ژماره 230 2014/5/10 1

ساڵی پێنجه م ژماره 230 شەممە 2014/5/10 نرخ )1500( دینار

سەرنووسەر: مەریوان عومەر Email: mariwan_2014@yahoo.com Tel: 0750 460 7290 خاوەن ئیمتیاز: ژیروان نوری

دەستەی نووسەران: پێشەوا محەمەد رزگار رەزا چوچانی سەروەر ساڵەیی

چاپ: چاپخانەی رۆكسانا 07504675264

هەولێر ــ سەیداوە ــ جووت سایدی بەرامبەر نیوستی

www.civilnews.org civilmagzaine

ژمارەی ریكالم: 07506515797

بەڕێوەبەری كارگێڕی: بەهرە حەمەڕەش بەڕێوەبەری هونەری: لوقمان رەشیدی

روماڵكردنێكی بێالیەنانە

2 ژماره 230 2014/5/10

سياسەت

دانانی پارێزگاری سلێمانی ئاسان نییە

رێككەوتنمان لەگەڵ پارتی و بوونی هەڤاڵ ئەبوبەكر دوو هۆكاری

تری كەمبوونی دەنگەكانمان بوون

كەسانێك كە ریزەكانی یەكگرتوو جێدێڵن

دەبێت هۆكارێكیان پێبێت بۆ قیامەتی خۆیان

نەبوونی مامۆستا سەاڵحەدین وەك

ئەمیندار كاریگەری لەسەر كەمبوونی

دەنگەكانمان نەبووە

هۆكارێكی كەمبوونی دەنگەكانمان جەماوەریینەبوونی كاندیدەكانمان بوون

د.محەمەد ئەحمەدئەندامی مەكتەبی سیاسیی یەكگرتووی ئیسالمی بۆ سڤیل:

ژماره 230 2014/5/10 3

سياسەت

الیەنەكانی تر لەسەر كاندیدكردنی كەسە

ئیسالمییەكان كێبڕكێیانە

یەكێـــك هەڵەدنـــی، ئەبوبەكـــر لەكادرەكانـــی یەكگرتـــوو، بـــاس لـــەوەدەكات یەكگرتـــوو كاندیدی جەماوەریـــی نەبوو بۆیە

دەنگەكانی كەمی كرد؟د. محەمـــەد ئەحمـــەد: جەماوەریینەبوونـــی كاندیدەكانمان یەكێكە لەهۆكارەكانی كەمبوونی دەنگەكانمـــان، بـــەاڵم هەمووی نییـــە، كێبڕكێ و جـــۆری كاندیدەكان و چاالكـــی كوتلەكان و

راگەیاندنەكان هۆكاری ئەو بابەتەن. لەهەڵبژاردنـــی پێشـــوودا، یەكگرتوو حاجـــی كاروان كاندید دەكات و دەنگێكی زۆر دێنێـــت، لـــەم هەڵبژاردنەدا كۆمەڵی ئیســـالمی ســـەلیم شووشكەیی كاندید دەكات و دەنگێكی زۆری پێكۆدەكاتـــەوە، ئەمە مانـــای ئەوە نییە جەماوەرەكەتان بە سیاسەتكردنتان رازی نییە

و دەنگ بەكاندیدەكان دەدات؟د. محەمـــەد ئەحمـــەد: هەڵبژاردنـــی كـــراوە بەوجۆرەیە كە خەڵـــك دەنگ بەكاندید دەدات، بۆیـــە خەڵك لەســـەر بنەمـــای بانگخـــوازی و كاریگەریـــی كاندیـــدەكان دەنـــگ دەدات، بەاڵم بەشـــێكی دەگەڕێتـــەوە بـــۆ چاالكـــی حیزبـــی. ئێستا بەشێكی زۆری ئەوانەی دەنگی زۆریان هێناوە بچن بەتەنها خۆیان بپاڵێون هیچ دەنگ ناهێنن، بەاڵم كاتێك لەگەڵ حیزبەكانیان خۆیان دەپاڵێون بەوجۆرە دەنگ دێنن. خەڵك سەیری كاندیـــد و كاریگەرییەكـــەی و خزمەتكردنـــی پێكـــەوە ئەوانـــە هەتـــا دەكات، حیزبەكـــەی

یەكانگیر نەبن، دەنگێكی زۆر كۆناكرێتەوە. دەوترێت رێككەوتنتان لەگەڵ پارتی بـــۆ كابینەی نوێی حكومەت و كەســـایەتییەكی وەك هەڤـــاڵ ئەبوبەكر لەبزووتنەوەی گۆڕاندا

بەشێكی دەنگەكانی ئێوەی كەمكردۆتەوە؟د. محەمـــەد ئەحمـــەد: یاســـای هەڵبـــژاردن و ئیجرائاتەكانـــی كۆمســـیۆن و هەوڵی الیەنە سیاســـییەكان لەبەكارهێنانـــی دەســـەاڵتدا بـــۆ زۆربوونی دەنگەكانیان، هـــۆكاری كەمبوونی دەنگەكانی ئێمەن. كاتێك خەڵكێك قوتی ژیانی بەســـترابێتەوە بەدەنگـــدان بەتـــۆوە، هۆكاری گرنگـــی بابەتەكەیـــە. دكتۆرێـــك دەنگـــی داوە، ئەوەندە ترســـاوە بزانرێت دەنگی بۆ كێ داوە و نانبـــڕاو بكرێت، باری دەروونـــی تێكچووە. ئەمـــە جگەلـــە رێككەوتنمان لەگـــەڵ پارتی بۆ پێكهێنانـــی حكومەت و بوونی كەســـێكی وەك

هەڤاڵ ئەبوبەكر لەلیستی گۆڕاندا. نەمانی مامۆســـتا سەاڵحەدین وەك ئەمینـــداری گشـــتیی یەكگرتـــوو كاریگەریـــی

لەسەر كەمبوونەوەی دەنگەكانتان هەبوو؟د. محەمـــەد ئەحمـــەد: بـــوون و نەبوونـــی مامۆســـتا سەاڵحەدین لەســـەر هیچ شتێك بێ كاریگـــەر نابێـــت، ئێمە هیواخوازیشـــین رۆڵی مامۆستا سەاڵحەدین لەحیزبێكیش گەورتربێت و ببێتە رۆڵێكی نیشـــتیمانیی، بەاڵم بڕواناكەم

نەبوونـــی ئـــەو وەك ئەمینـــدا كاریگەرییەكـــی دەنگەكانمـــان كەمبوونـــی لەســـەر ئەوتـــۆی هەبووبێـــت، كـــە جێگـــەی بـــاس بێـــت، چونكە خۆشی چاالكی باشی لەهاندانی خەڵك هەبوو

بۆ دەنگدان. تێبینی دەكرێت حیزبە ئیسالمییەكان دیاریكـــراوی چوارچێوەیەكـــی لەنـــاو جەماوەرییدان، لەو چوارچێوەیە زیاتر، نەزیاد دەكـــەن نەكـــەم دەكـــەن، بۆچـــی ناتوانـــن لەو

چوارچێوەیەدا بچنە دەرەوە؟دەســـەاڵت دیـــارە ئەحمـــەد: محەمـــەد د. لـــە هەرێمـــدا هەموو شـــتێكی بۆ خـــۆی قۆرخ كردووە، ژیانی خەڵكیشی بەدەنگدانەكانیانەوە بەســـتووەتەوە، كەســـێك كـــە دەنـــگ بەالیەنە هەمـــوو ئامـــادەی دەدەن ئیســـالمییەكان قوربانییەكـــە ئـــەوكات دەوێرێـــت دەنگ بدات، بۆیە ئـــەو وەســـتانە پەیوەندی بـــە بەرنامەی حیزبە ئیسالمییەكانەوە نییە، چونكە توانیویانە نموزەجی جوان پێشـــكەش بكـــەن، ئەگەرچی تائێستا هیچ پڕۆســـەیەكیان بەدەست نەبووە، كـــە ئازاد بن و بتوانن مومارەســـی تێدا بكەن، بـــەاڵم كەســـێكی ئیســـالمی لەهەر شـــوێنێكدا خەڵـــك، متمانـــەی جێگـــەی بۆتـــە بووبێـــت الیەنەكانی تر كێبەركێیانە لەسەر كاندیدكردنی كەسێكی ئیسالمی لەهەرشوێنێك بێت، چونكە ئیسالمییەكان النیكەم لەوەدا سەركەوتووبوون كە پڕۆســـەیەكی پەروەردەیی وایـــان هەبێت،

خەڵكێك پێبگەیەنن و جێگەی متمانەبن. دەبینیـــن الیەنەكان، بەتایبەت گۆڕان زۆر كادری كۆنی یەكگرتووی كاندید كردووە و سۆزی جەماوەری یەكگرتووی بەالی خۆیدا

راكێشاوە، هیچ هەڵوێستتان هەیە؟د. محەمەد ئەحمەد: ئێمە باوەڕمان بەئازادی هەیە، خەڵك چۆن مومارەســـەی ئازادی خۆی دەكات ئازادە. لەالیەكەوە پێمان خۆشە كەسی ئێمـــە لەهەر شـــوێنێك بێت پێشـــەنگە، چونكە خەڵكمـــان بۆخۆمان پـــەروەردە نەكردووە، بۆ خەڵكمـــان پەروەردە كردووە. ئەو الیەنەشـــی كە كەســـەكانمان ئیســـتیغالل بكەن بۆ ئامانج یـــان ئیســـتیهداف، ئـــەوا تەمەنـــی زۆر نابێت، راســـتییەكان ئیتـــر و دووان یـــان جارێـــك بـــۆ خەڵـــك دەردەكـــەون. ئێمـــەش نامانەوێت

ئەنجامـــی بـــۆ خوێندنەوەتـــان هەڵبژاردنەكان چییە؟

د. محەمـــەد ئەحمـــەد: هەڵبـــژاردن خـــۆی ســـەركەوتنە بۆ خەڵك و الیەنە سیاســـییەكان هـــاوكات خەڵكـــن، خزمەتكردنـــی ئەكتـــەری گێڕانـــەوەی رۆڵی سیاســـیانەی خەڵكە بۆیان. سروشتی گەمەی دیموكراسیش وایە، هەندێك الیـــەن بـــەرز دەبنـــەوە و هەندێكـــی تـــر نزم دەبنەوە، ئەوەش شـــتێكی ئاســـاییە، چونكە نە بەرزبوونەوە كۆتایی مێژووە نە نزمبوونەوە، گرنـــگ ئەوەیـــە ئـــەو الیەنـــەی بەرزدەبێتەوە ئەركی خۆی بزانێت و خزمەت بكات، ئەوەشی نـــزم دەبێتـــەوە بەخۆداچوونەوە بـــكات و بۆ قۆناغێكـــی تـــر خـــۆی ئامادەبـــكات. ئەگەرچی پڕۆســـەی هەڵبژاردنەكە جێگەی وردبوونەوە و تێبینییەكـــی زۆرە، كە زۆربەیـــان دەكەوێتە ســـەر كۆمســـیۆن، بەاڵم بەشـــێوەیەكی گشتی

پڕۆسەكە تائێستا باش رۆیشتووە. چـــۆن دەڕواننە پێگـــەی خۆتان لەم

هەڵبژاردنەدا كە دەنگەكانتان كەمیكردووە؟د. محەمـــەد ئەحمەد: ئێمـــە بۆ بەغدا، ئەگەر هەمـــوو دەنگـــەكان كۆبكەینـــەوە هـــەر وەكو خۆمانین و بەمایەی خۆمان هەســـتاوینەتەوە، بەاڵم لەئاســـت تمـــوح و چاوەڕوانی ئێمە نییە، هەرچەنـــدە تاراددەیەك دەنگەكانمان لەســـەر ئاســـتی پارێزگادا داكشـــانی پێوەدیارە، بەاڵم ئـــەوەش یەكێكە لەگەمەكانی دیموكراســـییەت، دەبێـــت بـــۆ ســـەركەوتن، ئامـــادەی چەنـــدە ئەوەنـــدەش ئامادەبیـــت بۆ بەدەســـتەنەهێنانی ئەو شـــتەی هەوڵی بۆ دەدەیت و دەرئەنجامی

هەڵبژاردنەكە قبوڵ بكەیت. هۆكارەكانی داكشـــانی دەنگەكانتان

چین؟د. محەمـــەد ئەحمـــەد: هـــۆكارەكان زۆرن، هەندێكیـــان خودیـــن و هەندێكیـــان بابەتیـــن، هـــۆكارە بابەتییەكانیـــش بەرئەنجامی هۆكارە خودییەكانن، بەاڵم سەرلەنوێ و لەئێستاوە بۆ

هەنگاوەكانی داهاتوو خۆمان ئامادە دەكەین.

ئەندامــــی مەكتەبــــی ئەحمــــەد، د.محەمــــەد سیاســــیی یەكگرتووی ئیســــالمی كوردستان، لــــەم دیمانەیەیــــدا لەگــــەڵ ســــڤیل، دەربــــارەی هەڵبژاردنــــەكان و كەمبوونــــی دەنگەكانیــــان، بەشــــداریكردنیان لەحكومــــەت و بارودۆخــــی پارێــــزگای ســــلێمانی و دانانی پارێزگار قســــە دەكات. ئەو پێیوایە، لەپشكی حكومەتدا حەقی خۆیــــان پێنەدراوە و راشــــیدەگەیەنێت، دانانی

پارێزگاری سلێمانی ئاسان نییە.

پێشەوا محەمەد- راوێژ كامەران

4 ژماره 230 2014/5/10

كەسێك دەوێرێت دەنگ بەالیەنە

ئیسالمییەكان بدات كە ئامادەی هەموو

قوربانییەك بێت

سياسەت

و ناتوانیـــن رێگـــە لەئـــازادی خەڵكـــی بگرین، نەك لەنـــاو حیزبی ئیســـالمیدا، تەنانەت لەناو دینـــی ئیسالمیشـــدا. ئەوەتـــا پێغەمبـــەر )د.خ(، دەفەرموێـــت: كەســـێك دەتوانێـــت دینداری و بانگخـــوازی و خواپەرســـتی بكات تـــا نێوانی ئەو و بەهەشت زیراعێكی دەمێنێت، ئیدی ئەو كەســـە ئازادە لەو زیراعەشـــدا وازی لێبێنێت. پێچەوانەكەشی هەر راستە. یاخود دەفەرموێ: ئینســـانێك دەتوانێت ئێوارە بـــاوەڕدار بێت و بەیانی پەشـــیمان بێتەوە، یـــان بەیانی بێباوەڕ بێـــت و ئێوارە باوەڕدار بێت. ئەگەر ئیمانداری ئـــاوا بێت، ئـــەوا كاركردنـــی دینداریش دەبێت بەوجـــۆرە بێت. بۆیە كەســـێك كـــە یەكگرتوو بەجێدێڵێت دەبێت هۆكارێكی بەدەســـتەوەبێت

بۆ قیامەتی خۆی. لەكۆبوونەوەتانـــدا لەگـــەڵ گـــۆڕان

باسی ئەو مەسەلەیەتان نەكردووە؟د. محەمـــەد ئەحمـــەد: نەخێـــر، چونكە ئێمە ئـــەوە بەملمالنێـــی حیزبـــی و ئـــازاد دەبینین، بۆیـــە هیچ شـــتێكمان نەوتووە، ئـــەوان ئازادن

هەرجۆرە فرسەتێك بێنن. ســـەرەتا راتانگەیانـــد، بەو وەزارەتە رازی نابـــن بچنـــە حكومەتـــەوە، بـــەاڵم دواتر

چوونە حكومەتەوە؟د. محەمەد ئەحمەد: ســـەرەتا وەكو لیژنەی دانوســـتان لەبەر دوو هـــۆكار رازی نەبووین، چوارچێوەیەكـــی ســـەركردایەتی یەكـــەم: لـــەو وەزارەتـــە ئـــەو دیاریكردبوویـــن بـــۆ چوارچێوەیـــەدا نەبوو، دواتر ســـەركردایەتی چوارچێوەكەی بۆ گۆڕین. دووەم: ئێمە جۆرە ترســـێكمان هەبوو، بەاڵم دەســـەاڵت بەڵێنیان داوە ئـــەو لەمپەرانـــە البـــەن و بەوجۆرە ئێمە بـــەو وەزارەتـــە رازی بووین و نەمانویســـت

ببینە لەمپەر لەبەردەم پێكهێنانی حكومەتدا.وەرگرتـــووە خۆتـــان حەقـــی

لەحكومەتدا؟ئێمـــە بڕیاربـــوو ئەحمـــەد: محەمـــەد د. بەشـــداربین، پەرلەمانیشـــدا لەســـەرۆكایەتی خۆمـــان بەمەغدور دەزانین، كە ســـكرتێر یان جێگـــری ســـەرۆكی پەرلەمان هی ئێمـــە نییە،

چونكە دەبوایـــە جێگری ســـەرۆكی پەرلەمان بدرایە بەئێمە.

دانانی پارێـــزگار دەنگۆیەكی زۆری دروستكردووە، با پرسیارەكە راستەوخۆ بكەم، ئایـــا ئێوە لەگەڵ دانانی هەڤاڵ ئەبوبەكردان بۆ

پارێزگاری سلێمانی؟د. محەمـــەد ئەحمەد: ئێمە ڤیتۆمان لەســـەر هیـــچ كەســـێك نییـــە، هـــەر الیەنێـــك دڵنیامان بكاتەوە چاكسازی دەكات و گەشە بەپڕۆسەی سیاســـیی دەدات و خزمەتگـــوزرای بۆ خەڵك

دەستەبەر دەكات، پشتگیریی دەكەین. پێشـــتر كادرێكـــی یەكگرتوو باســـی لەگـــەڵ هاوپەیمانیەتیتـــان كردبـــوو، لـــەوە گـــۆڕان ئاســـانتر و گونجاوتـــرە وەك لەگـــەڵ یەكێتی، بەوپێیەی چوار ســـاڵی ئۆپۆزســـیۆن پێكەوەبوون و لێكتێگەیشـــتنێكی باش هەبووە،

تۆش هەمان بۆچوونت هەیە؟د. محەمەد ئەحمەد: چوارچێوەی ستراتیجی هاوپەیمانێتـــی ئێمە هەر ئەو ســـێ خاڵەیە، كە لەوەاڵمی پرســـیاری پێشـــووتردا باسم كردن: یەكڕیـــزی و خزمەتگـــوزاری چاكســـازی،

نیشتیمانی و گەشەپێدانی سیاسیی. هەوڵەكانی یەكگرتووی ئیسالمی بۆ نزیككردنەوەی الیەنەكان لەپارێزگای سلێمانی بەكوێ گەیشتووە، شتێكتان دەستكەوتووە بۆ

خەڵك جێگەی دڵخۆشی بێت؟د. محەمـــەد ئەحمـــەد: جێگـــەی ئومێـــدە كە هەر لەئێستاوە الیەنەكان شەڕی راگەیاندنیان مامۆســـتا داوای لەســـەر وەســـتاندووە ســـەاڵحەدین، بەڵێنی ئەوەشیان داوە شتەكان لەگـــەڵ بێـــت لێكتێگەیشـــتن و بەڕێككەوتـــن یەكتـــری، كارێـــك نەكـــەن ئـــەم شـــارە زیانی

پێبگات. یەكگرتـــوو نـــاوی هیـــچ كەســـێكی بـــۆ یەكێتی و گۆڕان پێشـــنیار كـــردووە ببێتە پارێزگاری سلێمانی بەدەر لە كەسایەتییەكانی

ناو یەكێتی و گۆڕان؟ســـەرەتا نەخێـــر، ئەحمـــەد: محەمـــەد د. ویســـتومانە گرژییەكان بڕەوێنینەوە و زەمینە نیشـــتیمانی تەوافوقـــی و لێكتێگەیشـــتن بـــۆ

بڕەخسێنین. هەڵوێســـتی ئـــەو دوو الیەنـــە بـــۆ

ڕێككەوتن چۆنە؟د. محەمـــەد ئەحمـــەد: هەمـــوو الیەنـــەكان دڵنیایان كردووینەتەوە ئەو تەوافوقە باشـــە و

دەكرێت لەسەری رێكبكەوین.وا ســـلێمانی پارێـــزگاری پێتوایـــە

بەئاسانی دابنرێت و یەكالیی بكرێتەوە؟د. محەمـــەد ئەحمـــەد: بـــەو ئاســـانییە نییە، سەرخســـتنی بەئیـــرادەی دواجـــار بـــەاڵم پڕۆسەی سیاسی و لێبووردەیی هەموو الیەك

گەشبینین، دەگەینە دەرئەنجامێكی باش.

بەپێچەوانەی هەڵبژاردنەكانی پێشووەوە، بەشـــداربوی الیەنەكانـــی ســـەرجەم ترســـێكی لـــەم هەڵبژاردنـــەدا هەڵبـــژاردن زۆریان لەســـاختەكاری هەبوو، بۆ ئەوەش بەردەوام هۆشـــیاریان دەدایە كۆمســـیۆنی بااڵی هەڵبژاردنەكان، هەرچەندە پرۆســـەی بەكۆتاهات، بەسەركەوتووی هەڵبژاردنیش بەاڵم تائێســـتاش بەشێكی زۆر لەالیەنەكان گـــەورە ســـاختەكاری بەبوونـــی ئامـــاژە

دەدەن.پەرلەمانـــی ئەمجـــارەی لەهەڵبژاردنـــی پارێزگاكانـــی ئەنجومەنـــی و عێـــراق هەرێمـــدا كۆمســـیۆنی بااڵی ســـەربەخۆی هەڵبژاردنـــەكان بۆ رێگری لەســـاختەكاری كارتـــی ئەلەكترۆنـــی دەنگدانـــی بەكارهێنا، زانیـــاری كارتەكـــە كۆمســـیۆن بەوتـــەی وردی لەســـەر ئەو كەسانە تێدایە، كە مافی دەنگدانیـــان هەیـــە، وەك )نـــاوی چـــواری، ناوی دایك، مێـــژووی لەدایك بوون بەرۆژ و مانـــگ و ســـاڵ( و شـــوێنی نیشـــتەجێ بوونـــی دەنگـــدەر، ) پارێزگا، قـــەزا، ناحیە، گەڕەك و گوند، كـــۆاڵن و ژمارەی خانوو( و ژمـــارەی رەگەنامـــەی عێراقی دەنگدەر و زانیاری باری كەســـێتی دەنگـــدەر، )الیەنی دەرچوو، ژمارەی ناســـنامە، ژمـــارە پەڕە، ژمارەی تۆمار( و زانیاریی لەســـەر شوێنی نیشـــتەجێبوونی ئێســـتای دەنگـــدەر، )ئـــەو پارێزگایـــەی لێوە رۆیشـــتووە، قەزا، ناحیە، مێژووی رۆیشتنەكە، بەڵگەنامە بیسەلمێنێت

راوێژ كامەران

سەدان سندوق قردێلەی سوریان

لێدراوەهەتا ئێستاش الیەنەكان لە ساختەكاری دەترسن

ژماره 230 2014/5/10 5

سياسەت

كـــە شـــوێنی خـــۆی جێهێشـــتووە(. هەمـــوو ئەمانەی تێدایە، بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا بەشێكی زۆر لەالیەنـــەكان، یەكتریـــان بـــەوە تۆمەتبار كـــرد، كـــە ژماریەیەكـــی زۆر لـــەو كارتانە بۆ ســـاختەكاری بەكارهێندراوە. بەوتەی هاوژین عومەر وتەبێژی ناوەندی هەڵبژاردنی كۆمەڵی ئیســـالمی ئەوان وەك ئـــەو الیەنانـــە بەڵگەی پێویســـتیان هەیە، لەســـەر بەكارهێنانی كارتی دەنگـــدەری دابەشـــنەكراو بـــۆ مەبەســـتی تر. هاوژیـــن عومەر وتـــی "لەپارێزگای ســـلێمانی بەشێكی زۆر لەو كارتانەی دابەشنەكرابوون، لەرێگەی دروســـتكردنی پێناســـی ســـاختەوە وەرگیراونەتەوە و دەنگیان پێدراوە، بۆ ئەوەش ئێمە وەك چوار الیەنی سیاســـی یاداشتێكمان

ئاڕاستەی كۆمسیۆن كردووە".لەبەرامبـــەر ئەوەشـــدا كۆمســـیۆنی بـــااڵی لەبەیاننامەیەكدا هەڵبژاردنەكان ســـەربەخۆی رایگەیاند، ئـــەوان بەپەنجەمۆرەكاندا دەچنەوە و ئـــەو كەســـانەی زیاتـــر لەدەنگێكیـــان داوە،

دەنگەكانیان پوچەڵ دەكرێتەوە.هـــاوكات لەســـلێمانی، یەكێتـــی رەتیكردەوە لەالیـــەن ئەوانـــەوە ســـاختەكاری كرابێـــت و بەپێچەوانەشـــەوە رایانگەیاند كـــە الیەنەكانی دیكە ســـاختەكاریان كردوە. د. جوان ئیحسان بانگەشـــەی هەڵمەتـــی رەســـمی وتەبێـــژی هەڵبژاردنـــی یەكێتـــی لەمبارەیـــەوە وتی "ئێمە هەمیشـــە ترســـمان لـــەوە هەبـــووە لەالیـــەن الیەنەكانـــی دیكەوە تەزویر بكرێت، هێشـــتاش ترســـمان لـــەوە هەیـــە لەكاتـــی جیاكردنەوەی دەنگەكانـــدا تەزویـــر ئەنجام بدرێت، ســـكااڵی زۆریشمان لەســـەر پرۆسەكە تۆمار كردووە،

بەتایبەت لەشاری هەولێر".هەرچی لەپارێزگای هەولێریشـــە، بەهەمان شـــێوەی ســـلێمانی الیەنە سیاســـیەكان، جگە و باڵوكـــردەوە بەیاننامەیەكیـــان لەپارتـــی، و ســـاختەكاری لەبوونـــی دا هۆشـــیاریان راشیانگەیاند بەشێوازێكی رێكخراو ساختەكاری دەكرێـــت، بەاڵم بەوتـــەی عەبدولوەهاب عەلی ئەندامـــی ســـەركردایەتی پارتـــی، هەڵبژاردنی ئەمجـــارە لەچـــاو هەڵبژاردنەكانـــی پێشـــوودا باشـــتر بووە و ســـاختەكاریش كەمتر ئەنجام دراوە، ئـــەو وتـــی "تاكە الیەنێك كـــە دەتوانێت هەموو ئەو بانگەشـــانە بۆ بوونی ساختەكاری لەهەڵبژاردنەكان بسەلمێنێت، كۆمسیۆنی بااڵی سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانە، بۆیە هیچكام لەم ساختەكاریەوە لەبارەی تۆمەتبەخشینەوانەی باسدەكرێن لەجێگەی خۆیدا نیە، تا كۆمسیۆن عەبدولوەهـــاب یەكالدەكاتـــەوە". پرســـەكە وتیشـــی "هەڵبژاردنـــی ئەمجـــارە بـــەو پێیەی رێوشوێنی باشتر و تەكنەلۆژیای تازەتر تێیدا بەكارهێندرا، بەبەراورد لەگەڵ هەڵبژاردنەكانی

پێشووتردا باشتر بەڕێوەچوو".لـــە ئێستاشـــدا زیاتـــر لـــە 100 ســـندوقی هەڵبـــژاردن لەهەرێمـــی كوردســـتان قردێلەی ســـوری لێـــدراوە، كـــە زیاتـــر لە 60 ســـندوق لەپارێزگای ســـلێمانی و 20 سندوق لەهەولێر و 29 ســـندوقیش لەپارێـــزگای دهۆكـــە، ئەمە جگەلـــەوەی تەنهـــا لـــە كەركوك زیاتـــر لە 70 ســـندوق قردێلـــەی ســـوری لێـــدراوە. دانانـــی قردێلەی سوریش بۆ ئەو سندوقانەی گومانی تەزویریـــان لێدەكرێـــت، پـــاش ئـــەوە هات، كە لەهەڵبژاردنی پەرلەمانیەكەی ســـاڵی 2005 بۆ

پەرلەمانی عێراق و كوردســـتان و ئەنجومەنی پارێزگاكان، پاش ئەوەی زیاتر لە 2000 هەزار سكااڵ لەالیەن الیەنە سیاسیەكانەوە تۆمار كرا، كۆمســـیۆنی بااڵ بۆ ئەوەی ئاســـتی سكااڵكان ســـكااڵ پۆلێنـــی و جیابكاتـــەوە لەیەكتـــری مەترسیدارەكان بكات بەپێی مەترسیان، جۆری سكااڵكانی بۆ سكااڵی سور و سەوز پۆلێنكرد. دواتریش سكااڵی زەردیشی بۆزیادكرا و هەر ســـندوقێك سكااڵی لەســـەر بێت بەپێی ئاستی مەترسی ســـكااڵكە قردێلەیەكی ســـور یاخود ســـەوز یاخود زەردیبۆ سندوقەكان دیاریكرد، هـــەر بۆیـــە قردێلـــەی ســـوور لەو ســـندوقانە دەدرێت كە گۆڕانـــكاری لە دەنگەكاندا كرابێت و تەزویركـــردن تێیـــدا پالنبۆداڕێـــژراو بێت و كاریگـــەری لەســـەر ئەنجامـــی هەڵبژاردنەكان هەبێت، هەروەها قردێلەی ســـەوزیش لەســـەر ئەو ســـندوقانەیە كە گەر كێشەیەكیان لەسەر بێت، بەاڵم كێشـــەكە پالن بۆدارێژراو نەبێت و شتی سادە بن، قردێلەی زەردیش لەو سندوقانە دەبەســـترێت، كە تەزویراتیان تێداكراوە، بەاڵم بەلێشـــاو نیـــە و گومانـــی گۆڕینـــی ســـندوق یاخـــود گۆڕینی ژمارەكان لەســـەر فۆڕمەكان

لەسندوقەكەدا نیە.بەوتەی ئارام جەمال بەڕێوبەری پەیمانگای كوردی بۆ هەڵبژاردنەكان لەبارەی ئەو سندوقە ســـورانەوە وتی "لەســـەرەتای دەســـتپێكردنی پرۆسەی هەڵبژاردنەكانەوە سەرجەم الیەنەكان هۆشیاری زۆریاندا لەبارەی بوونی تەزویرات لەهەڵبژاردندا، بەاڵم لەگەڵ ئەوەشدا الیەنەكان بەڕەزامەنـــدی خۆیـــان چونە پرۆســـەكەوە و

هەڵبژاردنیان ئەنجامدا".

ژماره 230 2014/5/10 5

6 ژماره 230 2014/5/10

د. ئاسۆ فەرەیدون سەرۆكی لیستی یەكێتی بۆ پارێزگای سلێمانی

سياسەت

بەدیاریكراوی، تەنها لەپارێزگای سلێمانیدا، دوای تــــر، هەڵبژاردنەكانــــی تــــەواوی وەك هەڵبــــژاردن كێشــــەكان بەردەوامن. پارێزگای هەولێر و دهۆك ئاســــان یەكالیی بوونەتەوە، بــــەاڵم پارێــــزگای ســــلێمانی، بۆتــــەوە چەقی

ملمالنێــــكان و هــــەر لەســــەرەتای دەركەوتنی بوونــــە كێشــــەی بەراییەكانــــەوە، ئەنجامــــە پارێــــزگار و خاوەندارێتــــی ئــــەو پارێزگایــــە هاتۆتــــە ئاراوە، لەم ڕاپۆرتەدا وردەكاری ئەو كێشــــانە دەخەینەروو، زیاتر لەو روانگەیەوە شــــیكاری دەكەین، ئایا یەكێتی ســــەركەوتوو دەبێت لــــە رەتكردنــــەوەی هەڤــــاڵ ئەبوبەكر،

یــــان گــــۆڕان دەبێتە پاشــــا و هەڤــــاڵ دەكاتە پارێزگاری سلێمانی؟

هەڵمەتــــی بانگەشــــەی یەكێتی نیشــــتیمانی كوردســــتان، بەتەواوەتــــی چڕببۆوە لەســــەر كەســــایەتی هەڤاڵ ئەبوبەكر، كاندیدیی ژمارە یەكــــی بزووتنــــەوەی گــــۆڕان بــــۆ پارێــــزگای ســــلێمانی. بەوتەی ئەوان، هەڤاڵ لە "رۆژنامە

راوێژ كامەران

دانانی پارێزگار سلێمانی دەكاتەوە چەقی ملمالنێكان

قادری حاجی عەلی و جەمال عەبدول چانسی گەورەیان هەیە

ژماره 230 2014/5/10 7

سياسەت

بەعســــییەكان نووسیویەتی" و بەوهۆیەشەوە دەیانوت "نابێت بەعســــییەك ببێتە پارێزگار"، لەبەرانبەریشدا بزووتنەوەی گۆڕان و هەڤاڵ ئەبوبەكر ســــوور بــــوون لەســــەر بردنەوەی هەڵبژاردنەكان و دواجار هەڤاڵ نزیكەی 250

هەزار دەنگی بەدەستهێنا.دەســــتەی لێپرســــراوی بەختیــــار مــــەال كارگێری مەكتەبی سیاسی یەكێتی، لەنوێترین دیمانەیدا بــــۆ رووداو رایدەگەیەنێت، دژایەتی ئــــەوان بــــۆ كاندیدەكــــەی گۆڕان لەبــــەر ئەوە نییــــە "یەكێتی بە نیســــبەتێكی كەم دابەزیوە و ئــــەوان پارێزگار دەبەن، بەڵكو لەبەر هەیبەتی ســــلێمانییە و ناهێڵین كۆنە بەعســــییەك ببێتە پارێــــزگار". ئاماژە بــــەوەش دەكات، ئەگەر بە زۆرینــــەش بكرێتە پارێزگار، ئەوا ئەوان وەك

یەكێتی پابەندی بڕیارەكانی نابن.بزووتنــــەوەی ئەندامێكــــی جڤاتــــی بــــەاڵم گۆڕان، تەئكید لەوە دەكاتەوە، كە ئەوان تەنها كاندیدیــــان بــــۆ پارێــــزگاری ســــلێمانی هەڤاڵ

ئەبووبەكرە.

جڤاتــــی ئەندامــــی محەمــــەد، دەربــــاز د. نیشتیمانی گۆڕان، بە سڤیلی راگەیاند "لەپاش دەنگدانی 30ی نیســــانەوە، یەكێتی باس لەوە دەكات، كــــە قبوڵناكــــەن د. هەڤــــاڵ ئەبوبەكــــر بكرێتە پارێزگاری ســــلێمانی، لەوالشەوە دان بــــەوەدا نانێــــن، كە گۆڕان بــــراوەی یەكەمە و دەڵێــــن ئــــەم ئەنجامانەی ئێســــتا باوەڕپێكراو نییــــە و چاوەڕوانــــی ئەنجامی كۆمســــیۆنین". باســــكردن كــــردەوە، لــــەوە جەختــــی ئــــەو لەقبوڵنەكردنــــی د. هەڤاڵ وەكــــو پارێزگار بۆ

خۆی داننانە بەبردنەوەی گۆڕان.د. دەرباز گوتیشــــی "بزووتنــــەوەی گۆڕان سەرۆكی لیستەكە وەكو پاڵێوراو بۆ پارێزگار دەستنیشــــان كــــردووە و خەڵكــــی پارێــــزگای سلێمانیش پشتگیری خۆیان بۆ ئەم پیاوە ئازا و بەڕێزە دەربڕیوە. باسكردنی هەر بەدیلێك دژی ئیــــرادەی خەڵكی پارێزگای ســــلیمانییە، بزووتنەوەی گۆڕانیش نەبیری لێكردۆتەوە و

نەقبوڵی دەكات."ئەوە هەر مەال مەختیار نییە هەڤاڵ ئەبوبەكر بۆ پارێزگاری سلێمانی رەت دەكاتەوە، بەڵكو بەشــــێكی كادرانی یەكێتی هەمان بۆچوونیان گــــۆڕان كادرەكانــــی تائێســــتاش و هەیــــە بەردەوام لێدوان دەدەن ســــەبارەت بەدانانی

هەڤاڵ ئەبوبەكر وەك پارێزگار.تائێســــتا بەراییــــەكان، ئەنجامــــە بەپێــــی بزووتنەوەی گۆڕان 13 كورســــی ئەنجومەنی پارێزگای ســــلێمانی و یەكێتیش 10 كورســــی هێنــــاوە، بــــەو پێیــــەش هیــــچ كامیــــان رێژەی تەواویان نییە، كە پێویستە لەو 32 كورسییەی ئەنجومەنی پارێزگای ســــلێمانی، الیەنێك 22 كورســــی هەبێت تا بتوانن تاكالیەنە پارێزگار

دابنێن.بەبــــڕوای د.یەحیــــا ئەحمــــەد، مامۆســــتای پێویســــتە سیاســــیی، چاودێــــری و زانكــــۆ یەكێـی و گۆڕان بیــــر لەرێكەوتنێكی هاوبەش و لێكتێگەیشــــتن بكەنــــەوە، بەتایبەت لەســــەر كەســــێك كە ببێتە پارێــــزگار، هەرچەندە ئەو

رێككەوتنەشی بەقورس زانی.ئەو گوتی "بۆ یەكێتی نیشتیمانی كوردستان كــــە هەمــــوو قورســــایی بانگەشــــەكەی دژی هەڤاڵ ئەبوبەكر بوو قورســــە بەو رازی بێت، بــــۆ گۆڕانیش كە د.هەڤــــاڵ 250 هەزار دەنگی هێناوە قورســــە هەروا الی ببات و كەســــێكی

تر دابنێت".بەبڕوای ئەو چاودێرە سیاسییە، هەردووال دەبێــــت لــــەوە تێبگــــەن دەبێــــت ڕێكبكــــەون، باشتریشــــە هەردووالیــــان نەرمــــی بنوێنن و پارێزگایەكی پڕ خزمەتگوزاری بەڕێوەبەرن.

هەوڵەكان بۆ لێك نزیكخســــتنەوەی گۆڕان

و یەكێتــــی لەئــــارادان. ســــەاڵحەدین محەمەد بەهائەدین، ئەمینداری پێشــــووی یەكگرتووی ئیســــالمی، هەفتەی ڕابردوو بۆ ئەو مەبەستە ســــەردانی هەریەكە لە نەوشیروان مستەفا و

هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەدی كردووە.ئەندامــــی حەمەعەلــــی، حەمەســــەعید یــــاوەری و یەكگرتــــوو ســــەركردایەتی ســــەاڵحەدین بەهائەدیــــن بــــۆ الی گــــۆڕان و یەكێتــــی، بــــە ســــڤیلی راگەیاند، ئــــەوان وەك یەكگرتوو دەیانەوێت و مەبەســــتیانە سلێمانی

بەئارامی بمێنێتەوە و تێكنەچێت.ســــەبارەت بەهەوڵەكانیان بــــۆ پارێزگار و لێكنزیكبوونەوەی گۆڕان و یەكێتی، ئەندامەكەی ســــەركردایەتی یەكگرتوو گوتــــی "هەردووال بەڵێنی هێوربوونەوەی بارودۆخەكە و بەڵێنی پاراســــتنی بارودۆخەكەیــــان داوە، زەمینەش خــــۆش دەكرێت تا پێكەوە دابنیشــــن و بگەنە رێككەوتنێــــك". گوتیشــــی "دەبێــــت یەكێتــــی و پارتــــی خۆیــــان لەســــەر مێزی گفتوگۆ قســــە لەســــەر دانانــــی پارێزگاری ســــلێمانی بكەن." هاوكات رەتیشیكردەوە ئەوان پێشنیاری هیچ كەســــێكیان بۆ پۆســــتی پارێزگاری سلێمانی

دابێتە ئەو دوو الیەنە.بــــەاڵم زانیارییــــەكان لەنــــاو بزووتنــــەوەی گۆڕانەوە جۆرێكی تــــرن، ئەوان رایدەگەیەنن ســــەاڵحەدین بەهائەدیــــن پێشــــنیاری دانانــــی جەمــــال عەبودلــــی بــــۆ هەردووالكــــردووە و بزووتنــــەوەی گۆڕانیــــش وەاڵمێكــــی نەرێنی

داونەتەوە.ئەندامێكــــی جڤاتــــی بزووتنــــەوەی گۆڕان، كە نەیویست ناوی ئاشــــكرا بكرێت، ئاماژەی بــــەوەدا، شــــاندەكەی یەكگرتــــوو پێشــــنیاری دانانــــی جەمال عەبــــدول، یەكــــەم پارێزگاری ســــلێمانی دوای راپەڕین و كەسایەتی دیاری شــــاری ســــلێمانی كردووە بكرێتــــە پارێزگار، بەاڵم لەبەرامبەردا نەوشــــیروان مســــتەفا پێی وتــــوون، كە ئەوان تــــا دوا رێگــــە دەیانەوێت هەڤــــاڵ ئەبوبەكر بكەینە پارێــــزگار، لەحاڵەتی دووەمیشــــدا ئــــەوا كاك قــــادری حاجی عەلی كاندیدی ئەوان دەبێت. گوتیشی "ئەوەش بەو هۆیەوەیە، كە پۆســــتی پارێزگار مافی گۆڕانە و دەمانەوێت كەســــێك دابنێن، كە بەڕەســــمی

سەر بە بزووتنەوەی گۆڕان بێت".بەبــــڕوای چاودێرانی سیاســــیی، پۆســــتی پارێزگاری ســــلێمانی بەو ئاســــانییە یەكالیی نابێتەوە، ئەمەش بەزیان بۆ ســــەر پارێزگای سلێمانی و ژیانی هاواڵتیان دەزانن، بۆیە پێیان باشە هەرچی زووە حیزبەكان نەرمی بنوێنن و پارێزگارێــــك دابنێــــن و بــــۆ خزمەتكردنــــی

خەڵك دەستبەكار بێت.

8 ژماره 230 2014/5/10

سياسەت

هەفتانە تایبەت بۆ سڤیل دەینووسێت

ڤەۆشر

عەتا قەرەداخی

كێ دەتوانێت سلێمانی بەڕێوەببات؟!!

گۆڕان و یەكێتی هیچیان سەركەوتوو نەبوون لەدیاریكردنی سەرۆكی لیستەكانیان بۆ پۆستی پارێزگاری سلێمانی

بەقسە و بەعەقڵ و هەڵچوونی هەرزەكارانەی سەرۆكی هەردوو لیستی گۆڕان و یەكێتی سلێمانی بەڕێوەناچێت،

گەر شار بدرێتە دەستی هەركام لەو دوو بەڕێزە، كێشەی زیاتر دروست دەبێت

پێویستە هەموو الیەنەكان لەسەر كەسێك رێكبكەون، كە جێگای متمانەی هەموو الیەك بێت و بتوانێ ئەم ئەركە

قورسە لە ئەستۆ بگرێت، ئەوكات ناچاریش نابن دژی یەك بوەستن و ملكەچ بن لەبەردەم قاسمی سلێماندا و

حكومەتی خۆجێیەتی سلێمانیان بۆ دروست بكات!

دوورخستنەوەی هەركام لە الیەنەكانی گۆڕان و یەكێتی لەبەشداریكردنی بەڕێوەبردنی شارەكەدا دەبێتە مایەی

ئاژاوە و ناسەقامگیری

8 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 9

سياسەت

یەكەمجار ئۆپۆزسیۆن بەرامبەر بەو دوو حیزبە دەركەوت و لەیەكەم هەڵبژاردنیشدا توانی چواریەكی كورســـیەكانی پەرلەمانی كوردســـتان بباتەوە. لەرووی راســـتییەوە بـــەدواوە 2009 لەهاوینـــی دەتوانرێـــت لەهەرێمـــی كوردســـتاندا باســـی بنەمـــای بوونـــی ئەگـــەر بكرێـــت، دیموكراســـی جیـــاوازی و لیســـتی جیـــاواز بنەما بن بۆ دیموكراســـی، وەكو گەمەی نێـــوان الیەنە جیـــاوازەكان. راســـتە لەروویەكـــی ترەوە لەكۆمەڵگەی ئێمەدا كەلتووری دیموكراسی و پەروەردەی دیموكراســـی بوونیان نییە، بـــەاڵم ئـــەوە ئاشـــكرایە كە دەســـتپێكردن هەر لـــەو شـــوێنەوە دەبێت، كـــە هیچمان نییە لەو بـــوارەدا. هـــەر بەوپێیەش ئەگەر هەڵبژاردنەكانـــی ئێســـتا بـــەراورد بكرێت بەهەڵبژاردنی یەكەم، یان ئەوانەی پێشتر،

ئەوا گومانی تێدانییە جیاوازی هەیە.لەهەڵبژاردنی ئەمجـــارەی ئەنجوومەنی پارێزگاكاندا و تەنانەت لەهەڵبژاردنی مانگی نۆی رابـــردووی پەرلەمانی كوردســـتاندا، ئـــەوە دەبینرێـــت، كە كۆمەڵگـــەی كوردی بـــەرەو ئەوە دەچێت لـــەرووی دەنگدانەوە بەســـەر حیـــزب و الیـــەن و لیســـتەكاندا دابەش ببێت، كـــە ئەوەش وایكردووە هیچ حیـــزب و الیەنێك نەتوانێـــت زۆرینەیەكی ئەوتۆ بەدەستبهێنێت، كە بەتەنیا حكومەت دروســـت بكات، جگەلە پارێـــزگای دهۆك. بێگومـــان كاتێـــك كـــە حیزبێـــك لەرێگای بەدەســـتهێنانی دەنگەوە بتوانێت حكومەت دروســـتبكات، ئـــەوە رەنگـــە بـــۆ خـــودی و لەســـەركەوتن جۆرێـــك حیزبـــە ئـــەو لـــەرووی بـــەاڵم تێدابێـــت، ئاســـوودەیی بنەماكانی دیموكراسیەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی دواكەوتووی وەكو ئێمە مەترســـی ئەوەی هەیە ببێتە رێگاخۆشكەر بۆ دروستبوونی دەســـەاڵتێكی تاكڕەو، كە ئـــەوەش لەگەڵ مەســـەلەی دیموكراســـیدا یەكناگرێتـــەوە، بۆیـــە بـــارە دروســـتەكە ئەوەیە كـــە هیچ حیزب و لیســـتێك ئەوەندە دەنگ نەهێنێت

پێویستی بە كەسی تر نەبێت.ســـلێمانی وەكو یەكەم شـــاری هەرێمی كوردستان كە لەهەموو روویەكەوە جێگای زیاترین ملمالنێیە، لەو رووەوە خاســـێتی شـــارێكی زیندووی هەیە، چونكە لەرووی دەنگدانەوە دەنگەكانـــی بەجۆرێك دابەش بووە، كە هیـــچ الیەنێك نەتوانێـــت بەتەنیا حكومەتی خۆجێیەتی تێدا دروســـت بكات، ئەمەش لەراستیدا لەسوودی دیموكراسیە.

لـــە ئاســـتی گوتـــاردا زۆرینـــەی خەڵك دیموكراســـین. كۆنەپەرســـتان و ئەوانەی بڕوایان بەبوونی ئەویتریش نییە، دیســـان سەرســـەختی بەداكۆكیـــكاری خۆیـــان دیموكراســـی و ئـــازادی دەدەنـــە قەڵـــەم. سەرجەمی حیزبە تۆتالیتار و سەركوتكەر و شوڤێنی و شـــمولیەكانیش، هەر خۆیان بەرابـــەری دیموكراســـی دەدەنـــە قەڵـــەم. كەواتە دیموكراســـی لەئاســـتی گوتندا ئەو چەمكە هەژار و بەستەزمانەیە، كە هەموو كـــەس و الیەك پێی دەوێرێت و خۆی بەو دەزانێت. لەكاتێكدا دیموكراسی بریتی نییە لەقســـە و گفتار، بەڵكو دیموكراسی كردار

و رەفتارە لەسەر زەمینەی واقیع.لەپایـــە یەكێـــك ئاشكراشـــە وەكـــو هەڵبژاردنی دیموكراســـی ســـەرەكیەكانی ئازادە، كە مەبەســـت لێـــی ئەوەیە، خەڵكی بەئازادی خۆی بپاڵێوێـــت و جەماوەریش و بـــدات خـــۆی دەنگـــی بەئـــازادی دەنگەكانیشـــی تاكـــە پێوانە بێت بۆ ئەوەی كێ دەكاتـــە نوێنەری خۆی. لەســـەرووی هەموو ئەمانەشـــەوە ئەوەی لەهەڵبژاردندا گرنگە، ئاســـتی خاوێنی ئەو هەڵبژاردنە و رازیبوونی پاڵێـــوراوان خۆیان و حیزب و لیســـتەكانیانە بەئەنجامەكانـــی هەڵبژاردن. سەرەڕای ئەمەش هەڵبژاردن هیچ مانایەكی نابێت، ئەگەر نەبێتە هـــۆی ئاڵوگۆڕكردنی دەسەاڵت. ئێمە ئەوە دەزانین و بینیوشمانە و تۆتالیتـــار سیســـتەمە لەســـایەی كـــە دەكرێـــت، هەڵبـــژاردن شمولیەكانیشـــدا بەاڵم ئـــەم جـــۆرە هەڵبژاردنانـــە جۆرێكە لەبەیعەت بۆ سەرۆك و حیزبی فەرماندە، وەكو ئەوەی لەعێراقی ســـەردەمی سەدام

حوسێندا دەكرا.ئایا هەڵبژاردنەكانی هەرێمی كوردستان لەســـاڵی 1992 بـــەدواوە تاكو ئێســـتا، كە چەندجارێك كـــراوە، لەكوێی پرۆسێســـی دیموكراســـیدایە؟ ئایا ئەگـــەر كەموكورتی لێـــی كـــێ هەڵبژاردنانـــەدا؟ لـــەم هەیـــە نوخبـــەی یـــان جەمـــاوەر بەرپرســـیارە، سیاسی و بە تایبەتیش دەسەاڵت؟ لەوەش تایبەتتر ئەو عەقڵە تەســـكەی سەری زمان و بنی زمانی دیموكراسیە، كەچی ناتوانێت بچووكترین شكســـت یان پاشەكشە قبوڵ بكات؟ ئەوە ئاشـــكرایە دیموكراسی بەندە دروســـتبوونی كۆمەڵگە، بەپەرەســـەندنی تاكـــی خـــاوەن شـــوناس لەســـەر ئاســـتی گشتی و لەچوارچێوەیەكی گشتیتردا بەندە بەبوونـــی بنەماكانـــی كۆمەڵگەی كراوەوە،

كە ئەمانە پێكەوە بەرهەمهێنی كەلتوورێكن كە پەروەردەی دیموكراســـی بەشێكە لەو كەلتوورە. دیارە كاتێكیش باسی تاكەكەسی خاوەن شووناس دەكرێت، مانای وایە قسە لەبارەی تاكەكەسێكەوەیە كە گرێی هەست بەكەمیكردنی نییە، چونكە كەسی ناتەواو، یـــان كەســـێتی تێكشـــكاو، یـــان كەســـێتی خاوەن گرێی هەست بەكەمیكردن هەمیشە كەســـێكی ئەگرێســـیڤە )رەفتـــار تونـــدە(، ئەوەش ئاشـــكرایە كە كەســـی ئەگرێسیڤ نەك ناتوانێت دیموكراســـی بێت، بەڵكو لە گەوهەردا كەسێكە بێجگە لەخۆی نایەوێت كەســـی تر هەبێـــت. رەنگـــە جێبەجێكردنی ئەم لێكدانەوەیە لەسەر ئاستی خوارەوەی كۆمەڵگە راســـت دەرنەچێت، بەاڵم گومانی تێدانییـــە بۆ نوخبەی سیاســـی و حیزبی و رۆشـــنبیر هیـــچ كەموكورتییەكی تێدا نییە. ئەمەش ئەو بۆچوونە پشتڕاست دەكاتەوە، بێجگـــە لەبنەمـــا بنیادییەكانـــی كۆمەڵگـــە، لەبـــەردەم بەربەســـتە و رێگـــر ئـــەوەی دروســـتبوونی كەلتووری دیموكراســـی و پیادەكردنی دیموكراســـی لەسەر زەمینەی واقیع، ئاســـتی گشتی جەماوەر یان خەڵك نییـــە، بەڵكـــو ئـــەو نوخبەیـــە كـــە گرێ و كەموكورتییـــە فرەڕەهەندەكانـــی رێگـــرن لەبـــەردەم ئـــەودا كـــە ببێتە دیموكراســـی. هـــەر لێرەوەیە دەتوانیـــن بڵێین هەرچەندە لەكۆمەڵـــگا دواكەوتـــوو و پەراوێزییەكانی وەكـــو كۆمەڵگەی كوردیدا جەماوەر لەبەر الوازی ئاستی هوشیاریی، رۆڵی كاریگەر دەبینێت لەدروســـتكردنی یـــەك رەهەندیی و یـــەك ئاڕاســـتەیی لەبینینـــدا، هـــەر بەو لەدروســـتبوونی هەیـــە رۆڵـــی پێیـــەش حیزبی شـــمولی و تۆتالیتار و تاكەكەســـی هەرچـــۆن ســـەركوتكەردا. و دیكتاتـــۆر لەزۆربەی سیستەمە شـــمولی و تۆتالیتار

و دیكتاتۆرییەكانی دنیادا بینیوومانە. كۆمەڵگەی ئێمە لەســـاڵی 1992 بەدواوە تاكو ئێستا چەند هەڵبژاردنێكی تێدا كراوە، بەاڵم لەكـــۆی ئەو هەڵبژاردنانەدا ئەو دوو حیزبەی كە لەشاخ هەریەكەیان بەهێزێكەوە نوێنەرایەتی بزووتنەوەی كورییان كردووە، لەشـــاریش ســـەرباری ناكۆكیەكانیـــان و شـــەڕی درێژخایەنـــی نێوانیـــان، جڵـــەوی دەسەاڵتیان بەدەستەوە بووە، كە لەوەشدا ســـەرباری هەڵبژاردن وەكـــو رێگایەك بۆ شـــەرعیەتدان بەشەرعیەتی شۆڕشگێڕیی، دەسەاڵتیان گرتووەتە دەست. ئەم بارەش بەردەوام بووە تاوەكو هاوینی 2009 كە بۆ

10 ژماره 230 2014/5/10

سياسەت

باری دروست ئەوەیە هیچ حیزب و لیستێك

ئەوەندە دەنگ نەهێنێت پێویستی بەكەسی تر

نەبێت

من پێموایە سەركردە و كادیرە ژیرەكانی یەكێتی

نیشتیمانی، ئەوانەی دەتوانن بەلۆجیكی عەقڵ بیربكەنەوە، زۆر لەوانە زیاترن كە هەرزەكاری

سیاسین و تەنیا فێربوون قسە بكەن

جێگای سەرسوڕمانە حیزبێك خۆی بەسۆشیال

دیموكرات بزانێت و سەركردەكانی باسی

رادەستنەكردنی هێز و چەكەكانیان بەوەزارەتی

پێشمەرگە بكەن و باسی ئەوە بكەن كە دەبنەوە

بەپڵنگ لەكاتێكدا شوێنی پڵنگ دارستان

یان باخچەی ئاژەاڵنە و پڵنگ لەكۆمەڵگەی مەدەنی و شاردا بوونی

نییە

هەر بەوپێیەش لەبەرژەوەندی دانیشتوانی شـــارەكەیە. بـــەاڵم ئـــەوەی مایەی كێشـــە و مەترســـیە لەم شـــارەدا ئەوەیە، كە ئەو دوو الیەنە ســـەرەكیەی پێكـــەوە زیاترین ژمارەی دەنگی شارەكەیان هێناوە نەگەنە تـــرەوە لەروویەكـــی چونكـــە رێكەوتـــن، دوورخســـتنەوەی هەركام لـــەو دووالیەنە لەبەشـــداریكردنی بەڕێوەبردنی شارەكەدا دەبێتـــە مایـــەی ئـــاژاوە و ناســـەقامگیری، حیزبـــی عەقڵـــی ئێســـتا تاكـــو چونكـــە لەكوردســـتاندا عەقڵێكی هێندە ســـەرەتایی و داخـــراو و بچكۆڵەیـــە، كە تەنیا پێی وایە لەدەسەاڵتدا بوونی هەیە و هۆكارەكەشی ئەوەیـــە، كـــە دەســـەاڵت وەكـــو رێگایەك سەیر دەكات بۆ دەســـتكەوتنی مەكسەب، بـــەردەوام حیزبانـــەی ئـــەو بەتایبەتـــی لەدەســـەاڵتدابوون و هەمـــوو پنتەكانیـــان لەپێناوی بەرژەوەندییەكانی خۆیاندا قۆرخ كـــردووە، لەبری خزمەتكردنـــی جەماوەر خەریكـــی واڵت، ئاوەدانكردنـــەوەی و بەرژەوەندییە تایبەتییەكانی خۆیان بوونە.

كێشـــەی ســـەرەكی ســـلێمانی كێشـــەی نێـــوان یەكێتی و گۆڕانـــە. گۆڕان لەرووی دەنگەوە لیستی یەكەمە و یەكێتیش لیستی دووەم. كەواتـــە ئەگەر لۆجیكی عەقڵ ئیش بـــكات و ئامادەبێـــت، ئـــەوا دەتوانن بەپێی ژمـــارەی كورســـیەكانیان و بەبەشـــداری كـــۆی الیەنەكانی تریـــش رێككەوتن بكەن و هەریەكە بەئەنـــدازەی دەنگەكانی خۆی پۆســـت و پلە وەربگرێت. بەاڵم بەگوێرەی یەكێتـــی نیشـــتیمانی ئەوەی كە لەقســـەی هەندێ بەرپرســـیاندا گوێمـــان لێی دەبێت، ئەوان پێیانوایە ســـلێمانی شاری ئەوانە و قـــەوارە و مێژووی ئەوان لەئیســـتیحقاقی هەڵبژاردن زیاترە، هەروەك ئەم قسەیە بۆ پێكهێنانی حكومەتـــی هەرێمیش بەردەوام دووبـــارە دەكەنەوە، كە لەراســـتیدا ئەگەر بـــڕوات بەســـندوقی دەنگـــدان هەبێت، ئەو و نییـــە مانایەكیـــان هیـــچ داواكارییانـــە مێژوو هیچ پەیوەندییەكی نییە بەئاســـت و ژمارەی دەنگەوە، قەوارە و ئامادەبوونیش دەردەكەوێـــت. دەنگەكانـــدا لەژمـــارەی

ژماره 230 2014/5/10 11

سلێمانی ترسی لەوەیە یەكێتی و گۆڕان نەگەنە رێكەوتنێك

سياسەت

عەقڵی حیزبی لەكوردستاندا

عەقڵێكی هێندە داخراو و بچكۆڵەیە،

كە تەنیا پێیوایە لەدەسەاڵتدا بوونی

هەیە، چونكە دەسەاڵت وەكو رێگایەك بۆ

دەستكەوتنی مەكسەب سەیر دەكات

رێكبكەون لەســـەرئەوەی كەســـێكی وەها بدۆزنەوە شایانی ئەوە بێت سلێمانی وەكو شارێكی زیندووی پڕ لەكێشە بەڕێوەببات، چونكە ئەوە ئاشـــكرایە بەقســـە و بەعەقڵ و هەڵچوونـــی هەرزەكارانـــەی ســـەرۆكی هەردوو لیستی گۆڕان و یەكێتی سلێمانی ناڕوات بەڕێوە و مەترســـی دروستبوونی كێشەی زیاتر دەكرێت، ئەگەر شار بدرێتە دەســـتی هەركام لەو دوو بەڕێزە. كەواتە دوورخســـتنەوەی بـــۆ گونجـــاو رێـــگای ســـلێمانی لەهـــەر كێشـــەیەك ئەوەیـــە، كە هەمـــووان رێبكەون لەســـەر كەســـێك، كە زۆرینە متمانەیان پێی هەبێت و كەسێتیەكی ئەوتـــۆی هەبێت ئەو ئەركـــە گرانە بگرێتە ئەستۆ و هەموو الیەنەكانیش بێ جیاوازی بەڵێنـــی ئەوە بـــدەن، كە پشـــتگیری بكەن، ئەویـــش لـــەو ئاســـتەدا بێت كـــە نوێنەری هەمـــووان بێـــت. ئەگەر الیەنەكان لەســـەر كەسێكی وەها رێكەكەوتن ئەوا پێویستیان بەوە نابێت دژایەتی نامەشـــروعی یەكتری بكەن و كادیر و كەســـایەتیەكانی یەكتری ســـووك بكـــەن و لەوێشـــەوە كێشـــە بـــۆ جەماوەر دروســـت بكەن، پاشانیش ملكەچ بن لەبەردەم قاسمی سلێماندا و حكومەتی خۆجێیەتی ســـلێمانیان بۆ دروســـت بكات. بەڵـــی تاكە چارەســـەر رێكەوتنـــی یەكێتی و گـــۆڕان و الیەنەكانی تریشـــە، هەمووان پێكەوە بـــۆ بەڕێوەبردنی ســـلێمانی وەكو

شاری هەمووان.

و قـــەوارە و مێـــژوو باســـی كاتێكیـــش ئامادەبوونـــی دەرەوەی دەنگدان دەكرێت، مانـــای وایە ســـوكایەتی بەدەنگی خەڵك و بەسندوقی دەنگدان و بەخودی هەڵبژاردن و بەدیموكراســـیش دەكرێـــت. ئەوە ئەگەر حیزب یان الیەنێكی خێڵەكی یان حیزبێكی ئیسالمی داخراو بیڵێت، رەنگە ئاسایی بێت، بـــەاڵم كاتێـــك حیزبێك خۆی بەسۆشـــیال ســـەركردەكانی و بزانێـــت دیموكـــرات باسی رادەستنەكردنی هێز و چەكەكانیان بەوەزارەتـــی پێشـــمەرگە بكەن و باســـی ئەوە بكـــەن كە دەبنـــەوە بەپڵنـــگ، مایەی سەرســـوڕمانە. دیارە بوون بەپڵنگیش بۆ وەستان بەڕووی داگیركەرانی كوردستان نـــا، بەڵكو بـــۆ لە رووداوەســـتانی براكانی خۆیان، بەراستی مایەی پرسیارە كەسێك ســـەری زمانی و بنی زمانی رۆشـــنگەری و دیموكراســـی و ئـــازادی بێـــت، كەچـــی دۆڕاندنی پێ قبوڵ نەكرێت و هەڕەشـــەی بوون بەپڵنگ بكات، لەكاتێكدا دەبێ بزانێت شـــوێنی پڵنـــگ دارســـتان یـــان باخچـــەی

ئاژەاڵنـــە و پڵنگ لەكۆمەڵگـــەی مەدەنی و شـــاردا بوونی نییە. بەهەرحاڵ من پێموایە ســـەركردە و كادیـــرە ژیرەكانـــی یەكێتی نیشتیمانی، ئەوانەی كە دەتوانن بەلۆجیكی عەقڵ بیربكەنـــەوە، زۆر لەوانە زیاترن كە هـــەرزەكاری سیاســـین و تەنیـــا فێربوون قســـە بكـــەن. بۆیە ئومێدی ئـــەوە دەكرێت هـــەردوو الیەنی یەكێتی و گۆڕان لەســـەر چۆنێتی بەڕیوەبردنی شارەكە و پاراستنی

لەهەر ئاژاوە و پێكدادانێك رێكبكەون. دەنگـــدان لەبەرئـــەوەی لێـــرەدا مـــن تـــەواو بووە و قســـەكانی من ئێســـتا هیچ نییـــە، دەنگـــدەر لەســـەر كاریگەرییەكـــی بۆیـــە پێموایە گـــۆڕان و یەكێتـــی هیچیان لەدیاریكردنـــی نەبـــوون ســـەركەوتوو پۆســـتی بـــۆ لیســـتەكانیان ســـەرۆكی پارێزگاری ســـلێمانی، بگرە لەناو لیســـتی هیـــچ الیەكیاندا كەســـێكی وەهای تێدا نییە ئەو كەسایەتیەی هەبێت بتوانێت سلێمانی وەهـــا بەڕێوەببات، كە شـــاری هەمووانە. بۆیـــە بەبـــڕوای من پێویســـتە هـــەردووال

12 ژماره 230 2014/5/10

بە وەرگرتنی وەزارەتی پێشمەرگە لەالیەن گۆڕانەوە، مەترسی

ئەوە دەكرێت لەجیات ئەوەی دوو هێزەكەی

پێشمەرگە یەكبخرێت، بیكەن بە سێ هێز

پەرلەمانی كوردستان پەرلەمانی سەرجەم

ناوچەكانی باشوور نییە

سياسەت

سەروەر ساڵەیی

بەیاننامەكەی سەرۆكایەتی هەرێم سەرەتای دروستكردنی قەیرانێكی

گەورەیە لەكوردستان

ئارێز عەبدوڵاڵ بۆ سڤیل:

لەم دیمانەیەی سڤیلدا ئارێز عەبدواڵ ســـەركردایەتی ئەنجومەنـــی ئەندامـــی یەكێتـــی تیشـــك دەخاتـــە ســـەر چەنـــد پرسێكی تایبەت بەحزبەكەی و ئەگەری هەشـــتەمی لەكابینەی بەشـــداریكردنی راشـــیدەگەیەنێت هەرێـــم، حكومەتـــی كـــە پەرلەمانـــی هەرێمـــی كوردســـتان ناوچەكانـــی تـــەواوی نوێنەرایەتـــی

باشووری كوردستان ناكات.

ژماره 230 2014/5/10 13

بەبڕیاری حیزب سەركردە بااڵ و بەتەمەنەكان

نەهاتنە ناو بانگەشەی هەڵبژاردنەوە

سياسەت

لەبەرئـــەوەی دەكـــرد قســـەمان و هەبـــوون هاوپەیمان نەبووین لەهەڵبژاردنەكە.

كەواتە دەكرێت بڵێین ئەو سیاسەتەی ئێـــوە بەرامبەر پارتـــی بـــۆ بەدەنگەوەچوونی ویســـتی قاعیـــدەی جەمـــاوەری حیزبەكەتـــان

بوو؟ئارێـــز عەبـــدواڵ: بێگومان، ئەگەر ئێســـتاش خەڵكـــی یەكێتی لەوە دڵنیابن كـــە حیزبەكەیان سیاسەتێكی جیاواز دەگرێتەبەر، لەوەش زیاتر

دەنگ دەهێنێت.بانگەشـــەی هەڵمەتـــی لەمـــاوەی هەڵبـــژاردن ســـەركردە بـــااڵ و بەتەمەنەكانـــی حیزبەكەتـــان دەرنەكەوتـــن، هۆكارەكـــەی چی

بوو؟ئارێـــز عەبـــدواڵ: زۆر راســـتە، ئـــەوە بڕیار بـــوو، ئەوەی هەڵمەتـــی هەڵبژاردنـــی ئەنجامدا

نەوەیەكی نوێی سەركردایەتی بوو. كەوایە دەكرێت بڵێین جیلی پێشـــوو

سەركەوتوو نەبوون؟ئارێـــز عەبدواڵ: من واناڵێم، بەڵكو دەڵێم ئەو كەســـانەی ئەمجـــارە ســـەركردایەتی هەڵمەتی

هەڵبژاردنیان كرد سەركەوتووبوون. لەپرسی پێكهێنانی كابینەی هەشتەمدا بەئەنقەســـت یەكێتـــی دەكرێـــت لـــەوە بـــاس بەشـــداریكردنی لەكابینەكە دواخست بۆ دوای هەڵبژاردنـــەكان تاكو بۆ بەدەســـتهێنانی دەنگی

زیاتر بیقۆزێتەوە؟ئارێز عەبـــدواڵ: خەڵك ئەو قســـەیە دەكات، لەالیەكـــی دیكـــەوە خەڵك دەڵێـــن رۆژی پێش هەڵبژاردن پارتی و گۆڕان لەسەر هەڵبژاردنی دەســـتەی ســـەرۆكایەتی پێكبهێنن بـــۆ ئەوەی متمانە بەدەستبهێننەوە، لەبانگەشەی هەڵبژاردن ئەو قسانە دەكرێت، بەاڵم ئێمە پێش هەڵبژاردن و پـــاش هەڵبژاردن گوتوومانە بەبێ وەرگرتنی

وەزارەتی ناوخۆ بەشداری حكومەت ناكەین. دەگوترێـــت هەوڵێـــك هەیـــە گـــۆڕان ســـلێمانی پارێـــزگاری پۆســـتی بەمانـــەوەی بەدەستی یەكێتییەوە رازی بكرێت لەبەرامبەردا ئێوە بەو پشكانەی ئێستاوە بەشداری حكومەت

بكەن؟ئارێز عەبدواڵ: ئاگادارنیم.

ئێـــران پێگـــەی و رۆڵ ئـــەی پارێـــزگای لەیەكالكردنـــەوەی هاوكێشـــەكەی

سلێمانی چییە؟ئارێـــز عەبـــدواڵ: هیـــچ رۆڵێكی نییـــە، بەاڵم بەرژەوەندی ئێران لەوەدایە ناوچەی سلێمانی، هاوســـنوورە لەگـــەڵ ئـــەو واڵتـــەدا، ئـــارام و

سەقامگیر بێت. هەندێك بەرپرســـی یەكێتی دەڵێن كە یەكێتـــی ئامادە نیە چەك و هێزە چەكدارەكانی بخاتـــە ژێـــر ركێفـــی وەزارەتی پێشـــمەرگەوە،

كـــە بڕیـــارە بدرێـــت بەگـــۆڕان، ئـــەم لێدوانانە هەڵوێستی فەرمین یاخود تەنها قسەن؟

وەزارەتـــە وەزارەت عەبـــدواڵ: ئارێـــز بـــەاڵم بەداخـــەوە تائێســـتا ســـێ چـــوار هێزی پێشـــمەرگەمان هەیە، هێزێك ســـەر بەپارتییە، ســـەر هێزێـــك بەیەكێتییـــە، ســـەر هێزێـــك بەحكومەتە، ئایا گرفت دروســـت دەبێت یاخود نا؟ ئایـــا وەزیرێك لەحیزبێك دەتوانێت قیادەی یەكەكانی حەفتا و هەشـــتا بـــكات؟ ئەو هێزانە ئلیتیـــزام دەكـــەن، یاخـــود نـــا ئەوە بەڕاســـتی

وردبوونەوەی دەوێ. ســـەركردەیەكی گـــۆڕان دەڵێ ئەوان بەئەنقەســـت هەردوو وەزارەتی پێشـــمەرگە و داراییان وەرگرتووە تاكو خەڵك لەوە دڵنیابێت كە دەتوانن كێشـــە زۆرەكانی ئـــەو وەزارەتانە چارەســـەر بكـــەن، پێتوایە بتوانن ئەو كێشـــانە

چارەسەر بكەن؟ئارێـــز عەبدواڵ: من پێموابـــوو بەرژەوەندی خەڵكـــی كوردســـتان لەوەدایـــە لـــەم قۆناغەدا وەزارەتـــی ناوخۆ و پێشـــمەرگە بـــۆ یەكێتی و پارتـــی بوونایـــە و گـــۆڕان فشـــاری بكردایە و هەوڵـــی بدایـــە و مەرجی دابنایە كـــە ئەو دوو وەزارەتـــە لەماوەیەكی دیاریكـــراودا بەتەواوی یەكبگرنـــەوە، بـــۆ ئـــەوەی جارێكـــی دیكـــە كە هەڵبژاردن كرایەوە و ئـــەو وەزارەتانە كەوتنە دەســـت هەر الیەنێكەوە كێشـــەی بۆ دروســـت نەبێت، تائێســـتا ئێمە دوو هێزی پێشمەرگەمان هەیە، بەاڵم ئێســـتا بەوەرگرتنی ئەو وەزارەتە لەالیەن گۆڕانەوە مەترسی ئەوە دروستدەكات، لەجیاتـــی ئـــەوەی دوو هێز بكـــەن بەیەك هێز، ببێتە ســـێ هێز، ئەوەش لەبەرژەوەندی خەڵكی

كوردستان نییە. لەئەگەری دانەوەی پۆستی سەرۆك كۆمار بەیەكێتـــی، باس لەهەریەكـــە لەبەرهەم ســـاڵح و نەجمەددین كەریم دەكرێت وەك دوو كاندیـــد، بـــەاڵم د. نەجمەددین لەالیـــەن پارتی و گۆڕانـــەوە قبوڵنەكـــراوە، ئێـــوە كام لەو دوو

كەسە بەشیاوتر دەزانن ؟ئارێـــز عەبدواڵ: ئێمـــە لەناو یەكێتـــی دەیان ســـەركردەمان هەیە شـــیاوی ئەوەن پۆســـتی ســـەرۆك كۆمار وەربگرن، بەاڵم ئێمە لەســـەر ئەوە ناوەستین پارتی پێی باشە یان گۆڕان پێی

نیســـاندا 30ی لەهەڵبژاردنەكانـــی ئاســـتی دەنگەكانی یەكێتی زیادیكرد، هۆكاری

ئەو زیادبوونە چییە؟یەكێتـــی ئەمجـــارە عەبـــدواڵ: ئارێـــز بەپڕۆگرامێكـــی نـــوێ و ورد كاری كرد، ئەوە هۆكارە سەرەكییەكەیەتی، هۆكاری دووەمیش پەیوەنـــدی بەهەڵەكانـــی پارتـــی و گۆڕانـــەوە

هەیە.جـــەالل دەركەوتنـــەوەی پێتوانییـــە تاڵەبانـــی رۆڵـــی بەرچـــاوی هەبووبێـــت لـــەو

رووەوە؟ئارێز عەبدواڵ: من گوتم بەپێی پڕۆگرامێكی نوێ، ئـــەو پڕۆگرامەش هەموومان دەگرێتەوە، بێگومان دەركەوتنـــی مام جەاللیش كاریگەری

خۆی هەبووە. لەهەڵمەتـــی بانگەشـــەی هەڵبژاردندا بەتونـــدی دژایەتـــی پارتیتـــان دەكـــرد، ئێـــوە گەیشـــتوونەتە ئـــەو بـــاوەڕەی هـــەر الیەنێـــك

دژایەتی پارتی بكات دەنگەكانی زیاد دەكات؟ئارێـــز عەبدواڵ: نا، پێشـــتر یەكێتی و پارتی بەیەك لیســـت دادەبەزین، لەبەرئـــەوە نەدەكرا ئەمجـــارە بـــەاڵم بگریـــن، لەیەكتـــر رەخنـــە بەشێوەیەكی ئاسایی رەخنە لەسیاسەتی یەكتر دەگیـــرا، ئەوان لـــە ئێمەیان دەگـــرت و ئێمەش

لەوانمان دەگرت، هەر ئەوە بووە. بـــەاڵم دەگوترێـــت رەخنەكانـــی ئێوە

توندتر بوون؟ئارێز عەبـــدواڵ: نازانم، لـــە چ روویەكەوە؟، و بـــووە تونـــد یەكێتـــی شـــوێن لەهەندێـــك لەهەندێك شـــوێنیش پارتـــی توند بووە، بەرای مـــن جیاوازییـــەك نەبووە لـــەو رووەوە، بەاڵم پێشـــتر دۆســـت و الیەنگران گلەییەكی زۆریان لەمەكتەبی سیاســـی و ســـەركردایەتی یەكێتی دەكـــرد، لەبەرامبەر ئەو سیاســـەتەی بەرامبەر پارتـــی هەیبـــوو، گلەیی زۆر لەیەكێتـــی دەكرا، بەتایبەتـــی لەهەولێـــر كـــە خەڵكێكـــی زۆر لـــە دۆست و الیەنگرانی یەكێتی لەالیەن پارتییەوە مافیان پێشـــێلكرابوو، هەر لەشـــەڕی ناوخۆوە تاكـــو ئەمدواییەش، بۆ نموونە ئەو جیاوازییەی لەدامەزرانـــدن لەنێـــوان ئەندامانـــی پارتـــی و ئەندامانـــی الیەنەكانی دیكـــە بەتایبەتی یەكێتی دەكرا، لە پلەو پایەی وەزیفی و لەدابەشكردنی زەویـــوزار، بەو هۆیەوە دۆســـت و الیەنگرانی یەكێتی گلەییان هەبوو، ئەوان وایاندەبینی ئێمە لەســـەرەوە هاوپەیمان بووین و لەخوارەوەش پارتی مافەكانیانی پێشـــێل دەكرد، ئەمجارەش كـــە هاوپەیمـــان نەبووین، النیكـــەم دەمانتوانی بڵێیـــن ئـــەو شـــتانە ناحەقین و قســـە لەســـەر ناحەقییەكان بكەین، مەســـەلەكە توندی نەبووە بەرامبـــەر پارتـــی، لەرابـــردوودا ئـــەو شـــتانە هەبـــوون و قسەشـــمان نەدەكـــرد، ئەمجـــارە

14 ژماره 230 2014/5/10

سياسەت

بوون بە ئۆپۆزسیۆنمان ئەگەرێكی بەهێزە و دەشبینە ئۆپۆزسیۆنێكی

كارا

راستە 18 كورسیمان هەیە، بەاڵم هێز و

توانای یەكێتی بەكورسی ناپێورێت

پارتی و گۆڕان دەتوانن بێ ئێمە حكومەت

پێكبێنن، با پێكیبهێنن و ئێمەش پیرۆزباییان

لێدەكەین

باشە، جارێ ئەو بابەتە نەهاتۆتە گۆڕێ، بەاڵم یەكەمین شـــت دەبێـــت ئێمـــە هەوڵبدەین وەك ماف و پشـــكی خەڵكی كوردســـتان ئەو پۆستە بەدەستبهێنینەوە، ئەوەش پێویستی بەهاوكاری و هەماهەنگی هەموو الیەنەكان هەیە، بەیەكێتی و پارتی و گۆڕان و الیەنە ئیسالمییەكانەوە، كە ئەو پۆستەشـــمان بەدەستهێناوە بێگومان ئێمە وەكـــو یەكێتی داوای دەكەین، ئەوكاتیش بڕیار دەدەین كێ بێت، جارێ نە بڕیاردراوە، نەكەس دەستنیشـــان كـــراوە، نەنـــاوی هیـــچ كەســـێك هاتـــووە، لەڕاگەیاندنێكـــەوە كاك عـــادل دەڵێت دكتۆر نەجمەددینم پێ باشـــە، منیش پێم باشە

بەاڵم ئەوە بڕیار نییە. پێتوایـــە كـــورد بتوانێت ئەو پۆســـتە

بەدەستبهێنێتەوە؟و یەكدەنـــگ ئەگـــەر عەبـــدواڵ: ئارێـــز یەكهەڵوێســـت بیـــن بەڵـــێ، بەاڵم ئەگـــەر وەك ئێســـتا بین نەخێر، ئەوە مـــاوەی حەوت مانگە هەڵبـــژاردن كـــراوە و خكومـــەت پێكنەهاتووە، رەنگە كێشـــە دروست بێت لەسەر هەڵبژاردنی

پارێزگارەكانی هەولێر و سلێمانی. سەرۆكایەتی هەرێم لەبەیاننامەیەكدا رایگەیانـــدووە پێویســـتە ئەو كەســـەی بۆ ئەو رەزامەنـــدی دەكرێـــت دەستنیشـــان پۆســـتە پەرلەمانی لەســـەر بێت، ئایـــا ئەمە مانای ئەوە نییـــە كـــە ناكرێت كەســـێك بەبـــێ رەزامەندی

پارتی بۆ ئەو پۆستە دەستنیشان بكرێت؟ئارێز عەبدواڵ: جارێ پەرلەمانی كوردستان پەرلەمانـــی هەرێمی كوردســـتانە و پەرلەمانی هەمـــوو كوردســـتانی باشـــوور نییـــە، راســـتە پەرلەمان رێـــزی هەیە الی خەڵكـــی كەركوك، موســـڵ، دیالـــە و هەمـــوو شـــوێنەكانی دیكـــە، بەاڵم ئەو پەرلەمانەی ئێســـتا بەهیچ شێوەیەك نوێنەرایەتـــی ناوچە دابڕاوەكان نـــاكات. خاڵی دووەم ئەگەر ئێمە هەموو الیەنە سیاســـییەكان رێكبكەویـــن لەســـەر ئـــەوەی كەســـێك كاندید بكرێت، ئەو كاتـــە بەفلتەری پەرلەمان تێپەڕێت یان تێنەپەڕێت هیچ گرفتێك نییە، خاڵی ســـێیەم ئەگەر هاتو ئێمە بەیەكدەنگ نەچووینە بەغدا و یەكێتی ئەو پۆســـتەی بێ رێككەوتنی سیاســـی بەدەســـتهێناوە، ئیتر بۆ بگەڕێتـــەوە پەرلەمانی ئـــەو كوردســـتان؟ لەبەرئـــەوە مـــن پێموایـــە

دەتوانـــن بەدواداچوون بكەن و ســـكااڵ تۆمار بكەن، كەس دەستی نەگرتوون.

ژمارەیـــەك دەســـتگیركردنی دوای كادری گۆڕان لەسلێمانی فەرمانی دەستگیركردن بۆ سێ ســـەركردەی ئەمنی یەكێتی دەرچووە، پێتوایە ئەو فەرمانی دەســـتگیركردنە سیاســـی بێـــت؟، ئایا ئـــەو بەرپرســـە ئەمنییانـــە دەنێرنە

بەردەم دادگا؟ئارێز عەبدواڵ: من دەپرسم كاتێك سەركەوت عومـــەر لەهەڵبژاردنی پایزی رابردوو لەســـەر رێگرتـــن لەتەزویـــر لەناو هەولێر شـــەهید بوو بۆچی فەرمانی دەســـتگیركردن بۆ بكوژەكانی دەرنەچوو، ئەگەر ئەو بڕیاری دەســـتگیركردنە سیاســـی نەبێـــت؟ لێـــرە گەنجێـــك دەكوژرێت تاوانبار دەســـتگیر ناكرێت، بەاڵم لەوێ هەندێ كەس كە دەیانەوێت ســـەرپێچی یاسایی بكەن، وادابنـــێ ئەفســـەرێكی پۆلیســـیش ســـەرپێچی لەســـەر بەیاننامـــەی بـــۆ كـــردووە، یاســـایی دەردەكرێـــت و هەوڵدەدرێت دەســـتگیر بكرێن، ئەگـــەر دادگاش داوای ئەو كەســـانەی كردبێت

دەبێتە بچنە بەردەمی. ئاینـــدەی ئیـــدارەی ســـلێمانی چـــۆن

دەبینیت؟ئارێـــز عەبـــدواڵ: پێموایـــە دەبێـــت یەكێتی و گۆڕان هاوكار بن و پێكەوە ئیدارەی ســـلێمانی هـــەردوو لەبەرژەوەنـــدی ئـــەوەش بكـــەن، حیزبەكە و خەڵكی شـــارەكە و تەواوی خەڵكی كوردســـتانە، من ئـــەو رێككەوتنە بەپێویســـت

دەزانم. ئێـــوە هەڤـــاڵ ئەبوبەكـــر بەپارێزگار

قبوڵدەكەن؟ئارێز عەبدواڵ: هێشتا ئەنجامەكان دیار نین، بـــەاڵم ئەگەر بردیانەوە و ئەویان دانا، ئەوكاتە هەڵوێســـتی خۆمـــان دەخەینـــەڕوو و قســـەی

خۆمان دەكەین. گفتوگۆكانـــی نێوان ئێوە و پارتی بۆ بەشداریكردن لەحكومەت بەكوێ گەیشتوون؟

دوا بڕیارتان چییە لەو بارەیەوە؟ئارێـــز عەبدواڵ: گفتوگۆكانمان بەردەوامن و تائێســـتا پارتی رەزامەندی دەرنەبڕیوە لەسەر

بەیاننامەیە لەكاتی خۆی نەبوو، پێموابێت ئەوە ســـەرەتای دروســـتكردنی قەیرانێكی گەورەیە

لەكوردستان. حكومەتی هەرێم ســـەركەوتوو بووە

لەگرنگیدان بە ناوچە دابڕاوەكان؟ئارێـــز عەبـــدواڵ: ناڵێـــم حكومەتـــی هەرێـــم كەمتەرخـــەم بـــووە بەرامبـــەر بـــەو ناوچانـــە، بـــەاڵم حكومەتی هەر ســـێ پارێـــزگای هەولێر و ســـلێمانی و دهۆكە، مـــن نازانم حكومەت لە چ روویەكەوە ســـەركەوتوو بووە لەو ناوچانە، بەاڵم بێگومان وەكو پێویست نەبووە، دەبووایە بایەخـــی زیاتر بەو ناوچانەبدات كە نەشـــیداوە

ئەو شتێكی دیكەیە.بەتەزویركـــردن یەكێتـــی و كەركـــوك و ســـلێمانی لەهەڵبژاردنەكانـــی ناوچەكانـــی ژێـــر دەســـتی خـــۆی تۆمەتبـــار

دەكرێت، بۆچوونتان لەمبارەیەوە؟ئارێـــز عەبدواڵ: پێمخۆشـــە دیقـــەت بدەیت، و گەورەیـــە قەزایەكـــی مێرگەســـۆر جـــارێ چەنـــد ناحیەیەكیش لەســـەرە، بڕۆن بۆ خۆتان بەدواداچوون بكەن، تەنها نوێنەرێكی حیزبەكان لەبنكەكانـــی دەنگـــدان نەبـــوون و نەیانوێراوە

بچن، پرســـیارەكەی من ئەوەیە كاتێك حیزبێك نەوێرێـــت نوێنەرێكی خـــۆی بنێرێتە بنكەیەكی دەنگدان، لەوێ تەزویر دەكرێت یان لەشوێنێكی دیكـــە كە دەســـەاڵت تێیـــدا هەمەڕەنگە؟ بۆچی باســـی مێرگەســـۆر و بلـــێ و بـــارزان و ئـــەو ناوچانە ناكەن؟ بەدڵنیاییـــەوە پارتی زۆرینەی زۆری دەنگی ئەو ناوچانەی بەدەســـتدەهێنێت، بـــەاڵم بۆچـــی نوێنـــەری حیزبـــەكان بوونیان نییە، راســـتە لەسلێمانی دەســـەاڵت لەسەرەوە بەدەســـتی یەكێتییـــە، بـــەاڵم ئێـــوە ئـــاگادارن ناحیـــە، بەڕێوەبـــەری گشـــتی، بەڕێوەبـــەری بەڕێوەبەری قوتابخانـــەكان، ئەوانە زۆربەیان لەنـــاو شـــاری ســـلێمانیش لەگـــەڵ گۆڕانـــن، زۆرینە گۆڕانە، یەكێتیش سكااڵی دژی گۆڕان تۆماركـــردووە كە ســـاختەكاری ئەنجامداوە و چەندین بەڵگەشـــی لەبەردەســـتە، بەاڵم ئەگەر لەســـلێمانی و هەولێـــر و كەركـــوك تەزویـــر كرابێـــت، جـــا یەكێتی كردبێتی یـــان پارتی یان گۆڕان، ئەوە ســـەرپێچی یاســـاییە و الیەنەكان

ژماره 230 2014/5/10 15

سياسەت

پێدانـــی وەزارەتـــی ناوخۆ بەیەكێتـــی، ئێمەش تائێســـتا پێداگریمـــان لەســـەر ئـــەو وەزارەتـــە كـــردووە، بـــەاڵم ئـــەوان دەتوانـــن بەبـــێ ئێمە حكومـــەت پێكبهێنـــن، بـــا پێكیبهێنـــن و ئێمەش

پیرۆزباییان لێدەكەین.حكومـــەت بـــۆ كێشـــە بـــەاڵم

دروستناكەن؟ئارێز عەبدواڵ: نەخێر بەاڵم ئۆپۆزســـیۆنێكی

كارا دەبین. ئۆپۆزسیۆنێكی چەك بەدەست؟

ئارێز عەبدواڵ: نا، خۆ ئێمە بەرپرســـیار نین لەوە، با هێزەكان تێكەڵ بكرانایەوە.

وەزارەتـــی ســـاڵە هەشـــت بـــەاڵم پێشمەرگە بەدەستی ئێوەوەیە؟

ئارێـــز عەبـــدواڵ: یەكێك لەخاڵـــە الوازەكانی هەرێمـــی كوردســـتان ئەوەیـــە كـــە هێـــزەكان تێكـــەڵ نەكراونەتـــەوە، یەكێتـــی و پارتیش لەو پرسە بەرپرســـیارن، كاك مەسعودیش هەشت ســـاڵ ســـەرۆكی هەرێم و ســـەركردەی هێزە چەكـــدارەكان بوو، لەو بپرســـە بۆ ئەو كارەی نەكـــرد و فشـــاری نەخســـتە ســـەر پارتـــی و

یەكێتی. پێتوایـــە وەزیرەكانی گـــۆڕان بتوانن لەســـنووری زۆنـــی پارتیدا كار بكـــەن، یاخود

ئەوانیش وەكو وەزیرەكانی یەكێتی دەبن؟بارودۆخەكـــە هیـــوادارم عەبـــدواڵ: ئارێـــز بگۆڕێـــت، بەڕای من پێویســـتە وەزیری دارایی و وەزیری پێشـــمەرگە لەزاخـــۆوە تاكو كفری

دەسەاڵتیان هەبێت. ئەگەری بەئۆپۆزسیۆنبوونی یەكێتی

تاچەند بەهێزە؟ئارێـــز عەبـــدواڵ: ئەگەرێكـــی بەهێـــزە، دوو رێگەمان لەپێشە یان بەئۆپۆزسیۆن بوون، یان چوونە ناو حكومەت، ئۆپۆزســـیۆنێكی كاراش دەبیـــن، ئێمە هـــەژدە كورســـیمان لەپەرلەمان هەیـــە، بەاڵم هێز و توانای یەكێتی بەكورســـی ناپێورێت، ئێمە لەرووی قاعیدەی جەماوەرییەوە

بەالنی كەمەوە هێزی دووەمین.

لە كاك مەسعود بپرسن هەشت ساڵە سەرۆكی

هەرێمە بۆ هێزی پێشمەرگەی یەكنەخست

و فشاری نەخستە سەر پارتی و یەكێتی

ژماره 230 2014/5/10 15

16 ژماره 230 2014/5/10

ترسی ژیان و الوازبوونی شوناسی لۆکالیی، كە شوناسێكە لەبواری

سیاسیەوە خۆی بەدژی پارتی دەزانێ و لەبواری

کلتورییەوە، کلتوری پارتی بەبااڵی پایتەختی

رۆشنبیری نازانێ، وایانكرد دەنگی گۆڕان كەم و یەكێتی زیاد بكات

سياسەت

دەتوانین لەبیرۆکەی هۆبز کەڵک وەربگرین، تــــا لــــەم رێگەوە بەبەشــــێک لەراســــتییەکان

بگەین. لەبۆچوونێکی ســــەرەتاییدا دەتوانین ئاوا باســــەکە بخەینــــەروو. لەپــــاش دەرەنجامی کوردســــتان پەرلەمانــــی هەڵبژاردنەکانــــی لەوتارێکــــدا لەژێر ناوی " ســــلێمانی دەنگی بەگــــۆڕان دا نەک بە گۆڕیــــن ". لەو وتارەدا مەبەســــتم ئەوە بوو، کە شوناســــی لۆکاڵی پاڵنــــەری ســــەرەکی بــــوو لەپاڵپشــــتیکردنی دەنگــــدان بەگۆڕان. ئەوەی لــــەم هەڵبژاردنە هاتەکایەوە ســــەلماندنی هەمــــان گریمانەیە. وەک هەڵبژاردنــــە لــــەم ئــــەوەی بــــەاڵم گەشــــەکردنی ئەم بیرۆکە دەتوانین باســــی بکەیــــن ئەوەیە، کە دوو تــــرس بوونە هۆی گەڕانــــەوەی بەشــــیک لەدەنگەکانی یەکێتی. ترســــی ژیان و ترسی الوازبوونی شوناسە لۆکالییەکە. ئەم دوو ترسە لەیەک بەستێنی سیاســــی و کلتورییەوە ســــەرچاوە دەگرن، ئەویــــش شوناســــێکە لەبواری سیاســــیەوە خــــۆی بــــەدژی پارتــــی دەزانــــێ و لەبواری بەبــــااڵی پارتــــی کلتــــوری کلتورییــــەوە،

پایتەختی رۆشنبیری نازانێ.لێــــرەدا بەکەڵــــک وەرگرتــــن لەبیرۆکــــەی هۆبــــز ئــــاوڕ لــــەدوو ترســــە ســــەرەکییەکە دەدەینــــەوە، تاکو بــــەو راســــتییە بگەین کە چــــۆن دەنگدەرانی گۆڕان وەفاداری خۆیان

گواستەوە بۆ یەکێتی. ترسی ژیانی رۆژانە

ئــــەم ترســــە دەتوانــــی وەک ئارامی ژیان ناوی ببەیــــن. یەکێک لەو بوارانەی دەتوانێ خولقێنەری ئەم ترسە بێ، شەڕ یان بوونی ئاژاوەیــــە. کاراکتەرەکانــــی ئــــەم شــــەڕ یان ئاژاوە ئەو هێزانەیە کە توانای هێنانەکایەی توندوتیژیــــان هەیە. لەکاتێکدا شــــەڕ بوونی هەبــــێ، تاک یــــان کۆمەڵــــگا پەنا بــــۆ کەس یان الیانێــــک دەبا، کە توانای بەرهەمهێنانی

ئەوەی لــــەم هەڵبژاردانــــەدا بووە جێگای قسە، سەرنجی میدیا و رای گشتی راكێشا، ئــــەو زیادبوونــــە بــــوو، کــــە لەدەنگەکانــــی یەکێتــــی هاتەئاراوە. زۆرکەس هۆکاری ئەم زیادبوونــــە دەگەڕێنەوە بــــۆ ئەوەی یەکێتی رێکەوتنــــی پارتــــی و گۆڕانی بــــۆ پێکهێنانی کابینــــەی هەشــــتەم، کــــردە کەرەســــەیەکی باش بۆئــــەوەی وەک هەڵمەتــــی هەڵبژاردن پەیامەکانــــی گــــۆڕان بخاتە ژێر پرســــیارە. بــــەاڵم لــــەم نێــــوەدا پرســــیارێک کــــە دەبێ لەخۆمان بپرسین ئەوەیە، چ شتێک لەناخی ئــــەم پرســــەدا هەیــــە وادەکات لەماوەیەکی کەمــــدا گۆڕانــــی وەفــــاردای لەدەنگدەرانــــی

گۆڕان بێتە ئاراوە؟رۆژگارێک فەیلەسوفی بەریتانی " تۆماس هۆبــــز" لەئاکامی ئەو شــــەر و پشــــێویانەی لەواڵتەکەیدا بوو باسی لەگۆڕانی وەفاداری لەپاشاوە بۆ دەسەاڵتێک کرد، کە ئاسایشیان بۆ بەرهەم بێنێت. بەواتایەکی تر ئەوەی الی هۆبــــز گرنگ بوو، دەســــەاڵتێک بوو بتوانێ ئاسایش بەرهەم بێنێت. ئەم گریمانەیە بووە هۆی ئەوەی گواســــتنەوەی وەفاداری بکاتە چەمکێــــک کە لــــەو رێگــــەوە خوێندنەوە بۆ

شەرعییەتی دەسەاڵتێک بکات. هەرچەندە گریمانەکەی هۆبز دەگەڕێتەوە بۆ ســــەدەی هەڤدە، بەاڵم ئایا دەتوانین لەم گریمانــــەی هۆبــــز کەڵــــک وەربگریــــن تاکو لــــەم رێگــــەوە خوێنــــدەوە بــــۆ زیادکردنــــی دەنگەکانی یەکێتــــی بکەین، وەک ئەوەی کە خۆیــــان نــــاوی لێدەنێن هەســــتانەوە. لێرەدا مەبەستم هەستانەوەکەی یەکێتی نیە، بەڵکو بــــەدوای ئــــەوەدا دەگەرێم کــــە چ هۆکارێک وایکــــرد کاروانی بەرەپێشــــچوونی گۆڕانی بەخێرای بەردەوام نەبێت و بەپێچەوانەکەی لەماوەیەکــــی کەمدا بەشــــێک لەدەنگدەرانی گــــۆڕان رووی دەنگەکانی خۆیان لەیەکێتی بکەن؟ پێموایە بۆ واڵمدانەوەی ئەم پرســــە

دەنگدەرانی گۆڕان بۆ وەفاداریان گۆڕی بۆ یەکێتی؟

حیسام دەسپیش

ژماره 230 2014/5/10 17

سياسەت

گریمانــــەی ئەوە دەکــــرا ئاســــایش بەرهەم بێنێــــت، وەک ئەوە وێنــــا ناکرێت کە توانای

بەرهەمهێنای ئاسایشی هەبێت. ترسی شوناس

هەرچەنــــدە گریمانەکــــەی هۆبــــز دواجار لەچوارچێوەی ســــەروەری کیانی سیاســــی خۆی دەبینێتەوە. بەاڵم ئەم بیرۆکە ناتوانێ لەهەرێمی کوردستان مانای هەبێت. یەکەم دەوڵەتێکــــی وەک هەرێــــم لەبەرئــــەوەی خــــاوەن ســــەروەری بەفەرمی نەناســــراوە. هەروەهــــا خودی کیانی هەرێم لەســــەر ئەم ئەساســــە رێکنەخــــراوە. بۆیە تاکــــو ئەمڕۆ ئــــەوە سیســــتەمی سیاســــی هەرێــــم نیە کە ئەکتــــەرە بەڵکــــو رێکدەخــــات، گەمەکانــــی گەورە و بچوکەکانە کە لەکۆتایدا ئاســــایش

دەبەخشنە ئەم کیانە هەرێمییە. ئەوەی لەکوردســــتان دەبینرێ کۆمەلێک پارتی جیاوازە، کە هەریەکە و نوێنەرایەتی شوناسێک دەکەن. لەم نێوەدا دوو شوناسی ســــەرەکی هەیە کــــە پێشــــتر دوو نوێنەری هەبوو و ئەمڕۆ سێ نوێنەر، هەروەها دوو ناوچە وەک مەکۆی سەرەکی ئەم شوناسە

بچوکانە. پەرلەمــــان لەهەڵبژاردنــــی ئــــەوەی هاتەکایــــەوە، ملمالنێــــی هێــــزەکان بــــوو بۆ نوێنەرایەتیکردنی ناوچەی شوناســــەکەیان هــــات، گــــۆڕان دووچــــاری لەکۆتایــــدا و بەشــــێوەیەک یەکێــــک لــــەو هێزانــــە دەنگی کەمیکــــرد و دەنگی الیانێکی تــــر زیادیکرد. دەنگــــی خەڵک بەنوێنــــەرە نوێیەکەیان وەک پاڵپشــــتیەک بۆ ئــــەو هێــــزە هەژمارکرا، کە نەیدەویســــت شوناس و ناوچەی پەیوەست بــــەاڵم ببینــــێ. بــــەالوازی بــــەو شوناســــە

لەهەڵبژاردنەکانــــی ئەم دواییە بەشــــیک لەو کەسانە گەڕانەوە ســــەر رەوتی پێشو، واتا

هێزەکەی جارانیان هەستاندەوە. رەفتــــاری ئــــەم دەنگدەرانــــە لەراســــتیدا هەڵقــــواڵوی ترســــێک بــــوو، کــــە بەرانبــــەر ببــــوو. ســــاز الیــــان بەشوناســــەکەیان لەڕابردوودا گــــۆڕان ئەو دەنگ بەرزە بوو، کــــە زۆر بەئاشــــکرا شوناســــە نەیارەکــــی دەخســــتە ژێر پرســــیار و پەالمــــاری دەدا. ئەمەش وایکرد گــــۆڕان وەک نوێنەری ئەم شوناسە هەژمار بکرێت. بەاڵم کاتێک گۆڕانە دەنگەبــــەرز و یاخییەکــــە لەگــــەڵ نوێنەری دەنگدەرانــــی رێکــــەوت، نەیــــار شوناســــی گۆڕان رووبەرووی ئەم پرسیارە بوونەوە، کــــە ئایا ئەمــــە دووبارەبوونی مێــــژوو نیە؟ واتــــا گــــۆڕان نەبۆتە ئــــەو هێــــزە الوازە کە وەک پاشکۆ ناویان دەهێنا؟ ئەم ترسە الی دەنگدەرانــــی گۆڕان وایکرد بیــــر لەگۆڕینی وەفاداری بکەنەوە. لێرەوە بوو کە بەشــــێک لەم دەنگدەرانە بەئاشــــکرا وەفاداری خۆیان دایــــە پاڵ یەکێتی و هەندێكیشــــیان لەگۆڕان

دوورکەوتنەوە. لەکۆی ئەوەی تاکو ئێســــتا باســــمانکرد، دەتوانــــم باســــەکە لەوەدا كــــورت بكەمەوە، کــــە تــــرس دەتوانــــێ ســــەرچاوەی گۆڕینی وەفــــاداری بــــێ. هەروەهــــا کاتێــــک تــــرس دێتــــە ئــــاراوە گرنــــگ نیە دەوڵەتــــی خاوەن ســــەروەری یان ئەکتــــەری بچــــوک دەبێتە گرنــــگ ئاســــایش، هێنانەئــــارای هەوێنــــی ئەوەیــــە بەکردەی کــــێ دەتوانێ خولقێنەری ئەم ئاسایشــــە بێ؟ جا چ ئاسایشــــی رۆژانە بــــێ، یان ئاسایشــــی شــــوناس کــــە دەتوانی

رەهەندێکی قوڵتری هەبێ.

ئارامی هەیە. ئەوەی لەپاش هەڵبژاردنەکان لەناوچەی حاڵەتــــی کۆمەلێــــک بینیمــــان، ســــلێمانی توندوتیژی هاتە ئاراوە. هەروەها کۆمەلێک ئامــــاژە بینــــرا، کــــە دەنگە تونــــدەکان بوون بەقســــەکەری یەکەم لەرووداوەکان. هەموو ئەم رووداوانــــە ئاماژەیەکی گرینگیان پێوە دیاربوو، کە ئەگــــەر ئێمە نەبین، یان ئەگەر ئێمە تووشی کێشە بین، چارەنووسی خەڵک

بەرەو ناسەقامگیری دەڕوات. ئــــەوەی باســــم کــــرد تێگەیشــــتنی منــــە لەئامــــاژەی ئــــەو ناکۆکــــی و توندوتیژیانە. جــــا ئەگــــەر ئــــەم گریمانەیە قەبــــوڵ بکەین، دەتوانیــــن بەو دەرەنجامــــە بگەین، كە ترس لەکەوتنــــە مەترســــی ژیانــــی رۆژانــــە بووە پاڵنەرێک تاکو دەنگدەرانی گۆڕان وەفاداری خۆیان بۆ یەکێتــــی بگوازنەوە. هێنانەکایەی بیرۆکەیەکی ئاوا لە ئەقڵیەتێکەوە سەرچاوە دەگرێــــت، کــــە ژیانی خۆی لەســــەر بنەمای قازانج و زیان داڕشــــتبێ. واتــــا تاک دەبێتە کەسێکی ئەقالنی تاکو لەم رێگەوە بەردەوام

قازانجی ال مەبەست بێ. ئەوەی الی هەمووان روونە تاکی هەرێمی کوردســــتان لــــەزۆر رووەوە لەئایدیالیــــزم ژیــــان لەواقیعــــی زۆر و دوورکەوتۆتــــە نزیــــک بۆتــــەوە. لێرەوەیە پرســــیار لەخۆی دەکات، کە ئەو ترسانە چین دەتوانن ژیانی رۆژانەی ئەو بخەنە مەترسیەوە؟ بۆیە ئەم ترسە ئەو هێزانەی دەخاتەوەیاد، کە توانای بەکارهێنانــــی هێزیان هەیــــە و لەهەمانکاتدا توانــــای هێنانەکایەی ئاسایشیشــــیان هەیە. لێرەوەیــــە کە وەفــــاداری دەتوانــــێ گۆڕانی بەســــەردابێ، چونکــــە ئەو الیــــەن و هێزەی

18 ژماره 230 2014/5/10

پاش كۆتایهاتنـــی هەڵبژاردنەكان و جارێكی دیكـــە وەك چاوەڕوان دەكرا، پرســـی پۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــاری عێراق یەكێكـــە لەدیارترین ئەو بابەتانەی بۆتە جێی ناكۆكی سیاســـیەكانی عێـــراق و هەریەكە لەكورد و عەرەبی ســـوننە

هەوڵی بەدەستهێنانی دەدەن. كـــورد لەعێـــراق بـــەدووەم نەتـــەوە هەژمار دەكرێت، لەیەكەم دەستووری عێراق و تەنانەت لەدانپیانانی رژێمی بەعســـیش لەساڵی 1970 دا دەردەكەوێـــت، بەاڵم دوای ئازادی عێراق زیاتر وەك ســـێ پێكهاتـــە لەملمالنێـــكان و گفتوگۆی چارەســـەریەكان دەردەكـــەون، كـــە پێكهاتـــەی عەرەبی شیعە و عەرەبی سوننە و كوردن، جگە لەكەمەنەتەوەكانیـــش. كـــورد وەك ئیســـتحاقی هەڵبژاردن پۆستی سەرۆك كۆماری لەسەرەتاوە بۆ خۆی هەڵبژاردوە. یەكەم ســـەرۆك كۆماری كـــورد بەرێككەوتنـــی نێـــوان پارتـــی و یەكێتی درایـــە جـــەالل تاڵەبانـــی، بەرێككەوتـــن لەگەڵ الیەنەكانی تری عێراق، بەتایبەت شـــیعەكان بۆ دووەم جار ئەو پۆســـتە درایـــە تاڵەبانی، بەاڵم لە لە 17ی كانونی دووەمی 2012 دا ســـەرۆك كۆماری عێراق توشـــی سەكتەی دەماغ هات و بەهۆی ئەوەشـــەوە گەیەندرایە نەخۆشـــخانەی چارێتـــە لەئەڵمانیـــا، لـــەو كاتەشـــەوە تائێســـتا ئاست و رادەی تەندروســـتی سەرۆك كۆمارە كوردەكـــەی عێـــراق روون نیە، تەنهـــا ئەوەندە نەبێـــت كـــە جارجـــارە چەنـــد وێنەیەكـــی نوێی لەمیدیاكانـــدا باڵودەبێتـــەوە، وەك هەمیشـــەش د. نەجمەدیـــن كەریمی پزیشـــكی تایبەتی خۆی دەڵێـــت "تەندروســـتی بـــەرەو باشـــتر چـــووە". بەهەمـــان شـــێوەش ئـــەو كـــەس و پێكهاتەیەی

پاش تاڵەبانی لەســـەر كورســـی ســـەرۆكایەتی دادەنیشێت بە ناڕوونی ماوەتەوە.

ئـــەوەی گرنگە، لەپاش چەنـــد مانگێكی دیكە ئەو كەســـەی دەبێتە ســـەرۆك كۆماری عێراق و لەجێگەكـــەی جـــەالل تاڵەبانی دادەنیشـــتێت، كـــێ دەبێـــت؟ هەرچەندە پۆســـتەكە پۆســـتێكی تەشریفاتیشە لەعێراقدا، بەاڵم الیەنە سوننەكان بەئاشـــكرا رایانگەیاندووە، كـــە ئەمجارە ئەوان ئەو پۆســـتە وەردەگرن و بۆ ئـــەوە ئەمریكاش ئـــەوەی پـــاش ئەمـــەش دەكات، پاڵپشـــتیان سوننەكان لەعێراقدا هەستیان بەپەراوێزخستن

كردبوو. بەپێـــی ســـەرچاوە هەواڵیـــەكان دیارتریـــن ئـــەو كاندیدانـــەی عەرەبی ســـوننە، كـــە هەوڵی وەرگرتنی پۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــاری عێراق دەدەن پێكهاتوون لە:ئوسامە نوجێفی سەرۆكی ئێســـتای پەرلەمانی عێراق و رافع عیســـاوی و ئەیاد ســـامەرایی، جگە لەوەی ساڵح موتڵەگیش یەكێكـــی دیكەیـــە لەدیارتریـــن ئەو كەســـایەتیە سونیانەی لەكاتی باسكردن لەپۆستی سەرۆك

كۆماردا ناویان دەبرێت.لــــــــــــەلێدوانێــــــكـــی لـــەوەش جــــــــــــگـــە كوتلـــەی ئەندامێكـــی چاوەڕواننەكراویشـــدا موتەحیدونی ســـونەكان رایگەیانـــدووە، ئەوان بەرنامەیان هەیە بۆ پۆســـتی ســـەرۆك كۆمار )تاریق هاشمی( كاندید بكەن، وەحدە جومەیلی ئەندامـــی كوتلـــەی موتەحیـــدون لەئەنجومەنی نوێنەرانـــی عێـــراق ئامـــاژەی بـــەوە داوە، كـــە پێدەچێـــت )تاریق هاشـــمی( جێگری ســـەرۆك كۆماری عێراق، كە ئێستا لەدەرەوەی واڵتە، بۆ

پۆستی سەرۆك كۆماری واڵت كاندید بكەن.ئەمەش لەكاتێكدایە هاشـــمی بەهۆی پرســـی تیرۆرەوە فەرمانی لەســـێدارەدانی هەیە، بەاڵم

جومەیلی لـــەو بارەیەشـــەوە رایگەیاندووە، كە هاشمی بێتاوانە و ئەگەر تاوانێك ئەنجامدرابێت، ئەوا پاسەوانەكانی ئەنجدامیانداوە و ئەو دەستی تێدانەبـــووە، بەڵكـــو بۆتـــە قوربانـــی پیالنێكـــی هەرێمیی، كە دەســـتێكی ســـوننەی ناوخۆیشی تێدابـــووە، بۆ دورخســـتنەوەی ئەو ســـەركردە

سوننەیە.هەرچەنـــدە پێشـــتریش شـــیعەكانی عێـــراق ئاماژەیان بەوە دەدا، كە مەبەستیانە ئەمجارە ئەو پۆســـتە بدەنە عەرەبی سوننە، بەاڵم لەنوێترین پەرلەمانتـــاری عـــەوادی، ئیحســـان لێدوانیـــدا دەوڵەتی یاســـا ئەوەی راگەیانـــدووە، كە كورد دەیەوێـــت بەشـــداریی لەحكومەتـــی داهاتووی عێراقـــدا بـــكات و لەپێـــش كوتلەكانـــی تـــرەوە داواكاریی پێشكەشـــكردووە و ئەوان پێداگریی لەســـەر وەرگرتنی پۆســـتی ســـەرۆك كۆماری

عێراقیش دەكەن.پەرلەمانتارەكـــەی دەوڵەتـــی یاســـا تەنانەت نـــاوی كاندیدێكـــی كـــوردی بۆ ئەو پۆســـتەش بردووە، كە بەوتەی خۆی بەرهەم ساڵح یەكێكە

لەكاندیدەكان بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە.بەاڵم پەرلەمانتارانـــی كوردیش لەبەغدا ئەو راســـتیە ناشـــارننەوە، كە لەخولـــی ئەمجارەدا كارێكـــی ئەســـتەمە كـــورد پۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــاری عێـــراق وەربگرێـــت. عـــادل عەبدوڵاڵ ئەندامی لیستی هاوپەیمانی لەپەرلەمانی عێراق لـــەو بارەیەوە بەســـڤیلی وت "پێموانیە جارێكی دیكە پۆستی ســـەرۆك كۆمار بدرێتەوە كورد، چونكـــە ئەمجارە ئەو پۆســـتە دەدرێتە عەرەبی ســـوننە، كـــە ئـــەوە پێداگریەكـــی ئەمریكاشـــی لەســـەرە بـــۆ ڕازیكردنـــی ســـوننەكان، بـــەاڵم پێویســـتە ئەو كەسەی لەعەرەبی سوننە دەبێتە ســـەرۆك كۆمـــار، كەســـێكی میانـــڕەو بێت، كە

راوێژ كامەران

شەڕی بەدەستهێنانی پۆستی "سەرۆك كۆماری عێراق" دەستی پێكرد

سياسەت

18 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 19

بتوانێـــت هەموو الیەنەكان لەخۆی رازی بكات، بەئێران و ئەمریكا و شیعە و كوردیشەوە".

بـــەاڵم ئـــەم پەرلەمانتـــارە ترسیشـــی هەیـــە لەبەكارهێنانی ئەو پۆســـتە بـــۆ دژایەتی كورد، ئـــەو وتـــی "بەداخـــەوە ســـەركردە ســـوننەكان نیـــن، میانـــڕەو بەكـــورد بەرامبـــەر هیچیـــان بـــووە كەســـێك بۆخـــۆی نجێفـــی ئوســـامە چەندین جار پۆســـتی ســـەرۆكی پەرلەمانی بۆ دژایەتـــی كورد بەكارهێناوە، بۆ نمونە پڕۆژەی )گەڕانەوەی سنورە ئیداریەكان( ئەو گرفتی بۆ دروستكردووە، هەرچەندە دەسەاڵتی سەرۆك كۆمار دەسەاڵتێكی جێبەجێكاری ئەوتۆ نییە، كە بتوانرێت دژایەتی كوردی پێبكات، بەاڵم رەنگە جارێكـــی دیكەش ئـــەم پۆســـتە لەبەرژەوەندی الیەنـــە عەرەبـــەكان بەكاربهێندرێتـــەوە". عادل عەبدوڵاڵ وتیشی"پێدەچێت بۆ ئەم خولە پۆستی ســـەرۆكی پەرلەمان بدرێتە كـــورد، بەو پێیەی كـــورد وەك دووەم پێكهاتەی عێراق پێویســـتە

یەكێك لەپۆستە سەرۆكایەتیەكان وەربگرێت".عەلـــی ســـەفین بەوتـــەی جگەلـــەوەش مامۆســـتای زانســـتە سیاســـیەكان هەرچەنـــدە پۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــار بەپێی دەســـتووری عێـــراق تەنهـــا پۆســـتێكی تەشـــریفیە و هیـــچ كاریگـــەری لەســـەر كێشـــەی نەتەوەیـــی كورد نیە، بەاڵم لەرووی بەشداریكردنی شەراكەت و هاوبـــەش بوون لەحوكمەت گرنگی خۆی هەیە، كە رەنگە ئەمجارە بدرێتە عەرەبی ســـوننە. ئەو مامۆســـتایەی زانســـتە سیاســـیەكان بەسڤیلی وت "لەئێســـتادا پێكهاتەی ســـوننە ئەم پۆســـتە بەمافی خۆی دەزانێـــت، زۆرینەی پێكهاتەكانی عێراقیـــش، جگەلە كورد، كۆكن لەســـەرئەوەی پۆســـتە ئـــەم ســـوننەكان ســـەركردەیەكی وەربگرێت، بەاڵم لەبەغدا هەموو شتێك دەبێت

بەتەوافـــوق بێـــت، پێوســـتە الیەنەكان لەســـەر مێزی گفتوگۆ ئەم پرسە یەكالیی بكەنەوە، نەك

بڕیاری تاكالیەنانە".لەئێستاشدا یەكێتی ئەو پۆستە وەك مافێكی خۆی دەزانێت و بەرهەم ســـاڵحیش بەباشترین كـــەس بۆ پۆســـتەكە دەبینن. بـــارام مەجیدخان راوێـــژكاری مەكتەبـــی سیاســـی یەكێتـــی بـــۆ كاروباری ئێران لـــەم بارەیەوە وتی "د.بەرهەم تەنهـــا كەســـە لەنـــاو یەكێتیدا بتوانێت پۆســـتی ســـەرۆك كۆمار پڕبكاتەوە، پارتیش پشتگیریی ئـــەوە دەكات بۆ یەكێتـــی و ئێرانیش دژی ئەوە

نییە ئەو پۆستە بۆ كورد بێت".ئەمـــەش لەكاتێكدایە پێشـــتر عـــادل مورادی یەكێتـــی ناوەنـــدی ئەنجومەنـــی ســـەرۆكی رایگەیاندبـــوو، كە رەنگە یەكێتـــی د. نەجمەدین كەریـــم بۆ پۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــاری عێراق كاندیـــد بـــكات، كە ئـــەو پێشـــنیارەش بەتوندی

لەالیەن پارتیەوە رەتكرایەوە.بەم پێیەش هێشـــتا دیار نیە ئایا ئەو پۆســـتە دەدرێتـــەوە بەكـــورد یاخود نا، گەر دراشـــەوە بەكورد ئەو كاندیدەی دەبێتە ســـەرۆكی عێراق لەسەر پشـــكی كورد كێ دەبێت؟ چونكە بەپێی راگەیەنـــدراوی ســـەرۆكایەتی هەرێم پۆســـتی ســـەرۆك كۆماری عێـــراق ئیســـتیحقاقی گەلی كوردســـتانە و هەركەســـێكیش بۆ ئەو پۆســـتە دیاریبكرێـــت پێویســـتە رەزامەنـــدی پەرلەمانی كوردســـتانی لەســـەربێت. لەراگەیەندراوەكـــەدا هاتووە "بەخەڵكی هەرێمی كوردستان و الیەنە سیاسییەكانی كوردستان و عێراق رادەگەیەنین، كـــە ئـــەو پۆســـتە مافـــی گەلـــی كوردســـتانە و بەهەمـــوو توانایەكەوە پێداگیـــری لەوەرگرتنی لەالیـــەن گەلی كـــورد دەكەینەوە، هەركەســـێك بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار بپاڵێورێت، پێویستە

رەزامەندیـــی پەرلەمانی كوردســـتانی لەســـەر بێـــت، چونكـــە ئـــەم پۆســـتە ئیســـتحقاقی گەلی

كوردستانە".بەگوێـــرەی چەنـــد زانیارییەكـــی نافەرمیش، ئەمجـــارە گـــەر پۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــار بە كوردیش بدرێتەوە، ئەگەری دانەوەی ئەم پۆستە بە یەكێتـــی ئەگەرێكی الوازە، چونكە رێكەوتنی ســـتراتیژی بەشێوازی پێشوو لەنێوان پارتی و یەكێتیـــدا نەماوە و پارتیـــش، كە هێزی یەكەمی كوردســـتانە و نزیكـــەی نیوەی كورســـیەكانی كـــوردی لـــە پەرلەمانـــی بەغدادا هەیـــە، چاوی لەپۆســـتی ســـەرۆك كۆمـــارە، بـــەاڵم نـــەك بۆ بارزانی، بەڵكو پارتی دەیەوێت وشـــیار زێباری بكاتـــە ســـەرۆك كۆمار. هەروەك رۆشـــنبیر و یاساناســـی عێراقی تارق حـــەرب لە لێدوانێكیدا بۆ "ئاژانسی رۆژنامەوانی سەربەخۆ" ئاماژەی بەوەدابوو، كە پارتی حەز بە وەرگرتنی پۆستی سەرۆك كۆمار دەكات، گوتوشیەتی كە "بۆ ئەو مەبەستەش وشـــیار زێباری باشترین كاندیدی پارتیە، چونكە كەسایەتیەكی پەسەندكراوە الی شـــیعەكان، كەسێكە قســـە كەم دەكات و كاری زۆر دەكات، ئەمەش ئەو مەرجانەیە، كە پێویستە لە ســـەرۆك كۆماردا هەبێـــت". حەرب ئاماژەی بـــەوەش داوە، كە بەیاننامەكەی ســـەرۆكایەتی هەرێم لەبارەی پێویســـتی بڕیاردانی پەرلەمانی لەســـەر كاندیدی سەرۆكایەتی كۆماری عێراق، هەوڵێكە بۆ رێگرتن لـــەوەی كاندیدێكی یەكێتی

ئەم پۆستە وەربگرێت.دیوێكـــی تـــری ئـــەم رووداوانـــەش، ئەمەی لێدەخوێندرێتـــەوە، كە پارتی ئـــەم بابەتە وەك فشـــارێك بۆ سەر یەكێتی بەكاربهێنێت، تاوەكو لەبابەتی پێكهێنانی حكومەتدا نەرمی بنوێنێت و

بە بەشەپشكەكانی خۆی رازی بێت.

سياسەت

بەرهەم ساڵح یا هۆشیار زێباری سەرۆك كۆماری داهاتووی عێراقە؟

ژماره 230 2014/5/10 19

20 ژماره 230 2014/5/10

سياسەت

بەشی سیاسەت

سەرۆكی هەرێم یان سەركۆماری عێراق؟بارزانی كامیان هەڵدەبژێرێت؟

ســـەرۆكی یـــان عێـــراق ســـەركۆماری كوردستان؟

لەمانگی حوزەیرانی ساڵی 2013دا پەرلەمانی كوردستان ماوەی سەرۆكایەتی هەرێمی بۆ دوو ســـاڵ درێژكردەوە. بەپێی ئەمەش لەحوزەیرانی و تەواودەبـــێ ماوەیـــە ئـــەم 2015دا ســـاڵی بەئەگەرێكی زۆریش هەر لەو ساڵەدا هەڵبژاردنێكی دیكە لەهەرێمی كوردستان بۆ دەستنیشانكردنی ســـەرۆكی هەرێم بەرێوەدەچێت. ئێســـتا ماوەكە ئەوەنـــدەی نەماوە و لێرەش لەمالو و لەوال ئەو پرسیارە دەكرێ داخۆ كێ دوای بارزانی دەبێتە سەرۆكی هەرێمی كوردستان؟ ئەمە لەكاتێكدایە بەشـــێوەی نیوەفەرمیـــش لەنێوەندە سیاســـی و میدیاییەكانەوە باس لەبژارەی بوون بەسەرۆكی

عێراقی بارزانی دەكرێت. دیموكراتـــی پارتـــی و بارزانـــی هێشـــتا

كوردستانیش ئەم پرسەیان یەكالیینەكردۆتەوە، بەاڵم بەشێوەی نیمچەفەرمی هەندێك باسوخواس دزەدەكەنـــەدەرەوە پەردەكانـــەوە لەپشـــت مەســـەلەی كوردســـتانیش لەهەرێمـــی گوایـــە سەرۆكایەتی عێراق لەالیەن مەسعود بارزانیەوە بەهەنـــد وەردەگیرێت، تەنها كێشـــەیەك لەئارادا هەیە، ئەویـــش بریتییە لـــەوەی بارزانی نایەوێ ســـەرۆكێكی بێسەالحیەت و تەشـــریفاتی بێت و

دەیەوێ دەسەاڵتەكانی زیادبكرێن. لێرەدا كێشەكانی بەردەم پۆستی سەرۆكایەتی هەرێـــم بەمـــەی دواییـــەوە زیاددەكـــەن، چونكە لەالیەك ئەو پرسیارە وەاڵمێكی زەقی پێویستە، ئایـــا ئەگەر هاتـــوو بارزانی لەســـەر قبوڵكردنی پۆستی سەركۆماری عێراق خۆی یەكالییكردەوە هەندێـــك و شـــاعەبدولاڵ داوای وەاڵمـــی و ســـەرۆكی عەرەبـــی نـــاو عێـــراق و دەرەوەی عێراقـــی دایەوە، ئەوســـا كام كەســـایەتی خۆی بۆ ئەم پۆســـتە بەربـــژاردەكات؟ دووەمیشـــیان

ئەوەیـــە ئەی ئەگەر هاتوو بارزانی خۆی بۆ ئەو پۆستە بەربژاركرد و لە پەرلەمانیشەوە لەالیەن زۆربەی فراكســـیۆنەكانەوە ئەمە پەسەندبكرێ، پەیوەندییەكانـــی نێـــوان پارتـــی و یەكێتـــی چی لێبەســـەردێت، كە بەپێی رێكەوتنێكی ستراتیژی لەسەر دابەشكردنی پۆستەكانی بەغدا و هەولێر رێكەوتـــوون و بەپێی ئەم رێكەوتنەش پۆســـتی

سەركۆماری عێراق بۆ یەكێتی دەبێت؟لێرەوە ئەم دووو پۆســـتە ســـیادییەی عێراق هێشـــتا و دەكـــەون بەریـــەك كوردســـتان و بـــۆ كوردیـــش یەكالیینەبۆتـــەوە ئایا پێشـــوازی لەســـەركۆماری عێراق بكات یاخـــود نا، جەخت لەســـەر ســـەربەخۆیی هەرێمـــی كوردســـتان و كوردســـتانی – عێراقـــی كۆنفیدراڵـــی پرســـی بكاتەوە. دیاریشە كورد بۆ پۆستی سەركۆماری عێـــراق بێمەیـــل نیـــن بـــە بارزانیشـــەوە، بـــەاڵم ئەم ســـتراتیژییە پرســـی دەوڵەتی ســـەربەخۆی كوردســـتان بـــۆ مـــاوەی 10 ســـاڵێكی دیكەیش

ژماره 230 2014/5/10 21

سياسەت

لەالیەكی دیكەیشـــەوە ئـــەو ئەگەرە دوورنییە نەوشـــیروان مســـتەفا هەر لەئێســـتاوە خۆی بۆ ئـــەم پۆســـتە بەربژاربكات، چونكـــە بەگریمانەی زۆر ئەگـــەر ناوبـــراو خـــۆی بـــۆ ئـــەم پۆســـتە بەربژێربـــكات، ئەوە قاعیدەی گـــۆڕان و یەكێتی و تەنانەت قاعیدەی هەندێك الیەنی ئیســـالمیش پشـــتیوانی لێدەكەن و بگرە دەنگیشـــی پێدەدەن. خۆی باســـی ئەوەش ناكەیـــن ئەگەر رێكەوتنێك لەمـــڕوەوە لەنێوان پارتی و گـــۆڕان بێتەكایەوە، ئەوە ئەم پرسە یەكالییدەكاتەوە. لەمەڕ نێچیرڤان بارزانیش ئەوە پرسەكە ســـەختترە، چونكە ئەم زۆرتـــر خۆی بـــۆ ســـەرۆكوەزیرانی حكومەتی هەرێمـــی كوردســـتان پااڵوتـــووە و پێناچێ بیر لەپۆســـتی ســـەرۆكایەتی هەرێم بكاتـــەوە. بەاڵم ئەگـــەر بازرانـــی پۆســـتی ســـەركۆماری عێراق قبوڵبـــكات، ئـــەوە كۆی ئـــەم پرۆســـەیە تۆزێك لەباردەچێ و ئەوســـا پارتیـــش ناچارە چاو بەم دابەشكارییەی ئێستایدا بخشـــێنێتەوە. لەالیەكی تریش كەســـانێكی دیكە لەنـــاو پارتی هەن وەك رۆژ نوری شاوێس، عارف تەیفور و ...هتد، بەاڵم

ئەگەری زۆر ئەوەیە پۆســـتە سیادییە عێراقی و كوردســـتانییەكان تەنها بۆ كەســـانی سەرەوەتر بێـــت. هەرچی الیەنە ئیســـالمییەكان و بەتایبەت یەكگرتوو و كۆمەڵیشـــن ئـــەوە دوو بەربژاریان دەبێـــت. یەكیـــان ســـەاڵحەددین بەهائەددینـــە و ئـــەوەی دووەمیشـــیان عەلـــی باپیـــرە. ئەگەری زۆریش ئەوەیە سەاڵحەددین بەهائەددین خۆی بۆ ئەم پۆستە بەربژاربكات، چونكە پێشتر وازی لەپۆستی ئەمینداری یەكگرتوو هێناوە و ئەمەش بەقســـەی هەندێك لەچاودێـــران خۆئامادەكردنە بۆ دۆخێكی وەها. جارێش دیارنییە هەڵوێســـتی ئەمیری كۆمەڵ لەمەڕ ئەم پرسە چیدەبێت، بەاڵم پێدەچـــێ ناوبراویـــش یەكێـــك لەبەربژارەكانـــی ئـــەم پۆســـتە بێـــت. هەڵبەت ئەویـــش دەزانێ بێ رێكەوتنـــی پێشـــوەختی هەمەالیەنـــە ئاســـتەمە

بەتەنهایی ئەمە بكات. عێـــراق ســـەركۆماری پۆســـتی بەهەرحـــاڵ و ســـەرۆكی هەرێمـــی كوردســـتان لەو پرســـە گرنگانەن، كە پێدەچێ لەكوردستان و لەعێراقیش

مشتومڕی زۆریان لێبكەوێتەوە.

و عێراقیانـــە ســـتراتیژی چونكـــە دوادەخـــات، ســـتراتیژی كوردستانیانە دوو شتی دژبەیەك و

جیاوازن و تەداعیاتی جیاوازیشیان دەبێت. بارزانی كامیان هەڵدەبژێرێت؟

ئێســـتا لەوەتـــی هەڵبژاردنەكانـــی 30 نیســـان كۆتایـــی پێهاتـــووە، لەمـــال و لـــەالو فشـــارێكی ناوخۆیی و دەرەكی لەســـەر مەســـعود بارزانی هەیە بۆ ئەوەی خۆی بۆ پۆســـتی ســـەركۆماری عێـــراق بەربـــژار بـــكات و جێگەكـــەی تاڵەبانـــی پڕبكاتەوە. پێشـــتر بارزانی ئەمەی رەتكردۆتەوە لەهەرێمـــی مانـــەوە لەســـەر جەختـــی پتـــر و كوردســـتان كردۆتـــەوە، بەوپێیـــەی مانـــەوەی لەهەرێمی كوردســـتان بەزەرورەتێكی مێژوویی زانیـــوە. بـــەاڵم ئەمجارەیـــان دۆخەكـــە تۆزێـــك جیـــاوازە، چونكە یەكەم، بارزانی تەنها ســـاڵێكی لەسەرۆكایەتی هەرێم ماوە و هەر ئێستاش ئەو پرسیارە خۆی دەسەپێنێ ئەی لەدوای 2015وە دەبێ خۆی بەچییەوە سەرقاڵبكات لە كوردستان و كام پۆست وەربگرێ، لەكاتێكدا قورساییەكەی ئەمســـاتە بـــۆ هەرێمی كوردســـتان پێویســـتە و ئـــەوە ماوەیەكیشـــە دەزانـــرێ غیابـــی تاڵەبانی چی ئاكامێكی لێكەوتۆتـــەوە. دووەمیش بارزانی لەژێـــر فشـــارێكی ناوخۆیـــی و دەرەكیدایـــە، كە بۆ ئەم پۆســـتە خـــۆی یەكالییبكاتەوە و پێدەچێ

بۆخۆیشی زۆر الری لەمە نەبێت. ئێستا كێشەكە لێرە رەهەند و تەڵەزمی دیكەی لێدەكەوێتـــەوە. بارزانـــی كـــە مەیلێكـــی تونـــدی بۆ ئـــەوە هەیە بـــەواژۆی خـــۆی بەڵگەنامەكانی ســـەربەخۆیی هەرێمـــی كوردســـتان رابگەیەنێ، چۆنی دەتوانێ بەئاســـانی پشت لەو ستراتیژییە بازنـــەی نـــاو بچێتـــە و بـــكات كوردســـتانییە ســـتراتیژییەكی عێراقیـــەوە؟ ئەمە پرســـیارێكی شـــێلگیرە، بەاڵم لـــەوالش وەرگرتنی پۆســـتێكی بـــااڵ لەعێراق گەلێك گرنگە بۆ كورد و بەتایبەت بـــۆ خـــودی بارزانیش گەلێـــك رەهەنـــدی نوێ دەخاتـــەوە، ئەمـــە لەكاتێكدایە كـــە ناوبراو تەنها ســـاڵێكی ماوە لەپۆســـتی ســـەرۆكایەتی هەرێم بمێنێتـــەوە و بەپێـــی رەشنووســـی دەســـتوری هەرێمی كوردســـتانیش، بۆ مـــاوەی یەك خولی رێك مافی ئـــەوەی نییە خـــۆی بەربژاربكاتەوە. پرسەكە لێرەوە ســـەرهەڵدەدات و پێدەچێ ئەمە

بارزانی قایلبكات، بەاڵم كێشـــەكە ئەوەیە كە ئەو بە پۆستێكی تەشـــریفاتی رازینابێ و خوازیاری ئەوەیـــە ســـەالحییەتەكانی زیادبكرێت. هەرچەند بۆخۆی تائێســـتا هیـــچ لێدوانێكی یەكالكەرەوەی لێدوانـــی هەندێـــك بـــەاڵم نـــەداوە، لەمـــڕوەوە لەبەرپرســـیارانی پارتـــی كە باس لـــەوە دەكەن پۆســـتی ســـەركۆماری عێـــراق پشـــكی پارتییە، ئـــەوەی لێدەخوێندرێتـــەوە كە مشـــتومڕێكی وا

لەئارادابێت. لەحاڵەتێكی وادا ئەوە كێشەكان لەنێوان پارتی و یەكێتـــی زیاتـــر دەمدەكاتـــەوە و پێدەچێ ئەمە بەیەكجاری ببێتەهۆی هەڵوەشـــانەوەی پەیمانی ســـتراتیژی نێوانیـــان. هۆیەكەیشـــی ئەوەیـــە كە یەكێتی ئەم پۆستە بەپشـــكی راستەقینەی خۆی دەزانـــێ و بەقســـەی ســـەعدی ئەحمـــەد پیـــرە ئەوە ئەم پرســـە تەحســـیڵی حاســـڵە و هیچ قسە و باســـێك هەڵناگرێت. هێشـــتا گـــۆڕان و الیەنە ئیسالمییەكانیش هەڵوێستی خۆیان بۆ ئەم پرسە یەكالیینەكردۆتەوە و هەڵوێستی ئەم الیەنانەیش پرســـی ســـەرۆكایەتی هەرێـــم و ســـەركۆماری عێـــراق یەكالییدەكاتەوە. لەالیەكی دیكەیشـــەوە خواستی بوون بەسەركۆماری بارزانی خواستی چەنـــد دەوڵەتێكـــی عەرەبـــی ســـوننە )پێدەچـــێ توركیایش( و چەند ســـەركردەیەكی عەرەبی ناو عێراقیشـــە، هێشـــتا الیەنە شـــیعەكان و ئێرانیش بۆ ئەمە هیچ هەڵوێســـتێكیان دیارنییە، بەتایبەت رۆڵی ئێران بۆ ئەم پرســـە یەكالكەرەوە دەبێت. لەوە واوەتریش پرســـی سەرەكی ئەوەیە ئەگەر هاتوو بارزانی ئەم پۆستەی قبوڵكرد، ئەوە دەبێ پێشبینی قۆناغێكی سەختی پڕلەملمالنێ لەنێوان سەركۆماری و سەرۆكوەزیرانی ئایندەی عێراقدا بكرێـــت. بەتایبەت ئەگەر بێتو ســـەرۆكوەزیرانی ئایندەی عێراق دیسانەوە مالیكی بێت، ئەوە بۆن

و بەرامەیەكی ناخۆش دەخاتەوە. نەوشیروان، نێچیرڤان یان یان سەاڵحەددین

بەهائەددین؟ئێستا دێینەوە سەر بەربژارەكانی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان. ئەگەر بارزانی بڕواتە بەغدا و ئەگـــەر پەیمانی ســـتراتیژی لەنێـــوان پارتی و یەكێتیـــش وەك خـــۆی بەرقەراربێت، ئەوە دەبێ پۆســـتی ســـەرۆكی هەرێم پشـــكی یەكێتی بێت. جارێك دیارنییە لەناو یەكێتی كێ بۆ ئەم پۆستە خۆی هەڵدەبژێرێت، بەاڵم هەر ئێســـتا كۆسرەت رەسوڵ جێگری ســـەرۆكی هەرێمە، بەاڵم لەبەر كێشەكانی تەندروســـتی ئەستەمە خۆی بۆ ئەمە هەڵببژێرێـــت. لەالیەكیش پرســـی ســـەركۆماری لـــەالی یەكێتـــی نادیـــارە و لەناو خۆیانـــدا باس لـــەوە دەكەن، كە چەنـــد بەربژارێكیان بۆی هەیە وەك د.نەجمەددیـــن كەریـــم، د.بەرهەم ســـاڵح و د.فواد مەعسوم. ئەگەری زۆر ئەوەیە ئەم پرسە لەناو یەكێتیدا كێشـــەی لێبكەوێتەوە و بەئاسانی

چارەسەرنەبێت.

بوونی بارزانی بە سەرۆك كۆماری

عێراق، پرسی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان بۆ 10 ساڵی دیكە دوادەخات

دوای بارزانی كێ دەبێتە سەرۆكی هەرێم؟

22 ژماره 230 2014/5/10

سياسەت

ئێمە سەرچاوەی گەیشتنی توركمانین

بەئامانجەكانیان نەك بەرەی توركمانی

ئێمە وەكو عەشایەری توركمانی عێراق دەوڵەتی

توركیا بەدەوڵەتێكی بێگانە دەژمێرین

لەم دیدارەی )ســــڤیل(دا، قەمبــــەر بەیاتی ســــەرۆكی عەشــــایەری توركمانــــی عێــــراق تیشك دەخاتە ســــەر چەند پرسێكی تایبەت بەتوركمانەكان و دووپاتیدەكاتەوە كە بەرەی توركمانی هیچ مافێكی بەســــەر توركمانەوە نییە، تەنها بۆ بەرژەوەندی خۆی كاردەكات، داواش لەحكومەتــــی هەرێمــــی كوردســــتان دەكات هــــاوكاری توركمانــــەكان بــــكات بــــۆ دەرچوون لەقەیرانە سیاسییەكان، پشتیوانی لە گەڕانەوەی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكان دەكات، بــــە ناوچــــە توركمانەكانیشــــەوە، بۆ

سەر هەرێمی كوردستان.

ئێمە لەگەڵ مادەی 140 و گەڕانەوەی كەركوك و ناوچە دابڕاوەكانین بۆ سەرهەرێمی كوردستان

قەمبەر بەیاتی سەرۆكی عەشایەری توركمانی عێراق بۆ سڤیل:

عومەر ئاوارە

22 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 23

سياسەت

گەڕانەوەی كەركوك و ئەو ناوچانە بۆ سەر

هەرێمی كوردستان چەند سوودی بۆ كورد هەیە، ئەوەندەش سوودی بۆ

توركمان هەیە

و كار لــــەو پشــــتگیری تاچەنــــد چاالكییانە دەكەن كە هەندێك الیەنی توركمانی بەناوی پشــــتگیریكردنی داواكانی توركمانەوە

بۆ دژایەتی كورد دەیكەن؟قەمبــــەر بەیاتــــی: ئێمــــە هەمیشــــە ناڕەزایی خۆمانمان بەرامبەر بەو رەفتارانە دەربڕیووە، پێــــی توركمانانــــە بەنــــاو الیەنــــە ئــــەو كــــە هەڵدەســــتێت، لەبەرئەوەی بــــەرەی توركمانی حیزبە، الیەنی عەشــــایەری نییە تاكو بتوانێت كار لەپێنــــاو بەرژەوەنــــدی توركمانــــدا بكات، ئاشكراشــــە هەموو نەتەوەیەك لەسەر بنەمای عەشایەری دروســــت دەبێت نەك حیزبایەتی، بــــەاڵم حیزب بەرنامە و پالنــــی تایبەتی خۆی هەیە، كە لەگەڵ دۆخی عەشایەریدا ناگونجێت، ئێمە وەكو عەشایەری توركمانی عێراق پێمان خۆشــــە نەك بــــەرەی توركمانــــی، بەڵكو هەر پارت و حیزبێــــك یارمەتی هاواڵتییان بدات و لەپێنــــاو بەرژەوەندی خەڵكــــدا كار بكات، ئێمە بۆمــــان هەیــــە كار بۆ بەرژەوەنــــدی توركمان ناخۆشــــییەكانیاندا و لەخۆشــــی و بكەیــــن بەشــــداربین، لەبەرئــــەوەی ئێمە ســــەرچاوەی گەیشــــتنی توركمانیــــن بەئامانجەكانیــــان نەك

بەرەی توركمانی. دەكرێت بەخەڵكی رابگەیەنن كە كام الیەنتان نوێنەری راستەقینەی توركمانە؟ ئێوە

یاخود بەرەی توركمانی؟قەمبــــەر بەیاتی: ئاشــــكراو روونە كە لەهیچ خــــۆی حیزبێــــك نەبــــووە ســــاتێكدا و كات بكاتــــە نوێنــــەری نەتەوەیــــەك، نوێنەرایەتــــی هــــەر نەتەوەیــــەك لە بنەچــــەدا عەشــــایەرییە، نــــەك حیزبایەتــــی، بۆ نموونە باســــی هەرێمی كوردســــتان بكەیــــن، ئــــەو هەمــــوو حیزبــــەی ئێســــتا لەكوردســــتاندا هــــەن بەچ شــــێوەیەك دروســــتبوون؟ ئەگــــەر خێڵــــەكان نەبوونایە و پشتی شۆڕشــــی كوردیان نەگرتبایە، شۆڕش

نەدەگەیشتە ئامانجی خۆی. بــــەرەی توركمانی بانگەشــــەی ئەوە دەكات، كــــە كــــورد مافــــی توركمــــان پێشــــێل

دەكات، تاچەند ئەمە بەڕاست دەزانن؟قەمبەر بەیاتی: ئەو پڕوپاگەندەیەی بەرەی توركمانی دوورە لەڕاستییەوە، ئێمەی توركمان لەمێــــژە لەگــــەڵ كــــورددا وەكــــو بــــرا ژیاوین، مێژوویەكی تایبەتمــــان لەگەڵیاندا هەیە، ژن و ژنخوازی لەنێوانماندا هەبووە، ئەو رەفتارانەی بەرەی توركمانی بەنــــاو توركمانەوە دەیكات تەنهــــا لەبەرئەوەیە، كە ئــــەو بەرەیە بەفیت و كۆنترۆڵــــی توركیــــا كاردەكات. ئــــەو واڵتەش لەبەر بەرژەوەندی خۆی نەبێت، نابێتە دڵسۆز و هــــاوكاری بــــەرەی توركمانــــی. لەبەرئــــەوە بــــۆ زۆرینەی توركمانــــەكان دەركەوتووە، كە

بــــەرەی توركمانــــی میحوەرێكــــی ســــەرەكییە بــــۆ دژایەتیكردنــــی كــــورد و مــــاددەی )140(. توركمانیش نەتەوەیەكی رۆشنبیرە و حەزیان لەشەڕو ئاژاوە نییە، حەزدەكەن هەموو شتێك ئاشــــتییانە بێــــت، وادەزانن بــــەرەی توركمانی لەبەرژەوەنــــدی ئەوانــــە، بــــەاڵم بەپێچەوانەوە بەرەی توركمانی لەدژی ئەوانە، دژی توركمان و دژی عێراقــــە. بــــۆ نموونە ئەوان ســــەردانی گوندەكانیان كــــردووە و هەندێك دیارییان بۆ خەڵــــك بردووە و گوتویانــــە ئەمە لەتوركیاوە بۆتــــان هاتــــووە، بــــۆ ئــــەوەی توركمانــــەكان هەڵبخەڵەتینن، بەاڵم ئەمە چارەسەری كێشەی

توركمانەكان ناكات. ئێــــوە چ چارەســــەرێك بــــۆ قەیرانی ناوچــــە كوردســــتانییەكانی دەرەوەی هەرێــــم یاخــــود ناوچــــە كێشــــە لەســــەرەكان بەبــــاش

دەزانن؟قەمبــــەر بەیاتــــی: ئێمــــەی توركمــــان لەگەڵ جێبەجێكردنــــی مــــاددەی 140 و گەڕانــــەوەی كەركوك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمــــی كوردســــتانین بــــۆ ســــەر هەرێمــــی كوردســــتان، لــــە ســــەرووی هەمووشــــیانەوە ناوچە توركماننشــــینەكان، من وەكو سەرۆكی عەشــــایەری توركمانی عێراق داوا لەسەرجەم توركمانەكان دەكەم دەستیان لەناو دەستماندا بێت بۆ ئەوەی ماددەی )140( جێبەجێبكرێت

بۆچــــی ئــــەو چارەســــەرە بەبــــاش دەزانن؟

قەمبــــەر بەیاتــــی: ئەگــــەر لەســــەر هەرێمی كوردستان بین زیاتر مافەكانمان دەپارێزرێن و بەدووەم نەتەوە دەژمێردرێین، بەاڵم ئەگەر لەســــەر حكومەتی عێراق بین، ئەوا بەســــێیەم نەتەوە دەژمێردرێین، لەهەرێمی كوردســــتان ئەگەر سەرۆكی هەرێم كورد بێت، ئەوا دەبێت یەكێــــك لەجێگرەكانــــی توركمــــان بێــــت، بەاڵم بەداخەوە لەالی هەندێك لەبرا توركمانەكانمان ناهۆشیارییەك دەبینم بەرامبەر بەرژەوەندی راســــتەقینەی خۆیان، ئــــەم كارەش بۆ بەرەی توركمانــــی دەگەڕێتەوە، كە مێشــــكی هەندێك زیــــان و شــــۆردۆتەوە توركمانانــــەی لــــەو بەبەرژەوەندییەكانیان دەگەیەنێت، گەڕانەوەی كەركــــوك و ئــــەو ناوچانە بۆ ســــەر هەرێمی كوردســــتان چەند ســــوودی بۆ كــــورد هەیە، ئەوەنــــدەش بــــۆ توركمان، لەخولی پێشــــووی پەرلەمانــــی عێراق ئێمەی توركمان نوێنەرمان هەبــــوو، بــــەاڵم بەپێــــی پێویســــت كاریــــان بۆ بەرژەوەنــــدی توركمان نەدەكرد، لەبەرئەوەی بەناوی حیزب و مەرجەعییەتەوە نوێنەرایەتی توركمانیان دەكرد، نەك لە ڕووی نەتەوەییەوە، ئێمــــە پێمــــان خۆشــــە هەرچــــی بــــۆ توركمان

دەكرێــــت لەژێــــر چەتــــری نەتەوەیایەتیدا بێت نەك حیزبایەتی.

بەشــــێك لەمێژوونوسان باس لەوە دەكــــەن، كە زۆر لــــە توركمانــــەكان بەڕەگەز كــــورد یــــان عەرەبــــن، ئــــەم قســــەیە تاچەنــــد

بەدروست دەزانن؟قەمبەر بەیاتی: ئێستا لەناوچەی خورماتوو لەچەنــــد توركمانــــی گوندێكــــی كەركــــوك و تایفەیــــەك پێكهاتــــوون، بــــۆ نمونــــە تایفــــەی )ئەلبوحــــارس( ئەمانە بەرەگەز كوردن، ئەوان دەڵێن هەرچەندە ئێمە )بەیات(مان نووسیووە، بــــەاڵم بەرەگەز كــــوردی )زەنگەنە(ین، یاخود عەشــــیرەتی )كەلەوەنــــد( لەراســــتیدا كوردن، ئەوان لەقەاڵی وەنــــدەوە هاتوون، وەك چۆن دەڵێــــن )هەمەوەند و ســــۆفی وەنــــد( ئەوانیش لەســــەردەمی خۆیاندا برا بوون، بەاڵم ئێســــتا دەڵێن ئێمە توركمانین و زۆر بەباشــــی لەگەڵ

بەرەی توركمانیدا كار دەكەن. قازانجــــی توركمانــــەكان لەكوێدایە؟

لەگەڵ كورد بن یاخود توركیا؟قەمبــــەر بەیاتــــی: توركمان لەگــــەڵ كورددا بێــــت زیاتر قازانجێتی، نــــەوەك لەگەڵ بەرەی توركمانــــی و توركیادا بێت، كــــە دەبنە مایەی زیان بۆیان، ئێمە وەكو عەشایەری توركمانی عێــــراق دەوڵەتی توركیــــا بەدەوڵەتێكی بێگانە پەیوەندییەكیــــان هیــــچ ئــــەوان دەژمێریــــن،

بەئێمەوە نییە.لەژێــــر ســــایەی بەغــــدا كەركــــوك چوارچێــــوەی فراوانبوونــــی بــــۆ بمێنێتــــەوە

مافەكانی توركمان باشتر نییە؟عەشــــایەری بەنــــاوی بەیاتــــی: قەمبــــەر توركمانی عێراقەوە دەڵێم كەركوك لەباوەشی هەرێمــــی كوردســــتاندا بمێنێتــــەوە باشــــترە و قازانجــــی توركمانــــە، ئێمەش بەرپرســــیارێتی خۆمان لە تەلەعفەرەوە تاكو مەندەلی خستۆتە ئەســــتۆی خۆمان و هەرچی كێشەیەك هەبێت لەنــــاو توركمانەكانــــدا، ئێمە خەمــــی دەخۆین،

نەك بەرەی توركمانی.

24 ژماره 230 2014/5/10

سياسەت

ئەنجامەكانــــی كاتێــــك 2010 ســــاڵی هەڵبــــژاردن راگەیەندرا، به دڵی نوری مالیكی نه بوو، هــــه ر بۆیه دوای مشــــتومڕێکی زۆر، پێکهێنانــــی کابینــــه ی ده وڵه ت پتر له 8 مانگی

خایاند.ئه گـــه ر بـــۆ ئـــه م هه ڵبژاردنـــه ی دواییـــش ســـه رله نوێ ئـــه و ره وتـــه دووبـــاره بێته وه ، هه لێکـــی باش بـــۆ گروپـــه تیرۆریســـتیه کان ده ره خســـێنێ، تا له ناوچـــه جۆربه جۆره کانی ئـــه م واڵتانـــەدا مانـــۆڕ بكـــە ن و ئاسایشـــی

هاوواڵتیان بخه نه مه ترسیه وه . به پێی ئاماره فه رمیه کان راده ی توندوتیژی ئـــه م مانگانـــه ی دوایـــی، هاوشـــێوه ی ســـاته وه خته کانـــی ســـاڵی 2007ه ، واتـــه له ئه گه ری درێژبوونـــه وه ی ماوه ی پێکهێنانـــی کابینه ی نوێ، ره وتی توندوتیژیه کان تا دێ به رباڵوتر ده بێ و ده ســـتی تیرۆریســـته کانی ســـه ر به

ئه لقاعیده و داعش ئاوه اڵتر ده بێته وه .گه رچی هه ندێک له سیاسیه کانی ئه م واڵته ، بــــۆ نمونه عه ممار حه کیم، جه ختیان له ســــه ر کورتکردنــــه وه ی مــــاوه ی پێکهێنانی کابینه ی بــــه اڵم ده ستپێشــــخه ری نــــوێ کردۆتــــه وه،

ســــه رۆک وه زیری ئێســــتای عێــــراق، نوری مالیكــــی، له راگه یاندنــــی ســــه رکه وتنی خۆی، پێکهێنانــــی درێژکردنــــه وه ی ســــیناریۆی کابینه ی نوێی بۆ جارێکــــی دیکه هێنائاراوه . هه رچه ند پێشــــتر له 2010شدا نوری مالیكی ئاهه نگــــی ســــه رکه وتنی خــــۆی گێــــڕا، به اڵم دواتر ده رکه وت که لیستی ئه یاد عه الوی به 2 کورســــی زیاتره وه له چاو لیستی ده وڵه تی

یاسا، براوه ی یه که مه .ســــوننه کان ناوچــــه هه ڵبژاردنــــدا لــــه م به شــــداریه کی به رچاویان هه بوو، ئه گه رچی شــــاره کانی )فەللوجه و کرمــــه( له ده ره وه ی زۆر و بــــوون هه ڵبژاردنــــدا بازنــــه ی له گه ڕه که کانی شــــاری رومادی له پارێزگای ئه له نبــــار له ســــندوقه کانی ده نگــــدان بێبه ری بوون. ئه م ناوچانه هاوکات له گه ڵ هه ڵبژاردن که وتنه نێوان به رداشــــی هێزه کانی حکومه ت

و میلیشیاکانی دژبه نوری مالیكی .ئه نجامــــی کوردنشــــینه کان له ناوچــــه شــــه فاف به شــــێوه یه کی هه ڵبژاردنــــه کان به دواداچوونــــی بــــۆ ده کــــرێ، به جۆرێک که پارتــــی بــــراوه ی یه که مــــی هه ڵبژاردنه کانه و یه کێتی نیشتمانی له گه ڵ رکابه ره که ی خۆی،

واته گۆڕان، له ملمالنێ دایه .

له هه ولێر و دهۆک پارتی قســــه ی یه که می پــــێ بوو و له ســــلێمانی رکه به رایه تی له نێوان یه کێتی و گۆڕان هه نگاوبه هه نگاو چووه پێش. بــــه م ده ره نجامانــــه پێناچــــێ گۆڕانکارییه کی به رچــــاو له رێــــژه ی کورســــیه کانی هه رێمی کوردســــتان له په رله مانی عێراق بێته کایه وه . که وایــــه کورده کان له کۆی گه مه ی سیاســــی عێــــراق، سیاســــیه کانی الیه نــــه و پێکهاتــــه هه روه ک رابردوو ده وری"بااڵنسێر" )راگرتنی هاوسەنگی( دەگێڕن، واتا كوردەكات توانای ئه وه یان هه یه به قازانجی هه رکه س بیانه وێ ببێته ســــه رۆک وه زیران، تــــای ته رازووکه ی بــــۆ قورس بکه ن. به اڵم هــــاوکات کورده کان هه ندێک داخوازیــــان هه یه، که ره نگه هه موو الیه نێک رایان له ســــه ر نه بێ، هه ر له ئێستاوه نیگه رانی پۆستی ســــه رۆک کۆمارن له دوای جــــه الل تاڵه بانــــی. ئــــه م نیگه رانیــــه ش ره نگه به قازانجی شیعه کان بێت، که چاویان بڕیوه ته پۆســــتی ســــه رۆک وه زیران. له مامەڵەكردن له سه ر ئه م دوو پۆسته ، ئه گه ری رێککه وتنی کورد و شــــیعه زۆرتره تا ســــوننه و شیعه. به اڵم به ســــه رنجدان به وه ی ســــوننه و کورد له ســــه ر هه ندێ ناوچه خاڵی ناکۆکیان زۆره ، گه یشتن به رێککه وتنیان دژوار دێته به رچاو.

ناسڕ مورادی

دۆخی دژواری عێراق دوای هەڵبژاردن

گۆڕانكاری لەپێگەی هێزە مەزهەبی و نەتەوەییەكاندا دروست نابێت و دۆخی دژواری

عێراقیش هەر وەك خۆی دەمێنێتەوە

ژماره 230 2014/5/10 25

سەردانی بارزانی و شاندە یاوەرەكەی بۆ الی عەممار حەكیم

سياسەت

کورد هه ر وه ک له مه سه له ی بودجه ی گشتی و نــــه وت کۆمه ڵێک تێبینی و داخوازیی هه یه، کــــه رێککه وتنیــــان له گــــه ڵ شــــیعه کان له چاو

پێکهاته ی سوننه ئاسانتره .سه ره ڕای ئه مانه ئه گه ری ئه وه ی پۆستی ســــه رۆک کۆماری بۆ کورده کان و سه رۆک وه زیرانیش بۆ شیعه کان بێت، گه لێک زۆره ، به اڵم گۆڕانکاری له پێکهاته ی شیعه له وانه یه ببێته هۆی وه رگرتنه وه ی پۆســــتی سه رۆک به که ســــێکی دانــــی و له مالیكــــی وه زیــــران دیکه ی شیعه، به تایبه تی که ناوچه شیعه کان لــــه رووی ئیداری و داراییه وه زۆر له مالیکی ناڕازین و ئــــه م ناڕه زاییبوونەش له جه ریانی

هه ڵبژاردندا به باشی که وته ڕوو.لــــەم هه ڵبژاردنــــه ی په رله مانــــی عێراقــــدا، چ زۆربــــوو، ســــوننەكان دەنگــــی رێــــژەی "موتەحیــــدون"ی لیســــتی لەچوارچێــــوەی ئوســــامە نوجەیفی و چ له لیستی "وەتەنیە "ی ساڵه ح موتڵه گ، که ئه مه ش چاوه ڕواننه کراو بوو. له م حاڵه ته دا ســــیمای سیاســــی عێراق ده گــــۆڕێ و ره نگــــه به قازانجی ســــوننه کان ته واو بێ. به اڵم به ســــه رنجدان له و گرفت و به ربه ســــته ئه منیانه ی ده ورێکی به رچاویان له مه سه له ی به شــــداری له هه ڵبژاردندا هه یه ،

هه روه ها پێکهاته ی حه شــــیمه تی سوننه کان، زۆریش سه یر وسه مه ره نایه ته به رچاو. میکانیزمی هه ڵبژاردنی سه نت لیگۆ

میکانیزمـــی هه ڵبژاردنـــی ســـه نت لیگۆ که له ســـاڵی 1990 هاته کایه وه و لـــه زۆر واڵتی جیهـــان به کاردەهێنرێـــت، چۆنیه تی ژماردنی ده نگه کان و شێوه ی دابه شکردنی کورسیه کانی په رله مانـــی عێراقیشـــی پێ ئه نجـــام ده درێ. ئه م میکانیزمه له خۆیـــدا به قازانجی قه باره و پێکهاته سیاسیه گه وره کانه ، به پێچه وانه شه وه به زه ره ری گروپه بچووکه کان ته واو ده بێت. هه ندێـــک له پاڵێوراوانی هه ڵبژاردن له ئه گه ری به ده ســـتهێنانی ده نگه کان به راده ی پێویســـت ئـــه و بـــه اڵم له په رله مـــان، نوێنـــه ر ده بنـــه کورســـیانه ش کـــه ماونه تـــه وه شـــمولی ئه م

میکانیزمه ده که ن.جـــۆره ئـــه م به کاربردنـــی لەشـــێوازی دابه شـــکارییه، کـــۆی ئه و ده نگانـــه ی له الیه ن لیســـتێکه وه به ده ســـتهاتوون به ســـه ر ژماره ده کرێـــن، دابـــه ش )...،1،3،5،7( تاكەكانـــدا ئـــه و له گـــه ڵ تاكـــەكان ژمـــاره هەمیشـــە

کورسیانه ی ماونه ته وه به رامبه ره .هه ر لیســـتێک ژمـــاره ی به ده ســـتهاتووی دوای لیســـتی له چـــاو دابه شـــکردنه دا لـــه م

خـــۆی زۆرتر بێـــت، ده بێته خاون کورســـی نوێنه رایه تـــی، ئه و لیســـته ش کـــه ژماره که ی که متر بێت، شـــمولی ته رخانکردنی کورســـی ناكات. به پێی ئه م فۆرمەلەیە ، لیسته گه وره کان ئیمکانی رکابه رییان بۆ ده ڕه خسێت و لیسته بچووکه کانیـــش ده که ونـــه ده ره وه ی بازنه ی رکابه رییه وه ، واتا بە گوێره ی ئه م فورمەلەیە ، پێکهاتـــه ی حه شـــیمه تی عێراق که زۆرینه ی شیعه کان پێکی دێنن، له ئه گه ری هه ر رووداو بااڵده ســـت و و گۆڕانکاریه کـــدا شـــیعه کان

زۆرینه ی په رله مانیان به ده سته وه ده بێ.بۆ وێنه ، ســـوننه کان که که مینه یه که ی ئه م واڵته ن، بۆ ئه وه ی بگه نه پۆســـتی ســـه رۆک وه زیـــران، یان ده بـــێ ده نگی به شـــێکی زۆر له شـــیعه کان بەده ســـتبێنن، یـــان ئـــه وه ی که

میکانیزمی سه نت لیگۆیە دەبێ بگۆڕدرێ.جگەلـــەم حاڵەتانـــە، هـــه ر وه ک رابـــردوو له چنگـــی وه زیـــران ســـه رۆک پۆســـتی به پێـــی کۆماریـــی ســـه رۆک شـــیعه کاندایه ، رێککه وتن به ده ســـتی کورده کانه وه ده بێت و پۆستی ناکارای سه رۆکی په رله مانیش ده بێته هی سوننه کان، ئه مه ش مانای ئه وه ده گه یه نێ، که ملمالنێ و ناکۆکی و دژوارییه کانی عێراق

وه ک خۆی ده مێنێته وه.

26 ژماره 230 2014/5/10

كۆمەڵێك كادیری كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان

سياسەت

پێش چەند رۆژێك لەرێگەی بەیاننامەیەكەوە 45 كادیری بـــااڵی كۆمەڵەی زەحمەتكێشـــانی كوردستان دەست لەكاركێشانەوەی خۆیان لەو گروپە راگەیانـــد. بێگومان ئەمە یەكەمجار نییە رەوتەكانـــی كۆمەڵە پارچەبـــوون بەخۆیانەوە ببینـــن، چونكـــە ئـــەم پرۆســـەی دابەشـــبوونە لەسەرەتای نەوەدەكانەوە بەرۆكی ئەم گروپەی گرتـــووە و لە 2000 بەرەو قۆناغێكی شـــێلگیر رۆیشـــتووە و لە 2007 بەمالیشـــەوە دۆخێكی تراژیكیانە تەیدەكات. ئەمەش بەقسەی هەندێك لەشـــارەزایانی سیاســـی بنبەست و ئینسیدادی ئاســـۆیی لەو بەشەی كوردستانە كە هەتا دێت

تەداعیاتی جۆربەجۆری بەدواوەیە. ئـــەم دۆخـــە لەنـــاو گروپـــە سیاســـیەكانی خۆرهەاڵتی كوردســـتان لەبنبەســـتی ئاســـۆی سیاسی، پاشەكشـــێ و ئاوارەییی درێژخایەنی ئەم گروپانە لەسەر خاكی هەرێمی كوردستان هەڵدەقوڵێت. بەگوێرەی شـــارەزایانی سیاســـی ئەمـــەش خـــۆی دەرەنجامی شكســـتی رێبازی شـــەڕی پێشـــمەرگانەیە، كە تادێـــت رەهەندی

جۆربەجۆر بەخۆیەوە دەگرێت. تابلۆیەك لە رەوشەكە

رەوتـــی بەنـــاوی باڵێـــك 2000 ســـاڵی ســـاغكردنەوەی كۆمەڵە لەحیزبی كۆمۆنیستی بەشی سیاسەت

پارچە پارچەبوونی گروپە سیاسییەكانی خۆرهەاڵتی كوردستان

بنبەستی سیاسی لە خۆرهەاڵت

ژماره 230 2014/5/10 27

سياسەت

كەمپ و ئۆردوگاكانی گرووپە سیاسیەكانی

خۆرهەاڵت بوونەتە بەشێك لە پڕۆژەی ئەمنی و ستراتیژی

ئێران بۆ ئیحتیواكردنی نەیارانی

بەقسەی یەكێك لەكاربەدەستانی وەزارەتی

ئیتیالعاتی ئێران، هەموو ئەو كەمپ و

ئۆردوگاكایانە لەژێر كۆنترۆڵ و نفوزی

خۆیاندایە

ئێران و ســـازمانی كوردستانەكەی جیابۆوە و دواتر ناوی خۆیان نا "كۆمەڵەی شۆرشـــگێڕی زەحمەتكێشانی كوردســـتانی ئێران". لەكۆتایی 2006یشـــدا باڵێك بەنـــاوی "حیزبی دیموكراتی كوردســـتان – ئێـــران" لەحیزبـــی دیموكراتـــی كوردســـتانی ئێـــران جیابۆوە، كـــە لەكۆنگرەی چواردەدا بەفەرمی ناویان لەخۆیان نا" حیزبی دیموكراتـــی كوردســـتان". هـــەر لـــەو ماوەیەدا پارتی ئازادی كوردســـتان – پاك كە لەیەكێتی لەدایكبووبـــوو، كوردســـتان شۆڕشـــگێڕانی خـــۆی راگەیاند. هێشـــتا ئەم نـــاوە بەتەواوەتی جێگیـــر نەبووبـــوو، كە هەندێـــك لەكادیرەكانی ئەم پارتەش جیابوونەوە و ســـەرلەنوێ ناوی "یەكێتی شۆڕشگێڕانی كوردستان"یان لەخۆیان نایەوە. ئەمە لەكاتێكدا پێشتر سازمانی خەباتی كوردســـتانی ئێرانیـــش باڵێكـــی لێجیابووبۆوە شۆڕشـــگێڕی خەباتـــی "ســـازمانی بەنـــاوی

كوردستان".هەروەهـــا ئەوەنـــدەی نەخایاند ئـــەم دەردە ســـەرلەنوێ بەرۆكـــی كۆمەڵەیشـــی گرتـــەوە. ئەمجارە رەوتێك بەناوی چاكســـازی و گەشە زەحمەتكێشـــانی شۆڕشـــگێڕی لەكۆمەڵـــەی بەفەرمـــی و جیابـــۆوە ئێـــران كوردســـتانی ناویان لەخۆیان نا "كۆمەڵەی زەحمەتكێشـــانی

كوردســـتان". پرسەكە بەوەشـــەوە نەوەستا و دواجـــار گروپێكـــی دیكەیش بەنـــاوی "كۆمەڵە – پارتـــی سۆســـیال دیموكراتـــی كوردســـتان لەدایكبوو. هەر لـــەو ماوەیەدا رەوتێك بەناوی كۆمەڵـــە" بەنـــاوی تێكۆشـــان "فراكســـیۆنی لەحیزبـــی كۆمۆنیســـتی ئێـــران جیابـــۆوە. ئەم

دۆخە تادێت زیاتر تەشەنە دەكات. بەقسەی چاودێرانیـــش ئەمـــە خۆی ئەنجامی شكســـتی رێبـــازی خەباتـــی پێشـــمەرگانەیە، كـــە بۆتـــە هۆی تاراوگەنشـــینی ئـــەم گروپانە و دابڕانیان لەگۆڕەپانی سەرەكی خەباتیان، كە خۆرهەاڵتی

كوردستانە. بنبەست و پاشەكشێی سیاسی

بەقسەی شـــارەزایانی سیاسی ئەم دۆخەی گروپە سیاســـییەكانی خۆرهەاڵتی كوردســـتان بەشـــێوەیەك دەكرێ بەوەســـتان و بنبەســـتی ئاســـۆی سیاســـی و تەنانـــەت قەیران پێناســـە بكرێـــت. ئـــەم دەســـتەواژەیە بۆ ئەوەیـــە تاكو دۆخـــی هەنوكەیـــی گروپە سیاســـییەكانی ئەو بەشەی كوردســـتانی پێبخوێنینەوە كە بریتییە لەپەرتوبـــاڵوی، پارچەبوونـــی پەیتـــا – پەیتـــا، دەســـتەگەری و تاد. ئەمە لەكاتێكدایە بۆ نمونە رەوتێـــك لەپـــڕ جیادەبێتـــەوە و نـــاوی خـــۆی دەنێـــت "رەوتـــی چاكســـازی و گەشـــە" كەچی لەتكردنـــە. خـــۆی بەرهەمـــی پارچەكـــردن و یاخود رەوتێـــك دادەبڕی و ناو لەخۆی دەنێت "رەوتـــی یەكگرتنـــەوە" كەچی خـــۆی بەرهەمی دابەشكردنی رەوتە ســـەرەكییەكەیە. هەروەها دەبینـــی رەوتێـــك لەدایـــك دەبێ، نـــاوی خۆی دەنێ "گروپی هەڵوێست بۆ چاكسازی"، كەچی ئەمـــەش تەنهـــا بەرەنجامـــی پەرتەوازەكردنی

زیاترە و هیچی دیكەی بەدوادا نایەت. دیارە بەبۆچوونی چاودێرانی سیاســـی ئەم دۆخـــەی گروپـــە سیاســـییەكانی خۆرهەاڵتـــی كوردســـتان تەنها نیشاندەری ئاستی دابەزینی ئاسۆی سیاسییە و بەس. ئەگەرنا هیچ یەك لەو پرۆژەی جیاكردنەوانە نەبوونەتە هۆی لێگەڕان و هەوڵی دۆزینەوەی رێكاری نوێ بۆ ئیدارەی بۆخۆرهەاڵتـــی گەڕانـــەوە و تەنگژەیـــە ئـــەم كوردســـتان و گرتنەبـــەری میكانیزمـــی نوێـــی بەرەنگاربوونـــەوەی داگیركاریی. شـــارەزایان پێیانوایـــە دەشـــێ یەكێـــك لەهۆیەكانـــی ئـــەم تەنگـــژە درێژخایەنـــەش بۆ ســـتراتیژی خەرق و گەمارۆدانـــی كۆماری ئیســـالمی بگەڕێتەوە. ئەمـــە مـــاوەی 30 ســـاڵە كۆمـــاری ئیســـالمی ئـــەم گروپانـــەی لەچوارچێـــوەی ئـــەو بازنـــە ئاسایشـــییەدا قەتیس كـــردووە، كە خۆی بۆی دیاریكردوون. ئەم بازنە ئەمنیەش بەتەواوەتی خەرقكراوە و پڕكراوە لەتوخمەكانی هەواڵگری ئـــەو واڵتە و كەنگێ بیانـــەوێ دەتوانن بەهۆی ئەم توخمانەوە ئەو گروپانە تووشی تەنگژە و

كێشەی نوێ بكەنەوە. ستراتیژی خەرق و ئیحیتوای ئێران

و كەمـــپ ئـــەو لێهاتـــووە وای دۆخەكـــە ئۆردوگایانە بوونەتە بەشێك لەپرۆژەی ئەمنی و ستراتیژی كۆماری ئیسالمی بۆ ئیحتیواكردنی نەیارانـــی. بۆیـــە هیـــچ پرۆژەیەكـــی جیددی و ستراتیژی لەناو جەرگەی ئەو كەمپانەوە لەدایك نابن، چونكە هـــەر هەنگاوێك بۆ رەواندنەوە و شـــكاندنی ئەم ستراتیژییە خەرقكارییەی ئێران بنرێت، ئـــەوە دەســـتبەجێ لەرێگـــەی هەندێك لە كەســـایەتییەكانی ســـەربە هەواڵگری ئێرانی لەنـــاو ئـــەو گروپانە تەشـــهیر دەكـــرێ، بێمانا دەكرێ و سەرەنجام لەباردەبرێت. هۆیەكەشی دیارە چونكە ســـتراتیژی ئێران لەهێشـــتنەوەی ئـــەو ئۆردوگایانـــە ئەوەیـــە، كـــە وەك خۆیان بمێننـــەوە. كاتێكیـــش لەگـــەڵ حكومەتی هەرێم رێكەوتـــووە، پێشـــمەرجی ئـــەوە بـــووە، كـــە بەمەرجێـــك رازیدەبێ ئەو گروپانە فەزایەكیان لەباشـــووری كوردســـتان پێبـــدرێ، كـــە بەڵێن بـــدەن هیـــچ كێشـــەیەكی ئاسایشـــی بـــۆ ئێران

دروست نەكەن. بەپێی ئەم ستراتیژییە ئەوە ئەم ئۆردوگایانە فەزایەكی كۆنترۆڵكراون، كە كۆماری ئیسالمی ئێـــران لەبەرانبـــەر بێدەنگـــی و بێچاالكێتی بەو گروپانە بەخشـــراون. ئەمـــەش بەپیێ هەندێك لەتیۆرییـــە سیاســـیەكان پێیدەگوتـــرێ فـــەزای دەوڵەتـــی هاوســـێ لەنـــاو خاكـــی ئەمبـــەردا. ئـــەم فەزایـــەش لەبەرئـــەوەی جێگیـــرە، ئـــەوە دزەتێكـــردن و ئیحتیواكردنـــی گەلێك ئاســـانە. بۆیـــە دەوڵەتـــی بەرانبـــەر ئامادەیـــە تەنانـــەت لەالیـــەن خۆیشـــیەوە بودجـــەی ئەو شـــوێنانە دابینبـــكات و بیانژیەنـــێ، تەنها بـــەو مەرجەی نەبنە شـــوێنی مەترســـی و هەڕەشـــە بۆ سەر ئاسایشـــی نەتەوەیی ئەو واڵتە. بەمجۆرە لەمە یـــەك راســـتی تێدەگەین، كە دەســـتی كۆماری ئیســـالمی لەپرۆســـە و پـــرۆژەی پارچەكردنی گروپە سیاســـییەكانی خۆرهەاڵتی كوردســـتان هەیـــە. بۆ ئەمەش یارییەكـــەی لەنێوان خۆی و ئەوانـــدا بۆ نـــاو خودی ئەوان گواســـتۆتەوە و ئەوانی بەخۆیانەوە ســـەرقاڵكردووە. بەمجۆرە ئاڕاستەی مالمالنێكەی گۆڕیوە و هەڕەشەكانی لەســـەر خـــۆی البـــردووە. ئێـــران بەمجـــۆرە

بەدەستی خۆی تەنگژەكە ئیدارە دەدات. ئەمنییـــەوە بازنـــە ئـــەم لەرێگـــەی ئێـــران بەتەواوەتی بەســـەر چارەنووسی سیاسی ئەو گروپانـــەدا بااڵدەســـتبووە و بەقســـەی یەكێك لەكاربەدەســـتانی وەزارەتـــی ئیتیالعاتی ئێران، هەمـــوو كەمپـــەكان لەژێر كۆنتـــرۆڵ و نفوزی خۆیاندایە. دەشێ ئا لەمەوە لەقواڵیی تەنگژەی گروپە سیاســـییەكانی خۆرهەاڵتی كوردســـتان

بگەین.

28 ژماره 230 2014/5/10

سياسەتسياسەت

ســـیناتۆری بەلجیكـــی )فلیـــپ دۆینتـــر( لە لێدوانێكـــدا لـــەو بـــارەوە دەڵێت "گـــەر ئەوان لەســـوریا گەڕانـــەوە، جیهـــاد لـــەوێ ناكەن، بەڵكو لەســـەر خاكی ئەوروپا مومارەســـەی جیهاد دەكەن، ئەمەش مەترســـییەكی یەكجار گەورەیە بۆســـەر تـــەواوی ئەوروپا". لەچەند رۆژی رابردووش فرانسوا هۆالندی سەرۆكی فەرەنســـا رایگەیاندبوو "ژمارەی شەڕكەرانی

فەڕەنسا لەسوریا سەدان كەس دەبن".نوعمان عوســـمان ســـەرۆكی ســـەنتەری )كۆیلیـــام( بـــۆ توێژینـــەوە لەلەنـــدەن پێیوایە زۆرەی ژمـــارە ئـــەو رۆیشـــتنی هـــۆكاری ئەوروپییەكان بۆ شەڕكردن لەسوریا، بۆ ئەو تەوژمـــە گەورەیەی هۆكارەكانـــی راگەیاندن دەگەڕێتەوە، بەتایبـــەت لەئینتەرنێت، كە تێیدا دیمەنی مردن و شەڕ رۆژانە باڵودەكرێتەوە، وێڕای ئەوەی پاڵنەری ئەم جارە جیاوازترە، سروشـــتی دوژمـــن وەك پێشـــوو نییـــە، كە موسڵمانان شەڕ لەگەڵ حكومەتی نامسوڵمان بكەن، لەنمونەی ســـۆڤیەت و شیشان، "بەڵكو پاڵنەر لەســـوریا جیـــاوازە، لەوانەیە الیەنێكی سۆز بێت، كە لەسەرەتا ژمارەی چەكدارەكان یەكجـــار كـــەم بوو، بـــەاڵم ئێســـتا ئامارەكان

پێمان دەڵێن نزیكەی 2 هەزار دەبن".ناوبـــراو جەخت لەســـەر ترســـی ئەوروپا

ژمارەی چەكدارە موسڵمانە رۆژئاواییەكان بـــۆ گروپـــە چەكدارەكانـــی ســـوریا لەنـــاو بەرزبۆتـــەوە، چەكـــدار هـــەزار 2 نزیكـــە كـــە پێشـــتر و بـــەر لەكۆتایـــی ســـاڵی 2011 رێژەیـــان لـــە 440 كـــەس تێپـــەڕی نەدەكرد. ئـــەوكات نزیكەی 11%ی تێكـــڕای چەكدارانی سوریایان پێكدەهێنا، كە دژی رژێمی ئەسەد دەجەنـــگان. لە دواین راپۆرتدا كە رێكخراوی رادیكاڵـــی توێژینـــەوەی بـــۆ نێودەوڵەتـــی لەلەنـــدەن باڵویكردۆتەوە و پشـــتی بە 1500 ســـەرچاوەی زانیـــاری بەســـتووە، ئاماژە بە بەرزبوونـــەوەی رێژەی چەكـــدارە بیانیەكان لەناو ســـوریادا دەدات، كـــە ژمارەیان لە 11 هەزار جەنگاوەر تێپەڕی كردووە، لەنێوانیاندا نزیكـــەی 2 هەزاریـــان لەموســـڵمانی واڵتانی ئەوروپـــادان: لەوانە 412 كەس لەفەرەنســـا، 366 لەبەریتانیا، بەپێی سەرچاوە جیاوازەكان و بـــە دروســـتی لەكۆی 37 واڵتـــی ئەورپی، لەریـــزی لەســـوریا هاواڵتیانیـــان 15 واڵت ئەمـــە لەجەنگـــدان، ئیســـالمیەكان گرووپـــە لەكاتێكدایـــە بەرپرســـانی ئەســـەد دەڵێن ئەو كەســـانەی لەواڵتەكەیان شەڕدەكەن، لەزیاتر لـــە 80 رەگەزنامەی جیاجیا پێكهاتوون. زۆر لەچاودێران و راپۆرتـــە تایبەتیەكان، رژێمی ئەسەد بەئاسانكاریكردن بۆ چوونەناوەوەی

ئـــەو چەكدارانە بۆ خاكی واڵتەكەی تۆمەتبار دەكـــەن، بەو پێیەی دەیەوێـــت بەرامبەر رای ئامـــاژە و بەكاریبهێنێـــت جیهانـــی گشـــتی

بەبوونی تیرۆر لەواڵتەكەیدا بكات. ترسی ئەوروپا

ئەو بابەتە لەنـــاو رۆژنامەكانی ئەوروپادا بـــاس و خواســـی زۆری لەســـەرە، ئەمـــەش پاڵـــی بەبەرپرســـانی پەرلەمانـــی ئەوروپاوە ناوە، كە لێدوان لەبارەی مەترســـی بابەتەكە بـــدەن، ئەوان ترســـی خۆیـــان نەشـــاردەوە ئەورپییـــەكان جەنـــگاوەرە لەگەڕانـــەوەی لەســـوریا و رەنگدانەوەیان لەسەر ئاسایشی ئەوروپـــا و ئەنجامدانـــی كـــردەی خۆكوژی. 9 لەواڵتانـــی ئەوروپی داوایـــان لەپەرلەمانی ئەوروپـــا كرد، بنكەیەكـــی زانیاری دابنێت بۆ چاودێریكردنـــی ئەو هاواڵتیـــە ئەوروپیانەی

لەسوریا شەڕدەكەن. زیادبوونـــی لەبـــارەی زۆر دڵەڕواكێـــی ژمارەی چەكدارەكان، لەسەر زاری رێكخەری كاروباری نەهێشـــتنی تیرۆر لەئەوروپا )گیل دی كیرشۆف( تێبینی كرا، كاتێك لەماوەكانی پێویســـتی لەســـەر جەختـــی رابـــردوودا لەزیادبوونـــی رێگرتـــن و هەڵوەســـتەكردن ئـــەو رێژەیەوە كردەوە و ئەو پرسەشـــی بە

"كێشەیەكی مەترسیدا" وەسف كرد.

"لەكاتی گەڕانەوەیاندا لە ئەوروپا درێژە بە جیهاد دەدەن"

ژماره 230 2014/5/10 29

سياسەتسياسەت

پێشكەشـــكردنی بـــە ئەمـــەش دەكاتـــەوە توێژینەوەیەكـــی ئەمنی لەبـــارەی جەنگاوەرە ئەوروپییە بەشـــداربووەكان لـــە ملمالنێكانی دەرەوە لـــە نمونـــەی ئەفغانســـتان و عێـــڕاق روون دەكاتەوە، ئەو دەڵێت "لە كۆی 9 كەسی ئەوروپی لە دوای گەڕانەوەیان بۆ واڵتەكەی خۆیـــان، كەســـێكیان ئەگـــەری ئـــەوەی هەیە كردەوەی خۆكوژی یان هێرشـــی تیرۆرستی ئەنجام بـــدات" نوعمان ئەمە بـــە ئاماژەیەكی مەترســـیدا ناو دەبات و دەڵێـــت "ئەگەر 400 بەریتانی ئێســـتا لەســـوریا بجەنگـــن، 40یان ئەگەری ئەوەیان هەیە بەكردەوەی تیرۆرستی هەڵبســـتن، یان لەدوای گەڕانەوەیان هێرشی

تیرۆرستی ئەنجام بدەن". لەبـــارەی چۆنیەتـــی مامەڵەكردنی واڵتانی ئەوروپا لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی چەكدارە ئەورپییەكان لەسوریا، سەاڵحەدین جۆرشی شـــارەزا لەبزوتنـــەوە ئیســـالمییەكان دەڵێت "زەحمەتە بەم نزیكانە بابەتی سوریا دابخرێت، فایلی جەنـــگاوەرە رۆژئاواییەكان بەكراوەیی دەمێنێتەوە"، ناوبراو دەشڵێت "حكومەتەكانی ئەوروپـــا زۆر بـــەوردی چاودێـــری كەســـە تێوەگالوەكانـــی خۆیان لەگۆماوی ســـوریادا ئـــاگاداری دەزانـــن، ژمارەیـــان دەكـــەن، هەواڵیانـــن بـــە بەردوامی، تەنانەت بەشـــێك

لەحكومەتە ئەورپییەكان لەئێســـتادا لەهەوڵی دروستكردنی رایەڵێكی پەیوەندی دان لەگەڵ رژێمـــی ســـوریا، لەپێنـــاو هاوكاریكردنیـــان

لەمەلەفی جەنگاوەرەكانیان". خەونی گۆڕینی مێژوو

هۆكارەكانـــی شـــیكردنەوەی لەبـــارەی زیادبوونـــی چەكـــداری ئەوروپی لەســـوریا، جۆرشـــی پێیوایـــە كۆمەڵێـــك هـــۆكار هـــەن، گرنگترینیان: گەشـــەكردنەوەی ســـەرلەنوێی رێكخـــراوی قاعیـــدە، ســـنوورەكانی ســـوریا بەرامبەر شەڕكەران نیمچەكراوەن، بەتایبەت لـــەو شـــوێنانەی رزگاركـــراون، كـــە زۆریان بەخەونی دووبـــارە گەڕاندنەوەی "خەالفەتی ئیســـالمی" و "گۆڕینـــی مێـــژوو" روودەكەن گەڕاندنـــەوە تریشـــی هۆكارێكـــی ســـوریا. بـــۆ كەمـــە چاوپۆشـــینێك لەالیـــەن هەندێـــك لەحكومەتەكانـــی ئەوروپاوە، بۆ ئەو تۆڕانەی ئەمـــەش دەكـــەن، كارە ئـــەم ئاســـانكاری

درێژكراوەی ملمالنێیەكانی پێشتووترە". هەڵمەتی دژایەتیكردن

دەســــتی ئەمریــــكا تــــرەوە لەالیەكــــی كــــردووە بەهەڵمەتێــــك بــــۆ كەمكردنــــەوەی ئــــەم رێژەیە، لەرێگــــەی پرۆگرامێك بەناوی "بایلــــۆت" لەســــەر ئینتەرنێــــت، كــــە ئامانــــج لێی رێگەگرتنــــە لەو هەواڵنــــەی رێكخراوی

قاعیــــدە و گروپــــە چەكــــدراەكان و ســــایتە ئەلیكترۆنییــــەكان دەیكــــەن، نیــــۆرك تایمــــز دەرەوەی بەرپرســــێكی لەســــەرزاری ئەمەریــــكا باڵویكردۆتــــەوە، ئــــەم هەڵمەتــــە "بایلۆت" دژی ئەو باڵوكراوانەیە، كە لەسەر "توتیتــــەر" و "یوتیــــوب" دادەندرێــــن. هــــەر بەپێــــی ئــــەم ســــەرچاوەیە دوای نزیكەی 3 ســــاڵ لەچاودێریكردن لەالیەن نوســــینگەی وەزارەتــــی دەرەوەی ئەمریكا، دەركەوتووە ئاســــتی تەمەنی ئەوانــــەی ئامانجی هەڵمەتی بەچەكداركردنــــن، لەنێوان 18 تا 30 ســــاڵی دایــــە، زۆربەشــــیان لەناوچــــەی رۆژهەاڵتی

ناوەڕاستن.ســــەرباری ئــــەو هەمــــوو رێوشــــوێنانەی واڵتانــــی ئەوروپــــا گرتوویانەتە بــــەر، بەاڵم هەمــــوو ئەمانــــە پرســــیاری زۆر لەبــــارەی ئەگەری زیادبوونی شــــەڕكەرانی ئەوروپی لەنێــــوان ئــــەو گروپانەدا دێنێتە ئــــاراوە، ئایا ئەم زیادبوونە لەداهاتــــوودا نابێتە هۆكاری دروســــتبوونی ســــەركردە لەنێــــوان واڵتانی ئەورپــــی لەرێكخســــتنەكانی قاعیدە و گروپە

پاشكۆییەكانیدا؟

و: ئاالن عومەر لە شەرقلئەوسەت وەرگیراوە

دوو هەزار ئەوروپی لە ریزی گرووپە ئیسالمیەكانی سوریادا دەجەنگن

مەترسیەكی كوشندەن بۆ سەر ئایندەی ئەوروپا

زۆریان بەخەونی دووبارە گەڕاندنەوەی خەالفەتی ئیسالمی و گۆڕینی مێژوو روویان كردۆتە سوریا

30 ژماره 230 2014/5/10

تێكۆشـــەر و نیشـــتیمانپەروەر و رۆشنبیر "دارا تۆفیق" لەساڵی 1932 لەشاری سلێمانی لەخێزانێكـــی دەوڵەمەند لەدایكبووە، خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و دواناوەندی لەسلێمانی تەواوكـــردووە. لەكۆتایـــی پەنجاكانـــدا چۆتە بەغـــدا و لەكۆلێژی ئەندازیاریی شارســـتانی

وەرگیراوە.پـــاش ماوەیـــەك بەهۆی چاالكی سیاســـی لـــە قوتابیانی كوردســـتان و عێـــراق لەالیەن حكومەتـــی عێـــراق لەكۆلیژەكـــە دەردەكـــرێ و فەســـڵ دەكـــرێ. دواتـــر ســـەفەری واڵتی بەریتانیـــا دەكات و لەكۆلیـــژی ئەندازیـــاری دەســـت دەكاتەوە بەخوێندن. لەســـاڵی 1975 كۆتایـــی بەخوێندنـــی كۆلیـــژی ئەندازیـــاری لەكاتـــی ئەندازیـــار. دەبێتـــە و دەهێنێـــت خوێندنیدا لەئینگلتەرا لەگەڵ كۆمەڵێك قوتابی كورد دەستپێشخەری دەكەن بۆ دامەزراندنی

كۆمەڵەی خوێندكارانی كورد لەئەوروپا.لەكەســـە زینـــدوو هەمیشـــە دارای كاك چاالكەكانـــی ئەوروپـــا بووە، هـــاوڕێ لەگەڵ كۆمەڵێك هەڤاڵی چاالكی تر لەوانە عیسمەتی شەریف، نورەدین زازا، سەعدی حەمەدەمین دزەیی، تەحسین هەورەمانی، تاهیر حوسێن،

نیهاد ماجد و مستەفا و ...هتدكاك دارا لەساڵی پەنجاكان رۆڵی سەرەكی و چاالكـــی هەبـــووە لەســـكرتاریەتی یەكێتی الوانـــی دیموكراتی جیهانـــی، هەروەها رۆڵی گرنگـــی لەكاروبارەكانـــی ئـــەو رێكخـــراوەدا هەبـــووە، بەتایبـــەت بۆ ناســـاندنی كێشـــەی كـــورد بەالوانـــی جیهان، كە لەوســـەردەمەدا لەپەنجاكانی سەدەی رابردوو یەكێتی الوانی دیموكراتـــی كوردســـتان و یەكێتی قوتابیانی كوردستان بانگهێشتی سیمینار و كۆنگرەكان

دەكران.كاك دارا ئـــەو ماوەیەی لـــەدەرەوە بووە، لەرێگەی خوالێخۆشـــبوو عیســـمەت شەریف ئاشـــنایەتی لەگەڵ بارزانی نەمر پەیدا دەكات و زۆر چاالكی و كاروباری بۆ بارزانی نەمر ئەنجامداوە، بەر لەوەی ببێتە سەرنوســـەری )ئەلتەئاخـــی(، هەر لەو رۆژنامەیە گۆشـــە و

بابەت و نوسینی هەبوو.ئـــەو شـــەهیدە ماوەیـــەك بـــە نهێنی وەك نوێنـــەری بارزانـــی هاتوچـــۆی باڵوێزخانەی ســـۆڤیەتی لەبەغدا كردووە. پێش رێككەوتنی 11/ئازار كاك دارا دەبێتە ئەندام لەشاندێك كە لەالیەن حزبـــی بەعس و حكومەتی عێراقەوە بەمەبەســـتی كـــرا، كوردســـتان رەوانـــەی گفتوگۆكردن لەگەڵ ســـەركردایەتی شۆڕش، بەتایبـــەت رێبەری شـــۆڕش بارزانـــی نەمر. شاندەكە بەسەرۆكایەتی سەمیر عەزیز نەجم

گێڕانەوەبۆ

لەبیرنەكردن

دارا تۆفیق

محەمەد مەال قادر

سياسەت

30 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 31

سياسەت

دارا تۆفیق و مەال مستەفای بارزان ـــ فۆتۆ: كریس كۆچێرا

ئەندامی سەركردایەتی هەرێمیی حزبی بەعس و ئەندامیەتـــی كەســـایەتی كورد و دۆســـتی بارزانـــی نەمـــر خوالێخۆشـــبوو فوئاد عارف بوو. كاك داراش ئەندامی ئەو شاندەكە بوو، شـــاندەكە لـــە )ناوپـــردان( لەالیـــەن مەكتەبی سیاسی پارتی بەڕێزەوە پێشوازیان لێدەكرێ و دیـــدار و كۆبوونەوە لەگـــەڵ بارزانی نەمر ئەنجـــام دەدەن، هیـــچ كۆســـپێك لەبـــەردەم وتوێژەكان نابێت و الیەنی بەرامبەر ئامادەیی

خۆیان بۆ وتوێژ و داخوازاییەكان دەڕبڕی.كاك دارا پەیوەنـــدی لەگەڵ بارزانی بەهێز بـــووە و زۆر كاری بۆ بارزانی ئەنجام داوە، باڵوێزخانـــەی ســـۆڤیەت لەگـــەڵ بەتایبـــەت لەبەغدا، هەر بۆیە لەالیەن خەڵك و جەماوەی كـــوردی لەبەغدا بەچاوی رێزەوە تەماشـــای

دەكرا.دوای گەڕانەوەی شـــاندەكە لە )ناوپرادن( بۆ بەغدا، سەركردایەتی هەرێمی و نەتەوەیی

شۆڕشـــی ســـەركردایەتی ئەنجومەنـــی و بەعـــس كۆبوونەوەیـــان ســـازدا و بڕیاریاندا وتوێژ لەگەڵ سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلول بـــەردەوام بێت، ئەم بڕیاریارەیان دوای ئەوە هـــات، كـــە بەعـــس بارودۆخی ســـەربازیان لەبەرەكانی شـــەڕ باش نەبوو، هەر لەســـاڵی 1969 بـــوو، كـــە بیرەكانی نەوتـــی كەركوك درایە بـــەر تۆپ و ئاگری تێبەردرا، هەروەها هەســـتیان دەكرد شۆڕشـــی كـــورد لەالیەنی دەرەوە هـــاوكاری دەكرێت، بۆیـــە بڕیاریاندا ســـەدام حوسێن جێگری ســـەرۆك، بچێ بۆ دیـــدار و كۆبوونـــەوە لەگەڵ ســـەركردایەتی شۆڕش، بە تایبەت بارزانی نەمری سەركردە

و رێبەری شۆڕش.ئەوەبـــوو ســـەدام حوســـێن لەســـەرەتای ســـاڵی 1970 تا دەگاتە رێكەوتنی 11ی ئازار دووجـــار بۆ وتوێژ هاتە الی ســـەركردایەتی شۆڕشی ئەیلول، چوونی سەدام و شاندێكی

پایەبـــەرزی ســـەركردایەتی ئـــەوان بەڵگەی بەرەوپێشچوون و ســـەركەوتنی وتوێژەكان

بوو.لەئەنجامـــدا لـــە 1970 بەیانـــی 11ی ئازار دەرچـــوو، كە بەڕوونـــی دانی نـــا بەحوكمی زاتـــی بـــۆ كوردســـتان، ئـــەم دەســـكەوتەش رێكەوتنـــی لەدەرەنجامـــی رۆژگارەدا لـــەو ســـەركردایەتی پارتـــی بـــوو لەگـــەڵ حزبـــی

بەعس. كاك دارای هەمیشـــە زیندوو یەكێك بووە لەچاالكوانەكانی كورد بۆ برەودان بە برایەتی نێوان كـــورد و عەرەب لە 11ی ئازاردا. هەر بۆیە كاك دارا لەو رۆژگارەدا ئەســـتێرەیەكی

پڕشنگدار و گەشاوە بووە.ناوبـــراو لەكۆنگـــرەی هەشـــتەمی پارتـــی بەشـــداریكرد و پاڵێوراو بـــوو بۆ ئەندامیەتی كۆمیتەی ناوەندی حزب، كە پێشـــتر ئەندامی رێكخســـتنی پارتـــی بـــووە و زیاتر لەســـەر

32 ژماره 230 2014/5/10

سياسەت

حیسابی حزبی شـــیوعی ناوی دەهات، بەاڵم پێـــش كۆنگـــرە بەئەندامی پارتـــی وەرگیرا و زەمینەسازی بۆ كرا بۆ ئەوەی ببێتە ئەندامی

كۆمیتەی ناوەندی پارتی.لەكۆنگرەی هەشـــتی پارتـــی لە 1970/7/1 كە لە )ناوپردان( بەســـترا، كاك دارا ئەندامی كاك بـــوو، كۆنگـــرە ئامـــادەكاری لیژنـــەی ئیدریسی هەمیشە زیندوو لەرۆژانی بەستنی كۆنگـــرە داوای لەمن و شـــەهید عەلی هەژار كـــرد، كـــە ئەندامانـــی كۆنگـــرە )نوێنەرانـــی ســـنوری لقی 2ی هەولێر(ی بـــۆ كۆبكەینەوە بـــۆ ئەوەی هەندێ قســـەیان بۆ بـــكات، ئەوە بوو لەگازینۆی مام ســـلێمان لـــە )ناوپردان( كۆمانكردنـــەوە، ژمارەیان 90 نوێنەر دەبوو، لەوێ هەندێك شتی گشتی باس كرد و گوتی "چەنـــد كەســـێك هەنـــە رەنگە ئێوە باشـــیان نەناســـن، بەاڵم ئێمەمانان باشـــیان دەناسین و بەباشـــی دەزانیـــن ببنە ئەندامـــی كۆمیتەی ناوەنـــدی، وەك دارا تۆفیـــق و فارس باوە و

."...شەهیدی ناوبراو لەكۆنگرەكەدا هەڵبژێردرا و بـــووە ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی، پێشـــتر لـــە )ئەلتەئاخـــی( كاری دەكـــرد، لـــەو كاتەدا كرایە سەرنوســـەری ئەو رۆژنامەیە و رۆڵی گرنگیشی لەو رۆژنامەیدا گێڕاوە. لەسەردەمی ئـــەودا رۆژنامـــەی )ئەلتەئاخـــی( گۆڕانكاری بەسەرداهات، لەساڵی 1971 و 1972 شەڕی راگەیانـــدن لەنێوان رۆژنامەی )ئەلســـەورە(، كـــە زمانحاڵی حزبی بەعس و حكومەت بوو، لەگەڵ رۆژنامەی )ئەلتەئاخی( دروســـت بوو، ئـــەوكات زۆربەی زۆری خوێنـــەری عێڕاقی پاڵپشـــتی )ئەلتەئاخی(یان دەكـــرد، بەو پێیەی

نوسینەكانی زیاتر لەراستیەوە نزیك بوون.لەو ســـەردەمەدا رۆژێك من و شـــەهیدی هەمیشـــە زینـــدوو عەلـــی هـــەژار بەیەكەوە چووینە بەغدا، لەوێش سەردانی كاك دارامان كـــرد. كاك دارا پێی گوتین ئێوە هەردووكتان لەالی من بۆ نانی نیوەڕۆ )فراڤین( بانگهێشت كراون، ئێمەش پەســـەندمان كرد و لەیەكێك لەخواردنگـــە بەناوبانگەكانـــی بەغدا فراڤیمان خـــوارد. زۆر بابەتـــی رۆژگارمـــان تاوتـــوێ كرد. یەكێك لەبابەتە گرنگەكان شـــەڕە قســـە و نوســـینەكانی )ئەلســـەورە( و )ئەلتەئاخـــی( بـــوون، داوای كرد ئێمـــە وەك لقی2 زانیاری لەســـەر كارە نادروســـتەكانی حزبـــی بەعس لەســـنوری هەولێـــر پێبدەیـــن، ئێمـــەش كـــە گەڕاینـــەوە بەرێكوپێكی زانیـــاری و بەڵگەی پێویســـیتمان بـــۆ رەوانە دەكـــردن، ئەوانیش ئـــەوكات بەڕاســـتی باڵویاندەكردنـــەوە. دەگوتـــرا كوردســـتان جەمـــاوەری لەنـــاو

2014/3/29 رۆژی )224( لەژمـــارە گۆڤاری )سڤیل(دا، مامۆستا )محەمەدی مەال قادر( ئەندامی پێشـــووی مەكتەبی سیاســـی پارتـــی گۆشـــەكەی خـــۆی )گێڕانـــەوە بـــۆ لەبیرنەكردن( تەرخانكردبوو بۆ رەوانشـــاد )جەوهەر نامق ســـالم( سكرتێری پێشووی ســـەرەڕای )پ.د.ك(. سیاســـی مەكتەبـــی دەستخۆشـــی لەمامۆستا، كە لەم گۆشەیەدا باس لەهەندێ لەو تێكۆشـــەرانە دەكات، كە جێپەنجەیـــان لەبزووتنـــەوەی ئازادیخوازی گەلەكەمـــان، بەتایبەتیـــش لەریـــزی پارتیدا، دیار بووە، ئەمەش جۆرێكە لەوەفاداری بۆ هەڤااڵنی دێرینی. بەاڵم دیسان نوسینەكەی مامۆســـتای بەڕێز هەندێ هەڵەی مێژوویی تێدایە و بەپێویســـتمان زانی تەنیا بۆ مێژوو

راستیبكەینەوە:1. خوالێخۆشـــبوو كاك جەوهەر ســـاڵی 1971 كۆلیژی كارگێڕی و ئابووری، بەشی ئابووری سیاســـی زانكۆی موستەنسریەی تەواوكردووە، چونكە مامۆستا نوسیویەتی لەزانكـــۆی بـــەدواوە 1967 )ســـاڵی موستەنسریە كۆلیژی ئابووی تەواو كرد(.

2. لەبەشـــێكی نوســـینەكەی مامۆســـتادا هاتـــووە "لەناوچـــەی تەرگـــەوەر كۆنگرەی )9(ـیەمی پارتی بەســـترا و ســـەركردایەتی كاتـــی زۆربەی زۆری خۆیـــان نەپااڵوت و كۆنگرەیان جێهێشـــت، یەكێـــك لەوانە كاك جەوهـــەر بوو، كە لـــەدەوەرە بوو و پارتی گەلی دیموكراتی كوردستانیان دامەزراند"!! ئەمەشـــیان هەڵـــەی تێدایـــە و راســـتیەكەی

بەمجۆرەیە:جەوهـــەر كاك ناڕازایبوونـــی بەهـــۆی لەوردەكاری و هەلومەرج و كێشەكانی ناو كۆنگـــرە لەبارودخـــۆی ئەو كاتـــەی پارتی، بەراســـتی زانـــی خـــۆی نەپاڵێـــوێ، لەگەڵ زۆربـــەی ســـەركردەكانی )ســـەركردایەتی كاتیـــی پارتـــی(. ئینجـــا بـــەرەوە هەندەران رۆیشت، بێ ئەوەی نە لەنزیك و نە لەدوور بەهیـــچ شـــێوەیەك تێكەڵـــی دامەزراندنـــی )پارتی گەل( بووبێت، بەڵكو لەســـەر هەمان تـــا بەســـتنی رێبـــازی پێشـــووی مایـــەوە كۆنگـــرەی دەیەمی پارتی و لەســـەر داوای ســـەرۆكی بارزانـــی( )مەســـعود بەڕێـــز پارتـــی بەشـــداری كۆنگـــرەی دەیەمی كرد و بەدەنگێكـــی زۆر بەئەندامـــی كۆمیتـــەی ناوەنـــدی و پاشـــانیش بەئەندامی مەكتەبی

سیاسی هەڵبژێردرا.یاوەر نامق سالمهەولێر 2014/4/26

كەڵەشێرەكەی پارتی زاڵە بەسەر كەڵەشێری بەعسییەكانەوە.

ئەم شـــەڕی نوسینە چەندان جار دووبارە دەبـــووە، دواجار لەســـاڵی 1972بـــوو كاتێك بەعســـییەكان عەزیـــز شـــەریفی رەحمەتی و دۆستی كورد و كۆنە وەزیری عێڕاقیان نارد بۆ ئەوەی ئەو شـــەڕە راگەیاندنە بوەســـتێت. لەالیـــەن ســـەركردایەتیەوە پێیگوتـــرا ئەوان دەستیان پێكردووە )والبادئ اظلم( بۆیە دەبێ هەر ئەوانیش رایبگرین، ئێمەش رایدەگەرین.

بەراستی من و كاك دارای هەمیشە زیندوو بووینـــە هەڤـــاڵ و دۆســـتی خۆشەویســـتی یەكتری، لەســـاڵی 1972 مـــن بوومە ئەندامی شاندی دەســـتەی ئاشتی و هاوبەندی )السلم والتضامـــن العراقي( لەگەڵ دوو كەســـی تر، ئەوانیش حەســـەن عامری ســـەرۆكی شـــاند و نوێنـــەری حزبـــی بەعس بـــوو، دووەمیان عەبدولڕەزاق سافی نوێنەری حزبی شیوعی وەك دارا كاك ئـــەوكات بـــوو. عێراقـــی بەرپرســـیاریەتی دۆســـتایەتی بۆ كاروباری

پاسەپۆرت و شتی تر هاوكارم بوو.پێچـــوو و مـــاوەی 20 رۆژی شـــاندەكە لەكۆنگرەیەكـــی گـــەورە بەشـــداربوو، منیش لـــەوێ بەنـــاوی پارتـــی وتارێكـــم خوێندەوە، زۆر چاالكـــی تریش ئەنجامدرا، كە گەڕامەوە سەردانی كاك دارای هەمیشە زیندووم كرد، فەلەكەدیـــن كاكەیـــی لەئۆتێـــل نـــاردە الم و دیدارێكی دوورودرێژی لەگەڵ ســـازكردم و

لە )ئەلتەئاخی( باڵوی كردەوە.بەداخـــەوە لەنســـكۆی 1975 لەئەنجامـــی لەكۆنگـــرەی 1975 ئـــازاری 6 رێكەوتنـــی )ئۆپێك( لەجەزائیر شۆڕشـــی كورد توشـــی هـــەرەس هـــات، زۆر هەڤاڵی ســـەركردایەتی پارتـــی وەك حەبیـــب محمەد كەریم، ســـاڵح یوســـفی، دارا تۆفیـــق، عەبدولـــی ســـۆران و ســـدیق ئەفەندی و زۆری تر و جەماوەرێكی زۆر لەالیـــەن رژێمـــەوە پاكتاوكـــران، جگـــە

لەحەبیب نەبێت بۆ ماوەیەك بەندكرا.بەڵی بەم شـــێوەیە رۆژێك لە 1980/10/5 كاتێـــك دەچوو بـــۆ فەرمانگـــەی خۆی وەك بەڕێوەبـــەری گشـــتی لەدامەزراوەی گشـــتی بـــۆ گواســـتنەوەی ئاویـــی، كچەكـــەی خۆی بردە قوتابخانە، لەســـەر رێگا دارایان گرت و بردیان و شـــوێن برزیان كرد و تا ئەمڕۆ بە

رەسمی دیار نییە چی لێ بەسەرهات.دروود بـــۆ گیانی پاكی ئـــەو مرۆڤە مەزن و رۆشـــنبیرە و نەفرین لەگیانی بەعســـیەوە هەمـــوو لەگیانـــی دروود تاوانبـــارەكان،

شەهیدان و سەروەریان بارزانی نەمر.

روونكردنەوەیەك بۆ مێژوو

ژماره 230 2014/5/10 33

نــــاوخــــــــــۆ

كەس بیر لە چاندنی نەمام و درەخت ناكاتەوە

34 ژماره 230 2014/5/10

قوتابیانی زانكۆ بە پارە توێژینەوەكانیان

بەڕادان دەدەن

ســـااڵنە قوتابیانی قۆناغی چوارەمی كۆلێژ، بڕوانامـــەی وەرگرتنـــی پێداویســـتی وەك ئامادەكردنـــی بـــە پابەنـــدن بەكالۆریـــۆس، بـــە لـــە پســـپۆریی خۆیـــان، توێژینەوەیـــەك یارمەتـــی مامۆســـتایەكی سەرپەرشـــتیار، كە لەپشـــتەوەیە. زانســـتی مەرامێكـــی ئەمـــەش بـــەاڵم ئـــەوەی ئێســـتا تێبینـــی دەكرێـــت، زۆر لـــە قوتابیـــان پەنـــا دەبەنـــە بـــەر توێژینەوەی ئامـــادە، زۆربەی جار بە كڕین لە نوســـینگەی تایبـــەت و هەندێك جاریش بە كۆپی پەیســـت لـــە ئینتەرنێت. مامۆســـتایەكی زانكۆش پێیوایە دەبێـــت بەهەمووان رووبـــەرووی ئەو حاڵەتە ببینـــەوە، بۆ ئەوەی ئاســـتی زانســـتی زانكۆ و

قوتابی دانەبەزێت.محەمەد قوتابیەكـــی قوناغی چوارەمە، ئەو بۆ سڤیل باسیكرد، كە توێژینەوەی دەرچوونی خـــۆی بەكـــردن داوە و چەند رۆژێكـــە تەواو بـــووە. ئەوان بە پێنـــچ كـــەس توێژنەوەكەیان توێژینەوەكەیـــان ناونیشـــانی دەنوســـنەوە، داوەتە نوسینەگەیەك و ئەویش پێی گوتوون، كـــە چەند كتێبێكی وەك ســـەرچاوە بكڕن. ئەو دەڵێـــت "تائێســـتا بەهەمـــوو توێژینەوەكە 200 هـــەزار دینار لەســـەرمان كەوتووە، بەاڵم هەر یەكەمان بەشێك لەپارەكەی دەدەین، بۆیە زۆر

نییە".محەمەد گوتیشـــی "بەراستی من توانام نییە

بەدوای ســـاڵێك بەدرێژایی توێژینەوەیەك بكەوم،

"نرخی توێژینەوەی پەیمانگا لە هی زانكۆ هەرزانترە"

چرۆ حوسێن

ناوخۆ

مامۆستایەكی زانكۆ: ئەمە تاوانێكی زانستیە و دەبێ هەموومان

رووبەڕووی ببینەوە

34 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 35

بۆیـــە بەپـــارە بەدروســـتكردنم دا، هاوڕێیەكـــەم رێنمونی كردم و ئەو كارئاسنیەی بۆ كردم".

ئامانج لەئامادەكردنی توێژینەوەی دەرچوون بریتییە لە راهێنانی قوتابیان لەســـەر پڕۆســـەی كۆكردنەوەی زانیاری و فێربوونی شێوازەكانی مامەڵەكردن لەگەڵ ســـەرچاوە زانســـتییەكان. د. حەبیب كەركوكی مامۆستایەكی زانكۆش دەڵێت "ئەگـــەر قوتابـــی توێژینەوەكـــەی لە شـــوێنێكی دیكـــە بـــە ئامادەكـــراوی بهێنێـــت یـــان بیكڕێت، واتـــا بەشـــێوەیەكی زانســـتی فێـــری پڕۆســـەی كۆكردنـــەوەی زانیـــاری نابێـــت، هەروەها ئەمە مامۆســـتاكانی، و خـــۆی لەخـــودی فێڵكردنـــە ئەمـــە تاوانێكـــی زانســـتییە دەبێـــت هەموومـــان

رووبەرووی ببینەوە".د. حەبیـــب كەركوكـــی بڕیـــاردەری بەشـــی زانكـــۆی ئەدەبیاتـــی كۆلێـــژی راگەیاندنـــی ســـەالحەدینە، ســـااڵنە سەرپەرشـــتیاری زیاتـــر لـــە هەشـــت توێژنـــەوەی دەرچوون و ماســـتەر دەكات. ئـــەو دكتـــۆرە رای وایە بـــۆ رێگرتن لەو حاڵەتە، پێویســـتە بەشە زانســـتیەكان ناونیشانی توێژینەوەكان بۆ قوتابیان دیاری بكەن، هەروەها سەرپەرشـــتیارەكەیان مانگانـــە داوای بەشـــێك لەتوێژینەوەكەیـــان لێبكات، بۆ دڵنیابوون لەوەی

توێژینەوەكـــەی خـــۆی قوتابیەكـــە نوسیوە".

ئـــەوەی جێگای ســـەرنجە، نوســـینگەی تایبەت هەن بۆ

ئامادەكردنی

راپۆرتـــی جۆراوجۆر و توێژینەوەی دەرچوونی قوتابیـــان، لـــە بەرامبەر بـــڕە پارەیەكـــدا، كە بە گوێرەی قۆناغی قوتابیەكە و جۆری توێژینەوەكە نرخەكـــەی دەگۆڕێت. لەهەندێك نوسینەگەشـــدا جیاوازی لەنێوان نرخی ئەو توێژینەوانەدا هەیە،

كە بۆ پەیمانگا یان بۆ زانكۆ ئەنجام دەدرێن.قوتابیـــان پەنابردنـــی هـــۆكاری د.حەبیـــب بـــۆ كەمتەرخەمـــی ئـــەو حاڵەتـــە دەگێڕێتـــەوە هەردووالیەنـــی مامۆســـتا و قوتابی، گوتیشـــی "لەهەندێك بەشی زانســـتی قوتابیەكە لەژووری مامۆســـتاكان گفتوگۆی لەبارەی توێژینەوەكەوە لەگـــەڵ دەكرێـــت، بـــەاڵم لەبەشـــی راگەیانـــدن لەیەكێك لەهۆڵـــەكان گفتوگۆكان بەڕێوەدەچێت، و مامۆســـتا ســـەرجەم بەئامادەبوونـــی

قوتابیەكان".توانـــا عەلی دەرچـــووی پەیمانگایە پارســـاڵ تەواوی كردووە، باس لەوە دەكات، كە ئەویش بە ئامادەكراوی توێژینەوەی دەرچوونەكەی كڕیوە. ئـــەو گوتـــی "مـــن توێژینەوەكەم بـــە 100 دۆالر كڕی، چونكە توێژینـــەوەی پەیمانگا هەرزانترە". توانـــا بـــاس لەهـــۆكاری كڕینـــی توێژینـــەوەی ئامادەكراو دەكات و دەڵێت بۆیە بەئامادەكراوی

چونكـــە سااڵنە ئەو توێژینەوانە كڕیـــم، تەنهـــا قوتابـــی ماندوو پێ دەكەن و تـــر دوا

گرنگییەكـــی هیـــچ و دەســـوتێنرێن هەمـــووی پێنادرێت".

بـــە لەقوتابیـــان هەندێـــك ئـــەوەی لەگـــەڵ ئامادەكـــراوی توێژینەوەكەیـــان دەكـــڕن، بەاڵم بەشـــێكی دیكە لەقوتابیانی زانكـــۆ بەتوندی ئەو كارە رەت دەكەنە و پێیانوایە ئەمە ســـتەمكردنە لەزانســـت، بە پێویستیشـــی دەزانن مامۆستاكان ووردتر لەتوێژینـــەوەی قوتابیەكانیـــان بڕوانن. چیمـــەن نـــادر قوتابـــی زانكۆیـــە دەڵێـــت "ئەگەر كارێك بەدەســـتی خۆم نەبێت و فێڵـــی تێدابێت، ئـــەوە هەرگیز تێیدا ســـەركەوتوو نابم، بۆیە ئەو كارە رەتدەكەمەوە و بەستەمی زانستی وەسف

دەكەم".هەندێك جار قوتابیان بۆ كارئاسانی نوسینی توێژینەوەكانیـــان پەنادەبەنـــە بەر ئەو ئۆفیس و كتێبخانانەی بەپێی پالنی توێژینەوەكەیان كتێبیان بۆ دەستنیشـــان دەكەن، واتا رێپیشـــاندەرێك بۆ خۆیـــان دەدۆزنـــەوە بـــۆ كارەكانیان. مامۆســـتا حوسامەدین ئۆفیس و كتێبخانەی هەیە، رۆژانە حـــەوت بـــۆ دە قوتابـــی ســـەردانیان دەكەن، كە توێژینـــەوە دەنوســـن، ئـــەو مامۆســـتایە ئاماژە بـــۆ ئـــەوە دەكات، كـــە قوتابیـــەكان الی ئـــەوان كتێـــب وەردەگرن و بڕێك پـــارە دەدەنە خاوەن ئۆفیســـەكە لەبەرامبـــەر كۆپیكردنـــی كتێبـــەكان. ئـــەو دەڵێت "ئێمە بەپێی پالنـــی توێژینەوەكانیان ئـــەو بەشـــانەی كتێبەكەیان بۆ دیـــاری دەكەین، كـــە پێویســـتیان دەبێـــت لەتوێژینەوەكـــە وەكـــو ســـەرچاوە بـــەكاری بهێنـــن، ئێمە تەنهـــا دەبینە

رێپیشاندەریان".كۆلێـــژی راگـــری ســـور محەمـــەد دكتـــۆر ئەدەبیـــات پێیوایـــە "ئـــەو قوتابیـــەی توێژینەوە دەنوســـێت، بێگومان ئاستێكی هەیە، لەوكاتەشدا سەرپەرشـــتیارەكەی بـــۆ خۆی ئاســـتی توانای زانســـتی قوتابیەكـــە لەبـــەر چاودەگرێـــت و دەزانێـــت تاچەنـــد ئـــەو قوتابیـــە لەئاســـتی ئـــەو توێژینـــەوە دایـــە، بۆیـــە زوو بـــۆی دەردەكەوێت، كە ئـــەو توێژینەوەیە ئەو

قوتابیە نوسیویەتی، یاخود نا".ئـــەو راگرە ئـــەوەش ناشـــارێتەوە، كە تا ئێســـتا رووبەرووی حاڵەتی وا نەبوونەتەوە، ئەگەر هەشـــبێت، ئەوا بەدواداچوونی یاسایی بۆ دەكەن و

قوتابیەكە دەكەوێنن.و ئۆفیـــس ئـــەو محەمـــەد د. نوسینگانەی لە بەرامبەر بڕێك پارەدا توێژینەوە ئامادە دەكـــەن بەتاوانباری ســـەرەكی دەزانێت و بە نەخۆش وەسفیان دەكات و دەڵێت "ئەگەر ئەو كەســـانە توێژەرێكی باشـــن، بـــۆ هـــەوڵ نـــادەن بەنـــاوی خۆیانەوە توێژینەوەكان باڵوبكەنەوە، كە گرنگی زانستی

زیاتر دەبێت بۆ خۆیان و بۆ زانكۆش؟!"

ناوخۆ

ژماره 230 2014/5/10 35

36 ژماره 230 2014/5/10

مزگـــەوت، دروســـتكردنی هـــەروەك بەپێی ئایینی ئیســـالم ناشـــتنی داریش بە "ســـەدەقە جارییـــە" ناونراوە، بـــەاڵم كەم كەس لەوانەی بـــەدوای كاری چاكەوەن، تائێستا بیریان لەرواندنی دار كردۆتەوە. مەالیەكیـــش جەخت لـــەوە دەكاتەوە، كە رواندنـــی هەردارێـــك خێرێكـــی گەورەی هەیـــە، چونكـــە مـــرۆڤ و گیانلەبـــەر لێی ســـوودمەند دەبـــن، ســـەرباری ســـوودە تەندروســـتییەكانی. هـــاوكات گوتەبێـــژی دەستەی ژینگەش نایشـــارێتەوە، تائێستا پرۆژەیەكی لەوجۆرە لەالیەن هاواڵتیانەوە

نەبووە.دیاكـــۆ هەمەوەنـــد، كـــوڕە گەنجێكـــی دانیشـــتووی كۆمەڵگـــەی الوانـــە، بابەتی ژینگـــەی بەالوە گرنگە، بۆیـــە بڕیاریداوە لەســـەر گیرفانـــی خـــۆی چەندارێـــك بۆ كۆاڵنەكەیـــان بكڕێـــت. "بـــۆ ئاســـوودەیی ویژدانـــم و هەمیـــش چاندنـــی دار خێرە، لەكۆاڵنەكەمـــان مـــاڵ چەنـــد بڕیارمـــدا داریـــان لەبەردەگە نەچاندووە، من بۆیان بكـــڕم". بەاڵم دیاكۆ گلەیـــی ئەوەی هەیە، كـــە خەڵك بەهای چاندنـــی دار نازانێت و خزمەتـــی ناكات. ئـــەو دەڵێت "كە باســـی موســـڵمانبوون دەكەین، هەمـــوو خۆمان كەچـــی دادەنێیـــن، پێشـــەوە لەریـــزی ئیســـالمیش جەختی لەســـەر ناشتنی دار و رووەك كردۆتـــەوە، بـــەاڵم كەســـمان ئەوە ناكەین". دیاكۆ دەڵی ئامادەیی خۆی نیشـــاندا، كە خۆبەخشـــانە كاربكات، گەر رێكخراوێك یا دامەزراوەیەك هەبێت كار

بۆ ژینگە بكات".بەپێی راپۆرتی ئاژانســـی دارســـتان و كشـــتوكاڵی ئەمریكی كە بۆ ســـاڵی 2010 كاریگەرییان داســـتانەكان ئامادەكـــراوە، ژەهراوییـــەكان گازە 11%ی لەســـەر هەیـــە، ســـەرباری ئەوەی ژینگـــەی بینین دەروونیـــی ئارامـــی و پاكدەكەنـــەوە

بەدەوروبەر دەبەخشن.

مـــەال زانـــا گردەســـۆری، پێشـــنوێژ و گوتارخوێنـــی مزگەوتی ئەلـــرەوزە، باس لەپێویســـتی دارچانـــدن دەكات و ئامـــاژە ئیســـالم پەیامبـــەری بەفەرموودەیەكـــی دەدات، كـــە باســـی لـــەوە كـــردووە، هەر كەسێك كە دەمرێ، پەیوەندی بەدونیاوە نامێنێـــت، تەنیـــا لەســـێ رێـــگاوە نەبێـــت، منداڵێكـــی ســـاڵح كـــە كاری بـــاش بكات، زانستێكی بەسوودی جێهێشتبی، هەروەها سەدەقەی جاریەی جێهێشتبێ، واتە كارێك كە دوای خۆی سوودی بۆ خەڵك هەبێت، وەك دروســـتكردنی مزگەوت، قوتابخانە، دەگاتـــە تـــا و شـــەقام و نەخۆشـــخانە دارچاندن. مەال زانا دەڵێ "لەدوای چاندنی هـــەر دارێك مرۆڤ چاكە و پاداشـــتی بۆ دەنوسرێت، وەك لە فەرموودەك هاتووە، هـــەر موســـڵمانێك دارێك بڕوێنـــی، هەر كەسێك، باڵندە و گیانلەبەرێك لەبەركەی بخوات و لەســـێبەرەكەی ســـوود ببینێت، ئەوا بەردەوام خێری پێدەگات. سەرباری ئەوەی ئێســـتا زانســـت كۆمەڵك سوودی دیكـــەی دار و درخەتی ئاشـــكراكردووە، بۆیـــە لەچاندنـــی دارێـــك، چەنـــدە خەڵك خێـــر بـــەردەوام لێببینێـــت، ســـوودی دوای تەنانـــەت دەگات، بەخاوەنەكـــەی

مردنیشی". مەال زانـــا ئامۆژگاری خەڵـــك دەكات، بچێـــت كـــرد، گوناهێكـــی هەركەســـێك دارێك بچێنێت، چونكە وەك خۆی گوتی "پەیامبـــەری ئیســـالم فەرموویەتی چاكە گوناهەكان الدەبـــات، چاكەش هەر ئەوە نیە فەقیرەك تێركەی، ئەوەش باشە، بەاڵم كە ئەمـــڕۆ دەبینین ژینگەی كوردســـتان پیس بووە و هەستی پێدەكرێت، پێویستە لەســـەر موسڵمانان گرنگی بەچاندنی دار

بدەن. مـــەال زانـــا جەخت لـــەوەش دەكاتەوە، كـــە "خۆشـــی بەهەشـــت لەوەیـــە دار و درەختـــی زۆرە، وەك لەفەرموودەیەكـــدا هاتـــووە، هەر كەســـێك بڵێ ســـوحانەلاڵ ئەوا لەبەهەشت دارێكی بۆ دەڕوێنیرێت.

جگەلەوەش فەرموویەتی ئەگەر نەمامێكت لەدەست بوو، زانیت بەیانی قیامەتە، ئەوا

نەمامەكە بڕوێنە".هێمن عەبدولخاڵق، مامۆســـتا لەبەشی دارســـتان لەكۆلێژی كشـــتوكاڵی زانكۆی ســـەاڵحەدین، ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، كە 13% تـــا 17% بۆ رێژەی دار و ســـەزایی ئێســـتا بـــەاڵم ســـتانداردە، شـــارەكان پیســـبوونی ژینگە زیادیكردووە، بۆیە لە

13% بەرز بوویەوە بۆ %17. وەك ئـــەو مامۆســـتایە ئامـــاژەی بـــۆ دەكات، هەردارێـــك تا تەمەنی 70 ســـاڵی توانای هەڵمژین و كۆگاكردنی ســـێ تەن كاربۆنی هەیە، ئەویش بە پێی جۆرەكەی دووجـــا مەتـــر هـــەزار 4 دەگۆڕێـــت. لەدارســـتان، لەماوەی ساڵێكدا بەشی 18 كەس ئۆكســـجین بەرهەم دەهێنێت. هەر دارێكیش ســـااڵنە توانای هەیە 120 كگم ئۆكســـجین دروست بكات، 4 هەزار مەتر دووجـــاش ســـااڵنە توانای ئـــەوەی هەیە 206 تـــەن دوانەئۆكســـیدی كاربۆن كەم

بكات. ئـــەو مامۆســـتایە بـــاس لەپێویســـتی دارچانـــدن دەكاتەوە "تەنیا لەبەرئەوە نیە ئۆكســـجین دەدا و گازە ژەهراوییـــەكان كەمدەكاتـــەوە، جیالـــەوەش ئەگـــەر هەر ماڵێك چـــواردار بڕوێنن، ئـــەوا بەرێژەی 20% كاریگەری لەســـەر فێنك كردنەوەی خانووەكە هەیە، ئەمەش وادەكات رێژەی 10% بەكارهێنانـــی وزە كەمبێتـــەوە". ئەو ئامـــاژە مامۆســـتایە بەشـــی دارســـتان، سوودەكانی دیكەی دارودرەخت دەدات و دەڵێت "یەكەم پاكردنەوەی تۆز و غوبار، ئەگەر یەك سانتیمەتر دووجا وەربگیرێت لەو شوێنەی دارستانی تێدا نییە، نزیكەی 80 هـــەزار لەگەردیلەی غوبـــاری تێدایە، بەاڵم لەشوێنێك دارستانی لێبێت، رێژەكە دادەبـــەزێ بـــۆ 6 تـــا 8 هـــەزار گەردیلە. دووەم گازە ژەهراوییەكان لەناو دەبات، هەوروەهـــا پلەی گەرمـــا دادەبەزێنێت و رێكیدەخات، شـــێ زیاددەكات، رێكخستن

و زیادكردنـــی باران بارین، باشـــكردن و رێكخســـتنی رێژەی گیانلەبەران، باڵندە و

مێروولەكان".مامۆســـتا هێمن باســـی لەسوودەكانی مرۆڤیـــش تەندروســـتی بـــۆ درەخـــت كـــرد و گوتـــی "زۆرجـــار ئـــەو دارانەی دەڕوێنرێـــت لەنەخۆشـــخانەكان چونكـــە ســـنۆبەرییەكانە، لەكۆمەڵگـــەی ســـنۆبەر ئاوێتەیەكی كیمیای دەردەدات، كە دەبێتـــە هۆی كوشـــتنی میكرۆبەكان، هەم ئارامكەرەوەی دەروونە، باشـــترین داریـــش بۆ ئۆكســـجین كـــە لەواڵتی ئێمە كـــەم گرنگـــی پێدەدرێت، دار چنـــارە، كە نیشتمانی خۆیەتی، سااڵنە 7-5 تەن دوانە ئۆكسیدی كاربۆن هەڵدەمژێت، لەهەموو رێـــژەی دارەكان زیاتـــرە، بۆیـــە دەبێـــت لەشارەكان گرنگی بەو دارانە بدرێت، كە رێـــژەی بەرز لەئۆكســـجین دەدەن، تەنیا

بۆ جوانی نەبێت".خالیـــد چۆمانـــی گوتەبێژی دەســـتەی ژینگە، لەبارەی هاندانی خەڵك بۆ گرنگیدان بەدارچانـــدن ئامـــاژە بـــۆ ئـــەوە دەكات، كە ئـــەوان لـــەرووی مرۆیی، نیشـــتمانی و ئایینیـــەوە كاریـــان لەســـەر دارچاندن كـــردووە "ئەوســـاڵ تائێســـتا نزیكەی 40 تا 50 هەزار دارمان چاندووە، سااڵنەش بەپێـــی توانا و بودجـــەی خۆمان دارمان لەقوتابخانەكان بەردەوامیـــش چاندووە،

دەیڕوێنین". لەبارەی چاودێریكردنی ئەو نەمامانەش كـــە دەیانڕوێنـــن، چۆمانـــی دەڵـــێ "لـــەو شوێنانە دەیانڕوێنین كە لێی دڵنیان، وەك قوتابخانە و نەخۆشـــخانەكان". گلەیشـــی لەهەندێك شـــوێن هەیە، كـــە خەڵكەكەی دەشـــڵێت ناكـــەن. دارەكان خزمەتـــی "نەمزانیوە هیـــچ پڕۆژەیەكـــی دارچاندن الی هاوواڵتیانـــەوە ئەنجامدرابێـــت، هەر كەســـێش بیكات ئێمە خۆشـــحاڵ دەبین، بـــەاڵم بەداخـــەوە كـــەم خەڵـــك گرنگـــی بەژینگـــە دەدا و زۆرتـــری خەڵـــك ژینگە

پیس دەكەن"،

زۆزك تاهیر

كەس بیر لە چاندنی نەمام و درەخت ناكاتەوە

ناوخۆ

هەرچەندە بە خێرێكی گەورە و سەدەقە جارییە دادەنرێت

"باشترین درەخت بۆ ئۆكسجین دارچنارە، كە الی ئێمە گرنگی پێنادرێت"

36 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 37

مزگـــەوت، دروســـتكردنی هـــەروەك بەپێی ئایینی ئیســـالم ناشـــتنی داریش بە "ســـەدەقە جارییـــە" ناونراوە، بـــەاڵم كەم كەس لەوانەی بـــەدوای كاری چاكەوەن، تائێستا بیریان لەرواندنی دار كردۆتەوە. مەالیەكیـــش جەخت لـــەوە دەكاتەوە، كە رواندنـــی هەردارێـــك خێرێكـــی گەورەی هەیـــە، چونكـــە مـــرۆڤ و گیانلەبـــەر لێی ســـوودمەند دەبـــن، ســـەرباری ســـوودە تەندروســـتییەكانی. هـــاوكات گوتەبێـــژی دەستەی ژینگەش نایشـــارێتەوە، تائێستا پرۆژەیەكی لەوجۆرە لەالیەن هاواڵتیانەوە

نەبووە.دیاكـــۆ هەمەوەنـــد، كـــوڕە گەنجێكـــی دانیشـــتووی كۆمەڵگـــەی الوانـــە، بابەتی ژینگـــەی بەالوە گرنگە، بۆیـــە بڕیاریداوە لەســـەر گیرفانـــی خـــۆی چەندارێـــك بۆ كۆاڵنەكەیـــان بكڕێـــت. "بـــۆ ئاســـوودەیی ویژدانـــم و هەمیـــش چاندنـــی دار خێرە، لەكۆاڵنەكەمـــان مـــاڵ چەنـــد بڕیارمـــدا داریـــان لەبەردەگە نەچاندووە، من بۆیان بكـــڕم". بەاڵم دیاكۆ گلەیـــی ئەوەی هەیە، كـــە خەڵك بەهای چاندنـــی دار نازانێت و خزمەتـــی ناكات. ئـــەو دەڵێت "كە باســـی موســـڵمانبوون دەكەین، هەمـــوو خۆمان كەچـــی دادەنێیـــن، پێشـــەوە لەریـــزی ئیســـالمیش جەختی لەســـەر ناشتنی دار و رووەك كردۆتـــەوە، بـــەاڵم كەســـمان ئەوە ناكەین". دیاكۆ دەڵی ئامادەیی خۆی نیشـــاندا، كە خۆبەخشـــانە كاربكات، گەر رێكخراوێك یا دامەزراوەیەك هەبێت كار

بۆ ژینگە بكات".بەپێی راپۆرتی ئاژانســـی دارســـتان و كشـــتوكاڵی ئەمریكی كە بۆ ســـاڵی 2010 كاریگەرییان داســـتانەكان ئامادەكـــراوە، ژەهراوییـــەكان گازە 11%ی لەســـەر هەیـــە، ســـەرباری ئەوەی ژینگـــەی بینین دەروونیـــی ئارامـــی و پاكدەكەنـــەوە

بەدەوروبەر دەبەخشن.

مـــەال زانـــا گردەســـۆری، پێشـــنوێژ و گوتارخوێنـــی مزگەوتی ئەلـــرەوزە، باس لەپێویســـتی دارچانـــدن دەكات و ئامـــاژە ئیســـالم پەیامبـــەری بەفەرموودەیەكـــی دەدات، كـــە باســـی لـــەوە كـــردووە، هەر كەسێك كە دەمرێ، پەیوەندی بەدونیاوە نامێنێـــت، تەنیـــا لەســـێ رێـــگاوە نەبێـــت، منداڵێكـــی ســـاڵح كـــە كاری بـــاش بكات، زانستێكی بەسوودی جێهێشتبی، هەروەها سەدەقەی جاریەی جێهێشتبێ، واتە كارێك كە دوای خۆی سوودی بۆ خەڵك هەبێت، وەك دروســـتكردنی مزگەوت، قوتابخانە، دەگاتـــە تـــا و شـــەقام و نەخۆشـــخانە دارچاندن. مەال زانا دەڵێ "لەدوای چاندنی هـــەر دارێك مرۆڤ چاكە و پاداشـــتی بۆ دەنوسرێت، وەك لە فەرموودەك هاتووە، هـــەر موســـڵمانێك دارێك بڕوێنـــی، هەر كەسێك، باڵندە و گیانلەبەرێك لەبەركەی بخوات و لەســـێبەرەكەی ســـوود ببینێت، ئەوا بەردەوام خێری پێدەگات. سەرباری ئەوەی ئێســـتا زانســـت كۆمەڵك سوودی دیكـــەی دار و درخەتی ئاشـــكراكردووە، بۆیـــە لەچاندنـــی دارێـــك، چەنـــدە خەڵك خێـــر بـــەردەوام لێببینێـــت، ســـوودی دوای تەنانـــەت دەگات، بەخاوەنەكـــەی

مردنیشی". مەال زانـــا ئامۆژگاری خەڵـــك دەكات، بچێـــت كـــرد، گوناهێكـــی هەركەســـێك دارێك بچێنێت، چونكە وەك خۆی گوتی "پەیامبـــەری ئیســـالم فەرموویەتی چاكە گوناهەكان الدەبـــات، چاكەش هەر ئەوە نیە فەقیرەك تێركەی، ئەوەش باشە، بەاڵم كە ئەمـــڕۆ دەبینین ژینگەی كوردســـتان پیس بووە و هەستی پێدەكرێت، پێویستە لەســـەر موسڵمانان گرنگی بەچاندنی دار

بدەن. مـــەال زانـــا جەخت لـــەوەش دەكاتەوە، كـــە "خۆشـــی بەهەشـــت لەوەیـــە دار و درەختـــی زۆرە، وەك لەفەرموودەیەكـــدا هاتـــووە، هەر كەســـێك بڵێ ســـوحانەلاڵ ئەوا لەبەهەشت دارێكی بۆ دەڕوێنیرێت.

جگەلەوەش فەرموویەتی ئەگەر نەمامێكت لەدەست بوو، زانیت بەیانی قیامەتە، ئەوا

نەمامەكە بڕوێنە".هێمن عەبدولخاڵق، مامۆســـتا لەبەشی دارســـتان لەكۆلێژی كشـــتوكاڵی زانكۆی ســـەاڵحەدین، ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، كە 13% تـــا 17% بۆ رێژەی دار و ســـەزایی ئێســـتا بـــەاڵم ســـتانداردە، شـــارەكان پیســـبوونی ژینگە زیادیكردووە، بۆیە لە

13% بەرز بوویەوە بۆ %17. وەك ئـــەو مامۆســـتایە ئامـــاژەی بـــۆ دەكات، هەردارێـــك تا تەمەنی 70 ســـاڵی توانای هەڵمژین و كۆگاكردنی ســـێ تەن كاربۆنی هەیە، ئەویش بە پێی جۆرەكەی دووجـــا مەتـــر هـــەزار 4 دەگۆڕێـــت. لەدارســـتان، لەماوەی ساڵێكدا بەشی 18 كەس ئۆكســـجین بەرهەم دەهێنێت. هەر دارێكیش ســـااڵنە توانای هەیە 120 كگم ئۆكســـجین دروست بكات، 4 هەزار مەتر دووجـــاش ســـااڵنە توانای ئـــەوەی هەیە 206 تـــەن دوانەئۆكســـیدی كاربۆن كەم

بكات. ئـــەو مامۆســـتایە بـــاس لەپێویســـتی دارچانـــدن دەكاتەوە "تەنیا لەبەرئەوە نیە ئۆكســـجین دەدا و گازە ژەهراوییـــەكان كەمدەكاتـــەوە، جیالـــەوەش ئەگـــەر هەر ماڵێك چـــواردار بڕوێنن، ئـــەوا بەرێژەی 20% كاریگەری لەســـەر فێنك كردنەوەی خانووەكە هەیە، ئەمەش وادەكات رێژەی 10% بەكارهێنانـــی وزە كەمبێتـــەوە". ئەو ئامـــاژە مامۆســـتایە بەشـــی دارســـتان، سوودەكانی دیكەی دارودرەخت دەدات و دەڵێت "یەكەم پاكردنەوەی تۆز و غوبار، ئەگەر یەك سانتیمەتر دووجا وەربگیرێت لەو شوێنەی دارستانی تێدا نییە، نزیكەی 80 هـــەزار لەگەردیلەی غوبـــاری تێدایە، بەاڵم لەشوێنێك دارستانی لێبێت، رێژەكە دادەبـــەزێ بـــۆ 6 تـــا 8 هـــەزار گەردیلە. دووەم گازە ژەهراوییەكان لەناو دەبات، هەوروەهـــا پلەی گەرمـــا دادەبەزێنێت و رێكیدەخات، شـــێ زیاددەكات، رێكخستن

و زیادكردنـــی باران بارین، باشـــكردن و رێكخســـتنی رێژەی گیانلەبەران، باڵندە و

مێروولەكان".مامۆســـتا هێمن باســـی لەسوودەكانی مرۆڤیـــش تەندروســـتی بـــۆ درەخـــت كـــرد و گوتـــی "زۆرجـــار ئـــەو دارانەی دەڕوێنرێـــت لەنەخۆشـــخانەكان چونكـــە ســـنۆبەرییەكانە، لەكۆمەڵگـــەی ســـنۆبەر ئاوێتەیەكی كیمیای دەردەدات، كە دەبێتـــە هۆی كوشـــتنی میكرۆبەكان، هەم ئارامكەرەوەی دەروونە، باشـــترین داریـــش بۆ ئۆكســـجین كـــە لەواڵتی ئێمە كـــەم گرنگـــی پێدەدرێت، دار چنـــارە، كە نیشتمانی خۆیەتی، سااڵنە 7-5 تەن دوانە ئۆكسیدی كاربۆن هەڵدەمژێت، لەهەموو رێـــژەی دارەكان زیاتـــرە، بۆیـــە دەبێـــت لەشارەكان گرنگی بەو دارانە بدرێت، كە رێـــژەی بەرز لەئۆكســـجین دەدەن، تەنیا

بۆ جوانی نەبێت".خالیـــد چۆمانـــی گوتەبێژی دەســـتەی ژینگە، لەبارەی هاندانی خەڵك بۆ گرنگیدان بەدارچانـــدن ئامـــاژە بـــۆ ئـــەوە دەكات، كە ئـــەوان لـــەرووی مرۆیی، نیشـــتمانی و ئایینیـــەوە كاریـــان لەســـەر دارچاندن كـــردووە "ئەوســـاڵ تائێســـتا نزیكەی 40 تا 50 هەزار دارمان چاندووە، سااڵنەش بەپێـــی توانا و بودجـــەی خۆمان دارمان لەقوتابخانەكان بەردەوامیـــش چاندووە،

دەیڕوێنین". لەبارەی چاودێریكردنی ئەو نەمامانەش كـــە دەیانڕوێنـــن، چۆمانـــی دەڵـــێ "لـــەو شوێنانە دەیانڕوێنین كە لێی دڵنیان، وەك قوتابخانە و نەخۆشـــخانەكان". گلەیشـــی لەهەندێك شـــوێن هەیە، كـــە خەڵكەكەی دەشـــڵێت ناكـــەن. دارەكان خزمەتـــی "نەمزانیوە هیـــچ پڕۆژەیەكـــی دارچاندن الی هاوواڵتیانـــەوە ئەنجامدرابێـــت، هەر كەســـێش بیكات ئێمە خۆشـــحاڵ دەبین، بـــەاڵم بەداخـــەوە كـــەم خەڵـــك گرنگـــی بەژینگـــە دەدا و زۆرتـــری خەڵـــك ژینگە

پیس دەكەن"،

ناوخۆ

ژماره 230 2014/5/10 37

38 ژماره 230 2014/5/10

ناوخۆ

گەورەترین باخچەی ئاژەاڵنی عێراق لە هەولێر دروست دەكرێت

واڵتانــــدا لەهەمــــوو ئــــاژەاڵن باخچــــەی بــــۆ مەبەســــتی گەشــــتیاریی و كێشــــكردن و سەرنجڕاكێشــــانی گەشــــتیاران گرنگی تایبەتی پێدەدرێت، بەاڵم تائێستا لەهەرێمی كوردستان بایەخێكــــی ئەوتــــۆ بەكردنــــەوەی ئــــەو جــــۆرە باخچەیە نەدراوە. لەئێستاشدا سەرمایەدارێكی كردنــــەوەی لەســــەر كار هەولێــــر شــــاری ئــــاژەاڵن دەكات، كــــە پڕۆژەیەكــــی باخچــــەی پێشــــبینی دەكرێت ببێتــــە گەورەترین باخچەی

ئاژەاڵن لەناوچەكەدا.ئــــەو پڕۆژەیــــە كــــە لەالیەن ســــەرمایەداری شــــاری هەولێر هێرش تەیــــار خاوەنی گروپی دەكرێــــت، دروســــت 77ەوە كۆمپانیاكانــــی دەكەوێتە ســــەر رێگــــەی هەولێر_كەســــنەزان و رووبەرەكــــەی 200 دۆنــــم زەوییە و بڕیارە

لەمانگی تەمموزی ئەمساڵدا بكرێتەوە.هێرش تەیار بۆ سڤیل جەخت لەوە دەكاتەوە، كە دروســــتكردنی ئــــەو باخچەیــــە پڕۆژەیەكی ســــتراتیژییە و یەكێكــــە لەپێویســــتییەكانی هەر پایتەختێك، بەتایبەتی بۆ شارێكی وەكو هەولێر كە وەك ئەو دەڵێ "تازە دێتە ســــەر نەخشــــەی جیهانــــی و دەناســــرێت، لەهەمــــوو پایتەخت و شــــارە گەورەكانی جیهــــان باخچــــەی ئاژەاڵن

هەیە".بەوتــــەی خاوەنــــی پڕۆژەكە، ئــــەو پڕۆژەیە تەنها باخچەی ئاژەاڵن نییە، بەڵكو پڕۆژەیەكی

گەشتیاریشــــە، هەروەها دەڵێ "لەهەموو جیهان باخچــــەی ئــــاژەاڵن لەالیــــەن كەرتی گشــــتی و هاوبەشەوە بەڕێوەدەبرێت نەك كەرتی تایبەت، ئێمەش چەند بەشێكی دیكەمان لەناو باخچەكە دروستكردووە، تاكو ئەو ئاژەاڵنە بەخێو بكات و خەرجییان دابین بكات، چونكە ئاژەڵ خەرجی

پێویستە و داهاتەكەشی ئەوەندە نییە".پــــڕۆژەی باخچەی ئاژەاڵنی هەولێر بەســــێ قۆنــــاغ جێبەجــــێ دەكرێــــت. قۆناغــــی یەكەمیان بەشی بەخێوكردنی ئاژەاڵنە، كە لە 7ی تەموزی دیكــــەش قۆناغەكانــــی دەكرێتــــەوە، ئەمســــاڵ لەماوەی سێ ساڵدا تەواو دەبێت. هێرش تەیار دەشڵێت "هیوادارین لەناوەراستی ساڵی 2014 بتوانین بەشــــێك لەو باخچەیە بكەینەوە، بەشی زۆری ئاژەڵەكانیش ئێســــتا لەهەولێر ئامادەن: وەك شــــێر، پڵنگ، زەرافــــە، ورچ، كەركەدەن و تیمســــاح، هەروەها ئەو ئاژەاڵنەش دەهێنین كە لێرە نین، بەشــــی ئاژەڵی خۆماڵیشمان هەیە بۆ

ئەو ئاژەاڵنەی لەچیاكانی كوردستانن".لەبارەی ناو و لۆگــــۆی پرۆژەكەوە ناوبراو كوردســــتانە، پڵنگێكــــی "لۆگۆكەمــــان دەڵــــێ بەداخەوە پڵنگێك بەدەســــتی كەســــانێكی نەفام Erbil ناونــــاوە پرۆژەكەشــــمان كوژرابــــوو، zoo. لەو ڕێیەشــــەوە دەمانــــەوێ بڵێین ئەربیل لەســــەردەمی و نییــــە عەرەبــــی وشــــەیەكی ئاشــــورییەكانەوە بەئەربیلــــۆ و ئەربیل هاتووە. باخچەكەمــــان باخچەیەكی جیهانییــــە، تەنانەت لەباخچەی ئاژەاڵنی توركیا و لوبنان و واڵتانی

دیكەی ناوچەكە گەورەترە". وتەبێــــژی رۆســــتی، نــــادر خۆیــــەوە الی دەســــتەی گەشــــتوگوزاری هەرێم جەخت لەوە دەكاتــــەوە، كــــە باخچــــەی ئــــاژەاڵن بەیەكێــــك لەبنەماكانی راكێشــــانی ســــەرنجی گەشتیاران ئەژمــــار دەكرێت. ئەو دەڵێت "تائێســــتا ژینگەی هەولێــــر لەبــــار نەبــــووە، رەنگە هەمــــوو جۆرە ئاژەڵێك لەو كەشوهەوایە نەتوانێت بژی، دواتر گەشــــتوگوزار لەهەرێمــــی كوردســــتاندا تــــازە

دەكەوێتە سەرپێی خۆی". ئەم پڕۆژەیــــەی باخچــــەی ئاژەاڵنی هەولێر لەالیــــەن كەرتــــی تایبەتــــەوە ئەنجامدەدرێــــت. نــــادر رۆســــتی لەمبارەشــــەوە دەڵــــێ "دەكرێت كەرتی تایبەت یان حكومەتیش بیكات، ئەمەش پێشخســــتنی سیاســــەتی ســــەر دەگەڕێتــــەوە گەشــــتوگوزار، لەهەموو واڵتان گەشــــتوگوزار لەسەر دەســــتی كەرتی تایبەت بەرەو پێشەوە سیاســــەتی تەنهــــا حكومەتیــــش و دەڕوات

گەشتوگوزار دادەڕێژێت". وتەبێژی دەســــتەی گەشــــتوگوزار دەشڵێت، كە ســــێ ساڵە رەزامەندی لەسەر ئەو پڕۆژەیە دراوە و زەویشــــی بــــۆ تەرخانكــــراوە، بــــەاڵم وەك خــــۆی دەڵێ "تائێســــتا كەرتی تایبەت ئەو پرۆژەیەی جێەجێ نەكــــردووە، ئەو بەڕێزەش دەتوانێت بێت سولفەی گەشتیاری وەربگرێت، كە دەگاتــــە بڕی 300 ملیۆن دینار، بەاڵم وەكو بەرێوەبردن ئێمە پێمان باشترە كەرتی تایبەت

بەڕێوەی ببات نەك حكومەت".

محەمەد عومەر

لەمانگی تەمموزی ئەمساڵدا دەكرێتەوە

ژماره 230 2014/5/10 39

كۆمەاڵیەتی

ژمارەی ئەو خێزانانەی داوای بەخێوكردنی منداڵی دۆزراوە دەكەن، لەزیادبوون دایە

40 ژماره 230 2014/5/10

كـۆمـەاڵیـەتی

ئــــەوە دیاردەیەكــــی لەمێژینەیــــە كــــە بەهۆی بارودۆخێكــــی تایبەتیەوە، بەشــــێك لەو دایك و باوكانەی منداڵی ســــاوایان دەبێت، بەخێوكردنی منداڵەكانیــــان رەتدەكەنــــەوە و فڕێیــــان دەدەن، یاخود ئەركی بەخێوكردنیان دەبەخشنە كەسانی دیكــــە، گۆڤــــاری ســــڤیلیش لەبەدواداچوونێكــــی رۆژنامەوانیــــدا بۆی دەركەوتــــووە ژمارەی ئەو خێزانانــــەی هەوڵی وەرگرتن و لەئەســــتۆگرتنی دەكــــەن دۆزراوە مندااڵنــــی پەروەردەكردنــــی

لەزیادبووندایە.منداڵــــی هەڵگرتنــــەوەی پێشــــتر گەرچــــی دۆزراوە و بەخێوكردنی لەهەرێمی كوردســــتان بەشــــێوەیەكی هەڕەمەكی بوو، بەاڵم لەســــااڵنی چەنــــد بەگرتنەبــــەری توانــــرا رابــــردوودا بەیاســــایی كارە ئــــەو تایبــــەت رێوشــــوێنێكی بكرێــــت و خێزانە بێ منداڵەكانیش بتوانن لەڕێی دادگاكانەوە و دوای دڵنیابوون لەباری دارایی و بوونی مەرجە پێویستەكان، سوود لەوەرگرتنی ئــــەو مندااڵنــــە وەربگرن، لەئێستاشــــدا دادگاكان لەڕێی دابەشــــكردنی فۆڕمێكــــەوە، كە بەفۆڕمی داواكردنــــی منداڵ ناو دەبرێــــت، چۆنێتی پێدانی

مندااڵنی دۆزراوە بەو خێزانانە رێكدەخەن.

چرۆ حوسێن

ژمارەی ئەو خێزانانەی داوای بەخێوكردنی منداڵی دۆزراوە

دەكەن، لەزیادبوون دایە

منداڵە دۆزراوەكان زۆر كەمترن لە فۆرمی داواكاریی بەخێوكردنیان

"ئەو خێزانانە سڕەیان بۆ دادەنرێ و خێزانی وا هەیە 14 ساڵە چاوەڕوانی وەرگرتنی منداڵە"

40 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 41

كـۆمـەاڵیـەتی

بەاڵم ئەوەی بەالی بەشــــێك لەو خێزانانەوە ناخۆشــــە ئەوەیــــە، كــــە زۆرجــــار ناچــــار دەبن ماوەیەكــــی زۆر چــــاوەڕوان بن، تــــا ئەو كاتەی بەپێــــی ریزبەندی داواكارییــــەكان نۆرەیان دێت و منداڵیان پێدەدرێت، توێژەرێكی كۆمەاڵیەتیش لــــەدادگای نەوجەوانانــــی هەولێــــر ئامــــاژە بەوە دەدات، كــــە خێزانــــی وا هەیە ماوەی 14 ســــاڵە

چاوەڕوانی وەرگرتنی منداڵە.بەپێی رێوشوێنە ئیدارییە ئاساییەكان، لەكاتی دۆزینەوەی منداڵێكدا هەر یەكە لەنەخۆشخانە و بنكەكانی پۆلیس و دادگاكان لەو حاڵەتە ئاگادار دەكرێنــــەوە. ئینجــــا بەپێــــی یاســــای چاودێــــری ناكامەكانــــی عێراق ژمــــارە 76ی ســــاڵی 1983

مامەڵە لەگەڵ كەیسە هاوشێوەكان دەكرێت.بەپێی ئەو یاسایە پێویستە ئەو خێزانەی فۆرمی وەرگرتنــــی منداڵــــی دۆزراوەتــــەوە پڕدەكاتەوە، كۆمەڵێــــك مەرجــــی تێدابێــــت، كــــە گرنگترینیان بریتین لەسەلماندنی منداڵ نەبوونیان بۆ ماوەی 10 ساڵ بەڕاپۆرتێكی پزیشكی و بێبەشنەكردنی منداڵەكــــە لەمیــــرات، جیالــــەوەش پێویســــتە ئەو خێزانە بەڕەچەڵەك خەڵكی ئەو پارێزگایە بن كە فۆڕمەكــــەی تێدا پڕ دەكەنــــەوە و باری داراییان خراپ نەبێت و شوێنی حەوانەوەیان هەبێت، بۆ ئەم مەبەستەش ئەولەوییەت بۆ ئەو خێزانانەیە كە خاوەنی خانــــووی خۆیانن و ئەولەویەتی زیاتریش بۆ ئەو خێزانانەیە كە زۆرترین

مەرجیان تێدایە.ئامارێكــــی گەرچــــی لەبەردەســــتدا ورد ســــەبارەت نییــــە ئەو بەڕێژەی

منداڵیــــان وەرگرتنــــی فۆڕمــــی هاواڵتیانــــەی پڕكردۆتەوە، بەاڵم یوســــف محەمەد، توێژەری كۆمەاڵیەتــــی لــــەدادگای نەوجەوانانــــی هەولێــــر ئاماژە بەوە دەدات، كە لەئێســــتادا پڕكردنەوەی فۆڕمــــی وەرگرتنی منداڵی دۆزراوە بەبەراوورد لەگــــەڵ ســــااڵنی پێشــــووتر زیــــادی كــــردووە، هۆكارەكەشی بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە، كە خەڵكی ئاســــتی هۆشــــیارییان بەرزبۆتەوە و بەالیانەوە ئاســــاییە منداڵێكــــی دیكە بگرنەخــــۆ، جیالەوەش هاوواڵتیانیــــش گوزەرانــــی بــــاری باشــــبوونی

بەهۆكارێكی دیكە دەزانێت.ئــــەو زانیارییانــــەی لــــەدادگای نەوجەوانانی هەولێرەوە دەســــتكەوتوون ئاشــــكرایدەكەن، كە هەفتانــــە فۆڕمێــــك تــــا دوو فۆڕمــــی وەرگرتنی منداڵی دۆزراوە پڕ دەكرێتەوە و لەماوەی چەند ساڵێكیشــــدا جارێك پێداچوونەوە بەفۆڕمەكاندا دەكرێــــت، ئەویش بۆ دڵنیابــــوون لەژمارەی ئەو خێزانانەی لەســــەر داوكارییەكەیــــان ماون، بەو پێیــــەی ئەگــــەری پەشــــیمانبوونەوەی بەشــــێك لەو خێزانانــــە لەداواكارییەكانیان لەئارادایە، كە دەكرێت بەهەر هۆیەكەوە بێت پاشگەز ببنەوە.

یوســــف دەڵــــێ "ئێمــــە بەبەردەوامــــی ســــەد فۆڕممــــان لەبــــەر دەســــتدایە، فۆڕمــــی خێزانــــی وامــــان الیە نزیكــــەی چواردە ســــاڵە چاوەڕوانە منداڵێكــــی بــــەر بكەوێت، ژمــــارەی منداڵەكانیش زۆر كەمترن بەبەراوورد لەگەڵ ئەو كەســــانەی فۆڕم پردەكەنەوە، چونكە ســــاڵی سێ بۆ چوار

منداڵ دەگاتە دەستی دادگا".پڕۆســــەی پێدانی منداڵــــی دۆزراوە بەخێزانە داواكارەكان بەچەنــــد قۆناغێكــــدا تێپەڕدەبێــــت، یەكەم قۆنــــاغ ئەنجامدانــــی پشــــكنینێكە لەالیەن توێــــژەرە كۆمەاڵیەتییەكانــــی دادگاوە بۆ ماڵ و بــــاری گوزەرانــــی خێزانەكــــە، دوای دڵنیابوون لەبــــاری گوزەرانــــی ئــــەو خێزانــــە، منداڵەكەیان پێدەدرێــــت و بــــۆ ماوەی شــــەش مانگی یەكەم لەژێــــر چاودێــــری دادگا دەبــــن، لەئەگەری ئاشــــكرابوونی نەگونجانی ئــــەو خێزانە بــــۆ بەخێوكردنــــی منــــداڵ، منداڵەكەیان لێوەردەگیرێتەوە و دەدرێتە خێزانێكی

دیكە.بەاڵم توێژەرە كۆمەاڵیەتییەكەی دادگای نەوجەوانانی هەولێر جەخت لەوە دەكاتەوە، كە وەرگرتنەوەی دەدات، روو بەكەمــــی منــــداڵ دەشــــڵێت "تەنها جارێــــك روویداوە منداڵ لەخێزان وەربگیرێتەوە، ئەویش بەهــــۆی جیابوونــــەوەی ژن و مێردەكە بوو، كــــە دادگا منداڵەكــــەی لێوەرگرتنەوە و دای بەخێزانێكــــی دیكە. بەاڵم ئەگەر چەند ســــاڵێك منداڵەكە الی ئــــەو خێزانە بێت و دواتر لەیەكتــــر جیابوونەوە، ئــــەوا دادگا وەك منداڵی راســــتەقینەی خۆیــــان مامەڵــــە لەگــــەڵ منداڵەكە

دەكات".لەبارەی ئەو خێزانانەی خۆشــــیان منداڵێكیان دۆزیبێتــــەوە و دەستنیشــــانیان كردبێــــت، ئــــەو توێــــژەرە گوتــــی "هەمــــان مەرجــــی خێزانەكانی دیكەیان بەســــەردا دەســــەپێنرێت، بەاڵم كەمێك ئاســــانكاری زیاتریــــان بۆ دەكرێــــت، بەو پێیەی ئــــەوان یەكــــەم كــــەس بوونــــە كــــە منداڵەكەیان

دۆزیوەتەوە".گەرچـــی بەشـــێك لـــەو خێزانانـــەی منداڵـــە دۆزراوەكان هەڵدەگرنـــەوە مەترســـی ئەوەیان الدروســـت دەبێـــت كە خێزانـــی راســـتەقینەی منداڵەكـــە دەربكەونـــەوە و داوای منداڵەكەیـــان بكەنـــەوە، بـــەاڵم یوســـف دووپاتیدەكاتەوە كە منداڵەكـــە خێزانـــی نـــەداوە رووی "هەرگیـــز بەدیاربكەونـــەوە دوای ئـــەوەی منداڵەكـــە درا بەخێزانێـــك، بەاڵم ئەگەر لەكاتـــی لێكۆڵینەوەدا منداڵەكـــە راســـتەقینەی باوكـــی و دایـــك بەدیاركەوتـــن، ئەوكات لەدادگای كەتن و تاوان

لێپێچینەوەیان لەگەڵدا دەكرێت".شـــێروانی محمـــەد رائیـــد خۆیـــەوە الی بەڕێوەبـــەری پۆلیســـی نەوجەوانانـــی هەولێر، كـــە دامەزراوەكـــەی یەكێكـــە لـــەو دەزگایانەی داداگاكان لەبوونـــی منداڵـــی دۆزراوە ئـــاگادار دەكاتـــەوە، ئامـــاژە بۆ كەمی ئەو ئـــەو دیاردیە دەكات و جەخت لەوە دەكاتەوە كە زیاتر حاڵەتی ونبوون دەچێتە الی ئەوان، دەشڵێت "دواهەمین كەیس كە لەبەردەســـتیانە ســـێ منداڵە دایكیان لەهۆتێلێكی شـــاری هەولێر بەجێیهێشتوون، كە یەكێـــك لەمنداڵەكان تەمەنی زۆر بچووكە، بۆیە منداڵەكان بەبڕیاری دادگا رەوانەی چاكســـازی

كوڕان و كچان كران".مامۆســـتا مەال مەزهەر بەخێوكردنی منداڵی دۆزراوە بـــە ئەركـــی كۆمەڵـــگای موســـوڵمان دەزانێـــت و پێیوایـــە دەبێت لـــە الیەن حكومەت یاخود خێزانێكی متمانەپێكراوەوە بەخێو بكرێن. هەرچەنـــدە لـــە مەرجەكانی یاســـای چاودێری ناكامەكاندا هاتووە، كە دەبێت ئەو خێزانە بەڵێن بـــدەن منداڵەكە لە میـــرات بێبەش نەكەن، بەاڵم مەال مەزهـــەر پێیوایە "هەرگیز منداڵی دۆزراوە نابێتە منداڵی راستەقینەی ئەو دایك باوكە، بەاڵم لەبەر چاكەی منداڵەكە وا پێویستەبخرێتە سەر ناوی ئەو دایك و باوكە تاكو ناسنامەی هەبێت و كارە كارگێریەكانی بۆ بەڕێبكرێت". بەرای مەال مەزهەر پێویســـتە مەجموعی فیقهی ئیســـالمی هەبێت، كە لە كوردســـتاندا نیە، تاكو ئەو جۆرە كێشـــانە لەرووی شـــەرعەوە چارەسەر بكەن. هەروەهـــا وتیشـــی "ئەگەر منداڵەكـــە لەتەمەنی شیر خواردندا بوو و شیری دایكەكەی خوارد، ئەوا دەبێتە مەحرەمی ئەو دایك و باوكە، بەاڵم ئەگەر شـــیری ئەو دایكەی نەخـــوارد، كوڕ یان كچ، نابێتە مەحرەم و دەســـتنوێژی لەو دایك و

باوكە دەشكێت".

ژماره 230 2014/5/10 41

42 ژماره 230 2014/5/10

كـۆمـەاڵیـەتی

ژنێك: پیاوان بەهۆی خەرجییەكەیەوە رقیان لێیەتی

پیاوێك: هەر پیاوێك حەزی لە یاپراخ بێت ئەوا لە خەسوی دەترسێت

42 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 43

كـۆمـەاڵیـەتی

و خـــۆش لەخواردنـــە )دۆڵمـــە( یاپـــراخ بەتامەكانە، مێژوویەكی درێژی لەناو خواردنە كوردییەكانـــدا هەیـــە. هەندێك دەڵێـــن، یاپراخ خواردنێكی توركییە و گەیشـــتۆتە واڵتانی تر، هەندێكـــی تر یاپـــراخ خواردنێكـــی عیراقییە و

لەسەردەمی عەباسییەكانەوە دروستكراوە. نەسرین فەتاح، ژنێكی فەرمانبەرە وەكخۆی دەڵێت، لەناو خزمانیدا بەكابانێكی دەستڕەنگین ناســـراوە و یاپراخیشـــی بەنـــاو بانگـــە "هەر كابانێـــك یاپراخـــی خـــۆش و بەتـــام نەبێت و مانگی دووســـێ جار نەتوانێ دروستی بكات، نابـــێ خۆی بەكابانێكی دەســـتڕەنگین بزانێت، ئەگەرچـــی خواردنێكی كەمێك بـــە وردەیە و كار و كاتـــی زۆر دەوێت، بـــەاڵم من هەفتەی

جارێك دروستی هەر دەكەم". ئەگەرچی نەســـرین زۆر بە دروستكردنی یاپراخەوە ماندوو دەبێت، بەاڵم كە تامی كرد هەمـــوو هیالكییەكـــەی بیردەچێتەوە. هاوكات لەگەڵ دروستكردنیشی كێشەیەكی بۆ دروست دەبێـــت ئەویش بۆڵەبۆڵـــی مێردەكەیەتی "من و كچەكانـــم زۆر زۆر حەزمـــان لـــە یاپراخە، بەاڵم كە باسی دەكەین، یەكسەر كوڕەكانم و مێردەكەم دەڵێن، ئەگەر دروستی بكەی، ئێمە بۆ نانخواردن نایەینەوە ماڵ، كە دروستیشی

دەكەم دێنەوە". هیـــوا جەمـــال، دوژمنـــی ئـــەو رۆژەیە كە خێزانەكەی یاپراخ دروستدەكات و پێیوایە ژنان ئەوەندەی بۆ خەرجی و رازاندنەوە دروستی

دەكەن، ئەوەندە مەبەســـتیان خواردنەكە نییە. هیوا دەڵێ "ئەو رۆژەی خێزانەكەم بەنیازبوو یاپراخ دروســـتبكات، رۆژێك پێشـــتر لیســـتی كڕینم بۆ ئامادە دەكات و دەبێ شەش حەوت عەالگە شت بێنمەوە، ئینجا یەك دوو دراوسێ و یـــەك دوو خـــزم لـــەدەوری كۆدەبنـــەوە و رۆژەكە بەدروســـتكردنی یاپراخ و ئەم و ئەو بەســـەر دەبەن، بۆیە بە دروستكردنی یاپراخ زۆر بێزاردەبم ئەوە ســـەرەڕای ئەوەی كە تا

پێدەگات لەبەرچاوم دەكەوێت و نایخۆم". پەرژین عەلی، هاوسەری هیوا بەپێكەنینەوە قســـەكانی مێردەكـــەی رەتدەكاتەوە و دەڵێت "راســـتە یاپـــراخ كەرەســـتە و كاتـــی زۆری پێویســـتە هەروەها زەحمەتی زۆرە، زۆریش چێژ لە دروستكردنەكەشـــی وەردەگرم نەك هـــەر خواردنەكەی، بەاڵم بـــەرای من پیاوان تەنیـــا لەبەر خەرجییەكەی رقیان لێیەتی نەك

تامی خواردنەكە". شـــێرزاد عەلی دوكانی جوانـــكاری ژنانی هەیـــە، بابەتـــی ئـــەو راپۆرتـــەی زۆر بەالوە جوانبـــوو گوتـــی "بابەتێكـــی بەدڵـــی منتـــان هەڵبژاردووە، بڕوابكەن خێزانم مانگی یەكجار دۆڵمە دروستدەكات، بەقەد نیوەی رۆژەكانی تـــر خەرجی دەوێت، ئەگـــەر هەفتەی جارێك

دروستی كردبا، ئەوا هەر دەرنەدەچووم". لەیـــال عـــارف، خەڵكـــی شـــاری كەركوكە پیشـــەی مامۆســـتایە، ئـــەو زۆر حـــەزی لـــە خواردنی یاپراخە، بەاڵم بەهۆی مێردەكەیەوە زیاتـــر دەبـــێ لەماڵـــی باوكی یـــان خەزوری بخوات "هەر رۆژێ بڵێم یاپراخ دروستدەكەم،

ئـــەوا بیانـــوی دنیـــام پێدەگرێـــت، بـــەاڵم كە دەڕۆینـــە ماڵـــی باوكـــم لەبەرئـــەوەی دایكم دروستیدەكات قســـەناكات و دەیخوات، بۆیە براكانی پێیدەڵێن، ئەوە لە ترســـی خەســـوی

دەیخوات". ئاســـۆ عوســـمان، پیاوێكـــی گەنجـــە ئـــەو رۆژەی یاپراخیـــان هەبێـــت لـــەدەرەوە نـــان دەخـــوات "بـــاوەڕ ناكەم پیـــاو هەبێت حەزی لـــە یاپراخ بێت، ئەوەش كـــە حەزی لێیەتی لە

خەسوی دەترسێت".لەوەاڵمی ئەو پرســـیارەی كە ئایا بۆ رقی لـــە یاپراخە گوتـــی "نازانم، هـــەر مەنجەڵەكە

ببینم میزاجم تێكدەچێت، نەك بیخۆم". توێـــژەری كۆمەاڵســـیەتی هەتـــاو ئەحمەد ســـەبارەت بەو حەزە خۆراكییـــە پێچەوانەی ژنـــان و پیـــاوان دەڵێت "زۆرجـــار ئەو بابەتە لەنێوان ژن و مێرددا كێشـــەی لێكەوتۆتەوە، بەاڵم ناكرێت كەســـێك هەمـــوو رۆژێك رای

خۆی بچەسپێنێت".سەبارەت بەهۆكاری رق بوونەوەی پیاوان لە یاپـــراخ هەتاو گوتی "زۆربەی پیاوان نەك هـــەر یاپراخ رقیان لە نان كردنیشـــە، ئەوەش بۆئەوە دەگەڕێتەوە، كە حەزیان لە شتێك نییە ژنان لـــەدەوری كۆببنـــەوە، هەروەها تاقەتی وردەكاری ئیشـــی ناوماڵیـــان نییـــە، لەوانەیە پیـــاو حەزنەكات ژنەكەی یەك دوو ســـەعات یاپـــراخ مەنجەڵێـــك پێچانـــەوەی خەریكـــی بێـــت. الی هەنـــدێ پیاویش خەرجییەكەشـــی كاریگـــەری هەیە، چونكە یاپراخ خەرجیشـــی

زۆرە".

بەهرە حەمەڕەش

ژنان الیان خۆشترینە و پیاوان رقیان لێیەتی

ژماره 230 2014/5/10 43

44 ژماره 230 2014/5/10

خۆكوشتنی داوە، بەپێی وتەی رائید خۆشەوی تەها لەبەڕێوەبەرایەتی نەهێشـــتنی توندوتیژی دژی ئافرەتان ئەو كچـــە لەنامەكەیدا ئاماژەی بەوەداوە، كە هیچ كێشـــەیەكی نییە و هۆكاری خۆكوشتنەكەشـــی بـــۆ بێزاربوونـــی لەژیـــان گەڕاندۆتەوە، ئەو ئەفســـەرە دەشـــڵێت "بەپێی لێكۆڵینـــەوە ســـەرەتاییەكان دەركەوتووە، كە ئەو كچە لەڕێی فیشەكەوە هەوڵی خۆكوشتنی داوە و برینداربـــووە، تائێســـتاش لێكۆڵینـــەوە

بەردەوامە".سڤیل دوای جێگیربوونی باری تەندروستی بـــۆ رووداوەكـــە بەدواداچوونێكـــی كچەكـــە، كردووە و لەو چوارچێوەیەشدا قوربانییەكەی دوانـــدوە، ئەگەرچـــی ئـــەو هیـــچ كێشـــەیەكی لەگـــەڵ خێزانەكەی نەبـــووە، بەاڵم وەك خۆی باســـی دەكات، ســـەیركردن و ئاڵودەبوونـــی بەسەیركردنی فیلم و دراما دۆبالژكراوەكانەوە هانیانداوە ئەو كارە ئەنجامبدات. ئەو بۆ سڤیل

گوتـــی "مـــن لەچەندیـــن رووەوە الســـایی ئەم جـــۆرە فیلمانـــەم كردۆتەوە، بگرە لەپۆشـــینی جلوبەرگ و پەیوەندی خۆشەویستیشدا، بەاڵم ئەوە كێشـــەی زۆری بۆ دروســـت كردووین، چونكە عەقڵیەتی خێزانەكەمان لەگەڵ سروشتی مۆدیلی ئەو جۆرە فیلمانە نەدەگونجا، بەمەش

زۆر جار كێشە لەنێوانمان دروست دەبوو".ســـەمیرە لەبەردەوامـــی قســـەكانیدا دەڵێت "بەجۆرێك كاریگەری فیلمەكانم لەســـەر بوو، بەشـــەو بەرۆژ بەدیار تەلەفزیۆنەوە بووم، تا گەیشـــتە ئەو ئاســـتەی هەوڵی خۆكوشـــتنمدا، دۆبالژكـــراوەوە لەفیلمێكـــی بیرۆكەكەشـــم وەرگرت، كە بەهەمان شێوەی كچە ئەكتەرەكە، ســـەرەتا نامەیەكم نووســـی و گوتم با لەدوای منـــەوە كەس تاوانبار نەكرێت، هەر بۆیە چەند وشـــەیەكم لەســـەر الپەڕەیەكی سپی نووسی، كە بەهۆی بێزارییەوە ئەم كارەم ئەنجامداوە".

ئـــەوەی دوای كـــە نایشـــارێتەوە ئـــەو

رۆژنامەوانیـــی دەزگا لەرێـــی ســـااڵنێكە و راگەیاندنـــە كوردییەكانـــەوە بـــاس لەزیـــان بیانییـــە درامـــا ســـلبییەكانی كاریگەرییـــە و وەرگێـــڕدراوەكان لەســـەر كۆمەڵگەی كوردی دەكرێت. دیارە زیانەكانی ئەو درامایە بەوەوە نەوەســـتاون كە كاریگەری بخەنە سەر الیەنی لەتاكەكانـــی بەشـــێك مەعریفـــی و فیكـــری كۆمەڵگەی كوردی، بەڵكو لەوە زیاتر لەهەندێك شـــوێن گەیشـــتۆتە رادەی هەوڵی خۆكوشتن، دەكرێت ئەم رووداوەی ســـڤیل لەم راپۆرتەدا دەیخاتە روو نموونەیەكی زیندووی ئەو زیانە

بێت.ســـەمیرە ناوی خـــوازراوی كچێكی تەمەن 17 ســـاڵی دانیشـــتووی قەزای ســـۆرانە، ئەو ماوەیەك پێش ئێســـتا دوای ئەوەی نامەیەكی هەوڵـــی جێهێشـــتووە خانەوادەكـــەی بـــۆ

محەمەد هەسنانی

سەمیرە بە گوللەیەك هەوڵی خۆكوشتنی دا

كـۆمـەاڵیـەتی

قوربانییەكان بیرۆكەی خۆكوشتن لە زنجیرە و فیلمه دۆبالژكراوەكان وردەگرن

قوربانیەكی تری الساییكردنەوەی فیلمە دۆبالژكراوەكان

ژماره 230 2014/5/10 45

فیشـــەكی بەجەســـتەی خۆیەوە ناوە، هەستی بەپەشیمانی كردووە لەو كارەی ئەنجامیداوە، دەشـــڵێت "لەگـــەڵ ئـــازاری برینداربوونم لەم كارەم پەشـــیمان بوومـــەوە و هەســـت دەكەم كارێكـــی هەڵەم ئەنجامداوە، بوومەتە قوربانی بیرۆكەی فیلمە دۆبالژكراوەكان و بێبەرنامەیی كەناڵەكانـــی راگەیاندنـــی ناوخـــۆ، كە جۆرەها فیلم دۆبـــالژ دەكەن، بێئەوەی بیـــر لەتێكدانی

كۆمەڵگەكەیان بكەنەوە".پێیوایـــە كۆمەاڵیەتیـــش توێژەرێكـــی تەلەفزیۆن توانیوییەتی كاریگەرییەكانی خۆی بەخێراییەكی زۆر لەسەر تاكەكانی كۆمەڵگەی كوردی جێبهێڵێت، بەوتەی كەلســـوم گەزنەیی لـــەو توێژینـــەوە كۆمەاڵیەتییانـــەی لەبـــارەی كاریگەرییەكانـــی تەلەفزیۆنەوە ئەنجامدراون، زیاتر گرنگـــی بەتوندوتیژییە كۆمەاڵیەتییەكان دراوە، خێزانـــەكان هۆشـــیاركردنەوەی و لەدیاریكردنی كاتی ســـەیركردنی تەلەفزیۆن، دەشـــڵێت "بـــەم دواییانـــە جـــۆرە كێبركێیەك لەنێوان كەناڵە كوردییەكان دروســـت بووە بۆ وەرگێڕانـــی زەنجیرە درامـــای توركی، كۆری و هینـــدی و ....هتـــد، بەبێ سانســـۆركردن و

گرنگیدان بەالیەنە خێزانییەكان".ئەو كۆمەڵناســـە جەخت لەوەش دەكاتەوە، و رێگەخۆشـــكەربوون خێزانـــەكان كـــە زەمینەی لەباریان بۆ ئەوە رەخســـاندووە، كە منداڵەكانیـــان ســـەیری درامـــا و فیلمانە بكەن لەكاتێكـــدا وەك ئـــەو دەڵـــێ "ناوەڕۆكـــی ئەو فیلم و درامایانە شـــەڕی سیاســـی و ملمالنێی نێوان نەتەوە و كلتوور و دابونەریتی خێڵەكی و ســـۆز و خۆشەویســـتی و رۆمانســـییەتی لەرادەبـــەدەر لەخۆ دەگرێـــت، ئەوەش دوورە و نامۆیـــە بەكلتـــوور و بونیـــاد و پێكهاتـــەی كۆمەڵگای كوردی و رەنگدانەوەی خراپیشـــی

دەبێت".هەر لەبـــارەی كاریگەری خراپی ئەم دراما دۆبالژكراوانەوە، كەلســـوم دەڵێ "ئەو زنجیرە درامایانە ئێستا زۆربەی خەڵكی كوردستانیان سەرقاڵكردووە، بەو هۆیەشەوە دروستكردنی پەیوەندی ســـۆزداری لەنێو هەرزەكاران بەم شـــێوازە ســـەقەتەی نێو فیلمەكان لەهەڵكشان دایە و مەیلی تاوانكاریشیان ال دروست دەبێت و بەرەو تاوان پەلكێشـــیان دەكـــەن، منداڵیش لەســـەرتادا هیـــچ دەرباری رەفتـــار و ئاكار و پەیوندەییە كۆمەاڵیەتیەكان نازانێت، لەرێگەی دامـــەزراوەی دیكەی وەك خێـــزان و میدیا و دامـــەزراوە ئاینی و پەروەردەییەكانەوە فێری مامەڵە و رەفتاركردن دەبێت، بۆیە لەكومەڵگا بەمنـــداڵ گرنگـــی زۆر پێشـــكەوتووەكاندا دەدرێـــت، چونكە ســـامانێكی مرۆیـــی گرنگی

هەموو نەتەوەیەكە".

كچە قوتابییەكی زانكۆ سەردانی بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتانی كرد، بەمەبەستی چارەسەركردنی كێشەكەی و گێڕایەوە:

"من هەموو ژمارە مۆبایلێك وەاڵم دەدەمەوە، ئەگەر ناوەكەشی الم تۆمار نەكرابێت، چونكــــە پێموایــــە ئەگەر وەاڵمی تەلەفۆن نەدەمەوە مۆبایلــــم بۆچییە؟ هەروەها خزم و

كەسمان زۆرە بۆیە زۆرجار دەرچووە ژمارەی ئەوان بووە".ئینجا كچە قوتابیەكە هاتە ســــەر دەســــپێكی رووداوەكە "ماوەیەكە كوڕێك تەلەفۆنم

بۆدەكات، سەرەتا گوتی، دەتناسم منیش پێموابوو خزمێكی خۆمانە، چونكــــە ناوی كۆلێژەكەم دواتریش گەڕەك و كۆاڵنەكەمانی هێنا. من هەر بەڕێزەوە مامەڵەم لەگەڵدا كرد، ئەویش بەردەوام داوای دروســــتكردنی پەیوەندی دەكرد، بۆیە پێم گوت، باشــــە لە كۆلێژ وەرە خۆتم پێ بناســــێنە، بەاڵم بەهیچ جۆرێك خۆی نەناســــاند، تاوایلێهــــات بەردەوام بێزاری دەكــــردم، لەبەرئەوە من بابەتەكەم

بەماڵەوەمان گوت، كە ئەو ژمارە مۆبایلە بێزارم دەكات". ئــــەو كچە ئامــــاژەی بەوەشــــدا، هەركاتێك بــــە كوڕەكە دەڵێت بێــــزاری نەكات، ئــــەوا كوڕەكە بێمنەتــــی دەكات و پێی دەڵێ بڕۆ ســــكااڵ تۆمار بكە، چی دەتوانی بیكە! بۆیە كچەكە دواجار گوتی "ئێســــتا دەمەوێ ئەو كەســــە بدۆزمەوە، بــــەاڵم كۆمپانیا زانیاری

نادات و منیش سیم كارتەكەم بێ فۆرمە". ئێمــــە رێنماییمــــان كرد، كە ئەم حاڵەتە زۆرە و بۆ ئەو مەبەســــتەش لەگەڵ كۆمپانیا قسەكمان كردووە، ئەوان دەڵێن هیچ سیم كارتێك بێ فۆرم نییە، لەوانەیە ئەو كەسانەی لەشارەكانی تری وەك بەغدا و بەسرە و موسڵ دەیكڕن، دەتوانن چەند سیم كارتێك

بەناوی یەك كەس بكەن و دێنەوە هەولێر دەیانفرۆشن. هەروەها پێمان راگەیاند پێویستە داوا لەسەر ئەو ژمارەیە تۆماربكات، لەبەرئەوەی خەڵك هەیە سیم كارتەكەی بۆ قازانج فرۆشتووە، كە كێشەی پێ دروستكراوە، دواتر

ئەو دەستگیركراوە، ئەمەش وادەكات خەڵك واز لەو كارە بێنن.پێویستە بزانن كە لەیاسای ژمارە 6ی ساڵی 2008دا كە یاسای قەدەغەكردنی خراپ بەكارهێنانی ئامێرەكانی پەیوەندیكردنە لەهەرێمی كوردستان، سزای بۆ كۆمپانیاكانیش

داناوە، ئەگەر زانیاری نەدەن لەسەر بەكاربەرەكان، تێیدا هاتووە:1. پلیتــــی مۆبایلی ئەلیكترۆنی و ئامێرەكانی پەیوەندییە ئەلیكترۆنییەكان و تەلەفۆنە گوازراوەكانی دیكە، كە لەو كۆمپانیایەوە دەرچوون بەر لەجێبەجێكردنی ئەم یاســــایە بەناوی ئەو كەســــەی هەیەتی و هاوبەش نییە تۆماردەكرێ، ئەمەش لەماوەی شــــەش مانگــــدا دەبــــێ لەرۆژی تەواوبوونییەوە هەڵوەشــــانەوەی پلیتی ئەو كەســــەی لەالیەتی

ئەگەر لەو ماوەیەدا سەردانی نەكات.2. پێشكەشــــكردنی هــــەر زانیارییــــەك كــــە پەیوەنــــدی بەپلیتــــی بەشــــداربوون و

بەشداربووەوە هەبێ بۆ دادگای تایبەت لەكاتی پێویستدا.3. ئــــەو كۆمپانیایەی ســــەرپێچی بڕگەكانــــی "یەكەم و دووەم" لــــەم ماددەیە دەكەن بەبڕێك پێبژاردن ســــزادەدرێن، كە لەپەنجا ملیۆن دینار كەمتر نەبێت و لەســــەد ملیۆن

دینار زیاتر نەبێت. *بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان

كێشەی سیمكارتی بێ فۆرم

* درلقا

دوەب

عمۆ

یلەژ

دۆسیەكانی توندوتیژی

كـۆمـەاڵیـەتی

ژماره 230 2014/5/10 45

46 ژماره 230 2014/5/10

كـۆمـەاڵیـەتی

چۆن قەڵەو دەبی؟"شێوازی قەڵەبوونی هەر كەسێك لە شێوازی ئاژەڵێك دەچێت"

ورچ ورچ زۆربـــەی كات لەســـەر جێگەیە

و پاڵكەوتووە، یان خەوتووە، تەنها ئەو كاتانـــە نەبێ، كە خەریكـــی خواردنە، واتە سروشتی ئەو كەســـانە وایە، كە تەمبەڵن و بەردەوام خەریكی خەو و خواردنن،

لەشـــێوازەكانی یەكێكـــە ئەمـــەش قەڵەوبوون.

پشیلە پشـــیلە هەمیشـــە یەك جۆر خواردن

دەخـــوات و حەزنـــاكات قـــەت بیگۆڕێ، هەمیشـــە جۆری خواردنەكەی دیاریكراوە. بەهەمـــان شـــێوە هەندێـــك كـــەس هـــەن، بەردەوام جۆری خواردنەكانیان دووبارە دەكەنـــەوە و نیـــازی گۆڕینیـــان نیـــە،

ئەگەرچی دەشـــزانن پێی قەڵەو دەبێت.

بەراز بـــەراز لەیەك ژەمدا تابتوانێ دەخوات،

حەزی لەبۆفیەی كراوەیە و نایەوێت كەس پێـــی بڵیـــت ئەوەندە مەخـــۆ. هەروەها حەزی بەشیرینی و خواردنی چەورە، كە بەبێ سنور دەخوات. هەندێك مرۆڤیش هەمان خەسڵەتیان هەیە، ئەگەرچی ژمارەی ژەمەكانیان كەمە،

بـــەاڵم لەژەمێكـــدا تا چەرمی ســـكیان دەئاوسێ، خواردن دەخۆن.

46 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 47

بەگوێـــرەی قەڵەویـــی، جیاوازەكانـــی سروشـــتی لەگـــەڵ لەیەكچوونیـــان چەنـــد ئاژەڵێك، بۆ شـــەش جۆر پۆلێن كردووە. هەركەســـێكی قەڵەو دەكەوێتە نـــاو خانەیەكـــی ئـــەم پۆلێنـــەوە. لـــەو لویـــس مەبەســـتی پۆلێنكردنەشـــدا گراهـــام ئەوەیە، مرۆڤـــەكان هەموویان بەیـــەك شـــێواز قەڵـــەو نابـــن، بەڵكـــو هەریەكەیان بەپێڕەوكردنی رەوشـــتێك بەبەردەوامـــی دووبارەكردنـــەوەی و قەڵەو دەبـــن، هەروەها پەیوەندی نێوان

خـــواردن و قەڵەوی هەریەكەیان روون دەكاتەوە، واتە قەڵەوبوونی هەر كەسێك لەیەكێكـــی دیكـــە جیـــاوازە. مەبەســـتی دووەمـــی گراهام ئەوەیە، هەركەســـێك جۆری قەڵەویەكەی و پۆلێنەكەی خۆی بزانێـــت، ئەوا دەتوانێ شـــێوازی ژیانی

بگۆڕێت و كێشی لەشی دابەزێنێت.گیاندارەكان بەپێـــی پۆلینكردنەكەش بـــەم شـــێوەیە: )ورچ، پشـــیلە، بـــەراز، نەعامە، سەگ، مەیمون( كە هەریەكەیان

بەمشێوەیە رەفتار دەكەن.

لێكۆڵـــەری بەریتانـــی )لویس گراهام( تەندروســـتی، لەبـــواری پســـپۆر لەنوســـینێكدا كە لەرۆژنامـــەی )هافنتن پۆست(دا باڵوی كردۆتەوە، حاڵەتەكانی قەڵەوبوونی پۆلێن كردووە و شـــێوەی خواردن و هەڵســـوكەوتی هەركەسێكی گیاندارێـــك چەنـــد بەسروشـــتی

چواندووە. جـــۆرە پســـپۆرە پزیشـــكە ئـــەم

ساڵحی مام عەلی

كـۆمـەاڵیـەتی

نەعامە خواردنەكەی تـــەواو دەكات پێش ئەوەی

ئەوانیتر دەســـت پێبكەن. ئەمەش خەســـڵەتی هەندێك كەسی قەڵەوە، كە خێران لەنان خواردن،

دەرفەتـــی ئـــەوە نـــادەن لەمێشـــكیانەوە فەرمانـــی تێربوونی گەدەیان بۆ بێت. ئەو كەســـانە هەمیشە بدەنـــەوە. بەبەتاڵـــی دەفرەكەیـــان حەزدەكـــەن رۆژانـــەش دەمیـــان دەجوڵـــێ و هەردەخـــۆن،

بەســـەر لەكۆتایـــی شەویشـــدا ســـەرێك ســـەالجەكەدا دەكـــەن و دواهەمیـــن

ژەم دەخۆن.

مەیمونئەو كەســـانە دەگرێتەوە كە كێشـــەی

كۆمەاڵیەتیـــان هەیـــە و پەنـــا دەبەنەبەر كێشـــەی یاخـــود شـــیرینی، و خـــواردن پەیوەنـــدی خۆشەویســـتی و لێكدابڕانیـــان بۆشـــایی كـــە ئەوتـــۆ كێشـــەی هەیـــە، لەدەروونـــی مرۆڤ دروســـت دەكات

و هـــەوڵ دەدەن بەخواردن پڕی بكەنەوە.

سەگئەو كەســـانەی شێوازی قەڵەوبوونیان

لەرەفتـــاری ئاژەڵـــی ســـەگ دەچێت، گوێ بـــۆ دەخورێـــت، بـــەوەی چەندیـــان نـــادەن خواردنێكی زۆر لەدەوری خۆیان كۆدەكەنەوە، زۆر زیاتـــر لەوەی پێویســـتیانە، كە لەوانەیە ئەو بڕە خۆراكە بەشـــی سێ كەس بكات.

هەمیشـــەش ئـــەو شـــتانە دەخـــۆن كە چەورن.

ژماره 230 2014/5/10 47

48 ژماره 230 2014/5/10

گورچیلەكان هاوشێوەی دڵ بۆ تەندروستی مرۆڤ زۆر گرنگن، بۆیـــە پێویســـتە زۆر ئاگاداریـــان بین و ســـااڵنە پشـــكنینی خوێن ئەنجام بدەین، تاوەكو لەئیشكردنی دڵنیابین، چونكە زۆربەی ئەو نەخۆشـــیانەی توشـــی گورچیلە دەبن هەستیان پێناكرێت، تاوەكو

كار لەگورچیلەكانت نەكەن.بـــۆ زانینی تەواو ئیشـــكردنی گورچیلەكانیش، پێویســـتە بزانی رێژەی )كریاتینین( لەخوێندا چەندە؟ كە ئەم پشـــكنینە لەزۆربەی تاقیگەكاندا هەیە و رێژە ئاسایەكەی )45 ملگم دسی لیترە(، ئەگەر لـــەوە زیاتـــر بوو، ئەوا پێویســـتە بۆ چارەســـەركردن ســـەردانی پزیشـــك بكەیت، واتە گورچیلەكانت بەباشی كارناكەن، هەرچەند زووتریش هەست بكەی گورچیلەكانت تێكچوون، ئەوەندە زووتر دەتوانی چارەســـەریان بكەی، بە پێچەوانـــەوە ئەگەر دوابكەویت،

ئەوا چارەسەركردنی سەخت دەبێت.

زۆرجار منـــدااڵن بەهۆی دەســـتێوەردانی هێالنە زەنگەســـۆرەكان توشـــی پێوەدانی زەنگەســـۆرە دەبـــن، بەاڵم زۆر لەدایـــكان و باوكان گوێیـــان پێنادەن و دەڵێن خۆی چاك دەبێ، كەچی لەراســـتیدا ژەهری زەنگەســـۆرەش هاوشێوەی ژەهری مار و دووپشك دەتوانێت مرۆڤ بكوژێت، بەتایبەت مندااڵن. لەوەش گرنگتر ئەگەر بێتو منداڵەكە هەستیار بێـــت بۆ ئەو ژەهرە، یاخود زیاتر لە 3 زەنگەســـۆرە لەجارێكدا پێوەی بدات و منداڵەكەش هەســـتی بەتەنگە نەفەسی كرد، یاخود بەهۆی پێوەدانەكـــە لەهۆش خۆی چوو و لەماوەی كەمتر لە 3 كاتژمێر نیشانەكانی لەســـەر دیاركەوت، ئەوا پێویستە بەزووترین كات بگەیەنرێتـــە نەخۆشـــخانەی فریاكەوتـــن، بـــۆ وەرگرتنـــی چارەسەری پێویست، ئەگەرنا هەناســـەی منداڵەكـــە گیـــان و دەوەســـتێت

لەدەست دەدات.

فڵچەی ددان شوشتن لەگەڵ ئەوەی سادەیە، بەاڵم گرنكی زۆری بەشێوەیەكی بێتو ئەگەر ست هەیە، و ر ند تە

ــــەوا ی بـــەكـــاریـــنـــەهـــێـــنـــی، ئ كێشەبۆدروست تەندروستیت

لێكۆڵینەوەكان دەكــات. ـــووە ـــســـت ـــخ ـــان دەریلەنێوان پەیوەندی هەندێك نەخۆشی دڵ و فڵچەی ددان هەیە، شوشتندا پێویستە ــە ــۆی بفڵچەیەی ــــەو ئهێنی ە ید ر كا بە

بەم جۆرە بێت:ـــچـــەی ـــڵ ف .1ئــــەلــــكــــتــــرۆنــــی و

باشترە ــی ــای ــارەب كئاسایی، ــچــەی ــڵ ــەف ل

بزانە گورچیلەكانت باش ئیش دەكەن؟

فڵچەی ددان شوشتن پێویستە چۆن بێت؟

پێوەدانی زەنگەسۆرە بۆ منداڵ كوشندەیە

كـۆمـەاڵیەتی ــ تەندروستی/ ئا: ساڵحی مام عەلی

48 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 49

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

كۆمەڵەی نەشتەرگەرانی ئەڵمانیا رایانگەیاند، كە هەڵگرتنی شتی قـــورس و جوڵەی لەناكاو دەبنە هۆی دروســـتبوونی پشتئێشـــە، هەروەها هەوای ســـارد، بەتایبەت پاش ئارەقەكردن و ئیشكردن، هەمـــان ئـــازار دروســـت دەكات. ئەمەش بەهـــۆی ئامادەنەبوونی ماســـولكەكانەوەیە، كە لەناكاو فشـــاریان دەكەوێتەسەر و توشی گرژبوون و رەقبوون دەبن و لەئاكامدا پشتئێشە دروست دەبێت، بۆیە باشـــتر وایە پێش هەڵگرتنی قورســـایی ئامادەكاری بۆ بكەی و ماســـولكەكانت گـــەرم دابێنی، هەروەها لەكاتی توشـــبوون بەو حاڵەتـــە، باشـــتر وایە رۆژانـــە وەرزش بكەی، نـــەوەك پاڵبكەوی، هەروەهـــا گەرماوێكی گـــەرم لـــەرادەی ئازارەكـــە كەمدەكاتەوە، باشـــترە لەبەكارهێنانـــی دەرمانـــە ئازارشـــكێنەكان. ئەگەر هاتوو لەمـــاوەی 3 رۆژ ئازەرەكـــە كۆتایـــی پێنەهـــات، ئـــەوا پێویســـتە

سەردانی پزیشكی پسپۆر بكەیت.

كارەبایی فــڵــچــەی چــونــكــە بەرێژەی 11% باشتر ددان

پاك دەكاتەوە.بچووك فــڵــچــەی .2گەورە، هی لە باشترە هەموو دەگاتە چونكە و ددانەكانت شوێنیكی

هەمووی پاكدەكاتەوە.نەرم تا فڵچەكەت .3چونكە ــرە، ــاشــت ب بــێــت ـــــر پــــووك فـــڵـــچـــەی زببریندار دەكات و توشی

هەوكردن دەبیت.4. هەر سێ مانگ پێویستە جــارێــك فڵچەكەت بگۆڕیت و بەكاری زیاتر نابێت

بهێنی.

ئەگەر دەتەوێ پیســـتی رووت ســـپیتر و نەرمتر و گەشاوەتر دیار بێـــت، دەتوانـــی تێكەڵـــەی هەنگویـــن و مـــۆز بەكاربهێنـــی، ئەویش بە تێكەڵكردنـــی یەك مۆز لەگـــەڵ یەك كەوچك هەنگوین، ئینجا پێســـتی رووخســـارتی پێ چـــەور دەكەی و بۆ مـــاوەی 15 خولەك بمێنێتەوە، لەپاشـــان بە ئاوێكی شلەتێن بشـــۆردرێت. ئەو كردارە رۆژی جارێك دووبـــارە بكەوە، بۆ ماوەی یەك هەفتـــە ئەنجامەكەی دەردەكەوێت و

دەبینی كە سپیتر و گەشاوەتر دیاری.

جوڵەی كتوپڕ پشتئێشە دروست دەكات

روپۆشێك لە مۆز و هەنگوین

ژماره 230 2014/5/10 49

50 ژماره 230 2014/5/10

كـۆمـەاڵیـەتی ــ تەندروستی

كێشەی قەبزی و قۆڵۆنی وشك

هۆشیاریی تەندروستییهەفتانە د.ع لەپزێڕین دەینوسێت

مرۆڤی ســــاغ دەتوانێ ســــێ هەفتە بێ خواردن بــــژی، بــــەاڵم لــــە دوو رۆژ زیاتــــر ناتوانێ بێ ئــــاو بــــژی، چونكــــە بــــێ ئــــاوی دەبێتــــە هۆی وشــــكبوونەوەی گورچیلــــە و هەناســــەتەنگی. شــــلەمەنی نــــاو دەمــــار پێكهاتــــووە لەپالزما و خڕۆكە ســــوور و ســــپییەكان ناتوانــــن بێ ئاو ئیشــــی خۆیــــان بەباشــــی بكــــەن و ئۆكســــجین وەرگرن و كاربۆن فڕێبدەنە دەرەوە. بەمجۆرە لەماوەی ســــێ رۆژدا خوێنی خەست دەبێت و باش ناسوڕێت و مێشكی دەوەستێت و دەمرێ. بەهۆی خوێنــــە توندەكەوە دەمارەكانی خوێنی دەگیرێــــن. دڵی ئیش نــــاكات. نەخواردنەوە یان كەمخواردنــــەوەی ئــــاو كارەســــاتی بەدواوەیە،

چونكە %80ی لەشی گیانلەبەر ئاوە.نەخواردنــــەوەی ئــــاو بەرێژەی پێویســــت نەك هەر گورچیلە و زراو توشــــی نەخۆشی دەكات بەڵكو، كۆئەندامی هەرە سەرەكی لەشی مرۆڤ كــــە "هــــەرس"ە لەدەمــــەوە تاكو ئەو شــــوێنەی پیسایی لێدێتەدەر، هەموو ئیشوكاری تێكدەچێ و سســــت دەبێ، بەهۆی ئەو پیساییەی لەناوی دەبــــێ. بێســــەروبەر كەســــەكە كۆدەبێتــــەوە، سەرئێشــــان و زگئێشە و توڕەیی و هەوكردنی گــــەدە و ریخۆڵــــە باریكە، لەهەمــــووی گرنگتر كــــە لێكۆدەبێتــــەوە، ئــــەو شــــوێنەی پیســــایی ریخۆڵــــە ئەســــتوورەیە، هــــەودەكات و غازاتی تێدا كۆدەبێتەوە و دەرناچێ، چونكە ئیشەكەی سســــتە و جۆگەلەی پیســــایی جــــۆراو جۆری تێدایە. بەدەركەوتنی ئەم نیشــــانانە نەخۆشەكە دەڵێ قۆڵۆنم هەیە. رۆژانە ئەو قسەیە لەنیوەی

نەخۆشەكان دەبیستین. قۆڵۆن "ریخۆڵە ئەســــتوورە" تووشی نەخۆشی جارێــــك چەنــــد و برینــــداری وەكــــو دەبــــێ، دیوارەكــــەی ئەســــتور دەبــــێ و ئیشــــی خــــۆی بەباشی ناكات، بەاڵم ئەوە زۆر كەمە لە 5000

كەس یەكێك نایگرێ. رۆژانــــە ژنــــان دەڵێــــن قۆڵۆنمان هەیە، بەشــــی هەرە زۆری هی سســــتی ئیشكردنیەتی، وەكو

كۆبوونەوەی هەوای پیس لەناویدا و جاروبار ."IBC" پێیدەڵێن

خوێنەری بەڕێز، ئەگەر رۆژانە حیسابی بكەن چی دەخۆن و دەخۆنەوە، دەبینن كە خواردنی تونــــد و رەق زیاتــــر دەخــــۆن لەشــــلەمەنی و ئــــاو، خۆشــــبەختانە لەواڵتی ئێمە ئاو بەالشــــە لەبۆرییەكان ئاوی خواردنەوەمان هەیە، ئاوی ئیفراز و بیرەكان و كانی و رووبارەكان، ئەگەر ئێمــــە نرخی ئــــەو زێڕە بزانیــــن و بەویژدانەوە مامەڵــــەی لەگــــەڵ بكەین، هەرگیز پێویســــتمان بەپزیشــــك نابێت. بیسستوومە یەكێك كارگەی شوشــــەی ئاوی دانــــاوە هــــەر لەهەولێر، ئاوی بیری ئیرتوازی تێدەكات و دەیفرۆشــــێ، بائێمە تێڕوانینێكــــی باش بــــۆ ئەوە بكەیــــن، ئەو ئاوە نــــازدارەی لەبۆرییــــەوە دێــــت لەســــوراحی و شوشــــەی بكەین، لەنــــاو ســــەالجە دایبنێین بۆ

خواردنەوە.چەند ســــاڵ لەمەوبەر كارگەیەك هات جیهازی )crystallo(ی پیشــــاندام، تاقیكــــردەوە چۆن ئاو پاكدەكاتــــەوە بۆخواردنــــەوە و بەراوردی كرد بەئــــاوی بۆری و ئــــاوی شوشــــەكان، بڕواتان

هەبێ ئاوی بۆرییەكە پاكتربوو لەشوشەكە.ئەگەر رۆژانە 2- 3لیتر ئاو بخۆنەوە، بەجۆری ئاوی سادە، شــــەربەت، چا، بەتایبەت بەیانیان كاتی لەخەوهەڵســــان، شــــەوانە پێــــش خەوتن، قەبــــزی و قۆڵــــۆن لەنەخۆشــــی بەمجــــۆرە

دووردەكەونەوە.كارێكی زۆر بەســــوودە هەر مرۆڤێك بەیانیان دە و بخواتــــەوە ئــــاو لەخەوهەڵســــان، دوای خولــــەك تەرخــــان بــــكات بــــۆ پاككردنــــەوەی هەناوی، گرنگی پێبدات و قۆڵۆنی ئیش بكات تا پیساییەكەی دەربچێ، بۆ ئەوەش هەندێك زگی بشێلێ و ئەگەر لەكۆمدا ژانی هەبوو مەرهەمی فازلین بەكاربهێنێ، زۆرجار لەترسی ئێشی ئەو شــــوێنە زگی خۆی رادەگــــرێ و دەریناچوێنێ. ئــــەوە زۆر زیانی هەیە، چونكــــە ئەو كۆڵۆنەی لەنــــاو حــــەوزی مرۆڤــــە زۆر فــــراوان دەبێ و

پیســــاییەكە كۆدەكاتــــەوە و قەبارەكەی گەورە دەبێ، ماسولكەی خوارەوە تاقەتی ئەو هەموو لەیەككشانەوەی نییە تا پیساییەكە دەربچێ، بۆیە زۆرجار بریندار دەبێــــت. كاتێكیش برینداربوو هەودەكات، ئەوجا بۆرییەكانی خوێن دەگیرێن و دەبێتــــەن پۆرگ، ئەوە پێیدەڵێن مایەســــیری، ئەگەر بێتو رێنماییەكانی خواردنی تەندروست جێبەجێ بكــــەن، كە بــــەزۆری پێكهاتەی ئاو و پڕۆتین و خواردنی گیایی و سەوزە و چەوری و میــــوە، هەمووی بخورێت، رۆژانە ســــێ یان چوار ژەم، بێگومان تووشــــی قەبزی و قۆڵۆن

و مایەسیری نابن.چەندەها جار دەبینن نەشتەرگەری مایەسیری و قۆڵــــۆن كراوە، هۆیەكەشــــی وشــــكی قۆڵۆن بووە. بەترلیۆن میكرۆب لەناو هەناوی مرۆڤدا هەیە. زۆر لەهی ئاژەڵ پیســــترە، چونكە ئەوان

تەنیا سەوزە دەخۆن تووشی قەبزی نابن.حوشتر ئاژەڵێكی زۆر بەسەبرە، دڕك دەخوات، لەبەرئــــەوەی هەمــــوو رۆژێ ئاوی بەدەســــت ناكــــەوێ، لەگەدەیدا ئاو كۆدەكاتــــەوە، رۆژانە دەیهێنێتە سەر ریخۆڵەی، پیساییەكەشی وەك

پیسایی پشیلەیە بەهۆی بێ ئاوی. مرۆڤ ئەگەر كێشەی قەبزی هەبوو، گەیشتبووە تەمەنێك نەیتوانی چۆكی بنوشــــتێنێتەوە، لەبەر وشــــكی جومگەكان، یاخود نەخۆشــــە حسابی ئــــەوەی بۆ بكرێ لەماڵــــەوە توالێتی وای هەبێ لەسەر كورسی دابنیشێ، توالێتی غەربی زۆری

ناچێتێ پێویستە لەهەموو ماڵێكدا هەبێ. مــــرۆڤ كــــە گەیشــــتە تەمەنێك نابــــێ لەتوالێت فشار بخاتە سەر خۆی، چونكە ئەگەر فشاری خوێنــــی هەبوو كاردەكاتە ســــەر زیادبوونی و بۆی هەیە لەدڵ و مێشــــكی بدات، زۆرجاریش بیستومانە كە دەڵێن فاڵنەكەس لەتوالێت گیانی

دەرچووە.لەواڵتی ئێمەدا سەوزە هەرزانە و هەموو كەس دەتوانێت پەیدای بكات، ســــڵق، سپێناخ، كەوەر، تەماتــــە و بامیــــە، باینجان و پەتاتــــە و هەموو جــــۆرە میوەیەك. ئەگــــەر بەتەمەنەكان ددانیان نەبــــوو، ئەوا پێویســــتە گێزەریان بــــۆ بكوڵێنن، 5_6 دەقە بەئاســــانی دەخورێت. یاخود بۆیان لەمەكینە بدەن و بیكەنە شــــلە، دەتوانن هەموو جــــۆرە ســــەوزەیەكی لەگەڵــــدا تێكــــەڵ بكــــەن. میوەكانی وەك شــــوتی و خەیار و ترۆزی، بۆ نەهێشتنی قەبزی باشن. بابەیەكەوە گەلەكۆمە دژی قەبــــزی بكەیــــن، ئەگــــەر رۆژانــــە 5 جار میزەڵدانمــــان و 2 جار هەناومان لەپیســــایی و میز پاكبكەینەوە، هەرگیز پێویستمان بەپزیشك نابێت و زگ هەڵناستێت و كێشتان دادەبەزێ. قەبزی نەخۆشی ئەم سەردەمەیە، چونكە لەكاتی خۆیــــدا ناخەویــــن و لەكاتی خۆی هەڵناســــتین، ژیانمان هەر بۆتە راكردن، پێویستە بەخۆماندا

بچینەوە، چونكە مرۆڤ تەمەنی كورتە.

ژماره 230 2014/5/10 51

هـــونـــەری

سەرپەرشتیار: زانا دڵشاد دزەیی

دووبارە پەیكەرەكەی ئەحمەد ساالر هەڵاڵ دەنێتەوە

52 ژماره 230 2014/5/10

هونەری

52 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 53

هونەرمەن���د تارا رەس���وڵ بە تێروتەس���ەلی باس���ی هەموو قۆناغەكانی ژیانی خۆی دەكات، كە تائێستا باسی نەكردووە، بەاڵم ئەمجارەیان بەن���اوی دەدركێن���ێ نهێنیی���ەكان لەكتێبێك���دا )تارا رەس���وڵ، ش���نەیەك بۆ هونەری كوردی( لێرەدا )س���ڤیل( چەند الیەنێك���ی باڵودەكاتەوە، كە لەالیەن نووس���ەر وش���یار ئەحمەد ئەسوەد ئامادەكراوە و ت���ەواوی وردەكارییەكان ژیانی منداڵی و خێزانەكەی و چۆنیەتی دەستپێكردنی

بەگۆرانیگوت���ن، هەروەها باس���ی عاش���قبوون و هاوس���ەرگیری و جیابوونەوەكەی خۆش���ی

لەهاوسەرەكەیدا لەخۆ دەگرێت.)پەروانە( جوانترین ناو بوو كە تارا رەسوڵ عەزیز لەب���ارەی لەدایكبوونی خۆیەوە باس���ی دەكات، كە یەكەم كەس بووە دەستی بەسەردا هێناب���ێ، ئەگەرچ���ی زۆربەم���ان ن���اوی مامانی خۆمان لەبیر نییە، بەاڵم تارا لەبیری نەكردووە و دەڵێ���ت "ل���ە 1975/1/21 لەدایكبووم، كە من دەكەوم���ە ناوەڕاس���تی 6 برا و خوش���ك، تەنیا خ���ان خوش���كی گەورەمان���ە و دوای ئەو كاك

هونەری

لە ماڵەوە ناوم ترێیە

زانا دڵشاد دزەیی

ئەنوەر قەرەداغی گوتی دەنگت فێنكاییە بۆ

هونەری كوردی

تارا رەسوڵ:

ساڵی 1997 لە رێگەی حیزبی شیوعیەوە كوردستانم جێهێشت

مام جەالل و كاك مەسعود بەڵێنی ناردنەدەرەوەیان پێدام گەر چارەسەرم

هەبێت

54 ژماره 230 2014/5/10

هونەری

جگە لە خۆم دوو برام نابینایە

باوكم ئامۆزای خۆی هێناوە و خوێنیان بۆ

یەكتر نابێت، بۆیە ئێمە نابینا دەرچووین

تەمەنم 13 ساڵ بوو ئاشقی كوڕێكی

دراوسێمان بووم، بەاڵم شەرمم دەكرد پێی بڵێم

خۆشمدەوێی

لەژیانمدا دووجار تووشی ئەشق بوومە

بێ خۆشەویستی لەگەڵ فەرهاد هاوسەرگیرییم

كرد، بەاڵم ئەو لەگەڵ بارودۆخی سوید نەدەگونجا و نێوانمان خراپ بوو، بۆیە خۆم بڕیاری جیابوونەوەمدا

نانخ���واردن ئەگ���ەر ل���ەوێ بوایە لەخۆش���یاندا نەمدەتوان���ی نان بخۆم، ئیت���ر ئەو كوڕە یەكەم خۆشەویس���تم ب���وو و ئەو قۆناغ���ەش بەهۆی ترس و ش���ەرمەوە نەمدەتوان���ی بەكەس بڵێم،

بۆیە ئەو قۆناغەش بەمشێوەیە تێپەڕی".تارا هەر لەباس���ی یەكەم ئەش���قی دەش���ڵێت "ئەوكات كاك رێبواری برام لەرێكخس���تنەكانی ناوشار بوو، شەوێك نەهاتەوە ماڵ، دەركەوت لەالی���ەن حكومەت���ی بەعس���ەوە گی���راوە، ئەوە ب���وو ژیانم���ان تێكچوو و پڕ ب���وو لەترس، لەو ماوەی���ەدا وایلێه���ات نەتوانی���م بی���ر لەگۆران���ی بكەم���ەوە، نە ب���ەدوای ئارەزووەكانی خۆمەوە ب���م، خۆش���بەختانە بەعس لێبوردنێكی گش���تی دەركرد كاكم دەرچوو، تا راپەرینەكەی س���اڵی 1991 و رزگاری كوردستان دەستبپێكرد، ئەوە بۆ من زۆر دڵخۆش���كەر ب���وو، پێم وابوو كاتی ئەوە هاتووە بچمە دەرەوە بەدوای بەدیهێنانی

خەونەكانمدا بڕۆم".ئەنوەر قەرەداغی مامۆستاكەی تارا رەسوڵ یەك���ەم ك���ەس دەبێ���ت ت���ارا وەك���و گۆرانیبێژ دەناس���ێنێت و بەگۆرانیی���ەك ناوبان���گ بۆ تارا دروس���ت دەكات، ئ���ەو دەڵێ���ت "پاڵەپەس���تۆم خستەس���ەر دایكم ئیتر بەع���س نەماوە دەتوانم بەئ���ازادی گۆران���ی بڵێ���م، داوام لێك���رد لەگەڵم بێ���ت بۆ الی مامۆس���تا ئەن���وەر قەرەداغی، بۆ ئ���ەوەی لەگەڵ تیپی مۆس���یقای س���لێمانی كار بكەم، ئ���ەوە بوو رازی بوو. مامۆس���تا ئەنوەر لەپەیمان���گای هون���ەرە جوانەكان دادەنیش���یت و چووین���ە ئەوێ، ئەو رۆژە جگە لەمامۆس���تا ئەنوەر، هونەرمەندان سەاڵح رەئووف و عادل حەمەكەریم و بەختیار سەرس���پی لەوێ بوون، بەمامۆستام گوت دەمەوێت گۆرانی بڵێم، گوتی باش���ە ش���تێك بڵێ بزانم دەنگت چۆنە، لەبیرمە مەقامێك���ی )خاوك���ەر( و گۆرانییەكم گوت، كە هونەرمەن���د بەهجەت یەحیا گوتبووی، هەندێك لەمەقامەك���ەم گ���وت و راوەس���تام، مامۆس���تا ئەنوەر گوتی بەردەوام بەمنیش بەردەوام بووم تاوەك���و ت���ەواوم كرد، ئەوە ب���وو رووی كردە

رێبوارە كە نابیانە، پاشان ئەحمەد و دوای ئەو م���ن لەدایكبووم، لەدوای م���ن توانا هاتووە، كە ئەوی���ش بە هەمانش���ێوە نابینایە، دوای ئەویش هەرێ���م، هاوكاریش بچووك���ی هەموومانە، من لەن���او ماڵ���ی خۆمان لەس���ەر دەس���تی یەكێك لەمامانە بەناوبانگەكانی س���لێمانی لەدایكبووم بەن���اوی )پەروان���ە(. بەداخ���ەوە ئێس���تا هیچی

لەبارەوە نازانم".ت���ارا و دوو براكەی )رێبوار و توانا( س���اڵی 1982 لەگ���ەڵ دای���ك و باوكی���ان رۆش���تن ب���ۆ بەریتانی���ا ب���ۆ چارەس���ەری چاوەكانیان، بەاڵم بێس���وود ب���وو، هەروەك���و ت���ارا دەیگێڕێتەوە "سەردانەكە لەالیەن حكومەتەوە بوو، لەرێگەی وەزارەت���ی تەندروس���تی، ئەگەرچ���ی لەبەغ���دا چارەس���ەرمان دەرك���ەوت پش���كنین دوای ئەس���تەمە، چونكە باوكم كچ���ی ئامۆزای خۆی هێناوە و خوێنیان بۆ یەكتر نابێ، بۆیە هەندێك لەمنداڵەكانی���ان نابینا دەرچ���وون، بەاڵم لەبەر دڵنیای���ی خۆم���ان رۆش���تین ب���ۆ بەریتانیا، 45 رۆژ ل���ەوێ ماینەوە و گوتی���ان وردە دەماری چاوتان الوازە چارەس���ەرمان نییە، بەتەلەفۆن ئ���ەو هەواڵەمان بەباپیرم دا، واتا باوكی باوكم، تووش���ی ش���ۆك بوو بە هۆیەوە زۆر خەفەتی خوارد، ئەوەبوو بەرلەوەی بگەینەوە س���لێمانی

كۆچی دوایی كرد".ت���ارا بە گاڵت���ەوە باس���ی یەكەمین ئەش���قی دەكات، بەبێ ئەوەی ناوی ئەش���قەكەی ئاشكرا ب���كات، بۆ یادگاری خ���ۆی هەڵیگرتووە "كاتێك تەمەنم 13 تا 14 س���اڵ بۆ یەكەمجار لەژیانمدا تووشی ئەش���ق بووم، ئەشقەكە یەكالیەنە بوو ئەویش لەمنەوە بوو، بەاڵم هەستمكرد ژیانمان گۆڕا، ئەو كوڕە دراوسێمان بوو، هاوڕێی كاك رێبواری برام بوو، بەاڵم كاتێك دەهاتە ماڵمان زۆر دڵم خۆش دەبوو و هەس���تم دەكرد ژیان جوانییەكی دیكەی هەیە، ئەگەر بمزانیبایە دێتە ماڵمان پێشتر خۆم ئامادە دەكرد و جلێكی جوانم لەبەردەك���رد و گرنگیم بە خ���ۆم و پاكڕاگرتنی ماڵەكەم���ان دەدا، تەنانەت هەندێكجار لەس���ەر

ژماره 230 2014/5/10 55

هونەری

دایك���م و گوتی پیرۆزباییت ل���ێ دەكەم چونكە ئەم دەنگە فێنكاییە بۆ هونەری كوردی".

ئەنوەر قەرەداغی پێیدەڵێت گەر كۆنسێرتیان هەب���وو ئاگاداری دەكاتەوە، ماوەیەك چاوەڕێ دەكات، بەاڵم دایكی س���وێندی دەدات، كە تەنیا بە مەرجێك رێگەی دەدا گۆرانی بڵێت، ئەویش دەب���ێ "تەنیا لەناو س���لێمانی بەش���داری بكەم، دەبێ خوش���كەكەم یاخود برایەكم لەگەڵ بێت".

تاراش بەم مەرجە رازی دەبێت. رێكنەك���ەوت، وا دەرف���ەت یەك���ەم ب���ەاڵم رۆژێ���ك ت���ارا ئ���اگادار دەكەن���ەوە، ك���ە تیپ���ی مۆس���یقای س���لێمانی دەیان���ەوێ كۆنس���ێرتێك ب���ۆ هەڵەبجە بكات، داوای لێدەكەن بەش���داری ب���كات. ت���ارا دەگێڕێت���ەوە "مامۆس���تا ئەن���وەر گۆران���ی )هەڵەبج���ەی ش���ەهید- ب���ە تەنیا جێم مەهێڵە(ی پێدام و دەستامانكرد بە پڕۆڤە، دوو رۆژ ب���ەردەوام بووین، دواتر كە گوتیان دەبێ بچینە هەڵەبجە، بەمامۆس���تام گوت ماڵەوەمان رێگ���ە نادەن لەدەرەوەی س���لێمانی بەش���داری بك���ەم، ئەوە بوو بۆ ش���ەو مامۆس���تا ئەنوەر و كاك ئازاد بەرزنجی هاتنە ماڵمان، مامۆستا بە باوكمی گوت هاتووین بۆ خوازبێنی كچەكەتان ت���ا رێگە بدەن لەگەڵمان بێت���ە هەڵەبجە. ماڵەوە رازی ب���وون ب���ە مەرجێك خوش���كەكەم تەنیا لەگەڵم بێت". كاتێكیش دەچێتە هەڵەبجە، دەبینێ كۆمەڵێ���ك گۆرانیبێژی تریش لەوێن، تارا دەڵێ "زاهی���ر ج���ەالل و پەیم���ان عوم���ەر و ئەژدەر وەهبی و ئازاد خانەقینی بەشدارییان كرد، ئیتر م���ن كە گۆرانییەكەم پێش���كەش كرد، جەماوەر ب���ە فراوان���ی پێش���وازییان لێك���رد، چونكە من رووخس���ارێكی نوێ بووم، جگەل���ەوەش نابینا ب���ووم، بۆیە جەماوەر لەرووی س���ۆزدارییەوە زۆر پێشوازییان لەگۆرانییەكە كرد، هەرچەندە پێش���تر ئەم گۆرانییە بەدەنگی ئاوازدانەرەكەی ه���ەردی قادر گوترابوو، ب���ەاڵم لەناو جەماوەر بەن���اوی من���ەوە باڵوبووی���ەوە، ئیت���ر لەوێ���وە بەرەس���می لەتیپی مۆس���یقای س���لێمانی وەكو

گۆرانیبێژ كارم كرد".

لەبەشێكی گێڕانەوەكانیدا تارا ناوی هەردوو س���ەرۆك مەس���عود بارزانی و جەالل تاڵەبانی دەهێنێت، ك���ە ئامادەیی خۆیان نیش���انداوە بۆ هاوكریكردنی چارەس���ەری چاوەكانی "س���اڵی 1993 دوو گۆران���ی )گی���ان گی���ان و گواڵڵ���ە سوورە(�م لەگەڵ تیپی سلێمانی گوت، لەهەولێر لەكۆنس���ێرتێكدا ئ���ەم گۆرانییەم گ���وت، دانیاڵ میتران و كاك مەسعود بارزانی ئامادە بوون، دوای تەواوبوونی گۆرانییەكە كاك مەس���عود هەواڵی ب���ۆ ناردم گوتبووی ئەگ���ەر ئەو كچە نابینای���ە لەهەڵەبج���ە وای لێهات���ووە دەتوان���م بینێرم بۆ دەرەوەی واڵت بۆ چارەسەری، من بەسوپاسەوە گوتم نامەوێ درۆ بكەم، چونكە لەزگماك���ەوە و لێنەهات���ووە وام لەهەڵەبج���ە

نابینام".تارا لەبەش���ێكی ت���ری بیرەوەریەكانیدا دێتە سەر باس���ی دووەم ئەزموونی ئەشق و دەڵێ "حزبی ش���یوعی گەش���تێكی وەكو سەیران بۆ ئامادەكردین، لەم س���ەیرانەدا كوڕێكم ناس���ی گیت���ارژەن ب���وو و دووبارە تووش���ی ئەش���ق بوومەوە، ئیتر ئەو خۆشەویس���تییە بەردەوام بوو تا ئەوكاتەی بەیەكجاری چوومە دەرەوەی

واڵت و لەوێشدا كۆتایی پێهات".بیرەوەرییەك���ی تری���ش لەگەڵ م���ام جەالل و كەم���ال ش���اكر دەگێڕێت���ەوە و دەڵ���ێ "هەر لەكۆنس���ێرتێكدا بەش���داریم ماوەی���ەدا ل���ەو كرد، ك���ە بەڕێز مام جەالل ل���ەوێ بوو، دوای بین���ی و ماچ���ی ك���ردم، كۆنس���ێرتەكە من���ی گوت���ی ئەگەر چارەس���ەریت لەه���ەر كوێ بێت م���ن دەتنێ���رم بۆ ئەو ش���وێنە، ب���ەاڵم من هیچ بەڵگەیەكم نەبوو كە چارەس���ەر دەكرێم، بۆیە تەنی���ا سوپاس���یم كرد، پاش ماوەی���ەك دكتۆر كەم���ال ش���اكر ك���ە سەرپەرش���تیاری حزب���ی ش���یوعی بوو لەئاهەنگێكدا من���ی بینی و گوتی ئێمە پێمان خۆش���ە بتنێرین���ە دەرەوەی واڵت، منی���ش پێ���م خۆش ب���وو، ئەوە بوو ل���ە 1997 لەرێگەی حزبی شیوعیەوە منیان ناردە سوریا و م���اوەی 6 مان���گ ل���ەوێ مام���ەوە، لەوێ���ش

لەدیمەشق بەش���داریم لەچەندین ئاهەنگ كرد، ئاهەنگ���ەكان بۆ ئ���ەو كوردانە ب���وو، كە لەوێ

بوون، تاوەكو ساڵی 1998 چوومە سوید".لەكۆتای���ی بەش���ی ژیاننام���ەی خۆی���دا تارا لەگ���ەڵ خ���ۆی هاوس���ەرگیری چۆنیەت���ی هونەرمەن���د فەره���اد حەمەس���اڵح و هۆكاری جیابوونەوەیان باس دەكات و دەڵێت "ماوەیەك لەس���وید بووم، كاتێك گەڕامەوە كوردس���تان چەندی���ن خوازبێنیم هاتب���وو، نەمدەزانی چۆن بڕیار بدەم، ئیتر بەبێ پەیوەندی خۆشەویستی حەمەس���اڵح فەره���اد هونەرمەن���د لەگ���ەڵ رێككەوتی���ن ب���ۆ هاوس���ەرگیریی، ئ���ەوە ب���وو فەرهاد هاتە س���وریا و ماوەیەك لەوێ مایەوە دوات���ر هاتە س���وید، بەاڵم ئەو لەگ���ەڵ دۆخی ئەم واڵت���ە نەدەگونج���ا، منی���ش بەپێچەوانەی ئ���ەو زۆر گونجاو بووم، ئ���ەوە كاری لەمنیش كرد و بەتەواوی خاوبوومەوە و پەیوەندیمان خ���راپ بوو، لەگەڵ ئەوەش���دا ه���ەر بەردەوام بووین، لەس���اڵی 2001 ئەلبوومێكی گۆرانیمان پێكەوە تۆماركرد بەناوی )هەستێك( لە 2002 باڵوكرای���ەوە، ب���ەاڵم نێوان���ی م���ن و فەره���اد هەر خ���راپ بوو، بووە هۆی ئ���ەوەی لەیەكتر جیاببین���ەوە، ئەگەرچی ئ���ەو پێی ناخۆش بوو،

بەاڵم من بڕیاری كۆتایی خۆم دابوو".تائێس���تا جگ���ە لەبنەماڵەك���ەی خ���ۆی هی���چ كەسی دیكە نازانێت تارا دوو ناوی هەیە، تارا و ت���رێ، ت���ارا بۆ دەرەوە و ترێ���ش بۆ ماڵەوە بەكاردێت. دەش���ڵێت "من هەر ئەوەندە دەزانم هەر لەمنداڵییەوە لەماڵەوە پێم دەڵێن ترێ، بڕوا بك���ە ئەگەر لەماڵمان كەس���ێكیان پێ���م بڵێ تارا یەكس���ەر نیگەران دەبم، پێم وایە لێم رەنجاوە بۆی���ە بەت���رێ بانگم ناكات، چونك���ە ناوی تارا لەماڵ���ی ئێم���ە نیی���ە، ه���ەر بەت���رێ راهاتووم، تەنان���ەت جارێ���ك توان���ای ب���رام تەلەفۆنی بۆ ك���ردم و گوت���ی تارا، دوای ئ���ەوە تەلەفۆنم بۆ دایك���م كرد و گوتم بۆچ���ی توانا پێم دەڵێ تارا خ���ۆ نەڕەنجاوە، چونكە تەنیا لەو حاڵەتەدا پێم

دەڵێن تارا، كە لەشتێك رەنجابن".

56 ژماره 230 2014/5/10

هونەری

كێش���ەی س���ێیەم بریتی بوو لەكشانەوە بەڕێوەبەرایەت���ی نەهاتنەن���اوەوەی و س���ینەمای هەولێر و وەزارەتی رۆشنبیری لەفیس���تیڤاڵەكە، كە بەبڕوای س���ینەماكاران هەڵەیەك���ی گ���ەورە و عەیبەیە فیس���تیڤاڵی نێودەوڵەت���ی فیلم لەهەولێ���ر بەڕێوە بچێت و وەزارەتی رۆشنبیری و بەڕێوەبەرایەتی س���ینەمای هەولێر لەدەرەوەی فیستیڤاڵەكە

بوەستن و تەنیا سەیر بكەن.مس���تەفا، ش���اخەوان لەوب���ارەوە بەڕێوەبەری سینەمای هەولێر لەلێدوانێكیدا بۆ )سڤیل( رایگەیاند، ئەوان بەچەند مەرجێك ئامادەبوون بەشداری لەفیستیڤاڵەكەدا بكەن و هاوكاربن، ب���ەاڵم مەرجی ئەوان لەالیەن رێكخ���ەری فیس���تیڤاڵەكەوە قب���وڵ نەكراوە و دەڵێت "فیس���تیڤاڵەكە لەچەندین الیەنەوە كەموكوڕی هەیە، لە دەستنیشانكردنی ئەو هونەرمەندان���ەی ل���ەدەرەوە داوتكراون، كە هەندێكی���ان لەناو واڵتی خۆیان ئەس���تێرەن ن���ەك لەجیهان، هەروەها ئ���ەم فیلمانەی كە وەرگیراون دەبێ دەستكاری بكرێ، چونكە فیلمی تورك���ی لەفیس���تیڤاڵەكەدا زاڵە، جگە

حكومەت نییە و كۆمپانیا بەكارەكە هەڵساوە، نابێ���ت فیس���تیڤاڵەكە بەن���اوی هەولێ���رەوە بكرێت". بەاڵم دواج���ار حكومەت لەرێگەی پارێزگاری هەولێرەوە سەرپەرشتی گشتی فیس���تیڤاڵەكەی گرتەئەس���تۆ و پارەیەك���ی ه���اوكاری، بەن���اوی تەرخانك���رد زۆری بەم���ەش بەڕێوەب���ەری س���ینەمای هەولێر

لەرەخنەگرتنی فیستیڤاڵەكە وەستا.كێش���ەی دووەم دواخستنی فیستیڤاڵەكە ل���ە 5/5 ب���ۆ 5/30 ئەم���ەش لەب���ەر ب���وو دروس���تبوونی كێشەی مادی و كارگێڕی و الیەنە هونەرییەكەی فیستیڤاڵەكە، هەروەها لەبەر هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی عێراق، كە هونەرمەند ناس���ر حەسەن لەلێدوانێكیدا بۆ )س���ڤیل( ئاماژەی بۆ كرد، لەالیەكی دیكەوە داوەتنامەی فیس���تیڤاڵەكە لەالی���ەن هەندێ لەهونەرمەندە جیهانییەكانەوە رەتكردایەوە، رێكخ���ەری بارزان���ی ش���یڤان ب���ەاڵم فیس���تیڤاڵەكە هۆكارەكەی دواخس���تنەكەی تەنیا بۆ هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی عێراق گێڕایەوە و بە)سڤیل(�ی گوت "ئەگەرنا ئێمە

هیچ كێشەیەكمان نییە".

تەنیا بیس���ت رۆژ ماوە بۆ دەستپێكردنی فیس���تیڤاڵە نێودەوڵەتییەك���ەی هەولێ���ر بۆ فیلم، بەاڵم لەئێس���تادا كێش���ە كەوتۆتە ناو فیس���تیڤاڵەكە و بەڕێوەبەرایەتی س���ینەمای هەولێریش لەم كاتەدا و بەمشێوەیە ئامادە

نین بەشداری لەفیستیڤاڵەكەدا بكەن.بڕیارە لەرۆژی 2014/5/30 فیس���تیڤاڵی نێودەوڵەت���ی هەولێر بۆ فیلم بەڕێوە بچێت، كە بەه���ۆی داوەتكردنی چەن���د ئەكتەرێكی بەناوبانگ���ی هین���دی و عەرەب���ی و توركی گەرموگوڕییەك���ی زۆری لەنێو راگەیاندنی ه���ەر ب���ەاڵم دروس���تكردووە، ك���وردی لەسەرەتای راگەیاندنی فیستیڤاڵەكە تاوەكو

ئێستا چەند جارێك كێشەی تێكەوتووە.كێش���ەی یەكەم لەنێوان ش���یڤان بارزانی ش���اخەوان و فیس���تیڤاڵەكە بەڕێوەب���ەری مس���تەفا بەڕێوەب���ەری س���ینەمای هەولێر بوو، بەڕێوەبەری س���ینەمای هەولێر گلەیی ئەوەی هەبوو "لەبەرئەوەی فیستیڤاڵەكە هی

زانا دڵشاد دزەیی

فیستیڤاڵە نێودەوڵەتییەكەی هەولێر كێشەی تێدەكەوێت

یەك ملیۆن دۆالر بودجەی فیستیڤاڵەكەیە و شەش رۆژ دەخایەنێت

"هەندێك لە هونەرمەندە جیهانیەكان داوەتنامەی فیستیڤاڵەكەیان رەتكردۆتەوە، ئەمەش هۆكارێكی دواخستنیەتی"

ژماره 230 2014/5/10 57

هونەری

ل���ەوەش پێویس���تە لیژن���ەی دادوەری فیلم كەسانی شارەزا و پسپۆر بن، ئێمە تێبینیمان لەم الیەنەش هەیە، بەاڵم گرنكترین شت الی ئێمە كاتی فیس���تیڤاڵەكەیە كە بەبڕوای ئێمە كاتەك���ە گونجاو نییە، ئێم���ە داوامانكردووە ئەگ���ەر لەمانگ���ی 10 بك���رێ زۆر باش���ە و دەتوانین بەشداری بكەین، بەاڵم ئەوان هیچ

لەم داواكاریانەی ئێمەیان قبوڵ نەكرد".هەولێ���ر س���ینەمای بەڕێوەب���ەری كۆتایی���ان قس���ەی ئ���ەوان راش���یگەیاند، ك���ە گوت���ووە فیس���تیڤاڵەكە بەرێكخ���ەری بەش���داری لە فیستیڤاڵەكەدا ناكەن و پێشی وای���ە "ئێس���تا كاتی ئ���ەم فیس���تیڤاڵە نییە و بەب���ڕوای م���ن كەموك���وڕی تێدەكەوێ���ت، بەاڵم هەمیشە چاومان لەوەیە فیستیڤاڵێكی

سەركەوتوو بەڕێوە بچێت".رێكخ���ەری بارزان���ی، ش���یڤان ب���ەاڵم فیس���تیڤاڵی نێودەوڵەت���ی هەولێ���ر ب���ۆ فیلم س���ینەمای بەڕێوەب���ەری بەپێچەوان���ەی هەولێر پێ���ی وایە 5/30 باش���ترین كاتە بۆ بەڕێوەچوون���ی فیس���تیڤاڵەكە، بۆی���ە ئ���ەو دەڵێ���ت "ئەم بەروارە ناگۆڕین و لەم كاتەدا

سەد لە س���ەد دەیكەن و بەباشترین شێوە فیستیڤاڵەكە بەڕێوە دەچێت".

مەرجەكان���ی قبوڵنەكردن���ی لەب���ارەی س���ینەمای هەولێر، ش���یڤان بارزانی دەڵێت بەڕێوەب���ەری داواكارییەكان���ی "بەپێ���ی س���ینەمای هەولێ���ر دەب���ێ هەموو ش���تێك لەژێ���ر دەس���تی ئ���ەودا بێت، ی���ەك بەیەك س���ەیری فیلم���ەكان بكات و خ���ۆی لیژنەی دادوەری دابنێ، ئەگەر وا بێت فیستیڤاڵەكە دەبێت���ە كار و بەرهەم���ی ئ���ەوان، ئەم���ەش جێگ���ەی قبوڵ نیی���ە". هەروەه���ا رێكخەری فیستیڤاڵەكە گوتیش���ی "بەاڵم ئەوەی تێبینم كردووە، وەاڵم و بڕیاری كۆتایی لەدەست شاخەوان مس���تەفادا نییە، بەڵكو ئەو لەژێر فش���ار و كاریگ���ەری كەس���ی تردای���ە، ك���ە بەشداری لەفیستیڤاڵەكەدا نەكات و مەرجی

سەیر سەیری داوە بەئێمە".فیس���تیڤاڵی 2014/5/30 ل���ە بڕی���ارە نێودەوڵەت���ی هەولێ���ر ب���ۆ فیلم دەس���ت پێ ب���كات، كە ش���ەش رۆژ دەخایەنێت و تێیدا 20 واڵت بەش���داریان تێدا ك���ردووە، وەكو "میس���ر، توركیا و ئێران، سوریا، مەغریب،

ئوردن، هیندسان، ئەوروپا، ئەڵمانیا، عێراق، جەزائی���ر، لوبن���ان". س���ەرۆكی حكوم���ەت نێچیرڤ���ان بارزان���ی داوەتك���راوە لەكۆتایی

رۆژی فیستیڤاڵەكە ئامادە بێت.بەپێی زانیارییەكانی )سڤیل( 107 كورتە فیلم و 50 فیلمی درێژ لە 15 واڵت بەشداری ك���رد، دواجار 20 كورتە فیل���م و 14 فیلمی درێ���ژ دەستنیش���انكراوە بۆ پێش���بڕكێ، كە لیژنەی دادوەری لەحەوت كەس پێكهاتووە بریتی���ن ل���ە "كوردس���تان، میس���ر، توركیا،

عێراق، سوریا، هیندستان، مەغریب".كۆمپانی���ای تیك���ۆ، ك���ە ش���یڤان بارزانی رێكخس���تنی دەكات، خاوەندارێت���ی هەروەه���ا گرتۆتەئەس���تۆ، فیس���تیڤاڵەكەی و پ���ەروەر ش���ڤان ل���ەدەزگای هەری���ەك كۆمپانیای حەوت ئارت سینەما بەشداریان ك���ردووە، هەرچەندە چەن���د كۆمپانیاییەك سپۆنسەری كردووە، بەاڵم پارەی سەرەكی لەالی���ەن حكومەت و پارێ���زگای هەولێر بۆ تەرخان كراوە، كە شیڤان بارزانی بۆ سڤیل دەڵێ���ت "بڕی ی���ەم میل���ۆن دۆالر بودجەی

فیستیڤاڵەكەیە".

58 ژماره 230 2014/5/10

هونەری

ژیانی هێڵی لوڤ دەكرێتە فیلم سڤیل: زانا دزەییدوای ئەوەی یەكەم كلیپی )risk it all( بووە پڕبینەرترین كلیپی كوردی لەماڵپەری یوتوب، ژیانی كچە گۆرانیبێژی كوردی دانیشتووی ئەمەریكا هێڵی لوڤ لەالیەن دەرهێنەری بەناوبانگی كورد بەهمەنی قوبادی دەكرێتە فیلم.لەوبارەیەوە بەڕێوەبەری كارەكانی هێڵی لوڤ بە)سڤیل(ی راگەیاند "دەرهێنەری بەناوبانگ بەهمەنی قوبادی فیلمێكی دیكۆمێنتاری لەسەر ژیانی هێڵی لوڤ دروستكردووە، كە باس لەژیانی منداڵی لەكوردستان و هۆكارەكانی جێهێشتنی كوردستان و حەز و هیوایەتەكانی لەبواری هونەریدا دەكات، )risk it all( هەروەها دەنگدانەوەی كلیپیلەكوردستان".ئەم فیلمە قۆناغی وێنەگرتنی تەواو بووە و لەمونتاژ دایە، دیمەنەكانی لەچەند ناوچەیەكی كوردستان و بەشێكی لەناو قەاڵی هەولێر گیراوە. بڕیارە بەم فیلمە هێڵی لوڤ چەندین نهێنی ژیانی تایبەتی خۆی و خێزانەكەی بۆ هەوادارەكانی ئاشكرا بكات.

58 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 59

هونەری

دووبارە پەیكەرەكەی ئەحمەد ساالر هەڵاڵ دەنێتەوە

شەهریبان گلەیی لە فیستیڤاڵەكانی

هەولێر دەكات

هانی بە پەلە گەیێنرایە نەخۆشخانە

سڤیل: زانا دزەییهونەرمەن���د ش���ەهریبان ك���وردی گلەی���ی كوردستان فیستیڤاڵەكانی لەبەڕێوەبەرانی فیس���تیڤااڵتەی ئ���ەم بەتایب���ەت دەكات، لەهەولێر بەڕێوەدەچن و پێی وایە "خزمەتی

هونەرمەندانی دوژمن" دەكەن.باكوور ك���وردس���ت���ان���ی ه���ون���ەرم���ەن���دی واڵتی دانیشتووی كە كوردی شەهریبان )سڤیل( ب��ۆ ل��ێ��دوان��ێ��ك��ی��دا ل��ە ئەڵمانیایە دەبینێ كاتێك دڵخۆشە ئ��ەو رایگەیاند،

لەكوردستان فیستیڤاڵی جیهانی ئەنجام دەدرێت، بەاڵم ئەو دەڵێت "بەشێكی خزمەتی فیستیڤااڵنە ئەم زۆری عەرەب و تورك هونەرمەندانی دەكەن، كە لەپێشتر و ئێستاشدا ئەوان هەر دوژمنی كورد بوونە،

پێویستە ئەو كەس����������انەی ئ��������ەم فیستیڤ����������ااڵنە بەڕێوەدەبەن، بزانن چ جۆرە هونەرمەندێك ه���ەڵ���دەب���ژێ���رن و ن��������گهێشتی ب����������اك���وردس���ت���ان���ی���ان چەند و دەك����ەن پارەیان دەدەنێ". ش����ەه����ری����ب����ان كوردی گوتیشی "ت����������اوەك����������و نی ا ند مە ر نە هوخزمەت خۆم��ان

ن�������ەك�������ەی�������ن و كوردی ه��ون��ەری ە و پێشە و ە ر بەن����ەب����ەی����ن، ئ���ەم فیستیڤ������������ااڵنە ك��������ارێ��������ك��������ی ن��اپ��ێ��وی��س��ت و

زیادەیە".

سڤیل: زانا دزەییهونەرمەند هانی لەدواین س���ەردانیدا بۆ كوردس���تان، لەپڕ باری تەندروس���تی تێكچوو و بۆ

وەرگرتنی چارەسەر گەڕایەوە ئەڵمانیا. هانی بەمەبەس���تی ئەنجامدانی چەند كارێكی هونەری ماوەیەك لەكوردس���تان مایەوە، بەاڵم كۆتای���ی مانگ���ی راب���ردوو لەپڕ باری تەندروس���تی تێكچوو بەپەلە و ب���ە فرۆكەیەكی تایبەت

گەڕایەوە ئەڵمانیا و بۆ وەرگرتنی چارەسەری لەژێر چاودێری پزیشك مایەوە. بەاڵم هانی جۆری نەخۆشییەكەی بە نهێنێ هێشتەوە و نەیهێشتووە جگە لەكەسە نزیكەكانی

خۆی هیچ كەسێكی دیكە بە نەخۆشییەكەی بزانن.

سڤیل: زانا دزەییالبردن���ی پەیك���ەری هونەرمەندی گەورە ئەحمەد س���االر لەهۆڵی رۆش���نبیری ش���اری

هەولێر لەنێو هونەرمەندان و تۆڕی كۆمەاڵیەتی فەیسبووك هەڵاڵی نایەوە. بەدرەدی���ن بابەك���ر، بەڕێوەب���ەری كەلەپ���وور و هونەرییە میللیەكان���ی هەولێر لەهۆڵی رۆش���نبیری ب���ە )س���ڤیل(ی راگەیان���د، الدان���ی پەیك���ەری هونەرمەند ئەحمەد س���االر لەراس���تییەوە دوورە. لەوبارەیەوە گوتی "پێم س���ەیرە خەڵك لەخۆیەوە قس���ە دەكات، ئێس���تا هۆڵی رۆشنبیری لەنۆژەنكردنەوە دایە و پەیكەری مامۆستا ئەحمەد ساالرمان لەشكان و پیسبوون پاراستووە، دواتر لەشوێنی خۆی دایدەنێینەوە، هونەرمەند ئەحمەد س���االر هات بۆالمان زۆر سوپاس���ی كردین، ئیتر نازانم بۆچی خەڵك لەقس���ەكردن وا

بێویژدان بووە، ئایا بیپارێزین باشترە یان بشكێت؟"پێش���تر ئەم پەیكەرە بڕیار بوو لەس���لێمانی دابنرێت، بەاڵم ش���وێنێكی شیاوی پێنەدرا،

بۆیە لەسەر داوای ئەحمەد ساالر پەیكەرەكەیان هێنایە هەولێر.

ژماره 230 2014/5/10 59

60 ژماره 230 2014/5/10

سڤیل: زانا دزەییمەحم���وود نی���ان ،nrt2 وەرزی بەرنام���ەی پێشكەش���كاری خانم���ە رایدەگەینێت، بەهەمان شێوەی بەرنامەكەی لەكاروباری ناوماڵ و ژیانی

رۆژانەشیدا كەسێكی جدییە.نی���ان مەحم���وود، ك���ە بەپێشكەش���كارە جدیەك���ەی كەناڵ���ی ئێ���ن ئارتی دەناسرێتەوە، هەفتانە پرۆگرامی وەرزی nrt2 پێشكەش دەكات، ئەو بە

جدی���م، )س���ڤیل(ی راگەیاند "لە كاروباروی ناوماڵی خۆشم هەروا بەاڵم هێش���تا بەزمانی ئاس���ایی و ش���ێوازە خۆمانەیەكە بەرنامەكان���ی ژیان���م و بەرنامەی وەرزی nrt2ش دەبەم بەڕێوە، هەمیش���ە س���ادەيیەكی تەواوم هەب���ووە لەگەڵ

هەموو كەس و دەوروبەر، سروشتی خۆم ئەوەیە".لەیەكێ���ك لەبەرنامەكانیدا نیان مەحم���وود داوەتی عیماد ئەحم���ەد جێگ���ری س���ەرۆكی حكومەتی ك���رد، بەاڵم ئەو میواندارییەكەی نیانی رەتكردەوە، لەبارەی بانگێشتكردنی بەرپرس���انی تری���ش دەڵێ بەنی���از نیە بانگێش���تیان بكات، چونك���ە "دەبێ���ت ئ���ەوان ئیت���ر ب���ەدوای چارەس���ەری كێشەكاندا بچن، كە بەپوختی دەچێتە بەر دید و گوێیان، ئەم كۆمەڵگەیەی ئێمە لەقۆناغێكدایە دڵس���ۆزیی دەوێت،

ك���رداری ب���اش و ج���دی پێویس���تە، خەڵ���ك تاقەتی چووە لەقسەی زڵ".

گۆرانیبێ���ژی ئەمریك���ی "بیونس���یە" هەفت���ەی راب���ردوو ل���ە ش���اری لەن���دەن ئاهەنگێك���ی رێكخس���ت، لەپێن���او كۆكردن���ەوەی كۆمەك ب���ۆ ئافرەتان���ی جیه���ان و پش���تیوانیكردنی هەڵمەتەكان���ی یەكس���انی لەنێ���وان ه���ەردوو

رەگەزی نێر و مێ لە 70 واڵتی جیهاندا.دوای ئاهەنگەك���ە بیونس���یە ئاش���كرای كرد، ك���ە 4 ملی���ۆن دۆالری كۆكردۆتەوە، هانی ئینتەرنێت���ەوە ل���ە جەماوەرەكەش���یدا تەماش���ای دیمەنەكان���ی ئاهەنگە 40 خولەكیەكە بك���ەن، لەگەڵ هەندێك پرس���ی لەب���ارەی كورتەفیل���م تێی���دا ك���ە ئافرەتان���ەوە،

بیونسیە رۆڵی بینیوە.

لە زیادكردنێكی خێرخوازی ئاش����كرادا، بۆ گەش����تێكی بۆش����ایی ئاسمان بە یاوەری "لیۆناردۆ دی كابرپۆ" كە فیستیڤاڵی سینەمایی

كان پێیهەڵسابوو، بڕی 1.5 ملیۆن دۆالر كۆكرایەوە. ل����ە زیادكردن����ە ئاش����كراكەدا دی كاپری����ۆ میوان����ی موفاجەئ����ەی رێوڕەسمەكە بوو، كە بڕیارە لە گەشتێكی ئاسمانیدا یاوەری ئەو

كەسە بكات، كە زیادكردنەكەی بۆ دەردەچێت.رێكخ����ەری زیادكردنەك����ە ئاش����كرای ك����رد، ك����ە ئ����ەو كەس����ەی زیادكردنەك����ەی ب����ۆ دەردەچێت، م����اوەی 3 رۆژ لەگەڵ لیۆناردۆ دی كاپری����ۆ ل����ە بنكەیەك����ی نیومەكس����یكۆ مەش����قیان پێدەكرێت، بەرل����ەوەی گەش����تەكە ئەنج����ام ب����دەن. لەب����ارەی تایبەتمەن����دی گەشتەكەش����ەوە گوتی "هەموو رۆژێك ئەو دەرفەتە ناڕەخسێت، لەگەڵ ئەس����تێرەیەكی سینەمایی قۆزی وەك دی كاپریۆ گەشتی

بۆشایی ئاسمان بكەی"! لەناو ماڵیش كەسێكی جدیمبیونسیە 4 ملیۆن دۆالر بۆ كۆمەكی

ئافرەتان كۆدەكاتەوە

گەشتێكی ئاسمانی لەگەڵ لیۆناردۆ دی كاپریۆ

:nrt2 پێشكەشكارەكەی وەرزی

رەنــگاوڕەنــــگ

60 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 61

رەنــگاوڕەنــــگ

لەكاتێك���دا چاوەڕێ دەكرێت فیلمی "ح���الوة الروح" بگەڕێتەوە هۆڵەكانی سینەمای میسری، "عەباس شومان" بریكاری ئەزهەر داوای دادگاییكردن���ی ئ���ەو كەس���انەی كرد، كە ئ���ەم فیلمەیان بەرهەمهێناوە، لە سەروشیانەوە هەیفا وەهبی. ئەو بریكارەی ئەزهەر پێیوایە قەدەغەكردنی فیلمەكە بەس نیە، بەڵكو دەبێت بەرهەمهێنەران���ی دادگاییش بكرێن، چونك���ە فیلمەكە كۆمەڵگا بەرەو رەوش���تی نزم هاندەدات و وێنای كۆمەڵگای میس���ری ش���ێواندووە. لەئێستاش���دا ئ���ەم فیلمە چاوەڕێ���ی بڕیاری ئەو لیژنەی���ە دەكات، كە چاودێریكردنی فیلمەكانی پێس���پێردراوە، ت���ا بڕیاری گەڕانەوەی فیلمەكە بۆ هۆڵەكانی س���ینەما، یاخود

قەدەغەكردنی دەربكات.

ئەزهەر داوای دادگاییكردنی هەیفا دەكات

ژماره 230 2014/5/10 61

62 ژماره 230 2014/5/10

كاوڕ 4/20-3/21بەهۆی دیدار و پەیوەندیەكانەوە كە دەك��ەن، كەسانێك رێكەوتی هیچ دڵخۆشیتان، مایەی دەبنە بڕیارێك مەدەن، ئەگەر بە تەواوی بیرتان ئارامیەكی بە هەست نەكردبێتەوە. لێی زۆری دەروونی دەكەن و تەندروستیشتان

باش دەبێت.

تەرازوو 10/20-9/21 گوشارتان دارای���ی���ت���ان ب�����ارای ئاسایی گ��رف��ت��ی دەخ���ات���ەس���ەر. ل����ەخ����ۆت����ان گ��������ەورە م����ەك����ەن. چاوەڕوانی هەواڵێكی گرنگ دەكەن، هەرچەند دەبێت. ب��اش��ی ئ��ەن��ج��ام��ی دواش��ب��ك��ەوێ��ت هەرچەندە بە وریاییەوە هەنگاو دەنێن، بەاڵم

لە هەندێك كاتدا كۆنتڕۆڵ لەدەست دەدەن.

گا 4/21–5/20 هەنگاوەكانتان هەموو نیە مەرج ب���ەو ش��ێ��وەی��ە ب��ێ��ت، ك���ە بیری لەكاتی ب�����ەاڵم ل���ێ���دەك���ەن���ەوە. كارەكانتان دەتوانن كارەكان ئەنجامدانی تەنانەت ببەن، راستەكان ئاڕاستە بەرەو دەرفەتێكی چ��ەن��د ب��ك��ەن. باشتریشیان

بەهێزتان بۆ هەڵدەكەوێت.

دووپشك 11/20-10/21 ب��دەن س��وود لە هەلەكان ه��ەوڵ باشە كاتێكی چونكە وەرب��گ��رن، سوككردنی و پێداچوونەوە بۆ رابردوو. كارە كەڵەكەبووەكانی ماوەكانی دەبێت، زیاتر لەسەر داراییتان گوشاری هەنگاوێكی چەند دەتوانن كاتدا یەك لە

سەركەوتوو بنێن.

دووانە 6/20-5/21 هەوڵەكانتان و ب��ی��رك��ردن��ەوە لەبارەی دەسكەوت و دەرامەتەوە هاوكارییەكی بەخت چڕبكەنەوە. قوڵەكانتان لەبیركردنەوە دەكات. باشتان پێویستیتان بە پشوو دەبێت. لە هەموو كار و هەنگاوێكدا پەلە دەكەن، بەاڵم كارەكان

هەر لەكاتی خۆیاندا بەڕێوەدەچن.

كەوان 12/20-11/21ل����ەم ك���ات���ە گ���رن���گ���ەدا دەت���وان���ن كاریگەریتان لەسەر كەسایەتیەكانی بۆ تەنانەت هەبێت، چواردەورتان ئامادەكاری تەواو دیدارە سۆزدارییەكانیش بكەن. كاتی ئەنجامدانی كارێكی گرنگتان بۆ دێتەپێشەوە، باری داراییشتان باشتر دەبێت

و هەست بە خۆشحاڵی دەكەن.

وشەی نادیار

بیدۆزەرەوە

تێبینی: )ه�( و )ە( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

گوڵێكە پەڕەكانی سپییە و شەش پەڕ و السك نەرمە. بێ دڕكە و بۆنی هەیە و ماڵییە. بۆ جوانی بەكاردەهێنرێ و عەتری لێ دەردەهێنرێ.

وشەی یەكتربڕوشەی یەكتربڕ

12345678910سڤیل1

2345678910

ئاسۆیی:)رەق( پێچەوانەوەی - )پ( رەقس .1

- ورد.لەالی خۆشەویستی خ���واوەن���دی .2

گریكەكان - شارێكە لە مەغریب.3. بێ مێشك )پ(.4. شان بە شان.

لە ج��ۆرێ��ك��ە - ل��ەی��ەك��چ��وو پ��ی��ت��ی .5دەمانچە.

6. شەرحكردن )پ(.7. لێكۆڵینەوە - سێ پیت لە )بەنج(.

8. )تازا( بەتێكەاڵویی.9. خواروو )پ(.

10. شارێكە لە ئێران.

ستوونی:هیندی میوزیككارێكی - )پ( بەڵێ .1

بەناوبانگە.دوو نێوان دووری بۆ پێوانەیەكە .2

شوێن - دوای ئەوە )پ(.3. رەنگی خاكییە )پ( - )بەكارهێنەر( بە

ئینگلیزی )پ(.4. ئامێرێكە بۆ خۆگەرمكردنەوە - مكوڕ )پ(.

5. سەرچیا - پیتی لەیەكچوو.6. وێنەكە.

7. چوار پیت لە )رارەو(.8. هەژار.

9. مۆدێلێكی ئۆتۆمبێلی ڤۆلكس واگنە.پیتی - ع���ەرەب���ی ب��ە )ك���اه���وو( .10

لەیەكچوو.تێبینی: )پ( = پێچەوانە. )ت( = تێكەاڵو.

)ه( و )ه�( بە یەك پیت دەژمێردرێن.

پشــووی سڤیـل

وشەی نادیار لە )5( پیت پێكهاتووە.ێركنومۆسۆسڤیلهداهوپههجگواكرینباببرڕیهیشێیینهنهدسێهوبپرهكشهوڵعانهێكرێییهتقهسهیهڕدكهمنهیروێڵیاپێهادهلڕلهر

لەناو ئەم درەختەدا، )5( گیانلەبەر و )2( سەوزەی ت��ی��ادا ش����اردراوەت����ەوە.

بیاندۆزەرەوە.

ژماره 230 2014/5/10 63

نییرا

هالل

جەا:

ئ

قرژاڵ 7/20-6/21چاالكییەكی و ت���وان���ا و ه��ێ��ز باشتان دەروون���ی و جەستەیی و ئ��ارام كاتدا هەمان لە دەبێت. خۆڕاگریتان كەم دەبێتەوە، دەبێت ئاگاداری كۆنتڕۆڵی و خێرا بڕیاری لە بن خۆتان

توڕەیی و هەڵچوونەكانتان بكەن.

گیسك 12/21–1/20 لەم هەفتەیەدا هەست بە خۆشیەكی هەواڵێكی چ��ون��ك��ە دەك����ەن، زۆر خۆشەویستی پێدەگات. خۆشتان و سەرنجڕاكێشانتان كاریگەری دەخاتە سەر كۆمەڵ و چواردەورەكەتان. كاتێكی باشە بۆ رێكخستنەوە هەموو ئەو شتانەی پەیوەندیان

بە ماڵ و خێزانەوە هەیە.

شێر 8/20-7/21لەگەڵ ئاڵۆزەكان دۆخە دەتوانن بكەنەوە. ی��ەك��الی��ی ئ���ازی���زێ���ك دەك���ات. زی���اد خۆشەویستیتان ماوەیەكی باشە بۆ ئەوانەتان، كە دەیانەوێت زێڕینە كاتێكی ب���دۆزن���ەوە. ه��اوس��ۆزێ��ك ب��ۆ دەس��ت��پ��ێ��ك��ردن��ەوەی ئ���ەو پ���ڕۆژان���ەی

دواكەوتوون.

گۆزە 1/21– 2/20 لەگەڵ ناكۆكیەكانتان م��ەدەن رێگا لەوە ه��اوك��ارەك��ان��ت��ان ه��اوب��ەش و خۆیدا ل��ەك��ات��ی بخایەنێت، زی��ات��ر ئ��اس��وودەی��ی بۆ ب��ك��ەن، تاكو چ��ارەس��ەری��ان پەیوەندییەكانتان بكەن. دابین داه��ات��ووت��ان ب�����ەرف�����رەوان دەب���ێ���ت، ك��ات��ێ��ك��ی ب���اش���ە بۆ

بەشداریكردن لە خولەكانی فێركردن.

فەریك 9/20-8/21 زیاتر كاتێك هەموو لە پێویستە چەند ب����ن. خ���ۆڕاگ���ر و ه��ێ��م��ن دەرفەتێكی گرنگتان بۆ دەگەڕێتەوە، كە لە رابردوودا لەدەستتان چووبوو. سوودێكی ئەم كۆمەاڵیەتیەكانی پەیوەندییە لە باش

ماوەیە وەردەگرن.

نەهەنگ 3/20-2/21 هەوڵ بۆ بەدیهێنانی ئاواتێك دەدەن و لە هەنگاوی یەمەكدا سەركەوتن ئەنجامدانی لە دەهێنن. بەدەست پڕۆژە قورس و گەورەكان مەترسن و ڕاڕا مەبن. بڕیارێكی گرنگ یەكالیی دەكەنەوە و پەیوەندیتان بە جیگا دوورەكان و دەرەوەی

واڵت بەهێز دەبێت.

3 هێڵ و 9 بازنە

ئا: رۆڤار رواندزی

وشەی نادیار: كۆچی كوردان

وشەی یەكتربڕ

وەاڵمەكانی ژمارەی رابردوو تەنها 10 جیاوازی لەنێوان ئەم دوو وێنەیەدا هەن. كامانەن؟

پشــووی سڤیـل

12345678910سڤیلمكیرابكك1

ئ�هشتنكهچهر2ودرابرلدو3رراسمهن4دیربێاهش5ندراژبڵهه6ایا7وراتۆئ�8یالوه9ننویز10

64 ژماره 230 2014/5/10

مرۆڤە رووتەڵەكان

ناسر مورادی

نیودیسم شێوازێك بۆ ژیان و دەربڕینی ناڕەزایی لە سیاسەت

هاوێنە

ژماره 230 2014/5/10 65

نیودیسم چیە؟)یس���م(ی التینی���ە، وش���ەیەكی نیودیس���م كۆتاییەك���ەی زەینی زۆربەی مرۆڤەكان بەالڕێدا دەب���ات، بەجۆرێ���ك ك���ە بەهەڵ���ە واتێدەگەن كە نیودیس���م جۆرێكە لەئایدیۆلۆژیا، بەپێچەوانەوە نەك ئایدیۆلۆژیا و سیس���تەمی بیركردنەوە نییە، بەڵك���و ش���ێوازێكە لەكرداری ت���اك و بەكۆمەڵی تیپێ���ك لەمرۆڤەكان كە لەناخی سروش���تگەرایی

)نەیچریزم(یەوە سەریهەڵداوە. بزووتنەوەی رووتی

رووتەڵ���ی، ش���ێوازێكە لەژی���ان ك���ە لەگ���ەڵ سروشتدا لەهارمۆنیەكی تەواودایە، تایبەتمەندی سەرەكێش���ی، رووتبوون، رێزگرت���ن لەخەڵكانی دیك���ە و خۆشویس���تنی خۆ و سروش���تە. بەپێی بیرۆك���ەی ئ���ەم بزووتنەوەیە، م���رۆڤ كائینێكی بەرهەم���ی ش���ەرم سروش���تە. هەڵێنج���راوی كۆمەڵگای���ە، ه���ەر بۆی���ە مرۆڤ���ی سروش���تگەرا نابێ لەهیچ ش���تێك ش���ەرم بكات. ئەم بیرۆكەیە وایكردووە زۆربەی نیودیس���تەكان گیاخۆر بن، تەندروس���تی جەس���تەیی و رۆحی و وەرزش و یوگایان زۆر بەالوە گرنگە، پێیانوایە ئەم بابەتانە دەوری سەرەكی دەگێڕن لە متمانەبەخۆبوون و ئاس���وودەیی رۆح و رەوانی مرۆڤەكان. رێزێكی تایبەتی لەگیانلەب���ەران دەگرن و بایەخێكی زۆر بەپاراس���تنی ئێكۆسیس���تەمی سروش���تیی ژینگە

دەدەن. لەبیری گرووپە نیودیس���تەكان، بەپێچەوانەی ئەو بیركردنەوەی الی زۆربەی مرۆڤەكان هەیە، شەهوەت جۆرێكە لەهەست و رەفتار، هەر بۆیە م���رۆڤ دەبێ ه���ەوڵ بدات بەس���ەریدا زاڵ بێت. ئەوان پەیوەندی سێكس���ی رەت ناكەنەوە، بەڵكو هەوڵی���ان ئەوەیە بكرێتە ك���ردار و بەرنامەیەكی لۆژیك���ی، وات���ە ناب���ێ س���ەرتاپای بی���ر و زەینی مرۆڤ داگیر ب���كات، بەڵكو دەبێ وەك بابەتێكی

ئاسایی بێتە بەرچاو.بۆ ئ���ەو كەس���انەی ك���ە مەیلەو نیودیس���من، كۆمەڵێك كەمپ پێكدێت دەتوانن بەش���داری تێدا بك���ەن و چەن���د مانگێ���ك بەڕووتی تیای���دا بژین. ئ���ەوان پێیانوایە پاش تێپەڕبوون���ی ئەم خوالنە، ئاس���اییترین ش���ت بەالی مرۆڤەوە جەستەیەتی. پاراستنی تەندروستی سێكسی و باری رووحی، رووتەڵەكان���ی مرۆڤ���ە دروش���می گرنگتری���ن س���ەر ب���ەم بیرۆكەیەی���ە. هەربۆی���ە وەرزش و كێبڕك���ێ وەرزش���یەكان یەكێ���ك لەبەرچاوترین چاالكیەكانیان���ە، كێبڕكێیەكان���ی پاسكیلس���واری بەناوبانگتری���ن كێبڕكێ���ی لەئەوروپ���ا، رووت���ی نێودەوڵەتی نیودیستەكانە، كە سااڵنە بەبەشداری

هەزاران ژن وپیاو بەڕێوەدەچێ. لەپشتەوەی هەر وێنەیەكی رووت مانایەك

حەشارداوەنیودیسم، زۆر جاران الیەنی نارەزایی سیاسی بەخ���ۆوە دەگرێ���ت، ئ���ەم ش���ێوە لە دژك���ردەوە

لەكاریگەرترین شێوەكانی ناڕەزایەتی دەربڕینە. ب���ۆ نمون���ە لەكات���ی جەنگ���ی ئەمری���كا و عێراق، نیودیس���تەكان زۆتری���ن ناڕەزایی���ان بەرامب���ەر بەسیاس���ەتەكانی بۆش دەرب���ڕی. بەڕووتی یان نیوەڕووتی لەسەرش���ەقام و ش���وێنە گشتیەكان كۆدەبن���ەوە و بەهەڵگرتن���ی الفیت���ە و دروش���م، ناڕەزایی خۆی���ان دەردەبڕن. لەو بڕوایەدان، كە ئەم شێوازە لەناڕەزایی، شێوازێكی سەركەوتوو ت���ۆڕە لەم���اس میدی���ا و و سەرنجراكێش���ە و دەبێ���ت، بین���ەری زۆرتری���ن كۆمەاڵیەتی���ەكان هەرچەن���دە لەوانەیە ناوەڕۆكی ئ���ەم ناڕەزاییانە

زۆر سەرنجڕاكێش نەبن. ئ���ەو لەس���ەر نیودیس���تەكان زۆرب���ەی ب���اوەڕەن، كە نیودیس���م دەبێ ه���ەر لەمنداڵێەوە دەستپێبكات. ئەگەر منداڵ هەر لەسەرەتاوە الی دەوروبەرەكانی بەرووتی دەركەوێ، ئەوە بەرە ب���ەرە تاب���ۆی "رووتبوونەوە"ی ال تێكدەش���كێ. ئەمەش دواتر وایلێدەكات تووشی گرێی سێكسی ب���ۆ دامركاندن���ەوەی، رووب���ەرووی نەبێ���ت و كۆمەڵێك دیاردەی وەك خیانەت، دەس���تدرێژی و دی���اردە قەدەغەك���راوەكان نەبێتەوە. هەروەها پێیانوایە مندااڵن بەشێوەیەكی زاتی نیودیستن و

هۆگریەكی تایبەتیان بەرووتیەوە هەیە.ییراسك، مامۆستا لەزانكۆی پاالتسكی لەواڵتی چێك، دەربارەی بزووتنەوەی نیودیس���م رایوایە ئەم بزووتنەوەیە ئامانجی تێكش���كانی سنووری نێ���وان مرۆڤەكان���ە، لەهەمان كات���دا هۆگربوونە بەسروشت. هەروەها خوێندنەوەیەكی سروشتیە بۆ جەستەی مرۆڤ. مرۆڤە رووتەڵەكان پێیانوایە جلوبەرگ، بەهۆی فرەیی و جیاوازی نرخەكان، دەبێتە هۆی جیاوازی نێوان مرۆڤەكان، هەر بۆیە بەدانانی جلوب���ەرگ، جیاوازیەكان لەناودەچن و ئیدی هیچ جۆرە بەربەستێكی كولتوری نامێنێ.

لەمێ����ژووی ك����ۆن لەناوچ����ەی میزۆپۆتامی����ا رووتیی مانای كۆیلەبوونی دەگەیاند، لەحاڵێكدا لەیۆنانی كۆن نیش����انەیەك بوو لەئەش����رافییەت و دەوڵەمەن����دی. ب����ەاڵم لەس����ەردەمی ن����وێ بۆ

یەكەمج����ار لەواڵت����ی ئەڵمانیا ئ����ەم بزووتنەوەیە یان����ەی یەك����ەم بەكردن����ەوەی س����ەریهەڵدا، نیودیستەكان لەشاری هامبۆرگ لەساڵی 1908 كرایەوە، یەكەم واڵتیش بوو كە نیودیس����تەكانی بەفەرمی ناس����ی، دواتر ئینگلیزیەكان و پاش����ان ئەمریی����ەكان مەیدانی����ان ب����ۆ ئ����ەم بزووتنەوەیە ئاوەاڵ كرد. لەمڕۆدا دامەزراوە و رێكخراوەكانی نیودیس����تەكان، و سروش����تگەرا داكۆكی����كاری گەلێك ش����وێن و ناوچەی گەش����ت و گوزاریان ب����ۆ دابینك����راوە و لەبەش����ێك لەواڵتان����ی جیهان بەفەرمی ناس����راون. واڵتانی ئەڵمانیا، فەرەنسا، ئەمری����كا، كەنەدا، نیوزلەند، یۆنان و كەنارەكانی نیودیس����تەكانیان رێ����ژەی زۆرتری����ن كاریب����ی

لەخۆگرتووە.نەیچریس���م كاریگەریەكی بەرباڵوی هەبووە بەسەر نووس���ەران، هونەرمەندان و بیرمەندانی جیهانیشەوە، ناس���راوترین ئەو كەسایەتیانە كە بانگەش���ەیان بۆ نیودیس���م ك���ردووە بریتین لە: واڵ���ت وایم���ەن، هێن���ری دەیڤید تۆری���ۆ، ئاندرێ ژێ���د، هان���ری ماتیس���ە و ف���او و ...هت���د، ئەمانە وەك رێبەران���ی بزووتن���ەوەی "چێ���ژی ژیان" و دامەزرێنەرانی قوتابخانەی ناچڕالیزم لەسەدەی نۆزدەه���ەم دێن���ە ئەژم���ار. هەروەه���ا ئادوڵ���ف ك���وخ لەس���اڵی 1962 بەدامەزران���ی قوتابخانەی نیودیسم، گۆڕانێكی سەرسووڕهێنەری لەبواری پزیش���كی هێنای���ە كای���ەوە. دواتر نەیچریس���م و نیودیس���م لەئەوروپ���ا ب���ووە مای���ەی پێكهاتن���ی بەس���تێنێكی لەب���ار بۆ پەرەگرتنی ماركس���یزم و بزووتن���ەوە فێمنیس���یەكان، هەروەه���ا لەئەمریكا بووە هۆی گەش���ەكردنی بۆچوونی نیودیس���می مەس���یحی ل���ەرووی ئایینی���ەوە. ب���ەاڵم بەه���ۆی كۆمەڵێك هۆكاری سیاس���یەوە، نیودیسم گەلیك بەربەس���ت و گرفتی لەس���ەر رێگایە و هەڵگرانی ئەم بیر و ب���اوەڕە لەپەیوەندی لەگەڵ دەربڕینی رای ئازادی و بەئەنجامگەیاندنی ش���ێوەی ژیانی تایب���ەت بەخۆی���ان س���نووردار ك���راون، مەگەر

لەهەندێك بواری تایبەتدا نەبێ.

هاوێنە

66 ژماره 230 2014/5/10

هاوێنە

هیتلەر تا 2ی دوای نیوەڕۆ لەخەو هەڵنەدەستا

ئێڤا بڕاون خاتوونێكی رێكپۆش ومیهرەبان بوو

هیتلەر كێشەی لە سپڵیدا هەبوو و رجیمێكی تووندی دەكرد

هیتلەر شەوان شەونخونی دەكرد و زۆر درەنگ دەخەوت

66 ژماره 230 2014/5/10

ژماره 230 2014/5/10 67

خانم����ە بێدەنگ����ی، ل����ە س����اڵ 71 دوای خزمەتكارەكەی "ئەدۆلف هیتلەر"ی سەركردەی نازی هاتەدەنگ و پەردەی لەسەر چەند نهێنیەكی

ژیانی هیتلەر الدا، كە پێشتر نەزانراون."ئەلیزابێس كاالمیر" خەڵكی نەمس����ایە، ئێستا تەمەن����ی 89 س����اڵە، ئ����ەو خزمەت����كاری تایبەتی

هیتلەر بووە، بۆیە زۆر لێیەوە نزیك بووە. لە تەمەنی گەنجیەتیەكەیدا ئەلیزابیس هەرگیز بەخەیاڵیدا نەدەهات، كە تەنیا بەدەنگەوەچوونی ئەوكات����دا، رۆژنامەیەك����ی ل����ە ئاگاداریی����ەك

دەیگەیەنێتە ماڵەكەی هیتلەر."پێویس����تیمان بە خزمەتكارێك هەیە: شوێن:

بێرگهۆف". س����ەرەتا ئەلیزابێس����ی هەرزەكار نازانێت، كە لەو ش����وێنەی بۆی دەچێت بەرپرسەكەی كێیە، بەخەیاڵیدا نەدەهات، كە ئەو شوێنە ماڵی هیتلەرە. دایكیش����ی رازی نابێ����ت و لێیدەپاڕێتەوە نەچێتە ئەو ش����وێنە، بەاڵم دواتر كچ����ە هەرزەكارەكەی ش����تێكی پێدەڵێ����ت، ك����ە دایكی ناتوانێ����ت رێگری

لێبكات.بەریتان����ی می����ل"ی "دەیل����ی رۆژنام����ەی چاوپێكەوتنێكی لەگەڵ ئەم خانمە خزمەتكارەی هیتلەردا ئەنجامداوە، تێی����دا ئەلیزابێس لەبارەی هیتل����ەرەوە گوتویەت����ی "هیتلەر لەنیوەش����ەواندا هی����چ خواردنێكی سوكیش����ی نەدەخ����وارد، جگە لەجۆرێك كێكی تایبەت. لەدرەنگانی شەودا، دوای گفتوگ����ۆی دوورودرێ����ژی لەگ����ەڵ میوانەكانیدا، دەهاتە چێش����تخانەكە ئ����ەو كێكەكەی دەخوارد". ئەلیزابێس دەشڵێ، كە بەهۆی درەنگخەوتنیەوە،

هیتل����ەر "بە دەگمەن بەر ل����ە كاتژمێر 2ی دوای نیوەڕۆ لەخەو هەڵدەستا".

ئەلیزابێس لەیەكێك ل����ە هەوارگەكانی هیتلەر كاری دەك����رد، ك����ە ل����ە ناوچەیەك����ی ش����اخاوی هەرێم����ی باڤاریا ب����ووە. لەبارەی تەندروس����تی هیتل����ەرەوە دركاندویەت����ی كە "هیتلەر كێش����ەی لە س����پڵیدا هەبوو، بۆیە سیس����تەمێكی خۆراكی تەندروس����تی زۆر تووندی پێ����ڕەو دەكرد، تەنیا ئاوی شلەتێنیشی دەخواردەوە". لەبارەی حەزی هیتلەریش����ەوە دەڵ����ێ "لە ش����یرنەمەنیەكان زۆر حەزی لەپس����كویتی ش����وكواڵتە و كێكی بەكرێم

بوو".ئەلیزابێ����س س����اڵی 1943 وەك خزمەت����كار لەماڵەكەی هیتلەر دامەزراوە، باس لەوەدەكات، كە ئ����ەوكات زۆرج����ار هەس����تی بەدڵتووندی و بارێك����ی دەروونی گرژ و ئاڵ����ۆز كردووە، بەاڵم هەمیشە واینیش����انداوە، كە زۆر سوپاسگوزارە ب����ۆ ئەو ئەرك����ەی پێی س����پێردراوە. ئەو یەكێك ب����ووە لە 22 كچ����ە خزمەتكاری تر، ك����ە لەماڵی تایبەت بەپش����ووەكانی هیتلەر كاریان كردووە، ئەو ماڵ����ەی هیتلەر بەزۆری س����ەردانی دەكرد، بەاڵم هیچكات رێگایان پێنەدراوە قسەی لەگەڵدا بك����ەن، وەك خۆش����ی دەڵ����ێ "هیچ كات قس����ەم

لەگەڵی نەكردووە و پێینەگەیشتوومە".ئەلیزابێ����س لەب����ارەی كەش����ی ماڵەك����ە دەڵی "نەدەب����وو باس����ی هی����چ ش����تێك بكرێ����ت، ك����ە لەماڵەك����ەدا رووی����دەدا. ب����ەاڵم هاوس����ەرەكەی هیتل����ەر، خات����وو ئێڤا ب����ڕاون، دواتر كەش����ێكی لەب����اری ب����ۆ خزمەت����كارەكان رەخس����اند. ئ����ەو خاتوونێكی رێكپۆش و میهرەبان بوو، بەردەوام نوێترین جلوبەرگی لەبەردەكرد، فەرمانبەرەكان

هەمیش����ە بەم شێوەیە س����اڵویان لێدەكرد "بژی خاتوونی بەخشندە".

ئەلیزابێ����س باس ل����ەوەش دەكات، هەرچەندە هیتلەر رجیمێكی تووندی دەكرد، چێشتلێنەرێكی تایبەتی هەبوو، بەاڵم زۆربەی جار كە ش����ەوان شەونخونی دەكرد، خۆی دەخزاندە چێشتخانەكە و كێكی سێو و گوێز و بادەم و مێوژی دەخوارد،

كە پێشتر بۆی ئامادە دەكرا".ماڵەكە بە پاسەوانی زۆر دەورە درابوو، كاری ئەلیزابێس خاوێنكردنەوە و دوورینی جلوبەرگ فەرمانبەران����ی هەم����وو ب����وو. شوش����تنیان و ئ����ەو ماڵەش لەكاتی ش����كاندنی هەر ش����تێكدا، بە

پێشخستنی وادەی خەوتنیان سزا دەدران".لەدوادواكانی ماوەی فەرمانڕەوایەتی هیتلەردا، ئەڵمانیا لەبارودۆخێكی سەختدا بوو، بەاڵم وەك ئەلیزابێس باسی دەكات "بارودۆخی ماڵەكە زۆر باش بوو، خۆراك����ی تێدا زۆربوو، بەپێچەوانەی ناوچەكەوە، كە خەڵك لە بارودۆخێكی دژوار و

كەمی خۆراكدا دەژیان".دواجار ئ����ەو خزمەت����كارەی ماڵەكەی هیتلەر ب����اس لەیادگارییەك����ی ت����ری ناخۆش����ی خ����ۆی دەكات و دەڵ����ێ "لە یەكێك لە رۆژەكاندا، بەهۆی شكاندنی فنجانێكەوە س����زایەكی سەختیان دام، موچ����ەی چەندی����ن رۆژی����ان بڕی����م و ماوەیەكی زۆریش مۆڵەتی پشووەكەمیان هەڵوەشاندەوە". ب����ەاڵم لەبارەی ژیانی خەڵكی ناو كۆش����كەكەوە دەڵێت "ژیانی ناو كۆش����كەكە سەقامگیر بوو، تا لەمانگ����ی تەمم����وزی 1944دا بەه����ۆی هەوڵێكی هیتل����ەر تیرۆركردن����ی شكس����تخواردووی لەالیەن ئەفس����ەرێكی س����وپاوە، بارودۆخی ناو

كۆشكەكەش گۆڕا".

ئەلیزابێس كاالمیر خزمەتكارەكەی ماڵی هیتلەر

هاوێنە

دوای 71 ساڵ بێدەنگی چەند نهێنیەكی نەزانراوی هیتلەر دەدركێنێت

مەریوان عومەر

ژماره 230 2014/5/10 67

68 ژماره 230 2014/5/10

شەموان

میدیا و درۆی ره ش.. سیاسه ت و درۆی سپی!

یه کــــه م ده رچوونــــی ســــاڵه ی 116 یــــادی رۆژنامه ی کــــوردی و به تایبه تی رۆژی جیهانی ئازادی رۆژنامه نووســــی، ده رفه تێکی باشــــه ، بۆ ئــــه وه ی به راوردێــــک لــــه نێوان درۆی ره شــــی به رده وامــــی میدیا و درۆی ســــپیی ناوه ناوه ی

سیاسییه کانی کوردستاندا بکه ین.116 ســــاڵ به ســــه ر ته مه نــــی رۆژنامه گه ری کوردیدا ره ت ده بێت، ئه گه ر به که ره ســــته ساده و ســــه ره تاییه کانی ئــــه وده م و بازنه ی بچووکی باڵوبوونه وه و ژماره ی سنوورداری خوێنه ران و دووره ده ســــتی نیشتمان بێت، ئه وا رۆژنامه ی )کوردســــتان – 22-4-1898، قاهیره ( نیشانه ی شانازی و شــــکۆمه ندییه . وه لێ مخابن له ساڵی 2014دا، له نــــاو ئه و هه مــــوو زۆری و بۆرییه ی که ناڵه کانــــی راگه یانــــدن، له تــــه ک ئه و له شــــکره به زۆرکراوه به رۆژنامه نووســــه دا، ئه و بوختانه )ســــه ربه خۆیی، به نــــاوی بــــه رده وام زۆره ی ئه هلــــی، ئازاد( رووی رۆژنامه نووســــی کوردی پێ ناشــــیرین ده کرێ، ئــــه و هه موو درۆ زالنه ی ســــه رزاری )ســــه رچاوه ی نادیار!( کــــه به ناوی )پرۆفیشــــناڵێتی و چــــی و چیتــــر....(، ئه و زمانی بازاڕی بارگاوی به رق و گوتاری شه ڕانگێزی و گیانی تۆڵه سه ندنه وه یه ی ئێستای رۆژنامه گه ری کوردی. خه ریکه رووی ســــپی ئه و شــــانازی و شکۆیه ی ســــه رده می )کوردســــتانی دایک(یش،

ره ش ده کات!ســــه یری ئــــه و کۆمێدیا یــــه ، به ســــێ پارێزگا و که رتێــــک، کــــه بــــه هه مــــوو قــــه زا و ناحیــــه و گونده کانیــــان، رووبه ره که یان هێنده ی قه زایه کی )هیندی!( نابێ و رێژه ی خوێنه ره کانیشی شیاوی

باس و شانازی نییه ، که چی:- 772 دامــــه زراوه ی میدیایــــی له باشــــووری کوردســــتاندا هه یــــه ، له ناویانــــدا 525 رۆژنامــــه و گۆڤــــار، 36 که ناڵــــێ ئاســــمانی و 73 که ناڵــــی ته له فزیۆنــــی لۆکاڵی، 138 رادیۆ )جگه له رادیۆی

که ناڵه ئاسمانییه کان( هه ن.مووچه خــــۆر هــــه زار 110 لــــه زیاتــــر -له پاســــه وانی بــــه رده رگا بگــــره ، تاوه کــــو ده گاته مودیــــر و ســــکرتێره و کاوێژکار، له و شــــوێنانه

هه ن.- هه ڵــــه م نه کردبێــــت، ســــه ندیکاش نزیکــــه ی حه وت هــــه زار ئه ندامی به ناونیشــــانی جیاوازی

رۆژنامه نووسی هه یه. که چــــی تادێت زۆرترین ســــوکایه تی به زمان رۆژ دوای رۆژ ده کرێــــت.. رێنووســــه که ی و عه ریزه نووســــی نه خوێنــــده وار، وه ک دۆمه اڵنی رۆژنامه گــــه ری له گۆڕه پانــــی بــــاران، دوای ده بنــــه له یه ککاتــــدا زۆرنابــــا و هه ڵده تۆقــــن )رۆژنامه نــــووس، چاودێــــری سیاســــی، چاالکی قــــۆڕی قســــه ی مه ده نــــی...(... رۆژ دوای رۆژ )ســــه رچاوه یه کی وه همی!(، بــــازاڕی فیتنه گێڕی

که ناڵه کان له کوردستان گه رمتر ده کات!زیاتــــره، زۆربــــه ی بیســــت ســــاڵ نزیکــــه ی راگه یاندنــــی کوردی بــــۆ ره واجپێدانی کااڵکه ی، درۆی ره ش و رووت ده رخواردی وه رگره کانی ده دات و ئاکامه کــــه ی ئه وه یه ، که تا دێت کێرڤی متمانه کردنی هاواڵتی به هه واڵ و شــــرۆڤه کانی میدیای کوردی داده بــــه زێ. له کاتێکدا درۆیه کی له ســــای و له ده رفه تێــــک سیاســــییه ک ســــپی هه لومه رجێکی قه یراناویدا، وایکردووه کۆمه ڵگه بــــڕی تینوێتی دڵنیایی بشــــکێ و هه ناســــه یه کی

ئۆخه ی هه ڵمژێ و ته می ترسی بڕه وێته وه .جیاوازی نێــــوان ئه و دوو جۆره درۆیه، واته درۆی ره شــــی میدیا و درۆی ســــپیی سیاســــی ئه وه یه ، کــــه ئامانجی درۆی یه که م، گه رمکردنی ســــاخکردنه وه ی و وه رگره کانــــی بــــازاڕی شــــڵه ژاندنی حیســــابی له ســــه ر کااڵکه یه تــــی ســــه قامگیری سیاســــی و شــــڵۆقکردنی گۆمــــی مه ندی ئاشــــتیی کۆمه اڵیه تی، که چی مه به ســــتی درۆی دووه م، جگــــه له موجامه لــــه ی سیاســــی، زیاتــــر درککردنه بــــه پێویســــتی پابه ندبوون به بنه ماکانــــی به رده وامیــــدان به و ســــه قامگیری و

ئاشته واییه.له م ســــاته وه خته ناســــک و هه ســــتیاره دا، که

له کوردستان که م و زۆر هێشتا ویستی که ڵه گایی و گیانــــی تۆڵه کردنه وه له ناو مێشــــکی هێزگه لی سیاسی کوردیدا که ڵکه ڵه ده کات و بانگه شه کردن، تائاستی دنه دان بۆ ئاژاوه و چزوونان به فتیله ی فیتنــــه ، به شــــه ڕه چه ق و تیرله یه کگرتن و تۆمه ت به شــــینه وه بارگاویــــی کراوه . ئه گــــه ر ئه م حزب موجامه لــــه ی ئه وی تــــر نه کات و به رپرســــێکی بااڵی حزبێک، نه بێته پارێــــزه ری بێبه رامبه ر بۆ حزبه که ی تر و درۆیه کی ســــپی بۆ نه کات، ئه وا ئه گه ر به خواســــتی هه ندێک که س بێت، بۆ دوو هه فته ی دیکه ، دۆشــــکه ده چنه وه که پکی حه مه د ئاغا و کاتیۆشــــا بــــه راجیمه ده ڵــــێ رێمکه هه تا جێتکــــه م )ئاخر ئاشــــتبوونه وه و یه کڕیزی، نانی

زۆر بازرگانی شه ڕی بڕیوه !(.له م گۆشــــه نیگایه وه ، هه ندێکجار موجامه له ی سیاســــی نێوان حزبــــه کوردییــــه کان، ئه گه ر به رووکه شیش بێت وه ک هودنه خێری تێدایه . وه ک چۆن درۆی سپیی به رپرسێکی بااڵی حزبی ئێره ، بۆ پاســــاودانه وه ی له کاردانه وه ی هه رزه ییانه ی دوای هه ڕه شــــه ی به رپرســــێکی بــــااڵی ئــــه وێ، نیعمه تی دوورکه وتنه وه ی فه رســــه خێکی دیکه ی کابووســــی شــــه ڕه له م مه مله که ته به اڵلێدراو و ئه م خه ڵکه خێرله خۆنه دیــــوه ی ئێمه. )رووداوی و له ســــلێمانی پارتــــی 4ی له لقــــی ته قه کــــردن په رچه کرداری میدیا و کاردانه وه ی پارتی، وه ک

نموونه یه کی ساده !(.. سیاســــی موجامه لــــه ی ئه گــــه ر دواجــــار، بێــــت فشــــه ش بــــۆ هێــــزه کان راســــته وخۆی سیاســــییه ک راشــــکاوانه ی ســــپی درۆی و و شــــه ڕ خێــــوی دوورخســــته نه وه ی له پێنــــاو فیتنــــه بۆ ســــوعبه تیش بێت، به تایبه تی له ســــای هه لومه رجێکــــدا، کــــه ســــه قامگیری سیاســــی و ئاشــــته وایی کۆمه اڵیه تی له ژێر هه ڕه شــــه دابێت، وه ک چۆن زۆر له پاراستنی دیموکراسی به چه کی زۆر هــــاوکات به رپرســــانه تره ! په رله مانتێــــر زۆرتریــــش له و درۆ زرت و ز النه ی راگه یاندنی کوردی شه ریفتر و کوردانه تر و به رپرسانه تره ، کــــه رۆژانــــه له پــــاڵ ده مامکی )ســــه رچاوه یه ک، که نه یویســــت ناو و پێگه که ی ئاشــــکرا بکرێت!( و به نــــاوی بێناوه ڕۆکی )ســــه ربه خۆیی، ئه هلی، ئــــازاد، بێالیه نی، پرۆفیشــــناڵی......( ده رخواردی کۆمه ڵگــــه ی ده ده ن و له پێنــــاو ســــاخکردنه وه ی کااڵی هــــه رزان به هــــادا، زاخــــاوی رق و کینه و

فیتنه ی پێده ده ن!

نوری بێخاڵی