GİRİŞ

Yürürlülükteki hukuk kurallarında, yani mevzuatta, İş Sağlığı ve Güvenliği’ne

yönelik bir çok hukuki kaide ve norm bulunmaktadır.

İş Sağlığı ve Güvenliği konusu, hukuk sistemimizde, mevzuatta İş ve Sosyal

Güvenlik Hukuku’ndan, Borçlar Hukuku’na; Ticaret Hukuku’ndan Eğitim Hukuku’na

ve dolayısıyla onlarca kanun; yüzlerce yönetmelik, tüzük ve tebliğ vb. birçok hukuk

dalı ile karma ve komplike bir şekilde verilmektedir.

Diğer taraftan, mevzuatta İş Sağlığı ve Güvenliği ilgili müeyideler, yeri

geldikçe oldukça detaylıdır. Dolayısıyla dersimizde, bu ve diğer ünitemizde, hukuki

müeyidelerin en ince ayrıntılarına, detaylarına girilmemiş olup, kanunun vb. ilgili

madde, fıkra veya bentlerine vb. yapılan atıfların bir çoğu “mevzuat”, “ilgili

mevzuat” vb. terimler ile nitelendirilmiştir. Aksi halde, bu ders notlarının binlerce

sayfa olması kaçınılmaz idi.

Bu ünitede ise, İş Sağlığı ve Güvenliği hakkında ilgili mevzuatta yer alan

“temel kavramlar” derlenerek verilmeye çalışılmıştır.

Gerek ünitenin ilerleyen kısımlarında ve gerekse de ilerleyen ünitelerde,

farklı başlıklar altında verilen kavramlardan, mevzuatta yer alan ortak bazı

unsurlar aşağıda özetlenmiştir:

Kanun, 20.06.2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanundur.

Bakanlık, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığıdır.

Genel Müdürlük, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüdür.

İSGÜM, İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğüdür.

İSG- KÂTİP, İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili iş ve işlemlerin Genel

Müdürlükçe kayıt, takip ve izlenmesi amacıyla kullanılan İş Sağlığı ve

Güvenliği Kayıt, Takip ve İzleme Programıdır.

Kurum, Sosyal Güvenlik Kurumdur (SGK).

ILO, Uluslararası Çalışma Örgütüdür.

KANUNLARDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununu’nun uygulanmasındaki temel kavramlar

şunlardır:

Çalışan, kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel

işyerlerinde istihdam edilen gerçek kişidir.

Çalışan temsilcisi, İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma,

çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri

konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışandır.

Destek elemanı, asli görevinin yanında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili önleme,

koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda özel olarak

görevlendirilmiş uygun donanım ve yeterli eğitime sahip kişidir.

Eğitim kurumu, İş Güvenliği Uzmanı, iş yeri hekimi ve diğer sağlık

personelinin eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve

kuruluşlarını, üniversiteleri ve Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren

şirketler tarafından kurulan müesseselerdir.

Genç çalışan, onbeş yaşını bitirmiş ancak onsekiz yaşını doldurmamış

çalışandır.

İş Güvenliği Uzmanı, usul ve esasları ilgili yönetmelikle belirlenen, iş sağlığı

ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği

uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını

denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin

mezunları ile teknik elemandır.

İş kazası, iş yerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme

sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren

olaydır.

İşveren, çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği

olmayan kurum ve kuruluşlardır. İşveren vekili, işveren adına hareket eden, işin ve

iş yerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri, bu Kanunun uygulanması

bakımından işveren sayılır.

İş yeri, mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar

ile çalışanın birlikte örgütlendiği, işverenin iş yerinde ürettiği mal veya hizmet ile

nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen iş yerine

bağlı yerler ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve

bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentiler ve araçları da

içeren organizasyondur.

İş yeri hekimi, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça

yetkilendirilmiş, iş yeri hekimliği belgesine sahip hekimdir.

İş yeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB), iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği

hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan

birimdir.

Meslek hastalığı, mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığıdır.

Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB), Kamu kurum ve kuruluşları, organize

sanayi bölgeleri ile Türk Ticaret Kanununa göre faaliyet gösteren şirketler

tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan

gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimdir.

Önleme, İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve

güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan

tedbirlerin tümüdür.

Risk, Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç

meydana gelme ihtimalidir.

Risk değerlendirmesi, İş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek

tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile

tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol

tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır.

Tehlike, İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini

etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir.

Tehlike sınıfı, İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her

safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve

şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak iş yeri için

belirlenen tehlike grubudur.

Teknik eleman, teknik öğretmen, fizikçi, kimyager ve biyolog unvanına sahip

olanlar ile üniversitelerin iş sağlığı ve güvenliği programı mezunlarıdır.

İşyeri hemşiresi, 25/2/1954 tarihli ve 6283 sayılı Hemşirelik Kanununa göre

hemşirelik mesleğini icra etmeye yetkili, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev

yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş iş yeri hemşireliği belgesine sahip

hemşire/sağlık memurudur.

YÖNETMELİKLERDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMLARI

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinde ve Desteklenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinde ve Desteklenmesinde, temel İş Sağlığı

ve Güvenliği kavramları şunlardır:

Çalışan temsilcisi, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalara katılma,

çalışmaları izleme, tedbir alınmasını isteme, tekliflerde bulunma ve benzeri

konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışadır.

İşyeri sağlık ve güvenlik birimi (İSGB), iş yerinde iş sağlığı ve güvenliği

hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan

birimdir.

Onaylı defter, iş yeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı tarafından yapılan tespit

ve tavsiyeler ile gerekli görülen diğer hususların yazıldığı, seri numaralı ve sayfaları

bir asıl iki kopyalı şekilde düzenlenmiş her iş yeri için tek olan defterdir.

Ortak sağlık ve güvenlik birimi (OSGB), kamu kurum ve kuruluşları, organize

sanayi bölgeleri ile 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununa göre

faaliyet gösteren şirketler tarafından, iş yerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini

sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça

yetkilendirilen birimdir.

Sorumlu müdür, iş yeri hekimliği veya iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip,

OSGB’lerde tam süreli istihdam edilen ve bu birimlerin iş ve işlemlerinden

Bakanlığa karşı sorumlu olan kişidir.

İtiraz komisyonu, ilgili mevzuat kapsamında hizmet veren kişi veya

kurumların belgelerinin askıya alınma veya iptali ile ilgili itirazları değerlendirmek

ve sonuçlandırmak üzere; İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün bağlı

bulunduğu Müsteşar Yardımcısının başkanlığında, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel

Müdürü ve ilgili Genel Müdür Yardımcısı, ilgili Daire Başkanları ile iş sağlığı ve

güvenliği uzmanlarından üç üyeden oluşan komisyondur.

Toplum Sağlığı Merkezi Birimi (TSMB), Sağlık Bakanlığına bağlı, işyerlerine iş

sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve

personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen birimdir.

Hizmet sunucusu, iş sağlığı ve güvenliği hizmeti vermek üzere Genel

Müdürlükçe yetkilendirilmiş kişi, kurum veya kuruluşlardır.

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği

kavramları şunlardır:

Kabul edilebilir risk seviyesi, yasal yükümlülüklere ve iş yerinin önleme

politikasına uygun, kayıp veya yaralanma oluşturmayacak risk seviyesidir.

Önleme, iş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve

güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan

tedbirlerin tümüdür.

Ramak kala olay, iş yerinde meydana gelen; çalışan, iş yeri ya da iş

ekipmanını zarara uğratma potansiyeli olduğu hâlde zarara uğratmayan olaydır.

Risk, Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç

meydana gelme ihtimalidir.

Risk değerlendirmesi, iş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek

tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile

tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol

tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır.

Tehlike, iş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya iş yerini

etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir.

Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Büyük endüstriyel kazaların önlenmesinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği

kavramları şunlardır:

Acil servis hizmetleri, büyük endüstriyel kazalarda, kuruluşta ve civarında

zararın en aza indirilmesindeki kolluk güçleri, itfaiye, ambulans, sahil güvenlik, sivil

savunma ve arama-kurtarma hizmetleri dâhil sağlık ve güvenlik hizmetleridir.

Alt seviyeli kuruluş, ilgili mevzuatta verilen tehlikeli madde listelerinde,

(Sütun 2’deki) “eşik değerlere” eşit veya üzerinde, ancak (Sütun 3’teki )

“değer”lerin altındaki miktarlarda tehlikeli madde bulunduran kuruluştur.

Büyük endüstriyel kaza, herhangi bir kuruluşun işletilmesi esnasında,

kontrolsüz gelişmelerden kaynaklanan ve kuruluş içinde veya dışında çevre

ve/veya insan sağlığı için anında veya daha sonra ciddi tehlikeye yol açabilen bir

veya birden fazla tehlikeli maddenin sebep olduğu büyük bir yayılım, yangın veya

patlama olayıdır.

Depolama, tehlikeli maddenin, güvenli bir yerde, gerekli şartlar sağlanmış

olarak kontrol altında tutulması veya stokta bulundurulmasıdır.

Heyet, güvenlik raporu incelemesi neticesinde yapılacak işlemlere karar

veren iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftişe yetkili en az üç iş müfettişinden

oluşan heyetidir.

İşletmeci, işletme sahibi veya 20/6/2012 tarihli ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve

Güvenliği Kanununda belirtilen işveren tanımı kapsamında, bir kuruluşun veya

tesisin işletilmesinden sorumlu ve/veya buradaki teknik işletme hakkında karar

verici herhangi bir gerçek veya tüzel kişidir.

Kantitatif risk değerlendirmesi, sayısal tabanlı bilimsel metotlarla yapılan

risk değerlendirme metodolojisidir.

Komisyon, güvenlik raporlarını incelemek üzere, iş sağlığı ve güvenliği

yönünden teftişe yetkili en az üç iş müfettişinden oluşan komisyondur.

Kuruluş, karayolu, demiryolu veya kıta içi suyolu ile ayrılmış iki veya daha

fazla alanın bir bütün olarak değerlendirildiği aynı yerleşkede yer alan ve aynı

işletmecinin kontrolü altında bulunan ortak altyapı veya faaliyetler de dâhil olmak

üzere, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda belirtilen iş yeri tanımı

kapsamında, tehlikeli maddelerin bulunduğu bir veya daha fazla tesisin bulunduğu

tüm alandır.

Mümkün olan en yüksek önlem seviyesi, kantitatif risk değerlendirmesi

sonucuna göre senaryo edilen büyük kaza riskinin indirilmesi gereken frekans

seviyesidir.

Risk, tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma, çevre kirliliği ya da başka

zararlı sonuçların meydana gelme ihtimalidir.

Tehlike, kuruluşta var olan ya da dışarıdan gelebilecek, insanı, kuruluşu veya

çevreyi etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir.

Tehlikeli madde, ilgili mevzuatta (Ek-1, Bölüm 1, Sütun1’de) listelenen veya

(Ek-1, Bölüm 2, Sütun 1’de) listelenen bir kategori içerisindeki hammadde, ürün,

yan ürün, artık ve/veya ara ürün olarak mevcut olan veya endüstriyel bir kimyasal

prosesin kontrol kaybı esnasında oluşabilecek bir maddeyi veya müstahzardır.

Tesis, tehlikeli maddelerin kullanıldığı, işlendiği, üretildiği veya depolandığı

bir kuruluş içerisindeki teknik ünite ve bu ünitenin işleyişi için gerekli olan teçhizat,

yapılar, boru tesisatı, iş ekipmanları ile birime hizmet eden demiryolu rampa

hatlarını, tersaneleri ve doldurma-boşaltma rıhtımlarını, platformlarını, şamandıra

sistemlerini, yüzen veya sabit dalgakıranları, ambarları veya benzer yapılardır.

Üst seviyeli kuruluş, ilgili mevzuatta (Ek-1, Bölüm 1 ve Bölüm 2’de) verilen

tehlikeli madde listelerinde, (Sütun 3’teki) eşik değerlere eşit veya üzerindeki

miktarlarda tehlikeli madde bulunduran kuruluştur.

Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda, temel İş Sağlığı ve

Güvenliği kavramları şunlardır:

Kanserojen madde;

Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde kanser

oluşumuna neden olabilecek veya kanser oluşumunu hızlandırabilecek

madde veya müstahzarlardır.

İlgili mevzuatın ekinde (Ek-1’de) belirtilen maddeler, işlemler ve bu

işlemler sırasında ortaya çıkan madde veya müstahzarı ifade eder.

Mutajen madde, solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz

ettiğinde kalıtımsal genetik hasarlara yol açabilecek veya bu etkinin oluşumunu

hızlandırabilecek madde veya müstahzarlardır.

Sınır değer, aksi belirtilmedikçe kanserojen veya mutajen maddenin,

çalışanın solunum bölgesinde bulunan havadaki, ilgili mevzuatta (Ek-2’de)

belirlenen referans zaman aralığındaki, zaman ağırlıklı ortalama

konsantrasyondur.

Solunum bölgesi, merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası

olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısıdır.

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları

şunlardır:

Alerjik madde, solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede

hassasiyet meydana getirme özelliği olan ve daha sonra maruz kalınması

durumunda karakteristik olumsuz etkilerin ortaya çıkmasına neden olan

maddeleridir.

Alevlenir madde, parlama noktası 21°C - 55°C arasında olan sıvı haldeki

maddelerdir.

Aşındırıcı madde, canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden

olabilen maddelerdir.

Biyolojik sınır değeri, kimyasal maddenin ve metabolitinin uygun biyolojik

ortamdaki konsantrasyonunun ve etki göstergesinin üst sınırdır.

Çevre için tehlikeli madde, çevre ortamına girdiğinde çevrenin bir veya

birkaç unsuru için hemen veya sonradan kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren

maddelerdir.

Çok kolay alevlenir madde, 0°C’den düşük parlama noktası ve 35°C’den

düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ile oda sıcaklığında ve

basıncı altında hava ile temasında yanabilen, gaz hâldeki maddelerdir.

Çok toksik madde, çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla

alındığında, deri yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik

hasarlara veya ölüme neden olan maddelerdir.

Kanserojen madde, Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda

Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelikte tanımlanan kanserojen

maddedir.

Kimyasal madde, doğal halde bulunan, üretilen, herhangi bir işlem sırasında

kullanılan veya atıklar da dâhil olmak üzere ortaya çıkan, bizzat üretilmiş olup

olmadığına ve piyasaya arz olunup olunmadığına bakılmaksızın her türlü element,

bileşik veya karışımlardır.

Kimyasal maddelerin kullanıldığı işlemler, bu maddelerin üretilmesi,

işlenmesi, kullanılması, depolanması, taşınması, atık ve artıkların arıtılması veya

uzaklaştırılması işlemlerdir.

Kolay alevlenir madde, enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında hava

ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenen maddeyi veya ateş kaynağı ile

kısa süreli temasta kendiliğinden yanabilen ve ateş kaynağının

uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden katı hâldeki maddeyi veya

parlama noktası 21°C’nin altında olan sıvı hâldeki maddeyi veya su veya nemli

hava ile temasında, tehlikeli miktarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddelerdir.

Mesleki maruziyet sınır değeri, başka şekilde belirtilmedikçe, 8 saatlik

sürede, çalışanların solunum bölgesindeki havada bulunan kimyasal madde

konsantrasyonunun zaman ağırlıklı ortalamasının üst sınırıdır.

Mutajen madde, Kanserojen veya Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık

ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelikte tanımlanan mutajen maddedir.

Oksitleyici madde, özellikle yanıcı maddelerle olmak üzere diğer maddeler

ile de temasında önemli ölçüde ekzotermik reaksiyona neden olan maddelerdir.

Patlayıcı madde, atmosferik oksijen olmadan da ani gaz yayılımı ile

ekzotermik reaksiyon verebilen ve/veya kısmen kapatıldığında ısınma ile

kendiliğinden patlayan veya belirlenmiş test koşullarında patlayan, çabucak

parlayan katı, sıvı, macunumsu, jelatinimsi hâldeki maddelerdir.

Sağlık gözetimi, çalışanların belirli bir kimyasal maddeye maruziyetleri ile

ilgili olarak sağlık durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan değerlendirmelerdir.

Solunum bölgesi, Merkezi, kişinin kulaklarını birleştiren çizginin orta noktası

olan 30 cm yarıçaplı kürenin, başın ön kısmında kalan yarısıdır.

Tahriş edici madde, mukoza veya cilt ile direkt olarak ani, uzun süreli veya

tekrarlanan temasında lokal eritem, eskar veya ödem oluşumuna neden olabilen,

aşındırıcı olarak sınıflandırılmayan maddelerdir.

Tehlikeli kimyasal madde, Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay

alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik,

kanserojen, mutajen, üreme için toksik ve çevre için tehlikeli özelliklerden bir veya

birkaçına sahip maddeleri ve müstahzarları veya yukarıda sözü edilen sınıflamalara

girmemekle beraber kimyasal, fiziko-kimyasal veya toksikolojik özellikleri ve

kullanılma veya iş yerinde bulundurulma şekli nedeni ile çalışanların sağlık ve

güvenliği yönünden risk oluşturabilecek maddeleri veya mesleki maruziyet sınır

değeri belirlenmiş maddelerdir.

Toksik madde; az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri

yoluyla emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme

neden olan maddelerdir.

Üreme için toksik madde; solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye

nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan

ve/veya doğacak çocuğu etkileyecek kalıtımsal olmayan olumsuz etkileri meydana

getiren veya olumsuz etkilerin oluşumunu hızlandıran maddelerdir.

Zararlı madde; solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deri yoluyla

emildiğinde insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara veya ölüme neden

olan maddelerdir.

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesinde, temel İş Sağlığı ve

Güvenliği kavramları şunlardır:

Biyolojik etkenler, herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye

neden olabilen, genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dâhil mikroorganizmaları,

hücre kültürleri ve insan endoparazitleridir.

Hücre kültürü, çok hücreli organizmalardan türetilmiş hücrelerin in–vitro

olarak geliştirilmesidir.

Mikroorganizma, genetik materyali replikasyon veya aktarma yeteneğinde

olan hücresel veya hücresel yapıda olmayan mikrobiyolojik varlığıdır.

Kişisel Koruyucu Donanımlarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Kişisel Koruyucu Donanımlarda, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları

şunlardır:

AT, Avrupa Topluluğudur.

AT Tip İnceleme Belgesi, onaylanmış kuruluş tarafından düzenlenerek

imalatçıya verilen KKD'nin ilgili mevzuat hükümlerine uygunluğunu

gösterir belgedir.

AT Uygunluk Beyanı, imalatçının piyasaya arz ettiği KKD'nin ilgili mevzuat

hükümlerine uygunluğunu beyan ettiği belgedir.

Komisyon, Avrupa Birliği Komisyonudur.

Kişisel Koruyucu Donanım (KKD);

Bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik tehlikesine karşı korunmak için

kişilerce giyilmek veya taşınmak amacıyla tasarlanmış herhangi bir cihaz,

alet veya malzemelerdir.

Kişiyi aynı anda bir veya daha fazla muhtemel risklere karşı korumak

amacıyla imalatçı tarafından bir bütün hâline getirilmiş birçok cihaz, alet

veya malzemeden oluşmuş bir donanımdır.

Belirli bir faaliyetin yapılması için korunma amacı olmaksızın, taşınan veya

giyilen donanımla birlikte kullanılan, ayrılabilir veya ayrılamaz nitelikteki

koruyucu cihaz, alet veya malzemeyi ifade eder.

İş Ekipmanlarının Kullanımında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

İş ekipmanlarının kullanımında, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları

şunlardır:

Bakım, İş ekipmanında yapılan her türlü temizlik, ayar, kalibrasyon gibi

işlemlerin tamamıdır.

İş ekipmanı, işin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, tesis ve

tesisatıdır.

İş ekipmanının kullanımı, iş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması,

kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve

temizlenmesi gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyetidir.

Maruz kişi, tamamen veya kısmen tehlikeli bölgede bulunan kişidir.

Operatör, iş ekipmanını kullanma görevi verilen çalışan veya çalışanlardır.

Özel risk taşıyan iş ekipmanı, tehlikelerin teknik önlemlerle tam olarak

kontrol altına alınamadığı iş ekipmanıdır.

Periyodik kontrol, iş ekipmanlarının, ilgili mevzuatta öngörülen aralıklarda

ve belirtilen yöntemlere uygun olarak, yetkili kişilerce yapılan muayene,

deney ve test faaliyetleridir.

Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi, ilgili mevzuatta belirtilen iş

ekipmanlarının teknik özelliklerinin gerektirdiği ve ilgili mevzuatta

(EK-III’te) yer alan istisnalar saklı kalmak kaydıyla ilgili branşlardan

mühendis, tekniker ve yüksek teknikerlerdir.

Tehlikeli bölge, İş ekipmanının bünyesinde veya çevresinde yer alan ve

kişiler için sağlık ve güvenlik yönünden risklerin bulunduğu bölgedir.

Tehlikeli ve Çok Tehlikeli Sınıfta Yer Alan İşlerde Çalıştırılacakların Mesleki Eğitimlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde çalıştırılacakların mesleki

eğitimlerinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır:

Mesleki eğitim, Örgün veya yaygın eğitim yoluyla bireyleri mesleğe

hazırlamak, meslek sahibi olanların mesleklerindeki gelişimlerini ve yeni

mesleklere uyumlarını sağlamak amacıyla gerekli bilgi, beceri, tavır ve değer

duygularını geliştiren ve bireylerin fiziki, sosyal, kültürel ve ekonomik

yeteneklerinin gelişim sürecinin bir plan içerisinde yürütülmesini sağlayan

eğitimdir.

Asbestle Çalışmalarda ve Tozla Mücadelede İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Asbestle çalışmalarda ve tozla mücadelede, temel İş Sağlığı ve Güvenliği

kavramları şunlardır:

Asbest:

Aktinolit Asbest, CAS No 77536-66-4 lifli silikatlar,

Antofilit Asbest, CAS No 77536-67-5 lifli silikatlar,

Grünerit Asbest (Amosit) CAS No 12172-73-5 lifli silikatlar,

Krizotil, CAS No 12001-29-5, CAS No132207-32-0 lifli silikatlar,

Krosidolit, CAS No 12001-28-4 lifli silikatlar,

Tremolit Asbest, CAS No 77536-68-6 lifli silikatlardır.

Asbest söküm çalışanı, Bakanlıkça kurulan komisyon tarafından oluşturulan

eğitim programını tamamlamış ve kurs bitirme belgesi almış çalışandır.

Asbest söküm uzmanı, ilgili mevzuat kapsamında belirtilen işlemlerin

uygulanması aşamasında işveren tarafından sorumluluk verilen, Bakanlıkça

kurulan komisyon tarafından oluşturulan eğitim programını bitirip, sınavda başarılı

olarak kurs bitirme belgesi alan kişidir.

Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (ZAOD/TWA), Günlük 8 saatlik zaman

dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değerdir.

İnert toz, Solunumla akciğerlere ulaşmasına rağmen akciğerlerde yapısal

ve/veya fonksiyonel bozukluk yapmayan tozlardır.

Kristal yapıda SiO2, Kuvars, tridimit ve kristobalitdir.

Lifsi tozlar, Uzunluğu beş mikrondan daha büyük, eni üç mikrondan daha

küçük ve boyu eninin üç katından büyük olan parçacıklardır.

Okuyucu, ILO Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri Sınıflandırılması

konusunda eğitim almış hekimdir.

Pnömokonyoz (Akciğer Toz Hastalığı), Akciğerlerde tozun birikmesi sonucu

ortaya çıkan doku reaksiyonu ile oluşan hastalıktır.

Solunabilir toz, Aerodinamik eşdeğer çapı 0,1–5,0 mikron büyüklüğünde

kristal veya amorf yapıda toz ile çapı üç mikrondan küçük, uzunluğu çapının en az

üç katı olan lifsi tozlardır.

Standart akciğer radyografisi, En az 35x35 cm ebatında ILO Uluslararası

Pnömokonyoz Radyografileri Sınıflandırılması kriterlerine göre değerlendirilebilir

akciğer radyografisini veya dijital akciğer radyografisidir.

Toz, ilgili mevzuata göre iş yeri ortam havasına yayılan veya yayılma

potansiyeli olan parçacıklardır.

Toz ölçümü, İşyeri ortam havasındaki toz miktarının gravimetrik esasa veya

lifsi tozlarda lif sayısına göre belirlenmesidir.

Tozla Mücadele Komisyonu (TMK), ilgili mevzuat çerçevesinde çalışma

hayatında tozla ilgili konularda ihtiyaç ve öncelikleri belirleyerek teknik ve tıbbi

açıdan görüş ve öneri hazırlamak amacıyla Bakanlıkça oluşturulan komisyondur.

Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer (ZAOD/TWA), Günlük 8 saatlik zaman

dilimine göre ölçülen veya hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değerdir.

Çalışanların Gürültü ve Titreşim ile ilgili Risklerden Korunmasında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Çalışanların gürültü ve titreşim ile ilgili risklerden korunmasında İş Sağlığı ve

Güvenliği temel kavramları şunlardır:

En yüksek ses basıncı (Ptepe), C-frekans ağırlıklı anlık gürültü basıncının tepe

değeridir.

Günlük gürültü maruziyet düzeyi (LEX, 8saat) [dB(re. 20 µPa], TS 2607 ISO 1999

standardında tanımlandığı gibi en yüksek ses basıncının ve anlık darbeli

gürültünün de dahil olduğu A-ağırlıklı bütün gürültü maruziyet düzeylerinin, sekiz

saatlik bir iş günü için zaman ağırlıklı ortalamasıdır.

Haftalık gürültü maruziyet düzeyi (LEX, 8saat), TS 2607 ISO 1999 standardında

tanımlandığı gibi A-ağırlıklı günlük gürültü maruziyet düzeylerinin, sekiz saatlik beş

iş gününden oluşan bir hafta için zaman ağırlıklı ortalamasıdır.

Bütün vücut titreşimi, vücudun tümüne aktarıldığında, çalışanın sağlık ve

güvenliği için risk oluşturan, özellikle de bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada

travmaya yol açan mekanik titreşimdir.

El-kol titreşimi, insanda el-kol sistemine aktarıldığında, çalışanın sağlık ve

güvenliği için risk oluşturan ve özellikle de damar, kemik, eklem, sinir ve kas

bozukluklarına yol açan mekanik titreşimdir.

Maruziyet eylem değeri, aşıldığı durumda, çalışanın titreşime

maruziyetinden kaynaklanabilecek risklerin kontrol altına alınmasını gerektiren

değerdir.

Maruziyet sınır değeri, çalışanların bu değer üzerinde bir titreşime kesinlikle

maruz kalmaması gereken değerdir.

Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esaslarında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği eğitimlerinin usul ve esaslarında, temel İş

Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır:

Az tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri, 26/12/2012 tarihli ve 28509 sayılı Resmî

Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İş yeri Tehlike Sınıfları

Tebliği’nde iş yeri tehlike sınıfı az tehlikeli olarak belirlenmiş iş yeridir.

Çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri, 26/12/2012 tarihli ve 28509 sayılı Resmî

Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İş yeri Tehlike Sınıfları

Tebliği’nde iş yeri tehlike sınıfı çok tehlikeli olarak belirlenmiş iş yeridir.

Tehlikeli sınıfta yer alan iş yeri, 26/12/2012 tarihli ve 28509 sayılı Resmî

Gazete’de yayımlanan İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İş yeri Tehlike Sınıfları

Tebliği’nde iş yeri tehlike sınıfı tehlikeli olarak belirlenmiş iş yeridir.

Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılmalarında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılmalarında, temel İş Sağlığı ve Güvenliği

kavramları şunlardır:

Müfettiş, Baş iş müfettişi, iş müfettişi ve yetkili iş müfettişi yardımcılarıdır.

Genç işçi, 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişidir.

Çocuk işçi, 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve ilköğretimini

tamamlamış kişidir.

Hafif iş, Yapısı ve niteliği itibariyle ve yerine getirilmesi sırasındaki özel

koşullara göre;

Çocukların gelişmelerine veya sağlık ve güvenliklerine zararlı etki ihtimali

olmayan,

Okula devamını, mesleki eğitimini veya yetkili merciler tarafından

onaylanmış eğitim programına katılımını ve bu tür faaliyetlerden

yararlanmasını engellemeyen işlerdir.

İş Ekipmanlarının Kullanımında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

İş Ekipmanlarının kullanımında, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları

şunlardır:

Bakım, iş ekipmanında yapılan her türlü temizlik, ayar, kalibrasyon gibi

işlemlerin tamamıdır.

İş ekipmanı, işin yapılmasında kullanılan herhangi bir makine, alet, tesis ve

tesisatdır.

İş ekipmanının kullanımı, iş ekipmanının çalıştırılması, durdurulması,

kullanılması, taşınması, tamiri, tadili, bakımı, hizmete sunulması ve temizlenmesi

gibi iş ekipmanı ile ilgili her türlü faaliyetdir.

Maruz kişi, tamamen veya kısmen tehlikeli bölgede bulunan kişidir.

Operatör, iş ekipmanını kullanma görevi verilen çalışan veya çalışanlardır.

Özel risk taşıyan iş ekipmanı, tehlikelerin teknik önlemlerle tam olarak

kontrol altına alınamadığı iş ekipmanıdır.

Periyodik kontrol, iş ekipmanlarının, ilgili mevzuatta öngörülen aralıklarda

ve belirtilen yöntemlere uygun olarak, yetkili kişilerce yapılan muayene, deney ve

test faaliyetleridir.

Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişi, ilgili mevzuatta belirtilen iş

ekipmanlarının teknik özelliklerinin gerektirdiği ve ilgili mevzuatta (EK-III’te) yer

alan istisnalar saklı kalmak kaydıyla ilgili branşlardan mühendis, tekniker ve yüksek

teknikerlerdir.

Tehlikeli bölge, İş ekipmanının bünyesinde veya çevresinde yer alan ve

kişiler için sağlık ve güvenlik yönünden risklerin bulunduğu bölgedir.

İş Güvenliği Uzmanı ve İş Yeri Hekimi İle Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

İş Güvenliği Uzmanı, İşyeri Hekimi ile Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki,

Sorumluluk ve Eğitimlerinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır:

Eğiticilerin eğitimi belgesi, En az kırk saatlik eğitim sonunda kamu kurum ve

kuruluşları, üniversiteler veya 8/2/2007 tarihli ve 5580 sayılı Özel Öğretim

Kurumları Kanununa göre yetkilendirilen kurumlar tarafından tek bir program

sonucunda verilen eğiticilerin eğitimi belgesidir.

Eğitim kurumu, İş güvenliği uzmanlarının ve diğer sağlık personelinin

eğitimlerini vermek üzere Bakanlıkça yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluşları,

üniversiteler ve 13/1/2011 tarihli ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’na göre

faaliyet gösteren şirketler tarafından kurulan müesseselerdir.

Eğitim programı, Uzaktan, yüz yüze ve uygulamalı eğitim derslerinin tarih ve

saatleri, asil ve yedek eğiticileri, katılımcıları ile eğitim mekânı gibi unsurlardan ve

bu unsurlara ilişkin her türlü bilgi ve belgeden oluşan programdır.

İş güvenliği uzmanı, İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere

Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili

kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya

mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanıdır.

Komisyon, Bakan veya Bakanlık Müsteşarı tarafından belirlenecek bir

yetkilinin başkanlığında İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ve İş Teftiş Kurulu

Başkanlığından seçilecek üyeler ile gerek görüldüğünde üniversitelerin tıp, hukuk,

eğitim, mühendislik ve iletişim fakültelerinden seçilecek öğretim üyelerinden

oluşan Komisyondur.

Sorumlu müdür, İş yeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitici belgesine

sahip olan, tam süreli istihdam edilen ve eğitim kurumlarının iş ve işlemlerinden

Bakanlığa karşı sorumlu olan kişidir.

Teknik eleman, Teknik öğretmenler, fizikçi, kimyager veya biyolog unvanına

sahip olanlar ile üniversitelerin meslek yüksekokullarının iş sağlığı ve güvenliği

programı mezunlarıdır.

Diğer sağlık personeli, İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevlendirilmek

üzere Bakanlıkça belgelendirilmiş hemşire, sağlık memuru, acil tıp teknisyeni ve

çevre sağlığı teknisyeni diplomasına sahip olan kişiler ile Bakanlıkça verilen iş yeri

hemşireliği belgesine sahip kişilerdir.

İşyeri hekimi, İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça

yetkilendirilmiş iş yeri hekimliği belgesine sahip hekimdir.

İtiraz komisyonu, ilgili mevzuat kapsamında hizmet veren kişi veya

kurumların belgelerinin askıya alınma veya iptali ile ilgili itirazları değerlendirmek

ve sonuçlandırmak üzere; İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün bağlı

bulunduğu Müsteşar Yardımcısının başkanlığında, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel

Müdürü ve ilgili Genel Müdür Yardımcısı, ilgili Daire Başkanları ile iş sağlığı ve

güvenliği uzmanlarından üç üyeden oluşan komisyondur.

İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

İş hijyeni ölçüm, test ve analizi yapan laboratuvarlarda, temel İş Sağlığı ve

Güvenliği kavramları şunlardır:

Akreditasyon, Laboratuvarların, muayene ve belgelendirme kuruluşlarının

ulusal ve uluslararası kabul görmüş teknik kriterlere göre değerlendirilmesi,

yeterliliğinin onaylanması ve düzenli aralıklarla denetlenmesidir.

Akreditasyon Kurumu, Türk Akreditasyon Kurumunu (TÜRKAveya Avrupa

Akreditasyon Birliği, Uluslararası Laboratuvar Akreditasyon Birliği ve Uluslararası

Akreditasyon Forumu ile karşılıklı tanınma anlaşması imzalanmış akreditasyon

kurumlarından birisidir.

Akreditasyon standardı, TS EN ISO/IEC 17025 “Deney ve Kalibrasyon

Laboratuvarlarının Yeterliliği İçin Genel Şartlar” standardıdır.

Deney personeli, İş hijyeni ölçüm, analiz, test, numune alma işlemlerini

gerçekleştiren laboratuvar tarafından yetkilendirilmiş kişidir.

İş hijyeni ölçüm, test ve analizi, Çalışma ortamında bulunan, çalışanların

sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü fiziksel (gürültü, titreşim,

aydınlatma, iyonlaştırıcı olmayan radyasyon, vb.), kimyasal (toz, gaz, buhar vb.) ve

biyolojik, (virüs, bakteri, mantar, vb.) etkenlerin nicelik ve nitelik tayininin

yapılmasıdır.

Kalite yöneticisi, En az dört yıllık lisans eğitimi veren Mühendislik, Fen, Tıp,

Veteriner, Ziraat, Eczacılık, Su Ürünleri Fakülteleri ile Fen Edebiyat Fakültelerinin

Fizik, Kimya ve Biyoloji Bölümleri veya bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulu

tarafından kabul edilen yurtiçindeki veya yurtdışındaki öğretim kurumlarından

mezun olmuş ve laboratuvar yönetim sistemi kurulmasından, uygulanmasından,

iyileştirilmesinden, tespit edilen eksik ve/veya uygunsuzlukların yönetime

bildiriminden sorumlu kişidir.

Laboratuvar, İş hijyeni ölçüm, test ve analizi yapmak üzere kurulmuş, özel

veya kamu kurum ve kuruluş laboratuvarıdır.

Laboratuvar yöneticisi, En az dört yıllık lisans eğitimi veren Mühendislik,

Fen, Tıp, Veteriner, Ziraat, Eczacılık, Su Ürünleri Fakülteleri ile Fen Edebiyat

Fakültelerinin Fizik, Kimya ve Biyoloji Bölümleri veya bunlara denkliği

Yükseköğretim Kurulu tarafından kabul edilen yurtiçindeki veya yurtdışındaki

öğretim kurumlarından mezun olmuş, iş hijyeni ölçüm, test ve analiz

sonuçlarından ve laboratuvarın yönetiminden sorumlu kişidir.

Ön yeterlik belgesi, İş hijyeni ölçüm, test ve analizi kapsamına giren

metotlardan henüz akreditasyonu bulunmayan ve ilgili mevzuatın öngördüğü ilgili

diğer şartları yerine getiren laboratuvara Genel Müdürlük tarafından verilen “İş

Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Ön Yeterlik Belgesi”dir.

Yerinde inceleme, Genel Müdürlükçe ön yeterlik veya yeterlik belgesi alacak

laboratuvarın, ilgili mevzuat hükümlerini yerine getirip getirmediğini belirlemek

amacıyla, laboratuvarın değerlendirilme ve raporlanmasıdır.

Yeterlik belgesi, ilgili mevzuat hükümlerini yerine getiren laboratuvara

Genel Müdürlük tarafından verilen “İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analiz Yeterlik

Belgesi”dir.

Yeterlik yoklaması, Genel Müdürlükçe ön yeterlik veya yeterlik belgesi

verilmiş laboratuvarın, ilgili mevzuatın hükümlerine uygun çalışıp çalışmadığının

tespiti amacıyla yapılan her türlü ani, programlı veya şikâyete bağlı olarak yerinde

ve/veya hizmet verilen iş yeri ortamında takip edilmesidir.

Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Maden İş yerlerinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır:

Ateşleme, kazı işlerinde deliklere doldurulmuş olan patlayıcı maddelerin

patlatılmasıdır.

Ateşleyici, patlayıcı madde kullanılması koşullarını yerine getirmek üzere,

yeterlik belgesine sahip kişidir.

Ayak, maden içerisinde iki galeri arasında cephe halinde üretim yapılan

yerdir.

Baca, maden içerisinden sürülen galeridir.

Baraj, yeraltında yangın, su, zararlı gaz ve diğer tehlikeleri önleyici

engellerdir.

Bür, yerüstüyle bağlantısı olmayan kuyudur.

Cep, galeri, varagel ve vinç dip ve başlarıyla ara katlarında ve ızgaralarda

görevli çalışanların ve ateşleme görevlilerinin korunmaları amacıyla serbestçe

sığınabilecekleri biçimde yapılan yuvalardır.

Çatlak, ana kütleden ayrılmış, her an düşebilecek parçalardır.

Çatlak sökümü, Bir kademenin kazı işlerinin devamı sırasında ana kitleden

ayrılmış, düşebilecek durumdaki parçaların temizlenmesidir.

Freno, varagel üzerinde taşımayı sağlayan sistemidir.

Grizu, metanın havayla karışımıdır.

Kademe, açık işletmelerde belirli aralık, kot ve eğimlerle meydana getirilen

basamak şeklindeki çalışma yerleridir.

Lağım, taş içerisinde sürülen galeridir.

Nefeslik, ocak havasının giriş ve çıkış yoludur.

Ocak, kuyuları ve giriş çıkış yollarıyla yeraltındaki bütün kazıları, bu

kazılardan çıkan pasanın çıkartıldığı yatımlı ve düz galerileri, diğer yolları ve üretim

yerlerini, çıkarma, taşıma, havalandırma tesislerini, yeraltında kullanılan enerjinin

sağlanmasında ve iletilmesinde kullanılan sabit tesisleri, açık işletmelerde giriş

çıkış yolları ile tüm maden kazıları, bu kazılardan çıkan pasanın döküldüğü döküm

sahalarıdır.

Röset, kuyu ve başaşağıların dip ve başlarının katlardaki yatay yollarla olan

bağlantı yerleridir.

Sıkılama, lağım deliklerine patlayıcı madde konulduktan sonra kalan

boşluğun gerektiği biçimde doldurulmasıdır.

Sondajla maden çıkarma işlerinin yapıldığı işyerleri, Madenlerin sondaj

kuyuları açılarak çıkarılması, arama amacıyla sondaj yapılması, çıkarılan

madenlerin işlenmesi hariç satışa hazırlanması işleridir.

Şev, kademe, alın ve yüzlerindeki eğimidir.

Topuk, işletmelerde güvenlik için bırakılan maden kısımlarıdır.

Varagel, dolu araba aşağıya inerken boş arabanın yukarıya çıkmasını

sağlayan ve karşılıklı ağırlık esasına göre, eğimli düzey üzerinde fren ve halat

kullanılarak yapılan taşıma yeridir.

Yeraltı ve yerüstü maden işlerinin yapıldığı işyerleri, Madenlerin yeraltı veya

yerüstünden çıkarılması, madenlerin çıkarma amacıyla araştırılması, çıkarılan

madenlerin işlenmesi hariç, satışa hazırlanması işleridir.

Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Yapı İşlerinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır:

Alt işveren, Bir işverenden, iş yerinde yürütülen mal veya hizmet üretimine

ilişkin yardımcı işlerde veya asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile

teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işlerde iş alan, bu iş için görevlendirdiği

işçilerini/çalışanlarını sadece bu iş yerinde aldığı işte çalıştıran gerçek veya tüzel

kişiyi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır.

İşveren, Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği

olmayan kurum ve kuruluşlardır.

Kendi nam ve hesabına çalışan, Çalışan istihdam etmeksizin kendi nam ve

hesabına mal ve hizmet üretimi yapan ve projenin tamamlanmasında profesyonel

katkı sağlayan kişidir.

Proje, Yapı işlerinin tasarımından tamamlanmasına kadar yürütülen bütün

işlerdir.

Proje sorumlusu, işveren tarafından görevlendirilen ve işveren adına

projenin hazırlanmasından, uygulanmasından ve uygulamanın kontrolünden

sorumlu gerçek veya tüzel kişidir.

Sağlık ve güvenlik koordinatörü, projenin hazırlık ve uygulama

aşamalarında, işveren veya proje sorumlusu tarafından sorumluluk verilen ve ilgili

mevzuatta belirtilen sağlık ve güvenlikle ilgili görevleri yapan gerçek veya tüzel

kişilerdir.

Sağlık ve güvenlik planı, muhtemel risklerin değerlendirilip yapı işi süreci

boyunca sağlık ve güvenlik ile ilgili alınacak tedbirlerin, organizasyon yapısının,

çalışma yöntemlerinin ve bunlara ilişkin işlerin ne zaman ve kim tarafından

yapılması gerektiğinin belirlendiği, aynı yapı sahasında faaliyet gösterecek farklı

işverenler, alt işverenler, kendi nam ve hesabına çalışan kişiler ve farklı çalışma

ekipleri arasında sağlık ve güvenliğe dair hususların koordinasyonunun sağlanması

amacıyla yapı alanının tamamından sorumlu işveren veya proje sorumlusu

tarafından hazırlanan veya hazırlanması sağlanan plandır.

Yapı alanı, Yapı işlerinin yürütüldüğü alandır.

Yapı işleri, İnşaat ve çeşitli mühendislik işlerinin yürütüldüğü, yerüstü veya

yeraltında, su üstü veya su altında yapılan, ilgili mevzuattaki (Ek–1’de) yer alan

işler ile benzeri diğer işlerdir.

İş Yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Önlemlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

İş yeri bina ve eklentilerinde alınacak önlemlerde, temel İş Sağlığı ve

Güvenliği kavramları şunlardır:

İşyeri bina ve eklentileri, iş yerine bağlı çalışılan alanlar, çalışanların girip

çıkılabileceği bina, tesis vb. ile dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma,

muayene ve bakım, beden ve mesleki eğitim yerleri ve avlu gibi diğer eklentilerdir.

Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Ekranlı araçlarla çalışmalarda, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları

şunlardır:

Ekranlı araç, uygulanan işlemin içeriğine bakılmaksızın ekranında harf,

rakam, şekil, grafik ve resim gösteren her türlü araçtır.

Operatör, esas işi ekranlı araçlarla çalışmak olan ve normal çalışmasının

önemli bir bölümünde ekranlı araç kullanan kişidir.

Çalışma merkezi, operatörün/çalışanın oturduğu sandalye, ekranlı aracın

konulduğu masa ya da yüzey, operatör/çalışan-makine ara yüz yazılımı, monitör,

klavye, yazıcı, telefon, faks, modem ve benzeri aksesuar ve ekranlı araçla ilgili tüm

donanımların tamamının veya bir kısmının bulunduğu çalışma alandır.

Elle Taşıma İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Elle taşıma işlerinde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları şunlardır:

Elle taşıma işi, bir veya daha fazla çalışanın bir yükü kaldırması, indirmesi,

itmesi, çekmesi, taşıması veya hareket ettirmesi gibi işler esnasında, işin niteliği

veya uygun olmayan ergonomik koşullar nedeniyle özellikle bel veya sırtının

incinmesiyle sonuçlanabilecek riskleri kapsayan nakletme veya destekleme işlerini

ifade eder.

Kadın Çalışanların Gece Postalarında Çalıştırılma Koşullarında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Kadın çalışanların gece postalarında çalıştırılma koşullarında, temel İş Sağlığı

ve Güvenliği kavramları şunlardır:

Gece postası, 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinde belirtilen gece

çalışma sürelerini kapsayan ve yedi buçuk saati geçmeyen çalışma zamanıdır.

Kadın çalışan, on sekiz yaşını doldurmuş kadın çalışandırr.

Gebe veya Emziren Kadınların Çalışma Şartlarında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Gebe veya emziren kadınların çalışma şartlarında temel İş Sağlığı ve

Güvenliği kavramları şunlardır:

Gebe çalışan, herhangi bir sağlık kuruluşundan alınan belge ile gebeliği

hakkında işverenini bilgilendiren çalışandır.

Emziren çalışan, tabi olduğu mevzuat hükümleri uyarınca süt izni

kullanmakta olan ve işverenini durum hakkında bilgilendiren çalışandır.

Emzirme odaları, çalışanların bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için

ayrılan odalardır.

Yeni doğum yapmış çalışan, yeni doğum yapmış ve işverenini durumu

hakkında bilgilendiren çalışandır.

Yurt/çocuk bakım yurdu/kreş, 0-60 aylık çocuklar ile velisinin isteği üzerine

ilkokula kaydı yapılmayan 60-66 aylık çocukların bakım ve eğitimlerinin yapıldığı

yerlerdir.

Geçici veya Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

Geçici veya Belirli Süreli İşlerde, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları

şunlardır:

Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, herhangi bir işverenden geçici bir süre ile

işçilerini kendi iş yerinde mesleklerine uygun işlerde çalıştırmak üzere devralan

işverendir.

Özel sağlık gözetimi, çalışanın kişisel sağlık durumu dikkate alınarak işin

yürütümü dolayısıyla maruz kaldığı tehlikelere yönelik yapılan sağlık gözetimidir.

Acil Durumlarda İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

İş yerlerinde acil durumlarda, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları

şunlardır:

Acil durum, İşyerinin tamamında veya bir kısmında meydana gelebilecek

yangın, patlama, tehlikeli kimyasal maddelerden kaynaklanan yayılım, doğal afet

gibi acil müdahale, mücadele, ilkyardım veya tahliye gerektiren olaylardır.

Acil durum planı, İş yerlerinde meydana gelebilecek acil durumlarda

yapılacak iş ve işlemler dâhil bilgilerin ve uygulamaya yönelik eylemlerin yer aldığı

plandır.

Güvenli yer, Acil durumların olumsuz sonuçlarından çalışanların

etkilenmeyeceği mesafede veya korunakta belirlenmiş yerdir.

İşin Durdurulmasında İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramları

İşyerlerinde işin durdurulmasında, temel İş Sağlığı ve Güvenliği kavramları

şunlardır:

Büyük endüstriyel kaza olabilecek iş yeri, 18/8/2010 tarihli ve 27676 sayılı

Resmî Gazete’de yayımlanan Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında

Yönetmelik kapsamına giren iş yerleridir.

Heyet, Kurul Başkanlığı tarafından görevlendirilen teftişe yetkili üç

müfettişten oluşan heyettir.

Kurul, Bakanlık İş Teftiş Kurulu Başkanlığıdır.

Maden işleri, 19/12/2012 tarihli ve 28502 sayılı Resmî Gazete’de

yayımlanan İşkolları Yönetmeliğine göre madencilik ve taş ocakları işkolunda olup,

İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 9 uncu maddesi uyarınca çıkarılan tebliğde çok

tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde yapılan işlerdir.

Metal işleri, İşkolları Yönetmeliğine göre metal işkolunda olup, İş Sağlığı ve

Güvenliği Kanununun 9 uncu maddesi uyarınca çıkarılan tebliğde çok tehlikeli

sınıfta yer alan iş yerlerinde yapılan işlerdir.

Müfettiş, İş yerlerini iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftişe yetkili iş

müfettişidir.

Mülki idare amiri, İllerde valiyi, büyükşehirler dâhil ilçelerde kaymakamdır.

Rapor, Müfettiş tarafından 7 nci veya 11 inci maddeler gereği iş yerinde işin

durdurulmasına sebep olan hususların tespit edilmesi hâlinde veya 10 uncu

madde gereği yapılan inceleme sonucu düzenlenen idari tedbir rapordur.

Tehlikeli kimyasallarla çalışılan işler, İşkolları Yönetmeliğine göre petrol,

kimya, lastik, plastik ve ilaç işkolunda olup, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 9

uncu maddesi uyarınca çıkarılan tebliğde çok tehlikeli sınıfta yer alan iş yerlerinde

yapılan işlerdir.

Yapı işleri, İşkolları Yönetmeliğine göre inşaat işkolunda olup, İş Sağlığı ve

Güvenliği Kanununun 9 uncu maddesi uyarınca çıkarılan tebliğde çok tehlikeli

sınıfta yer alan iş yerlerinde yapılan işlerdir.

Öze

t

•İş Sağlığı ve Güvenliği konusu, hukuk sistemimizde, mevzuatta İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku’ndan, Borçlar Hukuku’na; Ticaret Hukuku’ndan Eğitim Hukuku’na ve dolayısıyla onlarca kanun; yüzlerce yönetmelik, tüzük ve tebliğ vb birçok hukuk dalı ile karma ve komplike bir şekilde verilmektedir.

•Çalışan, kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın kamu veya özel iş yerlerinde istihdam edilen gerçek kişidir. İşveren ise, çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlardır. İşveren vekili, işveren adına hareket eden, işin ve iş yerinin yönetiminde görev alan işveren vekilleri, bu Kanunun uygulanması bakımından işveren sayılır.

•İş Güvenliği Uzmanı, usul ve esasları ilgili yönetmelikle belirlenen, İş Sağlığı ve Güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemandır. İş yeri hekimi ise, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş yeri hekimliği belgesine sahip hekimdir.

•İş kazası, iş yerinde veya işin yürütümü nedeniyle meydana gelen, ölüme sebebiyet veren veya vücut bütünlüğünü ruhen ya da bedenen engelli hâle getiren olaydır.

•Risk değerlendirmesi, iş yerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerin riske dönüşmesine yol açan faktörler ile tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilerek derecelendirilmesi ve kontrol tedbirlerinin kararlaştırılması amacıyla yapılması gerekli çalışmalardır.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. “Çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum

ve kuruluşlar” cümlesi ile hangi husus ifade edilmiştir?

a) İşveren

b) Patron

c) Müdür

d) Şirket

e) Kurum

2. Asbestle Çalışmalarda ve Tozla Mücadelede, “Zaman Ağırlıklı Ortalama Değer”

de (ZAOD/TWA) günlük kaç saatlik zaman dilimine göre ölçülen veya

hesaplanan zaman ağırlıklı ortalama değeri göz önünde tutulur?

a) 4

b) 5

c) 6

d) 7

e) 8

3. “Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç

meydana gelme ihtimali” cümlesi ile hangi kavram tanımlanmaktadır?

a) Tehlike

b) Kayıp

c) Risk

d) İhtimal

e) Olasılık

4. Aerodinamik eşdeğer çapı 0,1–5,0 mikron büyüklüğünde kristal veya amorf

yapıda toz ile çapı üç mikrondan küçük, uzunluğu çapının en az kaç katı olan

lifsi tozlar “Solunabilir Toz”lardır?

a) 6

b) 5

c) 4

d) 3

e) 2

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24

5. “İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulan, gerekli

donanım ve personele sahip olan birim” cümlesi ile aşağıdakilerden hangisi

tanımlanmıştır?

a) Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB)

b) İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB)

c) İş Sağlığı ve Güvenliği Birimi (İSGB)

d) İşyeri Sağlık Birimi (İSB)

e) İşyeri Güvenlik Birimi (İGB)

6. TS 2607 ISO 1999 standardında tanımlandığı gibi “Haftalık Gürültü Maruziyet

Düzeyi”, A-ağırlıklı günlük gürültümaruziyet düzeylerinin, kaç saatlik ve kaç iş

gününden oluşan bir hafta için zaman ağırlıklı ortalamasıdır?

a) Yirmi dört saat – Otuz iş günü

b) On sekiz saat – Yirmi iş günü

c) On iki saat – On beş iş günü

d) Dokuz saat – On iş günü

e) Sekiz saat- Beş iş günü

7. “Sayısal tabanlı bilimsel metotlarla yapılan risk değerlendirme metodolojisi”

ifadesi, hangi kavramı tanımlanmaktadır?

a) Kalitatif risk değerlendirmesi

b) Bilimsel risk değerlendirmesi

c) Kantitatif risk değerlendirmesi

d) Metodolojik risk değerlendirmesi

e) Risk değerlendirme metodolojisi

8. İlköğretimini tamamlamış, kaç yaşını bitirmiş ve kaç yaşını doldurmamış çalışan

kişiler “Çocuk İşçi”dir?

a) 15 yaşını bitirmiş ve 16 yaşını doldurmamış

b) 14 yaşını bitirmiş ve 15 yaşını doldurmamış

c) 13 yaşını bitirmiş ve 14 yaşını doldurmamış

d) 12 yaşını bitirmiş ve 13 yaşını doldurmamış

e) 11 yaşını bitirmiş ve 12 yaşını doldurmamış

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25

9. “İnşaat ve çeşitli mühendislik işlerinin yürütüldüğü, yerüstü veya yeraltında, su

üstü veya su altında yapılan, ilgili mevzuatta yer alan işler ile benzeri diğer

işler” cümlesi ne tip faaliyetleri açıklamaktadır?

a) İnşaat işleri

b) Mühendislik işleri

c) Yerüstü ve yeraltı işleri

d) Yapı işleri

e) Su altı ve su üstü işleri

10. Yurt/çocuk bakım yurdu/kreş, kaç aylık çocuklar ile velisinin isteği üzerine

ilkokula kaydı yapılmayan kaç aylık çocukların bakım ve eğitimlerinin yapıldığı

yerlerdir?

a) 0-60 aylık çocuklar ile 60-66 aylık çocuklar

b) 0-70 aylık çocuklar ile 70-76 aylık çocuklar

c) 0-80 aylık çocuklar ile 80-86 aylık çocuklar

d) 0-90 aylık çocuklar ile 90-96 aylık çocuklar

e) 0-100 aylık çocuklar ile 100-106 aylık çocuklar

Cevap Anahtarı

1.A, 2.E, 3.C, 4.D, 5.B, 6.E, 7.C, 8.B, 9.D, 10.A

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 26