GÝRÝÞ “Rükûdan Kalkarken Ellerin B r lmas n n Caiz Olmad ...isamveri.org/pdfdrg/D03825/2015_8/2015_8_KOCOGLUK_NARGULV.pdf2 Veysel Nargülî KÖyasettin Koçoølu Bozok Üniversitesi

GÝRÝÞ

Bayburt’ta 712/1312 yý-

lýnda doðduðu belirti-

len Ekmeluddîn el-Bâbertî,

ismi hakkýnda farklý riva-

yetler olsa da genel olarak

kaynaklarda Muhammed

b. Muhammed b. Mahmûd

þek linde geçmektedir.1

Ken disine, ilmî derinliðine

at fen “Ekmeluddîn”, mem-

leketine atfen de “Bâbertî”

lakaplarý verilmiþ ve bun-

larla þöhret bulmuþtur.

Bâbertî’den bahseden kay-

naklarda, “Hanefi fýkýh

âlimi”, “Ârifun bi’l-edebi”,

“el-fakîh”, “el-Hanefî”,

“Ale metu’l-muteahhirîn ve

hâtimetu’l-muhakkikîn”,

“er-Rûmî” gibi onun mem-

leketini, ilimdeki yeri-

ni ve de mezhebi aidiye-

tini gösteren ifadeler yer

almaktadýr.2

* Bu çalýþma Bozok Üniversitesi BAP birimi tarafýndan 2013ILF/A58 kodlu proje olarak destek-

lenmiþtir.

1. Ýsmail Paþa el-Baðdâdî, Hediyyetu’l-Ârifîn Esmâu’l-Muellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, Ýstanbul

1955, II, 171. Bâbertî’nin doðumuyla ilgili 710/1310 veya 714/1314 gibi farklý rivayetler de bu-

lunmaktadýr. Geniþ bilgi için bkz. Ebû’l-Hasenât Muhammed Abdulhayy el-Leknevî, Kitâbu’l-Fevâidu’l-Behiyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye; et-Ta’lîkâtu’s-Seniyye alâ’l-Fevâidu’l-Behiyye, tashih

ve talik, Muhammed Bedreddîn Ebû Firâs en-Na’sanî, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, Lübnan, ts. s. 197;

Hâfýz Þehâbeddîn Ahmed b. Alî Muhammed ibn Muhammed b. Alî b. Ahmed, eþ-Þuheyrbî ibn

Hacer el-Askalânî, (ö. 852/1449), ed-Dureru’l-Kâmine fî A’yâni’l-Maeti’s-Sâmine, Dâru’l-Ceyl,

Beyrut 1414/1993, IV, 51; Hasan Kâfî Akhisârî, Nizâmu’l-Ulemâ ilâ Hâtemi’l-Enbiyâ, yy., ts., Sü-

leymaniye Kütüphanesi, Kýlýç Ali Paþa Bölümü, No: 753/772, vr. 287b-288a; Ömer Rýza Kehhâle,

Mu’cemu’l-Muellifîn, Mektebetu’l-Mesnâ, Beyrut, Lübnan trz., II, 298; Hayreddîn ez-Ziriklî, el-A’lâm Kâmûsu Terâcîmi li-Eþheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-Arab ve’l-Müsta’ribîn ve’l-Musteþrikîn,

Dâru’l-Ýlm li’l-Melâyîn, Beyrut, Lübnan 2002, VII, 271; Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsir Tarihi II (Tabakâtu’l-Mufessirîn), Diyanet Ýþleri Reisliði Yayýnlarý, Ankara 1960, II, 572.

2. Konuyla ilgili geniþ bilgi ve farklý deðerlendirmeler için bkz. Ahmed b. Mustafâ Taþköprüzâde,

Miftâhu’s-Sa’âde ve Mesâbîhu’s-Siyâde fî Mevzuâti’l-Ulûm, Dâru’l-Kutubu’l-Ýlmiyye Beyrut,

Lübnan 1405/1985, II, 243; ez-Ziriklî, el-A’lâm, VII, 42; Baðdatlý Ýsmail Paþa, Hediyyetu’l-Ârifîn, II, 171; Leknevî, Fevâid, s. 195; Ýbn Hacer el-Askalânî, ed-Durer, IV, 250; Ekmeleddîn

CITATIONNargül, Veysel; Koço lu, K yasettin, “Akmaluddin al-Bâbertî’s “Treatise on leaving hands when stan-ding up from ruqu (bowing) as a not permissible act”: Verification and Translation” Journal of Faculty of Theology of Bozok University. 8, 8 (2015/8), p. 1-17.

KAYNAKÇANargül, Veysel, Koço lu, K yasettin, “Ekmeluddîn el-Bâbertî’nin “Rükûdan Kalkarken Ellerin Kald r lma-s n n Caiz Olmad Konusundaki Risalesi”nin Tahkik ve Tercümesi”, Bozok Üniversitesi lahiyat Fakül-tesi Dergisi, 8, 8 (2015/8), ss. 1-17

Ekmeluddîn el-Bâbertî’nin “Rükûdan Kalkarken Ellerin Kald r lmas n n Caiz Olmad Konusundaki Risalesi”nin Tahkik ve Tercümesi*

Veysel Nargül

Yrd. Doç. Dr., Bozok Üni. lahiyat Fak.

K yasettin Koço lu

Doç. Dr., Bozok Üni. lahiyat Fak.

Özet

Ekmeluddîn el-Bâbertî Hanefi-Maturidi geleneðinin önemli temsilcilerinden birisidir. el-Bâbertî’nin Fýkýh, Ke-lam, Tefsir, Hadis gibi alanlarda pek çok eseri kütüpha-nelerde bulunmasýna raðmen okuyucuyla buluþturulan-larý maalesef istisnai durumdadýr. Bu çalýþmada öncelikle Bâbertî’nin hayatý, ilmî kiþiliði ve eserleri hakkýnda bilgi verilmiþ, sonra da rükûdan kalkarken ellerin kaldýrýlmasý-nýn caiz olmadýðý konusunda yazmýþ olduðu bir risalenin tahkik ve tercümesi yapýlmýþtýr. Hacmi küçük olan risale-de Ebû Hanîfe’nin konuyla ilgili görüþü etrafýnda deliller getirilerek zikredilen farklý görüþler eleþtirilmektedir.

2

Veysel Nargül K yasettin Koço lu

Bozok Üniversitesi lahiyat Fakültesi Dergisi, 8/8 (2015, 8), s. 2

Hakkýnda, son dönemde yazýlan, ö-

nemli sayýlacak çalýþmalar bulunan

Bâbertî’nin hayatý ve ilmî kiþiliðiyle il-

gili bilgilere tekrara düþmemek için bu-

rada yer verilmeyecektir. Ancak Ýslami

ilimlerin hemen her alanýnda eserler te-

lif etmiþ olan müellifin en çok eser ver-

diði alanlardan birisi olan Fýkýh/Ýslam

Hukuku alanýndaki eserleri hakkýnda

bilgi vermek ile iktifa edilecektir.

Bâbertî’nin Fýkýh/Ýslam Hukuku ve

Usul (Ýslam Hukuk Metodolojisi) ala-

nýnda telif etmiþ olduðu eserlerden tes-

pit edebildiklerimiz þunlardýr:

1. el-Envâr fî Þerhi’l-Menâr.1 Bâbertî, Þerhu’l-Vasiyye’de bu eserin-

den Þerhu’l-Menâr olarak bah set mek-

tedir.2

2. el-Ýnâye fî Þerh-i Vikâyeti’r-Ri-vâye,3

el-Bâbertî, Þerhu’l-Vasiyyetu’l-Ýmâm Ebî Hanîfe en-Nu’mân b. Sâbit el-Kûfî = Þer-hu Vasýyyeti’l-Ýmâmi’l-A’zam, müstensih:

Ýsmâîl el-Hatîb el-Hasenî, [yy.], 1327. I.

baský, Þeyh Suleymân Muhammed el-Konevî

el-Akvîrânî tarafýndan basýlmýþtýr, s. 64. Tür-

kiye Diyanet Vakfý, Ýslam Araþtýrmalarý Mer-

kezi Kütüphanesi, Demirbaþ No:148638, s.

1, (eserin iç kapaðý); el-Bâbertî, el-Ýnâye,

Topkapý Sarayý Müzesi Ktp. II. Ahmed No:

905, I, 2; Mustafâ b. Abdullâh el Hâcî Halîfe

Kâtip Çelebi, Keþfu’z-Zunûn an Asâmi’l-Kutubi’l-Funûn, Dâru Ýhyâi’t-Turasi’l-

Arabî, Beyrut-Lübnan, ty., II, 1247; Aytekin,

Arif, “Mukaddime”, Bâbertî, Ekmeluddîn

Muhammed b. Muhammed eþ-Þerhu’l-Akîdeti Ehl-i Sunnet ve’l-Cemâat, thk., Arif

Aytekin, I. baský, Kuveyt 1409/1989, s. 11;

Ekmeluddîn el-Bâbertî, en-Nuketu’z-Zârife fî Tercîhi Mezhebi Ebî Hanîfe, thk., tlk., Ha-

san Ömer Musâid, I. baský, Riyâd/Suud, h.

1418/m. 1997, s. 1.

1. Süleymaniye- Kasidecizade Süleyman Sýr-

rý -000187, 251 vr.; Amasya Beyazýt Ýl Halk

Kütüphanesi, 134 vr.

2. Þerhu’l-Vasiyye, 41.

3. Millî Kütüphane, Ankara, No: 03 Gedik

17950.

3. el-Ýnâye fî Þerhi’l-Hidâye,4

4. Kehhâle, Mu’cemu’l-Muellifîn, XI, 298; T.

1564 Süleymaniye- Amcazade Hüseyin

Paþa -000208, 599 vr.; Süleymaniye- Amca-

zade Hüseyin Paþa -000209, 2. c. (435 vr.);

T. 1532, Süleymaniye- Amcazade Hüseyin

Paþa -000209, 1. c. (417 vr.; T. 1080 Süley-

maniye- Lala Ýsmail -000094, 1-2 c. (473-

569 vr.); Süleymaniye- Mehmed Aða Camii

-000094, 552 vr.,; Süleymaniye- Mesih Paþa

-000094, 25 vr.; T. 966 Süleymaniye- Sultan

Ahmed I. 000087, 643 vr.;Süleymaniye- Yaz-

ma Baðýþlar -000066, 1-3 c. (273-247 vr.);

T. 787 Süleymaniye- Molla Çelebi -000062,

307 vr.; Süleymaniye- Gülnuþ Valide Sultan

-000052, 641 vr.; T. 844, Süleymaniye- Þeh-

zade Mehmed -000039, 262 vr.; Süleyma-

niye- Mehmed Aða Camii -000095, 321 vr.;

Süleymaniye- Mehmed Aða Camii -000095,

321 vr.; T. 966 Süleymaniye- Halet Efendi

-000117, 614 vr.; Süleymaniye- Mehmed Aða

Camii -000095, 321 vr.; Süleymaniye- Meh-

med Aða Camii -000095, 321 vr; Süleyma-

niye- Karaçelebizade Hüsameddin -000149;

Süleymaniye- Turhan Valide Sultan -000142,

374 vr.; T. 776 /1374, Süleymaniye- Çelebi

Abdullah Efendi -000121, 1-2 c. (261+228

vr.); Süleymaniye- Karaçelebizade Hüsa-

meddin -00015, 2 c. 2 c. (346 vr.); T. 985

Süleymaniye- Karaçelebizade Hüsameddin

-000151, c. 3 c. (310 vr.); T. 974 Süleyma-

niye- Karaçelebizade Hüsameddin -000150,

2-3 c. (295 vr.); T. 946, Süleymaniye- Gül-

nuþ Valide Sultan -000030, 1-2 c. (323-290

vr.); Süleymaniye- Erzincan -000027, 434

vr.,; Süleymaniye- Serez -000717, 378 s.;

Mýsýr: Bulak Matbaasý, T. 1315, Süleyma-

niye- Týrnovalý -000703, 8 c.; Süleymaniye-

Ýzmirli Ýsmail Hakký -000570, 1-8 c.; T. 959,

Süleymaniye- Reisülküttab Mustafa Efendi

-000366, 1-2 c. (3, 320-2, 431 s.); T. 781,

Süleymaniye- Mahmud Paþa -000214, c. 2 c.

(165 s.); Süleymaniye- Mesih Paþa -000105,

41 s.; T. 912 /1506 Süleymaniye- Amcazade

Hüseyin Paþa -000211, 1-2 c. (359+380 vr.);

T. 990/1582 Süleymaniye- Amcazade Hü-

seyin Paþa -000209, 1-2 c. (417-436 Zvr; T.

972/1564 Süleymaniye- Amcazade Hüseyin

Paþa -000208, 606 vr.; T. 1506, Süleymani-

ye- Amcazade Hüseyin Paþa -000212, 2. c.

(389 vr.); T. 1620 Süleymaniye- Amcazade

Hüseyin Paþa -000211, 1. c. (360 vr.); Süley-

maniye- Kadýzade Mehmed -000205, 242 vr.;

Süleymaniye- Kadýzade Mehmed -000204, c.

2 c. (186 vr.; Süleymaniye- Pertev Paþa (Se-

Ekmeluddîn el-Bâbertî

Jorunal of Faculty of Theology of Bozok University, Vol. 8 No. 8 (2015, 8), p. 3

3

4. el-Ýnâye fî Þerhi’l-Hidâye Kýt’a ,1

5. en-Nihâye fî Þerhi’l-Hidâye,2

6. en-Nukûd ve’r-Rudûd Þerhu Muh tasari’l-Muntehâ,3

7. Erbaa ve Hamsûne Farîza,4

8. er-Rudûd ve’n-Nukûd,5

9. en-Nukûd ve’r-Rudûd Þerhu Muh tasari’l-Muntehâ,6

limiye) -000203, 1-2 c. (340+326 vr.); Sü-

leymaniye- Pertev Paþa (Selimiye) -000203,

1-2 c. (340-326 vr.); Süleymaniye- Kadýzade

Mehmed -000203, 339 vr.; Süleymaniye-

Pertev Paþa (Selimiye) -000206, 1-2 c. (321-

322 vr.); Süleymaniye- Pertev Paþa (Selimi-

ye) -000205, 551 vr.; Süleymaniye- Mahmud

Paþa -000215, c. 2 c. (248 vr.), T. 850 Süley-

maniye- Mahmud Paþa -000213, c. 2 c. (215

vr.); T. 904 Süleymaniye- Kasidecizade Sü-

leyman Sýrrý -000211, 1-2 c. (347+335 vr.);

Süleymaniye- Ýsmihan Sultan -000179, 587

vr.; T. 958, Süleymaniye- Kadýzade Meh-

med -000175, 346 vr.; Süleymaniye- Ýsmihan

Sultan -000173, 566 vr.; Süleymaniye- Hacý

Beþir Aða -000272, 562 vr.; Süleymaniye-

Yozgat -000266, 1-2 c. (327-301 vr.); Süley-

maniye- Reþid Efendi -000230, 1-2 c. (354-

453 vr.; Süleymaniye- Çorlulu Ali Paþa,

000222, 1-2 c. (336+338 vr.); T. 1319 Süley-

maniye- Ýzmirli Ýsmail Hakký -000571, 452

s.; Süleymaniye- Mesih Paþa -000092, 40 vr.;

Süleymaniye- Mesih Paþa -000091, 40 s.; Sü-

leymaniye- Nafiz Paþa -000291, 130 vr.; Sü-

leymaniye- Hacý Beþir Aða -000273, 4+677

vr.; Süleymaniye- Ýsmihan Sultan -000172,

447 vr.; T. 967 Süleymaniye- Ýsmihan Sul-

tan -000171, 345 vr.; Süleymaniye- Ýzmir

-000162, 167 vr.; T. 972 Süleymaniye- Ýzmir

-000161, c. 1-2, v. 216-232; Taþköprüzâde,

Miftâhu’s-Saâde, II, 243.

1. Süleymaniye- Mesih Paþa-000091.

2. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi,

457 vr.

3. Süleymaniye- Yeni Cami-000347.

4. Müstensih: Osmân b. Abdulgaffâr, Ýst. T.,

1104/1691, Amasya Beyazýt Ýl Halk Kütüp-

hanesi, 59b-61b.

5. Ýstinsah Tarihi, 775, Kastamonu Ýl Halk

Kütüphanesi, 259 vr.; T. 887 Süleymaniye -

Süleymaniye-000375.

6. Süleymaniye - Yeni Cami - No. 000347.

10. et-Takrîr fî Þerhi Usûli’l-Pez-devî,7

11. et-Takrîr li-Usûli Fahri’l-Ýslâm,8

12. et-Takrîr,9

13. et-Takrîru’l-Usûl Fahri’l-Ýslâm el-Pezdevî,10

14. et-Takrîru’l-Usûli’l-Pezdevî,11

15. Hikmetu’l-Furûd,12

Makâle fî Âdemi Vucûbi Tadmini’l-Menâfi’i bi’l-A’yân,13

Muhtasaru Dâv’i’s-Sirâc fîÞerhi’s-Sirâciye,14

es-Sirâciyye fî’l-Ferâiz,15

Þerhu’l-Mukaddimetu’s-Sirâciyye fî’l-Ferâiz,16

Þerhu Muhtasari’l-Muntehâ,17

7. Süleymaniye- Reisülküttab Mustafa Efen-

di, 000282, 273 vr.; Süleymaniye- Yeni Cami

-000323; müstensih, Ahmed b. Mustafâ, Ýs-

tinsah T. 1057 (1646), Süleymaniye Aþire-

fendi Koleksiyonu;, Nuruosmaniye Yazma

Eser Kütüphanesi, 469 vr. Arþiv Numarasý, 34

Nk 1296;Taþköprüzâde, Miftâhu’s-Saâde, II,

269.

8. Müstensih: Muhammed b. Berekât, Köprü-

lü Yazma Eser Ktp., 525 vr. Arþiv No: 34 Fa

504.

9. Diyarbakýr Ýl Halk Kütüphanesi, 200 vr., No:

21 Hk 1062.

10. Thk. Abdusselâm Subhî Hamed, kaynaklar:

Hamdî Subhî Tâhâ, Vizâretu’l-Evkâf ve’þ-

Þuûni’l-Ýslâmiyye, Kuveyt 1426/2005, VIII,

588.

11. Ýstanbul Millet Kütüphanesi, 242 vr., Arþiv

No: 34 Fe 569; Ýstanbul Millet Kütüphanesi,

200 vr., Arþiv No: 34 Fe 601.

12. Ýstinsah T. 1025, Süleymaniye, Hekimoðlu

Ali Paþa ve Camii, 000098, 33-49 vr.

13. Süleymaniye - Ayasofya -004800.

14. Süleymaniye - Kadýzade Mehmed -000261,

115 vr; müstensih: Alî b. Torûn, Ýst., T., 838

(1434)- Kayseri, Kayseri Raþit Efendi Eski

Eserler Kütüphanesi, 140 vr., Arþiv No:

Râþid Efendi 654.

15. Kehhâle, Mu’cemu’l-Muellifîn, XI, 298.

16. Risâle fî Naþri Ebî Hanîfe, s..

17. Süleymaniye - Esad Efendi, T. 775/1374,

No: 000501.

4



Þerhu Muhtasari’l-Muntehâ l’ibnu’l-Hacîb,1

Þerhu Muhtasari Muntehâ’l-Vusûl ve’l-Emel li-Ýbn Hacîb fî Ýlmi’l-Usûl ve’l-Cedel,2

Þerhu’r-Risâleti’l-Ekmeliyye,3

Þerhul-Hidâye,4

el-Envâr fî Þerhi’l-Menâr,5

Matlabun fî Enne’l-Mu’min,6

Þerhu’l-Kýstâs,7

el-Ýntisâr li-Eimmeti’l-Ahyâr,8

Hâþiye alâ Muhtasari’l-Muntehâ,9

Risâle fî Beyâni Evveli men Sallâ’s-Salevâti’l-Hams,10

Risâle fî Âdemi Cevâzi Ref’i’l-Yedeyn ýnde’r-Rukû’,11

Risâle fî Âdemi Vucûbi Tadmini’l-Menâfi’i bi’l-A’yân,12

1. Süleymaniye - Þehid Ali Paþa, T. 773, No:

000642.

2. Müstensih: el-Ekmel Hamîdullâh, Ýst., T.

773, Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, 325

vr. Arþiv No: 34 Fa 502.

3. Ýstinsah T. 781, Süleymaniye - Þehid Ali

Paþa -001106.

4. Müstensih, Nasr b. Þems, Diyarbakýr Ýl

Halk Kütüphanesi, 393vr.; müstensih: Mu-

hammed b. Necmeddîn, Konya Bölge Yazma

Eserler Kütüphanesi, I+232 vr.

5. Amasya Beyazýt Ýl Halk Kütüphanesi, 134 vr.

Arþiv no: 05 Ba 394; Kastamonu Ýl Halk Kü-

tüphanesi, 26b-28a, Arþiv No: 37 Hk 495/2;

Taþköprülüzâde, Miftâhu’s-Saâde, II, 269.

6. Kastamonu Ýl Halk Kütüphanesi, 26b-28a,

no: 37 Hk 495/2.

7. Nuruosmaniye Yazma Eser Kütüphanesi,

1-21 vr, Arþiv No: 34 Nk 4933/1.

8. T. 773 Süleymaniye - Fatih -002269, Ýstan-

bul Millet Kütüphane, Telif Tarihi: Arþiv No:

866; FE 2128/1.

9. Süleymaniye - Hamidiye- T. 77, No:

000426.

10. Süleymaniye - Aþir Efendi, No: 000430.

11. Süleymaniye - Ayasofya, No: 001384.

12. Süleymaniye - Ayasofya, T. 774, No:

004800.

Ý’tirâdât alâ’l-Mecma’ ve Ecvi be-tuhâ,13

Risâle fî’l-Cevâb an Es’iletin Evre-dehâ Ba’zu’t-Talebe,14

Risâle fî’l-Cevâb an Es’iletin fîMevâzi’a Muhtelife,15

Risâle fîÞerhi Mes’eleti’l-Atebe,16

Risâle fîTahrîci Mesâil fî’l-Ferâiz,17

Þerhu Telhîsi’l-Câmii’l-Kebîr fî’l-Furû’.18

Bu eserler incelendiðinde farklý za-

manlarda müstensihler tarafýndan is-

tinsah edildiði ve bazý eserlerin isim-

lerinde farklýlýklar olduðu, dolayýsýy-

la mükerrer eserlerden oluþtuðu gö-

rülmektedir. Ancak bu farklýlýklarýn da

tespit edilmesi ayrý bir çalýþmayý gerek-

tirdiðinden biz tespit edebildiðimiz e-

serleri ve bulunduklarý yerleri vermeyi

çalýþmanýn kapsamýný aþmamasý açýsýn-

dan uygun bulduk.

Bâbertî’nin eserleri incelendiðin-

de genel olarak telif, þerh, haþiye, tak-

rir türlerinden oluþmaktadýr. Ancak o-

nun þerh, haþiye ve takrirleri de stan-

dart özelliklerin ötesinde, bir anlamda

telif niteliði taþýmaktadýr. Bu baðlamda

“þerh dönemi” âlimi olarak tanýmlan-

masý mümkün olan Bâbertî’nin kitapla-

rýndaki þerh, haþiye ve taliklerin mahi-

yetinde olmasý yaþadýðý dönemin özelli-

ði olarak görülebilir.

Þerh geleneðinin, Ýslam’dan önce

13. Süleymaniye - Fatih - T. 783, No: 002269.

14. Süleymaniye - Ayasofya, T. 782, No:

001384.

15. Süleymaniye Ayasofya, T. 783, No:

001384; Süleymaniye - Ayasofya -, T. 787,

004800.

16. Süleymaniye Ayasofya, T. 782, 001384.

17. Süleymaniye- Ayasofya, T. 772, 001384.

18. Süleymaniye- Laleli, T. 786, No: 000964.



5

deðiþik milletlerde uygulanan bir telif

yöntemi olduðu belirtilmektedir. Hat-

ta herhangi bir metne açýklama yazma

geleneðinin, kutsal kitaplarýn yorum-

lanmasýyla paralel geliþtiði de söylen-

mektedir. Zira, vahiy lafýzlarý ne kadar

açýk ve anlaþýlýr olursa olsun insanla-

rýn bilimsel ve kültürel düzeyleri fark-

lý olduðundan metni ayný oranda ve se-

viyede anlamalarý imkânsýzdýr. Nitekim

Kur’an kendini mubîn/apaçýk olarak

nitelemesine raðmen bazý anlamý kapa-

lý ayetleri, diðer ayetlerle, hadislerle ve

bu iki ana kaynaðýn dýþýnda farklý argü-

manlarla tefsir edilmiþtir. Ýslam dünya-

sýndaki þerh ve haþiye geleneðinin de ilk

dönemlere kadar uzandýðý, daha son-

ra özellikle Memlukler ve Osmanlý dö-

nemlerinde yaygýnlaþtýðý görülmekte-

dir1. Bâbertî’nin de yetiþtiði ve haya-

týný devam ettirdiði dönemin ve coð-

rafyanýn bilimsel ve kültürel yönleri a-

raþtýrýldýðýnda, müellifin çalýþmalarý-

nýn neden haþiye ve þerh merkezli oldu-

ðunu anlamak zor olmayacaktýr. Çün-

kü müellif, þerh ve haþiye türü çalýþma-

larýn oldukça yaygýnlaþtýðý Memluk-

ler döneminde yaþamýþ ve dönemin telif

geleneðinden kendisini alýkoyamamýþ-

týr. Bununla birlikte Ýslam dünyasýnda

büyük ölçüde medrese sistemiyle bað-

lantýlý olarak geliþen ve pratik gayeleri

olduðu belirtilen2 þerh-haþiye geleneði,

Bâbertî’nin yaþadýðý dönemde tüm Ýs-

lami ilimleri içine almýþtýr. Dolayýsýyla

Babertî’nin de yaþadýðý dönemin bu ö-

1. Tevfik Rüþtü Topuzoðlu, “Hâþiye”, DÝA.,

Ýstanbul 1997, 26/420.

2. Mehmet Özþenel, “Bir Kriz Dönemi Âlimi

Olarak Ýbnu’s-Salah ve Ulûmu’l-Hadîs”,

SÜÝFD., s. 15, Sakarya 2007, s. 65.

zelliðinden önemli derecede etkilendiði

söylenebilir.

RÝSALENÝN TERCÜMESÝRahmân ve Rahîm Allah’ýn adýyla,

Benim muvaffakiyetim ancak Al-

lah’tandýr.

Hamd, âlemlerin Rabbi Allah’a, sa-

lat ve selam peygamberlerin sonuncusu

Efendimiz Muhammed Mustafa’nýn ve

tüm ashabýnýn üzerine olsun.

Bu, namazda rükûa eðilirken ve

rükûdan kalkarken tekbir alýndýðýnda

ellerin kaldýrýlmasýnýn Ebû Hanîfe ve

arkadaþlarýna göre caiz olmadýðý konu-

sunda bir risaledir. Ebû Hanîfe bu ko-

nuda, “Kim rükûa giderken ve rükûdan

kalkarken tekbir aldýðýnda ellerini kal-

dýrýrsa, o kimsenin namazý fasit olur.”3

demektedir. Mekhûl, bu görüþü Ebû

Hanîfe’den aktarmýþtýr. Bu konuda

Þâfiî, Ebû Hanîfe’nin hilafýna görüþ be-

yan ederek þöyle demektedir:

Bu hususta Ebû Hanîfe’nin delili,

kendisinin Hammâd’dan Hammâd’ýn

Ýbrâhîm en-Nehâî’den Ýbrâhîm en-

Nehâî’nin Alkame’den Alkame’nin de

Abdullâh b. Mes’ûd’a isnad edilerek ri-

vayet ettiði rivayettir.4

Þemsu’l-Eimme Serahsî el-Mebsût

adlý eserinde bu konuda þöyle demek-

tedir:

Evzâî, Mescid-i Haram/Kâbe’de

Ebû Hanîfe ile karþýlaþtý ve kendisine,

“Irak ehline ne oluyor ki rükûa eðilirken

ve rükûdan kalkarken ellerini kaldýrmý-

yorlar? Bana Zuhrî Sâlim’den, Sâlim

3. Bâbertî, Ekmeluddîn Muhammed b.

Mahmûd, “Rukûda Ellerin Kaldýrýlmasý Ko-nusunda Bir Risale”, s. 14, va. 2.

4. Bâbertî, Risâle, s. 14, v. 2.

6



ibn Ömer’den rivayet ettiðine göre Hz.

Peygamber, namazda rükûa eðilirken

ve rükûdan kalkarken tekbir için elleri-

ni kaldýrýrdý.” dedi. Buna karþýlýk Ebû

Hanîfe ona, “Bana Hammâd, Ýbrâhîm

en-Nehâî’den, Ýbrâhîm, Alkame’den,

Alkame de Ýbn Me’sûd’dan rivayet etti-

ðine göre, Hz. Peygamber iftitah (baþ-

lama) tekbirinde ellerini kaldýrýrdý ve

rükûdan kalkarken ellerini tekrar kal-

dýrmazdý.” dedi.

Evzâî, “Ebû Hanîfe’ye þaþarým! Ben

ona Zuhrî’nin Sâlim’den rivayet etti-

ði hadisten bahsediyorum. O ise bana

Hammâd’ýn Ýbrâhîm en-Nehâî’den u-

luvv isnad1 yoluyla tercih ettiði riva-

yetten bahsediyor.” dedi. Bunun üze-

rine Ebû Hanîfe Evzâî’ye, “Bu durum-

da Hammâd, Zuhrî’den daha fakihtir.

Ýbrâhîm’e gelince, o da Sâlim’den daha

fakihtir. Ýbn Ömer, Alkame’den aþaðý

kalýr deðildir. Alkame’nin Ýbn Ömer’den

daha fakih olduðunu söy(ledim)le-

rim. Abdullâh’a gelince, Abdullâh ise

Abdullâh’týr.”2 dedi. Burada Ebû Hanîfe

ravilerin fýkýhçýlýðýný öne çýkararak onla-

rýn rivayetlerini tercih etmektedir.

Konuyla ilgili olarak Muslim Sa-hîh’inde Câbir b. Semîre isnadýyla þu

hadisi rivayet etmiþtir: “Hz. Peygamber

bize doðru geldi ve þöyle dedi: “Size ne

oluyor ki güneþin ipinin uçlarý gibi sizi

ellerinizi kaldýrýyor olarak görüyorum.

Namazda sakin ve sükûnetli olunuz.”

1. Uluvv: Ýki senedden birinin diðerine nispetle,

ilk kaynaða hakikaten daha kýsa ve güveni-

lir yoldan varmasý. (Bkz. Aydýnlý, Abdullah,

Hadis Istýlahlarý Sözlüðü, Ýstanbul 1987, s.

157).

2. Serahsî, Þemsûddîn, Kitâbu’l-Mebsût, Bey-

rut 1986, I, 14; Bâbertî, Risâle, s. 14, v. 2.

Burada þu istidlal/hüküm çýkarma

yöntemlerinden söz edilebilir:

Hüküm çýkarmanýn birinci yönü,

Hz. Peygamber’in “Ne oluyor ki sizi görüyorum?” ifadesidir. Çünkü bu ifa-

de istifham-ý inkâri içindir. (Böyle yap-

mamalýsýnýz anlamýndadýr). Mubahýn,

müstehab ve sünnetten daha faziletli

olduðu inkâr edilmez.

Ýstidlalin ikinci yönü, “ ”

ifadesi, gayr-i hasen bir teþbihtir. Mu-

bah böyle bir þeye benzetilemez.

Ýstidlalin üçüncü yönü, “

” ifadesi, bir emirdir ve emir (Ýslam

hukuk usulünde) vücub ifade eder. Bu

hükmün özel bir sebep üzerine verilmiþ

olduðu ifade edilmiþ olsa bu durumda,

“Onlar elleriyle görerek ve kolayca te-þehhüd durumuna iþaret ediyorlardý.”

þeklinde anlaþýlabilir. Bundan dolayý

onlarýn ellerini kaldýrmalarý yasaklanýr.

Bu bakýþ açýsýna iki þekilde cevap veri-

lebilir:

1. Þayet burada yukarýda sözü edi-

len deðerlendirmeler kastedilseydi, bu

deðerlendirmelerin Hz. Peygamber’in,

“Sizleri ellerinizi iþaret ederken görü-yorum.” sözüne uygun bir açýklama ol-

masý gerekirdi.

2. Lafzýn umumiliðine itibar edilir,

sebebin hususiliðine itibar edilmez.3

Sufyân, Âsým b. Kuleyb, Abdur-

rahmân b. Esved, Alkame ve Abdullâh

b. Mes’ûd tarikiyle gelen rivayette,

“Hz. Peygamber ilk tekbirde ellerini kaldýrýrdý, sonra ellerini kaldýrarak ye-niden bir tekbir almazdý.”4 buyurul-

3. Þa’bân, Zekiyuddîn, Ýslam Hukuk Ýlminin Esaslarý, çev. Ýbrahim Kafi Dönmez, Ankara

1990, s. 305.

4. Ebû Dâvûd, Suleymân b. Eþ’as, Sunenu Ebî



7

maktadýr. (Hadisi Ebû Dâvûd rivayet

etmiþtir.).

Hammâd, Ýbrâhîm, Alkame ve

Abdullâh b. Mes’ûd tarikiyle gelen bir

rivayette, “Dikkat ediniz! Sizin için Rasulullah’ýn kýldýðý gibi namaz kýlýyo-rum. Rasulullah namaz kýldý, ellerini sa-dece bir defa kaldýrdý.”1 buyurulmakta-

dýr. (Hadisi, Ebû Dâvûd ve Tirmizî ri-

vayet etmiþtir.).

Sunen sahibi Ebû Dâvûd ayný isnadla

Berâa’dan Abdurrahmân b. Ebî Leylâ’ya

rivayet edilen rivayette, “Hz. Peygam-ber namaza baþladýðýnda ellerini kulak hizasýna kadar kaldýrýrdý ve sonrasýn-da ellerini tekrar kaldýrmazdý.”2 buy-

rulmaktadýr.

Muhammed b. Hasan Muvatta’da

rivayet ettiði bir hadiste, “Bana Mu-hammed b. Ebân b. Sâlih, ona Âsým b. Kuleyb, ona da babasý haber verdi. Alî b. Ebî Tâlib’i farz namazýn ilk tekbirin-de ellerini kaldýrdýðýný ve ilk tekbirin dý-þýnda tekrar tekbir alýp ellerini kaldýr-madýðýný gördüm.”3 buyurulmaktadýr.

Kerhî, bu bilgiden bahsetmiþtir.

Tahâvî ise “Zann-ý galibime göre bu

bilgiyi Kerhî’den iþittim.” demiþtir.

Bana Hadramî anlattý ve þöyle dedi:

Zekeriyyâ b. Yahyâ, Mehâzinî Muham-

med b. Abdurrahmân b. Ebî Leylâ, Ha-

kem, Mukassem’den, Ýbn Abbâs, Nâfi’

ve Ýbn Ömer tarikiyle rivayet edilen ha-

diste Hz. Peygamber þöyle buyurdu:

“Eller sadece yedi yerde kaldýrýlýr: 1. Namazýn baþlangýcýnda/iftitah

tekbiri,

Dâvûd, Ýstanbul 1992, Kitâbu’s-Salât, 119.

1. Ebû Dâvûd, Kitâbu’s-Salât, 116.



2. Vitir namazýnda, kunut dualarýn-dan önce,

3. Bayram (ramazan ve kurban) na-mazlarýnda,

4. Kâbe’de Haceru’l-Esved’i selam-lamada/isti’lâm,

5. Safa ile Merve arasýnda,6. Þeytan taþlamada/cemerât, 7. Vakfelerde/Arafat ve Müzdelife.4

Muhammed, Muvatta’da þöyle dedi:

Bana Muhammed b. Sâlih ve Abdulazîz

b. Hakîm tarikiyle ulaþan rivayette,

“Ýbn Ömer’i, namazýn baþlangýcýnda ilk tekbirde ellerini kulaklarýnýn hizasý-na kadar kaldýrdýðýný, bunun dýþýnda el-lerini tekrar kaldýrmadýðýný gördüm.”5

buyruldu.

Ayný þekilde bana Ebû Bekir haber

verdi ki Abdullâh en-Neþhelî Âsým b.

Kuleyb’den, onun da babasýndan (Bu

kiþi Ali’nin arkadaþlarýndan idi.) riva-

yetinde, “Alî b. Ebî Tâlib, namazýn ba-þýndaki baþlama tekbirinde ellerini kal-dýrýrdý. Sonra namazda ellerini tekrar hiçbir þekilde kaldýrmazdý.”6 buyruldu.

Tahâvî dedi: Bize Ebû Dâvûd ha-

ber verdi. O da Hammâmî’nin anlattý-

ðýný söyledi: Onun da Yahyâ b. Âdem,

Hasan b. Abbâs, Abbâs Abdulmelik b.

Cer’, Abdulmelik, Zubeyr b. Adiyy ta-

rikiyle naklettiðine göre Ýbrâhîm Es-

ved, “Ömer b. Hattâb’ýn namazýn ilk tekbirinde ellerini kaldýrdýðýný ve da-ha sonra ellerini tekrar kaldýrmadýðý-

4. Serahsî, Mebsût, I, 14; Bâbertî, Risâle, 15,

v.1.

5. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ýsmâîl,

Sahîhu’l-Buhârî, Ýstanbul 1992, Kitâbu

Sýfati’s-Salât, 3; Bâbertî, Risâle, 15, v.1.

6. Muslim, Ýbn Haccâc Ebû’l-Huseyin Kuþeyrî,

Sahîhu Muslim, Ýstanbul 1992, Kitâbu’s-

Salât, 9; Ebû Dâvûd, Kitâbu’s-Salât, 116.

8



ný gördüm.”1 dedi. Tahâvî, bu rivayetin

sahih olduðunu söylemiþtir.

Hz. Peygamber’in rükû ve secde-

den kalkarken ellerini kaldýrmasýna da-

ir bilginin Ömer b. Hattâb ve Alî b. Ebî

Tâlib’e gizli kalmasý ve bu ikisinin dýþýn-

daki kimselerin bunu bilmesi hiç müm-

kün müdür? Rükûdan ve secdeden kal-

karken ellerin tekbir için kaldýrýlmasýný

Ömer b. Hattâb ile Alî b. Ebî Tâlib’in ve

Allah Rasulü’nün ashabýnýn terk etme-

si ve hiç kimsenin bu konuda ikna edici

bir izah getirememesi bu uygulamanýn

doðru olduðunun açýk bir delilidir. Bu

hususta birçok rivayet vardýr. Ancak

biz konuyu kýsaca özetlemeyi uygun

buluyoruz. Kim lamba ile (özet bilgiy-

le ikna olmazsa) aydýnlanamazsa, sa-

bah aydýnlýðý (ayrýntýlý bilgi) ile de (ik-

na olmaz) aydýnlanamaz.

(Namazda rükûdan kalkarken elle-rin tekbir için kaldýrýlmasýný savunan ve bu konuda Hanefilerin görüþüne) muhalif olanlar görüþlerini þu hadisler-le temellendirmektedir:

1. “Ýbn Ömer’in Hz. Peygamber’den

rivayet ettiði bir hadiste, “Hz. Peygam-ber namaza baþlarken ellerini omuzla-rýn hizasýna kadar kaldýrýrdý. Rükû i-çin tekbir aldýðýnda ve baþýný rükûdan kaldýrdýðýnda ayný þekilde ellerini de kaldýrýrdý.”2 buyruldu. (Hadisi, Buhârî

ve Muslim rivayet etmiþtir.).

Cevap: Bu hadiste söz konusu edi-

len uygulama, Hz. Peygamber’in uygu-

lamayý sürekli yaptýðýna delil teþkil et-

mez. Biz bu konuda þöyle deriz: “Bu

þekilde bir uygulama olmuþsa da daha



sonra neshedilmiþtir. Þayet biz bu uy-

gulamanýn neshedilmediðini kabul e-

dersek bile, bu konuya delil olmaz. Zira

Ýbn Ömer’in Hz. Peygamber’den riva-

yet ettiði, “Eller sadece yedi yerde kal-dýrýlýr.” hadisi, bu hadis ile birlikte de-

ðerlendirildiðinde daha kapsayýcý oldu-

ðu görülmektedir. Çünkü bu bir uygu-

lamanýn anlatýlmasýdýr. Bu rivayet ve

Hz. Peygamber’in, “Namazda sakin o-lunuz.” mealindeki Câbir hadisi ile tea-

ruz etmez. Bizim rivayet ettiðimiz ha-

dis muharrim/haram kýlýcýdýr. Bu riva-

yet ise muhallil/helal kýlýcýdýr. Burada

muharrim/haram kýlýcý olan tercih e-

dilmelidir. Ýki görüþü birleþtirme ve da-

ha sonraki delile dönülemediðinde, tea-

ruzda asýl olan ihbar/bildirmedir.

Bu bir kýyastýr ve Ebû Hanîfe için

delildir. Çünkü namazlarda tekbirler i-

ki çeþittir. Birincisi, tahrime tekbiri gi-

bi farz olan tekbirlerdir. Burada elle-

ri kaldýrma icma ile sünnettir. Ýkincisi,

secde tekbiri gibi sünnet olan tekbirler-

dir. Burada elleri kaldýrma icma ile sün-

net deðildir. Rükû tekbiri de sünnettir

ancak secde tekbirlerine kýyas edilerek

rükû tekbirlerinde elleri kaldýrmak sün-

net deðildir.

2. Ebu Kýlâye’den rivayet edildi: “O, Mâlik b. Huveyris’i namaz kýlarken ve tekbir aldýðýný ve ellerini kaldýrdýðý-ný, rükûa giderken ellerini kaldýrdýðýný, rükûdan baþýný kaldýrdýðýnda ellerini de kaldýrdýðýný gördü. Rasulullah’ýn da ay-ný þekilde yaptýðýný anlattý.”3 (Buhârî

ve Muslim rivayet etmiþtir.).

Cevap: Hz. Peygamber, bu uygula-

mayý bir müddet veya devamlý olarak

gerçekleþtirmiþ olabilir. Birincisi, elle-

3. Buhârî, Kitâbu Sýfati’s-Salât, 3.



9

rini kaldýrmadýðý müsellem/herkes ta-

rafýndan bilinen bir durum olduðu için

bu kýsa süreli uygulamalar genel uygu-

lamalarýn yanýnda bir anlam ifade et-

mez. Ýkincisi, ellerin kaldýrýlmasý uygu-

lamasý yasaklanmýþtýr. Bu hadiste söz

konusu edilen uygulamanýn sürekli ya-

pýldýðýna delil olmaz. Bu, bir uygulama-

nýn anlatýmýdýr. Ýlk cevapta bu konuya

açýklýk getirildi. Yapýlan deðerlendirme

tercih edilmeye daha uygundur.

3. Konuyla ilgili bir baþka hadis de

þudur: “Vâil b. Cuhrâne’den rivayet e-dildi ki o, Hz. Peygamber’i, namaza baþ-larken ellerini kaldýrdýðýný, tekbir aldý-ðýný, ellerini kulaklarýnýn hizasýna koy-duðunu, sonra sað elini sol elinin üzeri-ne koyduðunu, rükûa gitmek istediðinde ellerini elbisesinden çýkardýðýný, sonra ellerini kaldýrýp tekbir aldýðýný ve rükûa gittiðini, “ ” dediðinde elleri-ni kaldýrdýðýný gördüm.” dedi.1 (Hadisi,

Muslim ve Buhârî rivayet etmiþtir).

Cevap: Hadisi rivayet eden Vâil b.

Cuhrâne, Hz. Peygamber’in bunu sü-

rekli veya belli bir vakitte uyguladýðýný

görmüþtür. Yukarýda da ifade edildiði ü-

zere Hz. Ömer ve Hz. Ali’nin rivayet ve

uygulamalarýnda bu yasaklanmýþtýr. Zi-

ra bu, uygulamanýn anlatýlmasýdýr. Da-

ha önce de ifade ettiðimiz gibi bu riva-

yetle tearuz etmez. Çünkü bu, muhar-

rim/haramlýk ifade ettiði için öncelikli-

dir. Vâil hadisinden hareketle Ýbrâhîm i-

çin, “Vâil, ellerin kaldýrýlmasýný bir kere

gördü. Biz de Abdullâh’ýn, ellerin kaldý-

rýlmadýðýný elli defa gördü.” deriz.

4. Ebû Humeyd es-Saîdî’den riva-

yet edildiðine göre o, þöyle dedi: “Hz. Peygamber’in sahabelerinden on kiþi,


Hz. Peygamber’in namaz için hazýrlan-dýðýnda kýbleye yöneldiðini ve ellerini kaldýrdýðýný söylediler.”2

Cevap: Bu rivayette ellerin rükûdan

kalkarken kaldýrýldýðýna delalet edecek

bir karine bulunmamaktadýr. Burada

ellerin kaldýrýlmasý, baþlama tekbiri için

söz konusu edilmektedir. Bizim görü-

þümüz bu doðrultudadýr.

5. Baþka bir hadis de þudur: “Enes’ ten rivayet edilen bir hadiste Hz. Pey-gamber, namaza baþlarken, rükûa gi-derken ve rükûdan baþýný kaldýrýrken ellerini kaldýrýrdý.”3

Cevap: Buhârî’nin rivayeti mevkuf-

tur.4 Önceki cevaplarýmýzda bu konuya

açýklýk getirdik.

6. Baþka bir hadis de þudur: Ebû

Hureyre’den rivayet edilen bir hadiste

þöyle denilmektedir: “Rasulullah’ýn na-maza baþladýðýnda, rükûda ve secde-den kalkarken ellerini kulaklarýnýn hi-zasýna kadar kaldýrdýðýný gördüm.”5

(Hadisi, Ebû Dâvûd ve Buhârî rivayet

etmiþtir.). Bunun cevabý yukarýda daha

önce verildi.

7. Baþka bir hadis de þudur: Câbir

b. Abdillâh’tan rivayet edilen bir ha-

dis þöyledir: “Rasulullah’ý öðle nama-zýnda tekbir alýrken, rükûa giderken ve rükûdan baþýný kaldýrýrken ellerini tek-bir için kaldýrýrken gördüm.”6 (Hadisi,

Ýbn Mâce rivayet etmiþtir.).

Cevap: Rivayette uygulamanýn öðle

namazý ile tahsis edilmesi, söz konusu


3. Buhârî, Kitâbu Sýfati’s-Salât, 1.

4. Mevkuf: Sahabenin söz, fiil ve takrirlerine

denir. (Bkz. Aydýnlý, Abdullah, Hadis Terim-leri Sözlüðü, s. 99).


6. Bâbertî, Risâle, 15, v. 2.

10



uygulamanýn devamlý olmadýðýna dela-

let eder. Câbir’in Hz. Peygamber ile be-

raber kýldýðý namaz, öðle namazý ile sý-

nýrlý olmadýðý için bu durum onun nes-

hedildiðine delalet eder.

8. Baþka bir hadis de þudur: Ebû

Mûsâ’dan rivayet edildiðine göre o

þöyle dedi: “Size Rasulullah’ýn nama-zýný göstereyim mi? Tekbir alýr ve elle-rini kaldýrýrdý. Sonra ‘Böyle yapýnýz.’ dedi.”1

Cevap: Bu, gerekliliðe delalet et-

mez. Burada ellerin kaldýrýlmasýndan

maksat, namaza baþlarken tekbir için

ellerin kaldýrýlmasýdýr.

9. Abdullâh b. Zubeyr’den rivayet e-

dildiðine göre, “Namaz için ayaða kalk-týðýnda, rükûa ve secdeye gittiðinde ve secdeden kalktýðýnda avuç içlerini gös-tererek/ellerini kaldýrarak onlara na-maz kýldýrdý.” Bunun üzerine Meymûn,

Ýbn Abbâs’a gidip Abdullâh’ýn böy-

le yaptýðýný anlattýðýný söyledi. Bu du-

rumda Ýbn Abbâs, “Þayet sen namazý-nýn Rasulullah’ýn namazýna benzemesi-ni istiyorsan, Ýbn Zubeyr’in namaz kýl-dýðý gibi kýl.” dedi.2 (Hadisi Ebû Dâvûd

rivayet etmiþtir.).

Cevap: Konunun mahalli o mevzu i-

le ilgili deðildir. Þayet bu konuyla ilgili

olsa, bu durumda secde ve kýyamda el-

lerin kaldýrýlmasýna delalet eder. Daha

önceki cevaplarýmýzda ifade edildiði gi-

bi, merfû olduðundan dolayý bu rivayet

ittifakla sahih deðildir.

9. Baþka bir hadis de þudur: Hz. Ebû

Bekir’den rivayet edildiðine göre, “O, aynen böyle namaz kýlýyordu. Namaza baþlarken, rükûa giderken ve rükûdan

1. Bâbertî, Risâle, 15, v. 2.


baþýný kaldýrýrken ellerini kaldýrýyor-du.” Ebû Bekir, “Rasulullah’ýn arkasýn-da namaz kýldým. O aynen buna benzer þekilde namaz kýlýyordu.” dedi.3 (Ha-

disi Beyhakî rivayet etmiþtir.). Bunun

cevabý daha önce verildi.

10. Baþka bir hadis de þudur: Hz.

Ömer’den rivayet edilen bir hadiste,

“Allah Rasulü’nü tekbir alýrken, rükûa giderken ve rükûdan baþýný kaldýrýrken ellerini kaldýrdýðýný gördüm.” dedi.4

(Hadisi Dârekutnî rivayet etmiþtir.).

Cevap: Daha önce de ifade edildiði

üzere, “Onun þöyle yaptýðýný gördüm.”

ifadesi, örfte uygulamanýn sürekli ya-

pýlmadýðýna delalet eder. Eðer sen, “Fa-lanýn þöyle yaptýðýný gördüm.” dersen,

onun yaptýðýnýn hepsinin her zaman

böyle olduðunu demek istemiþ olamaz-

sýn. Zira sen onun fiillerinin bir kýsmý-

ný gördün. Dolayýsýyla Ömer’in sözü-

nün anlamýný da bu manaya hamletmek

gerekir. Aksi hâlde Ömer’in sözüyle fi-

ili birbiriyle çeliþmiþ olur. Nitekim biz,

onun ellerini kaldýrmadýðýna dair sözle-

rini de rivayet ettik.

11. Bir baþka hadis: Alî b. Ebî

Tâlib’den rivayet edildiði üzere bir ha-

diste þöyle buyurulur: “O, farz namazý kýlmak için ayaða kalktýðýnda tekbir a-lýr ve ellerini kulaklarýnýn hizasýna kal-dýrýrdý. Kýraatini/okumasýný tamam-ladýðýnda ve rükûa gitmek istediðinde benzer þekilde yapardý. Rükûdan baþýný kaldýrdýðýnda da yine ayný þeyi yapar-dý/ellerini kaldýrýrdý.”5 (Hadisi Buhârî

ve diðerleri rivayet etmiþtir.).


4. Beyhakî, Ahmed b. Alî b. Huseyin, es-Sunenu’l-Kubrâ, Bab-ý Re’fi’l-Yedeyn, Hay-

darabad 1344, Hadis No. 2143.

5. Beyhakî, Sunen, Bâb-ý Re’fi’l-Yedeyn, Hadis



11

Cevap: Ellerin kaldýrýlmamasý ge-

rektiðine dair rivayetimiz ile bu rivaye-

tin tearuz ettiði/anlam itibariyle çeliþ-

tiði þeklindeki deðerlendirme daha önce

yapýldý. Bu iki uygulama birbiriyle ör-

tüþmemektedir.

12. Bir baþka hadis: Ömer el-

Leysî’den rivayet edildiðine göre o,

“Hz. Peygamber farz namazlardaki her tekbir ile beraber ellerini kaldýrýrdý.”1

dedi. (Bu hadisi Ýbn Mâce rivayet et-

miþtir.).

Cevap: Bu rivayet þayet sahih ise

her rekâtta rükû, secde ve kýyamda el-

lerin kaldýrýlmasýna delalet eder. Bu ko-

nuda hiç kimsenin ilgili rivayetin/hük-

mün neshedildiðini söylememesi bizim

için bir delildir.

13. Bir baþka hadis: el-Berâ’dan ri-

vayet edilen bir hadiste, “Rasulullah’ý namaza baþlarken, rükûa gitmek iste-diðinde ve rükûdan kalkarken ellerini kaldýrdýðýný gördüm.” dedi.2 (Hadisi

Hâkim rivayet etmiþtir.).

Cevap: Daha önce de geçtiði gibi bu

rivayet, Abdurrahmân b. Ebî Leylâ’nýn

el-Berâ’dan rivayet ettiði, “Rasulullah namaza baþlarken ellerini kulak hizasý-na kadar yaklaþtýracak þekilde kaldýrýr-

No. 2135.

1. Ýbn Mâce, Muhammed b. Yezîd, Sunen-i Ýbn Mâce, Ýstanbul, 1992, Kitâbu Ýkâmeti’s-

Salât, 15.


dý ve kaldýrma uygulamasýný tekrar et-mezdi.” hadisiyle tearuz eder/çeliþir.

14. Bir baþka hadis: Humeyd b.

Hilâl’den rivayet edildiðine göre o

þöyle dedi: Arabi’den iþiten bir kiþi,

“Rasulullah’ý namaz kýlarken elleri-ni kaldýrdýðýný gördüm.” dediðini bana

haber verdi.3

Cevap: Bu hadis, meçhul4 bir ravi

tarafýndan rivayet edildiðinden dolayý

delil olarak kabul edilmez. Daha genel

bir cevap ise þudur: Müctehidin hüküm

ictihadýnda isabet etme ihtimali olduðu

gibi yanýlma ihtimali de olabilir. Bura-

da Ebû Hanîfe’nin görüþü paralelinde

müctehid isabet ederse, o kimsenin na-

mazý ellerini kaldýrmaksýzýn kýlmaya de-

vam etmesi hâlinde diðer görüþün hila-

fýna batýl olur. Diðerlerinin görüþlerine

paralel olarak isabet ederse, ellerin kal-

dýrýlmasýný terk etmek namazý batýl hâle

getirmeyeceði ittifakla kabul edilir. Bu-

na göre son tahlilde Ebû Hanîfe’nin gö-

rüþünü her durumda tercih etmek daha

uygun ve isabetli olacaktýr.


4. Mechûl: Hadis öðrenimiyle þöhret kazanma-

mýþ veya âlimler tarafýndan ilim talebesi ola-

rak tanýnmamýþ ve hadisi tek bir ravi yoluyla

gelen kimse. (Bkz. Aydýnlý, Abdullah, Hadis Istýlahlarý Sözlüðü, s. 94).

12



ESERÝN ELYAZMASI NÜSHASI



13

14





15

16





17

Documents

GÝRÝÞ “Rükûdan Kalkarken Ellerin B r lmas n n Caiz Olmad ...isamveri.org/pdfdrg/D03825/2015_8/2015_8_KOCOGLUK_NARGULV.pdf2 Veysel Nargülî KÖyasettin Koçoølu Bozok Üniversitesi