeel bevinden zijn gecategoriseerd als nabij.

3. Waarde van woningenMODEL 1

(park)

Water

Tabel A

Page 97: GOED GROEN IS GOUD WAARD

97

€ 332.864.000,- € 342.144.000,- € 59.328.000,-Totaal

3. Waarde van woningen

bestaande woningen met uitzicht op een park

stijging vastgoedwaarde

Model 1 Model 2 Model 3

9.824

€ 157.184.000,- € 70.656.000,- -

stijging vastgoedwaarde € 175.680.000,- € 165.504.000,- € 33.408.000,-

4.416 -

bestaande woningen nabij een park 14.640 13.792 2.784

bestaande woningen met uitzicht op een waterplas

stijging vastgoedwaarde

-

- - -

stijging vastgoedwaarde - - € 25.920.000,-

- -

bestaande woningen grenzend aan open water

stijging vastgoedwaarde

-

- € 105.984.000,- -

4.416 -

bestaande woningen nabij een waterplas - - 2.160

€ 74.672.000,- € 83.320.000,- € 233.600.000,-Totaal

nieuwe woningen met uitzicht op een park

stijging vastgoedwaarde

Model 1 Model 2 Model 3

4.667

€ 74.672.000,- € 33.328.000,- € 80.000.000,-

stijging vastgoedwaarde - - € 24.000.000,-

2.083 5.000

nieuwe woningen nabij een park - - 2.000

nieuwe woningen met uitzicht op een waterplas

stijging vastgoedwaarde

-

- - € 19.200.000,-

stijging vastgoedwaarde - - € 81.600.000,-

- 1.200

nieuwe woningen grenzend aan open water

stijging vastgoedwaarde

-

- € 49.992.000,- € 28.800.000,-

2.083 1.200

nieuwe woningen nabij een waterplas - - 6.800

MODEL 2(park + waterlijnen)

MODEL 3(park)

MODEL 3(waterplas)

Tabel B

Geabstraheerde modellen gebruikt voor oppervlakteberekeningen en woningaantallen

Page 98: GOED GROEN IS GOUD WAARD

98

€ 16.605.951,- € 80.271,- € 308.264,-Totaal

4. Recreatie en vrije tijd

toename recreanten

* Aantal horeca- en winkelvoorzieningen speciaal nageteld in oude binnenstad. Omzet 500.000 / jaar (gebaseerd op de gemiddelde omzet horeca).

kwaliteitsverbetering in bestaand groen

Model 1 Model 2 Model 3

10.267

€ 179.826,- € 80.271,- -

kwaliteitsverbetering in nieuw groen - - € 308.264,-

kwaliteitsverbetering in nieuw groen € 16.426.125,- - -

4.583 17.600

aantal winkels aan een te vergroenen winkelstraat* 471 - -

€ 698.519.323,- € 988.848.390,- € 1.258.805.267,-Totaal

5. Sociale cohesie

toename plantsoen*

Model 1 Model 2 Model 3

(+160 ha / 4769 ha) 3,36% (+218 ha / 4769 ha) 4,57% (+164 ha / 4769 ha) 3,44%

toename wateroppervlak (+52 ha / 4769 ha) 1,09% (+110 ha / 4769 ha) 2,31% (+245 ha / 4769 ha) 5,14%

vermeden verhuiskosten € 573.385.914,- € 737.922.459,- € 627.776.784,-

vermeden verhuiskosten € 125.133.408,- € 250.925.930,- € 631.028.482,-

105.667 99.983 113.000aantal inwoners**

** huidig aantal inwoners inclusief de toename in inwoners = toename nieuwe woningen x 2,2 personen (gemiddelde bezetting huishoudens in Zwolle)

* alleen de absolute toename van groenblauw gerekend (dus niet kwalitatief)

Natuur heeft een grote impact op recreatie. Door toevoeging van groen in de stad kan een tekort aan recreatiecapaciteit worden tegengegaan.

Daarnaast zorgt groen voor een prettige verblijfsomgeving wat zich onder andere uit tot meer betalingsbereidheid in winkelgebieden.

Sociale cohesie staat voor de mate van verbondenheid en solidariteit binnen groepen en gemeenschappen. De sociale cohesie stijgt onder andere door het toevoegen van groen en water.

4. Recreatie en vrije tijd

5. Sociale cohesie

Aangezien Zwolle erg goed bedeeld is in recreatief groen, denken we dat een toename hiervan niet zal leiden tot meer recreërende Zwollenaren. De toename van recreatie is daarom gelijk aan de toename in inwoners (= toename nieuwe woningen x 2,2 personen, gemiddelde bezetting huishoudens in Zwolle).

Mensen voelen zich in een groene wijk meer verbonden met de wijk en met elkaar. De stijging van sociale cohesie heeft meerdere effecten. In de onderstaande tabel is het effect op het aantal verhuizingen berekend.

Page 99: GOED GROEN IS GOUD WAARD

99

** huidig aantal huishoudens = inwoneraantal / 2,2 (gemiddelde bezetting huishoudens in Zwolle) inclusief de toename in woningen

€ 267.135.419,- € 194.360.619,- € 327.742.011,-Totaal

6. Waterhuishouding

verschil van jaarlijkse kans op wateroverlast

aantal huishoudens

Model 1 Model 2 Model 3

vermeden schade door wateroverlast € 213.748.459,- € 151.222.259,- € 228.663.015,-

vermeden kosten bij waterzuivering € 53.386.960,- € 43.138.360,- € 99.078.996,-

0,9%*

47.767 45.183 51.100

0,9% 0,9%

aantal m³ extra water-bergingscapaciteit 3.410.000 m³ 3.662.000 m³ 6.328.500 m³

* Uitgegaan van een verandering van 1:100 jaar naar 1:1000 jaar (NWB normen).

Groen en water hebben een positieve invloed op de waterhuishouding in de stad. Groengebieden, sloten en plassen houden regenwater vast waardoor de waterbergingscapaciteit toeneemt en er minder verdroging optreedt.

6. WaterhuishoudingMet de teeb.stad tool zijn twee effecten van de toename van waterbergingscapaciteit te berekenen. De onderstaande tabel geeft inzicht in de vermeden schade van wateroverlast en in de vermeden investeringskosten bij waterzuivering.

Page 100: GOED GROEN IS GOUD WAARD

100

TEEB-FORMULIER MODEL 1

Zwolle Superspons€ 1.580.116.083,-

Page 101: GOED GROEN IS GOUD WAARD

101

Page 102: GOED GROEN IS GOUD WAARD

102

Page 103: GOED GROEN IS GOUD WAARD

103

TEEB-FORMULIER MODEL 2

Singelstad Zwolle

Page 104: GOED GROEN IS GOUD WAARD

104

Page 105: GOED GROEN IS GOUD WAARD

105

Page 106: GOED GROEN IS GOUD WAARD

106

TEEB-FORMULIER MODEL 3

€ 2.116.960.550,-

Zwolle Randmeren

Page 107: GOED GROEN IS GOUD WAARD

107

Page 108: GOED GROEN IS GOUD WAARD

108

Vervolg

Page 109: GOED GROEN IS GOUD WAARD

109

Page 110: GOED GROEN IS GOUD WAARD

110

BRONNEN

Geraadpleegde documentenMet betrekking op de stad Zwolle:

• Netwerkstadvisie 2030, Zwolle Kampen Netwerkstad, gemeente Zwolle, gemeente Kampen, Provincie Overijssel, BVR, mei 2005• Parkenboekje Zwolle, Overzicht van alle Zwolse parken, gemeente Zwolle, oktober 2007• Structuurplan Zwolle 2020, gemeente Zwolle juni 2008• Watersysteemanalyse Sallandse weteringen en Zwolle, Verkennend onderzoek naar mogelijke waterstandsverlagende

maatregelen, afstudeerscriptie R. van Goor, Universiteit Twente, Hydrologic, augustus 2010• Atelier water en ruimte, Presentatie atelier met bijdragen van gemeente Zwolle, waterschap Groot Salland, Deltares, Dienst

Landelijk gebied, Provincie Overijssel, NIROV, Ministerie van I&M, gemeente Zwolle, november 2010• Invloed van peilstijging IJsselmeer op grondwaterstand Zwolle, Afstudeerscriptie W. van de Werfhorst, Van Hall Larenstein, januari

2011• Stadsanalyse Zwolle, Het stedelijk weefsel ontrafeld, scriptie A. Keijzer, J. Scharff, S. van den Wittenboer, Van Hall Larenstein, maart

2011• Ontwikkeling Vechtcorridor Noord, Ontwerp-structuurvisie september 2012• Verkenning lange termijn perspectieven IJssel-Vechtdelta, gemeente Zwolle, H+N+S, 2012• Uitvoeringsprogramma IJssel-Vechtdelta, Accordering uitgangpunten aanleghoogte ontwikkeling Kraanbolwerk / Binnenstad

Zwolle o.b.v. richtinggevende ontwerpwaterstanden, Andreas van Rooijen, gemeente Zwolle, april 2013• Hittestress in beeld, Kaart lokale temperatuursverschillen tijdens hittegolf, TAUW september 2013• Zwolle klimaatbestendig, Proeftuinen klimaatbestendige stad Deltaprogramma, Gemeente Zwolle, waterschap Groot Salland,

Ministerie van I&M, Urhahn urban design, MBDSO, atelier Groenblauw, SWZ, Novaform, Openbaar Belang, december 2013• WOLK Zwolle, Wateroverlast landschapskaart, notitie en kaart, TAUW januari 2014• Zwolle/IJssel-Vechtdelta, EO Wijersopgave, Presentatie IJssel-Vechtdelta klimaatbestendig, Marnix Meijer, gemeente Zwolle,

januari 2014• IJsselland en grote overstromingen, brochure Ministerie van I&M, oktober 2014• Atlas van de verstedelijking van Nederland, 1000 jaar ruimtelijke ontwikkeling, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Ministerie

van OCW, 2014• De derde rivier, Hoe de grondwaterrivier aanzet tot co-creatie, gemeente Zwolle, Provincie Overijssel, SKB, Toekomst Sterk,

Deltares, januari 2015• Watercasco Zwolle, Verkenning ruimtelijke adaptatie compartimentering Zwolle-Zuid, gemeente Zwolle, waterschap Groot Salland,

Provincie Overijssel, bureau MAAN, juni 2015

Algemeen:

• Een nevengeul vol leven, Handreiking voor een goed ecologisch ontwerp, Rijkswaterstaat, Deltares, september 2011• TEEB.stad, Bronvermelding kengetallen TEEB.stad-tool, Buck consultants international, november 2013

Page 111: GOED GROEN IS GOUD WAARD

111

Met betrekking op de provincie Overijssel:

• Berekening waterstanden Sallandse Weteringen, waterschap Groot Salland, Rijkswaterstaat/RIZA, HKV lijn in water, januari 1999• Brochure Omgevingsvisie in Vogelvlucht, Visie en uitvoeringsprogramma voor de ontwikkeling van de fysieke leefomgeving,

Provincie Overijssel, juli 2009• Omgevingsvisie Overijssel, Visie op de ondergrond, Provincie Overijssel, juli 2009• Omgevingsvisie Overijssel, Catalogus gebiedskenmerken, document Natuurijke laag, document Stedelijke laag, Provincie

Overijssel, juli 2009• Ruimte voor de Vecht, Eindrapportage uitwerkingsfase regionale voorkeursvariant, Provincie Overijssel, juli 2011• Uitvoeringskader Kerntaak regionale economie 2012-2015, Versterken, vernieuwen en verbinden, Economie en cultuur, Provincie

Overijssel, februari 2012• Cultuurnota 2013-2016, De kracht van cultuur: creatief verleden, heden en toekomst, Provincie Overijssel, juli 2012• Regioproces IJssel, Voorkeursstrategie naar het jaar 2100, Deltaprogramma Rivieren, provincie Gelderland, provincie Overijssel,

waterschap Groot Salland, waterschap Vallei en Veluwe, Rijkswaterstaat, april 2013• Actualisatie Omgevingsvisie Overijssel, Waterbijlage, Provincie Overijssel, augustus 2013• Actualisatie Omgevingsvisie Overijssel, Appendix bij Waterbijlage, Provincie Overijssel, augustus 2013• Maatregelboek regioproces IJssel, Deltaprogramma rivieren, Ministerie van I&M, juli 2014• Synthesedocument Veiligheid, Achtergrondrapport B1, Deltaprogramma 2015, Ministerie van I&M, juli 2014• Werk aan de Delta, De beslissingen om Nederland veilig en leefbaar te houden, Deltaprogramma 2015, Ministerie van I&M,

Ministerie van EZ, september 2014• Geconsolideerde Omgevingsvisie Overijssel, Visie en uitvoeringsprogramma voor de ontwikkeling van de fysieke leefomgeving,

Provincie Overijssel, oktober 2014• Ontwikkelingsperspectievenkaart, Verzamelherziening 2014 Omgevingsvisie en Omgevingsverordening, Provincie Overijssel,

oktober 2014• Natuurbeleidskaart, Verzamelherziening 2014 Omgevingsvisie en Omgevingsverordening, Provincie Overijssel, oktober 2014• Faunabeleidskaart, Verzamelherziening 2014 Omgevingsvisie en Omgevingsverordening, Provincie Overijssel, oktober 2014• Brochure Ontwikkelopgave EHS/Natura 2000, Provincie Overijssel, januari 2015• Ruimte voor de Vecht, Presentatie informatiebijeenkomst Rheezermaten, Provincie Overijssel, maart 2015• Werk aan de Delta, En nu begint het pas echt, Deltaprogramma 2016, Ministerie van I&M, Ministerie van EZ, september 2015

Geraadpleegde internetsites• http://www.groenblauwenetwerken.com/projects/hammarby-sjostad-stockholm-sweden/• http://www.groenblauwenetwerken.com/projects/bo01-city-of-tomorrow-malmo-sweden/• http://www.greeninfrastructurenw.co.uk/resources/1547.058_Final_Report_September_2008.pdf• http://w110.bcn.cat/MediAmbient/Continguts/Documents/Documentacio/BCN2020_GreenInfraestructureBiodiversityPlan.pdf • http://www.rotterdamclimateinitiative.nl/documents/Documenten/RCI-RAS-2013-NL-LR.pdf • http://www.atlasnatuurlijkkapitaal.nl/web/ank/natuurlijk-kapitaal • http://www.teebstad.nl/ • http://www.ruimtevoordewaal.nl/getFile.ashx?fileID=200&type=original• http://www.groenblauwenetwerken.com/projects/island-of-dordrecht-the-netherlands/• http://www.sruc.ac.uk/info/120256/sustainable_ecosystems• http://zwollegroenstad.nl/• http://www.wageningenur.nl/nl/nieuws/Heerlen-Emmen-en-Lelystad-groenste-steden-van-Nederland.htm• http://www.ahn.nl

Page 112: GOED GROEN IS GOUD WAARD

Keilestraat 9f3029 BP Rotterdam (NL)[email protected]

CONTACTPERSOON:Florian BoerT +31 646 035 775E [email protected]

Rapportage, 20 Mei 2016

DE URBANISTENFlorian Boer (projectleider), Eduardo Marin, Agate Kalnpure, Timo Stevens, Auke Wissing, Simon Lloyd, Luciana Aquisto, Dirk van Peijpe

Opdrachtgever:

College Rijksadviseurs (CRa):Rients Dijkstra, Rick van Doeschate

Planbureau voor de Leefomgeving (PBL):Anton van Hoorn (Projectleider), Bas van Bemmel, Arno Bouwman, Ton Dassen,Kersten Nabielek, Bart Rijken

Ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M): Hans ten Hoeve

Met dank aan:Rienke Groot (CRa), Andreas van Rooijen (gemeente Zwolle), Arjen Ruijs (PBL), Marnix Meijer (gemeente Zwolle), Ronald Roosjen (Deltares), Ton de Nijs (RIVM), Leo Pols (PBL), Joost Knoop (PBL), Rutger van der Brugge (Deltares), Hans Farjon (PBL), Marianne Schruerhoff (PBL)

Colofon