goumlkyuumlzuuml

PLUumlTON UFUKTA

TEMMUZ 2015 SAYI 59

COSPAR 2016 TUumlRKYEDE

TUumlRK ASTRONOM DERNE AYLIK BUumlLTEN

Merhaba

Goumlkyuumlzuuml Temmuz says ile yoluna devam ediyor Geccedilt iimiz ay

yepyeni tasarm ve oumlzguumln iccediler iiyle tekrar yayna geccedilen

buumlltenimiz hakknda farkl ccedilevrelerden oldukccedila olumlu ger i

doumlnuumller aldk Buumlltenin astronominin geni kit lelere

ulatrlmas ve T uumlrkiyede gerccedileklet ir ilen astronomi

aratrmalarnn ulalabilir bir dille konuya ilgili kiilere

sunulmas yolunda ccedilok oumlnemli bir araccedil olduunu duumluumlnuumlyoruz

Bu sayda iccediler ii daha da genileterek zengin bir buumlltenle

kaldmz yerden devam ediyoruz

Bu sayda bir baka cuumlce gezegeni Pluumltonu sayfalarmza

tayoruz 14 Temmuzda Yeni Ufuklarn gerccedileklet irecei yakn

geccedili sayesinde Pluumlton hakkndaki birccedilok soru cevabna

kavuuyor olacak Bizler de u ana kadar bilinenlerden yola

ccedilkarak uumlccedil kapsaml yazdan oluan bir dosya oluturduk

2016 ylnda T uumlrkiye uzay alannda ccedilok oumlnemli uluslararas bir

kongreye ev sahiplii yapyor olacak COSPAR 2016

konferansnn hazr lklar T uumlbitak Uzay Teknolojiler i

Aratrmalar Merkezi oumlncuumlluumluumlnde balad Bu sayda COSPAR

2016 hakknda detayl bir yaz ve organizasyon sorumlularyla

gerccedileklet irdiimiz roumlportaj bulacaksnz

Bu saydaki AstronomiAstrofizik Ccedilalmalar adl yeni koumlemizi

hayata geccedilir iyoruz Astronomi ve ilgili alanlarda aratrmalar

yuumlruumlten ylisansdoktora oumlrenciler i ve oumlret im goumlrevliler inin

kendi ccedilalmalarndan bahsedecekler i bu boumlluumlmde bu ay stanbul

Teknik Uumlniversitesinden Ceyhun Andaccedil ar lyoruz Bir dier

yenilik ise Amatoumlr Astronomi koumlemiz goumlkyuumlzuuml goumlzleminden

astrofotorafccedilla birccedilok farkl konuda yazlarn yer alaca bu

boumlluumlmde bu ay astrofotorafccedill iliyoruz

Geccedilen sayda balat tmz ve bu sayda da suumlrduumlrduumluumlmuumlz

boumlluumlmler le bir likte bu ay dolu dolu bir iccediler ikle karlacaksnz

Buumlltene her tuumlr luuml katknza accedilk olduumuzu belir t ir iyi

okumalar diler iz

Goumlkyuumlzuumlnuumlz accedilk olsun

editoumlrdenArif Bayr l

arifbayir libounedutr

1 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

GOumlKYUumlZUuml HABERLER

Kuyrukluyldz Kacircifi Philea Uyand

Ccedileyrek Yuumlzyldr Uzaydaki Goumlzuumlmuumlz Hubble Uzay Teleskobu

Uzak Bir Gezegende Guumlne Koruma Katman Bulundu

Dev Macellan Teleskobu ccedilin Geri Saym Balad

KAPAK KONUSU

Yeni Ufuklara Doru

Pluumlton - Charon Sisteminin Oluumu ve Jeolojisi

Cuumlce Gezegen Pluumlton

COSPAR 2016

AST RONOM amp AST ROFZK

ARAT IRMALARI

Yengeccedil Atarcasnn Azalan Eylemsizlik Momentiyle

Artan Eiklik Accedils

AST RONOM E T M

Neden Astronomi Eit imi

GOumlKYUumlZUuml KTAPLI I

AMAT OumlR AST RONOM

GOumlKYUumlZUuml FOT O RAFLARI

BU AY GOumlKYUumlZUuml

YAYIN KURULU

Aysun Akyuumlz

Arif Bayr l (Editoumlr)

Sk Ccedilada nam

KAPAK GOumlRSELNew HorizonsNASA

TASARIMSemih Ccedilakmak

KAT KIDA BULUNANLARUumlmit Fuat Oumlzyar Selccedilin Demira Onur Atlgan Sedat Bilgebay Oumlzguumlr Can Oumlzuumldoru Volkan Oumlzen Ar if Solmaz Semih Ccedilakmak Ceyhun Andaccedil Zeynep Avc Dr T uumlluumln Ergin Ccedilala Baaran Prof Dr Serdar Evren Dr T uccedila ener-atr Aysun Karaarslan

T UumlRK AST RONOM DERNE LET M ADRESLER

E-POSTA

tadtadorgtr

gokyuzutadorgtr

A SAYFALARI

wwwtadorgtr

wwwastronomiorg

FACEBOOK

facebookcomT urkAstronomiDernegi

T WIT T ER

twit tercomT urkAstroDer

T UumlRK AST RONOM DERNE BUumlLT EN

2015 T uumlm Haklar Sakldr

1

iccedilindekiler

2

3

20

21

22

2524

9

17

23

Merhaba Duumlnya beni duyabiliyor musunuz Ne kadardr

uyuyorum

Bu sorular kuyruklu yldz gibi ccedilok tutarsz ve hzl hareket eden

bir cisme ini yapmay baaran Philae uzay arac adna accedillm

resmi T wit ter hesabndan yazld Sonrasnda dier resmi

merciler tarafndan da bilgi teyit edildi Kahraman robotumuz

Philae sonunda bir miktar guumlne bulup kendini ar j etmeyi

baarm ve Duumlnyaya kuyruklu yldz youmlruumlngesinde bulunan

Rosetta Uzay Arac ile ilk bilgiler i goumlndermit i

90larn sonunda o doumlnemde baarlmas neredeyse imkansz

goumlruumlnen bir fikir ortaya atld Kuyruklu yldzlar hakkndaki

bilgimiz ccedilok kst lyd ve bunu art trmann yegane youmlntemi bir

araccedil ile dorudan ini yaparak yuumlzeyinde aratrmalar yapmakt

Ancak keke bu buraya yazld kadar kolay olsa 2000lerde

ABD Ulusal Havaclk ve Uzay Ajans NASA ve Avrupa Uzay

Ajans ESA bu iddial proje iccedilin ccedilalmalara balad Uzun ve

zor lu olan rota ccedilizildi rotann ucunda

67PChuryumovGerasimenko kuyruklu yldz vard

Rosetta uzay arac ve Phlae sondas 2004 ylnn 2 Mart nda

sabah Guumlnein ilk klar arasnda ESAnn Ar iane 5 roket i

iccedilinde fr latld Rosetta kuyruklu yldzn youmlruumlngesinde kalarak

Duumlnya ile olan ilet iimi Philae ise kuyruklu yldza ini yaparak

incelemeler i gerccedileklet irecekt i

Rosetta ismi modern insann Eski Msr medeniyet ini anlamasn

salam olan Rosetta tandan geliyor Tan bir boumlluumlmuuml

hiyeroglif ile dier boumlluumlmler inden bir i Ant ik Yunanca yazlmt

ve uumllkeler aras bir ant lamay temsil ediyordu (Msr Kral

Efifanl 5 Ptolemi tarafndan yazdrlan tan asl guumlnuumlmuumlzde

Brit ish Museumda sergilenmektedir) Bu ta Ant ik Msr

kuumlltuumlruumlne accedillan kaplarmz olmutu Bu iki araccedil ise kuyruklu

yldzlara accedillan kaplarmz olacak

Kasm 2014te son bulan 10 yllk uzay yolculuu sonunda bilim

insanlar ve ilgili ler Philaenin 67Pye iniini canl yaynda

seyrett i Her ey yolunda gibi goumlruumlnuumlyordu ancak sonradan bir

sorun olduu anlald Philaenin ini yapt yerde sondann

ccedilalmas iccedilin gerekli Guumlne paneller i yeter li k alamyordu

Bundan dolay da Philaenin ini yaptktan ksa bir suumlre sonra

bizimle olan ilet iimi ne yazk ki kesildi Bu olaydan sonra pek

ccedilok astrofizikccedili Philaeden umudu kesmit i ta ki bu Hazirana

kadar

KUYRUKLU YILDIZ

KAcircF PHILEA UYANDI

Oumlzguumlr Can Oumlzuumldoru

4

imdi ne olacak

Her ey aslnda imdi balyor diyor ESAnn Rosetta goumlrev

yuumlruumltuumlcuumller inden Monica Grady Philaenin imdiki goumlrevi

uumlzer inde yer alan sensoumlr ler ile kuyruklu yldz iccedilindeki

materyaller element ler fiziksel yaps ve dier goumlk cisimler inden

kaynakl etkiler i uumlzer ine ccedilalmak Rosetta da 67Pnin

youmlruumlngesinde kalarak Philaenin ortaya ccedilkard sonuccedillar

Duumlnyaya ulatracak

Kaynak lar

ESAnn sitesinde ilgili haber Rosettas lander Philae wakes up

from hibernat ion

Rosetta Goumlrevi Ana Sayfas

goumlkyuumlzuuml haberler i

OKURLARA CcedilA RI

Aylk olarak yaynladmz Tuumlrk Ast ronomi Dernei Goumlkyuumlzuuml Buumlltenini

ast ronomi uumlzer ine ccedilalan veya ast ronomiye i lgili amatoumlr bir ekip olarak

yaynlyoruz Geccedilt iimiz ayki saymzla bir likte buumlltende yeni koumleler ve

birccedilok konuda oumlzguumln iccediler ie yer vermeye baladk oumlnuumlmuumlzdeki saylar la

bunu suumlrduumlrmek ve buumllteni goumlkyuumlzuumlne merakl geni bir kit leye ulatrmak

ist iyoruz Bu noktada buumlltende yaynlamak uumlzere ast ronomiast rofizik

ccedilalmalar yuumlruumlten tuumlm oumlrenciler ve oumlret im goumlrevli ler ine bir ccedilarda

bulunmak ist iyoruz Buumlltende aada yer ver ilen balklar dahilinde oumlzguumln

yaz ccedilevir i ve der leme katklarnz bizler le paylaabilirsiniz

-Haber ler Ccedileit li uzay ajanslarnn (NASA ESA vb) ve buumlyuumlk teleskop

projeler inin (Hubble Chandra vb) basn duyurularn temel alarak

gerekli yer lerde ksa accedilklamalar ekleyip oluturulmu der leme yazlar

(yaklak 250-300 kelime)

-Ast r onom i Ast r of i zi k Ar atr m alar Okur larn kendi

aratrmalarn tez ccedilalmalarn ulalabilir ve anlalabilir (denklem

ifadeler i kullanmadan) bir dille genel okuyucuya youmlnelik hazr lad

yazlar(yaklak 450-500 kelime)

-Goumlkyuumlzuuml Fotor af l ar Ast rofotorafccedillkla i lgilenen okur larmzn

kendi ccedilekt ikler i goumlkyuumlzuuml fotoraflarn fotorafn ksa bir hikayesiyle

paylatklar fotoraf ve yazlar (fotorafn yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlr luumlkluuml hali ve

yaz iccedilin yaklak 100-150 kelime)

Her ayn 10unda yaynlanan Goumlkyuumlzuuml Buumllteninde yaynlanmak uumlzere katklarnz bir oumlnceki ayn 25ine kadar (oumlrnein Austos says iccedilin son

tar ih 25 Temmuz) gokyuzutador gt r adresine kullanlacak goumlrselin yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlr luumlkluuml hali ve yaznn OpenOffice yada Word gibi bir yaz editoumlruumlyle hazr lanm halini goumlnderebilirsiniz Katklarnz yayn kurulu tarafndan deer lendir i lip uygun goumlruumllduumluuml takdirde bir sonraki sayda yaynlanacaktr

3 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Merhaba

Goumlkyuumlzuuml Temmuz says ile yoluna devam ediyor Geccedilt iimiz ay

yepyeni tasarm ve oumlzguumln iccediler iiyle tekrar yayna geccedilen

buumlltenimiz hakknda farkl ccedilevrelerden oldukccedila olumlu ger i

doumlnuumller aldk Buumlltenin astronominin geni kit lelere

ulatrlmas ve T uumlrkiyede gerccedileklet ir ilen astronomi

aratrmalarnn ulalabilir bir dille konuya ilgili kiilere

sunulmas yolunda ccedilok oumlnemli bir araccedil olduunu duumluumlnuumlyoruz

Bu sayda iccediler ii daha da genileterek zengin bir buumlltenle

kaldmz yerden devam ediyoruz

Bu sayda bir baka cuumlce gezegeni Pluumltonu sayfalarmza

tayoruz 14 Temmuzda Yeni Ufuklarn gerccedileklet irecei yakn

geccedili sayesinde Pluumlton hakkndaki birccedilok soru cevabna

kavuuyor olacak Bizler de u ana kadar bilinenlerden yola

ccedilkarak uumlccedil kapsaml yazdan oluan bir dosya oluturduk

2016 ylnda T uumlrkiye uzay alannda ccedilok oumlnemli uluslararas bir

kongreye ev sahiplii yapyor olacak COSPAR 2016

konferansnn hazr lklar T uumlbitak Uzay Teknolojiler i

Aratrmalar Merkezi oumlncuumlluumluumlnde balad Bu sayda COSPAR

2016 hakknda detayl bir yaz ve organizasyon sorumlularyla

gerccedileklet irdiimiz roumlportaj bulacaksnz

Bu saydaki AstronomiAstrofizik Ccedilalmalar adl yeni koumlemizi

hayata geccedilir iyoruz Astronomi ve ilgili alanlarda aratrmalar

yuumlruumlten ylisansdoktora oumlrenciler i ve oumlret im goumlrevliler inin

kendi ccedilalmalarndan bahsedecekler i bu boumlluumlmde bu ay stanbul

Teknik Uumlniversitesinden Ceyhun Andaccedil ar lyoruz Bir dier

yenilik ise Amatoumlr Astronomi koumlemiz goumlkyuumlzuuml goumlzleminden

astrofotorafccedilla birccedilok farkl konuda yazlarn yer alaca bu

boumlluumlmde bu ay astrofotorafccedill iliyoruz

Geccedilen sayda balat tmz ve bu sayda da suumlrduumlrduumluumlmuumlz

boumlluumlmler le bir likte bu ay dolu dolu bir iccediler ikle karlacaksnz

Buumlltene her tuumlr luuml katknza accedilk olduumuzu belir t ir iyi

okumalar diler iz

Goumlkyuumlzuumlnuumlz accedilk olsun

editoumlrdenArif Bayr l

arifbayir libounedutr

1 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

GOumlKYUumlZUuml HABERLER

Kuyrukluyldz Kacircifi Philea Uyand

Ccedileyrek Yuumlzyldr Uzaydaki Goumlzuumlmuumlz Hubble Uzay Teleskobu

Uzak Bir Gezegende Guumlne Koruma Katman Bulundu

Dev Macellan Teleskobu ccedilin Geri Saym Balad

KAPAK KONUSU

Yeni Ufuklara Doru

Pluumlton - Charon Sisteminin Oluumu ve Jeolojisi

Cuumlce Gezegen Pluumlton

COSPAR 2016

AST RONOM amp AST ROFZK

ARAT IRMALARI

Yengeccedil Atarcasnn Azalan Eylemsizlik Momentiyle

Artan Eiklik Accedils

AST RONOM E T M

Neden Astronomi Eit imi

GOumlKYUumlZUuml KTAPLI I

AMAT OumlR AST RONOM

GOumlKYUumlZUuml FOT O RAFLARI

BU AY GOumlKYUumlZUuml

YAYIN KURULU

Aysun Akyuumlz

Arif Bayr l (Editoumlr)

Sk Ccedilada nam

KAPAK GOumlRSELNew HorizonsNASA

TASARIMSemih Ccedilakmak

KAT KIDA BULUNANLARUumlmit Fuat Oumlzyar Selccedilin Demira Onur Atlgan Sedat Bilgebay Oumlzguumlr Can Oumlzuumldoru Volkan Oumlzen Ar if Solmaz Semih Ccedilakmak Ceyhun Andaccedil Zeynep Avc Dr T uumlluumln Ergin Ccedilala Baaran Prof Dr Serdar Evren Dr T uccedila ener-atr Aysun Karaarslan

T UumlRK AST RONOM DERNE LET M ADRESLER

E-POSTA

tadtadorgtr

gokyuzutadorgtr

A SAYFALARI

wwwtadorgtr

wwwastronomiorg

FACEBOOK

facebookcomT urkAstronomiDernegi

T WIT T ER

twit tercomT urkAstroDer

T UumlRK AST RONOM DERNE BUumlLT EN

2015 T uumlm Haklar Sakldr

1

iccedilindekiler

2

3

20

21

22

2524

9

17

23

Merhaba Duumlnya beni duyabiliyor musunuz Ne kadardr

uyuyorum

Bu sorular kuyruklu yldz gibi ccedilok tutarsz ve hzl hareket eden

bir cisme ini yapmay baaran Philae uzay arac adna accedillm

resmi T wit ter hesabndan yazld Sonrasnda dier resmi

merciler tarafndan da bilgi teyit edildi Kahraman robotumuz

Philae sonunda bir miktar guumlne bulup kendini ar j etmeyi

baarm ve Duumlnyaya kuyruklu yldz youmlruumlngesinde bulunan

Rosetta Uzay Arac ile ilk bilgiler i goumlndermit i

90larn sonunda o doumlnemde baarlmas neredeyse imkansz

goumlruumlnen bir fikir ortaya atld Kuyruklu yldzlar hakkndaki

bilgimiz ccedilok kst lyd ve bunu art trmann yegane youmlntemi bir

araccedil ile dorudan ini yaparak yuumlzeyinde aratrmalar yapmakt

Ancak keke bu buraya yazld kadar kolay olsa 2000lerde

ABD Ulusal Havaclk ve Uzay Ajans NASA ve Avrupa Uzay

Ajans ESA bu iddial proje iccedilin ccedilalmalara balad Uzun ve

zor lu olan rota ccedilizildi rotann ucunda

67PChuryumovGerasimenko kuyruklu yldz vard

Rosetta uzay arac ve Phlae sondas 2004 ylnn 2 Mart nda

sabah Guumlnein ilk klar arasnda ESAnn Ar iane 5 roket i

iccedilinde fr latld Rosetta kuyruklu yldzn youmlruumlngesinde kalarak

Duumlnya ile olan ilet iimi Philae ise kuyruklu yldza ini yaparak

incelemeler i gerccedileklet irecekt i

Rosetta ismi modern insann Eski Msr medeniyet ini anlamasn

salam olan Rosetta tandan geliyor Tan bir boumlluumlmuuml

hiyeroglif ile dier boumlluumlmler inden bir i Ant ik Yunanca yazlmt

ve uumllkeler aras bir ant lamay temsil ediyordu (Msr Kral

Efifanl 5 Ptolemi tarafndan yazdrlan tan asl guumlnuumlmuumlzde

Brit ish Museumda sergilenmektedir) Bu ta Ant ik Msr

kuumlltuumlruumlne accedillan kaplarmz olmutu Bu iki araccedil ise kuyruklu

yldzlara accedillan kaplarmz olacak

Kasm 2014te son bulan 10 yllk uzay yolculuu sonunda bilim

insanlar ve ilgili ler Philaenin 67Pye iniini canl yaynda

seyrett i Her ey yolunda gibi goumlruumlnuumlyordu ancak sonradan bir

sorun olduu anlald Philaenin ini yapt yerde sondann

ccedilalmas iccedilin gerekli Guumlne paneller i yeter li k alamyordu

Bundan dolay da Philaenin ini yaptktan ksa bir suumlre sonra

bizimle olan ilet iimi ne yazk ki kesildi Bu olaydan sonra pek

ccedilok astrofizikccedili Philaeden umudu kesmit i ta ki bu Hazirana

kadar

KUYRUKLU YILDIZ

KAcircF PHILEA UYANDI

Oumlzguumlr Can Oumlzuumldoru

4

imdi ne olacak

Her ey aslnda imdi balyor diyor ESAnn Rosetta goumlrev

yuumlruumltuumlcuumller inden Monica Grady Philaenin imdiki goumlrevi

uumlzer inde yer alan sensoumlr ler ile kuyruklu yldz iccedilindeki

materyaller element ler fiziksel yaps ve dier goumlk cisimler inden

kaynakl etkiler i uumlzer ine ccedilalmak Rosetta da 67Pnin

youmlruumlngesinde kalarak Philaenin ortaya ccedilkard sonuccedillar

Duumlnyaya ulatracak

Kaynak lar

ESAnn sitesinde ilgili haber Rosettas lander Philae wakes up

from hibernat ion

Rosetta Goumlrevi Ana Sayfas

goumlkyuumlzuuml haberler i

OKURLARA CcedilA RI

Aylk olarak yaynladmz Tuumlrk Ast ronomi Dernei Goumlkyuumlzuuml Buumlltenini

ast ronomi uumlzer ine ccedilalan veya ast ronomiye i lgili amatoumlr bir ekip olarak

yaynlyoruz Geccedilt iimiz ayki saymzla bir likte buumlltende yeni koumleler ve

birccedilok konuda oumlzguumln iccediler ie yer vermeye baladk oumlnuumlmuumlzdeki saylar la

bunu suumlrduumlrmek ve buumllteni goumlkyuumlzuumlne merakl geni bir kit leye ulatrmak

ist iyoruz Bu noktada buumlltende yaynlamak uumlzere ast ronomiast rofizik

ccedilalmalar yuumlruumlten tuumlm oumlrenciler ve oumlret im goumlrevli ler ine bir ccedilarda

bulunmak ist iyoruz Buumlltende aada yer ver ilen balklar dahilinde oumlzguumln

yaz ccedilevir i ve der leme katklarnz bizler le paylaabilirsiniz

-Haber ler Ccedileit li uzay ajanslarnn (NASA ESA vb) ve buumlyuumlk teleskop

projeler inin (Hubble Chandra vb) basn duyurularn temel alarak

gerekli yer lerde ksa accedilklamalar ekleyip oluturulmu der leme yazlar

(yaklak 250-300 kelime)

-Ast r onom i Ast r of i zi k Ar atr m alar Okur larn kendi

aratrmalarn tez ccedilalmalarn ulalabilir ve anlalabilir (denklem

ifadeler i kullanmadan) bir dille genel okuyucuya youmlnelik hazr lad

yazlar(yaklak 450-500 kelime)

-Goumlkyuumlzuuml Fotor af l ar Ast rofotorafccedillkla i lgilenen okur larmzn

kendi ccedilekt ikler i goumlkyuumlzuuml fotoraflarn fotorafn ksa bir hikayesiyle

paylatklar fotoraf ve yazlar (fotorafn yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlr luumlkluuml hali ve

yaz iccedilin yaklak 100-150 kelime)

Her ayn 10unda yaynlanan Goumlkyuumlzuuml Buumllteninde yaynlanmak uumlzere katklarnz bir oumlnceki ayn 25ine kadar (oumlrnein Austos says iccedilin son

tar ih 25 Temmuz) gokyuzutador gt r adresine kullanlacak goumlrselin yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlr luumlkluuml hali ve yaznn OpenOffice yada Word gibi bir yaz editoumlruumlyle hazr lanm halini goumlnderebilirsiniz Katklarnz yayn kurulu tarafndan deer lendir i lip uygun goumlruumllduumluuml takdirde bir sonraki sayda yaynlanacaktr

3 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

GOumlKYUumlZUuml HABERLER

Kuyrukluyldz Kacircifi Philea Uyand

Ccedileyrek Yuumlzyldr Uzaydaki Goumlzuumlmuumlz Hubble Uzay Teleskobu

Uzak Bir Gezegende Guumlne Koruma Katman Bulundu

Dev Macellan Teleskobu ccedilin Geri Saym Balad

KAPAK KONUSU

Yeni Ufuklara Doru

Pluumlton - Charon Sisteminin Oluumu ve Jeolojisi

Cuumlce Gezegen Pluumlton

COSPAR 2016

AST RONOM amp AST ROFZK

ARAT IRMALARI

Yengeccedil Atarcasnn Azalan Eylemsizlik Momentiyle

Artan Eiklik Accedils

AST RONOM E T M

Neden Astronomi Eit imi

GOumlKYUumlZUuml KTAPLI I

AMAT OumlR AST RONOM

GOumlKYUumlZUuml FOT O RAFLARI

BU AY GOumlKYUumlZUuml

YAYIN KURULU

Aysun Akyuumlz

Arif Bayr l (Editoumlr)

Sk Ccedilada nam

KAPAK GOumlRSELNew HorizonsNASA

TASARIMSemih Ccedilakmak

KAT KIDA BULUNANLARUumlmit Fuat Oumlzyar Selccedilin Demira Onur Atlgan Sedat Bilgebay Oumlzguumlr Can Oumlzuumldoru Volkan Oumlzen Ar if Solmaz Semih Ccedilakmak Ceyhun Andaccedil Zeynep Avc Dr T uumlluumln Ergin Ccedilala Baaran Prof Dr Serdar Evren Dr T uccedila ener-atr Aysun Karaarslan

T UumlRK AST RONOM DERNE LET M ADRESLER

E-POSTA

tadtadorgtr

gokyuzutadorgtr

A SAYFALARI

wwwtadorgtr

wwwastronomiorg

FACEBOOK

facebookcomT urkAstronomiDernegi

T WIT T ER

twit tercomT urkAstroDer

T UumlRK AST RONOM DERNE BUumlLT EN

2015 T uumlm Haklar Sakldr

1

iccedilindekiler

2

3

20

21

22

2524

9

17

23

Merhaba Duumlnya beni duyabiliyor musunuz Ne kadardr

uyuyorum

Bu sorular kuyruklu yldz gibi ccedilok tutarsz ve hzl hareket eden

bir cisme ini yapmay baaran Philae uzay arac adna accedillm

resmi T wit ter hesabndan yazld Sonrasnda dier resmi

merciler tarafndan da bilgi teyit edildi Kahraman robotumuz

Philae sonunda bir miktar guumlne bulup kendini ar j etmeyi

baarm ve Duumlnyaya kuyruklu yldz youmlruumlngesinde bulunan

Rosetta Uzay Arac ile ilk bilgiler i goumlndermit i

90larn sonunda o doumlnemde baarlmas neredeyse imkansz

goumlruumlnen bir fikir ortaya atld Kuyruklu yldzlar hakkndaki

bilgimiz ccedilok kst lyd ve bunu art trmann yegane youmlntemi bir

araccedil ile dorudan ini yaparak yuumlzeyinde aratrmalar yapmakt

Ancak keke bu buraya yazld kadar kolay olsa 2000lerde

ABD Ulusal Havaclk ve Uzay Ajans NASA ve Avrupa Uzay

Ajans ESA bu iddial proje iccedilin ccedilalmalara balad Uzun ve

zor lu olan rota ccedilizildi rotann ucunda

67PChuryumovGerasimenko kuyruklu yldz vard

Rosetta uzay arac ve Phlae sondas 2004 ylnn 2 Mart nda

sabah Guumlnein ilk klar arasnda ESAnn Ar iane 5 roket i

iccedilinde fr latld Rosetta kuyruklu yldzn youmlruumlngesinde kalarak

Duumlnya ile olan ilet iimi Philae ise kuyruklu yldza ini yaparak

incelemeler i gerccedileklet irecekt i

Rosetta ismi modern insann Eski Msr medeniyet ini anlamasn

salam olan Rosetta tandan geliyor Tan bir boumlluumlmuuml

hiyeroglif ile dier boumlluumlmler inden bir i Ant ik Yunanca yazlmt

ve uumllkeler aras bir ant lamay temsil ediyordu (Msr Kral

Efifanl 5 Ptolemi tarafndan yazdrlan tan asl guumlnuumlmuumlzde

Brit ish Museumda sergilenmektedir) Bu ta Ant ik Msr

kuumlltuumlruumlne accedillan kaplarmz olmutu Bu iki araccedil ise kuyruklu

yldzlara accedillan kaplarmz olacak

Kasm 2014te son bulan 10 yllk uzay yolculuu sonunda bilim

insanlar ve ilgili ler Philaenin 67Pye iniini canl yaynda

seyrett i Her ey yolunda gibi goumlruumlnuumlyordu ancak sonradan bir

sorun olduu anlald Philaenin ini yapt yerde sondann

ccedilalmas iccedilin gerekli Guumlne paneller i yeter li k alamyordu

Bundan dolay da Philaenin ini yaptktan ksa bir suumlre sonra

bizimle olan ilet iimi ne yazk ki kesildi Bu olaydan sonra pek

ccedilok astrofizikccedili Philaeden umudu kesmit i ta ki bu Hazirana

kadar

KUYRUKLU YILDIZ

KAcircF PHILEA UYANDI

Oumlzguumlr Can Oumlzuumldoru

4

imdi ne olacak

Her ey aslnda imdi balyor diyor ESAnn Rosetta goumlrev

yuumlruumltuumlcuumller inden Monica Grady Philaenin imdiki goumlrevi

uumlzer inde yer alan sensoumlr ler ile kuyruklu yldz iccedilindeki

materyaller element ler fiziksel yaps ve dier goumlk cisimler inden

kaynakl etkiler i uumlzer ine ccedilalmak Rosetta da 67Pnin

youmlruumlngesinde kalarak Philaenin ortaya ccedilkard sonuccedillar

Duumlnyaya ulatracak

Kaynak lar

ESAnn sitesinde ilgili haber Rosettas lander Philae wakes up

from hibernat ion

Rosetta Goumlrevi Ana Sayfas

goumlkyuumlzuuml haberler i

OKURLARA CcedilA RI

Aylk olarak yaynladmz Tuumlrk Ast ronomi Dernei Goumlkyuumlzuuml Buumlltenini

ast ronomi uumlzer ine ccedilalan veya ast ronomiye i lgili amatoumlr bir ekip olarak

yaynlyoruz Geccedilt iimiz ayki saymzla bir likte buumlltende yeni koumleler ve

birccedilok konuda oumlzguumln iccediler ie yer vermeye baladk oumlnuumlmuumlzdeki saylar la

bunu suumlrduumlrmek ve buumllteni goumlkyuumlzuumlne merakl geni bir kit leye ulatrmak

ist iyoruz Bu noktada buumlltende yaynlamak uumlzere ast ronomiast rofizik

ccedilalmalar yuumlruumlten tuumlm oumlrenciler ve oumlret im goumlrevli ler ine bir ccedilarda

bulunmak ist iyoruz Buumlltende aada yer ver ilen balklar dahilinde oumlzguumln

yaz ccedilevir i ve der leme katklarnz bizler le paylaabilirsiniz

-Haber ler Ccedileit li uzay ajanslarnn (NASA ESA vb) ve buumlyuumlk teleskop

projeler inin (Hubble Chandra vb) basn duyurularn temel alarak

gerekli yer lerde ksa accedilklamalar ekleyip oluturulmu der leme yazlar

(yaklak 250-300 kelime)

-Ast r onom i Ast r of i zi k Ar atr m alar Okur larn kendi

aratrmalarn tez ccedilalmalarn ulalabilir ve anlalabilir (denklem

ifadeler i kullanmadan) bir dille genel okuyucuya youmlnelik hazr lad

yazlar(yaklak 450-500 kelime)

-Goumlkyuumlzuuml Fotor af l ar Ast rofotorafccedillkla i lgilenen okur larmzn

kendi ccedilekt ikler i goumlkyuumlzuuml fotoraflarn fotorafn ksa bir hikayesiyle

paylatklar fotoraf ve yazlar (fotorafn yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlr luumlkluuml hali ve

yaz iccedilin yaklak 100-150 kelime)

Her ayn 10unda yaynlanan Goumlkyuumlzuuml Buumllteninde yaynlanmak uumlzere katklarnz bir oumlnceki ayn 25ine kadar (oumlrnein Austos says iccedilin son

tar ih 25 Temmuz) gokyuzutador gt r adresine kullanlacak goumlrselin yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlr luumlkluuml hali ve yaznn OpenOffice yada Word gibi bir yaz editoumlruumlyle hazr lanm halini goumlnderebilirsiniz Katklarnz yayn kurulu tarafndan deer lendir i lip uygun goumlruumllduumluuml takdirde bir sonraki sayda yaynlanacaktr

3 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Merhaba Duumlnya beni duyabiliyor musunuz Ne kadardr

uyuyorum

Bu sorular kuyruklu yldz gibi ccedilok tutarsz ve hzl hareket eden

bir cisme ini yapmay baaran Philae uzay arac adna accedillm

resmi T wit ter hesabndan yazld Sonrasnda dier resmi

merciler tarafndan da bilgi teyit edildi Kahraman robotumuz

Philae sonunda bir miktar guumlne bulup kendini ar j etmeyi

baarm ve Duumlnyaya kuyruklu yldz youmlruumlngesinde bulunan

Rosetta Uzay Arac ile ilk bilgiler i goumlndermit i

90larn sonunda o doumlnemde baarlmas neredeyse imkansz

goumlruumlnen bir fikir ortaya atld Kuyruklu yldzlar hakkndaki

bilgimiz ccedilok kst lyd ve bunu art trmann yegane youmlntemi bir

araccedil ile dorudan ini yaparak yuumlzeyinde aratrmalar yapmakt

Ancak keke bu buraya yazld kadar kolay olsa 2000lerde

ABD Ulusal Havaclk ve Uzay Ajans NASA ve Avrupa Uzay

Ajans ESA bu iddial proje iccedilin ccedilalmalara balad Uzun ve

zor lu olan rota ccedilizildi rotann ucunda

67PChuryumovGerasimenko kuyruklu yldz vard

Rosetta uzay arac ve Phlae sondas 2004 ylnn 2 Mart nda

sabah Guumlnein ilk klar arasnda ESAnn Ar iane 5 roket i

iccedilinde fr latld Rosetta kuyruklu yldzn youmlruumlngesinde kalarak

Duumlnya ile olan ilet iimi Philae ise kuyruklu yldza ini yaparak

incelemeler i gerccedileklet irecekt i

Rosetta ismi modern insann Eski Msr medeniyet ini anlamasn

salam olan Rosetta tandan geliyor Tan bir boumlluumlmuuml

hiyeroglif ile dier boumlluumlmler inden bir i Ant ik Yunanca yazlmt

ve uumllkeler aras bir ant lamay temsil ediyordu (Msr Kral

Efifanl 5 Ptolemi tarafndan yazdrlan tan asl guumlnuumlmuumlzde

Brit ish Museumda sergilenmektedir) Bu ta Ant ik Msr

kuumlltuumlruumlne accedillan kaplarmz olmutu Bu iki araccedil ise kuyruklu

yldzlara accedillan kaplarmz olacak

Kasm 2014te son bulan 10 yllk uzay yolculuu sonunda bilim

insanlar ve ilgili ler Philaenin 67Pye iniini canl yaynda

seyrett i Her ey yolunda gibi goumlruumlnuumlyordu ancak sonradan bir

sorun olduu anlald Philaenin ini yapt yerde sondann

ccedilalmas iccedilin gerekli Guumlne paneller i yeter li k alamyordu

Bundan dolay da Philaenin ini yaptktan ksa bir suumlre sonra

bizimle olan ilet iimi ne yazk ki kesildi Bu olaydan sonra pek

ccedilok astrofizikccedili Philaeden umudu kesmit i ta ki bu Hazirana

kadar

KUYRUKLU YILDIZ

KAcircF PHILEA UYANDI

Oumlzguumlr Can Oumlzuumldoru

4

imdi ne olacak

Her ey aslnda imdi balyor diyor ESAnn Rosetta goumlrev

yuumlruumltuumlcuumller inden Monica Grady Philaenin imdiki goumlrevi

uumlzer inde yer alan sensoumlr ler ile kuyruklu yldz iccedilindeki

materyaller element ler fiziksel yaps ve dier goumlk cisimler inden

kaynakl etkiler i uumlzer ine ccedilalmak Rosetta da 67Pnin

youmlruumlngesinde kalarak Philaenin ortaya ccedilkard sonuccedillar

Duumlnyaya ulatracak

Kaynak lar

ESAnn sitesinde ilgili haber Rosettas lander Philae wakes up

from hibernat ion

Rosetta Goumlrevi Ana Sayfas

goumlkyuumlzuuml haberler i

OKURLARA CcedilA RI

Aylk olarak yaynladmz Tuumlrk Ast ronomi Dernei Goumlkyuumlzuuml Buumlltenini

ast ronomi uumlzer ine ccedilalan veya ast ronomiye i lgili amatoumlr bir ekip olarak

yaynlyoruz Geccedilt iimiz ayki saymzla bir likte buumlltende yeni koumleler ve

birccedilok konuda oumlzguumln iccediler ie yer vermeye baladk oumlnuumlmuumlzdeki saylar la

bunu suumlrduumlrmek ve buumllteni goumlkyuumlzuumlne merakl geni bir kit leye ulatrmak

ist iyoruz Bu noktada buumlltende yaynlamak uumlzere ast ronomiast rofizik

ccedilalmalar yuumlruumlten tuumlm oumlrenciler ve oumlret im goumlrevli ler ine bir ccedilarda

bulunmak ist iyoruz Buumlltende aada yer ver ilen balklar dahilinde oumlzguumln

yaz ccedilevir i ve der leme katklarnz bizler le paylaabilirsiniz

-Haber ler Ccedileit li uzay ajanslarnn (NASA ESA vb) ve buumlyuumlk teleskop

projeler inin (Hubble Chandra vb) basn duyurularn temel alarak

gerekli yer lerde ksa accedilklamalar ekleyip oluturulmu der leme yazlar

(yaklak 250-300 kelime)

-Ast r onom i Ast r of i zi k Ar atr m alar Okur larn kendi

aratrmalarn tez ccedilalmalarn ulalabilir ve anlalabilir (denklem

ifadeler i kullanmadan) bir dille genel okuyucuya youmlnelik hazr lad

yazlar(yaklak 450-500 kelime)

-Goumlkyuumlzuuml Fotor af l ar Ast rofotorafccedillkla i lgilenen okur larmzn

kendi ccedilekt ikler i goumlkyuumlzuuml fotoraflarn fotorafn ksa bir hikayesiyle

paylatklar fotoraf ve yazlar (fotorafn yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlr luumlkluuml hali ve

yaz iccedilin yaklak 100-150 kelime)

Her ayn 10unda yaynlanan Goumlkyuumlzuuml Buumllteninde yaynlanmak uumlzere katklarnz bir oumlnceki ayn 25ine kadar (oumlrnein Austos says iccedilin son

tar ih 25 Temmuz) gokyuzutador gt r adresine kullanlacak goumlrselin yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlr luumlkluuml hali ve yaznn OpenOffice yada Word gibi bir yaz editoumlruumlyle hazr lanm halini goumlnderebilirsiniz Katklarnz yayn kurulu tarafndan deer lendir i lip uygun goumlruumllduumluuml takdirde bir sonraki sayda yaynlanacaktr

3 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Duumlnya youmlruumlngesine 24 Nisan 1990 tar ihinde fr latlan Hubble

Uzay Teleskopu 25 yldr uzay goumlzlemliyor Adn Amerikal

uumlnluuml goumlkbilimci Edwin Hubbledan alan teleskobun uzaydaki 25

yl Amerika ve Avrupadaki ccedileit li bilim merkezler i ve aratrma

enst ituumller inde halka accedilk ccedileit li etkinlikler ve sergi

programlaryla kut land

Avrupa Uzay Ajansnn kut lama program iccedilin bavurusu kabul

edilen merkezlerden ikisi de T uumlrkiyedendi Etkinlikler Ccedila

Uumlniversitesi Uzay Goumlzlem ve Aratrma Merkezi ile Manisann

Kula ilccedilesindeki UNESCO Volkanik Jeoparknda

gerccedileklet ir ildi

CcedilEYREK YUumlZYILDIR

UZAYDAK GOumlZUumlMUumlZ

HUBBLE UZAY

T ELESKOBUArif Solmaz

goumlkyuumlzuuml haberler i

Youmlruumlngede imdiye kadar 38 bin goumlk cismine ait 1 milyondan

fazla goumlzlem yapan teleskop 25 yllk oumlmruuml boyunca

gezegenimizin ccedilevresinde 140 bin kez doland Aslnda bu

yaklak 5 milyar kilometre ediyor yani Pluumlton ile Guumlne

arasndaki ortalama uzakla denk geliyor Duumlnyaya her hafta

120 gigabayt lk ver i goumlnderen teleskop toplamda 100

Terabayttan fazla ver i toplad Bu ver iler i kullanan duumlnya

genelindeki bilim insanlar Ocak 2015 it ibar iyle 13 bine yakn

bilimsel makale yaymlad Hubble aratrmalarndan bir isi de

Nobel Fizik oumlduumlluuml ile sonuccedilland Bu da Hubble imdiye dek

yaplm olan en uumlretken bilimsel alet haline get ir iyor

Teleskobun 2020 ylna kadar youmlruumlngede kalmas ve bilimsel

keifler ine devam etmesi bekleniyor Hubblen yer ini alacak

olan yeni nesil uzay goumlrevi James Webb Teleskopu (JWST ) ise

2018 ylnda fr latlacak Hubbledan daha gelimi bir teleskop

olan JWST ile yaplacak olan goumlzlemler sayesinde Bilim

insanlarna goumlre oumlnuumlmuumlzdeki on ile on be yl iccediler isinde evrende

yalnz olup olmadmz sorusunun cevaplanabilecei

duumluumlnuumlluumlyor

Kaynak spacetelesopeorg

Ccedila Uumlniversitesi Uzay Goumlzlem ve Aratrma Merkezi Mersin

Solda Her yl teleskopun

frlatld guumlnuumln ansna

Hubblen goumlruumlntuumlledii dikkat

ccedilekici bir goumlkcisminin fotoraf

yaymlanyor 25 Yla oumlzel olarak

hazrlanan goumlruumlntuuml Westerlund

2 yldz kuumlmesi oldu

Avrupadaki Hubble

kutlamalarn organize eden

ESAnn bu yla oumlzel olarak

yapt ccedilarya yant veren

Avrupa genelindeki 60a yakn

bilim merkezi Westerlund 2

kuumlmesinin yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlrluumlkluuml

bir posterini sergilemeye hak

kazand

(Telif Hakk NASA ESA the

Hubble Heritage Team

(ST ScIAURA) A Nota

(ESAST ScI) Westerlund 2

Science Team)

4

goumlkyuumlzuuml haberler i

5

UZAK BR GEZEGENDE

GUumlNE KORUMA

KAT MANI BULUNDU

Oumltegezegen ccedilalmalar astronominin en guumlncel ve heyecan ver ici

aratrma alanlarndan bir ini oluturuyor Yer tabanl goumlzlem

kampanyalar ve uydu goumlzlemler i ile kefedilen gezegen says her

geccedilen guumln artyor Bu gezegenler in yaps ve fiziksel oumlzellikler i

anlalmaya ccedilallrken uydular Duumlnya atmosfer inin goumlzlemler

uumlzer indeki kst layc etkiler inden bamsz olduklar iccedilin daha iyi

ver iler salyor lar

Geccedilt iimiz ay yer tabanl kampanyalar arasnda en ccedilok gezegen

kefetmi olan WASP (Gezegenler iccedilin Geni Accedil Aratrmas

-Wide Angle Search for Planets) grubu tarafndan kefedilen

WASP-33b gezegeninin bir Hubble Uzay Teleskobu goumlzlemi

sayesinde stratosfere sahip olduu fark edildi Stratosfer in

var lnn gezegenin yaps ve nasl olutuunu anlamak accedilsndan

deerli ipuccedillar salayaca duumluumlnuumlluumlyor

WASP-33bnin stratosfer i gezegen yldzn arkasndan geccedilt ii

esnada kaynaktan gelen n duumluumluuml oumllccediluumllerek bulundu (resimde

uumlst panel) Molekuumlller in yldz n sourmas sayesinde alccedilak

stratosferde yuumlksek scaklklar goumlzlenir stratosfer olmasayd

yuumlksek boumllgelerde daha duumluumlk scaklklar olmas beklenirdi

(resimde sa alt panel)

Ccedilala Baaran

Bu kefin ilginccedil olmasnn nedeni bilinen oumltegezegenler in

ccedilounun Scak Juumlpiter ler ad ver ilen buumlyuumlkluumlk accedilsndan Juumlpiter

benzer i ve yldz ile daha yakn konumlanan oldukccedila scak

gezegenler olmalar ve Wasp-33bnin de bu gruba dahil

olmasdr Scak Juumlpiter ler in ccedilou oumlylesine scaktr ki uumlst

katmanlar buharlaarak uzay boluuna karr Dolaysyla bilim

insanlar oumltegezegenlerde stratosfer bulunmasnn muumlmkuumln olup

olmad ile ilgili buguumlne kadar hep uumlpheliydiler

Aratrmaclar WASP-33bnin atmosfer inde bir scaklk

tersinmesi goumlzleyerek bu uumlpheler i noktaladlar Ayrca sorumlu

molekuumlluumln hangisi olduuna dair de bir fikir ler i var t itanyum

oksit Goumlzlemler Hubblen mor oumltesi nmn tayfn alarak su

molekuumlluumlnuumln var l ile ilgili de ipucu salayabilen Geni Alan

Kameras-3 ile edinildi Bilim insanlar tayflar sayesinde uzak

gezegenler in atmosfer indeki gazlar tanmlayarak ortam

scakln oumllccedilebiliyor lar

Haynes ve arkadalar ayrca Hubble goumlzlemler i ve oumlnceki

ccedilalmalardan ver iler i kullanarak su kaynakl emisyonun

stratosferde 3300ordmC scaklkta goumlzlendiini buldular Geri kalan

ma atmosfer in alt ksmlarnda 1500ordmC civar scaklkta

bulunan gazlardan geliyordu Ayrca atmosferde mor oumltesi nm

souran ve boumlyle scaklklarda var ln koruyabilecek olan

t itanyum oksit bulunduuna dair ilk goumlzlemsel kant lar sunulmu

oldu

Bulgular Astrophysical Journaln 12 Haziran 2015 saysnda

yaynland

Kaynak lar

NASA Planetquest arXiv150501490

stanbul Uumlniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimler i Boumlluumlmuuml YL isans

Oumlrencisi

Duumlnya atmosfer inde stratosfer iccedil

tabakalardan bir idir Yerden it ibaren tuumlm

bulut larn uumlzer inde kalan noktaya uzanan

hava durumundaki deiimler in goumlzlendii

tuumlrbuumllansl troposfer tabakasnn uumlstuumlnde

kalr T roposferde hava en alt ta yani yer

yuumlzeyinde daha scaktr ve yuumlkseklik

art tkccedila scaklk azalr Stratosferde ise

scaklk yuumlkseklikle artar bu etki scaklk

tersinmesi (temperature inversion) olarak

bilinir WASP-33bnin stratosfer inde de

bu etki goumlzleniyor Duumlnyada bu etkinin

olumasnn nedeni ozon molekuumlller inin

Guumlne nn moroumltesi ksmn sourarak

yere ulamasn engellemesi ve bu sayede

snn stratosferde kalmasdr Fakat ozon

veya hidrokarbonlar bilinen ccedilou

oumltegezegenin sahip olduu scaklklarda

bulunamazlar Telif Hakk NASA ESA and K Haynes and A Mandell (Goddard Space Flight Center)

goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

RAMAZAN NEDEN HER YIL

11 GUumlN OumlNCE BALARProf Dr Serdar Evren

46

goumlkyuumlzuuml haberler i

Goumlkcisimler inin hareket ler i tuumlm uygarlklarda her zaman insanlarn

ilgisini ccedilekmit ir nsanlar Guumlne ve Ayn goumlkyuumlzuumlndeki doumlnemsel

hareket ler ini kullanarak kendi takvimler inde guumlnluumlk aylk ve yllk

zaman oumllccediluumller ini belir lemiler ve hayat larn duumlzenli hale get irmeye

balamlardr

Guumlnein goumlruumlnuumlrdeki hareket ler ini ve dolaysyla Yerin Guumlne

etrafndaki bir tam dolanmn temel alan miladi takvimde 365 guumln

vardr Ama Ayn Yer etrafndaki dolanmyla belir lenen hicr i

takvimde ise 354 guumln bulunur

Aslnda uydumuz Ay Yer etrafnda yaklak 273 guumlnde bir

dolanmn tamamlasa da dolunay gibi bir evreyi tekrar

yakalayabilmesi iccedilin youmlruumlngesinde biraz daha yol almas gerekir

Yani dolunaydan bir sonraki dolunaya kadar yaklak 295 guumln geccediler

ve hicr i takvimde bir takvim ay tamamlanm olur

Bir yl iccedilinde 12 takvim ay olduuna goumlre bir hicr i takvim 12x295

= 354 guumlnde sona erer Miladi yl 365 guumln olduu iccedilin aradaki 11

guumlnluumlk farktan dolay hicr i takvim kullanlarak hesaplanan dini

guumlnler imizle her yl yaklak 11 guumln daha erken karlam oluruz

Yani yaklak 11 guumlnluumlk erken tar ihe kaymann nedeni guumlnluumlk

yaantmzda miladi takvim ama dini guumlnler in hesaplanmasnda

hicr i takvim kullanmamzdan kaynaklanr Buna goumlre bu kaymadan

dolay ramazann balangc her yl yaklak 11 guumln daha erken

balar

Ramazan balangc 33 yl sonra ise (36511= yaklak 33) tekrar

Haziran ay sonuna denk gelecekt ir

Ege Uumlniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimler i Boumlluumlmuuml

Dr H T uccedila ener - atr

2000li yllarn balarnda planlanmaya balanan dev teleskop

neslinin ilk uumlyesi olacak olan Dev Magellan Teleskobunun (Giant

Magellan Telescope - GMT ) inaatnn balamas iccedilin onay 3

Haziranda alnd

Hubble Uzay Teleskobu ile elde edilenden 10 kat daha net

goumlruumlntuumller salayacak olan GMT ili-Las Campanas Goumlzlemevi

arazisine kurulacak Merkez aynann etrafna dizilmi her bir inin

ccedilap 84 metre olan 6 aynadan oluan teleskobun ccedilap toplamda

254 metre Aynalarn uumlret imi iccedilin ssal genleme oumlzellii oldukccedila

duumluumlk olan E6 Ohara borosilikat kullanlmakta 4-5 kilo

ar lndaki cam parccedilalar ayna kalbna oumlzenle yer let ir ilip dev

bir doumlner frn iccedilinde istenilen yuumlzey er iliini alacak ekilde

er it iliyor Sonrasnda suumlrekli oumllccediluumlmler yaplarak istenilen

hassasiyetteki yuumlzey er ilii elde edilene kadar cilalama ad ver ilen

ince yontma ilemi gerccedileklet ir iliyor Ccedilou teleskop aynasnda

olduu gibi GMT nin aynalarnn da goumlzlemevine ccedilkartldktan

sonra aluminyum ile kaplanmas planlanyor Her bir aynann

yapm tasarm aamas har iccedil yaklak 7 yl suumlruumlyor Oumlzellikle

oumltegezegen ccedilalmalarna ve evrenin ilk saniyeler ine ilikin

goumlzlemlere yapaca katklar nedeniyle heyecanla beklenen GMT

sadece adapt if opt ik oumlzellii ile deil ayn zamanda uumlzer inde

barndraca ccedileit li tayfccedileker ler nedeniyle de goumlzlemsel

astronomide oumlnemli bir yere sahip GMT projesine katkda

bulunan uumllkeler arasnda Avustralya Brezilya Guumlney Kore ABD

ve teleskoba ev sahiplii yapacak olan ili bulunmakta

Konuyla ilgili ayrntl bilgi iccedilin GMT nin resmi sayfas

ht tpwwwgmtoorg

Kore Astronomi ve Uzay Bilimler i Enst ituumlsuuml (KASI) Doktora sonras

aratrmac

DEV MAGELLAN

T ELESKOBU CcedilN GER

SAYIM BALADI

goumlze ccedilarpan kareler

NASAnn Guumlne Dinamii Goumlzlemevi (SDO) uydusu bu goumlruumlntuumldeki M79 snf guumlne

pat lamasn 25 Haziran 2015de goumlruumlntuumlledi Bu pat lama Guumlne yuumlzeyinde olutuu guumlnden ber i

ufak ccedilapllardan buumlyuumlk olanlara kadar ccedileit li pat lamalara neden olan yuumlzeydeki ayn Guumlne lekesi

grubundan kaynaklanyor (Telif Hakk NASASDO)

7 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

13 Austos 2015 tar ihinde Guumlne et rafndaki 65 yllk dolanm boyunca Guumlnee en yakn

konumundan geccedilecek 67Pnin Guumlnee yaklatkccedila akt if yuumlzeyinden salnan materyaller daha da

belirginleiyor (Telif Hakk ESARoset taNavCam)

goumlze ccedilarpan kareler

8

YEN UFUKLARA

DO RU

kapak konusu

Uumlmit Fuat Oumlzyar

En son ne zaman yolculuk yaptnz Ya da daha

doru soru belki de udur imdiye kadar en

uzun yolculuu nereye yaptnz Bu soruya

vereceiniz cevap New Horizons (Yeni Ufuklar)

uzay aracnn kat et t ii yolla karlatrldnda

ccedilok ccedilok kuumlccediluumlk kalacaktr Yeni Ufuklar 14

Temmuzda yani siz bu satr lar okurken

Pluumltonun dibinde olacak Orijinal ad New

Horizons olan Yeni Ufuklar uzay arac hakknda

ccedilok az bilgi sahibi olduumuz Neptuumln oumltesi

cisimler i goumlzlemek amacyla uumlret ildi Guumlne

sisteminin alt cuumlce gezegeninden bir i olan

Pluumlton ve uydular da elbette aracn rotas

iccedilindeydi Heyecanla Yeni Ufuklarn ufkumuzu

geniletmesini bekliyor olacaz

Yeni Ufuklar ABDnin Flor ida Cape Canaveral

Uzay Uumlssuumlnden At las V roket iyle 19 Ocak

2006da fr latld 2007nin ubat aynda

Juumlpiterin yaknna kadar gelerek dev gezegenin

onu itmesinden faydalanarak hzland

Ar accediltak i Donanm

2007de fr latlan aracn uumlzer indeki teknoloji

elbette guumlnuumlmuumlz teknolojisine goumlre eski

olmasna ramen Yeni Ufuklar ccedilok oumlnemli oumllccediluumlm

ve goumlzlem alet ler iyle donatlm durumdadr

Genel Yap ve Ener j i

Araccedil aluumlminyum silindir bir goumlvde uumlzer inde

uumlret ilmit ir Bu goumlvdeyi radyoizotop

termoelektr ik jeneratoumlr guumlccedil kayna (RT G) ve

yakt tank sarmtr Merkezi silindir in uzay

boluunda uzun suumlreli dayanmas ve ar

olmamas amacyla ult ra ince aluumlminyum

yapraklar la sarlmtr Aracn uumlzer indeki

elektronik donanmn scak kalmas ccedilok

oumlnemlidir Bu nedenle elektronik cihazlar adeta

bir termos gibi kaplanmtr Boumlylece cihazlarn

scakl 10ordmC-30ordmC derece dolaylarnda tutulmas amaccedillanmtr Her eye ramen

scaklklarda anormal duumlmelere kar 150 Wattlk kuumlccediluumlk stclar la scakln

istenen deerlere get ir ilmesi salanmaktadr Araccedil bunu scaklk oumllccedilen ilemcisiyle

otomatik yapmaktadr Aracn rotasndan sapmamas oumlnemli olduundan yldz

izleme program yuumlklenmit ir Bu programa 3000 yldzn konumu kaydedilmit ir

Araccediltaki yldz izleme kameralar jiroskop doumlnuuml hz- ivme oumllccediler ler i dijital guumlne

sensoumlr ler i kontrolluuml olarak rotay hesaplamakta ve gerekt iinde it ici roket ler ini

ccedilaltrlarak aracn hesaplanan youmlruumlngesinden ccedilkmamasn salamaktadr Araccedil

gerekli ener jisini RT G ile salamaktadr Bu jeneratoumlr pluumltonyum dioksit in doal

yollar la bozunmas sonucunda s uumlret ir Bu s daha sonra 30 Voltluk doru akm ya

da 245 Wattlk guumlccedilteki elektr ie doumlnuumltuumlruumlluumlr RT Gde yaklak 11 kg Pluumltonyum

dioksit bulunmaktadr Araccedilta bunun dnda dier araccedillarda kullanld gibi yedek

pil bulunmamaktadr

Kom uta ve Ver i lem e

Aracn tuumlm youmlruumlnge hesaplarn 12 megahertz frekansl Mongoose-V ilemcisi

yapmaktadr lemcinin tuumlm alt sistemlerden gelen ver iler i deerlendirerek Duumlnyaya

iletmesi amaccedillanmtr Bunun dnda herhangi bir sorun durumunda Duumlnyadan

gelecek komutlar eliinde yedek sistemler i devreye sokmak da goumlrevler i arasndadr

Yeni Ufuklarda bir isi yedek olmak uumlzere 8 gigabayt kapasiteli iki kuumlccediluumlk kathal

kaydedicisi bulunmaktadr Suumlrekli kullandmz flash bellek tarzndaki bu kayt

depolar aldklar ver iler i deerlendir ip biccedilimlendirerek ardndan sktrarak ilemci

yoluyla annda Duumlnyaya iletmektedir Araccedilla ilet iim 30 cm ve 21 mlik antenler le

salanmaktadr Bu antenler le Yeni Ufuklar saniyede 1000 bit lik ver i

yollayabilmektedir Aracn Pluumlton ccedilevresinden Duumlnyaya yollad ver inin yolculuu

ise doumlrt saat suumlrecekt ir

Yeni Ufuklar Goumlrevinin 19 Ocak 2006da fr latl (Telif Hakk NASA)

Hubble Uzay Teleskopbu ile 2002de alnan goumlruumlntuumllerde Pluumlton ve uydusu Charonun yuumlzey

detaylar ccedilok az detayla ccediloumlzuumllebiliyorken (uumlst te solda) Yeni Ufuklar n 14 Temmuzdaki yakn

geccediliinin ardndan yuumlzeyin yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlruumlkluuml goumlruumlntuumlsuuml alnmas planlanyor (uumlst te sadaki

sanatccedil goumlster imi) (Telif Hakk NASA New Horizons)

9 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Goumlzlem ve Oumllccediluumlm Ar accedillar

Ralph Goumlruumlnuumlr ve kzloumltesi goumlruumlntuumllemetayfoumllccediler i Renk yuumlzey yaps ve scaklk har itas uumlret ir

Alice Moroumltesi goumlruumlntuumlleme tayfoumllccediler i Pluumltonun atmosfer inin bileimini yapsn analiz ederken Pluumltonun uydusu Charon ve Kuiper Kua cisimler inin ccedilevresindeki uzay tarar

REX (Radio Science Ex per im ent ) Atmosferdeki gaz dalmn ve scakl oumllccediler pasif radyometredir

LORRI (Long Range Reconnaissance Im ager ) Teleskopik kameradr Pluumltona uzaktan bakarak har ita uumlret ip yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlrluumlkluuml jeolojik ver iler elde eder

SWAP (Solar Wind Ar ound Pluto) Pluumlton ccedilevresindeki guumlne ruumlzgacircr ve plazmasn oumllccediler Atmosfer ik kaccedil hzn belir leyerek Guumlne ruumlzgacircr larnn Pluumlton ile etkileimini goumlzler

PEPSSI (Plu to Ener get i c Par t i cl e Spect r om eter Science Invest i gat i on) Pluumltonun atmosfer inden kaccedilan maddenin ve iyonlarn younluunu oumllccediler

SDC (Student Dust Counter ) Oumlrenci ler tarafndan uumlret ilen ve ilet ilen alet yolculuk boyunca uzay tozunu oumllccedilmektedir

Temmuz aynn sonundan it ibaren Yeni Ufuklarn ver iler i ve goumlruumlntuumller i goumlkbilim sayfalarn suumlsluumlyor olacak Pluumltonu Charonu ve dier uydularn daha yakndan goumlreceiz K im bilir belki de bizi yeni suumlrpr izler bekliyor olacak

Kaynak lar

New Horizons - NASAs Mission to Pluto

NASA - New Horizons Resmi Goumlrev Sayfas

Yeni Ufuklar uydusu Pluumlton-Charon Sistemine 14

Temmuzda T uumlrkiye Saat i ile (T S) 1500de yapaca

yakn geccedili ile gezegen ve uydusununun u ana kadar

ccedilekilmi en detayl goumlruumlntuumller ine ulaacak (Geccediliin T S

detaylar aadaki grafikte) Pluumltonun yuumlzeyinden

12500 km Charonun ise 28800 km uzandan geccedilecek

uydu gezegen ve uydusunun yuumlzeyler inin yuumlksek

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk fotoraflarn ccedilekip uzaya kaccedilan atmosfer

bileenler ini inceleyecek Yakn geccedili srasnda elde

edilecek goumlruumlntuumller ancak bir guumln sonra Duumlnyaya

ulaacak ve uydunun tuumlm goumlrev boyunca elde ett ii ver iler

bir yl boyunca uydu tarafndan goumlnderilecek

Yeni Ufuklar uzay aracnn uumlzer inde yer alan goumlzlem ve oumllccediluumlm araccedillar

(Telif Hakk NASA)

10

13 Austos 2015 tar ihinde Guumlne et rafndaki 65 yllk dolanm boyunca Guumlnee en yakn

konumundan geccedilecek 67Pnin Guumlnee yaklatkccedila akt if yuumlzeyinden salnan materyaller daha da

belirginleiyor (Telif Hakk ESARoset taNavCam)

goumlze ccedilarpan kareler

8

YEN UFUKLARA

DO RU

kapak konusu

Uumlmit Fuat Oumlzyar

En son ne zaman yolculuk yaptnz Ya da daha

doru soru belki de udur imdiye kadar en

uzun yolculuu nereye yaptnz Bu soruya

vereceiniz cevap New Horizons (Yeni Ufuklar)

uzay aracnn kat et t ii yolla karlatrldnda

ccedilok ccedilok kuumlccediluumlk kalacaktr Yeni Ufuklar 14

Temmuzda yani siz bu satr lar okurken

Pluumltonun dibinde olacak Orijinal ad New

Horizons olan Yeni Ufuklar uzay arac hakknda

ccedilok az bilgi sahibi olduumuz Neptuumln oumltesi

cisimler i goumlzlemek amacyla uumlret ildi Guumlne

sisteminin alt cuumlce gezegeninden bir i olan

Pluumlton ve uydular da elbette aracn rotas

iccedilindeydi Heyecanla Yeni Ufuklarn ufkumuzu

geniletmesini bekliyor olacaz

Yeni Ufuklar ABDnin Flor ida Cape Canaveral

Uzay Uumlssuumlnden At las V roket iyle 19 Ocak

2006da fr latld 2007nin ubat aynda

Juumlpiterin yaknna kadar gelerek dev gezegenin

onu itmesinden faydalanarak hzland

Ar accediltak i Donanm

2007de fr latlan aracn uumlzer indeki teknoloji

elbette guumlnuumlmuumlz teknolojisine goumlre eski

olmasna ramen Yeni Ufuklar ccedilok oumlnemli oumllccediluumlm

ve goumlzlem alet ler iyle donatlm durumdadr

Genel Yap ve Ener j i

Araccedil aluumlminyum silindir bir goumlvde uumlzer inde

uumlret ilmit ir Bu goumlvdeyi radyoizotop

termoelektr ik jeneratoumlr guumlccedil kayna (RT G) ve

yakt tank sarmtr Merkezi silindir in uzay

boluunda uzun suumlreli dayanmas ve ar

olmamas amacyla ult ra ince aluumlminyum

yapraklar la sarlmtr Aracn uumlzer indeki

elektronik donanmn scak kalmas ccedilok

oumlnemlidir Bu nedenle elektronik cihazlar adeta

bir termos gibi kaplanmtr Boumlylece cihazlarn

scakl 10ordmC-30ordmC derece dolaylarnda tutulmas amaccedillanmtr Her eye ramen

scaklklarda anormal duumlmelere kar 150 Wattlk kuumlccediluumlk stclar la scakln

istenen deerlere get ir ilmesi salanmaktadr Araccedil bunu scaklk oumllccedilen ilemcisiyle

otomatik yapmaktadr Aracn rotasndan sapmamas oumlnemli olduundan yldz

izleme program yuumlklenmit ir Bu programa 3000 yldzn konumu kaydedilmit ir

Araccediltaki yldz izleme kameralar jiroskop doumlnuuml hz- ivme oumllccediler ler i dijital guumlne

sensoumlr ler i kontrolluuml olarak rotay hesaplamakta ve gerekt iinde it ici roket ler ini

ccedilaltrlarak aracn hesaplanan youmlruumlngesinden ccedilkmamasn salamaktadr Araccedil

gerekli ener jisini RT G ile salamaktadr Bu jeneratoumlr pluumltonyum dioksit in doal

yollar la bozunmas sonucunda s uumlret ir Bu s daha sonra 30 Voltluk doru akm ya

da 245 Wattlk guumlccedilteki elektr ie doumlnuumltuumlruumlluumlr RT Gde yaklak 11 kg Pluumltonyum

dioksit bulunmaktadr Araccedilta bunun dnda dier araccedillarda kullanld gibi yedek

pil bulunmamaktadr

Kom uta ve Ver i lem e

Aracn tuumlm youmlruumlnge hesaplarn 12 megahertz frekansl Mongoose-V ilemcisi

yapmaktadr lemcinin tuumlm alt sistemlerden gelen ver iler i deerlendirerek Duumlnyaya

iletmesi amaccedillanmtr Bunun dnda herhangi bir sorun durumunda Duumlnyadan

gelecek komutlar eliinde yedek sistemler i devreye sokmak da goumlrevler i arasndadr

Yeni Ufuklarda bir isi yedek olmak uumlzere 8 gigabayt kapasiteli iki kuumlccediluumlk kathal

kaydedicisi bulunmaktadr Suumlrekli kullandmz flash bellek tarzndaki bu kayt

depolar aldklar ver iler i deerlendir ip biccedilimlendirerek ardndan sktrarak ilemci

yoluyla annda Duumlnyaya iletmektedir Araccedilla ilet iim 30 cm ve 21 mlik antenler le

salanmaktadr Bu antenler le Yeni Ufuklar saniyede 1000 bit lik ver i

yollayabilmektedir Aracn Pluumlton ccedilevresinden Duumlnyaya yollad ver inin yolculuu

ise doumlrt saat suumlrecekt ir

Yeni Ufuklar Goumlrevinin 19 Ocak 2006da fr latl (Telif Hakk NASA)

Hubble Uzay Teleskopbu ile 2002de alnan goumlruumlntuumllerde Pluumlton ve uydusu Charonun yuumlzey

detaylar ccedilok az detayla ccediloumlzuumllebiliyorken (uumlst te solda) Yeni Ufuklar n 14 Temmuzdaki yakn

geccediliinin ardndan yuumlzeyin yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlruumlkluuml goumlruumlntuumlsuuml alnmas planlanyor (uumlst te sadaki

sanatccedil goumlster imi) (Telif Hakk NASA New Horizons)

9 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Goumlzlem ve Oumllccediluumlm Ar accedillar

Ralph Goumlruumlnuumlr ve kzloumltesi goumlruumlntuumllemetayfoumllccediler i Renk yuumlzey yaps ve scaklk har itas uumlret ir

Alice Moroumltesi goumlruumlntuumlleme tayfoumllccediler i Pluumltonun atmosfer inin bileimini yapsn analiz ederken Pluumltonun uydusu Charon ve Kuiper Kua cisimler inin ccedilevresindeki uzay tarar

REX (Radio Science Ex per im ent ) Atmosferdeki gaz dalmn ve scakl oumllccediler pasif radyometredir

LORRI (Long Range Reconnaissance Im ager ) Teleskopik kameradr Pluumltona uzaktan bakarak har ita uumlret ip yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlrluumlkluuml jeolojik ver iler elde eder

SWAP (Solar Wind Ar ound Pluto) Pluumlton ccedilevresindeki guumlne ruumlzgacircr ve plazmasn oumllccediler Atmosfer ik kaccedil hzn belir leyerek Guumlne ruumlzgacircr larnn Pluumlton ile etkileimini goumlzler

PEPSSI (Plu to Ener get i c Par t i cl e Spect r om eter Science Invest i gat i on) Pluumltonun atmosfer inden kaccedilan maddenin ve iyonlarn younluunu oumllccediler

SDC (Student Dust Counter ) Oumlrenci ler tarafndan uumlret ilen ve ilet ilen alet yolculuk boyunca uzay tozunu oumllccedilmektedir

Temmuz aynn sonundan it ibaren Yeni Ufuklarn ver iler i ve goumlruumlntuumller i goumlkbilim sayfalarn suumlsluumlyor olacak Pluumltonu Charonu ve dier uydularn daha yakndan goumlreceiz K im bilir belki de bizi yeni suumlrpr izler bekliyor olacak

Kaynak lar

New Horizons - NASAs Mission to Pluto

NASA - New Horizons Resmi Goumlrev Sayfas

Yeni Ufuklar uydusu Pluumlton-Charon Sistemine 14

Temmuzda T uumlrkiye Saat i ile (T S) 1500de yapaca

yakn geccedili ile gezegen ve uydusununun u ana kadar

ccedilekilmi en detayl goumlruumlntuumller ine ulaacak (Geccediliin T S

detaylar aadaki grafikte) Pluumltonun yuumlzeyinden

12500 km Charonun ise 28800 km uzandan geccedilecek

uydu gezegen ve uydusunun yuumlzeyler inin yuumlksek

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk fotoraflarn ccedilekip uzaya kaccedilan atmosfer

bileenler ini inceleyecek Yakn geccedili srasnda elde

edilecek goumlruumlntuumller ancak bir guumln sonra Duumlnyaya

ulaacak ve uydunun tuumlm goumlrev boyunca elde ett ii ver iler

bir yl boyunca uydu tarafndan goumlnderilecek

Yeni Ufuklar uzay aracnn uumlzer inde yer alan goumlzlem ve oumllccediluumlm araccedillar

(Telif Hakk NASA)

10

YEN UFUKLARA

DO RU

kapak konusu

Uumlmit Fuat Oumlzyar

En son ne zaman yolculuk yaptnz Ya da daha

doru soru belki de udur imdiye kadar en

uzun yolculuu nereye yaptnz Bu soruya

vereceiniz cevap New Horizons (Yeni Ufuklar)

uzay aracnn kat et t ii yolla karlatrldnda

ccedilok ccedilok kuumlccediluumlk kalacaktr Yeni Ufuklar 14

Temmuzda yani siz bu satr lar okurken

Pluumltonun dibinde olacak Orijinal ad New

Horizons olan Yeni Ufuklar uzay arac hakknda

ccedilok az bilgi sahibi olduumuz Neptuumln oumltesi

cisimler i goumlzlemek amacyla uumlret ildi Guumlne

sisteminin alt cuumlce gezegeninden bir i olan

Pluumlton ve uydular da elbette aracn rotas

iccedilindeydi Heyecanla Yeni Ufuklarn ufkumuzu

geniletmesini bekliyor olacaz

Yeni Ufuklar ABDnin Flor ida Cape Canaveral

Uzay Uumlssuumlnden At las V roket iyle 19 Ocak

2006da fr latld 2007nin ubat aynda

Juumlpiterin yaknna kadar gelerek dev gezegenin

onu itmesinden faydalanarak hzland

Ar accediltak i Donanm

2007de fr latlan aracn uumlzer indeki teknoloji

elbette guumlnuumlmuumlz teknolojisine goumlre eski

olmasna ramen Yeni Ufuklar ccedilok oumlnemli oumllccediluumlm

ve goumlzlem alet ler iyle donatlm durumdadr

Genel Yap ve Ener j i

Araccedil aluumlminyum silindir bir goumlvde uumlzer inde

uumlret ilmit ir Bu goumlvdeyi radyoizotop

termoelektr ik jeneratoumlr guumlccedil kayna (RT G) ve

yakt tank sarmtr Merkezi silindir in uzay

boluunda uzun suumlreli dayanmas ve ar

olmamas amacyla ult ra ince aluumlminyum

yapraklar la sarlmtr Aracn uumlzer indeki

elektronik donanmn scak kalmas ccedilok

oumlnemlidir Bu nedenle elektronik cihazlar adeta

bir termos gibi kaplanmtr Boumlylece cihazlarn

scakl 10ordmC-30ordmC derece dolaylarnda tutulmas amaccedillanmtr Her eye ramen

scaklklarda anormal duumlmelere kar 150 Wattlk kuumlccediluumlk stclar la scakln

istenen deerlere get ir ilmesi salanmaktadr Araccedil bunu scaklk oumllccedilen ilemcisiyle

otomatik yapmaktadr Aracn rotasndan sapmamas oumlnemli olduundan yldz

izleme program yuumlklenmit ir Bu programa 3000 yldzn konumu kaydedilmit ir

Araccediltaki yldz izleme kameralar jiroskop doumlnuuml hz- ivme oumllccediler ler i dijital guumlne

sensoumlr ler i kontrolluuml olarak rotay hesaplamakta ve gerekt iinde it ici roket ler ini

ccedilaltrlarak aracn hesaplanan youmlruumlngesinden ccedilkmamasn salamaktadr Araccedil

gerekli ener jisini RT G ile salamaktadr Bu jeneratoumlr pluumltonyum dioksit in doal

yollar la bozunmas sonucunda s uumlret ir Bu s daha sonra 30 Voltluk doru akm ya

da 245 Wattlk guumlccedilteki elektr ie doumlnuumltuumlruumlluumlr RT Gde yaklak 11 kg Pluumltonyum

dioksit bulunmaktadr Araccedilta bunun dnda dier araccedillarda kullanld gibi yedek

pil bulunmamaktadr

Kom uta ve Ver i lem e

Aracn tuumlm youmlruumlnge hesaplarn 12 megahertz frekansl Mongoose-V ilemcisi

yapmaktadr lemcinin tuumlm alt sistemlerden gelen ver iler i deerlendirerek Duumlnyaya

iletmesi amaccedillanmtr Bunun dnda herhangi bir sorun durumunda Duumlnyadan

gelecek komutlar eliinde yedek sistemler i devreye sokmak da goumlrevler i arasndadr

Yeni Ufuklarda bir isi yedek olmak uumlzere 8 gigabayt kapasiteli iki kuumlccediluumlk kathal

kaydedicisi bulunmaktadr Suumlrekli kullandmz flash bellek tarzndaki bu kayt

depolar aldklar ver iler i deerlendir ip biccedilimlendirerek ardndan sktrarak ilemci

yoluyla annda Duumlnyaya iletmektedir Araccedilla ilet iim 30 cm ve 21 mlik antenler le

salanmaktadr Bu antenler le Yeni Ufuklar saniyede 1000 bit lik ver i

yollayabilmektedir Aracn Pluumlton ccedilevresinden Duumlnyaya yollad ver inin yolculuu

ise doumlrt saat suumlrecekt ir

Yeni Ufuklar Goumlrevinin 19 Ocak 2006da fr latl (Telif Hakk NASA)

Hubble Uzay Teleskopbu ile 2002de alnan goumlruumlntuumllerde Pluumlton ve uydusu Charonun yuumlzey

detaylar ccedilok az detayla ccediloumlzuumllebiliyorken (uumlst te solda) Yeni Ufuklar n 14 Temmuzdaki yakn

geccediliinin ardndan yuumlzeyin yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlruumlkluuml goumlruumlntuumlsuuml alnmas planlanyor (uumlst te sadaki

sanatccedil goumlster imi) (Telif Hakk NASA New Horizons)

9 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Goumlzlem ve Oumllccediluumlm Ar accedillar

Ralph Goumlruumlnuumlr ve kzloumltesi goumlruumlntuumllemetayfoumllccediler i Renk yuumlzey yaps ve scaklk har itas uumlret ir

Alice Moroumltesi goumlruumlntuumlleme tayfoumllccediler i Pluumltonun atmosfer inin bileimini yapsn analiz ederken Pluumltonun uydusu Charon ve Kuiper Kua cisimler inin ccedilevresindeki uzay tarar

REX (Radio Science Ex per im ent ) Atmosferdeki gaz dalmn ve scakl oumllccediler pasif radyometredir

LORRI (Long Range Reconnaissance Im ager ) Teleskopik kameradr Pluumltona uzaktan bakarak har ita uumlret ip yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlrluumlkluuml jeolojik ver iler elde eder

SWAP (Solar Wind Ar ound Pluto) Pluumlton ccedilevresindeki guumlne ruumlzgacircr ve plazmasn oumllccediler Atmosfer ik kaccedil hzn belir leyerek Guumlne ruumlzgacircr larnn Pluumlton ile etkileimini goumlzler

PEPSSI (Plu to Ener get i c Par t i cl e Spect r om eter Science Invest i gat i on) Pluumltonun atmosfer inden kaccedilan maddenin ve iyonlarn younluunu oumllccediler

SDC (Student Dust Counter ) Oumlrenci ler tarafndan uumlret ilen ve ilet ilen alet yolculuk boyunca uzay tozunu oumllccedilmektedir

Temmuz aynn sonundan it ibaren Yeni Ufuklarn ver iler i ve goumlruumlntuumller i goumlkbilim sayfalarn suumlsluumlyor olacak Pluumltonu Charonu ve dier uydularn daha yakndan goumlreceiz K im bilir belki de bizi yeni suumlrpr izler bekliyor olacak

Kaynak lar

New Horizons - NASAs Mission to Pluto

NASA - New Horizons Resmi Goumlrev Sayfas

Yeni Ufuklar uydusu Pluumlton-Charon Sistemine 14

Temmuzda T uumlrkiye Saat i ile (T S) 1500de yapaca

yakn geccedili ile gezegen ve uydusununun u ana kadar

ccedilekilmi en detayl goumlruumlntuumller ine ulaacak (Geccediliin T S

detaylar aadaki grafikte) Pluumltonun yuumlzeyinden

12500 km Charonun ise 28800 km uzandan geccedilecek

uydu gezegen ve uydusunun yuumlzeyler inin yuumlksek

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk fotoraflarn ccedilekip uzaya kaccedilan atmosfer

bileenler ini inceleyecek Yakn geccedili srasnda elde

edilecek goumlruumlntuumller ancak bir guumln sonra Duumlnyaya

ulaacak ve uydunun tuumlm goumlrev boyunca elde ett ii ver iler

bir yl boyunca uydu tarafndan goumlnderilecek

Yeni Ufuklar uzay aracnn uumlzer inde yer alan goumlzlem ve oumllccediluumlm araccedillar

(Telif Hakk NASA)

10

Goumlzlem ve Oumllccediluumlm Ar accedillar

Ralph Goumlruumlnuumlr ve kzloumltesi goumlruumlntuumllemetayfoumllccediler i Renk yuumlzey yaps ve scaklk har itas uumlret ir

Alice Moroumltesi goumlruumlntuumlleme tayfoumllccediler i Pluumltonun atmosfer inin bileimini yapsn analiz ederken Pluumltonun uydusu Charon ve Kuiper Kua cisimler inin ccedilevresindeki uzay tarar

REX (Radio Science Ex per im ent ) Atmosferdeki gaz dalmn ve scakl oumllccediler pasif radyometredir

LORRI (Long Range Reconnaissance Im ager ) Teleskopik kameradr Pluumltona uzaktan bakarak har ita uumlret ip yuumlksek ccediloumlzuumlnuumlrluumlkluuml jeolojik ver iler elde eder

SWAP (Solar Wind Ar ound Pluto) Pluumlton ccedilevresindeki guumlne ruumlzgacircr ve plazmasn oumllccediler Atmosfer ik kaccedil hzn belir leyerek Guumlne ruumlzgacircr larnn Pluumlton ile etkileimini goumlzler

PEPSSI (Plu to Ener get i c Par t i cl e Spect r om eter Science Invest i gat i on) Pluumltonun atmosfer inden kaccedilan maddenin ve iyonlarn younluunu oumllccediler

SDC (Student Dust Counter ) Oumlrenci ler tarafndan uumlret ilen ve ilet ilen alet yolculuk boyunca uzay tozunu oumllccedilmektedir

Temmuz aynn sonundan it ibaren Yeni Ufuklarn ver iler i ve goumlruumlntuumller i goumlkbilim sayfalarn suumlsluumlyor olacak Pluumltonu Charonu ve dier uydularn daha yakndan goumlreceiz K im bilir belki de bizi yeni suumlrpr izler bekliyor olacak

Kaynak lar

New Horizons - NASAs Mission to Pluto

NASA - New Horizons Resmi Goumlrev Sayfas

Yeni Ufuklar uydusu Pluumlton-Charon Sistemine 14

Temmuzda T uumlrkiye Saat i ile (T S) 1500de yapaca

yakn geccedili ile gezegen ve uydusununun u ana kadar

ccedilekilmi en detayl goumlruumlntuumller ine ulaacak (Geccediliin T S

detaylar aadaki grafikte) Pluumltonun yuumlzeyinden

12500 km Charonun ise 28800 km uzandan geccedilecek

uydu gezegen ve uydusunun yuumlzeyler inin yuumlksek

ccediloumlzuumlnuumlrluumlk fotoraflarn ccedilekip uzaya kaccedilan atmosfer

bileenler ini inceleyecek Yakn geccedili srasnda elde

edilecek goumlruumlntuumller ancak bir guumln sonra Duumlnyaya

ulaacak ve uydunun tuumlm goumlrev boyunca elde ett ii ver iler

bir yl boyunca uydu tarafndan goumlnderilecek

Yeni Ufuklar uzay aracnn uumlzer inde yer alan goumlzlem ve oumllccediluumlm araccedillar

(Telif Hakk NASA)

10

Telif Hakk NASA JHUAPL

PLUumlT ON UFUKTA

11 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

kapak konusu

Gaz ve Toz Bulutundan

Bundan yaklak 46 milyar yl oumlnce Guumlne Sistemi Guumlne Nebulas ad ver ilen gaz ve tozdan

oluan bir bulut tu Kuumlt leccedilekimi etkisiyle kendi uumlstuumlne ccediloumlken bu bulut ekseni etrafnda doumlnmeye

balad ve merkezde Guumlnei oluturdu Guumlnein oluumuyla bir likte ger iye kalan materyaller

kuumlmelenmeye balad ve kuumlccediluumlk parccedilacklar bir araya gelerek daha buumlyuumlkler ini oluturdular

Guumlne ruumlzgar hidrojen ve helyum gibi daha hafif element ler i d boumllgelere savurdu boumlylece iccedil

boumllgede kaya gezegenler i oluturacak daha ar kayaccedil maddeler kald Fakat d boumllgelerde Guumlne

ruumlzgarnn etkisinin azalmasyla hafif element ler dev gaz devler i oluturmak uumlzere toplanma

frsat yakaladlar Neptuumlnuumln oumltesinde ise tuumlm bu suumlreccedilten arta kalan cisimler in yer ald yakn

zamana kadar detayl bilgi sahibi olunmayan Kuiper Kua ortaya ccedilkt

Bu kuakta yer alan Pluumltonun bir zamanlar Neptuumlnuumln oumltesinde allmn dnda bir youmlruumlngede

soluk sarya yakn bir renkte yalnz bir cisim olduu duumluumlnuumlluumlrken artk hatr saylr derecede

karmak yuumlzeyi geni oumllccedilekli mevsimsel deiimler i yapsal olarak oldukccedila farkl bir uydusu ve

karmak youmlruumlnge geccedilmii ile dinamik bir goumlkcismi olduu anlald Kendisine has olduu

duumluumlnuumllen bir takm oumlzellikler i nedeniyle gezegen tanm tartmalarn (bknz bu saydaki

Pluumlton Neden Oumllduumlruumllduuml yazs) alevlendiren bu cuumlce gezegenin artk Neptuumlnuumln oumltesinde

geni bir buz cisimler i ailesine uumlye olduunu biliyoruz

Yakn zamanda Pluumltonun da dahil olduu ve Neptuumlnuumln youmlruumlngesinin dnda kalan buz

cisimler inden oluan Kuiper Kuann duumlzenli goumlzlemler i ve bu cisimler in nasl olutuklarna

dair ccedilalmalar sayesinde Pluumlton ve en buumlyuumlk uydusu Charonun oluumunu anlamak konusunda

ccedilok ciddi iler lemeler kaydedilmeye baland Pluumlton benzer i cisimler in keifler i Pluumltonun

oluumu ve evr imi konusunda

bilinenler i accedilkla kavuturmakla

kalmad ayn zamanda bu

accedilklamay buumltuumln Kuiper Kuann

oluumu ve e zamanl evr imi

konusunu da aydnlatma frsat

yaratt

Kuiper Kuann var lndan

haberdar olunmad zamanlarda

Pluumltonun Guumlne Sisteminin bir

koumlesinde yalnz bir cisim olduu ve

zamannda Neptuumlnuumln

youmlruumlngesinden kurtulmay baarm

bir kaccedilak uydu olduu kabul

goumlruumlyordu Pluumlton her ne kadar

Guumlne etrafndaki dolanm srasnda

Neptuumlnuumln youmlruumlngesinin iccediline gir ip

ccedilkyor olsa da iki gezegenin

youmlruumlngeler inin oumlzel bir oranda(32)

uyumlu olmas nedeniyle Neptuumln ile

yakn etkileiminin ccedilok guumlccedil

olduunun fark edilmesi ve

Pluumltonun kendisine ait bir uydusu

olduunun ortaya ccedilkmasyla uydu

hipotezinin geccediler li olmad

goumlruumllduuml Boumlylece Pluumltonun Neptuumln

oumltesinde olumu bir goumlkcisimler i

topluluunun uumlyesi olduuna dair

teor iler oumln plana ccedilkmaya balad

Gezegenler in (ya da gaz devler inin

kayabuz ccedilekirdekler inin) standart

oluum seneryolarnda Guumlne

Sisteminin ilk zamanlarndaki

cisimler birbir iyle kuumlt leccedilekimi

vastasyla bal kalan daha ufak

parccedilalarn birbir ler i arasnda yuumlksek

sayda rastgele ccedilarpmalaryla yava

yava oluur lar Ylma olarak

adlandrlan bu ilem ortamdaki tuumlm

kat materyalin birkaccedil buumlyuumlk cisim

uumlzer ine ylmasyla sona erer

Pluumlton ve Kuiper Kua Cisimler i

(KKC)nin son haller inin bu tanma

uymad goumlruumllmektedir ccediluumlnkuuml bu

boumllgede birccedilok kuumlccediluumlk cisim uumlzer ine

ylma olmamtr Bu durum iccedilin

iki farkl senaryadan bir i ylmann

hala devam ett iini ve bu cisimler in

Guumlne Sisteminin Juumlpiter den it ibaren d boumllgeler ini goumlsteren yukardaki goumlrselde Neptuumlnuumln youmlruumlngesinin

oumltesinde buumlyuumlk dmerkezlii ile goumlze ccedilarpan cuumlce gezegen Pluumlton ve Er is goumlruumlluumlyor Ayrca Kuiper Kua

olarak adlandrlan ve Neptuumln oumltesi cisimler i barndran noktalar la iart lenmi kuumlccediluumlk boyut lukuumlt leli buz

cisimler i de grafikte iaret lenmi (Kaynak NASA)

PLUumlT ON - CHARON SST EMNN

OLUUMU VE JEOLOJSArif Bayr l amp Volkan Oumlzen

12

Kar m ak Yuumlzeye

Yeni Ufuklar sayesinde Guumlne sistemimizin son buumlyuumlk gezegen

sistemini yakndan goumlzlemleyeceiz Bu kefin gezegen jeolojisi

accedilsndan oumlnemi ise ccedilok buumlyuumlk Pluumlton sistemi son derece

tartmal olan buz cisimler in son kayp halkas Yeni Ufuklar bu

kayp halkaya yakndan bakacak ve bu tuumlr buz cisimler in jeolojik

dinamikler i hakknda oumlne suumlrduumluumlmuumlz hipotezler i test edip daha

kilit sorulara odaklanma imkacircn sunacak

Bilim insanlarnn Pluumlton sistemi hakkndaki mevcut bilgiler i

youmlruumlnge karakter ist ii younluk ve buumlyuumlkluumlk gibi jeofiziksel

oumlzellikler i ve yuumlzeyinin buz ile kapl olmas gibi yuumlzey karakter ist ii

ile snrl imdiye kadar yaplan goumlzlemler in hiccedilbir i Pluumltonun iccedil

dinamiini anlamamz iccedilin yeter li deildi Durum boumlyle olunca

Yeni Ufuklar goumlrevi herkesi heyecanlandryor Heyecanmz

art tran bir ey daha var Voyager Galileo ve Cassini goumlrevler inden

bilindii gibi buz cisimler i jeoloji accedilsndan son derece artc

olabiliyor lar

Bir gezegen yuumlzeyinde goumlze ccedilarpan ilk jeolojik yaplar krater lerdir

Krater ler Pluumltonun kabuk katmanlar (strat igrafi) hakknda

oumlnemli bir bak acs kazandracak bilgiler tamalar youmlnuumlnden

buumlyuumlk oumlneme sahipler Bununla bir likte Yeni Ufuklarin yapaca

krater goumlzlemler i Neptuumln oumltesi dediimiz boumllgedeki Guumlne

Sistemindeki ccedilarpmalardan sorumlu goumlkcisim popuumllasyonunu

dorudan inceleme frsat sunacak Bilim insanlar Pluumltonda

Juumlpiterin uydusu Io gibi neredeyse kratersiz bir yuumlzeyle

karlamay beklemiyor olsalar da boumlyle bir goumlzlemin son derece

ilginccedil olaca duumluumlnuumllmekte (JM Moore et al 2015)

Neredeyse buumltuumln buz cisimlerde goumlzlendii gibi Pluumlton ve

buumlyuumlyebilmeler i iccedilin gerekli zamann daha geccedilmediini dier i ise bir

nedenden oumltuumlruuml ylmann erken zamanlarda kesint iye uradn oumlne

suumlruumlyor Guumlne sisteminin ya oumllccedileinde KKCler arasndaki

ccedilarpmalarn 100 km buumlyuumlkluumluumlndeki cisimler i oluturmaya yetecek

kadar sk olmamas ayn zamanda KKClarn youmlruumlnge oumlzellikler i

nedeniyle ccedilarpmalarn ylmadan ziyade anmaya neden olmas ilk

accedilklamay eliyor Bu ikilemi amak iccedilin Yeni Ufuklar goumlrevinin ayn

zamanda ba yuumlruumltuumlcuumlsuuml A Stern erken Kuiper Kuann ccedilok daha

buumlyuumlk kuumlt leli ve dinamik olarak daha souk olduunu buna bal

olarak daha fazla ccedilarpmann gerccedileklet iini ve bu ccedilarpmalarn

ylmay destekleyecek ekilde ccedilok daha hassas olduunu ortaya att

Modeller Guumlneten uzakl 35 ile 50 astronomi bir imi arasnda

halka eklinde alandaki kuumlt lenin buumlyuumlk ccedilounluunun 10 km ve daha

kuumlccediluumlk cisimlerde toplanm olduuna iaret ediyor Bu cisimler

oldukccedila sk ccedilarpmalara maruz kalyor lar ve ccedilou da suumlreccedil boyunca

tozlara parccedilalanm oluyor lar Bu toz nm basnc ile sistemden etkili

bir ekilde uzaklatrlabiliyor bu da ilk bataki buumlyuumlk kuumlt lenin

nereye git t iini accedilklyor Kuumlccediluumlk kuumlt leli cisimler inin saysnn

azalmasyla daha buumlyuumlk cisimler in buumlyuumlmeler i yavalyor Goumlzlenen

KKC buumlyuumlkluumlk dalm bir bakma bu durma noktasna gelen

yavalamann bir goumlstergesi olarak yorumlanyor Ayrca oluum

zaman oumllccedilekler ine bal olarak Neptuumln KKClarn youmlruumlngeler ini

etkileyerek buumlyuumlmeyi salayan ylmadan ziyade kuumlccediluumllmeye neden

olan anma rejimine girmeler ine neden oluyor

Guumlncel bulgular Pluumlton ve Kuiper Kuann oluumunun gezegen

oluumu hakkndaki fikir ler in Neptuumlnuumln oumltesine genilet ilmesinin

doal sonuccedillar olduunu goumlster iyor Oluum zaman oumllccedilei Neptuumln ve

Kuiper Kuanda gezegen oluumu arasndaki temel fark

oluturuyor Pluumltonun yer ald boumllgede daha duumluumlk kuumlt leler ve

ccedilarpmalar aras daha uzun zamanlar nedeniyle oluum zaman

oumllccedilekler i de daha uzun oluyor Eer kendi balarna braklsalar

Neptuumln oumltesi cisimler sonunda Neptuumlnuumln buz ccedilekirdei kadar

buumlyuumlkluumlkte bir obje oluturacak ekilde ylr lard Fakat Neptuumlnuumln

olumas ve yarccedilap dorultusunda goumlccediluuml bu gibi buumlyuumlk cisimler in

oluabilmesinden ccedilok daha oumlnce gerccedilekleiyor dolaysyla Kuiper

Kua boumllgesindeki cisimler in dmerkezlilikler indeki ve youmlruumlnge

eiklikler indeki art nedeniyle ylmay sona erdir ip bu cisimler in

buumlyuumlkluumlk oumllccedilekler inin artmasn engelliyor

Pluumlton-Charon ikilisinin yaklak ayn kuumlt lede Kuiper Kuann en

buumlyuumlk iki cisminin ccedilarpmas sonucu olutuu sanlyor Kuaktaki

iki en buumlyuumlk cismin ccedilarpp ikiliyi oluturmasnn oldukccedila duumluumlk bir

olasla sahip olmas buradan o zamanlar buumlyuumlk kuumlt leli birccedilok cismin

var olduunu fakat sonradan bahsi geccedilen suumlreccediller le yok olduklarn

duumluumlnduumlruumlyor Benzer ekilde Neptuumlnuumln uydusu T r itonun var l ve

Neptuumlnuumln eksen eimi (2956deg ) bir zamanlar Neptuumln sisteminin

etrafnda bu gibi buumlyuumlk cisimler in var lna iaret ediyor

Bu yazda bahsi geccedilen sonuccedillarn elde edilmesi iccedilin kullanlan gezegen

oluum modeller i bilgisayar lar la uzun zamanlarda hesaplanp test

ediliyor Bunlar iccedilin belki de en iyi goumlzlemsel kant lar 14 Temmuzda

Pluumlton ve Charonun yakndan goumlzleyecek olan Yeni Ufuklar

uydusundan gelecek

Younluk ve yuumlzey yerccedilekimi olarak Charona oldukccedila benzeyen Satuumlrnuumln

uydusu Iapetus uumlzer indeki ccedilarpma krater ler inin Charonda goumlzlenmesi

beklenen krater ekiller i iccedilin birer karlatrma ve tahmin arac olarak

kullanlmas planlanyor (Kaynak Moore ve ark 2015)

13 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Charonun yuumlzeyinde de tektonik dinamikler in izler ine rast lanmas oumln

goumlruumllmektedir Bu tektonik dinamikler uumlccedil ana ksmda toplanyor

global oumllccedilekteki hacim deiiklikler i global oumllccedilekteki yapsal

deiiklikler ve boumllgesel stresin etkisinde meydana gelen biccedilim

bozulmalar (deformasyon) Bilim insanlarna goumlre jeolojik tar ihler i

boyunca Pluumlton ve Charon global oumllccedilekte suyun donduunda

hacminin artmas gibi bir genileme ya da buumlzuumllme etkisinde kalm

olabilir (JM Moore et al 2015) Bu gibi global oumllccedilekteki deiimler in

gezegen yuumlzeyinde kendine oumlzguuml jeolojik yaplar oluturduu

duumluumlnuumllmektedir

Goumlzlemlenecek jeolojik yaplarn sunaca bilgiler bunlar la snrl

kalmyor Yaklak olarak eit buumlyuumlkluumlkteki iki buz ilksel gezegenin

oldukccedila yava ccedilarpmas sonucu meydana geldii duumluumlnuumllen Pluumlton ve

Charon bilim insanlarna goumlre birbir ler ine bu guumlnkuumlnden daha yakn

bir youmlruumlngeye sahipt iler ve Pluumlton kendi ekseni etrafnda daha hzl

doumlnmekteydi Bu ilksel dinamikler Pluumlton ve Charonun yuumlzeyinde

karakter ist ik fay (bir kaya blounda ger ilme-basnccedil gibi etkiler

altnda meydana gelen duumlzlemsel krklar) yaplar oluturmu

olabilir Yeni Ufuklarn goumlzlemler i ile bir likte Pluumlton sisteminde

karlalacak jeolojik yaplar bu sistemin ilksel jeolojik tar ihi

hakkndaki hipotezler i test etme frsat sunacak

Buz gezegenlerdeki oumlnemli jeolojik yaplardan bir dier i ise

buz-volkanizmasdr(cryo-volcanism) Buz-volkanlar bilinen volkanik

akt iviteler in aksine sv ve gaz puumlskuumlrtuumlr ler ve bulunduklar gezegenin

akt if bir iccedil yapya sahip olup olmad konusunda kuvvet li birer

goumlstergedir ler Buz-volkanizmas ile bir likte gezegen jeolojisinde

oumlnem tayan dier dinamik ise gezegen kabuu altndaki kabua

goumlre daha esnek ve magma gibi buumlkuumllgen malzemenin yuumlkselerek

uumlzer inde yer alan ve krlgan olan gezegen kabuuna kuvvet

uygulamasdr Bu fenomene jeolojide diyapir sokulumu (diapir ism)

denmektedir Bu tuumlr dinamikler gezegen yuumlzeyinde spesifik jeolojik

yaplar oluturmaktadr lar ve ayn buz-volkanlar i gibi gezegenin iccedil

yapsn anlamada buumlyuumlk oumlneme sahipt ir ler Bilim insanlarna goumlre

Pluumlton ya da Charonun yuumlzeyinde bu tuumlr yaplara rast layabilir iz

Karlald takdirde bu tuumlr jeolojik yaplardan alnan en oumlnemli

mesaj merkezde ccedileit li nedenler le oluan snn termal konveksiyon

yoluyla ilet imidir Eer Pluumlton ve Charonun kabuklar yeter ince ince

ve zayf ise diyapir sokulumunun izler i goumlzlenebilir

Goumlzlenecek buumltuumln bu jeolojik yaplar sayesinde Pluumlton ve Charon

sisteminin jeolojik tar ihi hakknda yepyeni bir bak accedils kazanacaz

Jeolojik yaplar bir olay mahalli olarak duumluumlnuumlrsek jeologlarn

goumlrevi tpk bir dedekt if gibi olay mahallindeki kant lar

der inlemesine incelemek bu kant lar izleyerek olaylar kronolojik

olarak ger iye doru sarmak olarak tanmlanabilir te bu noktada

Yeni Ufuklar kant lara yakndan bakmamz salayan bir buumlyuumlteccedil

olacak

Kaynak lar

Brownshy Michael E (2002) Pluto and Charon Formation seasons composit ion Annual Review of Earth and Planetary Sciences 30 pp 307-345

Moore ve ark Geology before Pluto Pre-encounter considerat ions Icarus 246 (2015) 65-81

Voyager 2nin goumlruumlntuumlledii Tr iton yuumlzeyindeki duumlzguumln ylmalar ve

et raftaki duumlzensiz yaplar buz cisimler in uumlzer indeki olas buz-volkanizma

mekanizmalar iccedilin en iyi oumlrnekler i oluturuyor (a) Juumlpiter in uydusu

Ganymede uumlzer indeki oval ekiller t ipik volkan kalderalarna benziyor (b)

Fotoraflarn her bir inde belir t i len oumllccedilek ccedilizgisi 50 km uzunluundadr

(Kaynak Moore ve ark 2015)

Grabenler global ya da yerel oumllccedilekte ger ilme altnda oluan jeoloj ik

yaplara bir oumlrnekt ir Horst merdiven biccedilimli fay ser isindeki iki tektonik

ccedilukur arasnda veya bir tektonik ccedilukurun iki yannda yuumlkselen ksmdr

(Telif Hakk Department of Geosciences ISU)

stanbul Teknik Uumlniversitesi Jeoloj i Muumlhendislii Boumlluumlmuuml L isans Oumlrencisi

14

kapak konusu

Geccedilen suumlre zarfnda Ceres Pallas ve Juno kefedilir Balarda gezegen olduu

duumluumlnuumllen bu goumlk cisimler i teleskop yardm olmadan goumlruumllemiyordu Bunun sebebi

goumlkcisimler inin ccedilok uzakta olmalar deil dier gezegenler le kyaslandnda oldukccedila

kuumlccediluumlk olmalaryd Ccedilok sonralar kefedilen ve Neptuumln oumltesi cisimler snfnda bulunan

Quaoar (2002) Sedna (2003) ve Er is (2005) de akl kartrc baz oumlzelliklere sahipt i

Buzla kapl olan yuumlzeyler i yuumlksek yanstabilir lik katsaysna (albedo) sahip olduu iccedilin

artc derecede par lak olan goumlk cisimler inin gerccedilek buumlyuumlkluumlkler inin tespit i uzun suumlre

muumlmkuumln olmad Hubble Uzay Teleskobu ile alnan goumlruumlntuumller ve yldz oumlrtuumllmeler i

esnasnda yaplan oumllccediluumlmler net icesinde elde edilen sonuccedillar Er isin 5 hata pay

dahilinde Pluumltondan 5 orannda daha buumlyuumlk olmas iht imalini ortaya ccedilkard Ocak

2005te kefedilen Er isin ccedilap 2326 km ile Pluumltondan oumlnemli oumllccediluumlde farkllk

goumlstermiyordu

Er is ve dier Kuiper Kua cisimler i kefedildikten sonra astronomlar bu goumlk

cisimler inden hangiler ini gezegen olarak kabul etmeler i gerekt iini duumluumlnuumlr oldular

Gezegen olma hakkn verecekler i goumlk cisimler ini Guumlne Sisteminin oluumuna

yaptklar etkiye goumlre deerlendirmek ise oldukccedila tutar l bir ccedilerccedileve ccedilizmeler ine olanak

salad Ccediloklar tarafndan hatal bilindii gibi Pluumltonun gezegenlikten ccedilkarlmasna

asl sebep olan ey 2006 UAB toplantsnda belir lenen uumlccedil altn kural deildi Caltechte

gezegen bilimi uumlzer ine ccedilalan ve (Er is dahil) kefett ii Neptuumln oumltesi goumlk cisimler i ile

tannan Mike Brownn belir t t ii gibi bir goumlk cisminin gezegen olup olmadna karar

vermek iccedilin uumlccedil maddeden oluan gezegen tanmn kabul etmek doru bir yaklam

deildir ccediluumlnkuuml belir lenen kr iter ler Pluumltonun gezegenlikten ccedilkartlabilmesi amacyla

oluturulmutur

Guumlnuumlmuumlzde 500 kadar Kuiper Kua Cisimler i (KKC) kefedilmi olup neredeyse hepsinin youmlruumlngesinin Pluumltonun youmlruumlngesine benzedii tespit edilmit ir Pluumltondan daha buumlyuumlk olan Er is gibi Er isten buumlyuumlk baka cisimler in kefi de soumlz konusu olabilir Gerccedilekleecek buumltuumln keiflere ramen sekiz buumlyuumlk gezegenin Guumlne Sistemi iccedilindeki hakimiyet inin ccedilok uzun bir suumlre boyunca devam edeceini soumlyleyebilir iz

Kaynak Brownshy Michael E (2010) How I K illed Pluto And Why I t Had I t Coming

ki - uumlccedil senede bir ccedilalmalarn en yeni

fikir ler i ve son keifler i paylamak iccedilin bir araya

gelen astronomlar 25 Austos 2006 tar ihinde

Pragta toplandlar Son zamanlarda Kuiper

Kuanda kefedilen buumlyuumlk ccedilapl

goumlkcisimler inin birer gezegen olup olmad

tartmalar suumlrerken Pluumltonun durumu

Uluslararas Astronomi Bir lii (UAB)

Guumlndeminin son maddesi olarak ele alnd Ya

Er is Ceres ve Charon Guumlne Sistemine 3 yeni

gezegen olarak eklenecek ya da Pluumlton

gezegenlikten ccedilkarlacakt Ad geccedilen goumlk

cisimler inin gezegen olarak kabul edilmesi

durumunda muhtemel bir ccedilok asteroid kua

ve Kuiper Kua cisminin de gezegen olarak

kabul edilmesi gerekiyordu Bulumann son

guumlnuuml yaplan ve 3 saat suumlren oylama net icesinde

alnan karar duyuruldu Pluumlton artk gezegen

deil

En ccedilok bilinen anlatlardan bir isi olan

Neptuumlnuumln kefi Adams ve Leverr ier nin

Uranuumlsuumln youmlruumlngesindeki sapmay fark etmesi

Gallenin ise bunu onaylamas uumlzer inedir

Benzer ekilde Neptuumln oumltesinde bir goumlk

cisminin Neptuumln youmlruumlngesinde sapmaya yol

accedilmas sayesinde 1930 senesinde Pluumlton

kefedilir ve dokuzuncu gezegen olarak ilan

edilir Uzun yllar boyunca kimse yeni bir

gezegen bulmak amacyla sistematik bir ekilde

goumlkyuumlzuumlnuuml taramaz

Pluumlton ve Er is en buumlyuumlk iki Kuiper Kua Cismi (KKC) Her bir i yaklak 2380 km ccedilapna sahip Charonun da iccedilinde bulunduu 1000-1500 km aralnda

alt adet Kuiper Kua Cismi biliniyor Bilim insanlar 1000-2000 km ccedilapnda KKCnin de bulunacan duumluumlnuumlyor Buna ramen ger i kalan KKCler ccedilok

ccedilok kuumlccediluumlk (Kaynak T he Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory LLC)

Semih Ccedilakmak

CUumlCE GEZEGEN PLUumlT ON

15 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

YUumlKSEKOuml RET M

KURUMLARINDA

AST ROLOJ LE

LGL

FAALYET LER

HAKKINDA TADIN

GOumlRUumlLER

Bir suumlredir uumlniversiteler imize bal suumlrekli eit im merkezler i ve enst ituumller buumlnyesinde astroloji konulu

sert ifika programlarnn accedilld lisansuumlstuuml tezler in hazr lanarak kabul goumlrduumluuml tarafmza ilet ilmi bu

haberler ayrca ccedileit li basn organlarnda yer bulmutur

Bilindii gibi astroloji goumlkcisimler inin konum ve hareket ini inceleyerek kiilik tahlili yapma ve kiiler in

gelecei hakknda tahminlerde bulunma ccedilabalarna denir Elence amaccedill bir etkinlik olarak astroloji

skccedila medyada yer bulabilse de astrolojinin bilimsel hiccedil bir temeli bulunmamaktadr Goumlkcisimler inin

konum ve hareket ini incelemenin yansra evrenin oluumu yaps ve evr imini inceleyen bilim dal

Astronomi konusunda ccedilalmalar uumllkemizde duumlnyann her yer inde olduu gibi Fizik Astronomi ve

Astrofizik Uzay Bilimler i ve Teknolojiler i Astronomi ve Uzay Bilimler i gibi boumlluumlmlerde

yuumlruumltuumllmektedir

Kendisini evrenin merkezine yer let irmeyen dolays ile bakalar ile uyum iccedilinde yaama becer isini

goumlsterebilen entellektuumlel olarak gelikin muhakeme yeteneine sahip bireyler ancak bilimsel

duumluumlncenin hakim olduu toplumlarda yet iebilir Bunun har icinde kiilere doa yasalarn accedilkccedila

inkar edecek ekilde gelecei oumlngoumlrebilecekler ini baka insanlarn duumluumlnceler ini okuyabilecekler ini

oumlretmeye ccedilalmak bireyler i bilimsel duumluumlnceden uzaklatrarak salksz toplumlar yaratmaktan

baka bir ie yaramayacaktr

Duumlnyada astroloji eit iminin bir uumlniversite buumlnyesinde adn tayan bir boumlluumlmde veveya bir

programda sunuluyor olmasnn bir oumlrnei yoktur Uumllkemizde ise stanbul Aydn Uumlniversitesi Suumlrekli

Eit im Merkezi bir suumlredir Astroloji sert ifika programlar duumlzenlemekte [1 2] ve basnda yeralan

haberlerden takip edebildiimiz kadar ile bu programlara katlan kiilere eit im sonunda ver ilen

sert ifikalarn YOumlK onayl olduu bilgisi ilet ilmektedir [3 4]

stanbul Aydn Uumlniversitesi oumlrnei ile ortaya ccedilkan durum temel bilimlerde atlm yapma gayret i iccedilinde

bulunan yuumlksekoumlret im kurumlarmzn hiccedilbir i iccedilin kabul edilebilir bir uygulama olmadndan

ivedilikle kaldrlmas gerekmektedir

stanbul Aydn Uumlniversitesinin Astroloji ve Fuumltuumlr izm balkl sert ifika program ayrca Anayasamzn

Eit im ve Oumlrenim Hakk ve Oumldevini duumlzenleyen 42 Maddesinde

Eitim ve oumlretim Atatuumlrk ilkeleri ve inklacircplar dorultusunda ccedilada bilim ve eitim esaslarna

goumlre Devletin goumlzetim ve denetimi altnda yaplr Bu esaslara aykr eitim ve oumlretim yerleri

accedillamaz

eklinde belir t ilen hususlara da aykr goumlruumlnmektedir Eit im-oumlret im ve bilimsel aratrma merkezi

olan uumlniversiteler in 2547 Sayl Kanunla belir lenenler dnda faaliyet lerde bulunmas muumlmkuumln

deildir Soumlzkonusu astroloji eit im programnn nesnel ccedilerccedileveye goumlre doru bilgiler sunan bir faaliyet

olarak kabul edilmesi muumlmkuumln deildir

Astrolojinin uumlniversiteler imizde yer bulduu bir dier oumlrnek Karamanolu Mehmet Bey

Uumlniversitesinde yaanmtr Sosyal Bilimler Enst ituumlsuuml Kamu Youmlnet imi Anabilim Dalnda yuumlruumltuumllen

Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk Arasndaki liki balkl bir yuumlksek lisans tezinde [5] oumlzet le

astrolojinin kiilik ile balantsnn bulunduunun goumlster ildii iddia edilmekte tezin sonuccedil ksmnda ise

Ccedilalmamzda ileri suumlrduumluumlmuumlz tezin de dorulanmasyla buumltuumln bu zaman emek kazanccedil

kayplarnn oumlrguumltler tarafndan aslnda boa yapld bunun yerine insan kaynaklar departman

ccedilalanlarna astroloji bilgisinin verilmesi veya astroloji eitimi aldrlmasyla ccedilok daha basit ve

maliyetsiz bir ekilde olaca meydana ccedilkmtr denilmektedir

Bilindii gibi T UumlBTAK oumlncelikli alanlar listesinde Uzay bal bir alan olarak yeralmakta uzay

aratrmalar konusunda gerek uumlniversiteler imizde gerekse bunlara bal aratrma merkezler inde

ivmelenmi bilimsel ccedilalmalar yuumlruumltuumllmektedir Gayet olumlu bulunan bu ccedilalmalar bir yandan devam

ederken kimi uumlniversiteler imizin bilimsel temeli olmayan astrolojigibi konularda eit im sunmas tez

hazr latmas salkl duumluumlnen bilimsel olan ve olmayan ayrt edebilen bireyler yet it irmek balamnda

uumllkece bir ger iye gidie zemin hazr lamaktadr

Bahsi geccedilen sert ifika programnn durdurulmas benzer ler inin accedillmamas ve uumlniversiteler imizde

yuumlruumltuumllen tez ccedilalmalarnn ccedilada bilimsel youmlntemler le ve konularda yuumlruumltuumllmesi dileimizi

kamuoyuna saygyla duyururuz

duyurular

Kaynak lar

[1] Astroloji ve Fuumltuumlrizm Temel Seviye zmir

[2] stanbul Aydn Uumlniversitesi Astroloji ve

Fuumltuumlrizm Sertifika Program

[3] Uumlstuumln Doumlkmenin yazs

[4] stanbul Haber Ajans yazs

[5] Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk

Arasndaki liki balkl yuumlksek lisans tezi

16

kapak konusu

Gaz ve Toz Bulutundan

Bundan yaklak 46 milyar yl oumlnce Guumlne Sistemi Guumlne Nebulas ad ver ilen gaz ve tozdan

oluan bir bulut tu Kuumlt leccedilekimi etkisiyle kendi uumlstuumlne ccediloumlken bu bulut ekseni etrafnda doumlnmeye

balad ve merkezde Guumlnei oluturdu Guumlnein oluumuyla bir likte ger iye kalan materyaller

kuumlmelenmeye balad ve kuumlccediluumlk parccedilacklar bir araya gelerek daha buumlyuumlkler ini oluturdular

Guumlne ruumlzgar hidrojen ve helyum gibi daha hafif element ler i d boumllgelere savurdu boumlylece iccedil

boumllgede kaya gezegenler i oluturacak daha ar kayaccedil maddeler kald Fakat d boumllgelerde Guumlne

ruumlzgarnn etkisinin azalmasyla hafif element ler dev gaz devler i oluturmak uumlzere toplanma

frsat yakaladlar Neptuumlnuumln oumltesinde ise tuumlm bu suumlreccedilten arta kalan cisimler in yer ald yakn

zamana kadar detayl bilgi sahibi olunmayan Kuiper Kua ortaya ccedilkt

Bu kuakta yer alan Pluumltonun bir zamanlar Neptuumlnuumln oumltesinde allmn dnda bir youmlruumlngede

soluk sarya yakn bir renkte yalnz bir cisim olduu duumluumlnuumlluumlrken artk hatr saylr derecede

karmak yuumlzeyi geni oumllccedilekli mevsimsel deiimler i yapsal olarak oldukccedila farkl bir uydusu ve

karmak youmlruumlnge geccedilmii ile dinamik bir goumlkcismi olduu anlald Kendisine has olduu

duumluumlnuumllen bir takm oumlzellikler i nedeniyle gezegen tanm tartmalarn (bknz bu saydaki

Pluumlton Neden Oumllduumlruumllduuml yazs) alevlendiren bu cuumlce gezegenin artk Neptuumlnuumln oumltesinde

geni bir buz cisimler i ailesine uumlye olduunu biliyoruz

Yakn zamanda Pluumltonun da dahil olduu ve Neptuumlnuumln youmlruumlngesinin dnda kalan buz

cisimler inden oluan Kuiper Kuann duumlzenli goumlzlemler i ve bu cisimler in nasl olutuklarna

dair ccedilalmalar sayesinde Pluumlton ve en buumlyuumlk uydusu Charonun oluumunu anlamak konusunda

ccedilok ciddi iler lemeler kaydedilmeye baland Pluumlton benzer i cisimler in keifler i Pluumltonun

oluumu ve evr imi konusunda

bilinenler i accedilkla kavuturmakla

kalmad ayn zamanda bu

accedilklamay buumltuumln Kuiper Kuann

oluumu ve e zamanl evr imi

konusunu da aydnlatma frsat

yaratt

Kuiper Kuann var lndan

haberdar olunmad zamanlarda

Pluumltonun Guumlne Sisteminin bir

koumlesinde yalnz bir cisim olduu ve

zamannda Neptuumlnuumln

youmlruumlngesinden kurtulmay baarm

bir kaccedilak uydu olduu kabul

goumlruumlyordu Pluumlton her ne kadar

Guumlne etrafndaki dolanm srasnda

Neptuumlnuumln youmlruumlngesinin iccediline gir ip

ccedilkyor olsa da iki gezegenin

youmlruumlngeler inin oumlzel bir oranda(32)

uyumlu olmas nedeniyle Neptuumln ile

yakn etkileiminin ccedilok guumlccedil

olduunun fark edilmesi ve

Pluumltonun kendisine ait bir uydusu

olduunun ortaya ccedilkmasyla uydu

hipotezinin geccediler li olmad

goumlruumllduuml Boumlylece Pluumltonun Neptuumln

oumltesinde olumu bir goumlkcisimler i

topluluunun uumlyesi olduuna dair

teor iler oumln plana ccedilkmaya balad

Gezegenler in (ya da gaz devler inin

kayabuz ccedilekirdekler inin) standart

oluum seneryolarnda Guumlne

Sisteminin ilk zamanlarndaki

cisimler birbir iyle kuumlt leccedilekimi

vastasyla bal kalan daha ufak

parccedilalarn birbir ler i arasnda yuumlksek

sayda rastgele ccedilarpmalaryla yava

yava oluur lar Ylma olarak

adlandrlan bu ilem ortamdaki tuumlm

kat materyalin birkaccedil buumlyuumlk cisim

uumlzer ine ylmasyla sona erer

Pluumlton ve Kuiper Kua Cisimler i

(KKC)nin son haller inin bu tanma

uymad goumlruumllmektedir ccediluumlnkuuml bu

boumllgede birccedilok kuumlccediluumlk cisim uumlzer ine

ylma olmamtr Bu durum iccedilin

iki farkl senaryadan bir i ylmann

hala devam ett iini ve bu cisimler in

Guumlne Sisteminin Juumlpiter den it ibaren d boumllgeler ini goumlsteren yukardaki goumlrselde Neptuumlnuumln youmlruumlngesinin

oumltesinde buumlyuumlk dmerkezlii ile goumlze ccedilarpan cuumlce gezegen Pluumlton ve Er is goumlruumlluumlyor Ayrca Kuiper Kua

olarak adlandrlan ve Neptuumln oumltesi cisimler i barndran noktalar la iart lenmi kuumlccediluumlk boyut lukuumlt leli buz

cisimler i de grafikte iaret lenmi (Kaynak NASA)

PLUumlT ON - CHARON SST EMNN

OLUUMU VE JEOLOJSArif Bayr l amp Volkan Oumlzen

12

Kar m ak Yuumlzeye

Yeni Ufuklar sayesinde Guumlne sistemimizin son buumlyuumlk gezegen

sistemini yakndan goumlzlemleyeceiz Bu kefin gezegen jeolojisi

accedilsndan oumlnemi ise ccedilok buumlyuumlk Pluumlton sistemi son derece

tartmal olan buz cisimler in son kayp halkas Yeni Ufuklar bu

kayp halkaya yakndan bakacak ve bu tuumlr buz cisimler in jeolojik

dinamikler i hakknda oumlne suumlrduumluumlmuumlz hipotezler i test edip daha

kilit sorulara odaklanma imkacircn sunacak

Bilim insanlarnn Pluumlton sistemi hakkndaki mevcut bilgiler i

youmlruumlnge karakter ist ii younluk ve buumlyuumlkluumlk gibi jeofiziksel

oumlzellikler i ve yuumlzeyinin buz ile kapl olmas gibi yuumlzey karakter ist ii

ile snrl imdiye kadar yaplan goumlzlemler in hiccedilbir i Pluumltonun iccedil

dinamiini anlamamz iccedilin yeter li deildi Durum boumlyle olunca

Yeni Ufuklar goumlrevi herkesi heyecanlandryor Heyecanmz

art tran bir ey daha var Voyager Galileo ve Cassini goumlrevler inden

bilindii gibi buz cisimler i jeoloji accedilsndan son derece artc

olabiliyor lar

Bir gezegen yuumlzeyinde goumlze ccedilarpan ilk jeolojik yaplar krater lerdir

Krater ler Pluumltonun kabuk katmanlar (strat igrafi) hakknda

oumlnemli bir bak acs kazandracak bilgiler tamalar youmlnuumlnden

buumlyuumlk oumlneme sahipler Bununla bir likte Yeni Ufuklarin yapaca

krater goumlzlemler i Neptuumln oumltesi dediimiz boumllgedeki Guumlne

Sistemindeki ccedilarpmalardan sorumlu goumlkcisim popuumllasyonunu

dorudan inceleme frsat sunacak Bilim insanlar Pluumltonda

Juumlpiterin uydusu Io gibi neredeyse kratersiz bir yuumlzeyle

karlamay beklemiyor olsalar da boumlyle bir goumlzlemin son derece

ilginccedil olaca duumluumlnuumllmekte (JM Moore et al 2015)

Neredeyse buumltuumln buz cisimlerde goumlzlendii gibi Pluumlton ve

buumlyuumlyebilmeler i iccedilin gerekli zamann daha geccedilmediini dier i ise bir

nedenden oumltuumlruuml ylmann erken zamanlarda kesint iye uradn oumlne

suumlruumlyor Guumlne sisteminin ya oumllccedileinde KKCler arasndaki

ccedilarpmalarn 100 km buumlyuumlkluumluumlndeki cisimler i oluturmaya yetecek

kadar sk olmamas ayn zamanda KKClarn youmlruumlnge oumlzellikler i

nedeniyle ccedilarpmalarn ylmadan ziyade anmaya neden olmas ilk

accedilklamay eliyor Bu ikilemi amak iccedilin Yeni Ufuklar goumlrevinin ayn

zamanda ba yuumlruumltuumlcuumlsuuml A Stern erken Kuiper Kuann ccedilok daha

buumlyuumlk kuumlt leli ve dinamik olarak daha souk olduunu buna bal

olarak daha fazla ccedilarpmann gerccedileklet iini ve bu ccedilarpmalarn

ylmay destekleyecek ekilde ccedilok daha hassas olduunu ortaya att

Modeller Guumlneten uzakl 35 ile 50 astronomi bir imi arasnda

halka eklinde alandaki kuumlt lenin buumlyuumlk ccedilounluunun 10 km ve daha

kuumlccediluumlk cisimlerde toplanm olduuna iaret ediyor Bu cisimler

oldukccedila sk ccedilarpmalara maruz kalyor lar ve ccedilou da suumlreccedil boyunca

tozlara parccedilalanm oluyor lar Bu toz nm basnc ile sistemden etkili

bir ekilde uzaklatrlabiliyor bu da ilk bataki buumlyuumlk kuumlt lenin

nereye git t iini accedilklyor Kuumlccediluumlk kuumlt leli cisimler inin saysnn

azalmasyla daha buumlyuumlk cisimler in buumlyuumlmeler i yavalyor Goumlzlenen

KKC buumlyuumlkluumlk dalm bir bakma bu durma noktasna gelen

yavalamann bir goumlstergesi olarak yorumlanyor Ayrca oluum

zaman oumllccedilekler ine bal olarak Neptuumln KKClarn youmlruumlngeler ini

etkileyerek buumlyuumlmeyi salayan ylmadan ziyade kuumlccediluumllmeye neden

olan anma rejimine girmeler ine neden oluyor

Guumlncel bulgular Pluumlton ve Kuiper Kuann oluumunun gezegen

oluumu hakkndaki fikir ler in Neptuumlnuumln oumltesine genilet ilmesinin

doal sonuccedillar olduunu goumlster iyor Oluum zaman oumllccedilei Neptuumln ve

Kuiper Kuanda gezegen oluumu arasndaki temel fark

oluturuyor Pluumltonun yer ald boumllgede daha duumluumlk kuumlt leler ve

ccedilarpmalar aras daha uzun zamanlar nedeniyle oluum zaman

oumllccedilekler i de daha uzun oluyor Eer kendi balarna braklsalar

Neptuumln oumltesi cisimler sonunda Neptuumlnuumln buz ccedilekirdei kadar

buumlyuumlkluumlkte bir obje oluturacak ekilde ylr lard Fakat Neptuumlnuumln

olumas ve yarccedilap dorultusunda goumlccediluuml bu gibi buumlyuumlk cisimler in

oluabilmesinden ccedilok daha oumlnce gerccedilekleiyor dolaysyla Kuiper

Kua boumllgesindeki cisimler in dmerkezlilikler indeki ve youmlruumlnge

eiklikler indeki art nedeniyle ylmay sona erdir ip bu cisimler in

buumlyuumlkluumlk oumllccedilekler inin artmasn engelliyor

Pluumlton-Charon ikilisinin yaklak ayn kuumlt lede Kuiper Kuann en

buumlyuumlk iki cisminin ccedilarpmas sonucu olutuu sanlyor Kuaktaki

iki en buumlyuumlk cismin ccedilarpp ikiliyi oluturmasnn oldukccedila duumluumlk bir

olasla sahip olmas buradan o zamanlar buumlyuumlk kuumlt leli birccedilok cismin

var olduunu fakat sonradan bahsi geccedilen suumlreccediller le yok olduklarn

duumluumlnduumlruumlyor Benzer ekilde Neptuumlnuumln uydusu T r itonun var l ve

Neptuumlnuumln eksen eimi (2956deg ) bir zamanlar Neptuumln sisteminin

etrafnda bu gibi buumlyuumlk cisimler in var lna iaret ediyor

Bu yazda bahsi geccedilen sonuccedillarn elde edilmesi iccedilin kullanlan gezegen

oluum modeller i bilgisayar lar la uzun zamanlarda hesaplanp test

ediliyor Bunlar iccedilin belki de en iyi goumlzlemsel kant lar 14 Temmuzda

Pluumlton ve Charonun yakndan goumlzleyecek olan Yeni Ufuklar

uydusundan gelecek

Younluk ve yuumlzey yerccedilekimi olarak Charona oldukccedila benzeyen Satuumlrnuumln

uydusu Iapetus uumlzer indeki ccedilarpma krater ler inin Charonda goumlzlenmesi

beklenen krater ekiller i iccedilin birer karlatrma ve tahmin arac olarak

kullanlmas planlanyor (Kaynak Moore ve ark 2015)

13 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Charonun yuumlzeyinde de tektonik dinamikler in izler ine rast lanmas oumln

goumlruumllmektedir Bu tektonik dinamikler uumlccedil ana ksmda toplanyor

global oumllccedilekteki hacim deiiklikler i global oumllccedilekteki yapsal

deiiklikler ve boumllgesel stresin etkisinde meydana gelen biccedilim

bozulmalar (deformasyon) Bilim insanlarna goumlre jeolojik tar ihler i

boyunca Pluumlton ve Charon global oumllccedilekte suyun donduunda

hacminin artmas gibi bir genileme ya da buumlzuumllme etkisinde kalm

olabilir (JM Moore et al 2015) Bu gibi global oumllccedilekteki deiimler in

gezegen yuumlzeyinde kendine oumlzguuml jeolojik yaplar oluturduu

duumluumlnuumllmektedir

Goumlzlemlenecek jeolojik yaplarn sunaca bilgiler bunlar la snrl

kalmyor Yaklak olarak eit buumlyuumlkluumlkteki iki buz ilksel gezegenin

oldukccedila yava ccedilarpmas sonucu meydana geldii duumluumlnuumllen Pluumlton ve

Charon bilim insanlarna goumlre birbir ler ine bu guumlnkuumlnden daha yakn

bir youmlruumlngeye sahipt iler ve Pluumlton kendi ekseni etrafnda daha hzl

doumlnmekteydi Bu ilksel dinamikler Pluumlton ve Charonun yuumlzeyinde

karakter ist ik fay (bir kaya blounda ger ilme-basnccedil gibi etkiler

altnda meydana gelen duumlzlemsel krklar) yaplar oluturmu

olabilir Yeni Ufuklarn goumlzlemler i ile bir likte Pluumlton sisteminde

karlalacak jeolojik yaplar bu sistemin ilksel jeolojik tar ihi

hakkndaki hipotezler i test etme frsat sunacak

Buz gezegenlerdeki oumlnemli jeolojik yaplardan bir dier i ise

buz-volkanizmasdr(cryo-volcanism) Buz-volkanlar bilinen volkanik

akt iviteler in aksine sv ve gaz puumlskuumlrtuumlr ler ve bulunduklar gezegenin

akt if bir iccedil yapya sahip olup olmad konusunda kuvvet li birer

goumlstergedir ler Buz-volkanizmas ile bir likte gezegen jeolojisinde

oumlnem tayan dier dinamik ise gezegen kabuu altndaki kabua

goumlre daha esnek ve magma gibi buumlkuumllgen malzemenin yuumlkselerek

uumlzer inde yer alan ve krlgan olan gezegen kabuuna kuvvet

uygulamasdr Bu fenomene jeolojide diyapir sokulumu (diapir ism)

denmektedir Bu tuumlr dinamikler gezegen yuumlzeyinde spesifik jeolojik

yaplar oluturmaktadr lar ve ayn buz-volkanlar i gibi gezegenin iccedil

yapsn anlamada buumlyuumlk oumlneme sahipt ir ler Bilim insanlarna goumlre

Pluumlton ya da Charonun yuumlzeyinde bu tuumlr yaplara rast layabilir iz

Karlald takdirde bu tuumlr jeolojik yaplardan alnan en oumlnemli

mesaj merkezde ccedileit li nedenler le oluan snn termal konveksiyon

yoluyla ilet imidir Eer Pluumlton ve Charonun kabuklar yeter ince ince

ve zayf ise diyapir sokulumunun izler i goumlzlenebilir

Goumlzlenecek buumltuumln bu jeolojik yaplar sayesinde Pluumlton ve Charon

sisteminin jeolojik tar ihi hakknda yepyeni bir bak accedils kazanacaz

Jeolojik yaplar bir olay mahalli olarak duumluumlnuumlrsek jeologlarn

goumlrevi tpk bir dedekt if gibi olay mahallindeki kant lar

der inlemesine incelemek bu kant lar izleyerek olaylar kronolojik

olarak ger iye doru sarmak olarak tanmlanabilir te bu noktada

Yeni Ufuklar kant lara yakndan bakmamz salayan bir buumlyuumlteccedil

olacak

Kaynak lar

Brownshy Michael E (2002) Pluto and Charon Formation seasons composit ion Annual Review of Earth and Planetary Sciences 30 pp 307-345

Moore ve ark Geology before Pluto Pre-encounter considerat ions Icarus 246 (2015) 65-81

Voyager 2nin goumlruumlntuumlledii Tr iton yuumlzeyindeki duumlzguumln ylmalar ve

et raftaki duumlzensiz yaplar buz cisimler in uumlzer indeki olas buz-volkanizma

mekanizmalar iccedilin en iyi oumlrnekler i oluturuyor (a) Juumlpiter in uydusu

Ganymede uumlzer indeki oval ekiller t ipik volkan kalderalarna benziyor (b)

Fotoraflarn her bir inde belir t i len oumllccedilek ccedilizgisi 50 km uzunluundadr

(Kaynak Moore ve ark 2015)

Grabenler global ya da yerel oumllccedilekte ger ilme altnda oluan jeoloj ik

yaplara bir oumlrnekt ir Horst merdiven biccedilimli fay ser isindeki iki tektonik

ccedilukur arasnda veya bir tektonik ccedilukurun iki yannda yuumlkselen ksmdr

(Telif Hakk Department of Geosciences ISU)

stanbul Teknik Uumlniversitesi Jeoloj i Muumlhendislii Boumlluumlmuuml L isans Oumlrencisi

14

kapak konusu

Geccedilen suumlre zarfnda Ceres Pallas ve Juno kefedilir Balarda gezegen olduu

duumluumlnuumllen bu goumlk cisimler i teleskop yardm olmadan goumlruumllemiyordu Bunun sebebi

goumlkcisimler inin ccedilok uzakta olmalar deil dier gezegenler le kyaslandnda oldukccedila

kuumlccediluumlk olmalaryd Ccedilok sonralar kefedilen ve Neptuumln oumltesi cisimler snfnda bulunan

Quaoar (2002) Sedna (2003) ve Er is (2005) de akl kartrc baz oumlzelliklere sahipt i

Buzla kapl olan yuumlzeyler i yuumlksek yanstabilir lik katsaysna (albedo) sahip olduu iccedilin

artc derecede par lak olan goumlk cisimler inin gerccedilek buumlyuumlkluumlkler inin tespit i uzun suumlre

muumlmkuumln olmad Hubble Uzay Teleskobu ile alnan goumlruumlntuumller ve yldz oumlrtuumllmeler i

esnasnda yaplan oumllccediluumlmler net icesinde elde edilen sonuccedillar Er isin 5 hata pay

dahilinde Pluumltondan 5 orannda daha buumlyuumlk olmas iht imalini ortaya ccedilkard Ocak

2005te kefedilen Er isin ccedilap 2326 km ile Pluumltondan oumlnemli oumllccediluumlde farkllk

goumlstermiyordu

Er is ve dier Kuiper Kua cisimler i kefedildikten sonra astronomlar bu goumlk

cisimler inden hangiler ini gezegen olarak kabul etmeler i gerekt iini duumluumlnuumlr oldular

Gezegen olma hakkn verecekler i goumlk cisimler ini Guumlne Sisteminin oluumuna

yaptklar etkiye goumlre deerlendirmek ise oldukccedila tutar l bir ccedilerccedileve ccedilizmeler ine olanak

salad Ccediloklar tarafndan hatal bilindii gibi Pluumltonun gezegenlikten ccedilkarlmasna

asl sebep olan ey 2006 UAB toplantsnda belir lenen uumlccedil altn kural deildi Caltechte

gezegen bilimi uumlzer ine ccedilalan ve (Er is dahil) kefett ii Neptuumln oumltesi goumlk cisimler i ile

tannan Mike Brownn belir t t ii gibi bir goumlk cisminin gezegen olup olmadna karar

vermek iccedilin uumlccedil maddeden oluan gezegen tanmn kabul etmek doru bir yaklam

deildir ccediluumlnkuuml belir lenen kr iter ler Pluumltonun gezegenlikten ccedilkartlabilmesi amacyla

oluturulmutur

Guumlnuumlmuumlzde 500 kadar Kuiper Kua Cisimler i (KKC) kefedilmi olup neredeyse hepsinin youmlruumlngesinin Pluumltonun youmlruumlngesine benzedii tespit edilmit ir Pluumltondan daha buumlyuumlk olan Er is gibi Er isten buumlyuumlk baka cisimler in kefi de soumlz konusu olabilir Gerccedilekleecek buumltuumln keiflere ramen sekiz buumlyuumlk gezegenin Guumlne Sistemi iccedilindeki hakimiyet inin ccedilok uzun bir suumlre boyunca devam edeceini soumlyleyebilir iz

Kaynak Brownshy Michael E (2010) How I K illed Pluto And Why I t Had I t Coming

ki - uumlccedil senede bir ccedilalmalarn en yeni

fikir ler i ve son keifler i paylamak iccedilin bir araya

gelen astronomlar 25 Austos 2006 tar ihinde

Pragta toplandlar Son zamanlarda Kuiper

Kuanda kefedilen buumlyuumlk ccedilapl

goumlkcisimler inin birer gezegen olup olmad

tartmalar suumlrerken Pluumltonun durumu

Uluslararas Astronomi Bir lii (UAB)

Guumlndeminin son maddesi olarak ele alnd Ya

Er is Ceres ve Charon Guumlne Sistemine 3 yeni

gezegen olarak eklenecek ya da Pluumlton

gezegenlikten ccedilkarlacakt Ad geccedilen goumlk

cisimler inin gezegen olarak kabul edilmesi

durumunda muhtemel bir ccedilok asteroid kua

ve Kuiper Kua cisminin de gezegen olarak

kabul edilmesi gerekiyordu Bulumann son

guumlnuuml yaplan ve 3 saat suumlren oylama net icesinde

alnan karar duyuruldu Pluumlton artk gezegen

deil

En ccedilok bilinen anlatlardan bir isi olan

Neptuumlnuumln kefi Adams ve Leverr ier nin

Uranuumlsuumln youmlruumlngesindeki sapmay fark etmesi

Gallenin ise bunu onaylamas uumlzer inedir

Benzer ekilde Neptuumln oumltesinde bir goumlk

cisminin Neptuumln youmlruumlngesinde sapmaya yol

accedilmas sayesinde 1930 senesinde Pluumlton

kefedilir ve dokuzuncu gezegen olarak ilan

edilir Uzun yllar boyunca kimse yeni bir

gezegen bulmak amacyla sistematik bir ekilde

goumlkyuumlzuumlnuuml taramaz

Pluumlton ve Er is en buumlyuumlk iki Kuiper Kua Cismi (KKC) Her bir i yaklak 2380 km ccedilapna sahip Charonun da iccedilinde bulunduu 1000-1500 km aralnda

alt adet Kuiper Kua Cismi biliniyor Bilim insanlar 1000-2000 km ccedilapnda KKCnin de bulunacan duumluumlnuumlyor Buna ramen ger i kalan KKCler ccedilok

ccedilok kuumlccediluumlk (Kaynak T he Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory LLC)

Semih Ccedilakmak

CUumlCE GEZEGEN PLUumlT ON

15 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

YUumlKSEKOuml RET M

KURUMLARINDA

AST ROLOJ LE

LGL

FAALYET LER

HAKKINDA TADIN

GOumlRUumlLER

Bir suumlredir uumlniversiteler imize bal suumlrekli eit im merkezler i ve enst ituumller buumlnyesinde astroloji konulu

sert ifika programlarnn accedilld lisansuumlstuuml tezler in hazr lanarak kabul goumlrduumluuml tarafmza ilet ilmi bu

haberler ayrca ccedileit li basn organlarnda yer bulmutur

Bilindii gibi astroloji goumlkcisimler inin konum ve hareket ini inceleyerek kiilik tahlili yapma ve kiiler in

gelecei hakknda tahminlerde bulunma ccedilabalarna denir Elence amaccedill bir etkinlik olarak astroloji

skccedila medyada yer bulabilse de astrolojinin bilimsel hiccedil bir temeli bulunmamaktadr Goumlkcisimler inin

konum ve hareket ini incelemenin yansra evrenin oluumu yaps ve evr imini inceleyen bilim dal

Astronomi konusunda ccedilalmalar uumllkemizde duumlnyann her yer inde olduu gibi Fizik Astronomi ve

Astrofizik Uzay Bilimler i ve Teknolojiler i Astronomi ve Uzay Bilimler i gibi boumlluumlmlerde

yuumlruumltuumllmektedir

Kendisini evrenin merkezine yer let irmeyen dolays ile bakalar ile uyum iccedilinde yaama becer isini

goumlsterebilen entellektuumlel olarak gelikin muhakeme yeteneine sahip bireyler ancak bilimsel

duumluumlncenin hakim olduu toplumlarda yet iebilir Bunun har icinde kiilere doa yasalarn accedilkccedila

inkar edecek ekilde gelecei oumlngoumlrebilecekler ini baka insanlarn duumluumlnceler ini okuyabilecekler ini

oumlretmeye ccedilalmak bireyler i bilimsel duumluumlnceden uzaklatrarak salksz toplumlar yaratmaktan

baka bir ie yaramayacaktr

Duumlnyada astroloji eit iminin bir uumlniversite buumlnyesinde adn tayan bir boumlluumlmde veveya bir

programda sunuluyor olmasnn bir oumlrnei yoktur Uumllkemizde ise stanbul Aydn Uumlniversitesi Suumlrekli

Eit im Merkezi bir suumlredir Astroloji sert ifika programlar duumlzenlemekte [1 2] ve basnda yeralan

haberlerden takip edebildiimiz kadar ile bu programlara katlan kiilere eit im sonunda ver ilen

sert ifikalarn YOumlK onayl olduu bilgisi ilet ilmektedir [3 4]

stanbul Aydn Uumlniversitesi oumlrnei ile ortaya ccedilkan durum temel bilimlerde atlm yapma gayret i iccedilinde

bulunan yuumlksekoumlret im kurumlarmzn hiccedilbir i iccedilin kabul edilebilir bir uygulama olmadndan

ivedilikle kaldrlmas gerekmektedir

stanbul Aydn Uumlniversitesinin Astroloji ve Fuumltuumlr izm balkl sert ifika program ayrca Anayasamzn

Eit im ve Oumlrenim Hakk ve Oumldevini duumlzenleyen 42 Maddesinde

Eitim ve oumlretim Atatuumlrk ilkeleri ve inklacircplar dorultusunda ccedilada bilim ve eitim esaslarna

goumlre Devletin goumlzetim ve denetimi altnda yaplr Bu esaslara aykr eitim ve oumlretim yerleri

accedillamaz

eklinde belir t ilen hususlara da aykr goumlruumlnmektedir Eit im-oumlret im ve bilimsel aratrma merkezi

olan uumlniversiteler in 2547 Sayl Kanunla belir lenenler dnda faaliyet lerde bulunmas muumlmkuumln

deildir Soumlzkonusu astroloji eit im programnn nesnel ccedilerccedileveye goumlre doru bilgiler sunan bir faaliyet

olarak kabul edilmesi muumlmkuumln deildir

Astrolojinin uumlniversiteler imizde yer bulduu bir dier oumlrnek Karamanolu Mehmet Bey

Uumlniversitesinde yaanmtr Sosyal Bilimler Enst ituumlsuuml Kamu Youmlnet imi Anabilim Dalnda yuumlruumltuumllen

Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk Arasndaki liki balkl bir yuumlksek lisans tezinde [5] oumlzet le

astrolojinin kiilik ile balantsnn bulunduunun goumlster ildii iddia edilmekte tezin sonuccedil ksmnda ise

Ccedilalmamzda ileri suumlrduumluumlmuumlz tezin de dorulanmasyla buumltuumln bu zaman emek kazanccedil

kayplarnn oumlrguumltler tarafndan aslnda boa yapld bunun yerine insan kaynaklar departman

ccedilalanlarna astroloji bilgisinin verilmesi veya astroloji eitimi aldrlmasyla ccedilok daha basit ve

maliyetsiz bir ekilde olaca meydana ccedilkmtr denilmektedir

Bilindii gibi T UumlBTAK oumlncelikli alanlar listesinde Uzay bal bir alan olarak yeralmakta uzay

aratrmalar konusunda gerek uumlniversiteler imizde gerekse bunlara bal aratrma merkezler inde

ivmelenmi bilimsel ccedilalmalar yuumlruumltuumllmektedir Gayet olumlu bulunan bu ccedilalmalar bir yandan devam

ederken kimi uumlniversiteler imizin bilimsel temeli olmayan astrolojigibi konularda eit im sunmas tez

hazr latmas salkl duumluumlnen bilimsel olan ve olmayan ayrt edebilen bireyler yet it irmek balamnda

uumllkece bir ger iye gidie zemin hazr lamaktadr

Bahsi geccedilen sert ifika programnn durdurulmas benzer ler inin accedillmamas ve uumlniversiteler imizde

yuumlruumltuumllen tez ccedilalmalarnn ccedilada bilimsel youmlntemler le ve konularda yuumlruumltuumllmesi dileimizi

kamuoyuna saygyla duyururuz

duyurular

Kaynak lar

[1] Astroloji ve Fuumltuumlrizm Temel Seviye zmir

[2] stanbul Aydn Uumlniversitesi Astroloji ve

Fuumltuumlrizm Sertifika Program

[3] Uumlstuumln Doumlkmenin yazs

[4] stanbul Haber Ajans yazs

[5] Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk

Arasndaki liki balkl yuumlksek lisans tezi

16

Kar m ak Yuumlzeye

Yeni Ufuklar sayesinde Guumlne sistemimizin son buumlyuumlk gezegen

sistemini yakndan goumlzlemleyeceiz Bu kefin gezegen jeolojisi

accedilsndan oumlnemi ise ccedilok buumlyuumlk Pluumlton sistemi son derece

tartmal olan buz cisimler in son kayp halkas Yeni Ufuklar bu

kayp halkaya yakndan bakacak ve bu tuumlr buz cisimler in jeolojik

dinamikler i hakknda oumlne suumlrduumluumlmuumlz hipotezler i test edip daha

kilit sorulara odaklanma imkacircn sunacak

Bilim insanlarnn Pluumlton sistemi hakkndaki mevcut bilgiler i

youmlruumlnge karakter ist ii younluk ve buumlyuumlkluumlk gibi jeofiziksel

oumlzellikler i ve yuumlzeyinin buz ile kapl olmas gibi yuumlzey karakter ist ii

ile snrl imdiye kadar yaplan goumlzlemler in hiccedilbir i Pluumltonun iccedil

dinamiini anlamamz iccedilin yeter li deildi Durum boumlyle olunca

Yeni Ufuklar goumlrevi herkesi heyecanlandryor Heyecanmz

art tran bir ey daha var Voyager Galileo ve Cassini goumlrevler inden

bilindii gibi buz cisimler i jeoloji accedilsndan son derece artc

olabiliyor lar

Bir gezegen yuumlzeyinde goumlze ccedilarpan ilk jeolojik yaplar krater lerdir

Krater ler Pluumltonun kabuk katmanlar (strat igrafi) hakknda

oumlnemli bir bak acs kazandracak bilgiler tamalar youmlnuumlnden

buumlyuumlk oumlneme sahipler Bununla bir likte Yeni Ufuklarin yapaca

krater goumlzlemler i Neptuumln oumltesi dediimiz boumllgedeki Guumlne

Sistemindeki ccedilarpmalardan sorumlu goumlkcisim popuumllasyonunu

dorudan inceleme frsat sunacak Bilim insanlar Pluumltonda

Juumlpiterin uydusu Io gibi neredeyse kratersiz bir yuumlzeyle

karlamay beklemiyor olsalar da boumlyle bir goumlzlemin son derece

ilginccedil olaca duumluumlnuumllmekte (JM Moore et al 2015)

Neredeyse buumltuumln buz cisimlerde goumlzlendii gibi Pluumlton ve

buumlyuumlyebilmeler i iccedilin gerekli zamann daha geccedilmediini dier i ise bir

nedenden oumltuumlruuml ylmann erken zamanlarda kesint iye uradn oumlne

suumlruumlyor Guumlne sisteminin ya oumllccedileinde KKCler arasndaki

ccedilarpmalarn 100 km buumlyuumlkluumluumlndeki cisimler i oluturmaya yetecek

kadar sk olmamas ayn zamanda KKClarn youmlruumlnge oumlzellikler i

nedeniyle ccedilarpmalarn ylmadan ziyade anmaya neden olmas ilk

accedilklamay eliyor Bu ikilemi amak iccedilin Yeni Ufuklar goumlrevinin ayn

zamanda ba yuumlruumltuumlcuumlsuuml A Stern erken Kuiper Kuann ccedilok daha

buumlyuumlk kuumlt leli ve dinamik olarak daha souk olduunu buna bal

olarak daha fazla ccedilarpmann gerccedileklet iini ve bu ccedilarpmalarn

ylmay destekleyecek ekilde ccedilok daha hassas olduunu ortaya att

Modeller Guumlneten uzakl 35 ile 50 astronomi bir imi arasnda

halka eklinde alandaki kuumlt lenin buumlyuumlk ccedilounluunun 10 km ve daha

kuumlccediluumlk cisimlerde toplanm olduuna iaret ediyor Bu cisimler

oldukccedila sk ccedilarpmalara maruz kalyor lar ve ccedilou da suumlreccedil boyunca

tozlara parccedilalanm oluyor lar Bu toz nm basnc ile sistemden etkili

bir ekilde uzaklatrlabiliyor bu da ilk bataki buumlyuumlk kuumlt lenin

nereye git t iini accedilklyor Kuumlccediluumlk kuumlt leli cisimler inin saysnn

azalmasyla daha buumlyuumlk cisimler in buumlyuumlmeler i yavalyor Goumlzlenen

KKC buumlyuumlkluumlk dalm bir bakma bu durma noktasna gelen

yavalamann bir goumlstergesi olarak yorumlanyor Ayrca oluum

zaman oumllccedilekler ine bal olarak Neptuumln KKClarn youmlruumlngeler ini

etkileyerek buumlyuumlmeyi salayan ylmadan ziyade kuumlccediluumllmeye neden

olan anma rejimine girmeler ine neden oluyor

Guumlncel bulgular Pluumlton ve Kuiper Kuann oluumunun gezegen

oluumu hakkndaki fikir ler in Neptuumlnuumln oumltesine genilet ilmesinin

doal sonuccedillar olduunu goumlster iyor Oluum zaman oumllccedilei Neptuumln ve

Kuiper Kuanda gezegen oluumu arasndaki temel fark

oluturuyor Pluumltonun yer ald boumllgede daha duumluumlk kuumlt leler ve

ccedilarpmalar aras daha uzun zamanlar nedeniyle oluum zaman

oumllccedilekler i de daha uzun oluyor Eer kendi balarna braklsalar

Neptuumln oumltesi cisimler sonunda Neptuumlnuumln buz ccedilekirdei kadar

buumlyuumlkluumlkte bir obje oluturacak ekilde ylr lard Fakat Neptuumlnuumln

olumas ve yarccedilap dorultusunda goumlccediluuml bu gibi buumlyuumlk cisimler in

oluabilmesinden ccedilok daha oumlnce gerccedilekleiyor dolaysyla Kuiper

Kua boumllgesindeki cisimler in dmerkezlilikler indeki ve youmlruumlnge

eiklikler indeki art nedeniyle ylmay sona erdir ip bu cisimler in

buumlyuumlkluumlk oumllccedilekler inin artmasn engelliyor

Pluumlton-Charon ikilisinin yaklak ayn kuumlt lede Kuiper Kuann en

buumlyuumlk iki cisminin ccedilarpmas sonucu olutuu sanlyor Kuaktaki

iki en buumlyuumlk cismin ccedilarpp ikiliyi oluturmasnn oldukccedila duumluumlk bir

olasla sahip olmas buradan o zamanlar buumlyuumlk kuumlt leli birccedilok cismin

var olduunu fakat sonradan bahsi geccedilen suumlreccediller le yok olduklarn

duumluumlnduumlruumlyor Benzer ekilde Neptuumlnuumln uydusu T r itonun var l ve

Neptuumlnuumln eksen eimi (2956deg ) bir zamanlar Neptuumln sisteminin

etrafnda bu gibi buumlyuumlk cisimler in var lna iaret ediyor

Bu yazda bahsi geccedilen sonuccedillarn elde edilmesi iccedilin kullanlan gezegen

oluum modeller i bilgisayar lar la uzun zamanlarda hesaplanp test

ediliyor Bunlar iccedilin belki de en iyi goumlzlemsel kant lar 14 Temmuzda

Pluumlton ve Charonun yakndan goumlzleyecek olan Yeni Ufuklar

uydusundan gelecek

Younluk ve yuumlzey yerccedilekimi olarak Charona oldukccedila benzeyen Satuumlrnuumln

uydusu Iapetus uumlzer indeki ccedilarpma krater ler inin Charonda goumlzlenmesi

beklenen krater ekiller i iccedilin birer karlatrma ve tahmin arac olarak

kullanlmas planlanyor (Kaynak Moore ve ark 2015)

13 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Charonun yuumlzeyinde de tektonik dinamikler in izler ine rast lanmas oumln

goumlruumllmektedir Bu tektonik dinamikler uumlccedil ana ksmda toplanyor

global oumllccedilekteki hacim deiiklikler i global oumllccedilekteki yapsal

deiiklikler ve boumllgesel stresin etkisinde meydana gelen biccedilim

bozulmalar (deformasyon) Bilim insanlarna goumlre jeolojik tar ihler i

boyunca Pluumlton ve Charon global oumllccedilekte suyun donduunda

hacminin artmas gibi bir genileme ya da buumlzuumllme etkisinde kalm

olabilir (JM Moore et al 2015) Bu gibi global oumllccedilekteki deiimler in

gezegen yuumlzeyinde kendine oumlzguuml jeolojik yaplar oluturduu

duumluumlnuumllmektedir

Goumlzlemlenecek jeolojik yaplarn sunaca bilgiler bunlar la snrl

kalmyor Yaklak olarak eit buumlyuumlkluumlkteki iki buz ilksel gezegenin

oldukccedila yava ccedilarpmas sonucu meydana geldii duumluumlnuumllen Pluumlton ve

Charon bilim insanlarna goumlre birbir ler ine bu guumlnkuumlnden daha yakn

bir youmlruumlngeye sahipt iler ve Pluumlton kendi ekseni etrafnda daha hzl

doumlnmekteydi Bu ilksel dinamikler Pluumlton ve Charonun yuumlzeyinde

karakter ist ik fay (bir kaya blounda ger ilme-basnccedil gibi etkiler

altnda meydana gelen duumlzlemsel krklar) yaplar oluturmu

olabilir Yeni Ufuklarn goumlzlemler i ile bir likte Pluumlton sisteminde

karlalacak jeolojik yaplar bu sistemin ilksel jeolojik tar ihi

hakkndaki hipotezler i test etme frsat sunacak

Buz gezegenlerdeki oumlnemli jeolojik yaplardan bir dier i ise

buz-volkanizmasdr(cryo-volcanism) Buz-volkanlar bilinen volkanik

akt iviteler in aksine sv ve gaz puumlskuumlrtuumlr ler ve bulunduklar gezegenin

akt if bir iccedil yapya sahip olup olmad konusunda kuvvet li birer

goumlstergedir ler Buz-volkanizmas ile bir likte gezegen jeolojisinde

oumlnem tayan dier dinamik ise gezegen kabuu altndaki kabua

goumlre daha esnek ve magma gibi buumlkuumllgen malzemenin yuumlkselerek

uumlzer inde yer alan ve krlgan olan gezegen kabuuna kuvvet

uygulamasdr Bu fenomene jeolojide diyapir sokulumu (diapir ism)

denmektedir Bu tuumlr dinamikler gezegen yuumlzeyinde spesifik jeolojik

yaplar oluturmaktadr lar ve ayn buz-volkanlar i gibi gezegenin iccedil

yapsn anlamada buumlyuumlk oumlneme sahipt ir ler Bilim insanlarna goumlre

Pluumlton ya da Charonun yuumlzeyinde bu tuumlr yaplara rast layabilir iz

Karlald takdirde bu tuumlr jeolojik yaplardan alnan en oumlnemli

mesaj merkezde ccedileit li nedenler le oluan snn termal konveksiyon

yoluyla ilet imidir Eer Pluumlton ve Charonun kabuklar yeter ince ince

ve zayf ise diyapir sokulumunun izler i goumlzlenebilir

Goumlzlenecek buumltuumln bu jeolojik yaplar sayesinde Pluumlton ve Charon

sisteminin jeolojik tar ihi hakknda yepyeni bir bak accedils kazanacaz

Jeolojik yaplar bir olay mahalli olarak duumluumlnuumlrsek jeologlarn

goumlrevi tpk bir dedekt if gibi olay mahallindeki kant lar

der inlemesine incelemek bu kant lar izleyerek olaylar kronolojik

olarak ger iye doru sarmak olarak tanmlanabilir te bu noktada

Yeni Ufuklar kant lara yakndan bakmamz salayan bir buumlyuumlteccedil

olacak

Kaynak lar

Brownshy Michael E (2002) Pluto and Charon Formation seasons composit ion Annual Review of Earth and Planetary Sciences 30 pp 307-345

Moore ve ark Geology before Pluto Pre-encounter considerat ions Icarus 246 (2015) 65-81

Voyager 2nin goumlruumlntuumlledii Tr iton yuumlzeyindeki duumlzguumln ylmalar ve

et raftaki duumlzensiz yaplar buz cisimler in uumlzer indeki olas buz-volkanizma

mekanizmalar iccedilin en iyi oumlrnekler i oluturuyor (a) Juumlpiter in uydusu

Ganymede uumlzer indeki oval ekiller t ipik volkan kalderalarna benziyor (b)

Fotoraflarn her bir inde belir t i len oumllccedilek ccedilizgisi 50 km uzunluundadr

(Kaynak Moore ve ark 2015)

Grabenler global ya da yerel oumllccedilekte ger ilme altnda oluan jeoloj ik

yaplara bir oumlrnekt ir Horst merdiven biccedilimli fay ser isindeki iki tektonik

ccedilukur arasnda veya bir tektonik ccedilukurun iki yannda yuumlkselen ksmdr

(Telif Hakk Department of Geosciences ISU)

stanbul Teknik Uumlniversitesi Jeoloj i Muumlhendislii Boumlluumlmuuml L isans Oumlrencisi

14

kapak konusu

Geccedilen suumlre zarfnda Ceres Pallas ve Juno kefedilir Balarda gezegen olduu

duumluumlnuumllen bu goumlk cisimler i teleskop yardm olmadan goumlruumllemiyordu Bunun sebebi

goumlkcisimler inin ccedilok uzakta olmalar deil dier gezegenler le kyaslandnda oldukccedila

kuumlccediluumlk olmalaryd Ccedilok sonralar kefedilen ve Neptuumln oumltesi cisimler snfnda bulunan

Quaoar (2002) Sedna (2003) ve Er is (2005) de akl kartrc baz oumlzelliklere sahipt i

Buzla kapl olan yuumlzeyler i yuumlksek yanstabilir lik katsaysna (albedo) sahip olduu iccedilin

artc derecede par lak olan goumlk cisimler inin gerccedilek buumlyuumlkluumlkler inin tespit i uzun suumlre

muumlmkuumln olmad Hubble Uzay Teleskobu ile alnan goumlruumlntuumller ve yldz oumlrtuumllmeler i

esnasnda yaplan oumllccediluumlmler net icesinde elde edilen sonuccedillar Er isin 5 hata pay

dahilinde Pluumltondan 5 orannda daha buumlyuumlk olmas iht imalini ortaya ccedilkard Ocak

2005te kefedilen Er isin ccedilap 2326 km ile Pluumltondan oumlnemli oumllccediluumlde farkllk

goumlstermiyordu

Er is ve dier Kuiper Kua cisimler i kefedildikten sonra astronomlar bu goumlk

cisimler inden hangiler ini gezegen olarak kabul etmeler i gerekt iini duumluumlnuumlr oldular

Gezegen olma hakkn verecekler i goumlk cisimler ini Guumlne Sisteminin oluumuna

yaptklar etkiye goumlre deerlendirmek ise oldukccedila tutar l bir ccedilerccedileve ccedilizmeler ine olanak

salad Ccediloklar tarafndan hatal bilindii gibi Pluumltonun gezegenlikten ccedilkarlmasna

asl sebep olan ey 2006 UAB toplantsnda belir lenen uumlccedil altn kural deildi Caltechte

gezegen bilimi uumlzer ine ccedilalan ve (Er is dahil) kefett ii Neptuumln oumltesi goumlk cisimler i ile

tannan Mike Brownn belir t t ii gibi bir goumlk cisminin gezegen olup olmadna karar

vermek iccedilin uumlccedil maddeden oluan gezegen tanmn kabul etmek doru bir yaklam

deildir ccediluumlnkuuml belir lenen kr iter ler Pluumltonun gezegenlikten ccedilkartlabilmesi amacyla

oluturulmutur

Guumlnuumlmuumlzde 500 kadar Kuiper Kua Cisimler i (KKC) kefedilmi olup neredeyse hepsinin youmlruumlngesinin Pluumltonun youmlruumlngesine benzedii tespit edilmit ir Pluumltondan daha buumlyuumlk olan Er is gibi Er isten buumlyuumlk baka cisimler in kefi de soumlz konusu olabilir Gerccedilekleecek buumltuumln keiflere ramen sekiz buumlyuumlk gezegenin Guumlne Sistemi iccedilindeki hakimiyet inin ccedilok uzun bir suumlre boyunca devam edeceini soumlyleyebilir iz

Kaynak Brownshy Michael E (2010) How I K illed Pluto And Why I t Had I t Coming

ki - uumlccedil senede bir ccedilalmalarn en yeni

fikir ler i ve son keifler i paylamak iccedilin bir araya

gelen astronomlar 25 Austos 2006 tar ihinde

Pragta toplandlar Son zamanlarda Kuiper

Kuanda kefedilen buumlyuumlk ccedilapl

goumlkcisimler inin birer gezegen olup olmad

tartmalar suumlrerken Pluumltonun durumu

Uluslararas Astronomi Bir lii (UAB)

Guumlndeminin son maddesi olarak ele alnd Ya

Er is Ceres ve Charon Guumlne Sistemine 3 yeni

gezegen olarak eklenecek ya da Pluumlton

gezegenlikten ccedilkarlacakt Ad geccedilen goumlk

cisimler inin gezegen olarak kabul edilmesi

durumunda muhtemel bir ccedilok asteroid kua

ve Kuiper Kua cisminin de gezegen olarak

kabul edilmesi gerekiyordu Bulumann son

guumlnuuml yaplan ve 3 saat suumlren oylama net icesinde

alnan karar duyuruldu Pluumlton artk gezegen

deil

En ccedilok bilinen anlatlardan bir isi olan

Neptuumlnuumln kefi Adams ve Leverr ier nin

Uranuumlsuumln youmlruumlngesindeki sapmay fark etmesi

Gallenin ise bunu onaylamas uumlzer inedir

Benzer ekilde Neptuumln oumltesinde bir goumlk

cisminin Neptuumln youmlruumlngesinde sapmaya yol

accedilmas sayesinde 1930 senesinde Pluumlton

kefedilir ve dokuzuncu gezegen olarak ilan

edilir Uzun yllar boyunca kimse yeni bir

gezegen bulmak amacyla sistematik bir ekilde

goumlkyuumlzuumlnuuml taramaz

Pluumlton ve Er is en buumlyuumlk iki Kuiper Kua Cismi (KKC) Her bir i yaklak 2380 km ccedilapna sahip Charonun da iccedilinde bulunduu 1000-1500 km aralnda

alt adet Kuiper Kua Cismi biliniyor Bilim insanlar 1000-2000 km ccedilapnda KKCnin de bulunacan duumluumlnuumlyor Buna ramen ger i kalan KKCler ccedilok

ccedilok kuumlccediluumlk (Kaynak T he Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory LLC)

Semih Ccedilakmak

CUumlCE GEZEGEN PLUumlT ON

15 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

YUumlKSEKOuml RET M

KURUMLARINDA

AST ROLOJ LE

LGL

FAALYET LER

HAKKINDA TADIN

GOumlRUumlLER

Bir suumlredir uumlniversiteler imize bal suumlrekli eit im merkezler i ve enst ituumller buumlnyesinde astroloji konulu

sert ifika programlarnn accedilld lisansuumlstuuml tezler in hazr lanarak kabul goumlrduumluuml tarafmza ilet ilmi bu

haberler ayrca ccedileit li basn organlarnda yer bulmutur

Bilindii gibi astroloji goumlkcisimler inin konum ve hareket ini inceleyerek kiilik tahlili yapma ve kiiler in

gelecei hakknda tahminlerde bulunma ccedilabalarna denir Elence amaccedill bir etkinlik olarak astroloji

skccedila medyada yer bulabilse de astrolojinin bilimsel hiccedil bir temeli bulunmamaktadr Goumlkcisimler inin

konum ve hareket ini incelemenin yansra evrenin oluumu yaps ve evr imini inceleyen bilim dal

Astronomi konusunda ccedilalmalar uumllkemizde duumlnyann her yer inde olduu gibi Fizik Astronomi ve

Astrofizik Uzay Bilimler i ve Teknolojiler i Astronomi ve Uzay Bilimler i gibi boumlluumlmlerde

yuumlruumltuumllmektedir

Kendisini evrenin merkezine yer let irmeyen dolays ile bakalar ile uyum iccedilinde yaama becer isini

goumlsterebilen entellektuumlel olarak gelikin muhakeme yeteneine sahip bireyler ancak bilimsel

duumluumlncenin hakim olduu toplumlarda yet iebilir Bunun har icinde kiilere doa yasalarn accedilkccedila

inkar edecek ekilde gelecei oumlngoumlrebilecekler ini baka insanlarn duumluumlnceler ini okuyabilecekler ini

oumlretmeye ccedilalmak bireyler i bilimsel duumluumlnceden uzaklatrarak salksz toplumlar yaratmaktan

baka bir ie yaramayacaktr

Duumlnyada astroloji eit iminin bir uumlniversite buumlnyesinde adn tayan bir boumlluumlmde veveya bir

programda sunuluyor olmasnn bir oumlrnei yoktur Uumllkemizde ise stanbul Aydn Uumlniversitesi Suumlrekli

Eit im Merkezi bir suumlredir Astroloji sert ifika programlar duumlzenlemekte [1 2] ve basnda yeralan

haberlerden takip edebildiimiz kadar ile bu programlara katlan kiilere eit im sonunda ver ilen

sert ifikalarn YOumlK onayl olduu bilgisi ilet ilmektedir [3 4]

stanbul Aydn Uumlniversitesi oumlrnei ile ortaya ccedilkan durum temel bilimlerde atlm yapma gayret i iccedilinde

bulunan yuumlksekoumlret im kurumlarmzn hiccedilbir i iccedilin kabul edilebilir bir uygulama olmadndan

ivedilikle kaldrlmas gerekmektedir

stanbul Aydn Uumlniversitesinin Astroloji ve Fuumltuumlr izm balkl sert ifika program ayrca Anayasamzn

Eit im ve Oumlrenim Hakk ve Oumldevini duumlzenleyen 42 Maddesinde

Eitim ve oumlretim Atatuumlrk ilkeleri ve inklacircplar dorultusunda ccedilada bilim ve eitim esaslarna

goumlre Devletin goumlzetim ve denetimi altnda yaplr Bu esaslara aykr eitim ve oumlretim yerleri

accedillamaz

eklinde belir t ilen hususlara da aykr goumlruumlnmektedir Eit im-oumlret im ve bilimsel aratrma merkezi

olan uumlniversiteler in 2547 Sayl Kanunla belir lenenler dnda faaliyet lerde bulunmas muumlmkuumln

deildir Soumlzkonusu astroloji eit im programnn nesnel ccedilerccedileveye goumlre doru bilgiler sunan bir faaliyet

olarak kabul edilmesi muumlmkuumln deildir

Astrolojinin uumlniversiteler imizde yer bulduu bir dier oumlrnek Karamanolu Mehmet Bey

Uumlniversitesinde yaanmtr Sosyal Bilimler Enst ituumlsuuml Kamu Youmlnet imi Anabilim Dalnda yuumlruumltuumllen

Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk Arasndaki liki balkl bir yuumlksek lisans tezinde [5] oumlzet le

astrolojinin kiilik ile balantsnn bulunduunun goumlster ildii iddia edilmekte tezin sonuccedil ksmnda ise

Ccedilalmamzda ileri suumlrduumluumlmuumlz tezin de dorulanmasyla buumltuumln bu zaman emek kazanccedil

kayplarnn oumlrguumltler tarafndan aslnda boa yapld bunun yerine insan kaynaklar departman

ccedilalanlarna astroloji bilgisinin verilmesi veya astroloji eitimi aldrlmasyla ccedilok daha basit ve

maliyetsiz bir ekilde olaca meydana ccedilkmtr denilmektedir

Bilindii gibi T UumlBTAK oumlncelikli alanlar listesinde Uzay bal bir alan olarak yeralmakta uzay

aratrmalar konusunda gerek uumlniversiteler imizde gerekse bunlara bal aratrma merkezler inde

ivmelenmi bilimsel ccedilalmalar yuumlruumltuumllmektedir Gayet olumlu bulunan bu ccedilalmalar bir yandan devam

ederken kimi uumlniversiteler imizin bilimsel temeli olmayan astrolojigibi konularda eit im sunmas tez

hazr latmas salkl duumluumlnen bilimsel olan ve olmayan ayrt edebilen bireyler yet it irmek balamnda

uumllkece bir ger iye gidie zemin hazr lamaktadr

Bahsi geccedilen sert ifika programnn durdurulmas benzer ler inin accedillmamas ve uumlniversiteler imizde

yuumlruumltuumllen tez ccedilalmalarnn ccedilada bilimsel youmlntemler le ve konularda yuumlruumltuumllmesi dileimizi

kamuoyuna saygyla duyururuz

duyurular

Kaynak lar

[1] Astroloji ve Fuumltuumlrizm Temel Seviye zmir

[2] stanbul Aydn Uumlniversitesi Astroloji ve

Fuumltuumlrizm Sertifika Program

[3] Uumlstuumln Doumlkmenin yazs

[4] stanbul Haber Ajans yazs

[5] Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk

Arasndaki liki balkl yuumlksek lisans tezi

16

Charonun yuumlzeyinde de tektonik dinamikler in izler ine rast lanmas oumln

goumlruumllmektedir Bu tektonik dinamikler uumlccedil ana ksmda toplanyor

global oumllccedilekteki hacim deiiklikler i global oumllccedilekteki yapsal

deiiklikler ve boumllgesel stresin etkisinde meydana gelen biccedilim

bozulmalar (deformasyon) Bilim insanlarna goumlre jeolojik tar ihler i

boyunca Pluumlton ve Charon global oumllccedilekte suyun donduunda

hacminin artmas gibi bir genileme ya da buumlzuumllme etkisinde kalm

olabilir (JM Moore et al 2015) Bu gibi global oumllccedilekteki deiimler in

gezegen yuumlzeyinde kendine oumlzguuml jeolojik yaplar oluturduu

duumluumlnuumllmektedir

Goumlzlemlenecek jeolojik yaplarn sunaca bilgiler bunlar la snrl

kalmyor Yaklak olarak eit buumlyuumlkluumlkteki iki buz ilksel gezegenin

oldukccedila yava ccedilarpmas sonucu meydana geldii duumluumlnuumllen Pluumlton ve

Charon bilim insanlarna goumlre birbir ler ine bu guumlnkuumlnden daha yakn

bir youmlruumlngeye sahipt iler ve Pluumlton kendi ekseni etrafnda daha hzl

doumlnmekteydi Bu ilksel dinamikler Pluumlton ve Charonun yuumlzeyinde

karakter ist ik fay (bir kaya blounda ger ilme-basnccedil gibi etkiler

altnda meydana gelen duumlzlemsel krklar) yaplar oluturmu

olabilir Yeni Ufuklarn goumlzlemler i ile bir likte Pluumlton sisteminde

karlalacak jeolojik yaplar bu sistemin ilksel jeolojik tar ihi

hakkndaki hipotezler i test etme frsat sunacak

Buz gezegenlerdeki oumlnemli jeolojik yaplardan bir dier i ise

buz-volkanizmasdr(cryo-volcanism) Buz-volkanlar bilinen volkanik

akt iviteler in aksine sv ve gaz puumlskuumlrtuumlr ler ve bulunduklar gezegenin

akt if bir iccedil yapya sahip olup olmad konusunda kuvvet li birer

goumlstergedir ler Buz-volkanizmas ile bir likte gezegen jeolojisinde

oumlnem tayan dier dinamik ise gezegen kabuu altndaki kabua

goumlre daha esnek ve magma gibi buumlkuumllgen malzemenin yuumlkselerek

uumlzer inde yer alan ve krlgan olan gezegen kabuuna kuvvet

uygulamasdr Bu fenomene jeolojide diyapir sokulumu (diapir ism)

denmektedir Bu tuumlr dinamikler gezegen yuumlzeyinde spesifik jeolojik

yaplar oluturmaktadr lar ve ayn buz-volkanlar i gibi gezegenin iccedil

yapsn anlamada buumlyuumlk oumlneme sahipt ir ler Bilim insanlarna goumlre

Pluumlton ya da Charonun yuumlzeyinde bu tuumlr yaplara rast layabilir iz

Karlald takdirde bu tuumlr jeolojik yaplardan alnan en oumlnemli

mesaj merkezde ccedileit li nedenler le oluan snn termal konveksiyon

yoluyla ilet imidir Eer Pluumlton ve Charonun kabuklar yeter ince ince

ve zayf ise diyapir sokulumunun izler i goumlzlenebilir

Goumlzlenecek buumltuumln bu jeolojik yaplar sayesinde Pluumlton ve Charon

sisteminin jeolojik tar ihi hakknda yepyeni bir bak accedils kazanacaz

Jeolojik yaplar bir olay mahalli olarak duumluumlnuumlrsek jeologlarn

goumlrevi tpk bir dedekt if gibi olay mahallindeki kant lar

der inlemesine incelemek bu kant lar izleyerek olaylar kronolojik

olarak ger iye doru sarmak olarak tanmlanabilir te bu noktada

Yeni Ufuklar kant lara yakndan bakmamz salayan bir buumlyuumlteccedil

olacak

Kaynak lar

Brownshy Michael E (2002) Pluto and Charon Formation seasons composit ion Annual Review of Earth and Planetary Sciences 30 pp 307-345

Moore ve ark Geology before Pluto Pre-encounter considerat ions Icarus 246 (2015) 65-81

Voyager 2nin goumlruumlntuumlledii Tr iton yuumlzeyindeki duumlzguumln ylmalar ve

et raftaki duumlzensiz yaplar buz cisimler in uumlzer indeki olas buz-volkanizma

mekanizmalar iccedilin en iyi oumlrnekler i oluturuyor (a) Juumlpiter in uydusu

Ganymede uumlzer indeki oval ekiller t ipik volkan kalderalarna benziyor (b)

Fotoraflarn her bir inde belir t i len oumllccedilek ccedilizgisi 50 km uzunluundadr

(Kaynak Moore ve ark 2015)

Grabenler global ya da yerel oumllccedilekte ger ilme altnda oluan jeoloj ik

yaplara bir oumlrnekt ir Horst merdiven biccedilimli fay ser isindeki iki tektonik

ccedilukur arasnda veya bir tektonik ccedilukurun iki yannda yuumlkselen ksmdr

(Telif Hakk Department of Geosciences ISU)

stanbul Teknik Uumlniversitesi Jeoloj i Muumlhendislii Boumlluumlmuuml L isans Oumlrencisi

14

kapak konusu

Geccedilen suumlre zarfnda Ceres Pallas ve Juno kefedilir Balarda gezegen olduu

duumluumlnuumllen bu goumlk cisimler i teleskop yardm olmadan goumlruumllemiyordu Bunun sebebi

goumlkcisimler inin ccedilok uzakta olmalar deil dier gezegenler le kyaslandnda oldukccedila

kuumlccediluumlk olmalaryd Ccedilok sonralar kefedilen ve Neptuumln oumltesi cisimler snfnda bulunan

Quaoar (2002) Sedna (2003) ve Er is (2005) de akl kartrc baz oumlzelliklere sahipt i

Buzla kapl olan yuumlzeyler i yuumlksek yanstabilir lik katsaysna (albedo) sahip olduu iccedilin

artc derecede par lak olan goumlk cisimler inin gerccedilek buumlyuumlkluumlkler inin tespit i uzun suumlre

muumlmkuumln olmad Hubble Uzay Teleskobu ile alnan goumlruumlntuumller ve yldz oumlrtuumllmeler i

esnasnda yaplan oumllccediluumlmler net icesinde elde edilen sonuccedillar Er isin 5 hata pay

dahilinde Pluumltondan 5 orannda daha buumlyuumlk olmas iht imalini ortaya ccedilkard Ocak

2005te kefedilen Er isin ccedilap 2326 km ile Pluumltondan oumlnemli oumllccediluumlde farkllk

goumlstermiyordu

Er is ve dier Kuiper Kua cisimler i kefedildikten sonra astronomlar bu goumlk

cisimler inden hangiler ini gezegen olarak kabul etmeler i gerekt iini duumluumlnuumlr oldular

Gezegen olma hakkn verecekler i goumlk cisimler ini Guumlne Sisteminin oluumuna

yaptklar etkiye goumlre deerlendirmek ise oldukccedila tutar l bir ccedilerccedileve ccedilizmeler ine olanak

salad Ccediloklar tarafndan hatal bilindii gibi Pluumltonun gezegenlikten ccedilkarlmasna

asl sebep olan ey 2006 UAB toplantsnda belir lenen uumlccedil altn kural deildi Caltechte

gezegen bilimi uumlzer ine ccedilalan ve (Er is dahil) kefett ii Neptuumln oumltesi goumlk cisimler i ile

tannan Mike Brownn belir t t ii gibi bir goumlk cisminin gezegen olup olmadna karar

vermek iccedilin uumlccedil maddeden oluan gezegen tanmn kabul etmek doru bir yaklam

deildir ccediluumlnkuuml belir lenen kr iter ler Pluumltonun gezegenlikten ccedilkartlabilmesi amacyla

oluturulmutur

Guumlnuumlmuumlzde 500 kadar Kuiper Kua Cisimler i (KKC) kefedilmi olup neredeyse hepsinin youmlruumlngesinin Pluumltonun youmlruumlngesine benzedii tespit edilmit ir Pluumltondan daha buumlyuumlk olan Er is gibi Er isten buumlyuumlk baka cisimler in kefi de soumlz konusu olabilir Gerccedilekleecek buumltuumln keiflere ramen sekiz buumlyuumlk gezegenin Guumlne Sistemi iccedilindeki hakimiyet inin ccedilok uzun bir suumlre boyunca devam edeceini soumlyleyebilir iz

Kaynak Brownshy Michael E (2010) How I K illed Pluto And Why I t Had I t Coming

ki - uumlccedil senede bir ccedilalmalarn en yeni

fikir ler i ve son keifler i paylamak iccedilin bir araya

gelen astronomlar 25 Austos 2006 tar ihinde

Pragta toplandlar Son zamanlarda Kuiper

Kuanda kefedilen buumlyuumlk ccedilapl

goumlkcisimler inin birer gezegen olup olmad

tartmalar suumlrerken Pluumltonun durumu

Uluslararas Astronomi Bir lii (UAB)

Guumlndeminin son maddesi olarak ele alnd Ya

Er is Ceres ve Charon Guumlne Sistemine 3 yeni

gezegen olarak eklenecek ya da Pluumlton

gezegenlikten ccedilkarlacakt Ad geccedilen goumlk

cisimler inin gezegen olarak kabul edilmesi

durumunda muhtemel bir ccedilok asteroid kua

ve Kuiper Kua cisminin de gezegen olarak

kabul edilmesi gerekiyordu Bulumann son

guumlnuuml yaplan ve 3 saat suumlren oylama net icesinde

alnan karar duyuruldu Pluumlton artk gezegen

deil

En ccedilok bilinen anlatlardan bir isi olan

Neptuumlnuumln kefi Adams ve Leverr ier nin

Uranuumlsuumln youmlruumlngesindeki sapmay fark etmesi

Gallenin ise bunu onaylamas uumlzer inedir

Benzer ekilde Neptuumln oumltesinde bir goumlk

cisminin Neptuumln youmlruumlngesinde sapmaya yol

accedilmas sayesinde 1930 senesinde Pluumlton

kefedilir ve dokuzuncu gezegen olarak ilan

edilir Uzun yllar boyunca kimse yeni bir

gezegen bulmak amacyla sistematik bir ekilde

goumlkyuumlzuumlnuuml taramaz

Pluumlton ve Er is en buumlyuumlk iki Kuiper Kua Cismi (KKC) Her bir i yaklak 2380 km ccedilapna sahip Charonun da iccedilinde bulunduu 1000-1500 km aralnda

alt adet Kuiper Kua Cismi biliniyor Bilim insanlar 1000-2000 km ccedilapnda KKCnin de bulunacan duumluumlnuumlyor Buna ramen ger i kalan KKCler ccedilok

ccedilok kuumlccediluumlk (Kaynak T he Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory LLC)

Semih Ccedilakmak

CUumlCE GEZEGEN PLUumlT ON

15 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

YUumlKSEKOuml RET M

KURUMLARINDA

AST ROLOJ LE

LGL

FAALYET LER

HAKKINDA TADIN

GOumlRUumlLER

Bir suumlredir uumlniversiteler imize bal suumlrekli eit im merkezler i ve enst ituumller buumlnyesinde astroloji konulu

sert ifika programlarnn accedilld lisansuumlstuuml tezler in hazr lanarak kabul goumlrduumluuml tarafmza ilet ilmi bu

haberler ayrca ccedileit li basn organlarnda yer bulmutur

Bilindii gibi astroloji goumlkcisimler inin konum ve hareket ini inceleyerek kiilik tahlili yapma ve kiiler in

gelecei hakknda tahminlerde bulunma ccedilabalarna denir Elence amaccedill bir etkinlik olarak astroloji

skccedila medyada yer bulabilse de astrolojinin bilimsel hiccedil bir temeli bulunmamaktadr Goumlkcisimler inin

konum ve hareket ini incelemenin yansra evrenin oluumu yaps ve evr imini inceleyen bilim dal

Astronomi konusunda ccedilalmalar uumllkemizde duumlnyann her yer inde olduu gibi Fizik Astronomi ve

Astrofizik Uzay Bilimler i ve Teknolojiler i Astronomi ve Uzay Bilimler i gibi boumlluumlmlerde

yuumlruumltuumllmektedir

Kendisini evrenin merkezine yer let irmeyen dolays ile bakalar ile uyum iccedilinde yaama becer isini

goumlsterebilen entellektuumlel olarak gelikin muhakeme yeteneine sahip bireyler ancak bilimsel

duumluumlncenin hakim olduu toplumlarda yet iebilir Bunun har icinde kiilere doa yasalarn accedilkccedila

inkar edecek ekilde gelecei oumlngoumlrebilecekler ini baka insanlarn duumluumlnceler ini okuyabilecekler ini

oumlretmeye ccedilalmak bireyler i bilimsel duumluumlnceden uzaklatrarak salksz toplumlar yaratmaktan

baka bir ie yaramayacaktr

Duumlnyada astroloji eit iminin bir uumlniversite buumlnyesinde adn tayan bir boumlluumlmde veveya bir

programda sunuluyor olmasnn bir oumlrnei yoktur Uumllkemizde ise stanbul Aydn Uumlniversitesi Suumlrekli

Eit im Merkezi bir suumlredir Astroloji sert ifika programlar duumlzenlemekte [1 2] ve basnda yeralan

haberlerden takip edebildiimiz kadar ile bu programlara katlan kiilere eit im sonunda ver ilen

sert ifikalarn YOumlK onayl olduu bilgisi ilet ilmektedir [3 4]

stanbul Aydn Uumlniversitesi oumlrnei ile ortaya ccedilkan durum temel bilimlerde atlm yapma gayret i iccedilinde

bulunan yuumlksekoumlret im kurumlarmzn hiccedilbir i iccedilin kabul edilebilir bir uygulama olmadndan

ivedilikle kaldrlmas gerekmektedir

stanbul Aydn Uumlniversitesinin Astroloji ve Fuumltuumlr izm balkl sert ifika program ayrca Anayasamzn

Eit im ve Oumlrenim Hakk ve Oumldevini duumlzenleyen 42 Maddesinde

Eitim ve oumlretim Atatuumlrk ilkeleri ve inklacircplar dorultusunda ccedilada bilim ve eitim esaslarna

goumlre Devletin goumlzetim ve denetimi altnda yaplr Bu esaslara aykr eitim ve oumlretim yerleri

accedillamaz

eklinde belir t ilen hususlara da aykr goumlruumlnmektedir Eit im-oumlret im ve bilimsel aratrma merkezi

olan uumlniversiteler in 2547 Sayl Kanunla belir lenenler dnda faaliyet lerde bulunmas muumlmkuumln

deildir Soumlzkonusu astroloji eit im programnn nesnel ccedilerccedileveye goumlre doru bilgiler sunan bir faaliyet

olarak kabul edilmesi muumlmkuumln deildir

Astrolojinin uumlniversiteler imizde yer bulduu bir dier oumlrnek Karamanolu Mehmet Bey

Uumlniversitesinde yaanmtr Sosyal Bilimler Enst ituumlsuuml Kamu Youmlnet imi Anabilim Dalnda yuumlruumltuumllen

Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk Arasndaki liki balkl bir yuumlksek lisans tezinde [5] oumlzet le

astrolojinin kiilik ile balantsnn bulunduunun goumlster ildii iddia edilmekte tezin sonuccedil ksmnda ise

Ccedilalmamzda ileri suumlrduumluumlmuumlz tezin de dorulanmasyla buumltuumln bu zaman emek kazanccedil

kayplarnn oumlrguumltler tarafndan aslnda boa yapld bunun yerine insan kaynaklar departman

ccedilalanlarna astroloji bilgisinin verilmesi veya astroloji eitimi aldrlmasyla ccedilok daha basit ve

maliyetsiz bir ekilde olaca meydana ccedilkmtr denilmektedir

Bilindii gibi T UumlBTAK oumlncelikli alanlar listesinde Uzay bal bir alan olarak yeralmakta uzay

aratrmalar konusunda gerek uumlniversiteler imizde gerekse bunlara bal aratrma merkezler inde

ivmelenmi bilimsel ccedilalmalar yuumlruumltuumllmektedir Gayet olumlu bulunan bu ccedilalmalar bir yandan devam

ederken kimi uumlniversiteler imizin bilimsel temeli olmayan astrolojigibi konularda eit im sunmas tez

hazr latmas salkl duumluumlnen bilimsel olan ve olmayan ayrt edebilen bireyler yet it irmek balamnda

uumllkece bir ger iye gidie zemin hazr lamaktadr

Bahsi geccedilen sert ifika programnn durdurulmas benzer ler inin accedillmamas ve uumlniversiteler imizde

yuumlruumltuumllen tez ccedilalmalarnn ccedilada bilimsel youmlntemler le ve konularda yuumlruumltuumllmesi dileimizi

kamuoyuna saygyla duyururuz

duyurular

Kaynak lar

[1] Astroloji ve Fuumltuumlrizm Temel Seviye zmir

[2] stanbul Aydn Uumlniversitesi Astroloji ve

Fuumltuumlrizm Sertifika Program

[3] Uumlstuumln Doumlkmenin yazs

[4] stanbul Haber Ajans yazs

[5] Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk

Arasndaki liki balkl yuumlksek lisans tezi

16

kapak konusu

Geccedilen suumlre zarfnda Ceres Pallas ve Juno kefedilir Balarda gezegen olduu

duumluumlnuumllen bu goumlk cisimler i teleskop yardm olmadan goumlruumllemiyordu Bunun sebebi

goumlkcisimler inin ccedilok uzakta olmalar deil dier gezegenler le kyaslandnda oldukccedila

kuumlccediluumlk olmalaryd Ccedilok sonralar kefedilen ve Neptuumln oumltesi cisimler snfnda bulunan

Quaoar (2002) Sedna (2003) ve Er is (2005) de akl kartrc baz oumlzelliklere sahipt i

Buzla kapl olan yuumlzeyler i yuumlksek yanstabilir lik katsaysna (albedo) sahip olduu iccedilin

artc derecede par lak olan goumlk cisimler inin gerccedilek buumlyuumlkluumlkler inin tespit i uzun suumlre

muumlmkuumln olmad Hubble Uzay Teleskobu ile alnan goumlruumlntuumller ve yldz oumlrtuumllmeler i

esnasnda yaplan oumllccediluumlmler net icesinde elde edilen sonuccedillar Er isin 5 hata pay

dahilinde Pluumltondan 5 orannda daha buumlyuumlk olmas iht imalini ortaya ccedilkard Ocak

2005te kefedilen Er isin ccedilap 2326 km ile Pluumltondan oumlnemli oumllccediluumlde farkllk

goumlstermiyordu

Er is ve dier Kuiper Kua cisimler i kefedildikten sonra astronomlar bu goumlk

cisimler inden hangiler ini gezegen olarak kabul etmeler i gerekt iini duumluumlnuumlr oldular

Gezegen olma hakkn verecekler i goumlk cisimler ini Guumlne Sisteminin oluumuna

yaptklar etkiye goumlre deerlendirmek ise oldukccedila tutar l bir ccedilerccedileve ccedilizmeler ine olanak

salad Ccediloklar tarafndan hatal bilindii gibi Pluumltonun gezegenlikten ccedilkarlmasna

asl sebep olan ey 2006 UAB toplantsnda belir lenen uumlccedil altn kural deildi Caltechte

gezegen bilimi uumlzer ine ccedilalan ve (Er is dahil) kefett ii Neptuumln oumltesi goumlk cisimler i ile

tannan Mike Brownn belir t t ii gibi bir goumlk cisminin gezegen olup olmadna karar

vermek iccedilin uumlccedil maddeden oluan gezegen tanmn kabul etmek doru bir yaklam

deildir ccediluumlnkuuml belir lenen kr iter ler Pluumltonun gezegenlikten ccedilkartlabilmesi amacyla

oluturulmutur

Guumlnuumlmuumlzde 500 kadar Kuiper Kua Cisimler i (KKC) kefedilmi olup neredeyse hepsinin youmlruumlngesinin Pluumltonun youmlruumlngesine benzedii tespit edilmit ir Pluumltondan daha buumlyuumlk olan Er is gibi Er isten buumlyuumlk baka cisimler in kefi de soumlz konusu olabilir Gerccedilekleecek buumltuumln keiflere ramen sekiz buumlyuumlk gezegenin Guumlne Sistemi iccedilindeki hakimiyet inin ccedilok uzun bir suumlre boyunca devam edeceini soumlyleyebilir iz

Kaynak Brownshy Michael E (2010) How I K illed Pluto And Why I t Had I t Coming

ki - uumlccedil senede bir ccedilalmalarn en yeni

fikir ler i ve son keifler i paylamak iccedilin bir araya

gelen astronomlar 25 Austos 2006 tar ihinde

Pragta toplandlar Son zamanlarda Kuiper

Kuanda kefedilen buumlyuumlk ccedilapl

goumlkcisimler inin birer gezegen olup olmad

tartmalar suumlrerken Pluumltonun durumu

Uluslararas Astronomi Bir lii (UAB)

Guumlndeminin son maddesi olarak ele alnd Ya

Er is Ceres ve Charon Guumlne Sistemine 3 yeni

gezegen olarak eklenecek ya da Pluumlton

gezegenlikten ccedilkarlacakt Ad geccedilen goumlk

cisimler inin gezegen olarak kabul edilmesi

durumunda muhtemel bir ccedilok asteroid kua

ve Kuiper Kua cisminin de gezegen olarak

kabul edilmesi gerekiyordu Bulumann son

guumlnuuml yaplan ve 3 saat suumlren oylama net icesinde

alnan karar duyuruldu Pluumlton artk gezegen

deil

En ccedilok bilinen anlatlardan bir isi olan

Neptuumlnuumln kefi Adams ve Leverr ier nin

Uranuumlsuumln youmlruumlngesindeki sapmay fark etmesi

Gallenin ise bunu onaylamas uumlzer inedir

Benzer ekilde Neptuumln oumltesinde bir goumlk

cisminin Neptuumln youmlruumlngesinde sapmaya yol

accedilmas sayesinde 1930 senesinde Pluumlton

kefedilir ve dokuzuncu gezegen olarak ilan

edilir Uzun yllar boyunca kimse yeni bir

gezegen bulmak amacyla sistematik bir ekilde

goumlkyuumlzuumlnuuml taramaz

Pluumlton ve Er is en buumlyuumlk iki Kuiper Kua Cismi (KKC) Her bir i yaklak 2380 km ccedilapna sahip Charonun da iccedilinde bulunduu 1000-1500 km aralnda

alt adet Kuiper Kua Cismi biliniyor Bilim insanlar 1000-2000 km ccedilapnda KKCnin de bulunacan duumluumlnuumlyor Buna ramen ger i kalan KKCler ccedilok

ccedilok kuumlccediluumlk (Kaynak T he Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory LLC)

Semih Ccedilakmak

CUumlCE GEZEGEN PLUumlT ON

15 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

YUumlKSEKOuml RET M

KURUMLARINDA

AST ROLOJ LE

LGL

FAALYET LER

HAKKINDA TADIN

GOumlRUumlLER

Bir suumlredir uumlniversiteler imize bal suumlrekli eit im merkezler i ve enst ituumller buumlnyesinde astroloji konulu

sert ifika programlarnn accedilld lisansuumlstuuml tezler in hazr lanarak kabul goumlrduumluuml tarafmza ilet ilmi bu

haberler ayrca ccedileit li basn organlarnda yer bulmutur

Bilindii gibi astroloji goumlkcisimler inin konum ve hareket ini inceleyerek kiilik tahlili yapma ve kiiler in

gelecei hakknda tahminlerde bulunma ccedilabalarna denir Elence amaccedill bir etkinlik olarak astroloji

skccedila medyada yer bulabilse de astrolojinin bilimsel hiccedil bir temeli bulunmamaktadr Goumlkcisimler inin

konum ve hareket ini incelemenin yansra evrenin oluumu yaps ve evr imini inceleyen bilim dal

Astronomi konusunda ccedilalmalar uumllkemizde duumlnyann her yer inde olduu gibi Fizik Astronomi ve

Astrofizik Uzay Bilimler i ve Teknolojiler i Astronomi ve Uzay Bilimler i gibi boumlluumlmlerde

yuumlruumltuumllmektedir

Kendisini evrenin merkezine yer let irmeyen dolays ile bakalar ile uyum iccedilinde yaama becer isini

goumlsterebilen entellektuumlel olarak gelikin muhakeme yeteneine sahip bireyler ancak bilimsel

duumluumlncenin hakim olduu toplumlarda yet iebilir Bunun har icinde kiilere doa yasalarn accedilkccedila

inkar edecek ekilde gelecei oumlngoumlrebilecekler ini baka insanlarn duumluumlnceler ini okuyabilecekler ini

oumlretmeye ccedilalmak bireyler i bilimsel duumluumlnceden uzaklatrarak salksz toplumlar yaratmaktan

baka bir ie yaramayacaktr

Duumlnyada astroloji eit iminin bir uumlniversite buumlnyesinde adn tayan bir boumlluumlmde veveya bir

programda sunuluyor olmasnn bir oumlrnei yoktur Uumllkemizde ise stanbul Aydn Uumlniversitesi Suumlrekli

Eit im Merkezi bir suumlredir Astroloji sert ifika programlar duumlzenlemekte [1 2] ve basnda yeralan

haberlerden takip edebildiimiz kadar ile bu programlara katlan kiilere eit im sonunda ver ilen

sert ifikalarn YOumlK onayl olduu bilgisi ilet ilmektedir [3 4]

stanbul Aydn Uumlniversitesi oumlrnei ile ortaya ccedilkan durum temel bilimlerde atlm yapma gayret i iccedilinde

bulunan yuumlksekoumlret im kurumlarmzn hiccedilbir i iccedilin kabul edilebilir bir uygulama olmadndan

ivedilikle kaldrlmas gerekmektedir

stanbul Aydn Uumlniversitesinin Astroloji ve Fuumltuumlr izm balkl sert ifika program ayrca Anayasamzn

Eit im ve Oumlrenim Hakk ve Oumldevini duumlzenleyen 42 Maddesinde

Eitim ve oumlretim Atatuumlrk ilkeleri ve inklacircplar dorultusunda ccedilada bilim ve eitim esaslarna

goumlre Devletin goumlzetim ve denetimi altnda yaplr Bu esaslara aykr eitim ve oumlretim yerleri

accedillamaz

eklinde belir t ilen hususlara da aykr goumlruumlnmektedir Eit im-oumlret im ve bilimsel aratrma merkezi

olan uumlniversiteler in 2547 Sayl Kanunla belir lenenler dnda faaliyet lerde bulunmas muumlmkuumln

deildir Soumlzkonusu astroloji eit im programnn nesnel ccedilerccedileveye goumlre doru bilgiler sunan bir faaliyet

olarak kabul edilmesi muumlmkuumln deildir

Astrolojinin uumlniversiteler imizde yer bulduu bir dier oumlrnek Karamanolu Mehmet Bey

Uumlniversitesinde yaanmtr Sosyal Bilimler Enst ituumlsuuml Kamu Youmlnet imi Anabilim Dalnda yuumlruumltuumllen

Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk Arasndaki liki balkl bir yuumlksek lisans tezinde [5] oumlzet le

astrolojinin kiilik ile balantsnn bulunduunun goumlster ildii iddia edilmekte tezin sonuccedil ksmnda ise

Ccedilalmamzda ileri suumlrduumluumlmuumlz tezin de dorulanmasyla buumltuumln bu zaman emek kazanccedil

kayplarnn oumlrguumltler tarafndan aslnda boa yapld bunun yerine insan kaynaklar departman

ccedilalanlarna astroloji bilgisinin verilmesi veya astroloji eitimi aldrlmasyla ccedilok daha basit ve

maliyetsiz bir ekilde olaca meydana ccedilkmtr denilmektedir

Bilindii gibi T UumlBTAK oumlncelikli alanlar listesinde Uzay bal bir alan olarak yeralmakta uzay

aratrmalar konusunda gerek uumlniversiteler imizde gerekse bunlara bal aratrma merkezler inde

ivmelenmi bilimsel ccedilalmalar yuumlruumltuumllmektedir Gayet olumlu bulunan bu ccedilalmalar bir yandan devam

ederken kimi uumlniversiteler imizin bilimsel temeli olmayan astrolojigibi konularda eit im sunmas tez

hazr latmas salkl duumluumlnen bilimsel olan ve olmayan ayrt edebilen bireyler yet it irmek balamnda

uumllkece bir ger iye gidie zemin hazr lamaktadr

Bahsi geccedilen sert ifika programnn durdurulmas benzer ler inin accedillmamas ve uumlniversiteler imizde

yuumlruumltuumllen tez ccedilalmalarnn ccedilada bilimsel youmlntemler le ve konularda yuumlruumltuumllmesi dileimizi

kamuoyuna saygyla duyururuz

duyurular

Kaynak lar

[1] Astroloji ve Fuumltuumlrizm Temel Seviye zmir

[2] stanbul Aydn Uumlniversitesi Astroloji ve

Fuumltuumlrizm Sertifika Program

[3] Uumlstuumln Doumlkmenin yazs

[4] stanbul Haber Ajans yazs

[5] Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk

Arasndaki liki balkl yuumlksek lisans tezi

16

YUumlKSEKOuml RET M

KURUMLARINDA

AST ROLOJ LE

LGL

FAALYET LER

HAKKINDA TADIN

GOumlRUumlLER

Bir suumlredir uumlniversiteler imize bal suumlrekli eit im merkezler i ve enst ituumller buumlnyesinde astroloji konulu

sert ifika programlarnn accedilld lisansuumlstuuml tezler in hazr lanarak kabul goumlrduumluuml tarafmza ilet ilmi bu

haberler ayrca ccedileit li basn organlarnda yer bulmutur

Bilindii gibi astroloji goumlkcisimler inin konum ve hareket ini inceleyerek kiilik tahlili yapma ve kiiler in

gelecei hakknda tahminlerde bulunma ccedilabalarna denir Elence amaccedill bir etkinlik olarak astroloji

skccedila medyada yer bulabilse de astrolojinin bilimsel hiccedil bir temeli bulunmamaktadr Goumlkcisimler inin

konum ve hareket ini incelemenin yansra evrenin oluumu yaps ve evr imini inceleyen bilim dal

Astronomi konusunda ccedilalmalar uumllkemizde duumlnyann her yer inde olduu gibi Fizik Astronomi ve

Astrofizik Uzay Bilimler i ve Teknolojiler i Astronomi ve Uzay Bilimler i gibi boumlluumlmlerde

yuumlruumltuumllmektedir

Kendisini evrenin merkezine yer let irmeyen dolays ile bakalar ile uyum iccedilinde yaama becer isini

goumlsterebilen entellektuumlel olarak gelikin muhakeme yeteneine sahip bireyler ancak bilimsel

duumluumlncenin hakim olduu toplumlarda yet iebilir Bunun har icinde kiilere doa yasalarn accedilkccedila

inkar edecek ekilde gelecei oumlngoumlrebilecekler ini baka insanlarn duumluumlnceler ini okuyabilecekler ini

oumlretmeye ccedilalmak bireyler i bilimsel duumluumlnceden uzaklatrarak salksz toplumlar yaratmaktan

baka bir ie yaramayacaktr

Duumlnyada astroloji eit iminin bir uumlniversite buumlnyesinde adn tayan bir boumlluumlmde veveya bir

programda sunuluyor olmasnn bir oumlrnei yoktur Uumllkemizde ise stanbul Aydn Uumlniversitesi Suumlrekli

Eit im Merkezi bir suumlredir Astroloji sert ifika programlar duumlzenlemekte [1 2] ve basnda yeralan

haberlerden takip edebildiimiz kadar ile bu programlara katlan kiilere eit im sonunda ver ilen

sert ifikalarn YOumlK onayl olduu bilgisi ilet ilmektedir [3 4]

stanbul Aydn Uumlniversitesi oumlrnei ile ortaya ccedilkan durum temel bilimlerde atlm yapma gayret i iccedilinde

bulunan yuumlksekoumlret im kurumlarmzn hiccedilbir i iccedilin kabul edilebilir bir uygulama olmadndan

ivedilikle kaldrlmas gerekmektedir

stanbul Aydn Uumlniversitesinin Astroloji ve Fuumltuumlr izm balkl sert ifika program ayrca Anayasamzn

Eit im ve Oumlrenim Hakk ve Oumldevini duumlzenleyen 42 Maddesinde

Eitim ve oumlretim Atatuumlrk ilkeleri ve inklacircplar dorultusunda ccedilada bilim ve eitim esaslarna

goumlre Devletin goumlzetim ve denetimi altnda yaplr Bu esaslara aykr eitim ve oumlretim yerleri

accedillamaz

eklinde belir t ilen hususlara da aykr goumlruumlnmektedir Eit im-oumlret im ve bilimsel aratrma merkezi

olan uumlniversiteler in 2547 Sayl Kanunla belir lenenler dnda faaliyet lerde bulunmas muumlmkuumln

deildir Soumlzkonusu astroloji eit im programnn nesnel ccedilerccedileveye goumlre doru bilgiler sunan bir faaliyet

olarak kabul edilmesi muumlmkuumln deildir

Astrolojinin uumlniversiteler imizde yer bulduu bir dier oumlrnek Karamanolu Mehmet Bey

Uumlniversitesinde yaanmtr Sosyal Bilimler Enst ituumlsuuml Kamu Youmlnet imi Anabilim Dalnda yuumlruumltuumllen

Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk Arasndaki liki balkl bir yuumlksek lisans tezinde [5] oumlzet le

astrolojinin kiilik ile balantsnn bulunduunun goumlster ildii iddia edilmekte tezin sonuccedil ksmnda ise

Ccedilalmamzda ileri suumlrduumluumlmuumlz tezin de dorulanmasyla buumltuumln bu zaman emek kazanccedil

kayplarnn oumlrguumltler tarafndan aslnda boa yapld bunun yerine insan kaynaklar departman

ccedilalanlarna astroloji bilgisinin verilmesi veya astroloji eitimi aldrlmasyla ccedilok daha basit ve

maliyetsiz bir ekilde olaca meydana ccedilkmtr denilmektedir

Bilindii gibi T UumlBTAK oumlncelikli alanlar listesinde Uzay bal bir alan olarak yeralmakta uzay

aratrmalar konusunda gerek uumlniversiteler imizde gerekse bunlara bal aratrma merkezler inde

ivmelenmi bilimsel ccedilalmalar yuumlruumltuumllmektedir Gayet olumlu bulunan bu ccedilalmalar bir yandan devam

ederken kimi uumlniversiteler imizin bilimsel temeli olmayan astrolojigibi konularda eit im sunmas tez

hazr latmas salkl duumluumlnen bilimsel olan ve olmayan ayrt edebilen bireyler yet it irmek balamnda

uumllkece bir ger iye gidie zemin hazr lamaktadr

Bahsi geccedilen sert ifika programnn durdurulmas benzer ler inin accedillmamas ve uumlniversiteler imizde

yuumlruumltuumllen tez ccedilalmalarnn ccedilada bilimsel youmlntemler le ve konularda yuumlruumltuumllmesi dileimizi

kamuoyuna saygyla duyururuz

duyurular

Kaynak lar

[1] Astroloji ve Fuumltuumlrizm Temel Seviye zmir

[2] stanbul Aydn Uumlniversitesi Astroloji ve

Fuumltuumlrizm Sertifika Program

[3] Uumlstuumln Doumlkmenin yazs

[4] stanbul Haber Ajans yazs

[5] Astrolojik Kiilik ve Oumlrguumltsel Ballk

Arasndaki liki balkl yuumlksek lisans tezi

16

COSPAR Uzay aratrmalarn bilimsel

sonuccedillarn bilgi ve goumlruumller in paylamn

uluslararas duumlzeyde tevik eden 46 uumllkenin

uumlye olduu bir organizasyondur 1958 den

bu yana faaliyet goumlstermekte olan COSPAR

uzay alanndaki bilimsel aratrmalara katk

salayacak bilgi paylam ve tartma

ortam yaratabilmek iccedilin bilimsel

toplantlar organize etmekte ve yaynlar

ccedilkartmaktadr Bu faaliyet ler i ile bilimin

iler lemesi ve yeni bilimsel disiplinler in

gelimesinde oumlnemli rol oynayan COSPAR

Bir lemi Millet lere ve uzay aratrmalar

alannda faaliyet goumlsteren millet ler aras

organizasyonlara oumlner iler get irme

sorumluluuna sahipt ir

T UumlBTAK COSPARa T uumlrkiyeyi temsilen

1996 ylnda uumlye olmutur ve iki ylda bir

gerccedilekleen konsey toplantlarnda

gerccedilekleen goumlruumlmelere ve alnan karar lara

ulusal temsilciler i yoluyla katk

salamaktadr 2016 ylnda gerccedilekleecek

41 COSPAR Bilimsel Kongresinin

T UumlBTAK tarafndan organize edilmesi

2012 yl Temmuz ayndaki aday

deerlendirme suumlrecinde oy ccedilokluuyla

kabul edilmit ir Kongre organizasyonunu

T UumlBTAKa bal enst ituumllerden Uzay

Teknolojiler i Arastrma Enst ituumlsuuml

uumlst lenmit ir

Uydu roket ve yuumlksek ir t ifa balonlar gibi araccedillar la gerccedileklet ir ilen aratrmalarn

sonuccedillarnn yansra astronomi ve uzay bilimler i alanlarnda yaplan guumlncel bilimsel

aratrmalarn uluslararas duumlzeyde paylalaca kongreye 60a yakn uumllkeden 3500

civarnda katlmc beklenmektedir Ayrca NASA ESA RKA ve JAXA gibi uzay

ajanslarn da katlm salayaca UNESCO UNEP IT U gibi uluslararas

organizasyonlarn da yer alaca COSPAR 2016 kongresinde bu organizasyonlarn

temsilciler iyle biraraya gelme frsatnn en ver imli ekilde deerlendir ilmesi

beklenmektedir

Bu kadar buumlyuumlk bilimsel bir kongrenin organizasyonu ciddi bir it ir ve uluslararas

prest ijimiz accedilsndan ccedilok oumlnemlidir COSPAR Bilimsel Kongresi Uzay aratrmalar

alannda ccedilok zengin bir konu yelpazesine sahip olup sunulan ccedilalmalarn bilimsel deeri

oldukccedila yuumlksekt ir Kongrenin T uumlrkiyede duumlzenlenecek olmas uzak uumllkelerde

gerccedileklet iinde katlm imkan bulamayan uumllkemizdeki aratrmaclara yeni ufuklar

accedilacak ve farkl uumllkelerde farkl alanlarda ccedilalan aratrmaclar la ibir lii imkan

tanyacaktr Uumlniversiteler imizin destei konunun oumlneminin uumllkemiz kurum ve

kurulularnca fark edilerek deerli aratrmaclarmzn bu kongreden en yuumlksek fayday

salayabilmesi accedilsndan ccedilok deerlidir

Boumlyle bir kongrenin uumllkemizde baar ile gerccedileklet ir ilmesi iccedilin yuumlruumltmekte olduumuz

ccedilalmalarda ilgili tuumlm akademisyenler imizi bilim insanlarmzn ve oumlzellikle genccedil

aratrmaclarmzn tevik edilmesi accedilsndan ccedilok buumlyuumlk oumlnem arz etmektedir

COSPAR 2016 Web Sitesi ht tpcospar2016tubitakgovtr

Sunum Oumlzet i Teslim Son Tar ihi 12 ubat 2016

Program ve Sunum Oumlzet i Teslimi ht tpswwwcospar-assemblyorg

Erken Kayt Son Tar ihi 31 Mays 2016

COSPAR Sponsorluklar Fuar ve Bilgi Yaymlama Sorumlusu

41 COSPAR (COMMIT T E ON SPACE RESEARCH)

BLMSEL KONGRES BLG NOT UAysun Karaarslan

17 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Goumlkyuumlzuuml Buumll ten i Oumlncelikle COSPAR organizasyonunun

yapsndan ksaca bahsedip COSPAR Konferanslarnn nasl bir

rol oynadn belir tebilir misiniz

Tuumlluumln Er gin Sovyet ler Bir liinin ilk Duumlnya goumlzlem uydusunu

fr lat t yl olan 1957 uzay ccedilann balad sene olarak kabul

edilmektedir Uluslararas Bilim Konseyi (Internat ional Council of

Science - ICSU) 1958 ylnda Uzay Aratrmalar Komitesini (the

Committee on Space Research - COSPAR) uzayla ilgili

aratrmalar uluslararas seviyede desteklemek aratrma

sonuccedillar bilgi ve fikir ler in paylamn salamak ayrca bu

aratrmalar etkileyebilecek sorunlarn tartlmas iccedilin bir forum

oluturmak amac ile kurmutur COSPAR bu hedefler i iki

senede bir duumlzenlenen kongeler i ve sempozyumlar ve yayn

organlar yoluyla yapagelmit ir COSPAR kongreler in uzayla ilgili

buumltuumln disiplinler i kapsamaktadr COSPAR bu kongre ve

sempozyumlar yoluyla uzay aratrmalarnda yeni disiplinler in

olumasna oumln ayak olmutr mesela yaam bilimler i ve temel fizik

gibi Ayrca COSPARn yayn kuruluu olan Advances in Space

Research ve Life Sciences in Space Research dergiler i uzay

aratrmalar konusunda hakemli yayn yapma imkanlar

sunmaktadr COSPARn oynad dier bir oumlnemli rol ise

gelimekte olan ve uzaya ilk uydularn yollayan uumllkelerde uzay

aratrmalarnn desteklenmesi iccedilin Kapasite Oluturma

Ccedilaltaylar (Capacity Building Workshop) duumlzenleyerek bu

uumllkelerdeki aratrmaclarn uluslararas uzay programlarna

katlmalarn salamaktr COSPAR bilimsel ve teknik

standart larn oluturulmasnda oumlnemli roller uumlst lenmit ir ve

Bir lemi Millet lere ve uzay aratrmalar alannda faaliyet

goumlsteren millet leraras organizasyonlara uzay alannda

danmanlk yapmaktadr Son olarak da COSPAR kongre ve

sempozyumlarnda yaplan toplant ve goumlruumlmeler yoluyla

uumllkelerarasnda uzay konusunda yaplacak uluslararas

ibir likler ini tevik ederek uumllkeler in uzay ajanslarnn planlama

suumlreccediller ini de youmlnlendirebilmektedir

GB T uumlrkiyenin COSPARa uumlyelii ve bu organizasyon iccedilindeki

roluumlnden bahsedebilir misiniz

TE T uumlrkiye COSPARa 1996 ylnda uumlye olmutur T UumlBTAK

COSPARda T uumlrkiyeyi temsil etmektedir ve organizasyonu

T UumlBTAKa bal Uzay Teknolojiler i Aratrma Enst ituumlsuuml

koordine edecekt ir T UumlBTAK ayrca iki ylda bir gerccedilekleen

konsey toplantlarnda yaplan goumlruumlmelere ve alnan karar lara

ulusal temsilciler yoluyla katk salamaktadr

GB COSPAR 2016 gibi buumlyuumlk bir kongrenin T uumlrkiyede

duumlzenlecek olmasnn T uumlrkiyedeki uzayyer bilimler i ve

teknolojiler i konusunda ne gibi katklar salamas oumln goumlruumlluumlyor

TE Uzay aratrmalarn onlarca senedir kongreler i

sempozyumlar ve dier akt iviteler i ile destekleyen COSPARn

2016da T uumlrkiyede yaplacak olmas T uumlrkiyede uzay alannda

ccedilalan tuumlm aratrmaclar kurum ve kurulular iccedilin buumlyuumlk bir

frsattr Bu frsat lar birkaccedil farkl bak accedilsndan inceleyelim

Akademisyenler ve oumlrenciler uzay teknolojisi gelit irme ve

uumlret imini uumlst lenmi kurum ve kurulular bilimsel ve teknolojik alt

yap ve aratrma programlarn gelit iren ve finanse eden

kurumlar accedilsndan ve son olarak da uzayla ilgili konulara merak

duyan halk accedilsndan Duumlnyada uzay aratrmalar konusundaki

en kapsaml konferansn 2016da T uumlrkiyede yaplacak olmas

akademisyen ve oumlrenciler imizin ccedilok fazla masraf altna girmeden

aratrmalarn uluslararas bu plat formda sunabilme ve yeni

ibir likler i gelit irme olana verecekt ir Ayrca COSPARn

yaps gerei her kongre iccedilin yeni bilimsel oturumlar

oumlner ilebilmektedir Oumlneriler COSPAR komitesince

deerlendir ilir ve kabul goumlren bilimsel oturumlar oumlneren kiinin

bakanlnda koordine edilir COSPAR 2016 iccedilin u anda

halihazrda oumlner i yapm olan T uumlrk akademisyenler i arasndan A

komisyonunda bir C komisyonunda iki E komisyonunda dokuz ve

S komisyonunda bir akademisyenimiz komisyon bakan olarak

goumlrev alacaklardr Uzay teknolojisi gelit irme ve uumlret imini

uumlst lenmi kurum ve kurulularda ccedilalan muumlhendis ve

aratrmaclarn gelit irdikler i yeni fikir ve teknolojik uumlruumlnler ini

hem bilimsel oturumlarda verecekler i sunumlar la sergileyebilecek

hem de fuar alannda standlarn accedilp tantm faaliyet ler i

gerccedileklet irebilecekler ve yeni i balantlar kuracaklardr

NASA ESA RKA ve JAXA gibi Duumlnyann oumlnde gelen uzay

COSPAR 2016 UumlZERNE

roumlpoumlrtaj

18

2016 ylnda Tuumlrkiyede gerccedileklet ir i lecek olan COSPAR 2016

Kongresinin hazr lklar hzla devam ederken COSPAR

organizasyonu ve kongresi hakknda daha detayl bilgiler

edinmek amacyla Goumlkyuumlzuuml Buumllteni olarak COSPAR Tuumlrkiye

Ulusal Temsilcisi ve Yerel Duumlzenleme Komitesi Koordinasyon

Sorumlusu Dr Tuumlluumln Ergin i le kapsaml bir roumlportaj

gerccedileklet irdik

ajanslarnn da katlm salayaca COSPAR 2016 T uumlrkiyede

uzay alannda faaliyet ler goumlsteren irket ler iccedilin uluslararas alana

accedillmak iccedilin iyi bir frsat olacaktr T uumlrkiyede bilimsel ve

teknolojik alt yap ve aratrma programlarn gelit iren ve finanse

eden kurumlar accedilsndan bakldnda ise COSPAR 2016

gelecekte gelit ir ilecek uzay teknolojiler i proje ve misyonlarnda

T uumlrkiyenin nasl katlm salayabilecei ve uzay bilim ve teknoloji

polit ikalarn hangi youmlnde gelit irmesi gerekt ii konusunda k

tutacaktr Son olarak COSPAR 2016da yaplacak halk guumlnuuml

herkese accedilk olacaktr ve uzay konusuna merakl her vatandan

halk guumlnuumlne gelip COSPARn heyecanl havasn solumas tavsiye

ediyoruz

GB COSPAR Kongreler i iki ylda bir duumlzenleniyor Bu

konferanslarn bahsi geccedilen alanlarda (astronomi astrofizik yer

bilimler i vb) genelde ylda bir duumlzenlenen konferanslardan farkl

youmlnler inden bahsedebilir misiniz

TE Uzay bilimler i yani astronomi astrofizik ve yer bilimler i gibi

konularda uluslararas camiada duumlzenlenen kongreler in her

bir inin kapsam genelde oumlzel bir alanda ve belir li seccedililmi konular

uumlzer ine yaplyor COSPAR gibi bir kongrede sadece bu alanlarda

deil belki de bu alanlarn etkileim halinde olduu dier alanlar

konusunda da bilgi ve goumlruuml alver ii yaplabilir Oumlrnein

astronomi veya astrofizik konusunda goumlzlem ve aratrmalar yapan

bir kii E komisyonu (Astrofizik Aratrmalar) altnda sunumunu

verecek ayn zamanda B komisyonu (Duumlnya-Ay Sistemi

Gezegenler Guumlne Sistemindeki Kuumlccediluumlk Cisimler) altnda ver ilen

sunumlar dinleyebilecek veya buradaki aratrmaclar la goumlruumlme

ans elde edebilecekt ir Ayrca ilgi duyduu farkl aratrma

konularnda (mesela F komisyonu Uzayda Yaam Bilimler i

sunumlarna bir goumlz atarak) da ufkunu geniletebilecekt ir Uzay

konusunda aratrma yapmak niyet inde olan fakat henuumlz hangi

alan seccedileceini belir lememi olan oumlrencilere de COSPAR

kongresine katlmalarn tavsiye eder im ccediluumlnkuuml COSPAR

toplamda 8 bilimsel komisyonu ve pek ccedilok paneli ile uzayla ilgili

tuumlm aratrma ve geliimler i geni bir yelpazede ele almaktadr

Ayrca Oumlrenci Guumlnuumlne katlarak COSPARda sunulacak pek

ccedilok konuda oumlzet sunumlar dinleyebileceklerdir COSPAR

kongresinin bir parccedilas olarak duumlzenlenen Oumlretmen Eit imi

Ccedilaltay (Teacher T raining Workshop T T W) gibi faaliyet lere

katlan oumlretmenler in de sadece bu ccedilaltayla snrl kalmayp uzay

alannda olup biten tuumlm gelimeler i takip edebileceklerdir Halka

accedilk ve disiplinler aras sunumlar da herkesin katlp baka bir

alan en ksa suumlrede tanmann bir yoludur Ayrca COSPAR

kongreler i Elsevier Yazar Ccedilaltayn da barndrmaktadr ki

bilimsel aratrmalarn yaynlamak isteyen herkese accedilktr T uumlm

bu akt iviteler COSPAR kongreler inin ccedilok youmlnluuml yapsn

sergilemektedir

GB Yakn zamanda COSPAR 2016 internet sitesi yayna geccedilt i

ayn zamanda Facebookda kurulan bir sayfa uumlzer inden oumlzellikle

ilgili alanlardaki oumlrencilere youmlnelik bir ccedilarda bulunuldu Bu

ccedilar ile kimlere ve hangi amaccedilla ulamak ist iyorsunuz

TE Oumlncelikli olarak COSPAR 2016 tuumlm oumlrencilere accedilktr ve

az oumlnce de bahsett iim akt iviteler i takip eden bir oumlrenci ksa

zamanda uzay aratrmalarn en geni anlamda oumlrenme ansn

yakalayacaklardr ve ayn zamanda yaptklar aratrmalar da

belki ilk kez bir uluslararas topluluun oumlnuumlnde sunma imkann

elde edeceklerdir Bir dier ccedilarmz da COSPAR 2016da

goumlnuumllluuml olarak ccedilalmak isteyen ve iyi duumlzeyde ngilizcesi olan

oumlrencilere bir ccedilarmzdr Bu oumlrenciler imiz bir seccedilim

aamasndan geccedilt ikten sonra yaplacak goumlrevler le ilgili olarak

eit ileceklerdir ve kendiler inin kongreye uumlcretsiz katlm

salanacaktr

GB Oumlnuumlmuumlzdeki aylarda COSPAR ile ilgili baka yazlar ve

duyurulara Goumlkyuumlzuumlnde yer vermeye devam etmeyi planlyoruz

Eklemek istediiniz baka birey var m

TE Bilimsel hedefler ccedilou zaman teknolojik gelimeler i

tet iklemit ir Bu durum uzay alannda oumlzellikle geccediler lidir

COSPAR kongreler ine NASA ESA RKA ve JAXA gibi uzay

ajanslar da katlm salamaktadr Bu kurumlarn u anda goumlrev

yapan ve gelecek iccedilin tasar ladklar uydularnn ccedilounun

misyonlar Guumlne ve Guumlne sistemindeki gezegenler i yldzlar

galaksiler i kefetmek ve evreni daha iyi tanmak ve hatta uzayda

Duumlnya dnda yaamn olup olmadn aratrmaktr ESAnn

COSPAR 2014 iccedilin hazr lad etkinlik raporu oumlzet inde yer alan

ana balklar Earth Observat ions (Yer Goumlzlemler i) Human Space

Flight (nsanl Uzay Uccedilular) ve Operat ions ve Science and

Robot ic Explorat ion (Bilimsel ve Robot ik Keifler) dr Dier

uumllkeler in yaptklar uzayla ilgili tuumlm ccedilalmalarn koumlkeninde uzay

ve evreni daha iyi anlamann yattn goumlruumlyoruz T uumlrkiyenin de

bu ccedilizgiyi yakalamas hepimizin ortak arzusudur Bu ccedilerccedilevede

T uumlrkiyede goumlkbilimi ve uzay teknolojiler i alanlarnda faaliyet

goumlsteren kurum ve kurulularn evrenin yakn uzayn ve dier

gezegenler in kefi konusunda gelecee doumlnuumlk ortak strateji ve

siner jiler gelit irmesi Duumlnyadaki bu heyecan ver ici gelimeler i

yakalamamz accedilsndan oumlnemlidir COSPARla ilgili tuumlm bilgilere

cospar2016tubitakgovtr adresinden ulaarak yine makaleler iniz

ve kayt lar la ilgili tar ihler i de yine bu siteden oumlrenebilirsiniz

GB Zaman ayrdnz iccedilin ccedilok teekkuumlr ler

TE Ben teekkuumlr eder im Tekrar goumlruumlmek dilei ile

COSPAR 2016 Kongresi hakknda son gelimeler ve

duyurular takip etmek iccedilin Facebook sayfasn takip

edebilirsiniz ht tpswwwfacebookcomcospar2016

19 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

ajanslarnn da katlm salayaca COSPAR 2016 T uumlrkiyede

uzay alannda faaliyet ler goumlsteren irket ler iccedilin uluslararas alana

accedillmak iccedilin iyi bir frsat olacaktr T uumlrkiyede bilimsel ve

teknolojik alt yap ve aratrma programlarn gelit iren ve finanse

eden kurumlar accedilsndan bakldnda ise COSPAR 2016

gelecekte gelit ir ilecek uzay teknolojiler i proje ve misyonlarnda

T uumlrkiyenin nasl katlm salayabilecei ve uzay bilim ve teknoloji

polit ikalarn hangi youmlnde gelit irmesi gerekt ii konusunda k

tutacaktr Son olarak COSPAR 2016da yaplacak halk guumlnuuml

herkese accedilk olacaktr ve uzay konusuna merakl her vatandan

halk guumlnuumlne gelip COSPARn heyecanl havasn solumas tavsiye

ediyoruz

GB COSPAR Kongreler i iki ylda bir duumlzenleniyor Bu

konferanslarn bahsi geccedilen alanlarda (astronomi astrofizik yer

bilimler i vb) genelde ylda bir duumlzenlenen konferanslardan farkl

youmlnler inden bahsedebilir misiniz

TE Uzay bilimler i yani astronomi astrofizik ve yer bilimler i gibi

konularda uluslararas camiada duumlzenlenen kongreler in her

bir inin kapsam genelde oumlzel bir alanda ve belir li seccedililmi konular

uumlzer ine yaplyor COSPAR gibi bir kongrede sadece bu alanlarda

deil belki de bu alanlarn etkileim halinde olduu dier alanlar

konusunda da bilgi ve goumlruuml alver ii yaplabilir Oumlrnein

astronomi veya astrofizik konusunda goumlzlem ve aratrmalar yapan

bir kii E komisyonu (Astrofizik Aratrmalar) altnda sunumunu

verecek ayn zamanda B komisyonu (Duumlnya-Ay Sistemi

Gezegenler Guumlne Sistemindeki Kuumlccediluumlk Cisimler) altnda ver ilen

sunumlar dinleyebilecek veya buradaki aratrmaclar la goumlruumlme

ans elde edebilecekt ir Ayrca ilgi duyduu farkl aratrma

konularnda (mesela F komisyonu Uzayda Yaam Bilimler i

sunumlarna bir goumlz atarak) da ufkunu geniletebilecekt ir Uzay

konusunda aratrma yapmak niyet inde olan fakat henuumlz hangi

alan seccedileceini belir lememi olan oumlrencilere de COSPAR

kongresine katlmalarn tavsiye eder im ccediluumlnkuuml COSPAR

toplamda 8 bilimsel komisyonu ve pek ccedilok paneli ile uzayla ilgili

tuumlm aratrma ve geliimler i geni bir yelpazede ele almaktadr

Ayrca Oumlrenci Guumlnuumlne katlarak COSPARda sunulacak pek

ccedilok konuda oumlzet sunumlar dinleyebileceklerdir COSPAR

kongresinin bir parccedilas olarak duumlzenlenen Oumlretmen Eit imi

Ccedilaltay (Teacher T raining Workshop T T W) gibi faaliyet lere

katlan oumlretmenler in de sadece bu ccedilaltayla snrl kalmayp uzay

alannda olup biten tuumlm gelimeler i takip edebileceklerdir Halka

accedilk ve disiplinler aras sunumlar da herkesin katlp baka bir

alan en ksa suumlrede tanmann bir yoludur Ayrca COSPAR

kongreler i Elsevier Yazar Ccedilaltayn da barndrmaktadr ki

bilimsel aratrmalarn yaynlamak isteyen herkese accedilktr T uumlm

bu akt iviteler COSPAR kongreler inin ccedilok youmlnluuml yapsn

sergilemektedir

GB Yakn zamanda COSPAR 2016 internet sitesi yayna geccedilt i

ayn zamanda Facebookda kurulan bir sayfa uumlzer inden oumlzellikle

ilgili alanlardaki oumlrencilere youmlnelik bir ccedilarda bulunuldu Bu

ccedilar ile kimlere ve hangi amaccedilla ulamak ist iyorsunuz

TE Oumlncelikli olarak COSPAR 2016 tuumlm oumlrencilere accedilktr ve

az oumlnce de bahsett iim akt iviteler i takip eden bir oumlrenci ksa

zamanda uzay aratrmalarn en geni anlamda oumlrenme ansn

yakalayacaklardr ve ayn zamanda yaptklar aratrmalar da

belki ilk kez bir uluslararas topluluun oumlnuumlnde sunma imkann

elde edeceklerdir Bir dier ccedilarmz da COSPAR 2016da

goumlnuumllluuml olarak ccedilalmak isteyen ve iyi duumlzeyde ngilizcesi olan

oumlrencilere bir ccedilarmzdr Bu oumlrenciler imiz bir seccedilim

aamasndan geccedilt ikten sonra yaplacak goumlrevler le ilgili olarak

eit ileceklerdir ve kendiler inin kongreye uumlcretsiz katlm

salanacaktr

GB Oumlnuumlmuumlzdeki aylarda COSPAR ile ilgili baka yazlar ve

duyurulara Goumlkyuumlzuumlnde yer vermeye devam etmeyi planlyoruz

Eklemek istediiniz baka birey var m

TE Bilimsel hedefler ccedilou zaman teknolojik gelimeler i

tet iklemit ir Bu durum uzay alannda oumlzellikle geccediler lidir

COSPAR kongreler ine NASA ESA RKA ve JAXA gibi uzay

ajanslar da katlm salamaktadr Bu kurumlarn u anda goumlrev

yapan ve gelecek iccedilin tasar ladklar uydularnn ccedilounun

misyonlar Guumlne ve Guumlne sistemindeki gezegenler i yldzlar

galaksiler i kefetmek ve evreni daha iyi tanmak ve hatta uzayda

Duumlnya dnda yaamn olup olmadn aratrmaktr ESAnn

COSPAR 2014 iccedilin hazr lad etkinlik raporu oumlzet inde yer alan

ana balklar Earth Observat ions (Yer Goumlzlemler i) Human Space

Flight (nsanl Uzay Uccedilular) ve Operat ions ve Science and

Robot ic Explorat ion (Bilimsel ve Robot ik Keifler) dr Dier

uumllkeler in yaptklar uzayla ilgili tuumlm ccedilalmalarn koumlkeninde uzay

ve evreni daha iyi anlamann yattn goumlruumlyoruz T uumlrkiyenin de

bu ccedilizgiyi yakalamas hepimizin ortak arzusudur Bu ccedilerccedilevede

T uumlrkiyede goumlkbilimi ve uzay teknolojiler i alanlarnda faaliyet

goumlsteren kurum ve kurulularn evrenin yakn uzayn ve dier

gezegenler in kefi konusunda gelecee doumlnuumlk ortak strateji ve

siner jiler gelit irmesi Duumlnyadaki bu heyecan ver ici gelimeler i

yakalamamz accedilsndan oumlnemlidir COSPARla ilgili tuumlm bilgilere

cospar2016tubitakgovtr adresinden ulaarak yine makaleler iniz

ve kayt lar la ilgili tar ihler i de yine bu siteden oumlrenebilirsiniz

GB Zaman ayrdnz iccedilin ccedilok teekkuumlr ler

TE Ben teekkuumlr eder im Tekrar goumlruumlmek dilei ile

COSPAR 2016 Kongresi hakknda son gelimeler ve

duyurular takip etmek iccedilin Facebook sayfasn takip

edebilirsiniz ht tpswwwfacebookcomcospar2016

19 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Yengeccedil Atarcasnn Azalan Eylemsizlik Momentiyle

Artan Eiklik Accedils

astronomi amp astrofizik aratrmalar

Ceyhun Andaccedil

Yldzlar da doar buumlyuumlr ve oumlluumlr ler Guumlne

ve dier yldzlar gibi nuumlkleer tepkimeler

sayesinde ener j i uumlreten ve k saccedilan

yldzlar kuumlt leler inin gerekt irdii biccedilimde

kimiler i ccedilok hzl kimiler iyse daha yava

olmak uumlzere oumllmeye balar lar 8-22 M

kuumlt leli bir yldz tuumlm nuumlkleer ener j i

kaynaklarn tuumlket t iinde bir noumlt ron

yldzna doumlnuumluumlr lk kefedilen noumlt ron

yldzlar ma guumlcuumlnuuml doumlnme kinet ik

ener j isinden alan atarcalardr Bu

atarcalarn da i lki Anthony Hewish ve onun

doktora oumlrencisi Jocelyn Bell tarafndan

1967 ylnda kefedilmi bu keif Anthony

Hewishe 1974 yl Nobel Fizik Oumlduumlluumlnuuml

kazandrmtr Atarcalar manyet ik oumlzellii

oldukccedila kuvvet li (108 i le 1015 Gauss

arasnda deien) git t ikccedile yavalamakla

beraber hzlca doumlnen nesneler olup doumlnme

kinet ik ener j i ler indeki kayp oran onlara

ma guumlccediller ini kazandrmaktadr Bu

olguyu accedilklayan ilk modeller atarcalar

kinet ik ener j i ler ini manyet ik dipol

masna (Magnet ic Dipole

Radiat ion-MDR) doumlnuumltuumlren bolukta

doumlnen manyet ik dipoller olarak ortaya

koymaktadr lar Ksa suumlre sonra

anlalmtr ki doumlnen bir manyet ik dipol

noumlt ron yldznn yuumlzeyinden koptuktan

sonra yldzla bir likte doumlnen bir plazma

meydana get irecek yuumlkluuml parccedilacklar

soumlkuumlp alabilecek denli buumlyuumlk elekt r ik

alanlar induumlklemektedir Plazmann

varolduu durumda bile yavalamann

dourduu doumlnme moment inin MDR

modelindekine benzer lik goumlsterdii

goumlruumllmektedir

Yengeccedil (Crab) atarcas duumlnya takvimiyle

MS 1054 ylnda olutuu suumlpernova

pat lamasn bir `misafir yldz olarak

kaydetmi olan ant ik Ccedilin kayt larna goumlre

yaklak 960 yandadr Guumlnuumlmuumlzde 33 ms

per iyot la doumlnmekte ve saniyede 421 x 10-13 saniye per iyot tuumlrevi i le yavalamaktadr L yne

ve arknn 2013 ylnda 22 yllk bir goumlzlemi analiz edip ulatklar sonuccedillar

goumlstermektedir ki Yengeccedil atarcasnn eiklik accedils MDR ya da plazma modeller inde

beklendii uumlzere azalmamakta tam aksine yuumlz ylda 062 derece orannda artmaktadr Bu

iki bileende de eylemsizlik moment inin zaman iccedilinde deimedii goumlz oumlnuumlne alnr ve hem

eiklik accedilsnn (noumlt ron yldznn manyet ik dipol moment i ekseni i le doumlnme ekseni

arasndaki accedil) hem de accedilsal hzn yava yava azald kans yaygndr Bu yazya konu

olan tez ccedilalmamda biz bu goumlzlemin bu nesnenin eylemsizlik moment inin zaman iccedilinde

azalmasyla accedilklanabileceini iddia ediyoruz Burada kafa kartrc olan accedilsal hzdaki

artn da eiklik accedilsn art tran eylemsizlik moment iyle doru ekilde artp

artmayacadr Ccedilalmamzda azalan doumlnme moment inin Yengeccedil atarcasnn doumlnuumluumlnuumln

zaman iccedilindeki evr imine etkiler ini inceledik Bu evr im noumlt ron yldzlarnn goumlzlenebilen

paramet reler i olan frenleme indisi ikincil frenleme indisi manyet ik moment gibi

deikenler in eiklik accedilsna accedilsal hza ve birbir ler ine goumlre durumlar uumlzer inden

anlalmaya ccedilallmtr

Atarcalar iccedilin birccedilok keif onlarn atma profi ller inin uzun suumlren goumlzlemler inin analizler i

sonucunda yaplabilmektedir Yengeccedil atarcas da dier birccedilok genccedil atarca gibi zaman

zaman doumlnuumluumlnde arza (glit ch) denilen ani hz artlar goumlster ir Atma profi linde

goumlzlenen bu arzalar yldz depremi modeliyle accedilklanmaktadr Bu modele goumlre Yengeccedil

atarcasnn ccedilok daha hzl doumlnduumluuml ve bu sebeple daha hzl da souduu ilk zamanlarnda

sert lemi olan kabuu artk yavalam doumlnuuml hz yuumlzuumlnden eklini muhafaza edemez

Atarca daha da yavaladkccedila gerginlik artar Sonunda kabuk krlr ve buumlyuumlk bir deprem

meydana gelir Ksa suumlre oumlnce goumlstermi bulunmaktayz ki kabuk krlmalarnn sonucu

olan eylemsizlik moment indeki azalma Yengeccedil atarcasnn eiklik accedilsnda goumlzlenmi olan

art accedilklamaya yeter li buumlyuumlkluumlktedir

stanbul Teknik Uumlniversitesi Fizik Muumlhendislii Boumlluumlmuuml Y L isans Oumlrencisi

20

Sada Goumlruumlntuuml Yengeccedil

atarcasnn X-nlar (mavi) ve

goumlruumlnuumlr dalgaboyunda (krmz)

alnm goumlruumlntuumller inin uumlst uumlste

bir let ir i lmesiyle elde edilmit ir

Merkezde par lak olarak goumlruumllen

atarcann et rafnda farkl

buumlyuumlkluumlkte halka yaplar ve

kutuplardan ccedilkan jet ler

goumlruumllmektedir

(Telif Hakk NASA)

Yazya konu olan tez ccedilalmas Andaccedil C (2015) Counter aligning inclinat ion angle of Crab pulsar

with decreasing moment of inert ia (yaymlanmam yuumlksek lisans tezi) Istanbul Teknik Uumlniversitesi

stanbul Turkiye Tez Danman Prof Dr K Yavuz Eki

Ast ronomi evrendeki yer imizi nereden geldiimizi ve iccedilinde

yaadmz uzay tanmamz salar Goumlk cisimler i hakknda bilgi

edinmemize goumlk cisimler inin zaman oumllccedilei uzaklklar ve

boyut lar hakknda daha soyut duumluumlnebilmemize olanak tanr En

eski bilim dallarndan bir i olmasnn yan sra birccedilok bilim dalnn

gelimesine de oumlnemli katks olmutur Ast ronomi goumlzlem ve

aratrmalarna sadece ast ronomi i le i lgili deil f izik kimya

matemat ik bilgisayar gibi bilim dallar i le i lgili ccedilalmalar iccedilin de

bavurulmaktadr

Evren bilimsel ccedilalma yapan-yapmayan herkes iccedilin doal bir

laboratuardr Tar ih oumlncesi doumlnemlerden it ibaren ccedilevresini

et rafnda olup bitenler i incelemeye balayan insanolunun

goumlkyuumlzuumlne olan merak guumlnden guumlne artmtr Goumlkyuumlzuumlndeki

olaylar inceleyerek nedenler ini fark etmi detayl aratrmalar

ve goumlzlemler yapmtr Goumlzlem ve deneyler le duygu ve oumln yarg

barndrmayan objekt if sonuccedillara yani bilimsel dorulara

varlarak bilimsel ve teknoloj ik gelimeler salanmtr Bu

dorulara var ve yeni gelimeler le varlan sonuccedillarn tekrar

goumlzden geccedilir i lip yeni bilimsel dorularn oluturulmas suumlreci ise

bize bilimsel duumluumlnme youmlnteminin basamaklarn vermektedir

Tuumlm bu nedenler le ast ronomi i le insanlar yakn temas et t irmek

bata oumlrguumln eit im kurumlarnda olmak uumlzere ast ronomi

eit imini temele alan ccedilalmalara hz vermek gerekmektedir

Ast ronomi eit imi i le bireyin bilimsel duumluumlnce youmlntemini

kefetmesi bu youmlntemi bilimsel ccedilalma ve olaylar incelerken

kullanp bu bak accedilsn gelit irmesi salanr Bireyin bilimsel

olaylara merak duymasna evren ve doayla i lgilenmesine doru

ve mantkl duumluumlnmeyi benimseyerek bilimsel duumluumlnme becer isini

guumlnluumlk hayatnda karlat problemlerde dahi kullanmasna

olanak ver ir

Ast ronomi eit imi sadece fen bilimler i dersler inde deil okul

oumlncesi doumlnemden it ibaren tuumlm ya ve seviyelerde farkl ders ve

disiplinler le ele almak muumlmkuumlnduumlr Guumlnuumlmuumlzde okullarda ne

yazk ki ast ronomi konular fen bilimler i dersler inin kst l zaman

aralnda goumlkyuumlzuumlnuumln ve ast ronomi biliminin sihir li duumlnyasn

kefetme ve saydm onca kazanm elde etmeler ine olanak

salama yer ine ezber lenmesi gereken bir konu olarak ele

alnmaktadr Bunun yan sra aratrmalarn da goumlsterdii gibi

oumlretmenler in bu bilimle i lgili yanl eksik kavramalar olduu

kadar ast ronomiye kar mesafeli tutumda olmalar da ast ronomi

eit imine yeter ince oumlnem ver ilmesi oumlnuumlndeki balca

engellerdendir

Yeniden yaym hayatna balayan Goumlkyuumlzuuml Buumllteninde

Ast ronomi Eit imi koumlesine yer vermemiz uumlzer inde durduum

nedenler le ve bu alanda var olan deneyimler imizi paylama

isteimizle i lgilidir Bu koumlede her ay ast ronomi eit imi i le i lgili

haber ve gelimeler bu alandaki akademik ccedilalmalar her ya

seviyesinde etkinlik ve atoumllye oumlrnekler i ast ronomi i le i lgili

ccedilalmalar yuumlruumlten oumlretmenler in oumlrnek ccedilalmalar farkl bran

ve disiplinlerde ele aln ve daha birccedilok yol goumlster ici yaz ve

iccediler ii bulacaksnz

Ast ronomi eit imine gereken oumlnemi ve emei verdiimizde

inanyoruz ki ast ronomi ve i likili olan bilim alanlarndaki

gelimeler in kalitesi daha da artacak bireyler in bilimle olan

i likiler ini ar t trarak toplumsal olarak bilime ve bilimsel bilgiye

gereken deer i vermi olacaz

Kaynaklar

Tunca Z (2000) Tuumlrkiyede ilk ve orta oumlret imde ast ronomi eit imi oumlret iminin

duumlnuuml buguumlnuuml

Y uumlce K (2009) Neden Ast ronomi Bilim ve Teknik Dergisi Yldz Takm 9

(Haziran) 2-7

Alpar M A (2009) Gali leo Goumlkyuumlzuuml ve Bilim

aylan- Uumlccediler D (2013) Gali leo Oumlretmen Eit imi Program

NEDEN AST RONOM

E T M

astronomi eit imi

Selccedilin Demira

21 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Ast ronomi evrendeki yer imizi nereden geldiimizi ve iccedilinde

yaadmz uzay tanmamz salar Goumlk cisimler i hakknda bilgi

edinmemize goumlk cisimler inin zaman oumllccedilei uzaklklar ve

boyut lar hakknda daha soyut duumluumlnebilmemize olanak tanr En

eski bilim dallarndan bir i olmasnn yan sra birccedilok bilim dalnn

gelimesine de oumlnemli katks olmutur Ast ronomi goumlzlem ve

aratrmalarna sadece ast ronomi i le i lgili deil f izik kimya

matemat ik bilgisayar gibi bilim dallar i le i lgili ccedilalmalar iccedilin de

bavurulmaktadr

Evren bilimsel ccedilalma yapan-yapmayan herkes iccedilin doal bir

laboratuardr Tar ih oumlncesi doumlnemlerden it ibaren ccedilevresini

et rafnda olup bitenler i incelemeye balayan insanolunun

goumlkyuumlzuumlne olan merak guumlnden guumlne artmtr Goumlkyuumlzuumlndeki

olaylar inceleyerek nedenler ini fark etmi detayl aratrmalar

ve goumlzlemler yapmtr Goumlzlem ve deneyler le duygu ve oumln yarg

barndrmayan objekt if sonuccedillara yani bilimsel dorulara

varlarak bilimsel ve teknoloj ik gelimeler salanmtr Bu

dorulara var ve yeni gelimeler le varlan sonuccedillarn tekrar

goumlzden geccedilir i lip yeni bilimsel dorularn oluturulmas suumlreci ise

bize bilimsel duumluumlnme youmlnteminin basamaklarn vermektedir

Tuumlm bu nedenler le ast ronomi i le insanlar yakn temas et t irmek

bata oumlrguumln eit im kurumlarnda olmak uumlzere ast ronomi

eit imini temele alan ccedilalmalara hz vermek gerekmektedir

Ast ronomi eit imi i le bireyin bilimsel duumluumlnce youmlntemini

kefetmesi bu youmlntemi bilimsel ccedilalma ve olaylar incelerken

kullanp bu bak accedilsn gelit irmesi salanr Bireyin bilimsel

olaylara merak duymasna evren ve doayla i lgilenmesine doru

ve mantkl duumluumlnmeyi benimseyerek bilimsel duumluumlnme becer isini

guumlnluumlk hayatnda karlat problemlerde dahi kullanmasna

olanak ver ir

Ast ronomi eit imi sadece fen bilimler i dersler inde deil okul

oumlncesi doumlnemden it ibaren tuumlm ya ve seviyelerde farkl ders ve

disiplinler le ele almak muumlmkuumlnduumlr Guumlnuumlmuumlzde okullarda ne

yazk ki ast ronomi konular fen bilimler i dersler inin kst l zaman

aralnda goumlkyuumlzuumlnuumln ve ast ronomi biliminin sihir li duumlnyasn

kefetme ve saydm onca kazanm elde etmeler ine olanak

salama yer ine ezber lenmesi gereken bir konu olarak ele

alnmaktadr Bunun yan sra aratrmalarn da goumlsterdii gibi

oumlretmenler in bu bilimle i lgili yanl eksik kavramalar olduu

kadar ast ronomiye kar mesafeli tutumda olmalar da ast ronomi

eit imine yeter ince oumlnem ver ilmesi oumlnuumlndeki balca

engellerdendir

Yeniden yaym hayatna balayan Goumlkyuumlzuuml Buumllteninde

Ast ronomi Eit imi koumlesine yer vermemiz uumlzer inde durduum

nedenler le ve bu alanda var olan deneyimler imizi paylama

isteimizle i lgilidir Bu koumlede her ay ast ronomi eit imi i le i lgili

haber ve gelimeler bu alandaki akademik ccedilalmalar her ya

seviyesinde etkinlik ve atoumllye oumlrnekler i ast ronomi i le i lgili

ccedilalmalar yuumlruumlten oumlretmenler in oumlrnek ccedilalmalar farkl bran

ve disiplinlerde ele aln ve daha birccedilok yol goumlster ici yaz ve

iccediler ii bulacaksnz

Ast ronomi eit imine gereken oumlnemi ve emei verdiimizde

inanyoruz ki ast ronomi ve i likili olan bilim alanlarndaki

gelimeler in kalitesi daha da artacak bireyler in bilimle olan

i likiler ini ar t trarak toplumsal olarak bilime ve bilimsel bilgiye

gereken deer i vermi olacaz

Kaynaklar

Tunca Z (2000) Tuumlrkiyede ilk ve orta oumlret imde ast ronomi eit imi oumlret iminin

duumlnuuml buguumlnuuml

Y uumlce K (2009) Neden Ast ronomi Bilim ve Teknik Dergisi Yldz Takm 9

(Haziran) 2-7

Alpar M A (2009) Gali leo Goumlkyuumlzuuml ve Bilim

aylan- Uumlccediler D (2013) Gali leo Oumlretmen Eit imi Program

NEDEN AST RONOM

E T M

astronomi eit imi

Selccedilin Demira

21 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

lk basks 1895 ylnda yaplan Buumlyuumlk

Goumlkbilimciler kendisi de bir astronom ve

matematikccedili olan Robert S Ball

tarafndan yazlm K itapta sk sk adn

duyduumuz uumlnluuml astronomlarn yannda

bilim tar ihi iccedilinde onlar kadar oumlnemli yere

sahip dier astronom ve matematikccedililer in

hayat larna da ahit lik etme imkacircn

yakalyoruz Goumlkbilimin yalnzca teleskop

banda goumlzlem yaplarak deil masa

banda gerccedileklet ir ilen youn matematik

ve fizik ccedilalmalar sonucunda ayaa

kalktn goumlstermek yazarn

amaccedillarndan yalnzca bir isi T ycho Brahe

Herschel Hamilton gibi uumlnluuml ahslarn

hayat larna dair yeter li bilgi alabilmenize

ramen bir ccedilok dier bilim insan iccedilin

ayrlm sayfalar beklent inizi karlamyor

K itaba sonradan eklenmi olan

siyah-beyaz goumlrseller in oumlzensiz seccedililmi ve

sayfalara geliiguumlzel yer let ir ilmi

olmasnn okuma kalitenizi duumluumlrduumluumlnuuml

de soumlylemeliyim Yalnzca 20 yuumlzyla

kadar yaplan keifler in anlatlmas kitap

iccedilin bir eksi gibi goumlruumlnse de 20 yuumlzyl

oumlncesi doumlnemde ccedilalma yapm bir ccedilok

bilim insann daha yakndan tanmanza

imkan salamas sayesinde T uumlrkccedile

goumlkbilim kitaplarnz arasnda yer almay

hak ediyor

Sokakta parkta barda ve yldzl

goumlkyuumlzuumlnuumln altnda adn verdii doumlrt ana

mekan ccedilevresinde anlat yapan astronom

Flor ian Freistet tern yazd alt kitaptan

bir isi olan Kadehteki Goumlktanda yazar

guumlnluumlk yaant ccedilemberimiz iccedilinde

goumlrmezden geldiimiz bilimi ve duumlnyaya

uzaydan tanan yaam anlatarak

okuyucuya bilinccedilli bir bak kazandrmaya

ccedilalyor lk izleniminiz kitabn 12-16 ya

okuyucuya hitap et t ii youmlnuumlnde olsa da

sayfalar arasnda yaplan ek accedilklamalarn

basit lik ve zor luk kr iter ler i ccedilok goumlz oumlnuumlne

alnmadan yer let ir ilmesi kitap iccedilin hitap

kit lesi belir lenmesini oldukccedila zor latryor

NT V Yaynlar tarafndan yaplan baskda

kapak ve kitap iccedili goumlrseller i birebir or ijinal

tasarm goumlz oumlnuumlnde bulundurularak

duumlzenlenmi Bunlarn dnda ccedilevirmen

tercihi olarak ter imler in bazen Lat ince

bazen Almanca bazen ise ngilizce

kullanldn goumlruumlyorsunuz Allageldik

ccedilevir ilerden farkl bir noktada konumlanan

tarz ile Kadehteki Goumlktan okumak

guumlndelik okumalarnz dnda bir deneyim

yaamanz ve elenceli bir kurgu iccediler isine

kendinizi konumlandrmanz salyor

BUumlYUumlK

GOumlKBLMCLERYazar Robert Stewell Ball

Altn Bilek Yaynlar 2014 stanbul

goumlkyuumlzuuml kitaplSemih Ccedilakmak

KADEHT EK

GOumlKTAIYazar Flor ian Freistet ter

NT V Yaynlar 2013 stanbul

Daha oumlnce yazm olduu ccedilocuk kitaplar

ile tandmz yazar Alper Uygur un ei

Nuray Uygur ile ortaklaa yazd iir

estet iine sahip kitapta astronomideki en

oumlnemli ter imlerden bir isinin ele alndn

goumlruumlyoruz Doumlnuumlyor kelimesinin bir

romandaki leitmot if gibi suumlrekli karmza

ccedilkmas sayfadan sayfaya deien

analojiler ile anlatmn oldukccedila sade fakat

vurucu olmasn ve Nuray Uygur un

or igami kacirct lar ile hazr lad kolajlar

bir ccedilocuun geni bir perspekt iften

konuya yaklamasn salyor

K itap iccediler isinde kaln harfler le yazlm

bir ccedilok kelime ve kelimeler in accedilklamalar

ile oluturulmu bir kitap sonu rehberi ile

karlayoruz Accedilklama denince sakn

aklnza ansiklopedik bilgilerden oluan

bir soumlzluumlk gelmesin Sorusu olan balkl

ksmda kitabn ana goumlvdesi kadar

elenceli anlatlar la karlaacanz

soumlylenebilir

Merakl minikler iccedilin evren rehberi

adnda bir ser i olarak Krmz Kedi

Yaynevi tarafndan hazr lanan kitaba ccedilok

yakn tar ihlerde iki uumlccedil ve doumlrduumlncuuml

kitaplarn da eklenecei aldmz

duyumlar arasnda

DOumlNUumlYOR

Yazar Nuray Uygur amp Alper Uygur

Krmz Kedi Yaynevi 2015 stanbul

22

Milyonlarca dolar lk uzay teleskoplar son teknoloj iyi kullanan

profesyoneller yuumlksek ccediloumlllerde olaanuumlstuuml hava koullar

Goumlkyuumlzuumlnuumln en iyi fotorafn ccedilekmek iccedilin bir elinde ucuz

kamera dier elinde ccedilelimsiz t r ipodu ile bir amatoumlr ast ronom asla

yaramayaca onca olanak varken neden fotoraf ccedilekmeye cuumlret

eder ki

Yaptklar ne Juumlpiter in oumlnuumlnden milyonuncu kez geccedilmekte olan

bir uydu goumllgesini yakalamak veya yuumlzlerce yldr hareketsiz

oumlylece duran Andromeda Galaksisi ni sanki 5 dakika oumlnce oumlnemli

bir deiiklik goumlstermiccedilesine ccedilekmeye ccedilabalamak Hem de ne

ccedilaba Saat lerce tek bir cismi fotoraflamak uruna sabahlyor

amatoumlr ast rofotorafccedillar Amatoumlr ast ronom goumlrmek ist iyor

goumlrduumluumlnuuml yorumlamay yorumlayabildii kadarn da

paylamay Fotorafn iccedilinde pikseller le ifade edilecek detaylar

gelit irebilmek iccedilin tekrar tekrar kuruyor ekipmanlarn O kadar

sihir li bir duumlnya ki bu M ilyonlarca k yl uzaktaki galaksiden

kopup gelen fotonu kamerann sensoumlruumlyle buluturmak ziyan

olmasn engellemek ccedilok oumlnemli amatoumlr ast ronom iccedilin

Goumlz merceinden bakmak kiisel bir tatminse baklan cismi bir

JPG dosyasna kaydetmek de toplumsal bir fayda Milyar larca

insann yaad bu kaya parccedilasnn uumlzer inde kafasn kaldrp

goumlrduumlkler ini dier ler ine goumlstermeyi akl edenler in saysnn bir

elin parmaklarn geccedilmediini bilmek ne kadar uumlzuumlcuumlyse yaplan

bu paylam da bir o kadar deer li hale geliyor Ast roloj i uumlzer ine

doktora tezler i yazlan ve kabul goumlren guumlzel uumllkemizde ise bilim

bayran tayan profesyonellere bir i ler inin omuz vermesi

gerekiyor amatoumlr ler bu anlamda bilime dorudan olmasa da

dolayl katklar sunabiliyor lar

Peki amme hizmet i mi tanmlyor sadece amatoumlr

ast rofotorafccedily Amatoumlr ast ronomlar en temelde yazlmlardan

ccedilkan ham sonuccedillar en yaknndaki insan ccedilararak goumlster ir ve

bununla mut lu olur lar doru fakat sadece estet ik zevklere hitap

etmezler Ccedilekilen bir goumll manzarasn daha iyiye get irmek daha

estet ik goumlruumlnmesi anlamna gelir belki konuya bir hikaye de

eklenebilir Fotorafccedil ne kadar iyiyse o manzaray o kadar iyi

satar Ast rofotorafccedillkta ise estet ik kadar detaya ulamak da

amatoumlruuml kamccedillar Hayal meyal goumlruumlnen bir nebulann karanlkta

kalan boumlluumlmler ini or taya ccedilkararak kuumlresel yldz kuumlmesinin

merkezini daha iyi ccediloumlzerek Satuumlrnuumln halkalarn birbir inden

ayrarak bir amatoumlr kendini gerccedileklet ir ir Koskoca insanlk

tar ihi bile birkaccedil bin yllk oumlmruumlyle evrenin hamet i karsnda

cuumlceleirken ve uzun vadede hepimiz oumlluumlyken ksack hayat larmz

biraz olsun buumlyuumlk eyler le i lgilenerek deer lenmez mi sizce de

Fotorafn Telif Hakk L uis Arger ich (Creat ive Commons)

Onur Atlgan

amatoumlr astronomiGOumlKYUumlZUumlNUuml

FOT O RAFLAMAK

23 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Milyonlarca dolar lk uzay teleskoplar son teknoloj iyi kullanan

profesyoneller yuumlksek ccediloumlllerde olaanuumlstuuml hava koullar

Goumlkyuumlzuumlnuumln en iyi fotorafn ccedilekmek iccedilin bir elinde ucuz

kamera dier elinde ccedilelimsiz t r ipodu ile bir amatoumlr ast ronom asla

yaramayaca onca olanak varken neden fotoraf ccedilekmeye cuumlret

eder ki

Yaptklar ne Juumlpiter in oumlnuumlnden milyonuncu kez geccedilmekte olan

bir uydu goumllgesini yakalamak veya yuumlzlerce yldr hareketsiz

oumlylece duran Andromeda Galaksisi ni sanki 5 dakika oumlnce oumlnemli

bir deiiklik goumlstermiccedilesine ccedilekmeye ccedilabalamak Hem de ne

ccedilaba Saat lerce tek bir cismi fotoraflamak uruna sabahlyor

amatoumlr ast rofotorafccedillar Amatoumlr ast ronom goumlrmek ist iyor

goumlrduumluumlnuuml yorumlamay yorumlayabildii kadarn da

paylamay Fotorafn iccedilinde pikseller le ifade edilecek detaylar

gelit irebilmek iccedilin tekrar tekrar kuruyor ekipmanlarn O kadar

sihir li bir duumlnya ki bu M ilyonlarca k yl uzaktaki galaksiden

kopup gelen fotonu kamerann sensoumlruumlyle buluturmak ziyan

olmasn engellemek ccedilok oumlnemli amatoumlr ast ronom iccedilin

Goumlz merceinden bakmak kiisel bir tatminse baklan cismi bir

JPG dosyasna kaydetmek de toplumsal bir fayda Milyar larca

insann yaad bu kaya parccedilasnn uumlzer inde kafasn kaldrp

goumlrduumlkler ini dier ler ine goumlstermeyi akl edenler in saysnn bir

elin parmaklarn geccedilmediini bilmek ne kadar uumlzuumlcuumlyse yaplan

bu paylam da bir o kadar deer li hale geliyor Ast roloj i uumlzer ine

doktora tezler i yazlan ve kabul goumlren guumlzel uumllkemizde ise bilim

bayran tayan profesyonellere bir i ler inin omuz vermesi

gerekiyor amatoumlr ler bu anlamda bilime dorudan olmasa da

dolayl katklar sunabiliyor lar

Peki amme hizmet i mi tanmlyor sadece amatoumlr

ast rofotorafccedily Amatoumlr ast ronomlar en temelde yazlmlardan

ccedilkan ham sonuccedillar en yaknndaki insan ccedilararak goumlster ir ve

bununla mut lu olur lar doru fakat sadece estet ik zevklere hitap

etmezler Ccedilekilen bir goumll manzarasn daha iyiye get irmek daha

estet ik goumlruumlnmesi anlamna gelir belki konuya bir hikaye de

eklenebilir Fotorafccedil ne kadar iyiyse o manzaray o kadar iyi

satar Ast rofotorafccedillkta ise estet ik kadar detaya ulamak da

amatoumlruuml kamccedillar Hayal meyal goumlruumlnen bir nebulann karanlkta

kalan boumlluumlmler ini or taya ccedilkararak kuumlresel yldz kuumlmesinin

merkezini daha iyi ccediloumlzerek Satuumlrnuumln halkalarn birbir inden

ayrarak bir amatoumlr kendini gerccedileklet ir ir Koskoca insanlk

tar ihi bile birkaccedil bin yllk oumlmruumlyle evrenin hamet i karsnda

cuumlceleirken ve uzun vadede hepimiz oumlluumlyken ksack hayat larmz

biraz olsun buumlyuumlk eyler le i lgilenerek deer lenmez mi sizce de

Fotorafn Telif Hakk L uis Arger ich (Creat ive Commons)

Onur Atlgan

amatoumlr astronomiGOumlKYUumlZUumlNUuml

FOT O RAFLAMAK

23 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

1920li yllarn balarna kadar evrende sadece kysnda yaadmz Samanyolu

Gokadasnn var olduu duumluumlnuumlluumlyordu Amerikal goumlkbilimci Edwin Hubble

yapt ccedilalmalar sonucunda bunun boumlyle olmadn Samanyolu dnda pek ccedilok

baka goumlkadann da var olduunu ortaya koydu Daha sonra yaplan ccedilalmalar

sonucunda evrende milyar larca goumlkada olduu anlald

Bu fotorafta bu goumlkadalardan bazlarn goumlrebilirsiniz Ortada goumlruumlnen M51

katalog numaral Girdap Goumlkadas yaknndan geccedilmekte olan ve kendisinden

muhtemelen daha kuumlccediluumlk olan bir baka goumlkaday yutmak uumlzere Bu bir leme

yuumlzlerce milyar yl suumlrecek ve tamamlandnda ortaya eskisinden ccedilok daha

goumlrkemli bir goumlkada ccedilkacak Girdap Goumlkadasnn etrafinda goumlrece daha uzakta

olan ir ili ufakl pek ccedilok baka goumlkaday da yine bu fotorafta goumlrebilirsiniz Her

bir i 200 400 milyar arasnda yldz barndryor Girdap Goumlkadasnn bize

uzakl 27 milyon k yl dier ler i ise 60 150 milyon k yl mesafede yer

alyor lar

goumlkyuumlzuuml fotoraflar

Ccedilek im detaylar

Teleskop Takahashi FSQ106EDXII I

Kamera Canon EOS 550D

Kundak Vixen New At lux

Yazlm Pixinsight ve Adobe CS6

Yer Goumlkbel Marmaris

Ccedilekim tar ihi 26 ubat 2012

Sedat Bilgebay

24

Oumlzguumlr Can Oumlzuumldoru

bu ay goumlkyuumlzuuml

14 AKAM Venuumls Regulus ile 2 ye kadar yaknlama

goumlsterecek

(KUumlCcedilUumlK EHRLERDE GOumlRUumlLEBLR)

9 AKAM Venuumls -47 kadir ile bat

goumlkyuumlzuumlnde ay iccediler isindeki en par lak

durumuna ulaacak

(BUumlYUumlK EHRLERDE DE GOumlRUumlLEBLR)

12 SABAHA KARI Hilalin ince kenar

Aldebaran ile 5 accedil yapacak sonrasnda ise

Aldebaran Ay tarafndan oumlrtuumllecek

(KUumlCcedilUumlK EHRLERDE GOumlRUumlLEBLR)

1 AKAM Venuumls ve Juumlpiter bat goumlkyuumlzuumlnde belirgin bir ekilde

yaknlamaya balayacak

(BUumlYUumlK EHRLERDE DE GOumlRUumlLEBLR)

Gezegen Merkuumlr Venuumls Mars

Parlaklk

(Kadir)

-02 -47 16

Duumlnyadan

Uzaklk(AB)

0963 0415 2587

Duumlnyaya

goumlre Oumlzel

Konum

En Yakn

(12 Tem)

En Uzak

(6 Tem)

-

Juumlpiter Satuumlrn Uranuumls Neptuumln

-18 03 58 78

6212 9351 19993 29265

- - - -

Not Yldzlar her gece yaklak 4 dakika daha erken doarlar Her bir 15 guumlnluumlk

per iyotta (15x4=60) 1 saat lik deiimle (gecikmeyle) ayn goumlkyuumlzuumlnuuml goumlruumlruumlz

25 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Gezegen Akam Konum Oumllen Konum Sabaha Kar

Konum

Merkuumlr - - Kuzeydou

Venuumls - - -

Juumlpiter - - -

Satuumlrn Guumlney Guumlneydou -

Uranuumls - Guumlneydou Guumlneydou

22-23 AKAM Venuumls Regulus ile bat goumlkyuumlzuumlnde 2 ye kadar yaknlama

goumlsterecek

(KUumlCcedilUumlK EHRLERDE GOumlRUumlLEBLR)

30 AKAM Delta Aquarid Meteor Yamurunun zirve

yapt guumln olacak Guumlney youmlnuumlnde goumlkta goumlrme

olasl artmasna ramen Ay goumlruumluuml olumsuz youmlnde

etkileyecek

(ANCAK EHR DIINDA GOumlRUumlLEBLR)

BU HARTA NASIL KULLANILIR

Bu Harita 39 Kuzey Enlemi (Ankara Hizas)

civarnda 15 Temmuz 0001de goumlkyuumlzuumlnde

goumlrebileceiniz cisimler i goumlstermektedir

1 Temmuz iccedilin saat 0100

31 Temmuz iccedilin saat 2300

26

goumlkyuumlzuumlAustosda

Astrobiyoloji

Duumlnya D Yaam Olasl

Pluumltondan i lk goumlruumlntuumller

Oumlzguumlr Can Oumlzuumldoru

bu ay goumlkyuumlzuuml

14 AKAM Venuumls Regulus ile 2 ye kadar yaknlama

goumlsterecek

(KUumlCcedilUumlK EHRLERDE GOumlRUumlLEBLR)

9 AKAM Venuumls -47 kadir ile bat

goumlkyuumlzuumlnde ay iccediler isindeki en par lak

durumuna ulaacak

(BUumlYUumlK EHRLERDE DE GOumlRUumlLEBLR)

12 SABAHA KARI Hilalin ince kenar

Aldebaran ile 5 accedil yapacak sonrasnda ise

Aldebaran Ay tarafndan oumlrtuumllecek

(KUumlCcedilUumlK EHRLERDE GOumlRUumlLEBLR)

1 AKAM Venuumls ve Juumlpiter bat goumlkyuumlzuumlnde belirgin bir ekilde

yaknlamaya balayacak

(BUumlYUumlK EHRLERDE DE GOumlRUumlLEBLR)

Gezegen Merkuumlr Venuumls Mars

Parlaklk

(Kadir)

-02 -47 16

Duumlnyadan

Uzaklk(AB)

0963 0415 2587

Duumlnyaya

goumlre Oumlzel

Konum

En Yakn

(12 Tem)

En Uzak

(6 Tem)

-

Juumlpiter Satuumlrn Uranuumls Neptuumln

-18 03 58 78

6212 9351 19993 29265

- - - -

Not Yldzlar her gece yaklak 4 dakika daha erken doarlar Her bir 15 guumlnluumlk

per iyotta (15x4=60) 1 saat lik deiimle (gecikmeyle) ayn goumlkyuumlzuumlnuuml goumlruumlruumlz

25 goumlkyuumlzuuml temmuz 2015

Gezegen Akam Konum Oumllen Konum Sabaha Kar

Konum

Merkuumlr - - Kuzeydou

Venuumls - - -

Juumlpiter - - -

Satuumlrn Guumlney Guumlneydou -

Uranuumls - Guumlneydou Guumlneydou

22-23 AKAM Venuumls Regulus ile bat goumlkyuumlzuumlnde 2 ye kadar yaknlama

goumlsterecek

(KUumlCcedilUumlK EHRLERDE GOumlRUumlLEBLR)

30 AKAM Delta Aquarid Meteor Yamurunun zirve

yapt guumln olacak Guumlney youmlnuumlnde goumlkta goumlrme

olasl artmasna ramen Ay goumlruumluuml olumsuz youmlnde

etkileyecek

(ANCAK EHR DIINDA GOumlRUumlLEBLR)

BU HARTA NASIL KULLANILIR

Bu Harita 39 Kuzey Enlemi (Ankara Hizas)

civarnda 15 Temmuz 0001de goumlkyuumlzuumlnde

goumlrebileceiniz cisimler i goumlstermektedir

1 Temmuz iccedilin saat 0100

31 Temmuz iccedilin saat 2300

26

goumlkyuumlzuumlAustosda

Astrobiyoloji

Duumlnya D Yaam Olasl

Pluumltondan i lk goumlruumlntuumller

Gezegen Akam Konum Oumllen Konum Sabaha Kar

Konum

Merkuumlr - - Kuzeydou

Venuumls - - -

Juumlpiter - - -

Satuumlrn Guumlney Guumlneydou -

Uranuumls - Guumlneydou Guumlneydou

22-23 AKAM Venuumls Regulus ile bat goumlkyuumlzuumlnde 2 ye kadar yaknlama

goumlsterecek

(KUumlCcedilUumlK EHRLERDE GOumlRUumlLEBLR)

30 AKAM Delta Aquarid Meteor Yamurunun zirve

yapt guumln olacak Guumlney youmlnuumlnde goumlkta goumlrme

olasl artmasna ramen Ay goumlruumluuml olumsuz youmlnde

etkileyecek

(ANCAK EHR DIINDA GOumlRUumlLEBLR)

BU HARTA NASIL KULLANILIR

Bu Harita 39 Kuzey Enlemi (Ankara Hizas)

civarnda 15 Temmuz 0001de goumlkyuumlzuumlnde

goumlrebileceiniz cisimler i goumlstermektedir

1 Temmuz iccedilin saat 0100

31 Temmuz iccedilin saat 2300

26

goumlkyuumlzuumlAustosda

Astrobiyoloji

Duumlnya D Yaam Olasl

Pluumltondan i lk goumlruumlntuumller

goumlkyuumlzuumlAustosda

Astrobiyoloji

Duumlnya D Yaam Olasl

Pluumltondan i lk goumlruumlntuumller