Gonca ÇİFFİLİZ Alp Giray KAYA Hayal YAVUZ Yasemin ABAYHAN Savaş CEYLAN Orhan AYDIN Deniz ŞAHİN

PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE PSİKOLOJİK PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE PSİKOLOJİK AŞIRI KABULÜN DUYGUDURUM VE AŞIRI KABULÜN DUYGUDURUM VE TEHDİT EDİLEN GEREKSİNİMLER TEHDİT EDİLEN GEREKSİNİMLER

ÜZERİNDEKİ ETKİLERİÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE PSİKOLOJİK PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE PSİKOLOJİK AŞIRI KABULÜN DUYGUDURUM VE AŞIRI KABULÜN DUYGUDURUM VE TEHDİT EDİLEN GEREKSİNİMLER TEHDİT EDİLEN GEREKSİNİMLER

ÜZERİNDEKİ ETKİLERİÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Gonca ÇİFFİLİZ

Alp Giray KAYA

Hayal YAVUZ

Yasemin ABAYHAN

Savaş CEYLAN

Orhan AYDIN

Deniz ŞAHİN

TÜBİTAK DESTEKLİ PROJE109K094

GİRİŞGİRİŞ

Psikolojik dışlanma (ostracism) bireyin, çoğu kez herhangi bir açıklama yapılmaksızın, başkaları tarafından yok sayılması ve grup dışında tutulması olarak tanımlanmaktadır.

(Williams, 2007)

GİRİŞGİRİŞ

Psikolojik dışlanmaya maruz kalmak; Bu davranışların hedefi olan kişinin kişisel

özelliklerine, Olayın gerçekleştiği sosyal ortamın özelliklerine, Kaynağın kim olduğuna

bağlı olmaksızın acı ve olumsuz duygudurum acı ve olumsuz duygudurum yaşanmasına neden olmaktadır.

(Spoor & Williams, 2006; Boyes, French, 2009; Williams, Shore & Grahe, 1998; Williams, Cheung & Choi, 2000; Zadro, Williams & Richardson, 2004)

GİRİŞGİRİŞ

Psikolojik dışlanma insanoğlunun sahip olduğu ait olma, benlik değeri, kontrol, anlamlı varoluş gibi temel güdüler için bir tehdit oluşturmaktadır;

҉� Ait olma güdüsü҉�Olumlu bir benlik değerine sahip olma güdüsü ҉� Kontrol güdüsü҉� Anlamlı varoluş güdüsü

(Williams, Forgas, & von Hippel, 2005; Williams, 1997; 2007)

GİRİŞGİRİŞ

PSİKOLOJİK DIŞLANMA KARŞISINDA GÖSTERİLEN TEPKİLER:

1- Otomatik Tepkiler

Fizyolojik uyarılmışlık durumu, olumsuz duygudurum,

stres, üzüntü, ve öfke

(Lieberman, 2007; Stroud, Tanofsky-Kraff, Wifley, & Salovey, 2000; Zadro, Williams, &

Richardson, 2004).

GİRİŞGİRİŞ

PSİKOLOJİK DIŞLANMA KARŞISINDA GÖSTERİLEN

TEPKİLER:

2- Kısa Vadede Gösterilen Tepkiler

Saldırganlık gibi olumsuz, işbirliği gibi olumlu sosyal davranışlar

ya da bilişsel ve duygusal algılarını kapatmak gibi nötr tepkiler

(Catanese & Tice, 2005; DeWall, Twenge, Gitter, & Baumeister, 2009; Twenge, 2005; Twenge ve ark., 2001;

Williams, 2007; Williams & Sommer, 1997)

(Ouwerkerk, Kerr, Galucci & van Lange, 2005)

(Twenge, Baumeister, DeWall, Ciarocco, & Bartles, 2007; Twenge, Catanese, & Baumeister, 2003)

GİRİŞGİRİŞPSİKOLOJİK DIŞLANMA KARŞISINDA GÖSTERİLEN TEPKİLER:

3- Uzun Vadede Gösterilen Tepkiler

Dışlanmayla başa çıkabilecek bilişsel ve duygusal

kaynakların tüketilmesi dolayısıyla, kendi içine çekilme ve

dışlanma sürecini kabullenme ile birlikte, çaresiz ve

depresif hissetme, değersizlik algısı

YÖNTEMYÖNTEM

KATILIMCILAR:

҉� Hacettepe Üniversitesi ve İzmir Ekonomi Üniversitesi’nde

çeşitli bölümlerde okumakta olan 62 öğrenci (%36 erkek, %64

kadın)

҉� Katılımcılar, deney prosedürüne ilişkin eğitimden geçmiş

olan anlaşmalı katılımcılarla birlikte deneye alınmış ve

seçkisiz olarak deneysel koşullardan birisine atanmışlardır.

YÖNTEMYÖNTEM

SANAL TOP ÖLÇEĞİ:

Hacettepe Üniversitesi Sosyal Psikoloji Laboratuvarı Araştırma Grubu tarafından geliştirilmiştir.

İç tutarlık katsayıları;

2 maddeden oluşan Olumlu Duygu boyutu (“mutlu” ve “keyifli”); .902 maddeden oluşan Olumsuz Duygu boyutu(“üzüntülü” ve “öfkeli”); .79

POZİTİF VE NEGATİF DUYGU ÖLÇEĞİ (POSITIVE AND

NEGATIVE AFFECT SCHEDULE - PANAS):

Watson, Clark ve Tellegen (1988) tarafından geliştirilmiştir

ve Türk kültürüne uyarlama çalışması Gençöz (2000)

tarafından gerçekleştirilmiştir.

Pozitif Duygu ve Negatif Duygu alt boyutları için

hesaplanan iç tutarlık katsayıları orijinal ölçek için sırasıyla

.88 ve .87; Türkçe uyarlaması için sırasıyla .83 ve .86’dır.

YÖNTEMYÖNTEM

YÖNTEMYÖNTEM

İHTİYAÇ TEHDİDİ ÖLÇEĞİ (NEED THREAT SCALE):

Van Beest ve Williams (2006) tarafından geliştirilmiştir. Orijinal ölçeğin toplam iç tutarlık katsayısı .92’dir.

Ait Olma İhtiyacı Benlik Değeri İhtiyacı Kontrol İhtiyacı Anlamlı Varoluş İhtiyacı

Ölçeğin uyarlama çalışması, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Psikoloji Laboratuvarı Araştırma Grubu tarafından gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin iç tutarlık katsayıları ait olma, benlik değeri, kontrol ve anlamlı varoluş güdüleri alt boyutları için sırasıyla .91, .86, .84 ve .88’dir.

YÖNTEMYÖNTEMSANAL TOP (CYBERBALL) OYUNU:

Williams, Cheung ve Choi (2000) tarafından geliştirilmiştir.

Oyun boyunca toplam 50 kez top atılmaktadır;

҉� Psikolojik dışlanmanın olduğu koşulda, katılımcılar oyunun başında iki ya da üç kez (%5-7) top atabilir, ancak oyunun sonuna kadar top bir daha kendilerine gelmediği için atamazlar

҉� Psikolojik aşırı kabul koşulunda katılımcılara diğer oyunculardan daha fazla (%35-37) top gelmektedir;

҉� Kontrol koşulunda ise tüm oyunculara eşit oranda top gelmektedir.

YÖNTEMYÖNTEM

İŞLEM:

҉� Anlaşmalı katılımcılar deney manipülasyonuna doğrudan dâhil olmamaktadırlar, yalnızca oyunun

inandırıcılığını arttırmak amacıyla her biri farklı bölümlerde okuduklarını söyleyen ve birbirlerini tanımıyormuş

gibi davranan anlaşmalı katılımcılar, gerçek katılımcıyla birlikte tüm deney prosedürlerinden geçirilmektedirler.

҉� İlk olarak, deneyin amacına ilişkin, ancak yalnızca paravan öyküyü içeren ilk onam formu tüm katılımcılara

verilmiş ve katılımcılardan formu dikkatle okumaları ve deneye katılmayı kabul ediyorlarsa imzalamaları

istenmiştir. Katılımcılara zihinde görselleştirme becerilerini incelemeye yönelik bir çalışma yapıldığı ve

kablosuz ağ ile bağlı bilgisayarlar aracılığıyla, birbirleriyle “sanal top” adlı bir oyun oynayacakları belirtilmiştir.

҉� Sanal top oyunu aracılığıyla, psikolojik dışlanma, psikolojik aşırı kabul veya kontrol koşullarından herhangi biri

seçkisiz olarak katılımcıya uygulandıktan araştırmacı odalara girerek katılımcılara ölçekleri dağıtmıştır.

҉� Daha sonra katılımcıya deneyin gerçek amacı ile ilgili bir açıklama yapılmış, eğer katılımcı herhangi bir

rahatsızlığı olmadığını ve araştırmaya katılımına onay verdiğini ifade ederse kendisine yeniden bir onam formu

verilerek imzalaması istenmiştir.

BULGULARBULGULAR

MANİPÜLASYONUN KONTROLÜ:

Psikolojik dışlanma değişkeninin başarılı bir biçimde manipüle edilip

edilemediğini belirleyebilmek amacı ile katılımcıların oyun sırasında kendilerine atılan

top oranı ile ilgili tahminleri karşılaştırılmıştır.

Elde edilen bulgular, psikolojik dışlanma değişkenin temel etkisinin anlamlı

olduğunu göstermiştir (F(2, 51) = 33.26, p < .001, ² = .57).

Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar (%8.39), hem

psikolojik aşırı kabul koşulunda (%49.53) hem de normal etkileşim koşulunda

(%32.82) yer alanlara göre kendilerine daha az oranda top atıldığını bildirmişlerdir.

Bunun yanında, psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alan katılımcılar normal etkileşim

koşulunda yer alanlara göre kendilerine anlamlı olarak daha fazla top geldiğini

bildirmişlerdir.

Psikolojik Dışlanma Koşulları

Bağımlı Değişken Psikolojik Dışlanma Psikolojik Aşırı Kabul Normal Etkileşim

Manipülasyonun Kontrolü

Atılan top yüzdesi 8.39 (5.27)a 49.53 (21.39)b 32.82 (14.41)c

BULGULARBULGULAR

PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DUYGU DURUMU:

Bu araştırmada incelenen hipotezlerden ilki, psikolojik dışlanmaya maruz kalmanın kısa

vadede olumsuz duygu durumda artışa yol açarken, olumlu duygu durumda azalmaya yol

açacağıdır.

Katılımcıların duygu durumları, hem PANAS kullanılarak hem de Sanal Top Ölçeği’nin

katılımcıların oyun sırasında yaşadıkları duyguları ölçen 4 maddeli (mutlu, öfkeli, üzüntülü,

keyifli) alt ölçeği kullanılarak belirlenmiştir.

Elde edilen bulgular, psikolojik dışlanma değişkeninin duygudurum puanları üzerindeki

temel etkisinin anlamlı olduğunu göstermiştir (Wilks’ = .19, F(8, 112) = 3.72, p < .001, ²

= .21).

BULGULARBULGULARPSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DUYGU DURUMU:

Pozitif Duygu (PANAS);

Psikolojik dışlanma değişkeninin Pozitif Duygu ortalamaları

üzerindeki temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59) = 4.85, p < .01, ² = .14).

Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar (X= 2.62,

SS=1.96), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=4.37, SS=1.38) ve

normal etkileşim grubunda yer alanlara (X=4.15, SS=1.05) göre daha az pozitif

duygu durumu bildirmişlerdir. Ancak psikolojik aşırı kabul koşulunda yer

alan katılımcıların bildirdikleri pozitif duygu ortalamaları ile normal etkileşim

koşulunda yer alan katılımcıların ortalamaları arasında anlamlı bir fark

bulunamamıştır.


Olumlu Duygu (Sanal Top Ölçeği);

Psikolojik dışlanma değişkeninin Olumlu Duygu maddelerinin ortalamaları

üzerindeki temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59)=12.66, p< .001, ² = .30).

Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar (X=2.62, SS=1.96), psikolojik

aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=5.15, SS=1.37) ve normal etkileşim grubunda yer

alanlara (X=4.57, SS=1.68) göre daha az olumlu duygudurum bildirmişlerdir. Ancak psikolojik

aşırı kabul koşulunda yer alan katılımcıların bildirdikleri olumlu duygu ortalamaları ile normal

etkileşim koşulunda yer alan kayılımcıların ortalamaları arasında anlamlı fark bulunamamıştır.

BULGULARBULGULAR

PSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DUYGU DURUMU: Negatif Duygu (PANAS);

Psikolojik dışlanma değişkeninin Negatif Duygu ortalamaları üzerindeki

temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59) = 8.52, p < .001, ² = .22).

Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılarkatılımcılar (X=2.60,

SS=1.10), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=1.56, SS=0.49) ve normal

etkileşim grubunda yer alanlara (X=1.76, SS=0.86) göre daha fazla negatif duygu

durumu bildirmişlerdir. Ancak psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alan

katılımcıların bildirdikleri negatif duygu ortalamaları ile normal etkileşim koşulunda

yer alan katılımcıların ortalamaları arasında anlamlı fark bulunamamıştır.


Olumsuz Duygu (Sanal Top Ölçeği);

Psikolojik dışlanma değişkeninin Olumsuz Duygu maddelerinin

ortalamaları üzerindeki temel etkisi anlamlıdır (F(2, 59) = 11.16, p < .001, ²

= .27).

Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar (X=3.40, SS=2.14),

psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=1.42, SS =0.86) ve normal

etkileşim koşulunda yer alanlara (X=1.42, SS=0.86) göre daha fazla olumsuz

duygudurum bildirmişlerdir. Psikolojik aşırı kabul ile normal etkileşim

koşullarında yer alan katılımcıların bildirdikleri olumsuz duygu ortalamaları

arasında ise anlamlı fark yoktur.



Duygu Durumu

Pozitif Duygu (PD) 3.29 (1.10)a 4.37 (1.38)b 4.15 (1.05)b

Olumlu Duygu 2.62 (1.96)a 5.15 (1.37)b 4.57 (1.68)b

Negatif Duygu (ND) 2.60 (1.10)a 1.56 (0.49)b 1.76 (0.86)b

Olumsuz Duygu 3.40 (2.14)a 1.42 (0.86)b 1.69 (1.02)b

BULGULARBULGULARPSİKOLOJİK DIŞLANMA VE DÖRT TEMEL İHTİYAÇ:

Bu araştırmanın ikinci hipotezi, psikolojik dışlanmaya maruz kalmanın dört temel ihtiyacı tehdit edeceği

dolayısı ile katılımcıların dört temel ihtiyacının karşılanma düzeylerinin düşmesine yol açacağıdır.

Dört temel ihtiyaç (Ait Olma, Benlik Değeri, Kontol ve Anlamlı Varoluş) İhtiyaç Tehdidi Ölçeği ile

ölçülmüştür.

Elde edilen bulgular, psikolojik dışlanma değişkeninin katılımcıların temel ihtiyaçlarının tehdit

edilmesi üzerindeki temel etkisinin anlamlı olduğunu göstermiştir (Wilks’ = .25, F(8, 112) = 14.08, p <

.001, ² = .50).


Ait Olma İhtiyacı;

Psikolojik dışlanma değişkeninin Ait Olma İhtiyacının tehdit edilmesi üzerindeki temel

etkisi anlamlıdır (F(2, 59) = 71.93, p < .001, ² = .70).

Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar (X=2.18,

SS=1.14), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=5.98, SS=0.85) ve

normal etkileşim grubunda yer alanlara (X=5.15, SS=1.18) göre ait olma

ihtiyaçlarının daha düşük düzeyde karşılandığını bildirmişlerdir. Ayrıca

psikolojik aşırı kabul koşulundaki katılımcılar, normal etkileşim

koşulundakilere göre ait olma ihtiyaçlarının daha yüksek düzeyde

karşılandığını bildirmişlerdir.


Benlik Değeri İhtiyacı;

Psikolojik dışlanma değişkeninin Benlik Değeri İhtiyacının tehdit edilmesi



psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=6.70, SS=0.42) ve normal etkileşim

grubunda yer alanlara (X=5.74, SS=1.42) göre benlik değeri ihtiyaçlarının daha düşük

düzeyde karşılandığını bildirmişlerdir. Ayrıca psikolojik aşırı kabul koşulundaki

katılımcılar, normal etkileşim koşulundakilere göre benlik değeri ihtiyaçlarının daha

yüksek düzeyde karşılandığını bildirmişlerdir.


Kontrol İhtiyacı;

Psikolojik dışlanma değişkeninin Kontrol İhtiyacının tehdit edilmesi



psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=5.60, SS=1.12) ve normal etkileşim grubunda

yer alanlara (X=5.00, SS=1.20) psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara ve normal

etkileşim grubunda yer alanlara göre kontrol ihtiyaçlarının daha düşük düzeyde

karşılandığını bildirmişlerdir. Ancak, psikolojik aşırı kabul koşulundaki katılımcılar ile

normal etkileşim koşulundakiler arasında kontrol ihtiyaçlarının karşılanması

bakımından anlamlı bir fark tespit edilememiştir.


Anlamlı Varoluş İhtiyacı;

Psikolojik dışlanma değişkeninin Kontrol İhtiyacının tehdit edilmesi


Psikolojik dışlanma koşulunda yer alan katılımcılar katılımcılar (X=2.56,

SS=1.26), psikolojik aşırı kabul koşulunda yer alanlara (X=5.85, SS=0.86) ve normal

etkileşim grubunda yer alanlara (X=5.01, SS=1.47) psikolojik aşırı kabul koşulunda

yer alanlara ve normal etkileşim grubunda yer alanlara göre anlamlı varoluş

ihtiyaçlarının daha düşük düzeyde karşılandığını bildirmişlerdir. Ancak, psikolojik aşırı

kabul koşulundaki katılımcılar ile normal etkileşim koşulundakiler arasında anlamlı

varoluş ihtiyaçlarının karşılanması bakımından anlamlı bir fark tespit edilememiştir.



Dört Temel İhtiyaç

Ait olma 2.18 (1.14)a 5.98 (0.85)b 5.15 (1.18)c

Benlik değeri 3.91 (1.50)a 6.70 (0.42)b 5.74 (1.42)c

Kontrol 2.39 (0.70)a 5.60 (1.12)b 5.00 (1.20)b

Anlamlı varoluş 2.45 (1.11)a 5.85 (0.86)b 5.01 (1.47)b

TARTIŞMATARTIŞMA

҉�Psikolojik dışlanmaya maruz kalmak, beklendiği üzere duygudurum ve

dört temel ihtiyaç üzerinde anlamlı etkilere sahiptir.

Olumsuz duygudurumda artış

Olumlu duygudurumda düşüş

Ait olma, benlik değeri, kontrol ve anlamlı varoluş

ihtiyaçlarının tehdit edilmesi

҉�Ancak, beklenenden farklı olarak, psikolojik aşırı kabulün normal

etkileşim koşulu ile karşılaştırıldığında, duygudurum puanları ile kontrol

ve anlamlı varoluş ihtiyaçlarının karşılanması üzerinde olumlu yönde bir

etkisinin bulunduğu tespit edilememiştir.

TARTIŞMATARTIŞMA

҉� Olumsuz bilgilerin, olumlu bilgilere göre daha dikkat dikkat çekici ve belirgin (salient) olduğuna yönelik bulgular düşünüldüğünde, katılımcıya neredeyse hiç top gelmeyen dışlanma koşulunun beklenen olumsuz etikleri ortaya çıkarması, ancak katılımcıya en az diğerleri kadar top gelen kontrol ve aşırı kabul koşullarının birbirine benzer duygudurum ile kontrol anlamlı varoluş algısı ortaya çıkarması kabul edilebilir bir sonuçtur.

(Baumeister ve ark., 2001)

TARTIŞMATARTIŞMA

҉� Ayrıca, dışlanma literatüründe, bu araştırmada

aşırı kabul olarak nitelenen koşulun kontrol

koşulu yerine kullanıldığı çalışmalar da

mevcuttur. Bu açıdan bakıldığında bu iki koşul

arasında fark görülmemesi beklenmedik bir

sonuç olarak görülmeyebilir.

Teşekkürler...

Documents

Gonca ÇİFFİLİZ Alp Giray KAYA Hayal YAVUZ Yasemin ABAYHAN Savaş CEYLAN Orhan AYDIN Deniz ŞAHİN