"[eħen is-sewwa" - 10 ta' Novembru, 1973

Grajjiet... Drawwiet... Tilkiret ....

L·~ARAGON U L·PILAR MfNN MONS. PROF. ARTURO BONNICI

Mit 8 Lingwi li kienu jiffurmaw lOrd 1i ta' San Gwann ta' Gerusalemm, illum aktar magħruf bl-1sem id Ordni ta' Ma ta, tnejn k ellbom bħala membri tagħhom Kavallieri Spanjoli, D.:rwn kienu l Lngwa ta' Aragon 1 li kenet tħaddan 'il dawk ta' Aragona, Ka­ta1onja u N:na.i':l, u l Lingwa ta' Kasti ja, 1~ kie1:et. tħaddan 'il dawk ta' Kastilj!a, Leon u l·Pcrtuga!l.

Illum qtajtha li nkellim­kom fuq il Bere~ (Auberges), jew Palazzi, :i dawn iż-żewġ Lingw'i kellhom fil Belt Val­letta, li nzertaw it tnejn ġew magħżula, fi żmenijiet differenti, biex tkunu 1-Pa­Iazzi uffiċjali tal-Prim Mi­nistru, fejn jaħdem hu u s­segw'1tu tiegħu.

lżda · ġata li dak li ktibt fuq il-Berġa ta' Aragona, li magħha, kif kien xieraq, żidt :Xt tagħrif dwar il-Knis­ja mgħaqqda magħha, magħ­rufa bħala !~Knisja tal-Pilar, ħlewli l-ispazj~t kollu u kel­li nħalli l Berġa ta' Kastil­ja għal darb'oħra.

SEMPLiċi U MHUX SIMMETRIKU

Il-Palazz ta' Aragona, l­iżjed wieħed sempliċi fost il­Bereġ l-oħra kollha, qiegħed fi Pjazza Celsi, li fl-1964 ġiet imsejha Pjazza Indi­pendenza- Ghandu quddie­mu 1-Kn: sja Anglikana, li għad nitkellmu fuqha iżjed 'il quddiem u m nn ħdejh tinżel għal Marsamxett. li­pjanta tiegħu ħażżiżha l­magħruf aridtett Malt'i Glor­mu Cassar- I1 Pa. azz inbena fl1571 biex igħammm fih il-KavaHieri ta· Aragona, li 1-Pilar, :·ew Kap tagħhom kell:J fl-Ordni l il:ariga ta'

Gran Konservatur u kien jissupplixxi l IEp ar u t­Trupp~ b'dak kolu li kien jenħtiġilhom.

Jekk wieħed jinnota sew­wa, il-bini ta' dak il-Palazz mh .. x s.mme.r.ku għal kol­lox. Għaliex, għalkemm f.l­taċċata naraw 11· et twieqi kull na:ħ.1 tal bieb ewlieni, dawna ma ghandhomx l is­tess bogħod bejn waħda u oħra. Il bieb ,...innifsu mhux qiegħed fin-nofs sewwa tal­bini- L Arkitett fittex li jqiegħed Leqa fin nofs ta' kull kamrd m·nn ġewwa. Billi l bini, kif għidna, hu sempliċi ħafna, maż-żmien żidulu portiku stil doriku.

MINN ĠEWWA Meta wieħed iidħol min­

llH isib intrata b'saqaf troll, h his-saħħa ta' taraġ wiesa' u sabiħ twasslek għall­pjan nobbli cl ssib mħek nulqugħ minn żewġ korazzi bla kava'lieri fihom.

Madwar bitha rettangola. n mżejna bi statwa ta' rħam fin-nofs, 'iduru 1-'kuri­turi. li , minnhom tidħol għas swali mogħnijin bi kwadri u ghamara sabiha. Is swali jagħtu għal barra m"nn tieqa u jinfdu waħda ma' l oħra· Minn dak il-pjan tista' tinżel għall-pjan ter-

ran li għandu bibien oħra fi Triq ii P~nent.

Jekk ħafna minn a x-xjuħ ma konniex smajna bih dak il bini fi tfulitna, meta tfar­farna sirna nafu bih, meta fl1921 ġiet ilKostituzzjoni li tat lill-Ma'ltin gvern aw­tonomu, u nħoloq il post ta' Prim M~nistru, li kien jix­raq li jkollu wieħed mill­Palazzi sbieħ tal-Belt għall­Ministeru tiegħu. Il Palazz ta' Aragona intagħżel għa·l dak il-għan.

JINBIDLU L-KERREJJA

Fl-1933 U-Kostituzzjoni msemmija ġiet meħuda !u­ra għal raġunijiet ta' finan­zi u ta' d:1fiża u l-Palazz ta' Aragona sefa vojt- Meta fl-1939 l-Ingilterra ħasbet biex tagħmel kontra-korrent għall-Kultura Taljana fi gżiritna, U-British Council fetaħ Istitut ta' K~ltura In­gliża - il Brit.sh Institute -~ u lilu nghata bħa a rħa. mara dak ifPalazz vojt. Bis­saħħa ta' hekk ħafna Mal­tin u Ingliżi saru midħla ta' dak ii post. Għal min ma jafx, il-British Council hu­wa korp magħruf m.ll-K~­runa Ingliża li għandu bħa­la għan tiegħu li jinkoraġ­ġixxi r-relazzjonifet kultu­rali bejn l-Ingilterra u l­pajjiżi l-oħra, billt jagħti bo­roż ta' sbdju (scholarships), jibghat nies disLnti fi-Ingil­terra u iistieden konferen­zieri u nies esperti, u b'hekk imexxi 'l quddiem U-għerf­Għalhekk f'dak l-Istitut Kulturali nfethet biblijote­ka sabieħa u bdew jinġiebu mal-100 gazzetta '.J perjodi­ku, jsiru konferenzi kultu­rali u fllm-shows. Malta kisbet ġid kultura:i kbir minnu-

Fl-1947 reġgħet ingħatat bra I-Kostituzzjoni, u l Bri­tish I:nst.ltute -mar fid-dar kbira - Casa Bolino - fi Triq il-Punent, mhux 'il bog!1od minn hemm. Fis se. na 1971, tela' l Gvern Labo­rista: il-Prim Mmistru għoġ. bu jġorr il-Ministeru tiegħu fil Berġa ta' Kastilja u f'dik ta' Aragona inġieb il-Minis­Jeru a d-Dipartiment tal­Edukazzjoni.

IL-KNISJA TAL-PILAR

Mal Palazz ta' Aragona hemm imgħaqqda min naħa ta' wara u tmiss magħha l­Knisja tal-Pilar, i1 Kn:sja ta' l istess Lmgwa, bil b eb fi . Triq il-Punent- Il bini tagħha nbeda fl-1670. Hija ġemma ta' arkitettura.

Il Knisja tissejjah "Tal­Pilar" għaliex fiha hemm nlċċa li fiha replika tal-ko· lonna li fuqha jmgħad li l­Madonna dehret lil San Gak­bu u li tinsab fi knisja span­Joia taħt l-istess isem- Kif tidħol fil knisja jolqtok ir­reredos (sfond) tal artal skolpit bi statwi ~ għadd kbir ta' anġli jittajru. Fin­nofs hemm kwadru tal-Ma­donna bil Bambin Ldher lil San Gakbu f'raqda, aktarx impitter mill Erardi- li-kop­pla, li minħabba d-djieq tat­triq ma tidherx minn barra, hij& mibnija b'tambur għoli fuq bażi ottagona. Biċċa m'is-saqaf tal-knisja sofriet, hsara fi aħħar gwerra dmji­ja. Mill-pittura oriġinali ma baqax jidher hlief felli mhassar fJ- volta fuq il ·pres­blterja-aktarx l·inkoronaz­zjoni tal-Madonna ~ pittura b'xi kavallieri fil ġnub tal­orgni.

7

DEVOZZJONI U ARTI F l ewwel sezzjoni tal knis­

ja hemm 4 kwadri sbieħ tawwalin· li juru t-twelid tal Madonna, l Gherusija tagħha ma' S. Gużepp, 1-An­nunzjazzjom u l Viżitazzjo­nL

Bambin ta' Praga ċkej. ken qiegħed f~q 1-artal, fejn d.:.rba kien hemm U­kolonna li semmejna, U llum, qegħda f'niċċa fix-xel­lug, kif tidħol- Sabieħ il-kan­ceii ta' rham intarsjat, li jaqta' l presbiterju għoli mi[-bqija tal-knisja.

Xi hamsin jew sittin sena Ilu żdiedu żewġ artali fin­naħa ta' fuq, li jidhirli jien, qegħdin ikerrħu l knisja u llum ma għandhom ebda funzjonai1ta' liturġika·

Fis Sagristija naraw pit· tura tal-Madonna st;l biżan­tin u Madonna oħra ċkejk­na u sabieħa s1wlp.ta f'in­jani sk~r.

Ha ħsieb u ħallas il-bini tatknisja l Kom:m~mdatur Fe'iċ Inniguez de Ayerbe, U Jinsab għalhekk midfun f'nofs il presbiterju. Zewġ henefatturi oħra kienu l. Gran Mastr.1 Perellos, li sebbah i!·knisja u 1-Balliju ta' Majorka Rajmond de So-

(IkompH f'paġna 10)

10 "leħen is-sewwa"- 10 ta' Novembru, 1973

~--------------------~--~--------------------------------------------------------~----~---------------·-----------ġ'lsku Spiteri Agius, li wie-

L-Aragon (J,qbad mm.tpaġna - 7)

ler. Ir-r'itratti ta' Inniguez u Perellos qegħdin imden­c!la mal ġnub tal-orgni· Ix­xemx stemma ta' Soler, tid­her fU-knisja, fi~ sagristlja u fuq il·bieb ta' barra, mżej­jen b'żewġ ħabbatiet tal'­bronż ta' ġmiel kbir.

TiżJIN ISBAĦ Fl-1851 twaqqfet hemm

u 1-Pilar is-Soċjeta' ta' San V,nċenz de' Paoli mill-Kanonku Paw­lu Pulliċino, qassis magħ-

. ruf . għall-għerf :t t tieba tie­għu- Fl-1866, 'imbagħad, in­fetaħ hemm l Istitut ta' Edu­'kazzjoni Kattolika għall­bniet, tallt i t-titlu tal- "lVIa­donna t al-Provvidenza", li tagħha hemm kwadru mplt­ter mill-per:Jġin Domen)co Bruschi. Il-fundatur kien il kjerku !1abrieki Q.r. Fran-

ħed jilmaħ ir-ritratt pitt!lra tiegħu fis-sagristija-

. -Bħala kmsja taħt idejh, · __ il Gvern jahtar ir-Rettur tagħha. Jiena niftakar lill­

. -Mons. , Lwiġi Farrugia, li - żied iż-żewġ artali li sem­mejn? u lill-Kan- Pen·ten-zier Gorg Buttiġieġ, Rettur

• '.l Direttur, mgħejjun mill­. Kan. Gużeppi Azzopardi- Il­

lum hemm Rettur u D'xet­. tur Dun Victor Grech Di­, mech. Kemm tfajliet ħarġ:t

minn dak l-Istitut matul dawn il-107 snin u ffurmaw familji tassew insara! Aktar mill-istatwi u 1-anġli, mill­pitturi u l irħamtjiet, dawk it·tfajliet huma l-aqwa ttżj in ta' dik il-knisja:

Tmenin se~a ilu, intgħa ­żlu biex jieħdu ħsieb ta' di'k il knisja s-Sorijiet Franġis­kani tal Qalb ta' Gesu', li jagħmh mill-aħjar biex iżommuha fi stat tajjeb u nadifa; iżda ċerti ħwejjeġ għandu jagħmilhom il­Gvern. Nitolbuh għalhekk jaħseb għat tiswija tal-bjut' biex ma jqattrux meta tagħ­mel ix xita u għal ti ndifa sewwa taFiskolt:tra fil .. knis­ja: Nittamaw li l-Gvern ma jdumx ma jagħft rkaptu, biex dik il-knisja artist ika u eleganti ma t1tlifx il pre­ġju tagħhc-~U għan nom tas­Sorijiet u td.l-popiu Malti niżżuh ħajr minn quddiem.