80

Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Gramàtica llatina segons el mètode gramaticalista, obra del professor Valentí Fiol

Citation preview

Page 1: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol
Page 2: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

Eduardo Valentí Fiol (t)Catedrático de Enseñanza Media

GRAUÁTICADE LA

tB oscHtLJ

LEI\GI-]A LATINAMorfolo gía y Nociones de Sintaxis

Décima edición

Page 3: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

' r{V ztullqtq 0.( tt¡"" liil.. l. Le L¡ttcue Lerwe. - El Latín fue primitivamente la lengua hablada en elQ t.ncio, pequeña comarca de la Italia central, a la orilla izquieiaa del Tíber. Esta

,1 lcngua, iunto con otros dialectos, como el osco y el umbro, formaba la rama itá-r1 llcri de Iá gran familia de Ienguas indoeuropeas que se extendió por toda Europar! y ¡rarte del Asia, y cuyos otros principales representantes son el sánscrito, el ira-'/ ¡rio. el srieeo. el eslavo. el báltico. el sermánico v el celta..l Las"arm"as romanas hicieron la iortúna del latíri. La ciudad de Roma, que empezó

xicndo hacia el siglo VIII antes de Jesucristo un pequeño pueblo de agricultores, seI con-virtió pronto en capital del Lacio y extendió después su autoridad sobre toda laI rrcnínsula- italiana. Lás suerras coir Cartaeo le- dieron el dominio sobre ela Mcditerráneo occidental. E"soaña. Norte de Áfñca v costas meridionales de Francia.1 J,os países de la parte orientál dei Mediterráneo no tardaron en caer bajo la influen-' r'ia del nuevo poder y pronto se convirtieron en provincias romanas.. En el siglo I antes de J.C., Roma, convertida -en cabeza de un imperio mundial, se¡f rlio las instituciones adecuadas a su nueva función. El régimen imperial fue estableci-! rl,r cn sus líneas esenciales por Julio César y su sucesor Augusto. En aquel tiempo elY Ir¡rperio se extendía sobre lo que hov son los países siguientes: Italia, España yÚ l'ortugal, Francia, Gran Bretañá, Bélfrca, proviricias aleñranas del Rin, Bohemiá,

/ s['la. ralestma. tsrDto v costa mectrterTanea (lel Arnca.Q U lensua oficial dseste lmperio era el latín. que paulatinamente fue suplantan-j tkr.las viejás lenguas indígenas; peqo en.los paísesbriéntales del Mediterr:í,nebdomi-tk¡ las vieiás lensuas indísenas: pero en los naísesbrientales del Mediterr:íneo domi-

¡l¿rba el güego,gú" por su-alta si[r¡ificación cbmo lengua de cultura, pudo resistir ven-j rraba el griego, que por su-alta sig4ificación cbmo lengua de cultura, pudo resistir ven-¡l tujosaménte a lá expansión del idioma romano. Así el latÍn se extendió de preferencia- ¡ror el Occidente europeo.o¡ Err estas regiones el latín fue evolucionando lentamente y adaptándose a las par-t ticularidades liñeüísticas de cada una de ellas. Al romperse la"unidád del Imperio ánte

cl empuje de los pueblos nórdicos, desapareció el principal sostén de la unidad lin--¡ g(ifstica y se hizo posible la aparición de un sinnúmero de dialectos que con el tiem-.0 lro habían de convertirse en las lenguas romances modernas.lI Nuestra lensua esnañola no es-más oue la lengua imperial de Roma modificada{ ¡xrr el genio pa}ticulár de nuestro puebio y por iás divérsas influencias que desdef enlonces se han ejercido en nuestro país.

tY Estudiar el lafín es, pues, ala vei estudiar el idioma de nuestros antepasados, la' li¡cnte de nuestra lengua actual y el lazo de parentesco que la une con las dem¿ís len-O guas modernas del Oóidente de"Europa, esp'ecialmente dl portugués, el francés, el ita-ó liano v, en cierta medida, el inelés. Es, adem¡ís, estudiar el vehículo de la cultura euro-,$ pca nioderna y el medio de qué se ha valido durante siglos, y se vale todavía la Iglesia' R<¡nrana para ejercer su autoridad y definir su doctrina.c? 2. EL'Ar¡esEro LArINo. - EI alfabeto latino, derivado de un alfabeto griego, es,

(> escncialmente, el mismo que el español. Hacia el siglo I de nuestra era constaba de

-los

23 signos siguientes:= A B C D E F G H I KL M N O P Q R S TVXY Zñ abcdef Chik lmnopqrstuxyzi En muchas ediciones modernas de textos latinos se usa, además, la I para designara.l sonido de la i consonante; ejemplos: juvenis, jam. También suelen distinguirse los dos

& ¡Prbtn

GENERAL¡DADES

'J Srriza, países danubianos de la Europa Central,.Península Balcánica, Asia Menor,J Siria. Palestina. Eeinto v costa mediterránea del Africa.Siria, Palestina, Egipto y costa mediterránea del

dü,sLg*w1

ll'tl ' t t t so ¡N Esr¡ñ¡

O 1999, Editorial Bosch, S.A.Comte d'Urgell' 5l bis0801 I BarcelonaDepósito legal: B. 41.849-2003ISBN: 84.767 6-584-3

Prohibida la reproducción total o parcial de esta obra,por cualquier medio o en cualquier soporte sin con.sentimiento expreso del propietario del copyright,

PRrNr¡n rN Sp¡tN

+rF_¿

furcsir, S.A. - ( l i ronir, 206 - 08201 S¡I.¡. lel l (Birrce lonu)

c t :_:'t ¡i

Page 4: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

oclusivas I Sordas't sonoras

NasalesFricativasLíquidas

Labiales Dentales Guturales

pbmf

tdn

S'Zl , r

c, k,9oE

valores delau, escribiendo v cuando es consonante, como envidm, y a cuando vocal,como en ¡¡¡lda, Nosotnrs mantendremos el signo i para los dos sonidos, vocálico y con-sonante, pero distinguiremos, para evitar confusiones, entre uvocal y ? consonante.

3. VocALEs. - Las vocales latinas son cinco, como en castellano:. aeiou

Su pronunciación es sensiblemente la misma que en nuestra lengua. Las voca-les i, u, ante otra vocal y formando sílaba con ella, tienen valor consonántico.Cuando ¿¿ sea consonante, la escribiremos v.

4. DrproNcos. - En latín se encuentran los diptongos siguientes: ae, Au, oe ymenos frecuentes, ei, eu, ui,

Ae, oe se escriben a veces @, @,! en latín vulgar y tardío se pronunciaban e;ejemplo: rosae (rose), proelium Qtrelium). Para mantener el uso clásico hay quepronunciar muy rápidamente la e, con objeto de formar una sola sílaba.

5. Co¡!,tsoNANTES. - Las consonantes latinas se clasifican del modo siguiente:

h, que primitivamente marcaba una aspiración, perdió pronto, como en cas-tellano. toilo valor fonético.

.r es una letra doble que puerde representar cs o gs.

ó. Pno¡.IUNcrncIóN DE LAS CoNSoNANTES. - Se pronuncian en seneral como lascastellanas, pero si se quiere mantener, en lo pósible, la pronu'nciación clásica,deben tenerse en cuenta las particularidades siguientes:

l" c, g ante e, i se pronuncian del mismo modo que ante a, o, a; ejemplos:Cícero (pr. quíquero), genus (pr. guenus), agito (pr. águito).

2" ll se pronuncia como dos eles, ejemplos; ille (pr. il-le), vallum (pr. val-lum).3" u se pronuncia como ¿¿ consonántica: rtir (pr. uir), vulnus (pr. uulnus).4" Después de q y g la z se pronuncia siempre, con un sonido rápido; ejem-

plos: quartus (pr. cuartus), queror (pr. cuéror), sanguis (pr. sangüis).5" ch se pronuncia como c sencilla; ejemplos; pulcher (pr. púlquer), machina

(pr. mdquina).6" z equivale al sonido ds; ejemplos; gaza (pr. gadsa), Zama (pr. dsama).

7. Ce¡rrIolo. - a) De las vocales. El latín distingue entre vocales largas y bre-ves, segrin el tiempo que se tarde en pronunciarlas. La cantidad larg*a dé unavocal se indica por medio del signo - colocado encima de ella:

áéióüLa cantidad breve, por medio del signo - ;

áéióü

PRONUNCIACIÓN

Los diptongos son siemore larsos.b) De [as silabas. Una sílah_a-es"larga en los tres casos siguientes:Cuando contiene una vocal larga: -

é-ra-di-co, r¿-mus

Cuando contiene un diptongo:

cae-lum, proe-lium, lau-de

Cuando su vocal, aunque breve, va seguida de dos consonantes:

ter-ra, pul-cher

una sílaba es breve cuando lo es su vocal y ésta no va seguida de dos conso-nantes:

dó - mí- nus, c é-lé- rí- t as

8. AcsNro. - Para el.acento prosódico latino valen las siguientes reglas:

l" Los monosílabos son acentuados, excepto las preposiciones, conjuncionesy enclíticas. Ejemplos: réx, rús, et vóx, cum sfié, popúldi-que.

2o Los bisílabos se acentúan en la primera sílaba: Ejemplos: cór-pus,'d-mo,só-ror.

_. 3" J-os polisílabos se acentúan en la penúltima sílaba, si ésta es larga.E.iemplos: a-ml-cus, prae-ter-mit-to, aes-ti-md-re.. _ Si la penúltima es treve, el acento cae sobre la antepenúltima. Ejemplos:

dó-mí-nus, ptÍr-vú-lus, dú-cé-re.

4" Cuando a.qna pqlabra se une una enclítica, el acento cae en la sflaba queprecede a la enclítica. Ejemplos: Senatus populús-que, pdter matér-ve.

GRAMÁTICA DE I^A. LENGUA I-{TINA

Page 5: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

t l oRForoGtA9. P¡nrns DB L/r oRAcIóN.-L¿s partea dc le oación co letín ¡m oc.ho:

übsl.entivq adjetivq prurombrq verbo, edvcrbio, prepoeición, conjunción c in,lrjeccióo.

I¡s partes de la cecióo ce diüden cn v¿riablec c inveriablea Son varieblcs:¡bstantivq adjgtivq pronombre y verbo.

Son invariables: adverbio, prepcición, curjuncióo e intdección.El latín carece de artículo, y en la traducción al cestellano hay quc nrpürlo

ll aentido nc indicerá cn cada ca¡o ei debemq usar el artículo defnido o c[¡nde,ánido. Aeí rosa deberá traduciree, eegúa loe ca¡os, h toita o ur,z, ros¿; anici, losamigcls o unos amígo*

10. GÉ¡r¡nos. - El letín pccc trer géncro: mosctlJino, fcmcñw y ¡wurto.En general gm ma¡culinc loc ambrce dc v¿ró¡ y oúcio dc varón, pueblog

ríor, vientc y mese&Sou femeninc lc dc mujer y oÍcia dc nujer, írbolca, ciudadee, peftec c ielaeLa nmbres neutr6, que por lo común ¡¿ refiere¡ t c(E¡tc i¡¡nim¡d¡q ¡udeo

dístinguirsc dc la dcmá¡ ptr terninacimeo especialca

11. N(n¡ano.-La¡ palabrar variablc¡ tieoen co l¿dn do¡ númcroq moco castdla-no, síngtbr y phnaL

12. Cesos. -Ilrs dietinta! fi¡ncimes qu" un aombrc puede dcacmpeñer cola oración, gue eo ca¡tellano se e¡presao por medio de prepoeicionee, en latfo¡c indica¡ medientc terminaciones distintas, ll¡madas dcsínc¡cias. La¡ forma¡que revisten la nombre¡ d tomar la¡ distintas desínencia4 s lbm¡n c¿sos. El¡ombre latino tiene eeis crsoe, e aabcr:

Nocninativo, Vocativo, Acrrsativo, Geoitivo, Dativo y Ablativo.

l,r. L.r oncr¡NacróN.-El orjunto dc lo ¡ei¡ ca¡c en guc un nombrcpuede encontrarse, tanto co eingular oomo co plural, recibe d -rombre ded¿clin¿ción.

14. Tel,rA, R fz. - I.o gue queda de un nombre al eeparar de él las desine¡,ciao de cano, recibe cl nombre de uma. Asi rosa-, domino-, leg-, navi-, curru-,üe. eon tema¡ de rosa, dominus, lor, navis, currus, dies, respectivamente.

Ra.iz es lo que queda de una palabra r¡na vez ee ha separado de ella todcr loprefjc y sufics: euele eer común a una familia de palabrag, y €B el elemenüooortador del sentido fundamental de éstao. Así am- ee Ia raíz de aá , el gntpc¡¡no, amor, ¡mi6i¡i¡, :l¡ru¡tot, ami6x6, g¡g.

PRIMERA DECUNACION

lt. Las clNco DECLINAcIoNEs. - Ye primitivamentc pa¡¡ un ce¡o dadooo riemprc habíe une rcle desinencia. Pero aobre todo, ¡l uni¡se la deeinenci¿r l¡ ultim¡ letrr del temq !c produjcron un¿ oerie de fenómeno fmético guctcrminaron por ronper la aotigua u¡idad de la declinacióa. A¡í nacierm l¡¡cinco dcclioecimcr letinaq qu? ncotlc dietinguimoe pc le deciqencie da¡Genitivo eingular:

t.r Dcclin- Gcnit ¡íng. .ec2,.))>. i3.rr t r . i ¡1. . )D)-ur5. lDDt.c i

Pr imero Decl inoción(Tcmo on -of

Gcnir lvos -oa16. 8gt1 declitnción mprcnde rub,at¿ntivq y adjetivc femcoinq y alguno

rub¡t¡ntivo masculino. El Nomin¡tivo ¡iogul.r termine cn -¡.

Tabla de Desinenc¡as

I SingularNor¡xrrrvo i -r

Plural

Voc¡t¡vo I -f-tC-t€-ñs-Erum-Ts-is

Acusrr¡vb | -amG¡xtt¡vo | -aeDer¡vo I -aeA¡r.¡r¡vo I -eParadigme: roca, la rosa

Norrxrt¡voVocer¡voAcusrr¡voG¡x¡rrvoDrrrvoA¡¡.rt¡vo

lo roso(oh) rosa(o) h rosoü la rosot, poro Ia rosown la rosa

roraerosagrosEsrosárumros-lsrosl-S

hs ¡oso¡(oh) rons(a) ht rosasü los rosaso, laro bs rosascon las rosas

ro¡ürosüfo3amrosaerosaerosE

. Ejemplc dc adjetivo feoeoinc gue aiguen eeta declinación: boo+ buau;F¡lchq llr¡mosr.

Page 6: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

l ll0

t.¡ ler pdebrar ciguic¡ta ¡óto e u¡¡¡ ca ptural:auptiec, bodacliquiae, rcstor&nebr*, tinicblu

y dguaor ¡ombre¡ de ciudad: Atüenac, Atclt¿s, Syracurec, Si¡¿crrr¿19. Er, I¡e"rrlvo. - 106 nombrer de ciudad, en ringular, dc la primera

dedinación, como Rorri, Malacca, Máhga, caesaraugust ^l

zonágo*, conservanuo antiguo caso, llamado Locativo, que eirve pare indicar el lugar en'dóndc algoosurre dalguien s¿ encuentr¿. Su desinencia d-ae.

Romae, cn RomdMdaccag cn MálagaCaesaraugtrstae, crl Zaragoza

r.a nmbre¡ de ciudad que tienen forma de plural, cuplen el Locativo porcl Ablativo:

Athenis, en AtanasSyracusis, cn Siracusa.

20. uso o¡ ¡¡g cAsog. - l. Bl \omh&ivo c¡ el ca¡o del ru¡'ao y del prcdtcado¡omí¡al.

.s,ujato cr la palabra que -deeigna al,-ce¡ del quc re afrma o niega algo. Reepondc enC¡ste¡l¡oo a lar pregunt.¡ lquíé*l o !qué?:h ¡íña ¡íc: puelta ridetlot campcsinos arazr: egricolae arelü

tQüéo ríe? I-a ¡íítr.-¿Qui¿D ar¡? Los campcsltrot.

USO DE LOS CASOS

8n l¡¡ oracioae¡ substantiva, o de verbo ser, re llama predíca¿o ¡omhla;l (o atributo) cltdlctivo o rubstantivo f¡ue erpresa la cualidad afrmada del rujeto:

b ¡oso ct b¿lh: ros¿ ecc pulchrab niñle¡ soí bctczosos: puellae arnt pigrrc.

2. Y! Vocotiuo c¡ et ca¡o en que se pone el aombrc de la pereona o coca e la qucdlrlgimor la palabra. Puede llevar la interjección o (castellano oh), n¡ele ir entre coma¡y rquivale a una exclamación aparte del resto de la fraee:

lOh rcsa, anin belh eres!: O rosa, (¡tám pulchre erlRch¿, sé clcmcntc: R"gi¡a, esto clemens.

3, El Aas¿tívo e¡ el ca¡o del complcmcnto dí¡ec+o de tos verbor tran¡itivoaCornplemento directo ea la palabra que indica la persona o cosa eobre la que recae

dlr¿ctamente la acción crpreeada por el verbo. Responde e¡ casteüano a lar preguntaele quié¡y? o iqué?:

b escl¿va ¿ma ab niíu: rr;wa rmet pueüamcl Wtado¡ rcconc las scluas: agricola ¡reragrat ailvaatA qüén ama la e¡clava? a b niñ¿.fQué recorre el labrador? b sclva¡.

4. El Datívo c¡ el caso del complcmento l¡di¡cd;o.El complemento ír,direcao indica la persona en cuyo interé¡ ¡c rcalíza l¡ accidn erpre'

rada por el verbo. Eo ca¡tellaao üeva la¡ prepoeicionee 4 o p.rÍr y responde a lar pregun'crt ¿d qui¿rrl o ¿Wa quién?:

b cscbr¡¿ ptcpard h cctrr para b *ñor¿: Serva parat ce¡am domi¡¡¿,cl campcsíno da ¡osas a las niñp: Ag¡icola dat rosar puellir.fPan quién preparr le cena? Para b ¡cio¡o,¿t quién da rosas? Abs *iñas,

5. Bl Abhtíuo es el caso del complcmento ci¡ctt¡stancíol.Complemcnto círcunsu¡cíal es la palabra que modifica la rígnificación det verbo erpra

¡ando circunstancia¡ de lugar, tiempo, instrumento, raodo, causa, etc. En castellano puedeir aconrpañada de todas lae preposicioneo y responde a lao preguntae ¿dónde?, ¿culndo?,lcon qué?, icómo?, ¿por qué'!, etc.;

b scd sc aplaca con agua; Sitic aque exti¡guitur¿n l¿s sclu¿s hay muchas fíeras: In silvis su¡t multae bestias

lCo¡ qué ee aplaca la sed? CoÍ cl agtalDónde hay 6erar? Enlas scluas.

6, El Gcnitivo e¡ el c¡¡o del complemento dcur¡nínaiuo dcl ¡ombré. Lleva en ca¡tellano la preposicióo dc:

,nc gttstJ;n las plumas dcl águíla: Arno pennas aguilarcl pcrfumc d¿ la¡ ¡osas: Odo¡ rosarum.

GRAIU,{TICA DE Iá. LENGUA I"{TINA

17. GÉueno. - L6 substentivo de eeta declinacióo lon co gener¿l fcmc,ninc, cxcepto lc nombrc¡ d! varóa y oúcio de varór¡ y le mayor- parte de lcde tíc., que tg ma¡culina. Eja.: nauta, cl marinero, r-.áb", cr ásc¡;ia, agricolqcl compcsino, cotta (nombrc propio)r cota, sequana, cl setu,Mose[a,

"lñroula"16. P,rnr¡cr¡¿¡¡.m^DE!. - t.¡ I¡. nombre¡ dea, i!íos4 fília, hi¡a, libeta, lrbcrtacr¡ando apa¡ecen d lado da ¡u¡ cor¡e¡pondieoter macculino¡ deus, '&*, ¡ruir+-ijdübert,", libcrto, preaentan eo cl Dat. y Abl. del plural una d"¡inencia

"" áU*,

f iü i ¡ ct f i l iabu¡¡ a los h; iosrr l¿sh¡r '¿s.u¡ado¡ reparadameate, tieoea la deainencia ."grri"r Éo -is: de4 filüs, übertir.2.r r.o¡ nombres oompueEtoa e¡ 'cola- y -ge'.e presentaa a vece¡, aunque ¡ólo eopoeoía, ua Genitivo plural cn .um eD ve! del iegular en .ar:um:Eia.: agrigola, c'mpesí".o, Gen..pl, agricolarun o agricotun. crraiugena, gríe,go i lc nrcimicnto, Gen. pl. Graiugenarum o Graiugenun.

- !J -En los.término¡ iurídicor.pjter familias, Elater familias, podrc dc familia, madred9 famil;a, cn. lugar_de pater f"-iliae, E¡¡ter fámihae, encoorramoE un reEto de una a¡,üigua desinencia del Gen. ring. en -as.

1.t Nótesc cl c¿mbio dc ¡eatido dc lar aigüenter palabra.c al parar del aingular etglurd:opi4 ebwfunúüttar4 lctra,

cnlpic' cropuütter.c, c4fi4 A|c;aarrl

ragurt¡.., ilasfildctodivitiae, tíquezaindutiee, tragul

Page 7: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

GRAMATICA DE I.A LENGUA IATINA

t rgundo Dccl lnoclón(Tcmo cn -o)

Gcni t ivo: - l21, [.o nombre¡ de la Scgvtúa Dcclinacíón cc divideo co tres grup6, ateD,

diendo ¡ l¡ terminación del Nominativo singular:l.c Nombrcc Go -r¡!r. Substan¡ivos y adjetivoe ma¡cr¡linoo y algunoe eube,

tantivoe femeninos.2.e Nombree eo -er. Substantivos y adjetivoa masculinos.3.e Nombree en -um. Substantivoe y adjetivoe neutroo.

Tabla de Desinenc¡a8

Nor¡x¡t¡voVocrt¡voAcoutrvoG¡x¡t¡voDrt¡voA¡ur¡vo

ular PluralYr!c.UF.m. lNcutro Maac.gFcm, l t { .ut?o

-llE¡ -et | -um-Qt -elt | -uq

-um-l-o-o

-r l -a- t l -a-o8 | -a

-Omil'ls-ls

22. Nol¿¡nns EN .t¡s. - Paradigm¡¡; Subeantivo, populuq cl 'pxbb,Adjetivq bonus, bucno.

SEGUNDA oEcuNncróN

24, Pa¡trc¡¡r.¡r¡o,ro¡s. - l.r El Vocativo. I¡¡ ¡ombre¡ co -u¡ dc la egunda dcdi'o¡cióo ¡oa lo¡ único¡ quc ticner, co riogular, el Vocativo di¡tinto del Nomi¡ativo.

2.. Nomb¡c¡ co -ir¡¡ I¡r ¡ub¡t¡¡tivo¡ t¿rmi¡¡do¡ ca iu¡ forn¡¡ d Voc¡tjvo dnguLlo. i ¡

filir¡+ Voc dng. f iliA¡¡toni¡¡+ D t Arrtorl .

f.r E roobrc deuq, gcn. &i drot. carccc d¿ Voc¡tivo úg E gtonl e declin¡ r¡l:N. V di (o dei)

Ac. deorG. deotr¡o o dc¡r

D. Ab. di¡ (o dei¡).

2r. Nor,on¡s EN .€r. - I¿ únic¿ diferencir que dirdngue l¡ declinaciónde loa nombreo en .et de la de loc ea .r¡¡ consiste eo que equélloa forman dVocativo siDg. tgual ¿l Nominativo.

Paradigmar: subet¿ntivo: ¡g6r gm. egr4 cl conpo; adjetivo: pulcher' gent,tivo pnrlchti, hcrmoso.

Nor¡xrt¡voVocrtrvoAcssrt¡voG¡x¡r¡vcDrrrvoArlrrIvo

Sinoular Plural Singular Plural

rgefrgef¡grurn18fTrgr6€r6

,gfl¡gfiegrdsrgrórumegrleegrTs

pulcherpulcherpulchtumpulchripulchrdpulchrd

pulchrÍpulchripulchrdspulchrdrumpulchrlspulchrís

La meyor parte do lq nmbre¡ co .er pierdea eo lo¡ demá¡ c¿¡o¡ lr -c. delNom. Voc. eingular.

Hay algnnoe, ein enbergo, que le co¡rlenñu¡: eiubetantivo: pnrn, nííw; ardjetivo: tener, tícrna:

Nor. Voc.AcssrrtvoGr¡¡¡trvoDr,r. A¡r..

Sinoula¡ Plu¡al l l Sinoular Plural

PuefPuerumpuerfPue16

PuerTpuerdspuerérumPuerí8

tcnertcnerumteaen-tener6

teneriteoerdgtcnerórumtenerT6

r3

Noxlnrr¡voVocrr¡voAcusrrrvoG¡x¡t¡voDrrrvoA¡¡.rr¡vo

popülüspopúlépopúlumpopüllpopú16popü16

popüllpopúlípopüldspopúlórumpopül-rspopüIís

bonüsbonébonumbonTbondbond

2t, GÉN¿no. - Ia mayoría de lc aubstantivo cn -r¡!¡ soo del género mar"culino.

De acuerdo con la rcgla generel de lo géncroo (véasc $ l0), cm fcnuninosla nmbre¡ dc árbol: pinus, pinq f.agtsrluya, pttrts, pcral, malus, mattzatro, etc-,y algunoe de ciudadee: Coriothus, Corínto, Rhodus, Rod¿s, y ta.mbien Cyp'nrr,Ch;pre, y Aegypttrs, Egipto.

Es asimismo femenino humus, la tkna-Sm neutrc: vulgus, uulgo, vinrs, vcncno y pelagus, püh.go, tna,.

- Como pger !c declioa¡ lo¡ ¡ubetantivo¡ trocrla, tucgto, geue4 tcrno, vespe, h urde,{ulter, adúltc¡o, Lib*, el díos Boco, y el ptural'Iiberi, ortn, io" hiios; coino'teaer, locrdjetivoa aspa, ásperc, liba, hbrc, mi*t, desgracíado, lacer, desgarrado, gibÉrlt, jorobadcy loc compuestor co! -fer y -ger, como mortifer, mortif erc, aliger, ahdo.

Como puer rc {eclina tambiéa vir, geo. y'.llr\ vañn, t ru! compuErto., como trir.rnvL,J¡lunví¡o, aemivir, af eminado, etc.

Nóte¡e tambiéa el adjetivo !x¡tu!, geo. rF¡aú, suJde.CÉNBuo. - Id ¡ubet¡ntiva y edjctiva ¿n ü m ¡odor n¡¡ct¡ltno¡.

Page 8: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

r5t4 GRAMÁTICA DE IA LENGUA I-{TINA

26. Nor¡nnes EN -uEGÉ¡wno. - Todo¡ la rubetaotivo y adjetivo co .,Ín soq .iD ercepció4

ntutTog.

27. R¡o¡¡ cENERAL 6oBRE rJ\ oncr,¡N¡,crón DE Los NEurRoo.-Lo ar¡bst¿¡tivo y adjetivoo neutros, sean de la declinación que fucreo, fcma¡ eicmpreígualcs lc treo caea \ominaüvo,Vocotívoy Acusaiuo.

En plurd estc tres c¡¡c tienen aiemprc la desioeacia,á"

28. Paradigmer: rubetantivo: templum, umpb; edetivo: boaun, btrcno.

D. Osssnvaqo¡E8 EoBRB L/\ SEq¡NDA p¡c¿rN.rcróN.

l. El Locatiw. - Ifl nmbre¡ dc ciudad, co cingular, dc le Scgunde Decli,n¿ción @nlcrv¡¡ r¡n Loc¿tíuo en .ir

Tareotr¡m, Toranto, lcat. Tarenti, cn Ta:raúaToletr¡o, T olcilo, let. Toleti, cn T olsilo.

r'. Alguaor nomb¡c¡ o¡¡cr¡li¡o¡ an fl er coavicrtca Ga ncutro. al pasar rl plunl.lonll4htgar., pL tocr.iocrq chfsr, Dt ioc..

Viccvc¡¡¡, dg¡¡ror ncutro. co .r¡c fer¡¡¡ u ¡lrrrl n¡ruliae c¡ tteor¡or fr,erc, gL hai-r¡üt¡D, ¡tst¡ilb, pL ¡¡¡tL

B. Al¡uoor rombrc¡ c¡,nbi¡¡ & rotido d puu dd ¡irg¡¡l¡r d plunl:cadf¡n, cal'¡íl|r., gl. canra, compcmcíto.inp€dime¡tun, obsaicttlo, pl inpedime¡t , bagaja (dc u¡ dérc¡to).¡¡¡¡i[r'o, uxílio, gl. euxiliq tropu aurilíarct.lortlr¡ü, bfcc (de ua evc), pL ¡o¡tr¡, rrlbwu &lfe¡c ¡.tns

X. Nombrcr u¡¡do¡ ¡ólo n phrnhiaferi, onm, lot lnflelrll.überi, onnn, bt hi¡otportai on¡nr ler dasce¡funúa¡, oruur, b f'mtdÚÉ., r¡ar b**

TERCERA DECLINACIÓN

5. Algrnor oornbre¡ forma¡ el geait. dc pl. cn -um:Értertiu+ m, scrtetcio (noneda), Geo. pl' ¡estertir¡¡¡uodiua m.,modio (nedida), Gen. pl. modiumf¡bcr, m., cb¡c¡o, ca la erprerióa praefecnl fabtr¡¡!, tetc de b nopu h htgc'

nicros.6. I¡¡ aornbre¡ cn .ir¡¡, -irrñ prereat¡t¡ ¡ vccc¡ ca d Geait. !in¡¡. .'.¡ de¡i.c¡ci¡

cootrrcts i-, cn lugar de la aormal -ii:orsiliunq conscio, Genit. coacübperiuor lmPcrio, Get¡it" inryéü

Tcrcero Decl lnoción(Trmor cn con3onontc y on -l)

Gcnl t ivo - i ¡,O. I¿ Tercer¿ Declinación comprende substantivoo y adjetivoa de lo¡

trec géneroc. I¡e nombres de esta declinación ¡e dividen en dos grandee grupo!:nombre¡ de tem¡ eD oonsonante y nombree de tema err -L

Tabla de Desinenc¡atlar I Plural

Iuc.gFcm. I l l rutro I Marc.¡Fcm. I Ncuiro

Norrx¡¡¡vo I -, -a | - | -Es I -ür-lüVoc¡r¡vo I -, -a | - | -€s | -ü,-iáAcs¡rr¡vo I -cu | - | -és I -trr-¡tG¡r¡r¡vo I -I8 I -utrtr -lumDrt¡vol- I l - IbugA¡¡.rrrvo | -é, -r | -ibus

,1. Not¿sRBs pARIsfLABos B rMp RrsfLABos. - Sc llaman nmbrcr pansíle,bor loc que eo el Geoit. ring. tieneo el mismo número dE ¡ílaba¡ que eo el No'mínativo. Eja:

Nm. hos-tir, Genit. hos-ti6Nm. nu-bes, Genit. nu-bi¡Nm- ma.re, Geoit. ma-ri¡.

Nmbree imparieílaboo m lo¡ f¡¡c ¿D cl Genit. cing. ticnco r¡¡¡ ¡ílab¡ má¡que co cl Nominatívo:

Nom. con+ul, Genit. con-¡u-[¡Nom. rer, Genit. re-guNom. ci-vi-tac, Genit. ci-vi-ta-tir.

En geoerel, y salvo lar excepciones que ac dirán, lo¡ nmbrca de tcoe co Jm pa¡isíl¿h, c lmperirílabor lor de tcm¿ €o con¡on¡¡rtr,

Noxrxrt¡vo I tcmplum I templá ll bonum I bonüVocrt¡vo I tcmplum I tcmplá lf bouum I bonüAcusrr¡vo I tcmplum I templá [ | bonum IbonüG¡x¡r¡vo I templÍ | teopldrum ll bouf I bondrumDet¡vo I templó | tcmpl-Is ll boud I bonTsA¡rrt¡vo I tcnpld I tcmpl-ls ll boud I bonÍs

Page 9: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

17r6 GRAMÁÍCA DE Ij' LENGI.JA LAIINA

,2. Drr¡n¿Nc¡¡rs EN L/t ozcr.¡Nec¡óN. - Lo ambrcr dc teoa co cdlrynrnte (imparieflaboe) tieneo en el Gcrdt. plw. b tcrminación -rrm, €D d Nooa.Voc. Acus. plw. twutto, -¿ La dc tema co .i (parieílabos) añadeo une i antcccte! terminacime¡: Gcrlrjt. ü. -ium, \on. Voc. Acr¡s. pl.'nano -ia. Ademá¡lor edjetivo dc lo do tcrna! y dguno rubct¡¡tivo dc tcn¡ co -i tie¡reo eo clAbl4r. sing. -i co vez dc.G"

tt. Rrcr¡ M¡o(tqlea pARA DBcLTN^R NoMBRtg DB r.A TERcERA DacL¡xA,cróN. - P¡ra decliner r¡n nombrc dc le Terccr¡ Dcclínacióo hay que cmcer l¡forma de a¡ Gcnitruo singubr (que la dicciona¡io dan eiempre)- Se ccpara dcegtr füD¡ le deai¡cnd¡ i+ y r lo Erc !¿rür rr lc ¡ñ¡dco l¡¡ termi¡ecionc¡de los demás ce!6.

Ej.: rer, rey, Gcnit. reg-bAcuc. rcg-cm, Dat. reg-i, Abl. rca.c, ctc

hono, bonbre, Gcait. homi¡-i¡Acr¡¡. homin-co, Det. hoú¿Abl. hominq ctc.

Trmo¡ or conronqnla

,4. I¿ on¡on¡ntc 6n¡t dd tcnl lparcc¿ generalmcntc entc lr terminación-i¡ del Gcni¿. síng., eunquc ¿ voor. ¡ccidcn&s fmético h¡¡ vcoido ¡ obrcr¡receda.

,r. al Nombrcr ¡in desincode cspcciel co cl Nminativo aingular:Paradigmar: coosul, genit. coosuliq n cdr¡n¡L nooea, geoit uooinir, o"

wntbrc; natio, genit. nationir, f . tlr.cióüL

Nor¡xrtrvoVocrr¡voAcusrr¡voG¡xrt¡voDrtrvoA¡rrt¡vo

Singular

con¡ulco¡¡ulco¡¡üencoosülItcon¡ülÍconsülé

nltioartionrtiónemartiónItnatióni¡¡tióné

DOMCO

DOMCE

EOECD

nomlnlgnomlninomlaé

NoxrxrnvoVocrr¡voAcus¡t¡voG¡xlr¡voDrr¡voA¡¡.rrrvo

Plural

consülEtconsülégconsül€tcon¡ülumcon¡ülibugcoa¡ülfbu8

n¡tióné8n¿t¡ónésB.tiónégn¡tióDImn¡ti0nibugnltioDIbUt

aomfnánomintroominánominumnominfbuS¡ominlbug

TERCERA DECLINACION

Porma¡ el Nominativo aing. rin -s los temas en líquida (r, l): rcror, rcror'ir, f' hcr"mana, al, ml-is, m. sol, aasat (n): homo,-homin-is, m. hombre,

-P9d€.n, pcctin'iq-n'

pia"", irÁ"", ár.min.ic, o. po"iá; ademáe-los nombres quc ea cl Ñominat. termin¡b¡¡á .on perdieron la -¡: homo, natio, cermo.

36. b) Nombres con .t en Nominativo eingular.Substantivo. Paradigmae: rcr, genit. leg'4 m. rcy; civitae, genit civitet'ilt

Í. a¡Aad; corp!' genit. co4ror'isrn. axrpo-

Nox. Voc.Acusrt¡voG¿xrr¡voDet¡voA¡¡.rtrvo

Singular

fc¡regemrégIcregircgé

civita¡civitatemcivitatlgcivitatlcivitaté

corPutcorPurcorporltcorpoñcorporé

Nor. Voc. Ac.GsxrrrvoDrr. A¡L.

Plural

reg€rrcgumreglbus

civitatéscivitatumcivitatíbug

corporácorPorumcorporibus

Tieoeo desinencia.¡ co ¿l Nominat. ring. lor temar en oclusiva: gutural (c, g): du:,duc-ilr n. caudillo, ter, leg-iq l. lcy, labial (p, b): pribceps, princip-is, m. principc, pleb4pfeb-ir, f. plcbc; dmtal (d, t): mile¡, oilit.is, m _sold¿do, merces' m-erred'is, f.. saiaño,-[¡¡ neutros carecln de desinencia: caput, capit.ic, cobezo, lac, lact-is, leche.

Lo¡ tema¡ en.. conEenaD a vece! eeta letra cn el Nominaúvo, aunque en lo¡ demárcalo¡ re convierte cn -¡¡ hono¡ (tambiéo honor), hooor.iq o. ho¡o¡, dos, dor-iE m. flor,orpuq corpor-iq n. crerpo, geourr gencr-irr n. to:rr.

,7. It{panIsfi,¡rsos @N GBNITIVo PL. EN -ium.Forman el Genit. pl. en -ium a pesar de eer imparisflaboo:l.¡ Le mayor parte de lo adjetivc imparisílabo (véare $ 52'56).2.c Lc zubstantivc moncflabc gue tieneo dq cor¡eonantes ante l¿ termi'

nacióo -i¡ del Gsni¿. sing.:urbs, f. ciu¿aÁdens, m. diantc

Gen. aing urb-is Gen. pl. s¡$i'mGen. eing. dent-is Gen. pl. dentir¡o

qlaff, glandis, f. bcllota; an, arcis, f. auladcla; arq attis, f . ortc; pars, patis,i. part"; nor, noctis, f . nochc; oe, ossis, n. hucso. Alguno de estc nombres 60oentiguos temaa en -i que perdieron eata vocal en el Nom. ei.g. y s€ hicieronimparisílabc (p. ej. pars de partis).

3.c Loe gentilicioe en -ar, -atir y en -iq -itis, como Arpinas, -atb, arpínensc, gm' PLArpinatium, $omnfu, .itiq samnita, gen. pl. Sa¡¡r¡itium. Asimismo r¡ostrasr -art[ compotriot.ru/¿scto, optimater, los optirn¿;tcs, ¡tetlatcq lo¡ dio¡¿s familiotcs.

2. - Gramática de la Lengus L¿tina

Page 10: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

TERCERA DECUNACION r918 GRAMÁTICA DE IA LENGUA I-{TTNA

4.) I¡¡ femeoi¡o¡ abetractos en -t l, -tatiq como civite+ cludad, puedea hac¿rlo e¡.uo y el -ium"

5.t Algunos monosílabos de vocal larga, como lisr ütis' plcrto (liti'n); mus, muris,m. r¿tór (murium); fraus, fraudis, f. fraudc (fraudium); fau:<, faucig f. feucc (general,me¡te u¡ado en pl. faucea, genit. fauci"-).

Tcmos en -i

t8. a) Masculinos y f cmeninos. - Lc nombree Eacculinoc o femeninosde tema en .i hacen el Nóm. sing. en -is: Substantivc: hostis, hostis, m. cncmi'go, turds, turris, f. torrc; adjetivu:brettb,brcoe.

Como éstos ¡e declinan loe substantivos terminado¡ en .ec (caei todoe femeninos):nubes, nubis, nubc, fames, ta¡is, hambr4 y algunos substantivo¡ y adjetivos masculinosen .er: inber, imbris, lluuia, venter, ventÍis, viei¿tre, cele4 rápido,

Paradigmas. Substantivos: hostis, hostis, m. cnemigo; nubes, nubir, f. nubc;imber, imbris, m. llut¡ia. Adjetivc: fottis, valcrosq celer, rápüo.

Singular

Nox. Voc. I hostis I nubes I imber fortís I celerAcus,rrrvo lhostemlaubemlimbrem fortem I celéremGrxrr¡vo lhost i ¡ lnubis l imbr is fortis I celérisDr.rrvo lhost i lnubi l imbr i forti I celériAsrrrrvo lbosté lnubé l imbré fortf I ccléri

Plura

Nox. V<¡c. Ac.GnN¡t¡voDr,r. A¡r,.

hostés I oule,hosdum I nubiumhostibus I nubibus

imbrésimbriumimbribus

fonés J celéresfortium I celériumfortibus I celéribus

OssrnvectóN. - Nótese, en loe adjetivc, el Ablat. 6ing. en J.

,9, b) N¿¿üros. - LG substantivoo neutrc de tema en -i terminan en 9-al y -ar (estae doo últimas clases 6on imparisílaboe, genit. -alis, -ads, a pesar delo cual eiguen la declinación de loe parisílabc). Ic adjetivos neutros termin¡¡eo -e. Todo ellq hacen el Ablat. eing. en -i.

Paradigmas. Substantivc: mare, maris, fttot' ¡urirnalr ¡nimalie, qnimo\ Ad.jetivo : fottel lalcr,oso.

,O. O¡g¡rvrcroNBS SoBR¡ r-l p¡c¿n¡rcróx o¡ r¡¡g ¡¡MAs aN i.

l. Parisflabo¡ con Genitivo e¡ .un Forman el Genitivo plural ea .r¡mr I pe6¿r de !a¡grrtrflabor, lor oomb¡es aiguienter:

al Lo¡ nombrea de parenteeco cn -ter! pater, p-atr'is, \. Fad¡e (paaum), mater, netriql, mádr¿ (matrum), frater, ftatrir, m. hermano (fratrum)_; estos nombres pierden cn lorJ.r¡" áro'it" edl'lz terminación'-g del Nominat., con lo que se convierten en pariefla'bor, un que por dlo deieo dc declioar¡e como los tema! en consonante I los que P¿rtrtnccea (-n).

b) Los rubstatrtivoE caniq ir m. pcfio (cmum), iuveairr \ a. touctr (iuveanrm)tmci, roA m. ¿rlr:iono (¡eo*-), vat€q 4 m. divíno (vatum).

c) h¡eden hac¿r el genit pL €o -u0 y ea .igm loa nolbrea,aiguie¡tes: menrirr iqr¡. rnas (náa corriente meisir¡n)-; *dcr,4 l. *dc, ¡pi!, i! f. obcio(ais cor¡iente ¡pir¡m).

2. Aeusativo eo -im y Ablativo cr .L Alguao¡ ¡ubatantivo¡ femenino¡ ea -i¡ fo¡ma¡d Acuo. aing. eo .im.

Eetó¡ mi8-o. r¿betantivo¡ ca el Abl. aing. tieaeo o puedeo te¡cr -l an lugar dc J.

Ei¡.: ¡itiq scdtr¡ssi!, to¡

Acr¡a dtin¡D ür¡rlitD

Abl. dd, ü¡td

Tienea aiemprc Acu¡. co -io y Abl. c¡ .i: bur4 t orÉcra.. cTdr c-ohombto, av\rolnqucrr", aitie, icd, tu!¡sir, tos, vt+ fwn¿, y algunor nombre¡ de ciudadeo y ríor comoB¡tbilir. Colat4^tu¿, Tióetu, Tibc¡,

Loe ti"treoiambién generel-ente: febriq fícbtc, gdvra pabngatu, PuPP4 pop4 tctti+anc¡da" rrr,lrtrit, hocha, tr.uriq torrc.

3. Acusativo plural en -i¡. El Acurat. pl. de lor tema! cü -i t¿rminab¡ primitivrncntr?a -ir Esta de¡ineacia e¡ corriente todavía co la époce cláaica.

41. Pnr¡cu¿¡n¡oAnBa DB LA TERcER^ D¡cr.rx¡cróx.l.r E¿ Locar¡vo - Ea la Terce¡a Dedinación el Locativo h¡ eido reemplazado por

d Ablativo. Coneervan, ain embargo, ua Locativo ¿¡ -i: rusr rutis, m. campo: ttsti, at clcorn¡o, y algunoe nombre¡ de ciudad en eingular, como C.arthago, inirr Locat. C¿rtf¡gi¡ic¡ Cdruga,Tibur, urir, Loc¿t. Tibu¡i, cr Tibu¡.

4L 2.] Nov¡n¡s ¡RREcuLAa,a!. - I¿ dedi¡acióo de lo¡ ¡ombrc¡ riguieotcr pr,c,ruta algunar irregularidader:

Inppiter, m. lipitct, gen. Iovir, ac. Iovem, dat. Iovi, abl fovc-tener, m. d,trcíano, gen cair, ac. c¡em, etc., gen. pl. e¡"-caro, f. corne, get.. car¡[ ac. (¡¡rlnñ, etc., ge4 pl. carniuln¡ ca pL eignifc¿ pcfut

ilc ctrne.rupellex, f, moülíarío, ajuu, gen. eupellectilis, ac. opellectilemt etc. Carecc de plurelconiurx, m. y Í. córtyugc, gen. coniugir, ac. couiugem, etc.r€guie+ f. dáscanso,-gen. requictb aL requietem o requiem, dat. reguieti, abl. ¡equietc.b"l .. y f. bucy o v.rcd. ge . boviq ac. bovern, etc.; pl. g€n. bo¡'m, dat. abl. bobr¡r

o bubu¿sr¡s, m. y i. ccrdo, gen. aris, ac. r¡€n, etc.; pl. dat. abl, rubu¡ o n¡ibu¡.vb, Í. fucra eing: ec vim' abl. vi (ca¡ec¿ de gen. y dat-); plunl: non voc. .s

vircq gen. y¡¡i¡rm, dat, abl. viribr¡¡.ita4 a. camino, gen. itiaerir, dat. itineri, crc.l.r Nombre¡ defcctivo¡ (de declinacióa iacomplete):o) úa f. fucna, carece de gen. y dat ¡ing. (véa¡e náa arribe).feq a. b petmiüdo por h lcl di*u y rf¿+ ¡. b pohibtilo po¡ b lcl ¿irÉ¡., óL

r uaa¡ GD non. y ¡cr¡r ri¡¡ul¡¡.

Nox. Voc. Ac.GexIr¡voDrr¡voA¡lertvo

Ianimaliá | fortláanimalium I fortium

I

enimalibusl fortibusaoimelibus I fortibu¡

¡nimal I forteanimális I fortis¿nimali I fortianimáF I fortl

maremarismerimari

mariám¿riu mmari busmaribus

Page 11: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

2l20 GRAMÁTICA DE L{, LENGUA LATINA$ CTIARTA DECLINACIÓN

vicir (geoit.) c¿m-bio,.cfl ¡iog. tienc (adeoár del genit.), rcur. vicc¡¡ y abl. vice¡ pturel,roa. ¡c, viaq dat. abl. vicibu¡.

- fon, attt, ¡ólo ¡e u¡a en ¡oE. sing. y ¡bl. ¡i¡g.; c¡tc último ¡c h¡ coavertido cordverbio, lorte, por &rtt,

t¡tont¿ er uo ablat. usado e¡ lae erpreoioner Ee¡ {ro¡te, ü¡a {ror¡tc, ctpotttíneamcnta.naoc, nominat. y ablat., h mañ¿¡t¿.b) $ub¡tantivo¡ ¡ólo u¡ado¡ cn ringulrr:

ve;rti+ iq t. vcstido2ecimea, i¡i¡, n. rnucsür4erpetler, e¡ril4 f. mucblc¡.

c) Sub¡tantivo¡ ¡ólo u¡ado¡ en plunl:dteria, iun, ¡. alu¡ctrviceg um, f. rrucdfauceq iun,-f._ gdrg.L'nit4 (c" ¡í¡g. ólo rbl faro)]fider, i'-, f. líraforer, iü-, f. pucnaDáne-s, ir¡m, m. b¡ (dioscs) rl.n¿tutnoenia, ium, a. mu¡albvctbera, .ñ, n. golp¿¡.

a.¡ Algunoa ¡ub¡taativo¡ c¿mbia¡ dc ¡¿otido at parar dcl ring. e! pturd:fi¡4 4 m. fin, frotrtrra, pl.: finer, irfi, tcrrítorío.eedir (o eeder), iq f. templo; pl.: aeder, ium, tcmplos o casa, rcsídenci*

op"-l, f. lewcza, ¡cc:ursos; en eing. el genit. opis y el ac. o¡r€t¡ oignificaa Eocorto;cI rbl. ope, podeq cl ¡omi¡at aing. no ae uaa.

13, GÉx¿no Da r¡6 NoMBREo DB LA TERcER,T DBc¡,rx¡cróx. - Aparte de lao reglac*laa¡rdn dc toc géneroo dJdar ea el $ 10, laa reglar ciguientec permiten-conocer d gén-erodc lo¡ ¡ubstantivo¡ de la Tercera Declinación eegún la terminación del nominat. ain!.:

l.r Son ma¡cuti¡o¡ lo¡ _ea: .o: homo, irris, hombre (pero femeninos los en do, -go,.io: ons¡etr¡do, gis, costumbrc, origo, inis, origeL natio, onis, nación; ¡¡mbiéo "a"o,

ár-¡r4 c¿rr¡¿,<en cambio ma¡culino ordo, iab, orden).

.or: dolor, otis, dolor (pero neutros m¡¡rmor, oris, mármol acquor. otir. h lhnu¡a dclmat, oo?, cordis, corazón; femenino ar6or, oris, á¡bol, véase $ l0). -

.or: hoaoq-orir, horor (pero_ femeninoE: coq crt[ picdÍo dc ofilal doq doti¡, dot¿;!?utro¡i or, odq boca, os, ossis, hucso).

-a: imberr-fra \wi,a,(pero_neutroa: cadaver, eis, cdávc1 itec, itineriq carníro,

vcrber, crir, golpc, ucado eólo eo plurat; ve!, v€ris, pdmavera),- .er inparisiiabor: edec, eti!,, cornao (pero femeninor ¡ merc€q edir, nrcrccd, quier,

Suietir y requies, eti4 dascaruo, *geq etiq nics; neutro, aes, .erb díncrol.-2.. Son femenino¡ lo¡ ea: -¡s: civitaq etir, cíudad (pero maeculino: ¡!, a!i¡i!, as [mo,ncdaJ; nertro, vaq vasir, u¿r¡o, quc hace cl pl. regún la 2.. decl.: v""a, orin, y'loo üde,

cli¡able¡ fas y nefar)...i9; nav!r-, 4 tra;ug (pe¡o naqc -lor cn .guir y -nir: anguir, iq serpiente, 6nir, ia fin;t¿mbién,- collir, ir,-colin4 t"""t", i4 haz, ensis, is, espda, ftrst4 ¡!, palo, furpb, idi!, picdr4

eorir, \ mcs, véa¡e S 10, orbi4 i4 ótculo, pirir, ie, p"z, plv4 etb, folvo). - -

.anr: fanr, lardh, ahbanza^a parirílabos: clade!, ir, danou (pero mare vepru, ia zarzal.{ prcccdid¡- dc consonante: urtq 14 ciudad (pcro marc. foar, lr6q fuerrlu, nonr, atir,

aotrt¿, po¡r, rt\ prnntc, denq ntiq dicntc).I r*, r¡riq clúod,cb Qnro nrrc. lo¡ c¡ q¡ orú.s, i.i+ corlcr4 ¡u¡qr¡c ¡ot fco¡

-or:

lcx, bsju' lcy, nex, aeci4 lnuct c, prexr -p¡eci1, túpli9a, rupcllert ccil4 r¡obilürdo¡

--óbiá

.].ri, '..t¡+ tni'+ coba, fo¡¡i¡t-ic4 bóvcd¿, a¡col'

l.r .So¡ neutror lor aat Pocmar ttit, pocmarr oere, iq racr<r lec, lacti!' lcchc{¡ r¡¡ei, r¡¿tlb, n'ícl (gero I¡a¡c. ¡1,, i+ ¡ol, ¡[ Lt ,.¡).ú€¡: cdrnettr inb Pocír¿, c¿rrl¡-t¡ caputr it4 cúcz¿{¡: calcár, llrit, esPueh.nr: robur, oria, ioblc, fucna (gero ma¡c. voltr¡r [o nrltur]r ¡¡rilr h,lctc).-.,¡¡, .or?ú, otit, cterpo (pero femenioos loc cn -tu!r .tl¡tir: virtus, utir, u¿lo¿ ir¡vCa¡q

CttCit, iuveitud, etc.i a¿etiás feorq udi", onimol doméstico, ovejo, vearu, erir, gmor, l¡tlru¡,ú¡",'íotu*¡¿",'plnq "d4

lif¡r'¿,. ¡o¡r ma¡s: l¡¡¡+ nr¡r4 ¡aón, bpuq or4 co¡¡io).

Cuo r lo Dccl i nociónficmo cn'u)

Gcni t lvo.n -ut

tU. I¿ C\artl Dccllnadóo oomprendc nrbet¿ndvot dc loc tres géacroi[a ma¡c, y fir.. tcrnin¡o d N@in¡t. cing. co -uar lor nsutrot cn.tr

Tabla de Deelnencia!

Paradigmar: fnrctur, w, el fruto; co¡nr+ rll, c,,tcrrrr, ah ilc un ciérctn.

Nor. Voc. I -¡s | -¡Acusrrrvol-uml-úGrn¡rrvo | -üsDrr¡vo I -uT Gú)A¡rrt¡vo | -ú

-ús I -uü-Ís | -ut

-UUm-Ibu.s (übue)-Ibus (iibus)

Acusrrrvo lfructum

Drr¡vo I fructul (fructü)Aa¡.rr¡vo lfructi

comúcomñcomúEcomü (cornui)cora¡

fructiis I coroulfructig I comutf¡uctuum I cornuumfructlbus I cornlbu¡fructlbus I comlbus

Page 12: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

22 GRAMÁTICA DE IA LENGUA LATINA

45' o¡s¿nv,tcror¡r!. l.r Er Dativo eiag. preeenta e vece! r¡ terminación .u cn rrvgar de .ui. E¡ los nombre! neurroú la má¡ corrieit¿ e¡ .u.

';i /tto::: ¡'ombre¡ auelea ¡rrerenrar ca d Dat Abr. prural ta terminación r¡b¡¡¡¡auguDo¡¡ drEr.labor e¡ 4r¡!r

, t.tir"rfl m**TI' Í' cas4 ¡trelcDt¡ co n¡ decühació¡ u¡¡ aercra dc ta rcxurdr

Quinto Decl inoción(Tcmor cn -o)

Gcni i ivo.n -c l

17. I¡e nombres de eeta declinación hacen todoe el Nominatívo cing. core y son casi todos femenino&

Tabla de Deainenc¡as

Parrdigme: dirl¡ di'á, üa

diésdiésdiérumdiébusdiébus

¡18. O¡g¿nv,tc¡oNas. 1.. I¡¡ nombre¡ quc tienen una i ante la terminación .crdcl Nominat ring., hacen larga la c del Genit. aing.: diéi, faci€i (de facieg rostro),rúfigiéi (effigie4 cfigíc)z loe que tie¡en u¡a conEonante ante la terminación cq haceobreve l¡ c dd G¿¡it. aiog.: éi (rcq corc), fidéi (fd€!, fidcliddl,spéi (rpes, cspcroval.

2.r [¡¡ nombrc¡ dier y rcr ¡on lo¡ únicos de esta declinación que poreetr ua plurdcompleto. Ior demáq o no r¿ u¡an má¡ que en Nom. y Acur, o carecea por conplctodc plural.

49. GÉrBno DB loE NoMBBB8 or r.,r Qunrre D¿c¿¡xec¡óx. - Son todo¡ fcmenhotr crcepcióo de die-r, que puede aer miurc. o fem., y Bu compuesto meridie¡ que e! ma¡rc.

Dies es femeaino oólo cuando aigni6ca Dluo, fecha fíjda parc algo: ett:o ditaoottfiüE\¿¡ fi¡at ura f ccho p¡ccüsa.

ü\CU+ E. órLflacu^r. m, tagoqrr€rc¡Lr, f. cnci¡ulPect¡s, ¡n. cúvcrfu,

; hu aiguientca:

0ü¡r, o. a¡Clcul¿cid.¡Irartu!, m. p4rtotribr¡¡, f. t¡'bu

Dat. Abl. pl. amrbrrD D ¡ lacubr¡¡t t r quercubrur D r ¡pect¡bur

, t r rcr¡br¡¡t D r p.rtubu.t D r tribubr¡¡

ILSI'ALdoaurdooor o dom¡rdono.rr¡r (doauuo)oo&rDu¡doaibur

3ING¡,LATt{. V. donr¡¡llr. door¡oG. donr¡¡D. domr¡lAb. dom

ffieac ¡dcnl¡ u¡ toc¡dvo dom[ a¡ ca¡¡1.r Defccivo:

o.* , AbLhru m' &qu. lmpca¡ co riaguler c¡rce dc Gcra y Dee¡ ?¡ pL. de Gca.

Ior ríguienter nombrer, derivado¡ dc verbor, ¡óro ¡c u¡¡¡ cn cI A.br. eirg:iussu, por ordcr¡: i¡¡csu inperatorir, por orilen ilcl gcneraLl"*r,c sitt o¡ilcn: hiuacu-consutis, ln ir¿rn a"t ,-iÁ"1ductu, bajo h gulu dc: ductu Caesarir, talob guri"-ó¿_r.!ogaü+ 4 ruceos !c; ¡ogatu parr4 d rucgoi dcl pa&c,netq Do¡ er nacímiento, se u'a eD lar eipreeioner de edad: natu Daior, d¿ ,,r&'Hrtr ñ'vor-bor cr twimicntir,-;"

-ü;; menot cdad.-Átttüüo cl mayot

Sc u¡¡¡ ¡ólo c¡ Dativo con d verbo cerdericui esc: rct ob¡ao dc bu¡lla.decpicanri.G: rc, objcu ilc dcsptcclo.

6. GÉrr¡no DB Loa NouBRaa o¡ ¡.¡ Cu¿nre D¡c¿¡u,rcró¡r. _ Io¡ ¡ombre¡ c¡ .¡r&tt cn !u mayoría m¿scttlúws.son fcrncninos (aparte de ror ql'e ro ron por ru ceoh:do, co_mo anur, h anciona,quercu+c¡tcí^¿, véax, g l0): rr,", oÍui,, !omrs,-.^l, iG-¡^

'oÁ (f""h;;'áJráiri" romano),mllrr, rfl¿?ro, porticr¡s, pórtico, tribus, tnbu.DOn n€¿tros loo terminados en -u. sóro hay tres oomb¡er en .u de uco corriente: cotnr4ctlrfilo. geor+ rodil¡a veur a¡¿do¡.

a

Singular I PluralNor. Voc. | -é¡ | -CsAco¡er¡vol-eml-CsG¡x¡t lvol-Ci l -ErumDm¡vol-ei l -EUusA¡rrrrvol-El-Ebus

Nor. Voc.Acs¡rt¡voG¡x¡r¡voD¡r¡voA¡¡.rrrvo

dié¡diemolelcreldre

Page 13: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

EL ADIE'TTVO

NounrnvoVocrtrvoAcusrrIvoG¡xrr¡voDlr¡voA¡¡.rtrvo

SinqularMascul lno Femcnino Naulro

tcncrtcncrtcnéruEtcnéritcnér0tenéró

tenériltenéritcnér¿mtc!éractenéractenére

tenérumtcnérumtcnérumtenéritcnérótcnéró

No¡¡rxrt¡voVocrr¡voAcusrt¡voGsN¡rrvoDrt¡voA¡¡,er¡vo

Plural

tcnéritcnéritenéróstcnéróruEtcDéri!tcnérir

tenérretcnéractené¡alstcnérr¡ru8

ltrt bs lrcs glt

teoérltenérItcoérltcuérórum

Eridc u¡ adjctivo ¿¡ {¡r, {r -r!dt rltür¡ atr¡t.r r¡n¡ñ¡or h¿tE .

t2. Ao¡arrvos DE Dos rBRMrNAcroNEs. - Siguen l¡ 3.r dcclinecióo y tieacado¡ terminacione{r, uoa eo -ir para el ma¡c, y fem. y una cn .c p¡ur el neutro.Sc dedinan cmo lo tcma! eo -i- y hacen el Abl. aing. cn -L

Paradigma: fottio, c, ualcrroso.

) \

EL ADJETIVO. 50. Los adjetivos latinos se declinan como los eubstantivoc y ce dividea codo grandes clases según la declinación qu. rrg.r"rl',

?) los que se declinan según la l.r y 2.nieclinacionc¡!) los que se declinan ."gúr, l" 3.r áeUinaciOn.

. La primera clase compre.rde los llamadoe adjetivoe de t¡cs tcr'inedmer;la segunda, los de dos y de una terminacióo.51. Ao¡rrlvos DE TREs rERMrNACroNEs. - Estc adjetivc pcceo trer for,mas: una en -us o €fi -€rr para el masculino, perteneciente a la 2.r declinación;una en 'a' para el femenino. perteneciente a [a r.r declinación; ] üna eo -r,¡tpara el neutro, perteneciente a la 2.s declinación neurre.Paradigmas: bonus, bona, bonum, bueno

pulcher, pulchra, pulchrunr, h¿rmosot€ner, tenera, tenerum, Dicmo

ular

Nor¡xrTtvoVocrt¡voAcosrr¡voG¡x¡r¡voDrt¡voA¡rrr¡vo

Algunc adjetivc de este tipo presentan en el Nom. y Vc. aing. trca fc,mar¡: una 9n -er pa.. el masc., una en -i" prra el fem. y otra €o .c p:rra el neu,tro. Ejemplo: acet, acris, actc, agudo.

l.{onr. y Voc.Ac.Dú.

Ma!o, Fcm.eccr acd¡

¡lcre¡D

Nru.acre¡lCFe

acn(el reeto cmo fortis, c)

Uasc. I Fcm, lNcutro

bonüs lbool lboou-boné lbool lboou-bonumlbooamlboorrmboni lbonee lboo¡bonó lbonac lbooobonó lbona lbono

l{.utro

bonlbonlbonl

boai I bonrcboni I bon¿cbonós I bont¡bonórum lbonirumboni¡ |bonis lPora

tos tra ghtnos

Nox¡xrT¡voVocrt¡voAcosrtrvoG¡x¡r¡voDer¡voA¡rrt¡vo

Nourxr,TIvoVocrr¡voAcuserrvoG¡xrt¡voDr,rrvoA¡r¡t¡vo

Slnoula¡

pulchripulchrlpulchrarnpulchracpulchrec

pulchrumpulchrunpulchrumpulchripulchró

Nox. Voc.Acusrt¡voGs!¡¡r¡voDer¡voA¡¡.r,t¡vo

tl , .U F. | i loutro

for t i ¡ l for té l for te¡ l for t i ¡for tcmlfortél for tc¡ l fot t ¡ ¡

fonis I fortiuq!forti I fortibu¡forti I fonibus

Page 14: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

EL ADJETIVO )726 GRAMATICA DE I.A, LENGUA LATINA

5t. An¡rrwos DE UNA renr,r¡NecróN. - Tienen une sole terminación paraloo tres géneros. No obstante, como eegún la regla geoeral de la declinaciónde lc neutrc, el Ac. eing. neutro debe eer igual al Nom., y el Nom. Voc. Acu¡.pl. h"" de terminar en -a, en los casos citadoe estoe adjetivos presentan dosterminaciqres, una para el masc. y fea. y otra para cl neutro.

Se dividen en dc clases: 1.r Unos (terminadc eo' -ns, genit. -nt[ y en -r,geait. -cis) aiguen la declinación de loe temas en -i (genit. pl. -ium, neutropl. -ia) ; tipo prudeos, pmdentis, prudcntc, feli'4 felicb, f cliz,

Singular I PluralNox. Voc. I p-d.or I prudentcr prudeatilAcusrrrvo I prudcnte- prudeur I prudcntes prutlentilG¡xrrrvolprudent¡¡ lp^dent iumDrr¡volprudent i lp-dent ibu¡A¡¡.r.t¡vo I prudcnti (o prudenté) | p-dcntÍbu¡

ular I Plura!Nox. Voc. I f"tit I fot¡.e¡ fel¡cilAcusrrrvo I fchccm fclir I fcncc¡ fclicilG¡x¡r¡vol fc l ic t r l f . l tc iu-Drrrvol fc l ic i l f "hc¡bu¡A¡rrnvo I felict (o felicé) | fchctbur

56. 2.e La otre cla¡c de adjetiva de un¡ terminación eigue la-dedinacióodc loe tema6 eo @n8onant" (aU aing. 'c, Gen. pl. -r¡D' neutro pl' 'a)' Tipovetus, eris, uÍcjo.

54. sigueo estr declinaciín: ol rodo la participia dc preacnte: !¡¡ren',antis, quc arnlt, úxor,ens, eotis, que advíate,legeor,

"otir, q,r tce, eudieor, eotis,

clw oye.b) Xc adjetivc el -ax: auda¡, ds, audaz; -ix: victtir, iciq vencedora; -ox!atroxr-ocis, ottoz; gentilicic en las¡ -atis y m -fo, itis: Arpinas, atis, orpincnse,

samnis' itis, samnita. un grup_-o dc adjetivc aislado: tocuptes, etis, rico, dupte¡,icis, doble, simploq icit, sencillo, par, pario, igual, anceps, i,pe", ¡íaÁo.

55. E¡. A¡¡.¡rrvo ErNcuLA¡.-El Abl. aing. de,eatoe adjerivoo es generalment¿ crr {f¡uclc ¡¿r c¡ é cua¡do son ueado¡ como ¡ubstanti;oa designarráo ;"; ñ;;;;;Ir¡ abe¡t . sapie¡te: h ha ¿stti lcjos del sabío

A¡l ¡e díce: ab abceater-pot un (hombtc) ausente, adulescente, infante.A veces !e eocuentra li terminación é cuando'el adjetivo'caliñc¿ e uo noabrc de

8?To"& Asl -ee

p-uede decir: hoc dictr¡m e¡ r viro eapieatc o " "ioo

¡apie¡t¡, rrto ficilkho por un hombrc súío.roe participioe. de. precente ea ..¡t¡, entir, eu, enti¡ hace¡ cl Abt. eo .c cua¡do egtáa

ut¿cos co&o parbcrpto!:Froc fecim¡¡s caesar€ inpetante: lo hícímos por mandato de césa¡ (mand&dolo Césa¡),In civitate ira. odioSue a¡dente: qL h cíud;¿ que ardía de ha y ác odío.!o Dacen en -r cuando son usado8 como adietivoe:

^ arde¡ti cole r¡ritur eeges: la míes sc agostabojo cl atdientc so|ltenpore praesenü: cn cl momcnto br¿scrtc.

VCfu'vctércm vcüur

vctéri!vctéñvetért

vctérés vetérlvetér€s vctérl

vetérutt¡vctédbutvetéribus

Siguec l¿ dsctin¡df¡ dc vctr¡ y hecan ct Abl. d¡8. c¡ .t tor ediaivor riguicotcl:dir¿t, Itia dco (pero co n¡ fotn¡ coútr¡.tq dl, ebl' üti, oom' a' pL ditb)paulr€r, érirt PobtcFrt¡cepr, clp4 bdrr';idpr.

lp\ pímrl,,eifua, dili+ octotopuber, é¡4 Pt¡bcto4eq ltb lrlto y tdvoc¡cbbc fr\ célíbecodnpor, ótio, posccilot iltr¡pcrúr, lti'4 rcbrculvlcau,

Il nayor partc de crtor edjetivor ¡o.c ü.¡r ¡u¡c¡ a! d plunt lrotrq

57. SussrAr.rr¡vecróN DE Los ADJETIvoo. - En letín, cmo cn cútcllano, 16edjetivoe pueden uearse subetantivamentg tanto en su forma masculina comoen la neutra. La forma ma¡culine usada como subetentivo i¡dic¡ una perscxrr opersonas dotedao de uoa determinada cualidad.

Ejemplos: Vir sapiens nuoqr¡am i¡ascitur¡ cl honúrc.sabb (adjet.) íunr,t scmfurecc.

S"p"* numrluarn irascitr¡r: cl sabío (zubstantivd nunca se cwfwcce.

Boni cives leges sen'ane los bucnos (adjet.) chúa.danos obseruutlr lcyes.

Boni leges servant: los buams (nrbotant.) obscntan los lcyes.I¿ form¡ neutra gubstantivada expresa en abstracto la cualidad indicada pc

cl adjetivo. Equivale al uso caetellano del adjetivo con el artículo neutro b:bonr'-: lo bucnspulchnrm: bbello.

En castellanq b bueno y lo betlo no tienen plural (los buenos, Ios bcllos ¡mmarculinoe). Eo c¡mbio eo latín ee muy frecuente el uco del plural netrtro dc

Nor. Voc.Acusr,rtvoGsx¡ttvoDer¡voA¡rrtrvo

f+t,z¡ . ' tqv . ; , : . : . ; : , i r ( ,

Page 15: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

29ELCOMPARATWO28 GRAMÁTICA DE IA I.ENGIIA IAITNA

lc "Ü.

gr¡bstantivedc; lc treducircma el ca¡tellano pc medio de un¡ perífraoiroJn cos¿l¡t:

bona: l¡s cos¿s btrctl¿s, lu ücupnrlchra: l¡s cosas bclLzs.

5E. CoNconoe¡crA DEL ADJET¡Vo @N EL gnBsrADi¡TM). -El edjetivo m,cierte con el n¡bst¿ntivo al que cali6ca" a, génao, númcro y ct so.

F t"hra ñosq roso hermosFrt"h.i qui, cobalb hcrmosap'ulchn¡E templum, tcmplo lurmxo.

Nótcc¿:pnrlchra pnru (fen.) , pino hermosobor¡¡ nauta (-"sc.), bucn maríncro.

Grqdo¡ de rigniftccción dc los odietivor,9. Une a¡elidad puede eer poeeíde co grado mayor o menor. y compa,

ra¡do dc o mie objeta dot¡dc d3 l¿ mi¡me cr¡¡lid¡d podcmo noter difercn&¡¡cotre ellos. ¿{¡ú decrmor:

hs Atpcs son mÁs dtot que b Pir'nca;o, refriéndonoc a todo¡ loc objetor dc ua¡ misme ccpedat

cl H;malaya cs b ¡ruís alt¿ ik ht co¡dillcru.ll¡nbié¡ podemo dccir:

csta tosd cs bclhsi¡tu"

-cl agrn dc csu fucntc es mu! ftcsct,

on lo ct¡al afirmamos que un objeto posee r¡na cr¡alidad en muy alto grado.Por lo tanto, podemo dietinguir co d adjetivo trea gradoo de a;gnificación:Posrrwq crrando el adjetivo ¡c límit¿ ¿ c¡lificar el subetantivo:

un árbol a,lto.

coueenetvq cr¡ando !G oompar¡r¡ do obj*o fluc poseeo le miama cr¡alidady rc ertablecen diferencia¡ entre ello¡:

sstc pitu cs ¡ruís dho qw aqwl (compt¿tivo de euperioridad)cstc pino cs mcnos alr,o que qwl (compzrativo de ioferioridad)cstc pitro cstür olto como quél (omparativo de igualdad).

Supnnr-errro, cr¡endo ¡c dicc dc un objeto gue tiene una cr¡alidad en Eutelto grado (cupetlativo abcoluto), o co gndo lipcrior a todos loc demá¡ d¡ ócryecie (cupedativo relativo):

unpínoaltsimo,omvy fuclrlrfu¡ oho eb prtor..

60. Fonu.tcIóN DEL @MPARATIVo LATINo' - El latín form¡ el cmparativo

& ;;.;;i;- i; rry-"¿d"; euborituyendo la de¡inencia del Genit. eing.

¡tr ha termrnacrone! 'tgt i;;:.yJ"t'), -¡¡¡5 (neutro)' Así puee' al ponerse ea'¡rdo compar.atiyo, toooe ic adjátiyq rc convierten en adjetivcc de do t¿rmi'

llclonea; Be decrnarr *gú;t" i! decl' y au Genit' sing' e6 eo 'iori¡'

Ejccnploc:Pos¡tIvo

¡lh¡¡, ¿lto, Gen. dt'ilortir, u¿lc¡oso, Gen. fon'ir

Cor¡P.rnarwoelt-ior, elt-ius, m,is alto, Gen' dtioti¡lort-iot, fort'ius, m*s vabroso, Geo'

fortiotispnrdeor, prudcnu, Geo. p'mdcot'ir F;H:tt?".Hnm m'is prr.u

Lc compa¡ativc dc igualdad c ürferioridad ¡e fcmas eo latín' coIno ca

c¡¡tellano, pbr medío de adverbioe:tam altus, ton alto; tam fortis, tcn valcroso; tag p'nrdens r ün pnÁcnu

minus altus, -rno,

Áro' mint¡! fort¡¡, tunos vaktoso' min¡¡s ¡rnrdeost rrtor

Ptudente-

6r. DscLrNeqóN DEL @MPARATIVo' - ligg j*nTente l¿

loo temas en consonante de l¡ 3'r declinación (Abl' aiog' -e;Nom. Voc. Ac. Pl. n. 'a):

declinación dcGeo. pl. -um;

eltiorl¡ltiórl

M.cF.

altiordtiorcm

dtióres¡ltióré¡Nou. Voc.

AcosrtlvoGrxtr¡voDrttvoA¡rrrtvo

¡ltiori¡dtióñ¡ltioré

¡ltiórumdtioribu¡altióribus

6L Fonr"o,croxeg PARTIGuLARET DBL coMPARATrvo'-Lo¡ edjaivor terminador c¡

A"ii-¡.-]'-"ól* fot^"o eu comparativo cn 'e¡tio¡¡maledicuq maldicientc' comp' ¡ril¿dieatior, iurbeneficu¡, benéfíco, comp' beneicelÚotl tu.benevólug betéuolo, comP' btrevoleltrort rr¡¡

Maledicenüorybenevolentior¡o¡carcalidadcomparativordem¡ledice¡¡ybenevo.lcn¡¡ dc ahí ¡u forma.

6t. RÉc¡u¿x DBL coMPAR^Trvo. - Para traducir la partícula qit: !-tf,Í castella¡o

.o*-ái" J;ü;;¡; t6-;;'á"'"""to-p"ración, cl latín utfi¿a doe procedimientor:

l.r Tradtrciendo la paaícula qü¿ Por queo y pooieodo cl 2'f término en ¿l mi¡mo

calo que el primero: -- ñ -' Céso¡ fur m,fu eforatrrdre qrn Pompcylr: C'¡'¡'¡ fdicior frü qurn PoEPeiÚ"

Page 16: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

ll

3130

2.r Ponie¡do el aeguodo ¡lrmiao ea Ablativo, rí¡ traducir la partícula quc:Caesar fe l ic ior fu i t PoÉpoio.

&. V¡rr¡n t¡¡tnxslvo D¿L coMPARATrvo. - A vece¡ cl comparativo tatino no ¡e uo¡Para comparar doo objetos, sino coD u¡ ¡entido cquivalente al áel c¿stellaso buttant" iikm¿síado eeguido de ua adjetivo:

timidior e*e ¿s dcmas'tad,o tímüo.

65. El Sup¡Rrarrvo. FoRMAcróN.-:- Se forma el superlativo de lc adjetivolatinc eubstituyendo la desinencia del Genitivo eing. por la¡ terminaciones.Fh*, -issima, -issimr¡m. ¡4sí pueo, al ponersc en grado supedativo, todc loeedjetivoo latinos se cmviercen eu adjetivtx de tree terminaciones del tipo bomrs,q "m. Ejemploe:

EL SUPERIATWO

ó8. Coupan¡rrvog y SuPERLATrvos IRREcuLARBS.Itn lrregularmente ru! comparativor y cuperlativor:

- Lo¡ aiguientea adjetivoa for,

Posrrrvo Cor¡prn¡,t¡vo SupeRI-,rtrvo

bonue, buan

mala$, mob

magnuS, granü

parw8, pcqucf,c

maltl, muchotpropinquus, próximo

Nóte¡e cómo de los cuatro primeror el castellano conse¡va todavía en pleno ueo lo¡comparativoe, mcjot, pcor, ríator, rn.;noi, y también los euperlativoa, óptímo, pésimo'máxímo, mí¡ímo, aunque éetoa tieoden a eer ruplantador por laa formaa regulareqbonísímo,molisimo, grondísimo, pcqucí;kímo,

Nótese tambiéa:Loa adi. indeclinable¡ frugi, urrrtuoso, y ncquar¡, bribdn, tienen por compar. frugalior,

ncquior, y por ouperlat. frugalissimus y nequissimus,De divea, itir y de eu forma contracta, dis, ditis, rico, derivan loc compar. divitior y

rlitior, y los euperl. divitissimrrs y dilissimus.De iuvéais, jooct4 y *a,cx, an$anq se ha¡ formado iunior y s€Diorr cuyo valor com'

parativo sc ha debilitado mucho: iunióres, los hombrcs todavía jóucnes, senióreq los hom,brcs ya ancianos. No tiene¡ cuperlativo.

69. Coupanar¡vos y SupERLATrvog EtN poslTrvo. - Atgunos adjetivos oo 6e cü¿cuentran mao que ¿a l¿ forma comparativa y cuperlativa; la mayor pane derivan de pre,,poeicioncs:

GRA}{ATICA DE I,A. LENGUA I,{TINA

Supsnrerrvoaltissimus, 4 [rm, alúsímo, muy alto,

el ¡ruís altofortissimns, ár uhr valcrosísímo, muy

valeroso, el mtk valerosoprudentissimur¡, a, um, prudentísímo,

muy prudcnte, cl más prudcntc.

_ En latín cxprasa de la Disma manera el euperlativo absoluto (altísimo, muyaho) y el euperlativo relativo ( cl ruís aho).

66. DrcuNecróN DEL SUPERLATIVO. - Ee idéntica ¿ la de bonus, a, utrr.67. Fonu,rcroN¿s P^RTrcuL^REs D_BL SuPERLATtvo.-a) Los adjetivos terminados

c¡ .cr etr cl Nom. aing. masc. lacen el euperlativo en .ertimus, -"r"lon , .errimgm. Ejs.:puldrer, belto pulcherrimus, a, "^, bellísimotenet, tíemo te¡terri.Er¡s, a, um, tienúsimocele4 vcloz celerrimus, a, vm, uelodsímo.

El adjetivo vetus, éris, víejo (eia comparativo), hace el euperl. veténrimgs. Tambié¡6atüfu.9, maduro, puede formar un superl. maturrimur. \

b) Los ¡eis adjetivoe sigui¿at€s te¡nioados ca .lli¡ hacen el euperlativo cn -illimgqq rrn¡

Posluvodtus, alto, Gen. dt-i

tottis, vahroso, Gcn. foú-b

ptrrden", pntdcnU, Gen. pn:deot'is

Posrrrvofaalis, fáaldifficilis, dífíoltim\Iis, semejantcdissimilis, difcrentagracilis, csbeltohumilis, humilde, bajo

Posrr¡vomaledicus,beneficur,beocvólurt

Supel'rarrvofacillimus, a, umdifficillimus, a, "^aimillimus, a, undissimillimus, a, "mgracifinrus, a, "-firrmilli¡a¡¡3, q rrm

r,o'te, dclantccitrer d estc lado dcextta. fucra dc

iatus, dcntroinfua, debajopto, delantcpost, despuésaa.tpta, cnchna

Covp¡narrvo¡nterior, antcriotciterior, de cste bdoext€rior, cxtefior

interior, intenorinferior, ínferíorptiot, prhnero (dc dos)posterror, pasterioÍruperior, superior

6up¡nr.ar¡vo

cxtréñr¡s, últímo, cxuc¡no (cl dc md¿afueru)

intimus íntímo (cl dc m,ís adentro)infimus, ínfimo (cl d,e nás obajo)prlmns, el primero (de m'uchos)posrémus, postremo, úhimoauprénrus o sr¡¡nm¡s, cl más ¿lto, ew

plenLo, su'moultirnus, el mas olejado, íthímedeterrimus, cl peor, malísímoocissimus, rcpidísimo

.--Lor demás adietivoe en -iüs form-an-9J guperi. en -issimuc: ¡6$ilic, noblc, nobilissimgr,stili!, úti¡, utilissinus, feallis; f értil, fertilissimr¡s.

c) Los adjetivoe terminado¡ .en dicus, .ficus, y -vólus, que ya ümoo formabao dcotnparativo en .entiorr [¡c¿¡ ¿¡i¡orsmo el superladvo eD -eatissimus¡ a, rrn¡

Sup¡nrar¡vooaledicentissim¡¡s, a, lü¡b,eneficeatissimus, á. u¡¡be¡evoleati¡si¡rus, a, ¡¡D

ulta, más dllá dc rdterior, ulterío¡d€terior, p¿otociot, más rápído

70, FonuacróN DEL coMpARATrvo y DEL supERI-Arrvo poR MEDro DE ADvER,BIO$. - Para witar una acumulación de vocales que resultaría mal sonante, losedetivoo terminadoe e¡¡ -cl¡e, -ius, -uus forman su6 grados de eignifcacióo ente,

mellor, iusrmcjor I optimus, arÍmr¿lmcior,| *ul bucno, óptimo

peior, ir¡s, prol I pessimus, cl pcor, mu1| ,nato, Pcstmo

maior, ilas, mayor I maximus, cl rndyor, fitu,

mlnor, us,ttarol I minimus, cl rncíor, ttu)l

plures, a, rzás I plurími, ffiucblsinotpropior, más próximo I proxímus, mul próriff io

Page 17: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

32 GRAMATICA DE LA LENGUA LATINA LOS NUMERALES

poniendo al pcitivo los adverbiq magis para el comparativo y maxime para clruperlativo.Ejc.: magis pius, mrís piadoso (para evitar piior)

maxime idoneus, muy capaz (para cvita, idoneissimus)

7l' RÉcrueN DEL supERLATrvo- - Er complemento del euperlativo se ponc,@mo en castellano en genitivo:cl mtk sabío dc los hombrcs: sapientissimr¡¡ h o m i n u m

7L E¿ coup¡nrr¡vo-sup'RlATrvo. - cuando re comparan dor objetor que formanpareja' como cuaodo decimoe h más fucrtc ie r^ ^onor, cr ojo más enfcrmo, er ratín:ppl"". el comparadvo en lugar del eriperlaii'j

"*¿"1""'.^rl"[;;;:;"';,".bio el com.PreT:nr:o,.8e pone eD genrtrvo como si 6e tratase de un euperlativo:Y.uoror Da¡uum dertr. crt: h dicstta cs b más ficnc de hs (dos) manos.

tOS NUTt/ IERAtES7r. Crestnlorclóx. - El latín posee cinco clases de numerale¡:

- a) Adjetivo numerele¡ cardinarcs, indicay'do simplemente el númerq (uno,dos, tres, etc,).b) Adjetivo numeralec ordinarcs, indicando el qden (primero, segundo,tercero, etc.),c) Adjetive disrnbu¡uos, co,ntestando a la pregunta ¿crl g,,lpos dc a auín.tos? (uno e uno, dos a doc, tres r tres, etc.).

- -d') Adjetivc mubíp.licaüuos, expresando el número de veccs que una canti,dad eo mayor que otra (doble, triple, etc.).e) Adverbioe numcrales, expreeando l¿s veces que oe repitc una acción (une

ve¡, dog vecee, etc.).(Véase le tabla.)

74. Los caRor¡¡¡us. DecllNaclóN. _ Los numerales cardioales ron en zuoayoría invariables. De ellos sólo se declinan los eiguientee:unu¡¡, a, ul¡¡

Nor¡. unüs, uná, unumAc, unum, un¿un. uouD

3";: Hl*AbL unó, uná. unó

O¡s¿nvrc¡óx. - B" :l ¡entido de.. único, solo, ¡mu¡ tieae uo vocativo, une, a, urn,y ua plural, uoi, ae, a: (J¡i ex omnibus sequani: los séan¡toi,-sol;;-;";;" rodos, Rr¡ri.ro f¡¡or ¡cr ücr: ¿stzré c¡ eI campo sdlo scis dlas.

7r. duo, duae, duo

Notn.Ac,Gcn-Da. AbL

O¡g¡nV¡C¡óN. - Como d¡¡s ¡¿ ds¡lin¿ ambo, le, o, Ambos.

76. tres, triallrlo. Fcm' Nautro

Noar. Ac. tra üiIGen trium

Dat. AbL trlbur

77. I¿g c¿vmNns.-Centum ee indeclinable, perc, la¡ demás centenaa, dcduceoti a nongenti, se declina¡ como boni, ae, a

7E. millcEn aing. es indeclinable. En plural se declina corno uo oeutro de la 3.r

l.{on. Ac. nlilGen" milium

Da. AbL milibu¡

79. Uso oB mille. - El eingular mille puede ser adjetívo (nil) y sub6tan'dvo (un millarr). Como adjetivo acompaña simplemente al nombre:

mille passus, mil Pasos (uno milla)mille homines, míl hombres

Como substantivo requiere gue cl nombre quc lo acourpañr ¡c Pq€a cngeoitivo:

mille hominr¡mz un millar de honúrcsmille passuumz un millar dc pasos.

En plural co aíemprc substertivo:duo milia homi¡um: ilos mílhombrcs (ilos millarcs dc hombrcs)6i¿ mili¿ lra!¡sur¡m! trcs mil pasos (tres millas).

8o. Oss¡nv,\c¡oxns EoBR! ¡¡ ¡on¡r.r,rc¡óx DB r¡E canorraue. - a) Lo¡ núme'roc 18, 19, 2E, 29, 38, 39, etc., ¡e erpresan por medio de uDa rubEtracción: dos ¡estadotdc vetnte, uno ¡estodo dc vei¡¡c, ac.: duode-viginti, un-de'viginti, etc.

b) A panir de 20, cifra dc decenas már cifra de unidader (21' 22,.23, etc) puedc?rDresaroe ée doe modos: o como en castellano, viginti unus, 21, quadraginta guiaque,451 o anteponiendo la cifr¡ d¿ la¡ unidade¡ con la conjunción et: unus et viginti, quinquect quadragintq etc.

Ma!c '

duóduó¡duórumd¡¡ób¡¡¡

Fom.duaeduá¡duárumduábu¡

Naulroduóduóduórumduóbr¡¡

Page 18: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

a,É9,Aol

: ! . .,9'E:e> '? :ú¡- ÉÉErg

i =E *gáragÉ€E EgátáÉFÉÉt€:t.Érüüüó o -o 'd .6' i * ,88"

e ! Ei¡'-oS -

g j ' l i l 's j : ¡ . { .9€,qE{:ü,1i g *É'8,s,9.s '5 S ü ; '1 i ,a € : i *É e e r FE ;¡ E E € ; a í '87€ E '3

visJ! .€?l l25

T €€i '1 , ¡r sgli E q3'E É 'a 'd , i

EaaE;€;c€¡ tgÉfggE,s

R¡laBo 'tl

S\ l! t€': tlgd

= i fB;';5

$ i i ig i Ff u i ! €€ÉI,É É ,ÉiárFgÉ€É:Éi iÉi : r ,g

F*oE.Si i -s YEtl l- t r l !

iB ÉEE 5b"?

'5 - .E E,o.E,br ó r , ,EÉ,FEÉ ni ,*É";€i , .E-,gg€€€gÉEE€,óqE e e s e s * * É € E á áü FE; :$

¡t.9¡¡o

!t

Fo

f¡t

ta6

¡s6s

!l

o

Etona,- ( |5roc¡tArt€

6g6s

!,c(J

se.€ Rs R9 R g. ie€ Rg gE t E e q q,egRt

¡ 89,9, ¡ ! !9",n$?srnEggEEg9

6 0\oe.a ?i GO\O

HG¡ct 6 + h\O t \€HHXHHHH

ñ r+ h\O i \€ ( O xH T

X

FExxxt

E¡>

Eboiñ

o ' ; ' iá,a '= E,u :ü._ á € * ¡Ei ' i i E - $,F'u F"E F,= - , - Bu,, F 'a -E¡*EE r$ Ei EEi$f,gEEE €{ACÉH HÉ;; €gÉ

g r gÉeÉsÉ€ É E ggt *gg* É ; tE¡3E

Bo"iáaií.Ro' ¡ 'ü '9: ' t 'ÉarñOE¡ 'oát

tá '(t

ggÉÉAB E É ggÉüEFF- E E E E€u

'i Élf ! -64' i ¡E E'E

; :y,HE sa6!'o.=E 9E,Ptrt,a¡ j

sFF!í xE¡Ei¡ IE

Page 19: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

36 GRAMATICA DE I-{ LENGUA I-ATINA

El. Los oRolN¡tES. DEcLINAcTóN. -Lc numeralee ordinales son adjetiv,'rdc tres terminacioncs que sc declinan ccbrc bonus, q r¡¡n, a ercepción de altcr,scgundo (véaec $ tr+).

8í¿. O¡e¡nv¡cIou¡a 6oBRB toa ononl.ure. - a) I¡¡ ordinale¡ !¿ construyen conr(,lor cardinale¡: l4E.f, ccntecimur quadragesimur octarn¡+ 34.9, trigesimur qu¿rnr¡¡r o qrürr-¡¡r ¿t trigesimu¡r.

b) 18.r, 19.r, 28.r, 29.r, etq, se coostruyen tenbién por meüo de una ¡ubstracción.d¡¡oJ¿-vice¡inr¡,s, r¡D-de-vicesimus, ctc.

c) L¡¡ cifra¡ de allo¡ s¿ erpresao riemfre coo ordinale¡: cl año mil, millcsimu¡ranur¡ cl ¿ño dos mtl, bb millesi¡ou¡ ¡nn¡¡¡ (li¡¿¡., cl ¿ño dos vccct mílésimo); cl oñoJtcs míl, ter millesimus annur (liter., cl añ.o trcE vcccs mílésimo ) ,

6t. I¡s p¡srRruurrvoE. - Esto. adietivor crr¿oca dc eingular y rc declinaa comoboni, ae, a. Se usan:

, al Subatituyendo ¡ loa cardi.¡l¿¡ pa¡r ¡aonp¡ñ¡r ¡ ¡ombr¿¡ quc róio ce usiu¡ ettplunl:

bina cast¡a: dos campamattottcr4ae ütterae: tres cdrtLs,

- b) Con ¡entido propiarneote dietnibutivo¡ contesta¡do I lar preguDta!: lEn grupotile o cuíntos? o icuántos ¿ cada uno?

mil;te! binos sextertios acce¡t€runtr lot soldodos ¡ecíbíe¡on ilos scxt¿tcío¡ cada uno.

&. Ioa ,ro¡xrrvoo MULTrpLlcATrvoE. - Lor multiplicativo¡ form¡¡ u¡¡ ¡¿ric i¡,complete de adjetivor que re declinan como felix, ici¡ (véa¡¿ $ 53):

rimplex, icis, símplcduplex, Icir, doblctriplex, Icig tñp¡¿gua<iruplex, lci4 aúdruplcquintuplex, ücis, quintuphda:cmplex, icis, décupleceatnmplex, lci4 céntu¡':h.

II_ay tl-6¡¿¡ u¡a ¡erie- ea -phis: _simpiur, duplus, eiplus, ctc., indicaodo la propor,cionalidad eqtre do¡ c¿ntidades: duplu¿ dos u¿c¿s mayor, tripluq ttcs veccs rnlyot, etc-

65. Log ¡ovrns¡o8 NITMERALEE. - Los adverbioa numcrale¡ !e uEan cr Ia¡ nultirplicacioneo,-junto coo los a.djetivos.dietributivoc¡ cl adverbio e¡presa el muftipücador ycl edjetivo distributivo el multiplicar,Co:

E X ó - 48: aie¡r octo¡¡i ¡¡¡nt qr¡¡dr.gi¡c octo.

tOS PR,ONOMBRESió. Curstplcecró¡¡.-Loe prmombrd htinc cc dasifican cn:

1.0 pcrsmald2.c pcÉcsiv63.s demostrativcl4.0 relativo5.0 interrogativo6.c indefnido.

A excepción de los personalee, todc lc demá¡ m a¡tceptiblea de cr utrd6t¡mbién como edietivo.

g7. D¡crw¡,cróN pRoNoMrNAL.-A cxcepción de la perronalec y.iu,", i" declinaclón de lc demác pron@brer E caftúerrze por hacer diirrg. en -ius y el Dativo aingular eo 'ir comunes a los tree géneroe'

p6e'Cra-

Pronombra¡ por lonolei

88. PnoNou¡Res PERSoNALES. - l.r persooa (persool que hebla) ring':.gor )o,' pl.: nos, nosoü7os.

2.' percona (cur quien ac habla) : cing.: tu, tti; pl': vos' t;osottos'1.r pereooa (de quien se habla). El latín no tiene propiamente Yl ptg*-b.Í

tlc 3.r ierson. y to'*pt" !* .áaio de-lc demcttitit'q is, ea, id )i iltel ill¡citt,,a f.ie"r" EE ioo, toz). fie"p eD cambio 'D

pronombre reflerivo de 3.r per'rcna. sq sc, rí.

89. Drcr¡N,rcróN.Sln ular

I . ' pa?. onl 2. ' pcr¡on¡ ! . 'p.r . ' ( t t l l .x . !

ffihrrétuTriblré

Plural

Noxmrr¡voVocr,r¡voAcus,\T¡voGrx¡rlvoDrrrvoA¡lrtrvo

ego

memeimihlmé

8esui6ibISE

Nor¡rNrT¡voVocrr¡voAcusrrrvoGnNlt¡voD¡TrvoA¡lrT¡v, ,

n6s

no8nostfum, noshínñb¡sndb¡s

vosv6svósvestfum, vestrlvdbisv6b¡s

8E6Ulsibisé

Page 20: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

3938 GRAMÁTICA DE IA LENGUA IATINA PRONOMBRTS POSESIVOS Y DEMOSTRATryOS

90. O¡gnnv,{crox¡s. - ¿) Haciendo dc tuieto lor pronombrer pereonaler no ocu¡¡n ml¡ que cuando son necesarios para el ¡en¡do o iDteresa expreearloo con énfacis;qpec,i¡lmenL !o¡ usados cua¡do ee quiere eubrayar una contraposición:

t u rider, e g o fleo: tú nes, Yo lloro,b) La¡ forma¡ dd Geo.' pl. -um' nostrumt Yeú9m' se u¡an caei aiempre cn ¡entido

Paftitivo: dc cntte 7:losottos, dc c¡trc vosotfot. La¡ forma¡ en-i, aoctrin vestri, aignifcanrieplemeote, dc nosotros, dc uosottos:

miserere ¡o¡tri z apiádote dc rnosonrosmimrrq €st meüor parr !ortr¡t ¡l dmt ubmcJot fonc de rrotottoa (dc cda

u¡o dc ¡osotros)C0 c¡nlig¡

quir v e e t r u a? lquié¡ ilc vosotlrosl (ilc c¡ttc vosoc¡os).

c) La prepoaicióo c¡¡ñ se uac al Abl. de lor pron. Per!. c,n forma dc uaa pattícul¡cncüúca: noi.uñ, conmigo, t¡¡cnmt cotttígo, *cum, cottsigo, ¡obiscumr coÍ' ttosotros, vo-bircum, con uosotros.

d) Algunas formae pueden reforlar¡c añadiéndote¡ d cufio .met o bieo redup!ícán,dolaoi egodet, yo mismo, meimet, d¿ mí mismo, tibinetr a tí mismo, ttosoet, vosmeg etc.

La forma reforzada de tu e¡ tute.A vecee Ee encueotran lae formao redupücadae r¡ener tetc y eobre todo ce*.I¡e pronombree personatee pueden también reforzar¡e por medio del demostrativo

ipoq mih¡ í p c i aoceo, mc pefiudíco a mí mismo; y taobiéo por la partícula quidea.

gr. Uso o¿r- REFLExtvo. - El pronombre refleüvo n hace ríempre refereaci¡ ¡loieto de la oració¡. Compáreee: !

masister cum laudat: cl macstlolc alúa (p. cl" al diedpulo)*frtbu" ¡e laudat: el soberbio sc olúa (a d niemo)'

Ir reciprocidad de una acción se indica por medio de inter c¡

inter tG Pugneae luchan cnt¡c sl

Pronombro¡ Po¡c¡lvot

92. Pno¡¡or"ran¡s posrslvos. - A lo pr@@bret Persmalet corretpoodeoP¡onombre¡,ad jetivc Pos€8iv6.

l.r perc, sing.: merrr arrtñrmlo-Adjetivo: L i b er meue est Eelior: milibro csncior.Prúombre: M e u s est melior: cl mío cs mciot.

2.r pers. 6ing.: tuusr ar umr üüro.Adjetivo: Rosae tuae sr¡nt ¡nrtchriores: úus ros¿s son m,is bcllas.Pronombre: Tuae sunt pulchriores: ds tuyas son násbellas.

3.1 perg. refl.exivo: sut¡s, ar umr $¿yo.Adj.: Imperator m il i tes euos laudatt el general alabaosüssoldddos.Pron.: Imperator s u o c taudat: cl general olaba a los suyos.

l.r pere, plural: nosterr trar trtun, nucstro.Adj.: Equitee nostri castra oPPugnaverunti nuestros i inctcs ao

caron cl cÑtpüncnto.

Prm.:NogtticestteoPP'ugnel'6|mcbsn¡¡csürosú¿c¿9roíG|cünwmcftto.

2.r pere. pl.: vcstcr tr¿r üumr vltashro.Adj . :Dotnusvegttaestal t ior : rut tct t ract&lLct¡n ' í ¡a l ta 'Prm.: Vestte est altion l¿ vúcst' a cs wís alta

gr. DBCr¡N¡,cróN DB Los PosEslvos. - se declinen cmo 16 adjetiva dft

"¡-t"r.i"..iurer. Ha¡ quc nota¡ mlamentc quc rneus tiene por vocativo mi'

94. Ugo o¡ I¡s Posaglvog. - ¿) Lor poreoivoc no !e u6an nár qu9 cuando puedccrbcr duda aobre qüér

-'á'i"L¿ií *áJo-á," e¡tl ¡uficientemeute inücado 9or d

co¡texto, el poaeaivo ao !¿ erpresa:Pare¡tc. diligo: arno o mis Palret'6¡*iá "

flttrc accepi: ñabi utu cüu dc míhcrma¡o'b) El releüvo guu* l.r Como su correepondiente pronombre personal ce, el pose'

¡lvo ¡'ur bace referenciq ñ di;;i"t"i, "l iuj*o de ia oración. Cuando el poeeedor

;;-..';;j;; -il,oo

¿"'fi oracién, -a¡r¡s se--substituy€ Por el Genit. del demostrativo i$.i ¡¡r "i*r'¿t

é1, dc clb: eonr¡r¡' ean¡n' d¿ ¿llos' dc ellos'2.a Sigoificando sü propio puede referiroe a u¡ nombre disti¡to del rujeto' Nóterc

rcbrc todo la erpreeióo rrri cive-q stLs corciudodorlos:Aristidem ¡ui cive¡ e civitat¿ eiecen¡¡c o rl¡ktidct tttt co¡cíuddanos h

ccho¡o¡ dc b c¿udad.l.r Como ocurre con lo¡ pron. perr., alguaar foraar de an¡¡ pueden ¡er reforzada¡

por---"J--*, {"ai i p}"pias'rccíónel: en el Abl. eing. !c u¡a también el ru6ie.ptc: n¡oPtc ingenior pot

'tt pfopio Úlc'Lto.

Prono¡nbr¡¡ demo¡lralivo¡

9ft. hoNo¡i¡¡n¡s'ADJETIvot¡ DEMosrR Tlvos' - Son lc aiguientea:( hi., haec, hoc, ésüa.

Demctr¡tiva prapiem€otc dic'ho: { itt", ista, istud, ¿sc't ile M üú' "qu¿L.

Demctrativo grenatical :

Demoetr¡tivoc de ideotidad :

'rr,rarid, ésu.I idem, eadem, ide-, cl mismat iFe ipoa' ipcum' élmismo-

96. hic, haec, hog ésu, ésu, csto.Prurombre: hic orag ésu reza.Adjetivo: hic vir orat, ¿5ü€ honúrc rcza.

para los trcs gltt.hác I hdc

his )h¡s I faro tos t/.s gcr''

Noxrxrr¡voAcusrt¡voGsx¡TlvoD¡r¡voA¡¡.et¡vo

Page 21: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

40 GRAMÁTICA DE Ij, LENGUA T.{TINA

97- uso o¿ hic. - ¿)_ Hic e¡ el demostrativo de ta l.r persona; indica un objetoprórimo o perteneciente e la pereona que habra, y equivalc " ""a"" i po*orro

-.*,haec oa¡us: estd m¿tno, mi ñor,o.hi oores: cstas costumb¡es, bs costumbres ilc twcstro Gicfipo.

- b) El cufio, 'c 8e encuentra también eD otros caEoE que los indicado¡ (sobre todo color autoree.preclásicoe) y muchas veceE ¿n

- for-" u"o"-;-Á";;húr'L]oi.""..-oai,

dc este modo, etc-

9E. iste, ista, istud, isc, és, cso.Pro'nombre: iste amat: ése ond.Adjetivo: iste ¡ruer amat: csc níño anlro..

Singular PluralMasc. l rom, l tcutro-._-r-r-ls té l is t l l ls tudistuml i r , . - l ¡stuc

ll¡ro, lFcm.lNcutro

Nor¡xrnvoAcssrrlvoG¡x¡r¡voD¡t¡voA¡urlvo

ist i l is tae l is t lis tós l is tár l is tá

i:Ft l paro los trcs gttt. istórum I istárum I istórumisti¡

is tó [ i ru l is t6 tu;;; I Poro tos tru ght.

99. Uso o¡ i¡te. - ¿) I$e c¡ cl demo¡tntivo de la 2.. perloDa c inüca ur obietoEórjno o pefteneciente a la persona con quica ¡c h¡br¡ icomo cr.-r"ü-;-¿;"i.rueoe a veceS traduc¡rse por cl poserivo ru:

i¡t¿ auctoritas: csd .tu¡ori¿a¿ tu\a,icti philosophi: los filósofos dc áuc húIur¡,

Eo los diocursoe iudiciale¡ ¡e.refiere generalmentc r lr partc contrarÍ¡ y rdquierc coofrec,'pncijr un cierto matiz despreciaüvo.c) En lugar de ish¡d se ¿ncuenrra . yece¡ irtuc, con el mi¡mo euf,jo .c de hi,e

PRONOMBRTS DEMOSTRATWOS

b) Illc e u¡a como prooonbre penonal de 3.' pen., ¡obrc todo co Nominativo.c) $e u¡a tambié¡ con valor enfático, crpreeando adniracióo:

C.oriola¡u¡ ille, a4ucl fomoso Coriolatw.d) En lugar de illud !c encucntra ambién illuc, coa cl mi¡mo nrfio < dc hic

lo2. i& cq id, éstc, ésu, cstu; A, ctb, ctlo.Prormbre: i r ¡trenue pnrgnavie é*c luchó braaamante.Adjetivo: i ¡ m i I es strenue pugnavic csu soldado luchó bravomcnu.

C¿C

clsc¿ruE

elcIcórum

ille, illa, illud, aqwl, aqué\h., aqucllo, é1, clir. cllo.Prqtombre: ille ambulat: aavtl (él) sc pdscd"Adjetivo: ille homo ambulal: a4uc1 hornbrc se pdsea..

pora los lt.t

10r. Uso o¡ ir. - I! cr una eepecie de demostrativo gramatical. Sc ure:al Reñríéndo¡e a uo objeto ya mencionado ¡nteriormente:

Caesar dr¡ac legio'nei conrribit¡ cr¡m ii¡ R.boda¡r¡m fraunrfrtz Céu¡ ¡cchtudos lcgiones; con elb dtÍdvíesd, cl Róda¡o.

b) Eo funcióo de pron. pera. de 3.t per¡., ¡obre todo en to¡ ca¡or obücuo¡:er¡m vidi: lc uí.iis ira¡cor: m¿ í¡rito con cllog

c) Como antecedente del relativo:f e , q u e m videtig frater mer¡¡ at éstc qrlz vcís cs ml hctmarp,I r fccit, c u i prodesu lo hizo aqucl 6 quícr optouecho

id.tr. eadem, idem, al mismo, h müilrr4, b Íúsrrto.Pronombre: i d e m accidig srccd¡ó b mismo.Adjetivo: e a d e m rcs accidit. *cedió h misma cosa.

100.

Nor¡txrtrvoAcusrr¡voGB¡¡lrrvoD¡r lvoAsr-r t tvo

liléi l lumllliusiil¡i i ló |

illii l losil lorumill isi l l is

PluralFrm.

ill¡eil lasill¿rum

iII¡illáillorum

f,ls.c.

pora los trcs gln.

l0I. uso o¿ ille. - a) Itte es el demostrarivo de la r.. persooa; indice loe objaordc que se habla o que esrán alejados de las personas que hablan:

Poas rivi huiu¡ ia itta valle sitr¡s estl h fuent dc estc ¡ío (quc para tatcaoeotros) cstá situ¿d,a cn aquel uallc (que se vé a lo tejor).

NoxtNArrvo I lc I cI I Id I ct, iiAcus¡r¡vo I cum I eam I fd leó¡Gpxrr¡vo lc los I l .o^-

' I polo rot tTat g¿tt. IDrr¡vo I eT ) l c is, i isAsr-rrrvo | "o | .¡ | eO I cis, i is

SinoularMrscul lno

ldemeundenciusdcmcideocódcm

cidcm, iidcmeosdemeorundem

F.man¡no t{rulro

ldemldem

NoxrxrT¡voAcosrt¡voGe¡¡¡r¡voDer¡voAsr.rr¡vo

eádemeandem

para los lrcs glnnoteitdem

Pluralcódem

No¡r¡rt¡voAcgsrt¡voGsx¡rrvoDrt¡voA¡r¡trvo

caedemc¡sdemearundem

cádcmcidemeorundem

cisdem, i isdemcicdem. ii¡dem para hs tru géntot

Page 22: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

42 GRA¡/IT(TICA DE IA LENGUA LATINA

Ide* ee r¡n @mpuesto de iq "C

id ná¡ el sufijo invariable -deo.t05. ipse ip6q ipsum, él mis'¡rlo., c[l,;c mísntao b zrifill,.

106. ueo o¡ ip* v or ideu. - Debe dietinguirse d ¡enrido de idem del de ipse.. rdem eirve para hacer referencia al mi¡mo. objeto de que ae ha hablado antea lpce

flve eob¡e todo para.distinguir una persona o clase de p"^or* o "or""j

opoo"J" "

oiiüdebe traducirse por diversos procedimientoe. Compárese:Euo vidi in codem loroz h aí cn cl mismo foro (en el mi¡mo q,¡c üieent€s).I¡_ipro f oro ralaüc s¿ bnso ¿büb¡ cn c-l foro rnismo (en pleno foro).Vdvae ro iprac ¡peru€runt¡ bs pucttas sc úÁetot por sí misnas.

Pronombre¡ relol ivor

IO7. h.oNor,rsn¡s RELAT¡vos.-9d, quae, quod, que, antrl, quím, anyo.

u lar Plural

Qui ecompaña aquí al nombre nuatius, ¡otícb, concerta¡do con él en géoero, oú¡nerot C¡uo; es, por t¡¡nto, ua adjetivo.

tlO. c) fr, ea, id antecedentc del relativo. Con frecuencia d a¡tecedente del reta.dvo no es un substantivo, oinc un pronombre; en este cago suele usarse en latín is, ea,H (véase $ 103 c). En los casos en que el antecedente is y el relativo deban ir unorfctrá¡ de otro (is qui, ésta quc, cl que; ee quae, ésto quc, h quc, etc-) puede ruprimirecal rntecedente:

Q u i viacuat, imperan* los quc vctccn mandattLr expreeión completa eería: I i, q u i vinorat, imperanü

lf 1. Ornos RELATIvos. - Quicumqug quaecumque, quodcumque, ct;lrrl-qt ieru qúe.

_. ll? Ugo o¡ quicumga - Quiomque re u!¡ eorno pronombc t como edjctivo.BJemplot:

Prooombre: quiormquc hoc dixit: quknquierc dijo csto,Adjetivo: fJueec¡r¡ú{Jue rer accidisset: anlquict cos4 qu¿ htslícse succdüo,

113. quisquis, quidquid, ctwlquieru qw.Sólo se usa aürientemente en las formas siguientes:l.{onr. ong. quisquis (masc. fem.l quidquid (tuttro).AbL sng. quoquo (nac. y rlcl.,r.).

hloxrxrrrvoAcuserwoGsxrr¡voDr.t¡voAa¡-rt¡vo

qutquemcú¡uEculquó

I xcut.o

I auoaI quód

quaequamporo los trcs gétt.

quóque

108: El pronombre relativo iatroduc¿ un¡ oracióo adjetiva que determina o califica¡ u¡ ¡ubstantivo o pronombre.Belgae proxini a¡¡t Ge¡nali:l qui-trans f,f¡s¡r,ñ i¡col'ne losbelgos sonaccinos de los germonos, qu hab;ui m,is alü dcl PUn.

_, __?-:1-.:r,relativa quc habíun nls alló d¿t Rin (qui trans f,!¡¿¡¡rn incotunt) erpücad rubstantivo germdnos (Germanis); éste ea er ant"cedl'te del relativo ""i

--nr rerativo coociert¿ con -ru_,entecp.dente €o g,énero y ¡úmero. Én cuanto ¡t ca¡o,rdopta el que le corresponde regún au función t'la or"ció.r. vaase-g its-.--'109..^ b) Uso ao¡rtrvo DEL tal^T¡voL-eui, quae, quod puede

'raree ambié¡como adjetivo: Ejemplo:

Adventr¡n tu'm cognl,vir, gui nuntiu¡.Fihi gratissi'ur fuin supc t,. |lc,lada. ¡pt¡cU qw rn. ha sido muy grdt4 (liter. lZ ""¡ "r,¡"¡"...1'

Singular I p luralMasc. lFcm. lNrutrol t |arc, I rom. lxcurro

Nonrxr,r¡vo l ipse f ipsl l ipsun lipsi l ipr"e l ipslAcusettvo I ipsum I ipsem I ipsum l ipsor l ipsn, f i i r i

li#' I oo,o to, t ) Eo. I li:t-- | ii''.'' I i;;;^'ipsó [ ipra I ipso I ip.i, I Po'o los tres gln.

GrNrr¡vo I lpsTus | . lipsorDer¡vo I iisi I Po'o tos trcs g¿n.

I ip"i"Asr.rrrvo I ipso I ipra I ipso I to.o I Poro los tres gln.

I Maacut inoI

Nou¡xrt¡vo I quicumque quOdcumqucquodcumque

quocumque

Acosrrrvo I quemcumqueGeulr¡vo I cuiuscumquc

A¡u,T¡vo I quocumque

Famonlno

quaecumquequamcumque

paro los lrcs géncrotquacumque

Singular

Plural

Nounetrvo I qulcumquc

Detrvo I quibuscumqueA¡r.r,t¡vo I quibuscumque

quaecumquequascumqucquarumcumquc

quaecumquequaecumqueguorumcumquc

Page 23: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

4544 GRAMÁTICA DE IA LENGUA I-{TINA

NoulxrTtvoAcusat¡voG¡x¡T¡voD¡r,rlvoA¡¡-,rrtvo

rl5. ueo o¡¡. INTERR@AT¡Vo. --_Quis puede uearee como pronombre y como adie,tivo interrcgativo. E¡ e.l Nominativo dng. másc lo corriente er que qui.s *i ptoon-Ércy qui adietivo; en el oing. neutro quid co siempre pronombre y q,r"d id¡etivo:

Pronombre: gtüs venit? iquíét viene?A<ljetivo: qu! scrvus vefit? ¿quá ¿sclavo ví¿tplPronombre: quid ccgitas? lqrú píewaslAdjetivo : qucd consilium capies? ¿qué ilctcrmí¡ucló¡ toma¡llsl

ff6. Ir¡tnraoc¡two8 coMpuB8Tor or quiaquisnam, quaenanq quidnam y guodnarn, ¿quí¿rr.?, ¿qrk?ecquis y ecqui, ecqua y.ecq¡¡ae, ecquid y ecguod iocaso algutcnhaumquis, ¡¡rmqua y Drunquae, numquid, locaso alguicnl

Ec declioaa como qui¡ o qui, quae, quid o quo¿

ll7. uter?. utra?, utn¡m? jcudl de los dc'slPronomhrc: uter vicit?, lcuál de los dos vcnció?

utrum facis?, jqué ahernatiud toflellAdjetivo: utr¡ via prolectur est?, ¿po¡ atd dc b¡ dos camltwt 6ttlól

u lar Pluralf{ oul ro

PRONOMBRES INTERROGATTVOS E INDEFINIDOS

Pronombre¡ inlerrogolivor114. Pnoxori,onns rNrERRocATrvos. - Quis? o qui?, quae?, quid? o quod?,

iquién?, iEuT

f19. I¡.¡l¿nnoc¡,r¡vos,Bxcl^M Trvo¡. - I¡¡ pronombree interrogativor pueden urenc¡nbién como e¡clamativoo. Eepecialmeot¿ fr¿cueqte c! Gst¿ t¡6o en lor eiguicnter:

qualis, quale?, ¿c,ulil! ¿guél ¿dc qn clasc o cotdicü¡lQualis vir?, lqvé, clase dc homb¡clQualic artifex pereol, iqvé arttst4 mv.tc crr ñíl

qua¡ttu¡¡, a, um?, lctuin gra¡dc? ¿c1t/it.ltalQuantus laborl, ¿cuínto trabaiol

quot? (indeclinable), ¿cuzí*tosl -Quot nilitesl, iatántos soldadosl

También gui, quae, quod ee usa co¡no c¡clamativo¡Quem vinrm" di bonil ique hombrc, bu¿¡ Dlool

Pronombro¡ Indofrnldor

l2O. hoNolrsrss INDEFINIDoS.Casi toda lc pronombre¡ indefnidc pu?dcn usarrc rl mismo tiempo co¡no

edjetivoe. Ios principales son loe eiguientes:

l2l. l.e Quis, quae o qu4 quid (pron.) y quod (adj.l, alguicí,4lgo.Obeervacioncr, - a) Se d¿clina como et interr. guie, aólo que el Nom. aing. fem. ¡t

cl Nom. Ac. pl. oeutro pucdeo hace¡ gr¡¿¿ o guá.b) Es meno¡ ueado quc eliguis, y Ee encueaEi¡ ¡obrc todo despuéc dc lar conjuqr

ciooea ri, nisi, ne y la partícuta inerrogativa aum.

122. 2.e Quispiam, quaepiam, quidPiam y quodpiam, alguw.Se decli¡a robre qui.q el eufijo -piam er iovariablc.

lzt. 3.¡ Aliquis o diqui, .liqttq aliquid y diquod, alguien, algún, algo.Se declioa eobrc quir¡ cl Nom. sing. fcra. y Nom. Ac. pl. aeutro hacen aiempre alique"

124. +.. Quidao" quaedarq {uidd"- y quoddatn' cíctrc hombrc, cícrtamrljcr, cícrtÁ cosd.

Se declina robre quie¡ dam c¡ ínvariablc. Nóte¡c cl Nom. ring. naea quidam. BlAc sing. míuc. t fem. e¡ cl Ge¡. pl. quoruadanr guanrndamr quo.ru¡dam.

125. 5.e Qri.q.rg qrürqlue, quidquc y quodquc, cadau¡p.Quisquo ({@ s invariable), co el ¡eotido &, todo quél qrtc, da lugar e algunar

locuciones particularer; nótes¿ ¡u ulo coa el auperlativo:Sapientirsimur sr¡ircue¡ la,do qwl {r¡¡ ¡¡ dioirrgru¡ Dc".t ¡r úülutí¿ (lo¡ ¡¡¿t

sabíos),Optim'* g"idq"" f¡ciebae haá4 cu&t. ctt mcJer,

126. 6.e Unusrluique, r¡lra{Iuáq¡ue, unumquidquc y unuroquodquc' cdtltno.

6¡ dcclirar rnur y quia Cuad¡rdo qlr hvarbb&r,

Nox¡xer¡voAcos¿rr¡voG¡xlrrvoDrt¡voA¡¡.rrrvo

utcrutrumutrTusutrTutró

utriutrósutrÓrumut¡i!ut¡is

utrecutr¿l!utrárum

utráutr¿utrórum

utráuuam

utrumutrum

paro los trcs gln.

I utró paro los lrts gln.

1f8. Uso o¡ úer. - El plural utri, ae, a, declinado sobre boni, ae, a, eólo se usaco¡ loe.nombre! que carecen de singulai o paia deeignar dor caregoríae'dó peroonaa ocoaar. Ejemploc:

utra castra?, lcwíl dc los dos campamentoslutri meliore¡ ru¡t?, lcu.íl¿s son los wcjoresl (de doc gnrpoe de hombrer).

Page 24: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

46 GRAMÁTICA DE IA LENGUA IATINA PRONOMBR.ES INDEFINIDOS

lr) Sr rcfiere a má¡ de doc pereonar o cosas. La erpreaióa uío.,, otro... otro g¿ t¡arJrrr r ¡,r l,rt ín por alius,.. alir¡s... alius; trnos.,. ouos, por alii... alii:

Aliutl e¡t malcdicerc, atiud ac.r.¡¡¡í¡r¡e! vn4 cosa cs lturnurd¡, otta ttal.ts.tl.A I i i fossas co;r,¡rlebant, a I i i defensores vallo depellebantr uros ccgúarl bt fosot,

otros desalojabut a los defensores dc la estatadar ) lf¡ado como adjetivo, alius significa t¿mbiéo díferentc:

Alia est facies rerum: cl aspccto dc las cosas cs dístr¿to (ha cambído).d) Alius repetido da lugar a locucione¡ digoar de ete¡ción:

Alii i.u ¡liam partem discesserunt: c¿d¿ uiro ptrtíó ct ilkcccíó¡ dr¡¡ín¡a(liter. las dí.stínt¿s Ftcl,solros partieror c¿ distir¡t¿s dircccioncs)

Aliu¡ i¡ alia ne est m.gis utilis: cadd úro ct más ú¡l crr tn6 col¡ il/¿¡t:tl¿u.l1¡r cstc procedirniento puede e:presarse la reciprocidad de una ¿ccjóa¡

Alii alior trucidant: sc degúelhnlos unoE alos ot¡o*

136. ló.e Alteruter, utra, utrum, cl luno o cl otro.l'r:cde declinarse de doc forma¡: o declinando a l¿ ve¡ los do¡ compoueatel: dter

tt.'r, altcra utra, altertm utrum (alterius utri¡¡r, etc.), o declinaodo sólo ut€r y dcjandolr¡vrriable dtet (Gen. alterutriuq etc.).

lr7. l7.o Totug a, run, todo.Solus, a, .m, solo,[,Jnu-s, o, r'm, solo.

a) Por ¡u declinación véa.rc $ 74.roli, unl.

Geo. aing. totlue, oEus, ¡¡nI¡¡; Dat. dog. tod,

b) Acompañando a u¡ ¡ubstantivo o pronombre, olur y u¡r¡r pucdeo tnducjr¡¿ r¡cnudo por medio dc un adverbio:

Tibi roli conlido: cnü sole ccrtía o.obll.ctru ctrri-cottf'*

4/

127. 7.e (Jterque, uf:raque, utrulriqug uno y otro, anbos.se declina ¡obre ut¿r (véaee $ ll7); que

"..11]1libi". El plural utrlque, utracqrr..,tXltnff;,lrl"oe

uEarEe rcleiido e d-or gruloo d" p"tror." o co¡ag o a aombreJ que carezcarl

128. 8.0 Quisquam (masc. y fem.), {uicqrrrm o quidquam, alguien, algr.qu.¡m es invariabre. Bn er ratín crásico ee encuentra sóro eo frases negativas, de mocrt¡que normarmente debe rraducirs¿ por nadie, n¿do. Lrcne aiempre valor de pronombre.Como adjetivo ea reemplazado por "i

aig"i""il. '_-'

129. 9.0 lJllus, a, nn, alguno.Se declina como unus,(Gen.r_*l::p":: ulti). Ee cl adjerivo correepondienre e guiglluur I como éste ee usa eólo eo frasea negativao.

73O. l0.e Nemo, naaJi¿, nihil, narta.Nemo sólo 8e usa en Nom. Ac,.y Dat,, eing.; en ros. demás casor adopta ra¡ formas de¡ullus. Nihil es una forma neutra sóío .,."d"

"o" ño.. Ac. sing.; Ios demás ca¡o¡ ¡e eubsti,tuyeo por una perifrasie con ¡ulla res, ningun4 cosa;:

Nom.Ac.Gc¡uDat.Abt.

nemo nlhllnemrnem nlhll¡ullius nullir.¡s ¡aj¡emini ¡ult- rei¡ulló ¡rrllñ ¡!

Nemo y ¡il'it sq¡ eiempre pronombrer; cu adjedvo correopondiente c¡ ¡¡¡ll¡¡¡.

lrl. ll.0 Nullus, aiútrnínguno.Ee el adjetivo correepondiente ¿ ncüto y nihir" $e decrina como u¡r¡r (véau - r4).132, lz.e Neuter, neutra, neutrum, ningrno d¿ los dos.

Se declina cotno utetr utra, ulru'r¡r (véaee $ ll?). Puede pronuociarac nfiter o neúten13t..- ll.e euivis,.quaevis, quidvis y euodvis; quilibet, quaelibet, quidlibety quodlibet anlquiero (literal. cl Eu quicras).

.vir y libc quedao iovariable¡.

lr4. l4.c Alter, era, en¡m, cl uno, cl otro (de dos), cl segullilo.Geoit. aing. alterlus; dat. dteri.

n,".T"Ot""Oo de dot peraonas o cos¡u, la crpreeión cl lurp.., cl ouo n traduce por alter...

Altet concr¡r occisu e¡q dter fugic ilc rot dot có¡tsttrct, cl utw fw mu¿rto, cI oarohuyó.

lt5. l5.e Alius, a, ud., el otro, otto.u¡o de arius- ar En rugar del Genit. diu.c ee,uea generalmente er dc arter: alterir¡s.

tl P"l 1 .lii El plud refriéadoe r grupor de personer y cosa¡, e decli¡¡ comoDor¡t, G a

Page 25: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

I

49

Et VERIO138. Vrnsos rR^Nsrrrvos B rNrRANsrrrvog. - r.c vcrbc r¡ti¡c pueden6cr, como loo caetellanoE, transitivos o intransitivoa.

Verbo rr¿ruitiuo ec et que va.acompañado de u¡ compremento ürecto c¡ acuearivo; enotras palabrao. ec aquél cuya acción rá".. i"-"¿i.t"-e¡te ¡obre uoe perEo¡a o oosa quec¡ ¡u térmiqo o conrplemento:Amo a mís padrcs: pareatee diligo.El cdr¡pcsirto cul¡ívo los ccflpos: egricola coüt ag¡o..Verbo inrr¿z¡sitivo et.er.que no puede ir acompañado dc un comptemento direcco enacurativo¡ generalmenle i¡üc¿ uo¡ ac"ióa quc no'¡alc d"t .ut"t"-;;;-láer rcbre otr¡Per8oDa o cos¿:

ur),"';:,:ff:: ffi ffil.. Nó1ese- quc e! caatellano y et latín ao aiempre coincideo ca cl u¡o transitivo o intrao,

l*-.^ t ]* verboa, rino que verbor tra¡sidvb¡ e¡ lario .." i"tr""¡üiü'* ""rt"u-ot ncevefs¿:

Fugere norteo¿ hui¡ il¿ h muettc.Ignorcen alir¡til p.r¿ot:g¡r ¿ alguictt.

r39. Voc¿s- - El verbo tatino dirtinguc l¡¡ trc¡ vccc eiguienter, ha doprinerac @mune6 el castella¡o:

- l.c Voz activa, co le quc cl arjeto cr cl quc rcelia l¡ ¿cción erpreeada pud verbo:Ciccrón salvó h cüñad: Cicero civitate- cerrravig

.2.j vyz' yasiva' eo le que d cujeto cr cl quc a¡frc o recibc re acción c,pre,ceda por el verbo:I4 ciuda¿ fw salvada por cicerón: civitas a ciceto¡e se,. ata e,..

3.e .Yoz depootcnu, que aonopr"odc un¡ ¡eric dc vcrbo q.c eólo tieoen fo,mae paeivaa, pero con eentido activo:Deos venera¡nura ucn¡¡rofiort o los díosee

l&. Mooos.-El vcrbo latioo tienc cho modoq clacifcadc cmo cigue:a) Modc peremrales, (c" fg.Wg le fqm¡_vcrbal cxpresa tambieo L p"r.ton¿ que ejecuta o sufre la acción) : l¡dicativo, Sújunilvó, Imperatíuo.b). Modc impereoraleq.dividida q, r) fmma¡ substantiva¡ (quc tienennaturale¿a de substanrivol: rnfinitivo, ciruírato, s"p"", i ii 7"ü." .¿¡"r¡,vrr (con naturale¿a de adjetivoe) , potticipio, Gcrunihiio.

l4l' Treupo- - En n¡¡ pd- per_eonalec ticne cr verbo ratino loe ciguieo,üca tiempcr: En Indicativot prcsentz, prctéríto rmpafccb, pc$cci, priu¡,.Plusauvngcrf ccto, Fuairle Imp,crf ccu y FuWe pcrf cc4.

- - ' - -' t --n

En Subjuntivo: lc mismc menc los doe Futurc'En Imperativo: Prcscntc Y Ftturo.

De los modc impersonalee, el Infinitivo tiene Prcsertc' Pcrfcgto-y Futuro;

b ü "ctiv" a"". eirtiifiit ic ptcsentc y dc fututo' la pasiva' eolo de pertcao'

t42. PnnsONas. -Como cl castellano, el verbo tienc cn latín tres persona¡

Drra el eingular y tres pare el plural (el Imperativo carece de las primeras Per'ñ;-¡;'ie=il;G";*). ñ person r ee distinguen pG gr¡s terminacime¡'lhmeda¡ desínencías Petsonohs.

l4t. Dnsnrenct¡s PERsoNALEs DE r./l voz AcrIv'L - 1'r Para todoa loc

dcmpc, cxcepto el Perfecto y cl Impcretivo:

ELVERBO

Slngular Plural

r.'pcrrone . I -ot 'm -ñttt-d¡-nlt . ' r . , ¡ .1 4

144 Fonuec¡óN DB Los TIEMPO5. - La conjugación del verbo latino ec bas¡cn trea temas, de ptcscntc, pcrf ecto y strpino, q,tá ti** para le formeción dc lotiempos restentes.

2.¡ tlPa¡e cl Fcrfccüo:

r.t pcnonl2.tD.¡

t . t f .

-Imu¡-lstls

-€runt o Ere

-l-lsd-tr

Pare cl Impcrativo:

Page 26: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

5rEL VERBO

50 GMMATICA DE Ij. LENGUA I-{TTNA

l.e Del teme de Preeente derivatr:

I-cr Prcscrttzs, pretéritos impcrfeau, futwo impcrfcao, gavndio y gciullilíuo.

2.. Del tema dc Perfccto deriva¡:I-a pcrfcaos, ptctédtos plusanarnpcrfcccos y futuro pcrfecto.

3.¡ Del teme de oupino derivan:Lc supinos y, en la vo¿ activa, el ínftnít;vo dc futuro y cl partiapio dc futv

ro,' eo le pasiva, el infinitiuo futuro y el partícipio pasad,o.

145. L,ts cu,rrno @NJUcAcIoNEs. - Lc tiempc del tema de presente sconjugan según cuatro sistemas distintoe que coutituyestlas ctatro conjugacíoncs.Éstas 6e dietingueo pc la 2.'pere. cing. del presentc de Indicativo y por el Inli,nitivo de presenta

146. C¡nec'r¿nfsrlcAs rEi,tpoRALEs. - Entre cl tema y las desinencias per-¡onalee ee insertan u¡a o va¡iae letras que eirven para caracterizar los tiempos.8oo la¡ eiguieotca:

2.r coai. 3.¡ coaJ. 4.r conj.

117. Er'nnqcI¡clóN DB uN vBRBo LATINo' - Se cnuncía un verbo latino in'

lh,r¡rrkr todae las fo't*-ffi *"o"iti"t'to ea indiepeneable para podedo coo'

fu¡rr' Scr éstao:

l,f fcrr. sing. Prcs. Indicat':

¡,r ¡crs. sing. Ptcs. I¡úicot': tfnJirritiuo PrcscrLu: 'f ,f l'¿rs. sing. Pctteco Indiraf.:Eult¡r¡o:

Ací:1.'pcre. eittg. 2'' Pen' eing'

Pre¡. ind. Pres' ind'

1.. conJ. t¡r¡o ¡ü¡iet

l.r c6nj. mo¡¡eo mo:€t

.r cooj. r¡ego ¡ery;.. cooj. ¡-odio ¡¡¡dlt

pan indicar el tema dc Precente'

pare indicer le conjugación l quc Pcne¡tco¿

oar¡ indicar cl tem¿ de Perfecto'

par. indr".¡ el t¿ma dc SuPiuo'

Infnítivopr€sente Perfcctoamárc 'mávimo¡Ere oo¡uircgére re¡i.¡¡dirc r¡dY¡

Supinoemát¡¡o ointtl¡monltr¡o advctti¡lectua ragtr¡rdo¡¡¡ a8,

TgMA oe h¡s.Pret. Imperf. Indic.

Fut. ImP.

Prcs. Subi.

Pret. Imp. $ubi.

Ts\lA pr P¡nr.Pret. Pluec. Ind.

Fut. Pcrf. Ind.

Pret. Perf. Sub.

Pret. Plurc. Subj.

It coai.

ua$e.¡

rme.bi¡ ¡o¡cói¡

ó.'monc.ba¡ rcge-ba-e audie-ba-o

-¡. (l.t pere.) .e- (rest.)r€g-¿-¡, audi,a,m

s¡-

..¡¡md mODe-a-C

-.¡reg-a-E audi-a¡

l ,

aDi!ñal mooG¡e¡ rege-¡e.a rudi-rc-s

lmav-era-t nonu-en¡-8 rel-eril-g audir ira¡

Jri-amav-éri¡ mOnu-en.t

alnav.en-a ItrOnu.€n-C rer-éri-s

eudiv-éri.¡

¡udiv-éri¡

lmaV-¡¡¡C{-ÉIie_

DOIIU'!¡¡}! f€I'rsi{ audiv-i¡*¡

Lc tiempc del tem¿ dc Perfecto rc cmjugaa igual co todo lc verbo.

Page 27: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

53

lndicativo

¡um Jro nl, ctlotCIcrt

era;m, yo crt, cslobacrarcfilt

creEurcrlti¡cnrnt

cto t¡o scil, cú*lcri¡critcrimu¡c¡iti¡'crunt

fui yo fui, be ido, bubc sido,luisti [ahnc, ctc.fuitfuimu¡fuisti¡fuérunt, futrc

fuéram1o bablo siü, atadofuér¡¡fuératfuerámu¡fucreti¡fuéreut

fuéro yo bobrl süh, eilaüfuéri¡fuéritfuerlmu¡fucrÍti¡fuériat

l.fE. !urn, g¡, esse,

Subjuntivo

$rnut¡itir¡int

crrcrn to fucra, scdo, fuest,erser [ottuvicro, clc,C¡'Ct

erseEu,e¡¡Ctirc!rcnt

luérim yhay iü, astadofuéri¡fuéritfucrímu¡fucriti¡fuérint

sim yo ut, csllsi¡¡itP¡¡s¡xr¡

aumulcsti¡tunt

FursloP¡¡r¡cro

Pr,nÉr¡roI¡rrtr¡cro

futürur, q tm qw bo ütt, 35ra¡Fururo

hrn¡¡croiltú (más tarü) forc o fi¡türut¡, ttn, um

ctte bsbcr ü sc¡, cslor

Prrrln¡¡oPr.uscgrlp¡u. Co,¡pr¡ssros DB r¡D. Se oiugaa obrc a¡¡¡

rt'¡um, abes, abesse, aÍui4 estor a,rsentc (nótesc perf . afri)rdsum, €r¡, esse' fui, cstat prcscnta, cishítdcsum, e8, esser hu, taltmf¡aum, es, cssq fui, cstor ilentrohtesum, es, esser fui, cstar cflt:rc,ínteflcr3lobcnm, er¡, esser fui, oponcrse, pcrrfiñicarpre€sum, e3, esse, fui, estat al trcntc ilc, prcsíifitlup""r"-, ee, e$te, fuio sobrot, súrcvíür.

ful¡¡c babcr ith, cslado

fuissemlo bubicro siilo, csta-f¡'i¡¡e¡ [th, dc,lutSsctfuiss€mu¡fuisseti¡fuisrent

Page 28: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

54

,'mo r0 CfieemaE¡mat

t49. PRTMERA @NrucACt(Subjuntivo

arnem to .mtames.metamernulaméti¡ament

¡mámütemátisamant

FururoIrr¡rr¡cro

amebam y anaba¡m¡ibasrmábat¡mabámu¡amabñtisamebaDt

amábd yo caarlamEbl¡¡m¿blt¡mablmu¡emablti¡am¿bunt

emerem /0amafes1üeretlDaféEur¡maréti¡amarent

oit0ra, ¿¡i1r;tltt1fcmtt

amlii yo aml, bc, bubc amúIorm¿vlstlam¡vllemavlmugam¿üstigrmavérunt, am¡vEre

emavérfm yo holo omcdoamavérlsamevédtamavérImuremaveriti¡amavérint

Pn¡rÉrnoPLU¡curlprnr.

¡mevéram vo habla ametham¿véfas¿mrvérat¿mavérEmu¡¿mavéráti¡amavéránt

lmevissemto bubicra, hobrh,emevisses fhubhscomadormavlsset¡m¿vlssEmur¡mevlsséti¡¡mavissent

amavérd y bobil amaürmavérl¡¡mevérítamavérimur¿mavédtisamavérint

Pr,rrtrrroIrrr¡¡rcro

¡rcr 6Yl, otrr'E' dmor,

aman8, amantig cl qucfima, amanlt

rmetif[m, lmr um c3rclhoba ü omaromo(mós tarü) rDltúfEtr a, a! quc ba

füomar,rhstiurh otnot

6crundlo,l¿¿¡..' ¿mandum o trw?G¿r..' rmandí ilc amo¡D¿t..' ¡mand6 Paro omot7¡t.: rmand6 Por amar, amo¡ib

9uPlnol.' ¿Elhtm a Úrnal¡.o emátñ ü amor

&

Page 29: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

56

Indicativo Subjunt ivo

moneé yo oúticrtom<.¡nésoonétmonémutmonétismonent

moneam y oduicrtomone8smoneEt

moneámu¡moneátismoneant

mooébam yo odacrtlamonébasmonébatmonébámu¡monébátismonébant

monérem yo ailttirtito, ail-monéres lacrtirlo, odairticscmoneretmonerEmusmoneréti¡monérent

mon6bo y advcrtirlmonébismonébltmooébimurmonépitirmoné=buut

monul to aihtcrll, bc odtcrtiilo,monuisti lbube odvcrtiümonuitsronuimugmonuistismonUérunt, monuefe

monuérfm boy odacrtillomonUérlsmonuérltrnonuerlmurmonuedti¡monuérlot

FutsnoP¡r,r¡cto

monuéram bablo odacdidomonuérasmouuéfatmonueremulmonuerádsmonuerant

monuéro babrl ula¿rtillomonuérlsmonuéritmonuerlmu¡monueritismonuérint

monulssem bubicro, bobrla,¡nonulsser fbuücscoilo.moBulsEetmonulssémurmonulsséti¡monuissent

Pr.srtn¡roIlr¡r,¡¡cto

Fsrurohrrnrrcto

Pr,rrlr,¡roPtuscueMpEl!.

57

f50. SEGUNDA CONJUGACIóN, donco, co. €rc, ¡1, ltum, oihtcrti¡, lnnon.tta¡r.

EonenE, entls quc ail-Lat6t.

moaitiiruq a, tú qut balü odattir

monérc edztcrli¡moné oilaiah l,ít (ahoro)

monéte odvalil vot.

6crundloAcus. monendum a ailucrlirGau monendl il¿ adartirDat. monendo foro oilatlitAbI. monendo -tiluirti¿nü

Suplnot.c monítum a ada¿rtir2.' monitú il¿ odacrlir

noultErurn,lm, um c86elbobcr ü eútortir

Page 30: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

58

lndicativo

l5l. TERCERA CONruGACIóN l,' TIPO, reflo, lr, érc, d, ctun,

Subjuntivo

Prr¡¡xrr

Fururohrln¡¡cto

P¡rrrcro

Pn¡tÉntroP¡.gscurup¡n¡.

rego !0 rtloreglrregltrcglmurrcgítisregunt

regam t0 ft14regasregarregdmurrcgátisregant

regEbam y rcglaregébarregébatregebEmuorcgebátisrcgébant

regérem yo rigicra,rcgérerregéretregefEmurregerétisregérent

':si'!''Lngtcs¿

rcgam y regirlrcgesrcgetregEmurregétisregent

rcxl r9gl, hc rcgido, bubc rcgidorcxistircxitrexímuErcxistisrexérunt, rexére

rexérlrn to boya rcgihrexérl¡rexérltrexerímu¡rexerítisrexérint

rcxéram yo babla rcgiCorexérasrexératrexerámu¡¡exerátisrexérant

rexissem 1o bubicra, habrla,rexisses fbubiesc rcgid.ofexlssetrexissEmu¡rexisséti¡rexissent

Futor.oPenr¡cto

rexéro yo habrá. rcgidorexerlsrexéritrcxerimu:rcxeriti¡rexérint

Pr¡rÉrrroIrr¡rrrcto

lmporativo I Inlinit ivo

regent, ea6e gurigc

rectErEt, ¡amql¿choüvwr

rcctfirum, ¡m, üñ cssefbcbcr ü rcgir

re¡lt3c fubr rryiü

rcge rigc t'ú(clnrt)

regíte rcgill sotot¡os

rcg1to rigo tú (mós tarü)regito riio ll

regunto rijar cllor

€crundloAc. regendurn a rcpi¡G¿t. reÉendl d¿ rlsi¡Dat. re[endo a, piro rcgirAbl. regendo rigicndo

Page 31: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

60

El 2'c tipo de le 3.r conjugación redbe tembién el nmbre de orjugaciónmíxta por precentar una mezcl¡ de forma¡ de la 3.r y 4.r conjugaciones.

se distingue del tipo rego por intcrc¿lar ,¡nr -i ¿s lao formi siguientee:l.e El l._ l.r pere,. eing. y 3.r perc. pl. del presente indicativo y en la

3.. pers. pl. del imperativo futuro.2.e En_todas lac personer del impcrfccto dc lndicativo, futuro imperfecto

f pretr,orte de eubjuntivo.

|;rL |IIRCERA CONIUGACION, l| TIPO (cmjugacion ni¡te),caplo, le, érc, cépl ¡lttumr coget

Subjuntivo

caglam yo coiocapiaccaplal

caplñmuscaplátiscapiant

capérem 1o cogicra,cepérerc.pérct

c¡pe¡ému¡capcrétircapérent

cogcila,lwgicsc

3.e En cl participio de prceoc t co d gcnrndio

Sig.n ceta cmjugación mirt¡, edeoá! de capio: cupio, ir, ere, ivi, itun,&sear; sapio, is, ere, ivi, tanct iuícío; rapio, is, ere, ui, ptrtm, @Tebdtdr; co\-cpicio, is, ere, speri, spectum, ucr,' pario, isr 6g peped, partum, dar a hn; faciqis, ere, feci, factun, lwccr; izeio, 4 c¡C ieci, iact"t , anojar; fugio, ic, cre,fugi hudr.

Pnssrxu

Pn¡rÉnnohp¡n¡¡cto

FuruloIrprnrrcro

Indlcatlvo

caplo yo cojccapiscapit

cepimutcapititcapiunt

capiébam y ccglecapiébascapiébat

capieba-muEcapiebátiscapiébant

capiam yo ugerlcapiescapiet

capiEmuscapiétiscapient

crpc agc tú (thrc)

cr;pltc ogal wnlrtt

ctpíto cogc tú Qnb terü)capito

capitótecap¡unto

caplenS, cttit gttc coge

4um guho ülrsr

crPn¡n¡E, ¡8, UE Crlc. fbabcr ü coga

€erundloAcos. capiendlum a cogrG¡x. capiendi ü cogcrD,rr. capiendo t, pdro cogclA¡t. capiendo ugicndo

Page 32: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

62 63

Indicativo

l5t. CUARTA CONJUGACIóN. r[dto, te, tre, tvl, ltum, olr.Subjuntivo lmporativo

¿udlam yo oigoeuolasaudiat¡udiámu¡eudiáti¡¿udiaot

tuú o1o tú (obora) ¡udlre olr

rudltle old vosctrc¡

rud-lrem lo olcro, oirla, o1¡cseeud¡-lresaud-rreteudlrému¡¡udiréti¡eudlrent

rudTto ola tú (más torü)rud-lto

¡uditdte¡udiunto

Infinit ivo Participio

rudlens, G¡lia quaoy.

auditErus, a, um

a.udlo yo oigoIUOtSeudit¡udimut¡udlltisaudiunt

audiébam yo ole¡udiébaseudiéb¡trudiebámu¡eudiebáti¡eudiébant

rudiam ro odl¡udie¡ -¿udletrudlémr¡¡rudléti¡eudient

ruditúrum, am, um esselbúcr ü oir

quc bolü otr

FsrunoP¡r¡¡cro

eudivl 7o ol, bc olilo, hubeeudivisü lotdoeudivitaudivimus¡udivistisrudivérunt, ¿udivére

¡udivéram yo bablo oihaudivérasaudivératrudiverñmu¡rudiverñtis¿udivéraot

audivéro y babil ofuhaudivéd¡¿udivédtaudiverimu¡audiveríti¡audivérint

¿udivérlm yo bay olürudivérls¡udivédt¡udiverimu¡¿udiverítir¡udivérint

audivlssem yo bubicru, ba-¡udivisses fbrlo, bubiac olü¡udivlssetaudivissému¡eudivlsséti¡audivissent

¡udivlsse bobcr olü

€erundloAcu¡. eudlenllum o olrGrx. ¿udiendi ü olrD¡,r. ¡udiendo a, para olrA¡¡.. ¿udiendo oycido

Supinoauditum ¿ olrauditu dc olr

PnrttnnoIrr¡rr¡c¡'o

PnrrÉnrroP¡.ugcorxp¡nr.

Page 33: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

64

L54. Fonul8 coNTRAcrAE. - Lo¡ verbo¡ que forman el perfecto en -vi tienen, en lortiempos derivado¡ de este tema, fornar contractao al lado de la¡ llenas. La contracció¡@nriste en perder la sílaba -vi- aotc .r y le -ve ¡,Dt¿ -rr.

GRAMATICA DE Ij. LENGUA I-{TINA

l.o couiugación. Verbo¡ cn -rLP¿nn¿cro rNDtclTryo

¡mavisti o ¡masti¡mavistis o ¿¡nasti¡tDaveru¡t o aman¡d

Srmno PERFEc¡olmavero o amá¡o¡maveri¡ 6 ¡m¿¡i1 etg

P¡.uscuavp¿rr. suBJ.amaviggem o ema*¡ema^maViggeg O rñ..S€S, etc.

2.f conjugacióo. Verbo¡ deleo, delevi, ilcstnrir, fleo, flevi llorat, impleo, impleviy compleo, complevi, llcnar, commoveo, commovi coímovcr.

Ejemploa: delert i por delevist i , f leram por f leye¡en, impler im, porimpleverim, coErnosrem por commovissem, etc.

3.r Coniugación. Verbor noro, aovi y cogaosco, cognovi, conocct. cons¡¡esco, co¡-ttcvi, rcostvmbral

Ejemploe: noru¡t por ¡overur¡ t , ¡orrcPor novi¡cr co¡rucr¡r¡ por co! .¡¡3veram, c o It uc r r e por consuevfulre.

.L' couiugacióo. Todo¡ lo¡ verbo¡ de perfecto co .ivlEjemplos: ¡udi¡ti por eudivisti¡ ¡udi¡¡n por euiliveru, ctc"

155. trup¡n¡rrvo or facio, dico, duco. Lo¡ verbo¡ facio, i!, erc, feci, fanum, hacer,di-, i", ere, dixi, dictum, dccir, duco, 4 ere, &¡ri d¡¡ct¡¡n, co¡duei¡, pierdea la .c de l¡2.'pera. aing. del Imperativo:

l* lsdi., díi&ur. cofut

[A VOZ PASIVA

f56. Coxcrpto DB Voz Prrslv,r. - En una oración transitiva le accióncrle, pu decirlo así, del eujeto para caer sobre cl complemento directo. Si expre'samos e6te proceso con le voz activa, noc ponemos eo el punto de visa deln¡ieto y decimc lo que éstc haca:

P¿uscu,rlrpnna n¡o.ltnaveram o áñ48ñamaveraS () aunarasamaverat o ¡ñarat, etc.

P¡nr¡cto EUBJINTTvo¡maverim o .ñarir¡¡maveri¡ o amaris, etc.

Ixrn¡¡r¡vo PBRFacm¡n¡vi¡¡e o an¿rsr.

SuJem V¡nsotúw&r

ILos sold¿,ilos

Cor¡p¿. D¡nrgro

Usando la vot paeiva, adoptama d punto dc vi6te dcl mplemcnto di¡€cby decimoo lo que a éste le hacco;

uril tonaü

Ia cíuita¿ por lx soldadu[¿ vo¡ pesiva sólo ea pocible, pú t¡oto, m lc vcrba transitivo.El aeotido de eata¡ do¡ oracionec ee el miemo; no obstante, el u¡o de une u

otre v@ no c¡ índiferente y dependc de que nuestro interés cc apligue al ¿utcde la acción o el que l¡ cr¡fre. Así ei queremos erplicar quién en Bn¡to, diremo¡(co ective):

Bruto aseslnó a Céw

Pero ¡i cstano hable¡do dc Cé¡e¡ t nc proponcmc cxplicar ar nucrüqdiremq co p¡8ivr:

Césu fu ascsinad,o por Bruta.

157. I¿ CoNJucecIóN pAsIvA.-Lc tiempe paaiva eo cactcll¡no düá8todoe compuesto! con el verbo &r y d participio pasivo del verbo conjugado.El latío uaa r¡n procedimiento ¡imílar en loe tiempoe del tema de perfecto. lordel tem¡ de precente am cimplcc y rc cmjugan cm deeinenciao etpecialer.

D¡s¡rqsNcrAs pERsoNALEg pAsIvAg. - Ic tiempc del tema de preacntc ticocola¡ desi.ensia.e aiguientes:

Plural

I. 'pcrront . | ' f | -mur2.' r . . | -rl8r-rc | -minl

5. - Gr¿mátic¿ de la Lengua Latina

Page 34: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

6766

Indicativo

.mot lo soy amoüamárisr amere¿máturamdmur¡mamlnl:r¡nantur¡mábar yo to omoüemabáris, amab¡ire¿mabátur¿mabámur¿mabaminl¿mabanturamábor ,¡o srl omaihrmabérls, ¡m¿bére¡m¿blturameblmur¡m¡bimlnlrmabuntur

yo fui, ba ¡ido omadolmetus, a, um rum o fui

, J ¡ e¡ofuisú¡ r ¡ estofui t

lrn¿ti, ae, lsumus o fuimus! | rcst i ¡ofuist isr ¡ sunt, fuerunt, fuere

y habla sido omailoltrl¿tus, e, um crem o fueram

I r ¡ crasofueras¡ ¡ r eretofuer¿t

emati, ec, eer¿muso fucramusr , rerat isofucrat is¡ D rerantofuerant

Subjuntivo

^met yo s¿a amaü

rméris, amére¡métur¡mémurememínllmenturlm¿rer yo fucra,.maréris, amerére.merétuflm.rémur¡m¿reminlemerentuf

¡¡úeñ tcl. orrro¿.

Particlpio

emñtut, a, um omado

lnfinitivo

Pr¡srxr¡

PnsrÉn¡rohp¡r¡¡cto

scrlo, fucsclonaü

ForuroIrp¡er¡cro

P¡r¡¡cro

Pn¡rÉnrroP¡.sscu¡upenr.

lm¿tor sl n*b

¿mentof sa¡ tmdos

rmatum iri o amandum,!m, um esse bobar doscr rnalo

yo boy ¡iilo amadoematug, a, um sim o fuerim

¡ t ¡ ¡ isofuer isr ¡ ¡ sitofuerit

amati, ¡e, a simu¡ o fuerimusr ¡ ¡ ¡it i¡ofuerit i¡¡ r r s intofucr int

y bubicro sido omodoematus, 1, um cssem o fuissem

¡ r r c3sc¡ofuisscsr r r Gssetofui¡set

lma¡i, ¿e, ¡ essemu¡ o fuisscmu¡r t te lset i rofuisset isr )¡ , essent o fuissent

€orundlvoemrndüs, a, úm qu. bt ü sa omtb

FurunoP¡r¡¡cto

y hobrl sido omaü¿matu¡, e, um ero o fueró

¡ ¡ r erisofueri¡r ¡ r er i tofuer i t

ameti, ee, e crimus o fucrimus¡ r rcr i t i3ofuer i t isr I Dcruntofuer int

r5E. voz PAsrvA PRTMERA CONJUG CIóN. fnor, ¡rlt, trrl, Itr¡¡ aum tcr 4n 4ü

tm^te s¿ orrr&tto

rE¡¡[Inl sul amatht

Page 35: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

68

159. VOZ PASIVA. SEGUNDA CONIUGACIü lf,aror, crt!, 6rt, ttuc run, ,rtr sil!6ti¿olndicativo Subjuntivo

Pr¡s¡xr¡

moneor yo rcy odacrliümondris, monéremonEturmonémurmonCmfnlmonentufmonébar yo cro aihtcrtidomonebáris, monebáremonebáüurmonebiimurmonebaminlmonebantur

moneaf yo sco ailatliilomoneáris, moncáremoneáturmoneEmurmoneaminimoneantur

monérer yo fucra, scrta, fucscmoneréris, monerére fo:iacr-monerétur ftidomonerémurmonerenrinlmooefentur

Pr.¡rÉn¡roIrr¡rr¡cro

Forur,oIrr¡rrrcro

P¡lr¡cto

Pr¡rÉr.¡roP¡.gscuup¡t¡.

FuronoP¡nprcro

monébor y serl adacrtiümonebéris, monebércmonebiturmoneblmurmoneblmínlmonebuntuf

y fui adacrtiümonitur, t, um sum o fui

t c¡ o fuisti¡ est o fuit

moniti, ¡e, I sumus o fuimu¡

y baya sith ailacrtiümonitur, 1, um sim o fuerim

tis o fuerissit o fgerit

mouiti, re, 1 rimus o fuerimus

D

I

¡D

I

¡estis o fuisti¡

runt, fuerunt, fucresitis o fueritis¡int o fuerint

yo boblo sido oilac¡tithmonitur, r, um cram o fueram

I cras o fuerar, crat o fucr¡t

moniti, ac, ¡l cramur o fueramu¡¡ cr.ti¡ o fuerati¡t cnat o fuerent

1o habrl sido alacrtillomonitur, I uur Gro o fucro

r eri¡ o fueri¡¡ crit o fuerit

monlti, 1c, ¡, crimu¡ o fuerimu¡¡ criti¡ o fueriti¡I en¡nt o fuerint

1o babrlo, clc., siilo a&t¿rtiilomonitus, 1, um essem o fuissem

I csses o fuissec¡ csset o fuisset fmus

moniti, ae, e essemus o fuisse-r cssetis c fuissetis¡ crsent o fuissent

ClcrundlvoltonenduS, a, um, quc bo ih scr aducdlü

EoDere sl oilstlib

ooDcmlnf sel odscrti¡lu

nodltum ld o moncn-dum, am, [il egt3bcbcr dc ¡cr odocrtiü

¡nonttof sr advcrtíb

úot¡cntof scts ,rlltcrti¿ot

nonltug a,nú.&rcrriü

Page 36: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

7170

1@. voz pASrVA. TERCER^ CONJUGACIóN. l.- Til1lIndicativo Subjuntivo

rcctur rcgrd.

Pr¡surr

regot yo soy rcgithrcgéris, regéreregiturreglmurreglminlrcguntur

reg2¡.yo sca rcgiüregang, rcgSfcregáturregümurregaminlregantur

regébar yo cra ,tgiiloregebáris, regebiirercgeDarurrcgebEmurfcgebaminlrcgebEntur

regérer yo fucra, ndo o fwurcgerérisrregerérc frcgidoregeréturfcgcrémufregcremlnlrcgcrentú

Pn¡rÉr,noPl.sscsur¡tr.

1o bty siü,rcgiilofcctu¡, r, uE riu o ft¡crim

r ri¡ r fucri¡r ¡it o fucrit

recti, rc, I ¡imut o fuerimu¡r ¡iti¡ o fucriti¡¡ ¡int o fueriut

1o huhiera nü rcgídorectus, I, um cssern o fuisscm

, cssec o fui¡¡e¡r esset o fui¡¡ct

rccti, te, ¡ecsemuso fuissemus¡ elsetis o fuissetisr GsreDt o fuisscut

yo lui, tu iü o Lutr- úü rcgib¡ectur, e, um tum o fui

¡ cr c fui¡ti¡ Gtt o fuit

recti, re, ¡ sumu¡ o fuimruD Gstir o fuisti¡¡ ¡ü!t o fuerunt, fucrr

yc btbta sib rcglhrcctu¡, t, um crltn o fuenm

I ere¡ o fuer¡¡¡ cret o fuer¡t

rccti, tc, 1 eramur o fueremu¡cr¡tis o fuerati¡cr¡rrrt o fucrant

yc habrl sib rcgiürcctus, a, utn ero o ft¡ero

¡ erls o fueri¡r erit o fuerlt

rccti, ac, ¡ erimu¡ o fuerimu¡r criti¡ o fueritis, crunt o fucrint

Prrrrcto

FuflrroPr¡¡¡qro

' lmporativo lnflnit ivo Particlpio

\;:;;;

n¡tmlnl td rcgibt

rcgl scr rqiü

?cgltor sca rcgillc

rcgüntof scon regiiht

rcclum ld o rcgendumtlmt um eege babt dc sclrcgt¿o

rect[m, tn, Em eEtebobcr ido rcgitlo

rect[8, arlmrogih

6erundlvorcgcndus, a, am gu. ha ilc scr rcgib

Page 37: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

72

16r. VOZ PASTVA TERCERA CONIUGA(:I()X TflPO (CONIUGACIóN MIXTA)caplor, érle, e npl lptl ltm, vr cogí¿lo.

Subjuntivo

caplof 7o soy cogiücapéris, cepérccepitur

cepimurcapimioicapluntnr

caplar yo no agiücapierls, cap¡erecaplátur

caplámurcapiaminlcaplantur

c8plEbar p rt cogihcapleberb, capleberccapiebátur

capleb6murcapiebaminlcaplebantur

caplar yo nrl ngiücaplérls, capiérecapiétur

capi6murcaplemlnlcapientur

crpércr yo fitcro,crperérir, c¡pererccrpcr€tur

clpcrüEurcapcrcminicrPCfcntut

tcr4t, fuutfcogido

Pn¡rlrrtoIlr¡n¡¡cro

lmperativo

crptrc il tú cogib

crplnlof tet ogibt

cepi scr ogiü

c¡ptr¡t¡ iri o capiendum1tn, uE ,rr" bob, i,sr ugiih

Glcrundlvocaplendus, arum quaba

ü scr c.ogiücrpitor sl tú ngib

Page 38: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

74

162. VOZ PASTVA CUARTA CON'UGACTó{Indicativo Subjuntivo

¡udfor yo rcy oklorudTris, ¡udlrerudlturaufmut¡udiminlrudiuntur

audlébar y ro oliloaudiebdris, eudiebñrcaudiebáturaudlebámu¡¡udlebaminirudiebantur¡udfar y scrl ohlorudlErls' ¿udlérceudiGturru<ilémurrudlemlnlrudlentur

1o fui, bc siü, húc iü olbauditus, r um sum o fui

r c¡ o fui¡tit e¡t o fuit

ruditl, rc, a suruu¡ o fuimu¡D cstis o fuistisD tunt o fuerunt, fucre

yo bobla sido olbeudltur, e, um crlm o fuer¡u

! er¿c o fucrasr erat o fucr¿t

auditi, rc, a eremur o fueramusr eretis o fuer¿tisr er¿at o fuerant

¿udiár yo sca olilo¿udiárió, ¡udldreaudiáturrudlámur¿udiamlnleudlantur

¿udr-lrer y fucra, scrla o fwvaudiréris, audirre lol,loaudlréturaudirémur¡udlremlnl¿udlrentur

baya iü olh¡, um ¡im r fucrim

¡i¡ o fucri¡¡lt o fuerit

ler t r imucofuer imu¡¡itis o fucritiscint o fucrint

1o bubicra ido oldoauditur, I, um eEsem o fui¡sem

Desses o fuissc¡csset o fuisset

auditi, ae, ¡ cssemus o fuissemu.tt

¡essetis o fuissetiscssent o fuissent

l0euditus,

I

¡ruditi,

II

ForunoP¡n¡scro

yo bobré siü olüauditusr r, urn ero o fuero

r crls o fueri¡! erit o fuerit

ruditi, ac, ¡ erimu¡ o fuerimucI

,eritis o fueriti¡erunt o fuerint

Pr¡rÉr¡tofupsnr¿cto

FomroIxrrrr¡ciro

Pn¡tÉr,¡toP¡,uscoÁ,xp¡lp.

lrl¡, Irlr Iü¡g tum, ¡sl

_- . lmperativo

$¡dfrc sl otb

¡udfmfnl nl düs

lnlinitivo

rufirl ss okh

Particlpio

rudilor il olü

¡udfunlor t¡r;¡ olüt

¡uil-ltum ld o ¿udlen-dum, tm, Ím eEsehobc¡ ü t.r ol¡lo

audlttut, !, un olh

aufrrtum, am, um ctgebabr siilo otb

Ocrundlvo

eudlendus, a' urn {ü bt ih sr olü

Page 39: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

lP

76 GRAMÁTICA DE I"{. LENGUA LATINA

l6t. co¡¡srr.ucc¡óx D! ¡.^ oR cróx p¡rrrvr. - I¡ oracíó¡ paaive coatr lle *!ao?*:?-,1:T:iti:9 (correapondiendo d,complemcnto directo-ác t" ;-üil

"J;;i,!y,*^^ pfiv! y .Euieto dg,eite cn úlativo (correepondiendo aI rujeto dc t¡ oración ¡á,rr¡r. uua.Ddo cI luieto egente cr un nombrc dc pcrroaan [ev¡ t¡ prépoaicioa r i¿J-t" ¿.conrooantc) o eb (delante de voc¿l):

EUJ¡m Aolrtr!r nilitib¡¡¡

lot los düoth¡d

pot uru lctul.

Co¡r¿¡v¡¡¡ro DrRBqtto(co AcuqEüvo)

Der¡Et Dps

EUJ¡m AoBNT!(co Ablarivo)ó hooi¡ibr¡

Dot lu homb¡cs

r6t. Br. n¡r¡r¡orr'. - r¡ tcrcar. pcflorn¡ sg,rrq dc todo¡ ror t&opoc parivor¡údc '''er."'

ria r.rjao, p.¡r Grp¡Dl¡r ¡t'.üó" iJ"r*u" Lp"r-"í-üi,¡c dicc: dicitür

rhr;lwba: pugl¡bül¡ lor rrcopor conpucrtoa d participio üomr l¡ form¡ ¡a¡tr¡¡i

ffg!¡ü¡8 As se ll4r;urba tuüo. l¡tn¡¡i¡ivor ti¿acr anbiéa c¡ta¡ form¡¡ parlvar coo vrlor foparnel:r

q¡rdtu¡¡ tc co¡rfsühiaoa¡r¡ lrubrrillt¿lce

VOZ DEPONENTE166. CoNc¡p¡o DE ra voz DEIoNENTB. - Pertenecen ¿ lr voq dcpmcota

un¿ ¡erie dc vcrboo que tienen forme paaive y eignificación activ¡.Ejemplc: imitor, yo ímito (tranritivo).

r¡¡¡lcor, lo ru&co (iatn$itivo).

167. B¿ p¡r.t¡c¡r¡o pAsADo. -El participio parado de lo¡ verboa depoaarter cr dcdgnificado activo; ce, pucr, la l¡¡ic¡ cla¡c d¿ wrbo¡ latilor quc poacc aornalmer¡tc u¡prrticipio parado activo.

Ejemplor: imiatuq quc ha lmiudo, húíc¡ilo imitdo.¡ccf¡tf¡r, qw ho *guído, húi¿r.do *guido.

168. Ponu¡g Acrrvl!. - I¡¡ vcrbo¡ dqrcacoter ¡Xrreeri, ¡deoá¡ de ler formar paei,vu, lar formar activac eiguíenter:

Participio de preoeote, participio de futuro, gcnradio y eupino

f69. E¿ c¡nuxo¡vo. - [.o¡ ve¡bo¡ deponenter traa¡itivoc po!¿¿¡ ur gerundivo coodur quq por arccpción, cooserva cu oeotido parivo.

Ejemplo: Imita¡dr¡¡ quc dcbc tc¡ lmítdo.

l7o. O¿g¿¡vrrcIoN¡g SoBRB LoB vBRBo! DBPoNBNTB8. - l.r Ior verbor paeivorcaltellano! que co¡respondea a deponente¡ latino¡ no puedea traducirse literallnente, 7aquc ea latín no ?-ist¿ pariva que lea corrcrpondr E¡ c¡tc cero hay quc volver la oracjó¡an activa.

Ejemplo: Ercs segrljilo por todos: Or¡¡o¡ e Equ¡¡¡ü¡sr Todot u sigucn¿r El panicipio paeado de atguoor verbor depooeoter puedc teocr reotido parivo.

Ejemploa: partitr¡s, d¡v¡d¡do o quc lu diví¿ido,meditatuq meditado o qrlr ho mcdiudo.depopularulr dcvesúo o quc ho dcvas¡do.

!.' El ca¡o co¡trario ¡l a¡terior r¿ da c¡ dgunor verboo quc ao roo dqronent¿ t ct¡toparticipio paaado tiene, rin embargo, ¡cotido activo. Tale¡ ¡oa:

l&. I¡w¡ns¡ór DB on^ctoNBE.-u¡¡ oraciór¡ na'oltrvc ¿¿tiu¿ puedc votvcrrc copcsiua ponieado cl co'¡¡lemenro ürccro co nomioJ"o a.rrr";;""i";ó,i-Jiu, ÁJ".iü@¡certaado con é1, t al aujeto c¡ ¡blativo (oujeto egentl)iSuJ¡¡o

(ca Nomina,tivo)

--[#;ffi.8uJ¡ro EAc¡añT!(ca Nooi¡¡tivo)

r..* [ B;

6u¡rro PAc¡BNTaHo¡cr

Los an¿migotBq¡n¡t

El cabalb

V¡l¡oftr3e¡ürr

rca ohvycntailan¡l¡cntr¡¡ ca

fru hcrído

V¡¡¡o r¡¡xsnvo(vol ective)

o.!ttñt.El

V¡r¡o(vol prtrn¡

Gaütta a¡'¡do

ceÚ.aq ccfr4tooaiurarc, con,itnl!iutare, jutatpotare, bcbcrpreadelc, dcayww

ceretu+ qrc ha ccndo.coDiuratu+ quc ha conjwúainratllr, qtn ha jwado.potr¡r, qü¿ ha bcb¡do.pror¡+ qu ha dcsoyru;rlud,e.

''7'.. V¡n¡os aBMt,DEpoNBti¡T¡¡. - Rccibco cl nombr¿ de remi'deponcnter uo cierto

aúmero dc verbo¡ qu¿ presentso cn ru coajugacióo r¡¡¡ ncr¿l¿ d¿ forma¡ activa¡ y formardepooentce. Tdc¡ rc¡¡

l.r Lo¡ cuatro vcrbor dgricnEn qua coniuglr rcgl¡r l¡ vo¡ depooeotr todo¡ lo¡ticopor d¿t t¿¡¡ de perfecto:

ltrdeo, cq áar Írrrr ñ, al;'cvcftGgeudeo, cr, érc, gevirr q^, &gtct*oleo, er E¡e, ¡olitr¡¡ rro, rolcr.f,do,4 érer fnr amtfbrtc.

ar Bl v¿rbo rer¡crtor, ai4 i, rcgrc*, tia¡ u¡ plerfo ¡civo ¡crcrti ¡ob¡c d er¡d¡qlu¡¡ h C.rDc d.rivrdr d¡ ¡r ¡¡r¡

Page 40: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

ilIndicativo

t7L CONJUGACIóN DEFONIN In

Subjuntivo

yo admiramircrmiréris, mir€roBiré'ur, ctc.

Prrs¡xrr

Pn¡tÉnrroIur¡nrrcro

Fururohp¡tr¡cro

Prrl¡cro

w admircmirorminiris, minircBirátur, etc.

PnsrÉnrroPruscurrrs¡¡.

yo aimirabcmirábermiraberis, mir¿bücmirabatur, ctc.

yc cdmirorlmirlbormirabérir, mir¿bércmirabltur, ctc.

yo odlnll, bc ailmiroü,bubc ailmiraü

mirltut, a, utl ¡um r fuiC¡C.

w hobla ailmiraicmirttur, a, um crlt! ,

fuerem, ctc.

to bobil edmiraümirltur, t, u¡n cro c fucro

cl€.

1o ailmirara, ailmirsrlo,admirstc

mirárermirarérir, mir¿rlrcmirarétur, etc.

yo boy admiraümirltur, l, um sim o fue-

rim, etc.

yo bubicro, babila, bubic¡cadmirq¡Jo

miriitur, t, um c¡rcu ofuii¡cm

FsrsroPra¡¡cto

i, Irle, trrl, Itu¡ ¡um ailmirg

lmperativo

admira lit

mlrlrcolnml¡i

odmira túmir¿tormirátor!¡ir¿rntor

bobcr ü tdmirarnirltürum, am,

um c¡3c

bobc¡ oilmiroümirltum, t¡n, uD cttc

qwbe ü ulmi¡o¡miratúrur, t, un

que ba admirulonirltur, t, un

€arundioAc. mirandumGsx. mirandiDrr. mir¡ndoAsL. mirendo

c oilmiro¡da admirarbaro ailmire¡'ulmir¿nü

r.o,.o

mir¿tun s oilmirsmirñtu ü admiror

Gerundivomiraudur, t, um quc ba ü scr silmiruh

Page 41: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

GRAMATICA DE T¿. LENGTIA IAIINA

l7r, VERSOS IRREGULARES. - l.¡ S,rm y a¡s compuesúor:o) Par¡ le conjugación de ¡r'- véase $ 148.b) Poscum, Irct6, Irosrc, potui, podcr.Poosr¡m cn lo tiempo del tcma de presente er compuesto d¿ ¡rrrn y de un

radical poG c-presando idea de poda. Su irregularidad consiste en que le -t dec¡te radicel te cmviert€ cn .r ante la¡ formas de cr¡n que empiezan por esta@sonaoüe; ¡demáo cl infinitivo dc presente y el pretérito impetf. de oubj. emcontr:rcüo¡: Posge, PorscE

El perfecto es potr¡r, y cobrc él ee conjugan loc tiempos derivadoe de estetem..

lndicatlvo Subjuntivo Infinit ivo

Pn¡ssxr¡

Possum Y PualoPotcrPotcrtposrümutpotcttitpossunt

possim y puahpossispossil

possTmuepossltlsposslnt

gosEe pod¿r

Pn¡rÉnrroIrp¡n¡tcro

potér.E yo podlapotérerpotént

POtcr¡tnurpoter¿tirpotér¡nt

possern yo puilicra,podrla,

posset fludicscpossémurposséüspossent

Furur,ohpsr¡ncro

potéto lo po¿¡¿potérirpotérit

poterlmurpoterftirpotérurt

Ons¡nv,rcro¡reg: l.r E¡tc rrcrbo caree dc imperativo y dc infnitivo futu¡o.2p El prrticipio dc prcscotc lrotcu, c¡¡ú sóto s¿ r¡E¡] como edetivq pe

un4

VERBOS IRREGT]I.ARES 8l

174. c) kotum, prode¡, prodesse, profui, aprovechu. .r^Eo un ómpuesto d'e sum y Ll euújo prod', que pierde le d

"\ r

lndicativo

prosum y oplo-prodcr ltccboprodertproEiimusprodestisprosunt

Subjuntivo

proslm y oPrortccbcprosisprositpfoElmusprosTffcproslnl

prodéram yo apro-prodéras fuahabaprodérrtproderámurproderltisprodé¡ant

proiessem yo aprovc-prodesses lcbuo, apro-prodessct fvccborla,Drodessému¡ loPrwc-prodcrsetb lcbonprodessent

prodéro Yo aprattc-prodérir lcborlprodérit

proderimurproderitirprodérunt

Lc tieopo derivado del tem¿ dc perfecto rc cmjugen ¡s$mentc rbrps"fut

I¡mtcan¡vo. Pcrfecto: pofui, pofuisti' erc.Pret. Plurcuamperfecto: ptofueram, ptofuerar, etcFutr¡ro Perfecto: ptofucro, profueris, etc.

&¡¡Jurvr¡vo. Perfcco: p'rofuetim, profucris, ctc'Prea Plu¡cr¡amperfecto: p,rcfuisscrn, p'rofuisc1 etc'

I¡vr¡x¡rno. P6fecto: P'rofuisa

6. - G¡¡mátic¡ de l¡ Lc¡8u¡ L¿tine

pl\e oprwc-

Pnrs¡xt¡

PrerÉn¡roIupan,¡scro

Fsrunolrp¡lr¡cro

Page 42: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

82

175. 2.e Verbo¡ de voluntad. Volo y ara

Indicativo SubJuntivo

Pr,rsrxt¡

PnsrÉnlroIxprnructo

Fursnohpnr¡cro

volo nolovls non vlsvult trotr vult

volümu¡ nolümu¡vulüs non vult¡svolunt nolunt

vellm nollmvells nollsvelit nollt

velimus nofimusvel-rtls nol-rtlsvelint trollnt

vellem nollem mallemvelles nolles malleevellet nollet m¡llet

vellémus nollémuE mallénru¡vellétls nolléüs mallétlevellent nollent mallenl

mdomavlsmavult

malümusmavulüsmdu¡t

voléb¡mvol¿basvol¿bat

voleb¿musvoleb¡tisvolébant

noleb¡mnolebasnolebat

aoleb¿musnolebtti¡aoleb¡nt

m¡lebamm¿léb¿¡malébat

maleblmusmaleb¿ti¡malébant

vol¿m aolemvolc¡ oole¡volct uolet

vol¿mu¡ nolémusvolcti¡ nolcti¡volcnt nolcnt

m¡l¡mm¡lc¡mdct

malému¡mdcticndent

176. Observaciones. l.¡ Nolo es uo compueato de ne (no) y volo¡ malocs r¡nr. contraccióo de magis volo, quícro nás.

2.' Volo y nolo tienen un partic. de preeente, volens, nolens, usadoe cobrctodo ocro adjetivc"

3.' En la leogua arcaic¡ !e encr¡cntr¡ volt por vult, voltis por vultis, y ari.mi¡coo lc o,mpuertcc mrrrult, m¡vokir

rll¡t vo[4 $¿c.rcrvfr, nollg nolui' no qt.tcr

¡¡¡¡lle, Daluir Prcfcrü

mallmmall¡malll

matiurutmal-ltl¡malinl

nolloaohto

nolitotcuolu¡to

En la leagua familiar rc €ocüentra sir por ci vie, rultis por d rnrltil

4.r El imperetivo dc nolo, noli, nolitc acompañado de un verbo 3s {n6ni'

tivo eirve para-formar 3t imFerativo negativo dc cste verbo:

Noli me taagc¡e, no mc toqwcs.Nofi& &c ¡rccura¡?! 1ú fte a¡r.Ls¿it

Page 43: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

8584

E¡ r¡¡ vcrbo de l¡ 3.r ccrojugación que precenta formes completamcntcte¡ eo loo tres temas:

fer- para la¡ forma¡ del tcne de prcscotctul- pera lac ftrn¡! del tena dc perfccto

fctlc, nrli, latu¡q lla¡c

lat- para las foma¡ del tema de euplno

Ademá¡, en alg¡rnae forma¡ del tem¡ dc preeente pierde la vocel de cnl¡cc

Ittrc radical Y derincncia.

fercnr, cutlr 1u lbva

r77. VOZ ACTIV,

r lbrr.fcnnfcn¡frnr

fc¿ru¡&rrdrf¡n¡r

lafurum, añ, um eSgebobcr ülbaot

latÍruq ar lmqac ba ü llmor

fcrc y llntfer¡fcrl

fcrlmrufcrd.fcr¡¡t

lerrcn y lbaoro, Ikvorh,lerre¡ $bvutfcrrct

ferr€nu¡fcréücfcrcnú

!orurohp¡¡r¡cto

Page 44: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

86

fcrorferrl¡fcrt¡r

fcrlnurfenul¡ifctr¡tur

fcrfn¡rfcrinl¡lfcru¡tur

Indlcatlvo

p toy llanü

fcrlbrr p crt lbveüfcrcb&lr, fcrebücfcreb¡tu¡

fercbluurfcrchulnifcrcbutur

fcr¡r 1o sa llandofeÉrir, fcrlrefcriltur

fcrrer y fucro, rcrla, fuetcfcrrérfr, ferrére lllandoierrEtur

ferrEmurferremlnlferrentur

Pr¡rtrnohrr¡rscro

FsrutoIlrllrrcto

fenr ¡t nrl llcatbfcrtrh, fertrcfcrttur

fcrtt¡rfcrcnl¡lfcrentu¡

rff-ero, ettuli, dhtuo, aportarufao, abstuli, ablatum, qudarconfcro, contrrli, coltatum" cmflparcfrdcfcco, dcruli, ddatum, cchar abajo, ilcnuncb

178. Co¡puasms o¡ fm. _ Cmo fco ee conjugan cu! compuestos:

87

V(Y, frlltv'rInf in i i ivo

ferrf vr llanoilolrrro ¡l tú llando

sl tlt llandofertorlertor

l¿tum iri o ferendum,18, Um CSSC

babcr d¿ scr lbvaü

differo, disü.rli, ditatr¡o¡, díferiroffero, obtuli, oblatum, ofrcccr, prescntotperfero¡ pertuti. perlatuur, sopúrtarprofero. protuli, prolatum, llevar adela'nte, prof crhtfero, rettuti, relatum, relatattransfero, trar:stuli, tra¡slatunr traslad,at.

Page 45: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

89

Indicativo

179. Eo,b,

SubJuntivo

eam y soroerteat

eEmuSeedre¡nl

Itc.m 1o fun, irto, faanlrerlret

irünu¡ir¿tirlrcnt

Plr¡¡xrr

Fursrolrp¡tr¡cfo

eo to solirit

imuritiseunl

ib¿m y ütib¡¡ibrt

ib¡mu¡ibetirib¡nt

lbo y irllbl¡tbll

lbftnmlbltl¡lb¡nl

rE0. cor¡puns¡os DE oo. - como co re onjugan n¡s compueE@, loc cr¡a,leu genenlmeatc cürtraen cn el perfecto -ivi eo -il

¡beo. .biYi o ebii, abitum, irscedeo, adivi o adii, aditum, írhacía, ecrc(trsc

cir€univi, o citcunii, circr¡mitr¡q ir alrcileilol

crco, erivi I e-ii, ¿xitum, sclírobeo, obivi o obir, obitum, modrpereq pedvi o pedi, petitun' Pcrcccrpraete¡eo, p,raeterivi o p'raeterii, p'raeteritum, Fosar ilc l¿tgotretrseo, tr¿nsM o tra¡tsiir tlensitr¡mr ürorJesat.

lmpcrat ivol¡nt¡nl t l "o l?art lb lp lo

fcnr, euntlr qtt tt

Itürur, r, un ¡rc Drdt i¡

PrsrÉnrroIuprnr¡cro

itürum, ¡t¡, un crtcbúrdc i¡

Page 46: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

9l

Po sr¡ forma eete verbo tieoe ectivo lo ticm. pa del tema dc precentg ypacivoc lo¡ del teme de perfecto.

Pq ar scntido esüe verbo hacc las vece¡ de pasirn del verbo facio, i+ e¡e"Íerl" Íactrwrhaccr.- También cignifica hacerse, y corno verbo impereonal tiene el scntido de s',tcc,

ilq, contccq.

u¡llr'dm,

162- Ossnnv,{c¡o¡.tgs. - 1.r I"c tiempc del tema dc pcrfecto rc otjuganrcgulamente sobrc el particilo facürs, q um.

2.) En el ¡entido de w¿eilcr el infinitivo futuro es fore o futr¡n¡n, ¡ln, r¡n¡c8ta.

flnu¡fitlrfiuar

Indlcativo

fio yo soy bubofi¡ñr

frcbn ycrtbubofitb¡¡ficb¡t

ficb¡nu¡ficb¡ti¡fitb¡nt

fi¡n p nlhcboflc¡ftct

llcnurfictl¡ñcat

lEl. Eo, f¡+

SubJuntlvo

firm y sca bubofi¡rfirt

fiünu¡fittirñrot

fiérer¡fiére¡fiétt¡

ficrllt¡u¡ficrédrfiérc¡t

yo facra, nrla,Nfucsc bubo

Furur,ohr¡tr¡c,fo

Pn¡rtn¡roIxrr¡,r¡c.ro

frctun lrl o fecicnduu,t¡!, uD crrse btbcr ürr lr,bo

Page 47: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

92 GRAMATICA DE IA LENGUA I.{TINA VERBOS DEFECTIVOS

l8r. 3.t Bdo, edie, edcrc o crsc, edi, ünú, comet.Siguc regulrrmentc l¡ 3.r dedinación, pero ca elguna tienpa del tene dc

pres¿nt¿ ofrec¿ fcma¡ coritrecta! ¡l lado dc lar cmpletaa.

I.E7. Balr.i, dccit, habbr.5c u¡a c¡ poceía cn la¡ formr¡ riguicntcr:

h¡o¡cer¡vo Ixp¡¡,¡r¡vo hl¡rn¡r¡tvoP¡crcn¡,c

f¿rc & tr¡¡í d¿cíth¡olcenrro

Prcsantc¿do lo cqmo,edis o c¡cdit o est

Prcsctrtcodc o cr conv

cd¡ft¡ o at

P¡c¡c¡tubquro ¡iotrquir ¡i,.laquit laquiunt rit ¡iu¡t

Fuano lmpefieao

lnquicrhquia

G¡ru¡o¡of¡¡ü dc ilccitÍa:ndo pro dccltfe¡do dí¿i¿ndo

Euro¡oP¿sado

fatua, a, uo fatuhob¡cndo dicho ilc decitDvrnr¡rno

Presenucdere o crttc, cor,rcl

Sur¡unrwoPtstlríto Impctfcao

cdimr¡¡ cderco o Grsen, cottrr;tí'n edercmu¡ o ccsemr¡tcditi¡ o estil cdere¡ o css€r edereti¡ o c*seti!edunt cderct o c!úct cderent o 6cent

Ire¡n¡rrvo

P¡cscttuf¡¡r¡r dkr

Fr¡q¡rof¡bitur dird

Pcrfectof¡tu¡ ¡un díjct¡tu! crf¿tu. crt, ctc.

P¡¡.t¡c¡ploGc¡.Det.Abl.

P¡cs¿ntcfang fantir

ilicic¡do

VERBOS DEFECTIVO'tlll|., 3or equcllor vcrbor quc !o rc u¡er nfr quc ca rlguarr formr¡ o tícopc.

fE . ¡) Vcrbo¡ ¡ólo r¡¡do¡ cc d tcoa dc pcrfccto: cocpi, yr cmpccé; ncnini,me aancillo; odi, yo odío.

Memid y odi ¡on pcrfcctor por nr fornr, pero su ¡entido cr dc prcecntc.C-oepi ticnc forma y ¡¿ntido d¿ pcrfeco¡ ca loc tienpo¡ del t¿oa dc prcrcotc cr

rcenplazado por iacipio.Lor pcrfcctoc novi y connrcvi, yo conoci f to itr. acostumb¡é, í¡dica¡do d rc¡ultado

d¿ un¡ acción terminada, ticncn también valor dc prerentc, reepectivamente, yo sé y¡crro por costumbr¿. su| prc|¿ntc| ¡oo Dorco t Go!![te¡¡co, con valor incoativo, c¡ decirquc indical ¿t comie¡¡o d¿ lr ¡ccióa.

ftó llrqrrro ¡ tio, ilíg,o. - Brtor wrbo¡ óto r. r¡rln c¡ h¡ form¡¡ riguieatcr:

f88. Qu€o, quir, quivi, .podcr; neflueo, requis, nequivi, tw podet E¡to¡ verboc ¡augao como eo. i* i re lvéage [ 179). oero ¡ólo ¡e rnan.. . lo,r . . " fnrm¡¡ f " ¡

- l ¡conjugan como eo, iq ire -(véaee $ 179), -pero eólo-ee ,ri"a t¡ alguaae formas. La¡ má¡u¡adae son: de queo: Iod. ore¡. oueo: fut. cuibo: Srrb- nr¿a. d-Eáñ! lnf ar¡ira f)equeo: Iad. p(er. queot -fut. quibo; Sub. pree. queam¡ Inf. quire. Delequeo: Lndic'-pré0, r¡eq¡¡eo (o aon-gued, aeq.ris, nequit, iearimir", aequitis, ¡equeungtut. neguibo; subj. prcr. neqr¡€arn, etc.; Pan. pres. nequiens, aáqueuntis¡ lof, nequ¡re.

f89. 9,raeor- ñLcgo. - l¡¡ do¡ formar quaes, u ¡ucgo, fluae$¡muq tc ¡ogdinosr¡c usao en forme de inciso¡.

Ejemplo: tlbitran ert, qu..ro, peter u¡t¡,? ¿Dóndc cstá, pot favo¡ tv padtcl

. 190.. @o, damc, dimc; etl4 iloilmc, ilecídmc. - Soa dor eoriguor imperativordc do, dag dare, már le panícula cc.

Ejenplor: Cedo übnro, ümc cl lib¡o.Ccdo igitur, Sr¡id f.cient Dimc pn t, ¿qué dcbo haccd

. l?t. Ave, ralvg solud. - Soo do¡ imper¡tivo¡ u¡ado¡ cono fórmul¡ dc ¡aludo. Eoplurel, rvete, ¡¡Irrctc. Sc cocucntr¡ t¡mbien h¡v¿

L92- V¿¡¡os rup!r,6oNAL!E. - Rcc¡bco e¡te no.brc ro¡ verbo¡ que ¡o puedenrccibir cujcto perconel y úlo * u.r¡ an le 3.r penone ei"i. t;¡-íÍ'"it¡vo. So¡ b¡r8u¡eDtar:

t) Vcrbor dcaignrndo fcoómcra u¡ocférico¡:

Futurocdito o c*ooditoeditotc o crtotcedu¡to

Ino¡cr¡rvoP¡cthto Impafcao

deba¡¡ eiebamr¡¡r.ieb¡¡ eicbati¡

hqui.bú ¡icbrt ricb¡¡t

fulget, rcbmpagucf¡¡lmio¿g c.tiltr rtlry,rlpluit, Ilucucto¡et, !ruenagelat, hicb

I¡¡ ci¡co verbor riguicatat:nc miseret, mc compdczco (mc da conpa¡ió¡)mc peenitet, rnc dlrtcpicrlto (ne aabe mal)Ec taedet, mc hartía (me cauea tcdio)ae piget, mc opcsadumbra (me da pena)r,.". pul¡g te aucrgilrl.l.c (¡c ü rcrgrr€a¡¡)

gra¡di¡.t, ganiuningit, nicualuceccit, dm*ruccaú¡qpe¡sit, t¡ochccc t otror.

Pcrfcc*c

fnquirtiinquit dt c)

b) Alguaor vcrbo rignifico.b ct tuccsa¡ío, cs útíl, cstÁ pctmitido:oportet, cor'vícrt,Etct, agrada

licet, esuí pamítíilodecet, cs dcco¡osodrd.e'ceq ¡w ct d¿csto¡o,

O¡¡¡rvec¡ón. - I¡quan rc u!¡ licmpr¿ co form¡ dc ínciao, rcpitiendo laa-palabnrilichu por alCuien, y re-coloca derpuéa de la primera o primerar palabru dc tr fr¡¡¿:

Tuac lupur cCur, i tt q ú i t r tr¡rbule¡tam mihi fecisti rquambtE¡toncct el bbo dilc: <¿Pot qté ír. Grtnrüd¿¡t cl qrml>

Page 48: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

94 GRAMATICA DE I-{ LENGUA IATINA Ij' CONJUGACIÓN PERTRÁSTCA

Pr c t érito Plus aump crt c aoiuDatun¡!' e, um fucram yolubra.hobíü ilc ona¡

¡ fucras, etc.Pr¡A¡ro PcrfcAo

¡unrh¡n¡s, a, um fuero y úré habílo de anu, fueri,f ce

Stra¡Ur.¡TrygPresenw

¡n¡ü¡ri¡s' a' un riq yo ¡qa ile onor ¡lq etc

P¡rf,éríto Impcrfcaoe! um c86cII\ yo hublrrc ü anq

OgSCtD elq

P¡ctárfto Pcrfccto¡maturu!, a" um {ue1m yo haya habíilo dc anat

D tueru' etePt ctirüo Ph*sammPcr f cao

¡metun¡4 e, um fuis¡em yohry'oicrahabüo ile ana¡r fui¡rcs, ctc.

Ixr¡¡1a¡ygP¡csc¡tu

Ulnh¡fi¡s\ ¡m, US, w haba ile amsPctfcc;o

¡m¡tun¡D' ¡l¡tlr uE fu;*c h¿bct htído ilc omqr

195. CoxJua,rcIóx PBRIsB.{sTtca PABrva

Brtor verbor, ll¡madoc rfectivor, !€ construyeo poniendo eo acu¡ativo le pcruoue qurientc cl ¡f¿clto nic¡tr¡¡ l¡ c¡u¡¡ que lo produce rc pooc en genitivo:

Ejcaplor: P¡eaitet ac Eei¡. orlprc, ma ttcpíctrto ilc mi anlpa.ll¡ trcdet viac, ricnto t¿dío dc b v¡da

[o coniugoción pcrifrórticol9r. Unícndo d puncipio tu*ro actito (cn -unro) de un verbo coo la¡

distinta¡ forma¡ del vc¡bo n¡D, re obticne una conjugación llamada p.crífrd*ícaadíva, pc la gua e €aprelr quc cl mjeto he de rcali¡a¡ o tieac la íncoción dcrcali¡¡¡ un¡ acción.

Eiemplo: Dicfi¡n¡, nro, púarso dccúr.Vcotr¡d aant,lwbían & vcnít.

Unicodo d Gcrutú¡vo o la¡ di,¡tint¿¡ fam¡¡ dcl verbo rum, !¿ fo¡m¡ laConjt4rcíon pcrifr,íscba Wiva, erFreaando l¡ necesidad o el dcbcr dc guc unaecció¡ cea rceli¡¡da por el aujcto. G\ando cste sujeto c8 unl persona, 6e poneco Detirro, co lugar del Ablrtivo agente ucedo ca le paciva ntrn¡l.

Ejcmplo: M i h i amanda cct patria: ilcba ams a b pccrU (h Eúría dcbc*t onnda por mí).

h¡veo¡¡m inscitia Ee¡lun prudc¡ti¡ regcnda c¡$ lo üuxpe.ríalnio & bs jóvcncs lw ile u¡ gobcnlr,Áó pm h pfl¿erncioilc lx ¿rlcianor,.

ú94. Coojugrción perifrártica ectirn de ¡mc,

hrp¡carnOF.csanf¿

tDaturu!, e, utr¡ arn yolu ilc an¿r ematuri, aer e 6umu!

P¡eu¡üo Inpcrfcao¡Düun¡q ., um ¿ram yoúb& anaturi, aq a cr¡rmu!

r ere! &n¿r > creti¡t crat D tfaot

Fualr:o Impcrfcao¡¡núun¡q q um ero yo lubré ik omar

D crig, ctc.

Pr'aoéño Pcrfcaoim¡tr¡rult r, u-, fui yo }nú,c ilc o¡¡ta

r fr¡l¡d ctc

arn¿turu4t

c¡t¡e¡tlt

tt

DI

uaodua,t

r, utll a¡ll¡

INo¡q¡rrnoFrc¡crr¿

lohc ¿h sr Mo (soy ilígno dc sct odo),c4 ets

Prctéríto Impcrfccroamandus,

D

amandus,

'

I, um eram yohab:u & ur amdocr¿A etc.

Fututo Impafcüo¿, um em yo úré dc sr atdo

cfltt etc"

Page 49: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

96 GRAMÁTICA DE I-4.LENGUA I.{TINA

Prcthíto Pcrfecwamanjuc, ., u.

Í;ir,, u"lorrr, de sct a:nu.ilo

Pr ctirit o Plus aum p a f e ct ouandus, a, uro fueram yhabíalwbído dc scr amado

r fucrar, áe

Fuatro Pcrfcaoum fuero yolubté hobüo dc sct a¡uÁo

fucrí¡, ctc.&¡s¡nr{Tno

Prcsnarmenduq e, um cim y ha.ya ik sq onwdo

r riq ct¿kdé¡n lmpctfcao

rmenduq ¿r url Glsem yo htúkra de sq amadoD c!8cq ctc.

Prcthto Pcrfcctormandus, r, um fuerim yo lwya habido ik sr anwdo

r fucri¡, ctc. .P r ahft o Plus ctren p cr f c ao

enandus, a, um fuieccm yo htfukra lwbído ilc sq amador fui¡¡cq stc"

I¡sr¡NrflvoP'csnt¿

utr¡ndum, a¡q urn w, h¿bcr ik ser amafuPcrf ecto

rmandum, ¿m, urn fui¡c húcthabiilo ilc sq amado196. E¿ lup¡reoxeL Dr oar.rcAcrón - I¡ forma oeutr¡ del Gerundivo con la rer,

gra pcr¡oaa {91 ve_rbo r¡D crprera l¡ idea dc obligación d¿ u¡ modo inpersonal, eedeci¡, ¡in copecifcar la pcrcone a quico incumbc le obügacióa.

Ejcnplor: Sc dcbc ¿m¿r: ¡m¡¡dr¡m esüNo ¡c d¿b¿ &¡ ¿ ¡¿dir¡: ¡oi¡i rroe¡drrD..L

ET ADVERBIOlg7. Craslrlc¿ClóN.-El adverbio eE une palabre lnv¿riable que airve

per¡ cali6car un verbo, ua adjetivo u otro adverbio.' Gran parte de log edverbio¡ latinoe deriva de adjetivoe, y también de nom'brec, prutombrea y verbc.

Si clasifican los adverbioe eo las da¡€s siguientee:

l.e De manera"2.r De lugar.3.0 De tiempo4.c Dc cantid¡d.5.9 Dc añrmación y negaciónó.e Dc interrogeción.

r9E. l.? Apvrnslos DB l,tANER -En castellano, de la mayoríe dc losrdjetivos pueden derivaree adverbios tcrminados e^'menk:

grandc gro.ndcmcntchnto lanumcntesab¡o sobioncnt¿.

En latín, dc la mayoría de lc adjetivo de tres terminaciones pueden derivarse¡dvcrbios de manera mediantc l¡ terminación -é aplicada ¡l tema del adjetivo:

amanduc, a,¿

Dc lo adjetivc de doc y de una terminaciones oc derivan generalmente ed,verbios mediante la aplicación a ru tema del sufijo -tcr:

fortis, e, valcroso¡rnrdens,. enth, Prud cntcacer, aclll¡, act?a dgugoeimpler, icis, simPlc

f ortiter, v a,l e r o s úrn cflte¡rnrdenter, prudcntcmcnteecritcr, agudamcntcoimpliciter, simPlcmenrc.

f99. Ornoc rnoc¡DIMTBNToa p¡ o¡r¡vac¡ón - Sc u8¡ul @mo advcrbio¡¡

r) El acusativo ocutro singular d¿ cicrtos adjetivor:

dmidu¡ 4vmrtímüofirmns, t, vm, firmcmicer ,era, entm, dcsgraciailopulcher, chrq chrum, bcllo

timide, úmidamcntcfitu,é, fimemattemireré, dcs graciadamcntepulchré, bcllarnentc.

iterum, pot scgunda vcxrclum, solcmantctantun, úticamcntcfacile (de facilis), fácilmentcimpune (de imPunis)' iñpurcrncntc.

ault¡¡¡n, nt¡chopl"l*' Poco .ñfmlrüD, FCmd.Sr4,(¡Oparum, dcmasiado Pocodemun, fíndlncntz

Page 50: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

98 GRAMATICA DE IA LENGUA LATINA

b) El ¡blativo treutro singular eD ól

eebtó, frccuentcmcítctató, rcÍafientcfalñ, falsama.tcf ortnitó, f ortuíl.l;m cnts

*t6, ilcmasíado vrd¿mentó, con razónaecessarió, rrec c Eorí am enttgratuitó, gratuitom cnic

c) Formas en -¡lm, acusaúvos de l¡ l.r declinació¡:

pe¡Ireretlr, f akancrttc pal"m, cn píblíco

d) Forma¡ e¡ -im, acueativos aing. de tema8 ctr .i (3.r decl.):

ptrtin, tt parte paulatim, paulr;tínamm|l;

c) Forma¡ en -Itus, derivadas de nombre¡ o adjetivor:

radicltus (taóix), dc taíz¡ltiqultr8 (antiguus), dc antíguoüvi¡itus (divinus), por gracía dívína

20O. Oasnnv¡croxss. 1.. Violcntus y audax derivan írregularmentc rueadverbios: audacter, audazmcnte y violenter, violentamentc.

2.r El adve¡bio correspondiente a bonus es béné, bicn

3.r El adverbio correepondientc e dilGcili¡ ce difGculter, pero er má¡ usado ¡onfacile.

2Ol. Gneoos DB coN{pARAcróN DE Los ADvERBros DE MANERA. - Como om,parativo de loe adverbic de manen 6e usa la fqma neutra del NominativeAcusativo eing. (en -ius) del comparativo de loe adjetivoe correspondientes:

El euperlativo se obtiene haciendo terrninar en -é el superlativo del adjetivooorre6pondiente:

Posrrlvo Coupanar¡r¡odocté (doctns), sabíamcntc doctius, más sabíamcnupulchré (pulcher), bell¿menta pulchrius, más bcllamc¡toacriter (acer), húensa;mer.te acrirrc, rnds íntenslrlTcntcfortite¡(fortis)¡valerosdme¡tc fortiugmrís volc¡osamc¡tt

Supnnr,ruvodoctissimé, muy sabíamentepulcherrimé, muy bellamentcacerrimé, finLJ íntensa;mcntcfortiseirn€, muy ualct osttncnt;'

EL ADVERBIO

ZO2. Gnams DE @MpARAcróN IRRBGULARE8. - Alguno rdvcrbio fcmanlrcgularmente sur gradoc de comparación:

99

Posrrrvobené, bicnrralé, ildlmagnopéé, crr grtrt m4fltfamultum, r¿r¡choparürn, Pecr

Coup,r¡¡rrvomelira, mcjctpeiu4 pcorm"gi\múpLr", rrl&Ein¡¡+ rilcÍat

Sup¡nr¡rnooptirné, rllty ücnpessimE, mty malñ'v;ñé, b mas PoSbbplurimum, much'símomi¡imé, b mcnot posíblc

mr. FOnU.rCró¡¡ DB ¡¡E ORADOS D! COI¡PAI.^CIóN POR MED¡O DB OTROE ADVB¡.'rros. - Lo¡ advebio¡ derivado¡ dc lot adjctivoo que rcgún el $ 70 forman gue gr.adoe decomparación medi¡¡t¿ los adverbio. t¡.Sis i tltxima, forman por cste miemo procedimientorur comparativos y rupcrlativoo.

¡t-¡u¿ (di cc¡uru). v&rosomcntz, n¡gir rtrenr¡¿, nexime tü?¡l¡€.

20/.. Otrc ¿dverbio de mancra"

2o5. 2.r A¡v¡nsros DB LUcAR. - Una rel¿cióo de lugar forzaemcnt¿ teo,drá que pertenecer I uoa de estas cuatro categorías:

l.r El luger m ilonde (ec encuentn elguien o algq o ¡r@rrtecc "'e ¡ccióo).2.r El luger a dondc (va alguien o algo).3.r El lugar ik ilondc (vieoe dguicn o algo).4.r El lugar por ilonih (pare alguicn o elgo).

Ecter catcgoríar Gresp@dca 1 lal cr¡atro pregunta! aiguientcc;

i ta) ,. f ¡3¡lttc Ii¡enr'igualmcntcaliter, & of¡o maü

t¡bi?, ¿cn ilórÁe?qn?, ¿a ¿\ón¿a?

quoqu. )a ) umüé¡etiam )fnutr., crr vroro

rmde?, iik dónilc?qtn?, ¿pm ¿lón¿c?,

Si releciqramos cctar preguntas con le¡ ideas expresadar rcepectiv2mente porbc pronombrec: interrogativo, demoatrativo, relativo o indefnido, obtendremorel dguicoa cr¡adro dc a¡rral¡tiva g.rc indicaJo lqr"r.

Page 51: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

3 S : $F t$r$sÉ=i* i=t i : iÉ i Ii i - i - ie tc i t EeÉ E i *-* i i g i

ÉazD iiu;$r$rs'Ei?$*i,i

l0lfii ELADVERBIO

m6. Oss¡nv,{clóN. - Existen edemá¡ lc eiguientee advcrbic dc lugar:

r¡sqrrañf , cn algún lugarnu.q""nr en ningín lugatubique, WtodosPdrt¿s

undiqucr de todas Partetdextrá, por h dacclulteva, Pot h lz4triedd

2O7. 3.e Aovnnslog Dl TIEMPS' - I{ principales adverbios dc tiempo

latinoe, gue cootesta¡r .'"ü ñd;;;"'"d;t íct'¿r.iot o quamdiu? ¿pu q/,l,nto

tícmpo?, sp,Úzhodie, hoyheri, aycrq'as, mañd¡uptidie, cl día anus-postddie, al día síguienula¡unc- ahmattltc, ant€at dntcríqmcrlEpost€e' dcsPuésrimul' ol mismo tlctnPoiao', yardhuc, aninnood¡¡nr toiüttíta tuol im' . l -otot iemPoquo¡demt ,rliqnando, úrc vc,r¡lrquemr alguna vezEuE¡flu¡¡mr nünccBepet 4 fienlxtoremPerr síemPrcpnotinus, ínm e diatament¿intetea, mícnvrds unto

206. o¡g¡rvac¡Ó¡¡. - Dc e¡to¡ rdvcrbior, @W '

diu deocn coEParativo t n¡PcP

letivo:raepiru, mú a mcnudoo"ii.tih"' mu1 t mcnudo¿¡"tius' Por mtís tícnr|odiutissime, Por flucho ticrnrp'

NuPet, uen¿ ¡ó1o ruPcrlativo:auPerimc, hacc u¡ ínstartt'

+.. Aovenslos DE GRADo. - Si¡¡en pere ponderar una cuüdad o u¡¡

t2nrfur que''o, qÚc, c1t41t

deiodc" dcsPráspnus, Prínctancnulxrstremo' )demrrm, I f¡¡utma*dcoiquc' t 'mndenr Imodo, rccíártcficfLuEulterr Poco lwcotidic, coto dr4dir+ Por brgo ticmPoi"it"-' ic cr*ttáo cn antúü¡hr t¡Ecr ¿'úorlcctaic¡' todavtatlis, otrcvcxnocü¡' ilc ¡Pcluiffadiu, durottu cl úauuunet Pqbmoñanavec[tc¡cr aI autdccetúo\ Prurtobrevi, cnbrcvctut¡tttr furil¡¡nr ilc ¡uan

209.ección:

opo i gi si gi T$ I, r ?$. ¡ i?É E: ; É ee á €

¡D

S $ * i .s i . i t i irg g s s i €iÉ T ii i : T i € E í - i iE É 3 = E E f E € €

a¡aIIo2oú&

B.

$ B F a$.$,^=$ $ B $ : ü Fo r :A* i # : E ; i á E

Quam, pucde tener tambiéo un valor cxclamativo'

Page 52: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

103102

2lo. 5.c ApveRsros DE AFrRrtrAcróN v ¡r¡cecróN. - r.os principalee advcr,bic de af,rmación son lc siguientee;

ita, etiam, síveo, vcrd,adetamcntc

'Áne, cí.crt4rnentc

quidem, equidem, cn vcrddd

ealtem, por lo ncnoccefto, segurlmcnt¿ecificet, sin dudoimmo, antcs bien

2ll. o¡s¿nvac¡óN. - En realidad ¿l latín no posee ningúa adverbio que co''c?ponda eractameote al caetellano sí. Para @nte6tar afir-mativamen-te sc vale á titin ¿e los¡dverbios meocionado¡ o de uo procedimiento que coneista co repetir cl verbo de laoración interrogativa-

Ejemplo:Credis esse Deun?, lCrccs qvc hay un Dlotl,Ctedo, Lo crco.

212. I,os principale¡ adverblos de negación ¡on los cigrlentee:noD, no no¡¡ ¡olum, Ihaud, no nor Eodo, | rc sóto13111t"q I & r*neú,n do ¡3¡ ¡¿¡d"m' Jmrntmr-- - - - -o- ' - ' - - - - nu!queD, mningnuft- t tac... quidein, ni neq BqIu., y no

2l,t. o¡r¡¡v,tqroN¡!. -- r.: Dor ncgecioncr equivrlen, c¡ latía, ¡ ura ¡6rmaciór.Non yeudo co l¡ fr¡¡c derpuér de 'goo (fuirl, ÚíÉil hudd), nunó¡ü¡ (twnca) eantrarrest¡ tot¡lme¡tc cl valor aegativo dc e¡t¡¡ pdebru.

Fr,rs¡r NBGATTvA!: Nemo boc fecit, nadic hrlr,c snc.Numquam id ¡ccidit, rtrtrcl oc:.rí. ¿rtc,

E¡¡r¡re AFTRMAT¡vAE: Ncmo hoc no¡ f¡cit, ¡odoshuc¡cs:o(lit. {o hay nad;c quc tw hoga csto),

N u m q u em id n o ¡ eccidit, sícmprc oclrÍrc csle,(üt. l.{o hay momeüo cí quc r,sto ¡o ocuna).

A¡f, ncqo.- non cquivalc a on¡ne!, todo cl mundo.nihil,.. non equivale a omnie, todu hs cos¿s, todo.numfluan... non equivale a en¡rcr, síempre.

2.r Si la oegación non precede a, nenor_ ñih¡|, nunquam, etc., ¡Dba¡ negacioner recontrarrestan en parte, y el reeultado e¡ afrmativo.

No¡ nemo hoc facitrAlguicnhacc csto(lit. ).{o cs ue¡dad que nzdíe haga csto).

Non ¡ umq ua m id accidit, A occes ocurrc cEta(lit. {o cs ucrdad quc nuíca oourta esto).

Arí, non nemo equivale a aliqui, algunotno¡ nihil cquivale a diquid, algonon numflu¿¡m equivale a üquaado, .t uccct.

A¡imismo no¡ nulli (o nruaulli) aignifca algtrrct.3.r T no ¿¿ traduce por neque o nec:

Huycron y no traboron combate cot los encmigos: Pugenrnt ¡ c g u c cr¡m ho¡ih¡@¡8rerd i¡¡t

LA PREPOSICIÓN

1.' Ni.. ni ¡¿ traduce por !equc... ¡eflu¿ o n€c... ¡ec¡Ni lr¡ rdqucz¿s ti los honores ¡os huc¡faliccr: Nequo diviti¡c nequc hono.

rc¡ no¡ beatos reddunl5.r Ni, ni t¿¿ sólo, ¿e traduc¿ por ¡e.- quideo, intercalando h palabra ¡obrc l¡

cr¡al ¡ecae la negación:lr l i¿¿sdlo aélhcví*o: Ne e¡¡m quidcn vidiNi lc h¿ u¡bto: Eum ¡e vidi quidem.

214. 6.c Aown¡Ios DB INTERRocAoIóN. - l.e Ne indica que una ora'ción tiene eentido interrogativo. El adverbio ne es enclítico y se iuota, poE'pue6to, a la palabra sobre la cual recae la ioterrogación:

Veniet o e frater wus?z ¿Vcndrá tuhcrmono?Frate¡ n e tr¡us veniet?: iEs tuhcrmano quién vcnilrá?,Tur¡s n e veúiet?: ¿Es el aryo quc ucndrá?

2.a Nonne se use cuando se prevé que l¿ respuecta s€rá afrmativau¿No cs cvíd,entc csüo?; N o ¡ n e hoc manifestr¡¡n est?

3.r Nu¡n se u8a cuando se prevé que la cootestacióD aerá negativa:¿Has Perdido cl iuicío?: N u m insards?

4.r En le¡ interrogrcione¡ doblc¡ el primer miembro vt introducido pcoc o utnrn, el eegundo Por 1¡, o, o arr¡o¡r o t¡o.

¿Es tu padrc o tu hqm4rlo quün csuí cnf crrno?: P¡tet ¡ c tlü¡s rrr f¡rteraegrotat?

¿Está enfcrmo tu lurmatn, o no?: LJtrum acglotet fret€r trn¡¡l¡nnon?

. [A PREPOSICION2lt. La ca¡oc de le declinación no bastan para erprecar todae las relacione¡

que pueden mediar entre las palabras de una oración; mediante las preposicionecei expresan, pues, muchas de estas relacionee de lugar, dirección, etc.' que cm la¡desinencias no podrían expresarse.

Las preposiciones 6on partículas que 6¿ anteponen a los nomb-re6. De lae pre'pooicionee latinae una¡¡ rigen Acusativq úas Ablativo; otras, finalmente' unalveces Acusativo, otrae Ablativo.

216. h.¡posrcloxes DB Acx,rsArlvolxd,, a, hacía Eo ad urbemzVoy ah ciuda¿.

cqca dc, junto a Urbs ad mare sita erlt¿ La cíudod cstti sítuada iunto

hosuol ttt¿r.

Cato ad sunrmárn senectuten v'txtt¿ Catót vívíó hosuh m,is cxtrema vejez.

Rcs ad belh¡o utiles: Cosas íttilcs para h grcna.

GRAMÁTICA DE LA LENGUA LATINA

wa

Page 53: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

r05r04 GRAMATICA DE I-A LENGUA T.{TINA I-A PRXPOSICION

Advetsru, conttdhtcid

Allitq onu, dclantc dearltcs dc

Aprd, en cdsa dcm cl pak deiunto a

en los csqítos ikCirca, circum, circiter,

alrcdcdor dc

Cis, citra, dc estc hdo dcCoutra, contra

frcnte aBtga, paro conBxtra, fucra dcfúra, debajo dc

funter, crttrc

lntra, dmuo dcIurta, af lado ik

Ob, por, a causa ilcartte

Penes, cn poder ilcPet, por, 4 través dc

durantcpor mcdío ilc

Pxt, detrtk ilcdespués de

Praeter, curtttoexccPto

adcmás ile

Prope, ccrca de

Propter, a causa de

Adversus hostes ire: Marchor contra c! cncmígo.Pietas advetsus deos: la pícüd hoc¡a los dioscs.Ante portamt Antc la pucrta^Ante bdlum¿ t\ntcs d,e h gwtoApud pattemz En casa dc mí padrc.Apud Sequanos: En cl país dc bs Séc.;.ainos.Apud Cannar lrugnatun e¡t: Sc luchó iunto a

Cannas.Apud Vergilium: En los poemas dc V;rg;l;o.Circa pectust Alrcdcdot del pecho.Circr¡m se¡ A nr alrcdedot.Circiter viginti: Nrcdcdor d,e vcintc (wtos ueinte).Citra Iberum flu-cn: De cstc lado del no Ebro.Contra rem publicam agwz Obrar cq*ra el Estado.Contra Brundisirrm: Frentc a B¡nd*.Meuc crga tc amot: Mí oter Wa contígo.Brtra muros¿ Fu¿ra ü lq muros.Infre fro¡teo ¡r¡¡t oculi: Los oios cstÁn ilcbajo ih

h frcntc.Inter urbea a flr¡mco tr¡rti¡ ct¡t¡ HaVt4 ut14 to¡ae

¿ntrc b ciu¿4d y cl ño.Inte¡ ¡nicocz Ettrc anígos.Intra muroo: Dcntro dc los mt¡¡",os.furte urbem castra poruit¡ Pr¡so cl canpanunu junto

a b cíudad.Ob metum¡ Per micdo.Ob oculos: Anu los ojos.Penea praetorcm: En poilcr ilcl Vstor.Pe¡ flsmmas iret Pas¿r- a ttavés dc hs lhmas"Per noctem: Dtnante bnoche.Per exploratoree: Por medio ik csarchas.Post domr¡m; Dc*ls dc h c¿r¡*Post bellurn: Después dc h gucna-Praeter aequrnYr: Contralo fusto.Praeter te nullum habeo at icunt Fuera de tí no

tcngo ningim amigo.Praeter Ariovistum decem erant equites¿ Adcmds dc

Aríottisto había diez caballeros.Prope urbem castra poneret Acarnpor cqco dc b

ciuda¿.Propter benignitatem tuam: A causa dc at bcnig.

nidal.

g¿6g¡drrm, alohrgo dc Secr¡nd'.¡m litus: A lolargo dch playa^dc conformi, 5¿6¡¡¡d'm natr¡rarn3 Dc conformidad con h natu'

dad con ralezo.Supet, sobtr Supcr dciectum ir¡¡'eocum ctabat leo: El bón cstúa- crguido sobtc vn novíllo dcnibado.Supra, por mcima ile Supra tcrram¿ Por c¡tci¡tl'a & h tícta,Tranr, aJ otro Mo ilc 1'raot f,fi6¡¡*' t Al otro hdo del Riln.Ultra, rruís alld de Ultra Pyrcnae@ monts¡t M,ís aIM ilc lx Monta

Versur, hacrc(pcsp. al subst.)

& ab, d¿, a partir ilcdesde

súrc, acerca ikB, ex, dc, saliendo ile

dc (indicando materia)dc (e conrcuencia dc)

Piríncor..Rom¡n ver¡r¡!! Hacio R.oÍr¿.

217. II. knposrcroN¡s DB ABLATrvo.

Ab utbe discecsit: Se aleió ih h cililad;A pnreritia: Dcsdc b ¡nfanc¡a,

por (m vcrbo parivo) Amor a patrc: Soy ana¿o pm mí pdtc,OigERv,{cróN. - A¡t vocd o L, rc u¡a ricmprc ó, r¡te colro¡ant" pucdc uo.r,

¡ ¡o¡b.Cora¡o" m ptesctrcb, ilcCuiu, coÉ't

C,orem poF¡lo! En presracia, M pucbb.Bxii cr¡n pe$€¡ .Sct con ftri po¿tc.

O¡eEBvecróN. - 8c dicc: nco¡d, co¡mígo: bcr¡6, c.ítdgo; Érr¡n, cen¡{go; ¡obircf6, co? Jtototras; vobircum, cart vosa*as,De, dc, ik b abo ik Dc mu¡o¡ Dc b alto ihl muto.

Dc regno deiectr¡s crc Fu¿ ilcnúado dcl nono.De ¡eoectute liber: ISro sobre h vcjez.Bx u¡be egredi: fulír dc k cilr¿a¿.V¡¡ ex avroz Una vasíja dc orc.B¡ vulneribr¡s deces¡it: Suatmbió a c@rJccusn

Pco, dchntecn lugar depor (en interée de)cn dcfensa dc

Sine sín

cia dc svs hcrídas.según, conformc a B natura vivere Vívi,r. confarmc ah.¡tatruolcza.

Prae, cn comparacíón con Prac imperü megaitudinez En comporación co¡h grandcza ilcl ímpeño.

Pro castris: Delont¿ ilcl camputcttto.Pro patre esse alicui: Hacq ilc padrc a dguim.Pro patria mod: Monr W h potria.Pro Archia poeta: En ilcfmn ilcl pocu ArquíaSine spe: Sin cspcrattza.

218. III. PRsposrcloxEs DE Act;sArrvo y ABLATI\D. - Las dc prepcicienes, in y cub, que rigen egtos dos casos, toman un ¡entido di.rtinto regun dcaeo regido.

El acusativo indica la dirección de un movimiento; cl ablativo crprea¡ urrr¡ifuació'n eo un eatado dc rep,xc.

Page 54: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

106 GRAMATICA DE I.{ LENGUA IATINA

I" (cm acusativQ, cn, c (ugar a donde s¿ va, o a donde 6e entr¡; pregunta quo):In urbem ingressus est¿ Entró cn b ciu"dd.ll¡¿.cb, cqnfia:Amo¡ in patrians Amerh¿cí¿h potríd.Odir¡m iu hostes¡ Odio conta los cttemígos.

I" (co¡ ablativd, ar (ugar dónde c eati; prcgrrnta ubi):Ambulat i¡ horto: Sc paea cn cl jardtn.

Sub (coo acusativd, dcbajo d¿ (cm idea de movimiento; pregunta quo):Sub saxt¡m tecedunt: Sc rctíron debajo ilc und roca.

Sub (con ablativo), dcbajo (con idce dc repco¡ pregunte ubi):Sub terra latescr¡nt: Están cscmdüosbajo tícrra.

219. Car¡d y gratil. -Lor ablativo¡ caurE y gretiE, pocpucstor e un gcnitivo deneovdor de prepoaicionec:

Ceurq por cauu dc.Saluti¡ r¡c¡¡ c¡¡¡¡¡ id fecitr Lo hüo put c¿wa ils ml rr;htu.:l{tt

Ghetia, pr ñrú ¿1., peíPetri.r gntir: Po¡ amo¡ & n pdte.Vcrbi gr.ül Por clcmpb.

xn. Pl¡pog¡c¡oxsr usADAc @r¡{r ADVEnBto. - Mucbr¡ prcporldoacr .c u!¡.D oornlor ¡dwrbiel" crpaeialrneDtt porg 6b¡ ci¡c., ctc.

¡ld b rrr4. sipcror Te Wb Gtcrlrl úttut

tA CONJUNCIONZ2l, Lae conjuodoner ron partíanlao que eírven para unlr pelabrae €ntrc C

en uDa oración, u o'racime¡ eo uoe fra¡c.Se clasificen a Cooqdinaívos y &úmdhatívas. CoonorNer¡vAs scrr lar guc

unen do palabras eo un¡r cación, o dc cacionc¡ entrc d, sin modificer el mododcl verbo. SusoRDtNaflvAs son lar gue r¡neo 1 l¡ oració¡ principal h oraciónu secimes gue de clla dependen.

Tn. I. Cort¡uNcroxns cooRDrNATrvss. - a) Copu¡.errvm (índicandounión), pueden eer simpks o conclotívc. Lar olmplcs eon:

quqlrre, untbíénetiam, aún, tztrnbícrrnc quidem, ni

?:21. O¡s¡nvac¡ox¡8. - l.r Ac, no sc u6a nuoca ante vocal o h.2.. Que, er una partícula cnclítica qu¿ !c une a la palabra cono un ruf,io.Senat¡¡s populusque Roma¡u¿: El Scn¿do y cl pueblo Íomono (abreviado: S. P. Q. R.).3.r Etiam ec coloc¿ a¡te la palabra que uDe: etian ego, umüé¡ to; (tuoquc rc coloc¡

derpuéa de eeta palaba: cgo qr¡oÍ¡nq 9o umbíén

4.' Bt tiene, arimismo, valor d¿ umbién.Ve¡iet et mater óiu¡: Vc¡d¡ó wmbíén w mad¡c.

5.r Cuaado t la e refierc ¡ una palabra quc no ree cl verbo, ¡c traducc por ct ¡ro¡.Brevi¡ ¿t no¡ effr¡¡¡ o¡¡tio: Un díscu¡so brcve y no proliio,

224. Ia conclaivas, dc¡tinada¡ a ín¡istir ¡obrc l¡ unión quc ¡c c¡tablecc cotrc do¡or¡cione¡ o palabrao, aoa:

et... et, tto sólo-. sí¡o umbléncum".. tum, no sdlo... sírn,o cspccíalmatu

IA CONJUNCIÓN

modo... modoürn... tuEneque... ¡equruec... necct... ¡eqne, no sólo.,. síno qn nlDon tantum".. I *d

",¡"- ) ,,non soft¡m".. i ;ü.6"- | no só!o... dno qrn

norr modo... t 'non modo non.- ¡cd ne... quidenr ¡o ¡ólo'tu... síno quc tú

z2r. b) Drsvu¡¡rrvas (indiceado alternativa):

z¿6. O¡g¡¡vec¡ox¡!. - l.r Vo cr coclíticq ¡¿ u¡c rl ¡ombrc o v¿rbo comorulio:

Cotu¡ler r¡atorrw¿r Lot cótt¡uks o bs scr7a,¿orct2.r Eri¡te¡ lu riguientcr correlacione¡ dir¡rativrr:

¡ivc... ¡ive ifi:- fii I Ec'"' ¡ca

Sivr vole¡¡ ¡ivc ¡ol¿o¡¡ Sco d¿ bu¿n grado, sca de mol gtado,.uL.. eut, o... o (ercluyendo una ter@ra po¡ibilid¡d).

Aut vi¡ce¡e aut Eori: O vcnc¿r o modr.

a27. c) Apvansat¡vls (indicando opcición):eedateuterDveru¡Dve¡o

14,, ,.

n1... il¡

H l , t r 1. ,v, , , .

pefo t rrr€rr, sín cnbaryo

et, ec. atque I nquenesue )

"o' | ) no'nt

2:28. O¡g¿rvec¡óx. - Autem y vero deben oorpat riempre cl reguado lugrr dc boracióo¡ eon lae coniunciones adversativa¡ de meno¡ fuerza.

229. d, Caus¡us ILATIVAs (indicando motivd:tráñ

I prrc X- | en efccto, prrcsnamque 'l ' eSenlOngenv,rc¡ót. - B¡irq acostumbra ¡ potrene decpuér de la primcra palebre dc r

oració¡.

Page 55: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

t08 GMMÁTICA DE IA LENGUA IATINA

zt0, c, CoNsrcrrmv,rs (índicando concecueocia)::1go )igirr¡s I ast ot;r;t t* . _- I pq clbilaquc |

' fluanobt

2tl. o¡g¡nvec¡óx. - rgü¡r ¿co¡tumbra ¡ coloc¡¡¡c .N regundo lugar eo ¡u orecíón.

232. II. Coll¡uNcloNrs suBoRDrNATrv¡ts.al FrNarns (introduciendo una cación final, co nóiuneiuo):

H- lParuqwquin )nc l Para quc roquomrnu ,

Flaec facit ut laudetur: Harc estas cosos pcro Etc le ahbcn.Haec facit ne orl¡retur: Hace estas cosas pari no sc¡ acusalo.

23t, b) co¡¡sncr¡r¡ves (introducícndo uoe oación co¡rsecr¡tiv¡ de h oa,cion principal, eo nú¡'untiuo):

u¡, clrta ut noD, quc nofam potcor

"ct Dq¡s ut omoi¡ rcgat: Düos et tanr podcroso quc todo lo rige.

Haec tam male fecit ut noo laudaietuc Lo h;rc tan mal qt c rro fue alabaáo.

2t+. .) Tb¡rrponer,ns (introduciendo une oreció¡ tcmpmal, a ínilicatíuo):cum )ubi | *r¿o entequee )t¡g t,ti I

'n'uu priucquan I arLt¿s qt'¿

postquán, dcspués qtrcrimul, simulac, t4n prsrlto comoquoad )donec I micn*as,ha,*a qucd,rr- ,qrrctieor, t4frt¿ts veces cona

Flacc ubi dixit disce¡sit¿ Cuanilohtúo dkho csto sc mer:cltó.Hoc feci d'r- licuit: Lo hice míentras fuc posiblc.Antequam de republica dican exponrm so¡sitirrm EeuE: Antes ile habhr

sobrc cl Estado, cxpondré mí pcnsomíento.

- -2t5. -d, Caus,tr,ns (introduciendo un¡ oració'n gue erprese le causa de lodicho en la oración principal):

qu"d )quia. l (* indicativo), püqtLc, pucsto qwquoil2?n ,cun (con eub¡'untivo), como sca qw

O, oh!Ah,4h,

IA CONJUNCION

Quoniam id cupis, proGciscar: Pa*íré, puasto quc lo dcscas,Cum vita sine amicis insidiarum plena sit, ratio ipsa not monet, ut ami.

citias compare¡nr¡{r: Como sce quc b vícla sin amigos cstó ilena dcascchanz¿s, h rsón mjsn4 nos advkru qwc ros procurcmos antis'tadct.

236. c) Cot¡orcloNerns (introducieodo u¡a mación gue condicim¡ la or¡,ción principal, en índicotivo o nrbiuneiuo) :

dn st seu... scu )ri noa, si no eive... sive I sca qrE"' scL qtte

ois4 ommo,s qxSi vir pacem, para bell"m: $ gur:crcs b paz, prepo;ra h guerraSive quid habea, sive nihil habeo, scribe teneo¡ Tanto sí ti-cncs olgo

(qr+c dccir), cmwo sí no tícncs nada, eseíbc no obstantc.

2t7. f ) CoNcrsIv¿,¡ (inroduciendo un¿ or¡ción mceciva, @, iü&atítoo atbjuntivo):

€túi lticct Iq;;qt"- |

***' Pr m& qnquemv¡8 I

Quamvia Erttr q¡e, úa¡cor¡ Awrquc soy pctfico, mc cncícndo c¡r i¡a-

23E. g, Co¡rrpanrrrve¡ (introducieodo un¡ reción cmprrativa, co nó,jrntiuo):

ricrrt, tanquan )u9 q"*i I como ávdut, tanquam ri )

S¡evit tan$¡¿m ¡rtcnr eit¡ E,rtd fwíoso, co'ttto síh¡,bíesc pcrilüo cl 1uícb.

INTERJECCIONES

239. I.ea ioterjeccionca principalea latinas eoo la¡ ciguientee:Her4 cheu, ¡aylEn, ecce, ¡he quí! n4c, ¡Ea!

oss¡nvec¡ór.¡. - Alguaar interjeccimee no sc r¡san cmo exclamacimc¡ dc¡,ligadac de otr¡¡ palabrae, aino fmmando locuciones; talcc sro Vae, Ptp.

Pro dii im¡¡ortdesl: ¡Oh, üoses inmortahs!Vac cagiti tuoh jAy ü * cú¿u!

Page 56: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

ELEMENTOSDE

SINTAXIS

Page 57: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

tA ORACION Y SUS PARTES

?AO. I¡ onrcrór¡ cRáMATtcAL Y sus BLEMENToI¡.& da el nmbre dc cación gramatical a la expresión de un juicio. La cle'

e¡cnciales de la o¡acióo simple son el nrjeto y el predicado,8u¡¡m cr le palabn que €xpresa la perema o cos¡r -de la gucr h¡o¡c¿m á la palabre o palabrae guc c¡rpresü¡ lo gue ac

¡c ¿fimaefírm¡ dd

R¡er ¡ctibi* cl ttiño csdúc.Sujeto (¿q"ié" cscribc?): ln¡6' cl niño. Predicado (¿qué rc añrme del níño?):

rcibit, cscrüc.Animu¡ imnortalir *t cl ahu csinmtrtal.Sujcto (¿quién cr inmctal?); rointu, cl alnu. Predicado (¿qué ec cl ¡lma?)¡

ftrrnortati¡, lnmd

' 241. El su¡rm er ciemprc un n¡bstantivo o palabra a¡bstantivada-" Ejemplc: Puct rcdbit, clniño esc¡ibc (cubotantivo suieb). Bgo cledqtllc'dúbitat, lo ctco, A &rda (prmmbrc eo¡"to). Boai nmt beaó losbucnos son fritás (edjeávo zubstantivado). B r r a-¡ c h¡rmanr¡m u3, crar cs hw

t tnúno (i¡6nidvo). T r c ¡ sr¡ftersunt, qucdottrcs (numeral).Una oración pucdc no tener nrjeto, ei cl verbo lo indica ya daremeate (etro'

úE cquivoco), o-d ¡¿ trate dc crpreeionee imperscr.aler (pluit, llgruc, dicr¡ngiliccn, sc ilic).

242. Er. pnno¡oroo puedc c¡rprcrarre: o ItG un verbo en tiempo-pcrsmal(rnroleaoo wnner) : B¡ercitr¡¡ vl ¡ c i t , cl-ciércíto vencc,-o pc medio de uninbut"trtiuo o adjetivo en nominativo (rnroreaoO NOmN,u,) ¡ Exctcitr¡ ert f o t'tir, cl ci¿rci¡¿ cs tuctc; Erercit¡rs c¡t Pr¡ctidium, cl ciércíto 6 rrnat'?'r,;ccíqt

243. COroLrr,rerüOS. - I¿ idea expreeada p1r r¡na palabre pucde ccr m-pletada, empliade o precisada por otr¡¡s, llamada¡ omplementc.

l. Pueden mpletar e rm S¡BSTANTIVO: otro n¡bgtantivo' generalmcnte cngcoitirru (Domru pitric, b casa dc mí pailre),un adjetivo atributivo (f)oánr puichra, w" humosd'), o bien otro q¡bstantivo en el mismo c¡rc[anado rposrcróN (Rooa, caPut Itdiag Rñna5 copttal ih lta]io).

2. Pueden completar a un vERBo: a) Un substantivo en calo obliorq mo cín prepcición: Éa¡€ütes diligo, üno o mis pdres (cmplemento directo'

"o ."u".üuo¡. Do pnen paupeti, d,l.t P',t a tn pol>rc (mplemcna in'

Page 58: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

115rr4 GRAMATICA DE IA LENGTIA I.{TINA

directo, en dativo); f a m e intedit, mt'¡ió dc lwnbrc (complemento circunstan.cíal en ablativo); despero de salute, dcscspero dc h salvaci<ín (complc,mento circun¡tan cial con preposición) .

b) Un infnit ivo: Volo disce r e, quiero aprcnder.c) Un adverbio: Pugnat f orti tet, luchavalerosmcntc.3. Pueden completar a un ADJETTvo: un substantivo en carn oblicuo, con

o ein prepcdción (contentus sua aorte, contento con su su¿rte; paratr¡!a d om ni a, prcparudo a todo'),o un adverbio (m i u ue fortis, mcnos iueru)

IA ORACION SIMPTE241. CoNcnpro. - Oración simple es la gue consta de un solo predicado.

Atendicndo a c;u eentido, las oraciones simples se'clasifican en:a) A¡tvsRAr¡ves, guc afirman o niegan l¿ realidad de un hecho.b) Exnoet¡,uv¡,s o optativae, que no erpresan un hecho como une reali.

dad sino como un deseo, un mandato, una uupcsición, una posibilidad.c) I¡mnnRooar¡vAs, que ca lugar de aúrma¡ un hechq preguntan sobrc

cu realidad.

245. On¡üoNrs A6EvBR^TrvAs. - El modo propio de les qacimes a¡e,veratives es d indicativo:

Caa¡ar ecribit, César cscribe.Non legimus, nobemos.

246. Onnclolv¡s ExHoRTATrvAs o oprATrvAs. - Lol modo propic de es.tas rrraciones son, po'r lo general, el eubjuntivo y el imperetivo.

Sit tibi tema levis, séa.te h ücr.¡a le¡:c.f.{osce te ipou.tt, conócctc a ü'¡ni-kmo.

Esa¡dirrema má¡ edelantc ($$ 290,292) el uso de la modo eo csraa ora,ciüres.

247. OnacroN¡.* TNTERRocATTvAB. - 1. La interrogecióa aim,p I e. si la pregunta sc refiere e la totalidad de la oración, éstá va introducid¡por una de las partículas interrogativas -ne (enclítica), nonne, num.

-¡e indic¿ interrogación pura, sin anticipación de la respuesta. Nonne pre,supone r¡na respuesta afrmativa (castellano: ¿no?, ¿acaso noi). Num presuponeuna respuesta negativa (castellano: iacaso?, ¿pú vcntural). Estae preguntes, eDlaa que se anticipa la respuesta, se llaman iaterrogacrones retóricae.

Feci.ctioe, quod tibi mandarr¡m erat?, ¿hio'stc Io quc se t¿ había mandado?,Nonne hoc manifestum ex,t? ¿¡o cs cvídenk csto?Nr¡¡¡r i¡saoi¡? ¿has pcrditio cl juicio?

b) Si la pregunta rcc¿e ¡obre un eolo elemento de la oración, rc usan lGprurombrer y-adverbio interrogativoe: quis?, quid?, utcr?, ubi?, undc?' cur?ctcét¿rt.

Quis vestnrm ignorat?, iquíén ile vosotros ígnota?Unde venir?' ¿dc dó¡úc víc'ttcs?

24E. 2. La interrogación doblc, odis¡-rnt iva, l levaenclpr i 'mer mismbro utñ¡r¡lr -ne o ninguna partícula, y en el segundo an; ai éste crnegetivo, rñnon:

Utrum id ven¡m a¡ falsr¡m cet?, jcs csto vcrdaácro o f obo?Isne est, quet¡r q¡¡¡rero, annon?, ¿cs éste el que busco, o no?

CONCORDANCIA

24g. CoNcono.rNcIA DEL vERBo @N su suJETo. - El vcrbo cqrcuerd¡ cmru rujeüc en número y pereon¡r, ciguiendo la¡ misma¡ reglac que el ca¡tell¿no:

Hostir fugit, cl cnemigo huyc.Ciceto ct Tcrcntia valeot, Cíccrón y Tercncí.a esainbic¡.Si tu ct Tultia v¡tci¡, 9go t Ciceto vdcmuq sí sú y Tulü. csaóís Utc¡,

yo y Cíccrón csta.mubien.Pero ci hay már dc un rujcüo, cl verbo puede coocertar también co¡ cl má¡

prórimo:Veoit pater ct meter, vino cI padrc y h madrc.

25o. GoNcor,p¿NcIA DEL suJETo Y EL PRBDIcADo Nounar. - a) UoI o I o sujeto. Si cl predicado nminal cr uo adjetivq concierte con el rujeto engénero, número y cato:

Verac ¡nicitiar- 8 e m p itct n a c tu¡rq, |,osvr,dad,crasomistadcssoncut¡14¡6.

Si cl prcdicado e¡ r¡n cubctentivo, cmcicrt¡ cm el arjcto ct¡ carr' y ci ee periblc, cn género y número:

Nor ceu ¡ ¡ bdli sumu¡, sottros nosoDros|,,rc- causailch guena'Sol c¡t tcx caeli, h¡na crt regine ¡iden¡m, ¿l sol cs cl rey dcl cíelo,

lolu¡u es h reína ile los astros.b) Cm m ía d¿ un rujeto. Si hay varia súetm, y éetoe eo1 del micm o

géoe.rq el predicado nominel sc pone co plural y cn el mismo género gue lorujetor:

Patcr ct filius sr¡nt b o n i , cl padre y clhíio so¿ buanos.$ rm dc géoero di¡tioto y rm nombres de ee¡er anímada, el predicedo

CONCORDANCIA

Page 59: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

rt7r16 GRAMÁTICA DE I.4, LENGUA IATINA USO DE LOS CASOS

nominal va eo masculino plural; d aoo nombree de coeae, el predicado rucJrpoo?rs¿ en plural neutro:

Pstcr ct Eater n¡nt boni , el padrc y bñre sonbumos.Virtrfs a vitir¡m lunt corrtra tia, I,cürtuil y clücio s(mcorLtrar¡.r

A vecel, en lugar de oncert¡r coo todo lo eujetc, el predicedo nmi¡¡¡lconcierta sólo con cl máa prórimo:

B o n u r crt pater et mater, el padre y b ma.ilrc so¡bus¡tx.

AL CoNconoaNc¡a ENrRE suBsrANrrvo y ADJETrvo. - El adjetivo atributivo coocierta eo géncro, número y erso con el n¡beta¡tivo caliñc¿do o determin¡d6 por él:

Amicru ccrtuc in ¡c incertr canitur, cl anigo scguro tc ccrnocccn utn sítuacíé-n htsegura.Si el adjctivo c¿lifce a varioe aubetantivo, oociert¡ cm cl má¡ prórimo (o

¡ wo?t nrcpitc m c¿da uno dc cllc):Omnc¡ ¡ede¡ et tcmpla, todas b ca:talt I umplos (tanbién: omoel

rdcr omniaquc teopla).

2rL Co¡lcono¡xc¡r DB r-A AFogrcróN. - La apoición cmcierta cm el oubo,t¿ntivo ¿ que re refrere crr ceso y, ¡i ea posible, t¡mbiéo co género y número:

Sen iru Tulliu¡ t c t , el rey Scrvio f ulio.Athcoac, c . p u t Graeciag eatbu¡ cct urbs, Ataus, capítol dc Gtc.

cir., cs utt'c ciu¿ail üttiglr,Nótcrc quc, cr cratcllano, cu¡ndo un ooobrc propio de ciudad e¡tá e¡ roo¡icjó¡ coo¡I aombrc común correrpondieote, tlcv¡ la prepoeición dc: L¿, cíudod dc Ron¿,-urüc Roo¡.

253. -Co¡¡conDAl.rcrA DEL REIJtrrvo coN Eu ¡{r\rrEcEDENTB. - El relativoconcicrtr con !u antecedentc en género y númcro. Eo cr¡anto al caeo, edopta elquc lc orrerponde cegún la funcióo quc dercmpaia eo l¿ ceción (véarc $ f t5).

Dr¡¡r vie r occupavitr {uibu¡ ho¡tct erieraat, ocupó W ilos ca.mínos, por ls qtn luYton salüo los anemigos.

u30 DE ros cAgo3BL NOMINATIVO

E+. Nor¡rxer¡vo suJBro. - El nminativo c¡ cl caco dcl rujcto dcl vcrboquc eetá en modo peraonal:

B ¡c r c i t u r redüt, el ejército rcgrceó.

255. Noun¡e¡vo pREDrcADo. - El predicado nominal conl un vcrbo co¡ru,letivo en modo pereonal, va en nominativo:

A¡imr¡ i n m o r t ¡ I i r crg cl olnu q iurmoru|-

, l t6,V¿n¡ogcoPuLATtvoE.-Ademáodc-crcerhavuna¡er icd¿verborquardui 'l"-;*áiJ;-";;i;J;";;;"ñ;;;idaoa-*¡"io'so"--lo-',9-T^d:a-y::::'d;"#il;;ü;-pJ;.- q" .¡g"in""" <¡cr llamador. .cr iuzgadot, (ra¡ nom,

Caes¡r victor crrasit, Césot sal¡ó vc¡rr'cdor..socr¡ter trpieatierinur -¡hi vidctur, sóc¡acs nt ptLrccc cl m& úto.Iustitia erge Pá¡crte!;l;"t oo-¡o,at, b irurl;icí4 hacíolot pdta u l|z;nr,

plcdad,co¡¡ulcr eeántr¡r caes¿f Gt serviüuq to¡ ¡jrr,mbtdd'ot cótlglitlct cés4f- 1 Ecr

uflio.

EL VOCATIVO

2t7. El vOCATTVO e¡ el ca¡o de la perma o ce percmí6cad¡,-a le q¡c r

duga te palabre. Ticne velor de interjección y t¿ construy? cm-indepcndencie&t i."ro^ de la fra¡c. En lc¡ apóstrofer apaoimadoo puede llcvar l¿ intcr'

fccción olValc 'mi¡u¡vi¡s imcaopt imcfratcctr¡adiós,hermanomíocañsínny

cxcelcnu!

EL ACUSATIVO

!jtE. StO¡¡p¡eaC¡óX FUNDAMENTAL. -El Acr¡¡ativo indica, fundamenal'r*t", t. ¿rc.d¿" o ¿ r" dc u¡a ección vcrbal. De ahí que sr¡E do uro prin'áp.b¡ acan: l.¡, omo complcmento directo dc vcrbc transitivoe; 2.¡r @mocómplemento dc direccíón de vcrbos de movimiento'

25g. Aq¡s.rnvo @MPLEMBNTo DIREcro. - El Acr¡sativo er el ca¡o dclcomplemento dírecto de lor vcrboe transitivot, o rea, le-palabra que indic¿ l¿pctó"" o Ge sobrc le quc recae directameotc l¡ ¿cción verbal'

SciPio Hennibalcm vicit, Escipitín ttcnció o Aníbalóá fro"idmtia mundu-

"d-ioi"a"t,h providctrb ilc Diaa gabí''.'

¡u cl mudo

2fi. O¡J¡1O ¡!¡TERNO Y oBJBTo BTTBRNO. - El, complemcoto ürccto (u obieto) rcU.."- J"t"" cuando inüca ooi *." qu€ c¡iEtc independienteme¡te 'h la acció¡ dcl,..bo. t ¡¿ llama i¡te¡no ."""¿o le á¡i indicada oo c¡ ¡ino cl ¡'ultado d¿ ¡ accióo

Objeto erterno: alúst ¿l dlscibulo, amar alos pútcs.Obieto interao i calnttÍ unt ca¡cíón, cilificar vrra cdsa.

Muchor verbo¡ iotran¡ítivo¡ admiten uo complemento direco dc obi*o iotcroo, co¡l¡n¡¡do r oenr¡do por un rubrtantivo de la miem¡ raíz del ve¡bo:

Vitam iuct¡¡da¡o vivete, víúr unt vído ogrodúlc.st"d¡um orrrere (curnun stedii cufrere), coftqt ttlr4 canert c¡ cl cst¿dio.Acerimam pugram puSlra¡e, pclcar encaníta.ilamcntc (tit : pelear uaa pelca cr

c¡r¡irada).

I

Page 60: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

l19l18 GRAMÁTICA DE LA LENGUA T.ATINA

?ÁL. V¿n¡og TMPERsoNALBS DB aENTIMIENT¡o. - Lo¡ aiguienter verbos impersorr.,l¿¡ de aentimiento erpresaÁ en acucetivo la pcrsona ¡fectada por cl seotimiento, y trrgeoitivo la cooa que lo produce:

me mic¿ret vc.stri, mc compadczco dc vosottot,rae paenitet huius facti, rne ofiepicnto dc csta ar;clétf.Ec t cdet vitae, me hastía h vída,mc piget a.daci¡c t t*, me apesadumbra at ouduü.mo pudct proditionir rncec, rr¿ avergúctao dc mi t¡aiclótt.

262. Acusatrvo DE DrRB@róN. - El co,mplemento ds dirección @n verbcde movimiento (ugar a donde 6c va, loc-rrs quo), re pone en acusativo. Van ainpreposición lo nmbre¡ propios de ciudades c iglae menoreq y lc @munec domr¡sy nrs; loe demís nombres llev¿n la-a prepoeiciones in o ad.

Eo domum, vo! o casd,. Bo Romam, voy a Roma. Eo in Galliao, voy a hG¿lia Venen¡nt ad eundc- rivum, llegaron al mis.mo ño.

26t. Dosrn AcuslTrvo. - Sc cmstruyen con do¡ acr¡¡ativo le verbq ¡i,guienter:

l.q Lc vcrboc quc eignifican <lla-er>, <jurgen, (nombrart y que cn pl,¡ive vimoc ($ 256) quc llevaban un predicado en nominativo referido al sujeto,ea activa pooen cl predicado eo acuoativo concertando cm el complementodirecto:

Ir¡stitiam c¡g. lrerentcr pictetcm nominamus, lhmamos picdad ah justicia pard conlos pdrcl

Romaoi conrule¡ creaven¡nt Cec¡arco ct Sen¡ilir¡m, los ronwntosnonúraren cónst¡l¿s aCésar y aSeruilio.2.e Lo vcrbc que eígnifican (coseñan (docete), (ocultar> (cdare), <pe,

din (poscere), (refüt (orarc, rogarc), puedea llevar un complemento directode persona y otro de cose:

Silva patebat in longitudinem milia P¿rssuuln duce ata' h selva sc

czctañí 4 iosc?ntas mill'r.s c¡ lon gitud'b) En cI tiempo ;i'.t""tiilindice le du¡ación de una acción o cstado'

cont;hndo a la prégunta (¿cuánto tiempo?>'Pugnatum ""t ;;il'qrr" hoi" s' sc lur;hó dwontc cíncohotu'

Nótense las expresiones: Viginti annos natu¡t' dc veíntc años.dc.cdad.-t*l:¿" l"."-""itt" "f"t).

Úicesinium aetatis annum ^go' tcngo diccínueue anu

Éü-; .i uigari.ío .¡oi. fVfirfr.idates annrrm ii'n tertiu¡n ct vicesimum

rcgnat, Mítrídates ,r¡no-ii, yt li"itaAt años (estí en el vigé¡imo tercer año

de eu reinado).

265. ^cusATtvo

ExcLAMATIvo' - Bn, la¡ erclamacioner de rorprcsa o dolor ¡e u¡a

. t!"úbo i acur"tivo con o ¡ín ler intedecciones ol' heuh

lfeu me miserumt toi'l"g'oaoáo dc mll O miscrer homi¡r¡m menteet ioh mkc.ot

P cnsdr¡ícnto s human o s I

2lf,. Acus¡r¡vo ADVERB¡A-L' - Algunoc ¡ubstantivoc t qi::"--bji lr*i191:'-*i:." i#*ri"i"ái'i"I,i¿"-á" ai'.'e¡bio¡, fo'gam Partem' cn gror P411c;-id teúPoru' ¿rcttc moficnto, cntonces: rd ¡ctati¡

'|tÍ., tengo esu edod: nihil" cÍ nadq ilc ninguí rnodo'

?tcétera.EL GENITTVO

267. Sevnm PUNDAMENTAL.-EI Genitivo Gs cl ca¡o propio del complc'

mento del *6.¡"¡¡¡yo. -6;;;;

las preguntae <¿qué c.laee- d"3, *¿d9 quién]'

;¿üilá;."tai..ñ'ii;;.;i;;pie l' p'eposición d¿' Pero' además dcco^pletar un eubstanü-i",""i-C-*irirr i,r.¿" L iarobién con algunos verboso edjetivc.

zf : f , ,Gr 'Nlr IvoPosEslvo.-Comoencastel lano'elGenit ivoindicalaper '*"" q"" posee algo o a quien pertenece algo-:

Domue C""r"ri,'ü-iJo -i"

ó¿ti.'officium sewi, cl debct del csclauo

269. G¡N¡r¡vo SuBJBTrvo Y oBJlrrvo' -. Con ¡ubstantivo¡ derivadoe dc verbo¡ ocuvo ¡entido c¡ afín a .l""'ü;.;;;t,-;i g""iti"á-i""á" i"pi".""t"r el-euieto o bien clobieto (complc-"nto¡ dJi"';á;"';;rbi-i-'pli.it" "ñ "l ¡"bri"ntivo. A¡1, metus hostit¡mpuede aignificar, ,l *¡ráo'd)'üt'r'f,,i¡Ñ tlot "iJtii*

tcm"n, ho"tes'-Eetu'nt)' o tlmiedo a tos cncmigos tr"á"il"r'i iá.- "t?.ie"r,

h;;;';t"i-us). Desided"- patris, larost4tst| dct padre, p""á1.,igl";ni"r-il;;"1¡Éii,F ¡iente el padre (pater deside¡at) oi" l"tiJg¡i q.r" t"o".o. del pádre (petrem desideramus)'

27o.Gr¡qlr¡voPARTITIvo.-EsteGenit ivoindicael tododelquesetomauna parte. s"

"rr*"rrti",-Ji co" eubstantivos indicando masa, cantidad o

medida:Acen'r¡g peanniae, montóí de dincro. lvlo<litrs tritici, un modio d,c trígo,

2.e Con la forma neutra de adjetivoe y pronombres que indican cantidad:

cn áe "rr"1f castell"no suele hacei .-r..ti.i el adjetívo con el substantrvo:

Multrrmpecuniae,muchodincro.Nihilpraemii,ningunarecompcnsc.Tantum ópo"" et temPoris' tanta f atiga ! unto ücmpo'

USO DE LOS CASOS

Magister puero¡ docetgratruítica o los níños.

Achaei auxi l ia tegem

gr.Dmatic am, c l ma¿stto ctucfu h

poporcerunt, bs qucos püíaon refucrrasal rcy.

Id f rat r em oro, csfo s.qlilc'o dhermano.3.r La verbc quc eignifican <hacer pa!rar), (pasar ¡l otro lado de>, tra-

dugerg tran{rortare, Faicere, llevan un acueativo complemento di¡ecto y otroindicando el lugar por el que se hace paear:

Caesar crerci tum Rhenum traduci t ( : t rar¡s Rhenu- duci t ) , Cá,la¡ hacc pasar cl cjércíto al otro hdo del Rin.

2O+. Aqlsarrvo p¿ ¡xrer.rs¡óN. - El Acusativo expres¡r la cxtensión en clespacio y en el tiempo.

- ol En el eepacio, indica la¡ dimensiones de una crxa y cuele ir acompañadode lol adjetivos longus, largo,laats, ancho, altus, alto o profund,o.

Hasta s er ped er longa, bnularga de seís pb*

Page 61: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

ryI

USO DE LOS CASOS 121r20 GRAMATICA DE TA LENGUA LATINA

3,e Con comparativoo, superlativos, ordinalee y pronombres:Maior fratrum, cl mayor dc los dos hcrmanoc Sapientissimus Graeco

rum, cl mtk sabio de los grícgo.s. Septimus atque ultinrus regrun Romano-rum, cl séptímo y último de los rcyes rornanos. Alter consulum, uno dc losdos cónsules. Quis vestr '-, quién dc vosotros. Nemo mortaliumr ¡Língunoilc los morulcs.

271. GrNrrrvo DE cuALrDAD. - El genitivo crpresa la ct¡alid¿d caracterí¡.tica o permanente de un objeto:

- Yir- magni consilid., hornbrc ilc gron mtenilimicnto. Turi¡ ingentis al-titudinis, tonc dc gran alñna, Puer nove'n annorum, níño de nievc años.

272. GaNrr¡vo coMpLEMENTo DE vERBos. - Llevan un omplemento engenitivo lc verboe eiguientee:

l.e Lc que signifcan <ectimar>, <apreciar>, <veler> (aeetimarg facere,putarc,_ ducere, habere). El genitivo indica lo mucho o poco en que algo eeestimado o apreciado (gcnitivo de precio y ectima) :

Iaelius voluptatem p a r v i ducebat, klio cstímaba en poco cl plorer.O-res te m a g n i faciunt, todos tc tiencn cn gran cstima.

2.1 l.os verboe llamados <judicialea>, oignifcando <ecusa¡>, <abeolven, <con,*"1f y análogoe (accusare, demn¿¡s, absolvere, ret,- facetg etc.), ponen enGenitivo cl eubstantivo que expresa le culpa o {élito:

Milt iades proditioni¡ eccusarr¡8 o,t, Milciadcs fue aatsado dctraicíón.3.e I.os verbo de memoria (meminisse, reoinisci, oblivisci), lós de <sen.

timiento> (véase $ 261) y lc impercmales interest y tefefi, ímporta, intqesa.Memento nostri, acuérdate dc nosotros. Multos homines taedet vitae,

c muchos hombres les hastía.la vídd.Interest tq;is, impvru al rcy.con los verbos i¡tere.st, rcfertr gi-la pereona intereeada dcbe erpresarse por un p¡o,

aombre pereonal, 8e usa, ¿o_ lugar del genitivo dc é¡tc, cl ablativo eingtrlar flmeni¡o deladjetivo posesivo correspondienie:

Mee refcrt, mc ímportz. Tua interect, tc importÁ- Noetra re{er! nos ímpotta,.

27r. GrNlrlvo coMpLEMENTo DB ADJETrvos. - El genitivo eirve d¿ cm,plemento a diversoe adjetivoe. Generalmente eon adjetiv=oe de significado afína una idea verbal, y el genitivo cxprega el cmplemento del .rer-bo corre"pm,diente. Se trata, pues, las más veces, de genitivos ób¡'etivoe._ Rigen genitivo lc adjetivc que indican: 1.0 <Deseo>, cupidus, avid's, etu-

diosus:Cupidus gloriae, dcseoso dc glota. Avidr¡s pec'niae, ávüo dc dínero.

2,e <Ciencia>, <cctumbre>, <memoria> y Er¡{¡ contraric: peritus, imperinu,

pnrdens (mtcndido\. imprudens (incx'pcrtal , ¡¡en¡or (qtt tcannda)' immemot(Etc no reanrda'):

Perin¡s ¡¿i mili¡¿¡i3, ¿rl?n¿i¿o cn cl attc milit¿¡l, Memor bcneficioruq

euc sc arucrda de los bervftaos.

3.e <Participación>, <pro,piedad>, <abundanciar.y anr cortrario: ^Pa4cepo1pÁap¡, "*É* @ÁrAo

^ac¡, p"opnirs (ptopíoi, alienus (aicno), Pl"o-ü¡""o); fe*rlb- (!ért;l). in¿nb (vaáol z

paaiceps coniurationir, prrrúciw en b coniuracírín Inopo coorilii¡ faüoik curscio (irrceoluo).

EL DATryO

274. sr¡sum FUNDAMENTAL - El d¿d'Jo Gfpresa fundamentalmentc uo¡,¿" de etribución, p".ti.¡p."io" o interé¡. Iodican por !3nto.t la pcraona (már,-Lát" f. o"j iot"tád. indirectencoc cn li accion dcl cujeto: h Pa'6ona e h que,. á" o atribuyc

"Jgo, o e b quc.algo afecta' o en cuyo daño o

provecho * 1"." dgo. No ile.r. -nrncr prepccicióo, pcro co cambio & co¡l¡/

Ltye m mucho verba compucffi dc prcpcición.

271, D,trn¡o Dl oBJBm r¡{DIRBcro. - El d¡tivo e u¡n coaro un aegundo*-!t"-"ttto dc muchos verbos treositivoe y como comple::eoto úoico de mu'choverbc intra¡aitivo (cmplcmcom indirecto).

l.r con verbc tran!it ivo¡. Lc verbo quc dnifcan <datr, <cnvi,r>,.dár

" i¿""" análogao, llevao un dativo cxpreeando la persone e la guc rc dl

cnvía, dicc algo:Dedi übn¡m pu e r o, di un Wto ol nííto.

t. dm uerbc intren¡it ivo¡. Mucho verbo ponen c' ' d¿tivo ¡¡único mplemento.

Sor, eipecialmentc: 6) lor quc indicaa <fevcr>,- (¡rgr?dot, <onvenienolry sentiáoe'análogos o contr¿rioi: p'rodese, ap'rw-echar, faverg farcrccct, no'cae, pcritdkar, invidetg va't cqrL mabs oios' placetcr agrada4 ¡ni¡4¡1, 4¡¡¿'fuzof, etc,

b) Lc que indica¡ <mendo>, <obcdienciar, <rumisión>, <perdónr, etc:imperare, n aÁdat, Paretg obcdecet, ignoscerg pctdwor' etc.

c) Lc que inüc¿n <prorimidadr y <contacto>, con 8r¡5 contraric: haetetga¡tar' odhcriÁo, apptopinqvse4 ercsrcafic, miscere, mezclar, dissentirg ducn'fiz, ctc.

d) Muchc verbc sf,mpuest6 de prepcición. Si son transitivw, lleva¡ edc'oác i complemento directo en acusalivo: praeessc legioni, cstor oI ftentc dcwu kg;ón; r,rp"""r." alicui, sobrcurvir d uno; ct¡ccedere alicui, orcedet 4 utto;¡fferre dolorem alicui ca¡¡¿r rJc.br t ttttp.

Page 62: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

Itit23r22 GRAMATICA DE LA LENGUA IATINA

276. Darrvo Fosrsrt/o. - El verbo essc acompañado dc dativo indica qucr¡n¡ c6¡r cgtá e l¡ diepcición dc alguieo, y puede 6¡¡ch¡¡ vccer traducirse pordverbo t¿¡tsrz

Quinque filii no bi r arog tcnen,os cincohíjx.Nótese: Mihi nomeo cct Paulur (o Paulo), mcllarnlnPabb.

2n. Derrvo pz n¡rnnÉs. - Ademá¡ de lo verbo anterio,mentc indic¿,dq, Tucbos otros pueden lleva¡ un dativo indic¿ndo la persona o cosa perso,nificad¿ ca cuyo interéa, prwecho o daño ce rcalizt l¡ acció,n-.

Quidquid discis, t i b i dirciq trdlo b quc aptcndes, b aprcndes cn atpwecho.

27E. Dar¡vo DE FTNALIDAD o lFEcTo. - Va¡io verbc se construyen conun datir¡o indicando cl fn o cfecto que uD¡ cca ticnc. Soa csse (en el eentidode <servir de>), habere, tcnct pur, haro scruir &, date, dar ctt ca,lidod de,ecci¡rere, rccíbir como, mittae'- crtvíat corw, etc.:

Rc¡ ca ma gno us u i fuit, csu cosa fuc iie gran utilidail.Rern pnrbücam habet quaeatui, s sírvc ik b polítXo pcro ats

ncgocros"(lit.: tiene la política como coEa de lucro) .

En una oraciór¡ cqr verbo esse, cuando cl predicado no indice una cr¡alidadlnherente al nrjeto, sino un efecto que el sujeto tiene con respecto a alguien,co lugar dc porerrc en nminativq sc ponc en dativo; por tal razón ¡e de aeete dativo el nombre de p¡nvo pREDreATrvo. Compárese:

El río cs ancho, Flrrmen est latun (cualidad inherente).El nq cs un obsaiculo, flumeo est iEpedimento (efecto que el río tiene

coo t""p-.to a alguien).

279. Do¡Lr DATIvo. - L6 wrbo que llevan un dativo de fn¡lidad ocfecto, a menudo llevan tembién otro dativo erpresando la persona intere.sedr o efectada. Se da cntonce¡ \¡na constn¡cción de doble dativo: uno de ca(finalidad o efecto) y otro de persona interesada o afectada:

Ba res nobis magno usui fuit, cst4 coso nx fw ik muclw uülidad,.Flumen cst impedimento miütibur, cl río ct un obsaianb para los sol.

¡rú¿nt.

28O. D,rrrvo AcENT& - Sc uca al dativo agetrte, en lugar del ¡blativo agente, ct¡le conjugación perifráatice paeiva (forna¡ vcrbales en -adur) y ¡ vecer coo lo¡ tienporqompuestos con cl participio pasado:

Patria omaibus amanda e*,h püríaha ilc ser amada pu todo*Hoc n i b i n¡ditr¡m e:i. .tt ha llcgado ¿ mís oídot

BL ABI¡ITM

2El. S¡¡mlm PUNDAIIE¡rIAL. - El ebletivo cr, creodrlmentc, cl carc defo, ¿irti"t* complemerrior circunstanciales de la oreción, quc e9 ca,stellaoo 6c;;r;; mediante prepoeicionee. Tiene tre¡ entida fundamcntales, de hc quee derivan los restantes:

Snp,rnarIvo, quc indice aeparación' cigen y punto de partida (pregunta

lik ilóndc|\.Ixsrnuu¡Nr,rl, indicando instrumento, medio y mlnera (prcguota ¿con qué7'

¿cómo'!).Loc¡rlvo, indicando lugar co cl crpacio y momento ca cl tícnpo (pregunte

¿dón&?, ¿c*ándo?).

282. Anretrvo sEpARATrvO. - sc u¡¡ cl ¡blativo acparativo (ablativo prcpiamente dicho) en los cesos siguientee:

1.9 Para ex¡rresar cl lugar donde empieZe un movimiento (ugar d¿ dónd,c,locls unde). Vi sin pr"posicióo con nombre¡ propJ6 de ciudade¡ e ielar pegue'ñ", y cor, ío, .o*rrn"r io-* y .¡r; con loe demáe nombres lleva la¡ prepoei'c ioneeaoab,eoex:

Domo venio, vcrLgo ü crr,g Redeo Athenis, ut¿lvo de Aunr'd.' Venioc¡ urbe, er ftaüa, vcngo de h ctuda¿, dc lta,lal-2.e Para indicar el origen con el verbo tascit, nacer, y con participioo eigni'

fic¡ndo <hijo> o <descendiente de>:Erat f ove nat-r¡!' era hiio ik lúpitu. Belgae orti sunt ex Ger6á'

n i r , los bclgas ilcscícttdcn dc los gctmanas.3.¡ Para expreear alejamiento, privación, diferencir c ideas enálogae:

Aristides crpulstrc est P a t r i a, Arístídes fuz cxpul-sat'2 A" * pattia-cura homines ! o m n o privat, cl anüolo frva aloshombres dcl rr.rcño.Misen¡m 6t a n¡ i c i s carere, .s una dcsgracia curcccr dc amigos,Germani multum e Galli¡ differcban$ los gctmanos x dístinguhn

mtcho de lx galas.4.e Como complemento dc un comparetivo, cxpreeando el cegundo ¿i¡mine

de la companción:Populus altior est q u e r c u, et á'hmo cs mas alto qw b encítu'

28t, E¡, AslArlvo LocATrvo. - El ablativo heredó del antiguo ca¡o loce'tivo la función de indicar el lugar <en donde> algo eucede, y análogamenteel tiempo <en el gue> o <cuandot algo sucede.

l.e Lugar en dónde (locus ubi). El lugar donde uno e8tá o dondc & fea'liz¡ una acción, viene exPresado:

al En ebletivo ein prepoeición con oombres propioe de ciudad e islal pc'

USO DE LOS CASOS

il

III

II

Page 63: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

r24 GRAMATICA DE TA LENGUA IATINA

q.o.ñ* n€ pertcocdcntq d dngrrlar dc l¡ l.' o 2.. dccrinacimer: Athenis, arAtcnas; Tarracone, en Tanagona.

, ,b) - _En $a|ivo., og nmb_rec qrogio dc ciudad o icla pequeña del eingularde le l.r o 2.r declinacionec (l.r declinación: -ae¡ L.r ded.; ,¡¡ y lor nom'brecomunes domus y ruo (domi, 6tL casa, ruri, cn cl campol i

Romae, enRoma; Sami cr¡ S¿mos,.C,otinthi, enCodnta.

") En ablativo cqr in on nmbrer onunes y lo propioo de paíscs c islar

mayores (nombres de <lugar mayor>):In Asie, cn Asía; in ltalia, en ltalia; in urbe, en b ciudd.

2.r AsI.''vo DE TrEMpo. - El momento o fech¿ cn que r realiza unaección, como también el tiempo requerido pan realizad", * -"rpr"ran

eneblativo:

Veoiet üren¡e proximo, vendtd el próxtmo n:r<s.Scr diebw hostes erpulit, cn scis &as cxpukó alos ercnigcr'.

284. A¡lerno INsrRUMENrAr,. - Bajo d cm.cepüo general de ínstrumentof m¡Lner¿, el eblativo pucde erpreear la¡ idea¡ eiguientb: -

l.e El inctrumenb o medio cm quc s, rcaliltuna acción:cornibu¡ tauri se tutantus, los tsros * dcf;cndcn con los cltcrnos.

cuando el medio cs unr persona, 6€ usa per ¡ acurativo o ¡e acude a una perifraeieco¡ .operar euxilio¡ urtc pcr ¡oc rara'at¡ cc¡ Lúa'oee op€r¡ xrvata áq grogías a mí sc¡alvó h ciuda¿,2.e El modo oomo ¡? hecc dgo (pregunte lcómo?). El ablativo puede lle.

vrr la prepoeición cr¡m:Amicitiam m a g n a f i d e colit, cu;lthn h enis,,ad, coí gron lcabad.

3..! La mrpañía, -cmteetando a le pregunte <¿cm quién?r (regularmentc

con la preposición cum):9 r

- p a tr_e p'rofecnrs ¡rrrr, s4lí ccn mí padrc.

Rex omnibut copiie rcdiit, el rcy rcgrcsó cn nüs h.s tropos.¡l.c El cujgto lgente de un verbo cn pasiva. si cl nombre es de ser ¿nimado

o cosa personificada, lleva la prepoaición Jo ab:Hennibel a scipionc vicrr¡s at, Aníbal fu vcncüo por EscípiónMiles telo vulne¡atus est' cl soldado fw hcrüIo po¡ un'd¿rdo.

5.! r¿ cualid¿d de uaa persme o c61 eobrc todo ¡i es eccident¿l o cxtern¡(le cualidad inherente suele expreearse en genitivo véase $ 2Tl) :_Britanni sunt promiseo capil lo, ros bríta¡tos varr cotr cl ubcllo

ssclto.

- Dirtíngare: bono ¡¡imo Gsr¿, cEt4t animado; vir n¡oni ni^i, homlttc & crpíritutbvdo.

6.e El precio guc una @ea valc, o por el que 8e compra o vcndc:Hic über coort¡t viginti rr¡ibur, cst¿ ribro clrcsta vcír,tc atcr.

SINTAXIS DEL VERBO

7., I¿ c¿use dc quc elgo ocurra:Hostet E G t u oppidum desenrere, los avmigos úondonuon h cút¿d¿

ppr müdo.t.r La medida cn que una colla ea euperior o inferior r otre, y rambién l¡

di¡t¡ncia a que r¡na @sa Ec ocuentra:Duobru pcdibus minor, meflot íl dos pics.Tribüs milibw pa$uum aberat, dístaba tr¿s mill¡s.

265. A¡urr¡lo ABsoluro. - Un ¡ubstantivo en ablatiro, acompañado deun participio u otro nombre co función predicativa, crpresa una determinaciónrdverbial independiente del resto de la frase:

Han¡ibale duce, sicndo Aníbal gcncral, bajo cl mando de Aníbal.M. Tulüo C. Antonio consulibtrs, sktúa cónsulcs (bejo el conaulado dc)

Mcrco Tulio y Cayo ArúuoioTrata¡emo co. már detellc dc cctc u¡o ¡l h¿ble¡ del participirc (g 333).

Et VERBO

2E6. L,rs Vocns. - El verbo letino dictingu¿, Gno d caetelhno, do vocee, activa y paaiva.

En la v@ ectivr" le ección procede del nrjcto y éste a, por tento, egentc:ille ernat, él ama.

En la v@ paaiva le rcción recae ¡obre d rujeto, y éstc, a, por teotq pa,ciente: ille rmatur, él cs omado. Sobrc l¡ cm¡trucción de le mación paciva, vér,¡e I 163.

287. Comv¡nslóN DB oRAcroNEs. - Una qación tr¡nsitiva activr puedepasar a la voz paeive poniendo el complemento directo en nominativo (sujetopaciente), y cl eujeto en eblatívo con a o ab si es nombre de ee¡ animado o coseperconifcade, cin prepoición ei c! nmbre de cor (sujeto agente). Veasc ! 164.

288. I¿ peslva TMrERSoNAL. - L¿ 3.r persona eingular dc lc tiempa pa,aivoe puede tener, ctr lugar de un eentido ¡rasivo, centido impereonal. Eete usoct poeiblc m todoe lo verbc, ínclueo lq intraneitivc. Véaec I tOS.

Pugnatur, sc lucha" Tibi nocetur, sc u pajrúka.

289. Mooos.-El modo indicativo cxpre&r, cn general, uo hechocomo real y objetivo. En el ueo del indicativo el latín coincidá con el castellaroeo la mayoría de lc cas6.

El modo-eubjuntivo expresa un¿ ección mo cxistente cn el penee,miento o voluntad del quc h¡bh. Denote, por tanto: e) Erhqt¿ción, ác¡co,

Page 64: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

?$$

r26 USO DE LOS TIEMPOS r27GRAMATICA DE LA LENGUA LATTNA

concesión o eupoeición; en eetoe casos la negación ee ne. b) Duda, pooibilid.rtlc irrealidad; la negación en e5t6 ca6qr eB non.

El modo i m p c r a t i v o cirpresx cden y mandato.

290. Usos puNcrpAI,Es DEL suBJrrNrrvo. - 1.¡ El Subjuntivo o p t e t Iv o expresa un deseo. Si ee realizable, oc usa el preecnte:

Sit tibi tera levis, séatc b ticnabtc.Si cl desco cs irrealizable, nc erpreEa pc el imperfecto (refiriéndcc al prc

ceote) o por el pluscuamperfecto (rcfriéndoce al pasado):Utinam vivcett, ioialá viücra!Utinam ne ücti essemust, ¡ojaV nohtbiéramos tüo vc¡rídos!

2.e Subjunt ivo de ¡upor ic ión y conce¡ ión. En el senr ido delcastellano <¿dmitamc quer, (supongamo que>, ¡e r¡s¿ el presente o perfecto derubjuntivo (según ee refera al presente o al p-asado) :

Sit divcr, at non est fclir, dmitamos quc sca ríco, pcro tw cs felit.1! El Subjuntivo potenci¿l ce usa en presente o perfecto, ein diferen.

cia de sentido, para indicar algo que ee poeible, ahora o má¡ ta¡de:Haud facile dixc¡im, no poúíc ilecír f,icílmcntc.

-.1.e El rubjuntivo irrgal cxpreea une acción gue no he llegado a cum.plirse o-or no haberse reali¿ado las nccesarias condiciones; e€ uga el imperfectori ¡c refierc al prescnte, el pluruamperfaa ei sc refierc d pacado:

Plura tibi ecriberco, t¿ csaibiría m,islaryo.Plu¡a tibi scripsissern, u htbíera csúíto tuk lügo.

291. Uso psl, rMpERATrrr'o. -El Imperativo prcsent? !c r¡s¡ ¡ólo en le2.¡ persona; en lar demác, cs eub,stituido por el Prescnte de Subjuntivo:

Nosce tc ipaum, conocetc atimí,nwNrmc abi ahoto vctc.Eamur, vailnttos.

El i_nperativo- -f u t u r o 6¿ usa ¡obre todo ¿¡ !¿s ¡á.im¿e, rcateaciar y lcya:Tribu¡i pbbir rancti sunto, los tríbunos de b plcbc scat sacrosontos.'Q¡rod .i-i" eeg fugito, huye d,e lo quc cs cxcesívo.

El imperativo nsgetivo cc expresx coo ne y Presente o Perfecto dc Sub,iuntivo:

Nc legair, nobas, Ne legat, nobdTanbián puede e1rresarac po medio de noü (o nolite, imperativo de nolo)

c Infinitivor:Noli me tengerc, w, nE toq.,ts. Nolite me tnngere, no n4 toqucis.

292. Trnupos. - Un¿ ección o estado puede 6er, con respecto el tiempqPresente, paeada o futura. Ioc tiempoo verbalee del indicativo 6¿fielen eet¡ cir,cuostsrcie! y ¡¡í bey tiempc.prc&otcr, prcterita y f'.rturo.

Dcb¿ tencr¡¿ cn cucota, ademá¡, cl acpecto de la acción, y ai ésta er moPentánea (obc¡;ie;¿e), durativ¡ o

"*ú"J". La'¡cción ae dice onomentánla, si es coneid¿rada en e!

ñá;;'d" p-&.ú; cmpqar, rin_ninguna idea de duración; durativa, ci es conei'l¡r"¿" *

^'"*ro, y"..p"i"da y todavíJno ter¡oineda; acabada o perfecta' ¡i ¡e con'

ddcre como ye ¿f?ctuad¡"---b"1" áÁ¡inación de csto¡ do¡ puntor de vi¡t¡ deberíao resultar nueve tiempoa; pero¡t ¡ndlc¿¡vo lrtino sólo tieac reir, p-ucrto que cl presente ex-Prera r la vez Ia acc¡ón mo'i.ii¿"." y- l¡ dur¡tiva "o

J pte"lot"; el futuro_ imperfecto, ia g'omentánea y ta durariveil;añ|oí.;j pi.C;to pcifccto. ú nomcntáo"e. ¿n el parado y 6 ac¿bada ar el pre-tota

Momcntáncal Durat lvalAcabada

Pn¡s¡xt¡ lv ldeolv l¿eolv id lle I aloy uicndo I bc aisto

Prs¡o¡ lv lOlv ldebamlvideramti | '*to I babb uüto

Fursrr lv ldebolv ldebolv iderowrl I rr,tar! ri,r,da I hstrl aista

zgt. El pn¡SercrE expres¡: c) Acción pr*cnte, IDomentánee o durative:Accipio pecuniam, rccíbo dituro. Etrurian di¡criminat vi¡ cassi¡r b

ú4Oasio díl)idc h Emtrio.b) Acción habitr¡al o peri&ic¡:

C,otidic rcribo aliquid, üodor lu iñas cwibo algo.

4 Una a-firmación de v¡lm gener¿l:Omnes hominc¡ sunt Bortales, fodosbshot¡úres son mortalcs.

ü En lac naracione¡ ¡¡imade¡ sc refiere al paaadq rubstituyendo tl Ptr'fecto (presente histórico) :

Caegar in Iltpiarm proficiscitur, Césa parte (purtíó) para h llitía^

2g4. El pnnrÉnrlO rMpERFEqm indica une ección que dur¡b¡ cir el pasado.Se usa:

l.c En la¡ narracioneS, p¡rrr crpdrer una circungtancia que aompaña rlbecho principal, erpresado eo perfecto o en pre€ente histórico:

Caecar Alesiam circr¡mvallare instituit. Ipsum e r a t oPPidt'- in colle6r¡rmno, cuius radices duo flumina subluebant, Céscw detcnninó cír'ctmvahr Aksia, La cíudad cstabo oscntada en lo alto dc urw colitla cuyafoldabafua¿ dos ríos.2.e Pare erpresar cl intento d¿ hacer una co6¡¡:

Tribui miütc¡ rctinebaog los ¿nbr¿nos i'¡t*ntaban cmrtcrwr a los ¡ol'il¡vlat.

Page 65: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

r29t28 GRAMATICA DE IA LENGUA IATINA

3.r Para expreear une ección habitual y acctumbrada:Romae quota¡¡ir bi¡i con¡r¡lcr creabanhrr, at Rorrra u nombraban dot

cóttsubs cadd año.

29r. El pn¡rÉn¡ro pBRFEcro indic¡ r l¿ vc¿ ¡cción momentánea en cl pa,lado y acción cumplide en el preeente. Se uee:

l.r Cmo cl indefnido ca¡tdlano, pare indicar una acción realizade en clpaeado (perfccto hietórico) :

Reguft¡r i¡ ¡cnatr¡m vcoit ct ma¡data erposuit, P./gub * prescntó alScnad,o y cxpnso su co¡¡tisíón.2.1 Cmo el prctérito pcrfeco cectellano, p¡rra cxpres¡u cl estado actuel re,

¡ulante de una ¿cción terminada (perfecto presente):Diri hc ilkho, he tcrmin¿do de hablar. Vrxenurt, holt vívido, ya no vi,

vcn. Pctii, csto"t paiüdo. Novi, hc conotido: cor¡ozco, !é.3.r Pare cxponcr verdader dc expericncie, bcche paradc ¡o,brc lo que cc

emite un juicio (perfecto gnómico):Ncninco pecuaia bcatum fecit, cl ilin¿ro ¡n lu hccho f elíz a nadic.

296, El pnrrún:m pLuscuAMpERFEcro indic¡ un¿ rcción ya cumplida danpezar otra ección también pasada:

Antonir¡s cadco vi¡, que dicccrlcr.t, ¡evertit, Antonio rcgrcsópu cl mismlo cotíno pot d que hobía pdtüdo.

297. El nrn¡no ¡MpERFEcro cxpres¡. u"¿ ¡cción monentánea o duretiv¡a el futuro:

Veniet peter, G¡ podrc vendrá,. Totam noctco pcwigilabo, pascté todoh¡wchc envcb.

29t. El ruruno pERFBcro cxpree un¡ aocióo gue sc imegine ya cumplideco uo momento dado del futr¡ro:

Ptrbrcvi hanc cpistulam rcripsero, qr tn moílcrrto tendré csqíta cstaú-t4-

LA ORACION COMPUESTA299. Dos o más oraciones pueden uniree para dar erpresión ¡ uo pen8a,

micnto mplejo, formando lo que se llama una oración compuesta.Si cade una de las oracionec a¡í enla¡adas expr€sa un pensamiento indepeo,

diente de lae demás, de manera que pueda enunciaree solo sin guc sr¡ sentjdoquede incompleto, decimos que estas oracionec eetán coordinadas:

Césat llcgó a b Galía, alli había dos partidos, Caesar in Galliam venit;ibi duae factiones erant.Pcro d "r¡ dc c¡ta¡ secione¡ crpres¡ un peneamiccto que, inompleto pc

LA ORACION COMPUESTA

rf colo, hace función de complemento de otra oración, ee dice de la primeraguc cstá subordinada a la segunda:

Cuando César llcgó a h Golia, habk allí ilos putídos, cr¡m Caesar i¡Galliam venit, ibi dr¡ae factiones etant

,00. OnecroNes cooRDrNADAs. - Lae oraciones oordinadas se dividen, rc,gún la mnjunción que lae une, en: copulativas, dieyuntivae, adversativae, cau,oles c ilativa¡.

l.r L¿ cmdinació¡ copu¡"atrvA rc cxpresa por las conjuncionea: €t, rc,atque, que, ,; etiam, quoflue, tarnb¡én; aec, nqlue, , ío; ne... quideo, ni.

far principaler correlaciones copulativar son: et -.et, td-.!o, por ur:u portc... poro¡tt pÚ!rtc; cum ... tr¡D, no sólo ... Eír,o cspcci4lmcntc; mdo... modo, ü¡m ... tum, la -. tqrcqu¿.- lequc, r¡J... rri,i no¡ modo.- red etiam, na sólo ... stno umbí&t

2.1 L¿ cmrdinación otsyur.¡r¡vA & expresa por lae conjuncioner aut, vel,.vc, sive, scr+ o, obicrt.

3.r I¿ mdinación e¡vensarrvA sc expresa pc lar mjuncimeo redr ¡tt.uteñ, vcn¡m, ver:o, púo; tatneo, sín e,núcrgo-

+e I¿'mdinación c¿usar, !c crprcsx ptr las onjuaciorec ñárn, na¡¡rÍluqcoim, acoim, Wq pur;sto quc, srr cfcaa.

5.0 I¿ coordinación rr-arlve, indicando d efecto o qroecuencia dc unarf¡mació¡ anteric, 6c expresa pd h¡ curjuncionee crgo, iginrr, itaque, asi pu¿s;f¡r¡.rc, quanobran, pot elb, Potlo atal; Foinde, Eú taúo.

301. I¡ nrxrepoelclóN o ash¡o¿rox. - Entre oraciooeo y palabrar m,díaadar, cc euprimc 3 v@e! la curjuncioo co lc casc eiguientee:

l.¡ En l¿¡ na¡racione¡ vivaces: veni, vidi, {rcirllegué,ví,vcnci.2.e Para eubreyar uo @ntraste entre dc pencamientc:

Br ptopinquitatc benevoleotia tolli potest, ex amicitia tolli.¡on ltote¡tt,ilcl parcnusco puik suprímírsc cl ofccto, dc b omistad ro Puc¿Ie supri.mír¡r.

LA SUBORDINACION,m. Crasrr¡c.ac¡óN DB LAs oR^croN¡s suBoRDrNADAs. - Las oraciones a¡,

bordinadas desempeñan el papel de complemento de otra oración llamada prin,cipal. Su función puede cmpararcc con bastante cxactitud a la dc lc zubstan,tivoc, adjetivoo y adverbios (o complementoe circunstancíales) en la oracióorimple. Podemc, pues. clasificarlas co:

Page 66: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

131130 GRAMÁTICA DE I,q, LENGTIA IAIINA

o) SussrlNrrvl,s o @MpLETlvas; eguivalen a un substantivo y hacen clpapel de eujeto o complemento directo de la oración principal:

Está cloro que k cquivocastc, apettum est te e¡ravisse.b) Ao¡euvas o de nrrerrvo; equivalen a uo adjetivo y califcan o detea

minaa un substarrtivo de la oración principal:Los soldados qrx huym, son cúardcs, iguavi urnt milites, qui fugirmt.

c) Aovensler¡s o cIRcuNsrANcrALEs; equivalen ¿ un ¿dverbio o a uncomplemento circunstancial y modifican la afirmación hecha en la oración prin.cipel expreeando algune circr¡nstancia de tiempo, lugar, causa, fnalidad, etc.r

Ó1cmc, antcs ü cütt ste, rudi me, p¡iruqtram

ORACIONES COMPTETIVAS O SUBSTANTIVAS3Or, Cr¡slrre..ac¡óN. -En latín hay lar riguieotcr cla¡c¡ dc oraciones c@.

pletivas:l.e Oraciooc! de infnitivo2.o Or¡cimc¡ cn arbjuntivo m ojuncimcr (ut, nc, quomianl, qui¡).3.¡ Or¡cimce co aubjuativo ain o¡juncióo-{.0 Oracionc! en indicativo con quod.5.¡ Orecioc¡ interrqetivrr índircct¡¡ co nrbirmdvo.

Orecionc¡ dc Infinitivo

Orrcione¡ en Subiunti-vocon coniunción ut

nequomlnus

qulnOr¿ciones en.Subiunti-

vo slD conjunclonOr¡cione¡ cn Indicati-

vo con quodOnéiooe,r lotcrrogati-

Yes lnd¡¡ecte3

Cuadro alnóptico

Credo Deum GrB€ EanG-tum

Suadeo tlbl ut legasSuadeo dbl ne legasNon lmpedio quominus

tu proficiscarisNon dubito quln ven¡at

F¡c valeas

Gaudeo quod vales

Dlc mihi qui sis

cra lrc üot u ¡anto

tc aonscjo qw bttlc aonscjo quc no hasno impido quc tc morcbct

no dudo ü quc vcngo

procura o¡scrl artc ti¿n

mc ahgro ilc quc cstis bim

dinc guién cra

ORACIONES COMPI.ETIVAS

ORACIONBS DB INFINITIVO

30y'., CoNcrpro. - El infinitivo c¡ una forma nominal del verbo, que Puc'de desempeñar lae funcione¡ de sujeto o complemento de un verbo principa[mo ai fuere u¡r eubstantivo. A¡í cn ca¡tell¡¡o podcma decir:

Oígo dath,snnano.Oígo canttt,

Tanto cant¿r como lr at hcrmano m cmplcmestc dirccts dc oogo. Rafi'riendo loe do6 complementos a un solo verbo, tenemot:

Oigo u*ta.r atuhqmarlo"Aquí cl verbn oigo tiene dc conple'mcoto: r¡n inf,nitivo' cantat, y trl

¡ub,stantivó, a u hcrma¡:p^ Pero nóte¡c guc c¡tc aegundo cmplemento puedcconsiderarsc también como zujeto dcl in6nitivo ctsltar; y aoí podema dccir:

Oigo Ex tuhqtncno cotttoVenoq puee que aquel doblc omplemcnto cquivale ¿ un¡ qación omplc'

tive introduqida por h cmjunción quc.El niemo u¡o eo@ntramc co litín: uD inG¡itjvq y un nombrc 3n lcu8¡rtivo

quc rcprcsenta al mismo tiempo el eujeto dcl infinitivo:Video te dderc, u vco rcir (vco quc tú tíct).Iuboo omne¡ abfuc, ntaúo ntqclw t t¿d,os (nando quc todo Ec m¡¡'

"b*).Pcro ¡¡í @rno cn ca¡tellano esta oostruccion ¡ólo c¡ pcible co fra¡e¡ ccod'llag eo latío adquiere una complicecióo mucho mayor.

to1. Coxsrnucctóx. - Un¡ ¡crie dc vcrbo que co castclluo cuelcn llcva¡por complemeoto directo una oración subordineda ístroducida por la coojun'ci6n Etc, co letín rigen una oracióo oryo vcrbo c¡tá co indicativo y ru eujeto co¡cusativo:

Crcdo Der¡m esse sanctum, qco qtw Dios cs srctta.h¡tat se rectc fecisse, qec qt . ho obradobian.Sperarnw voc mox €sse tevcñ¡uroo, csfrtuttos qtlr volvcr,éb VoÍto-

Pare traducir esta¡ sracimee ¡l c¿¡tell¡¡o:l.¡ Se anteponc la cmjunción quc.2.e Sc toma como nrjeto d ro¡¡atir¡o3.e Se pmc d infini¡ive eo d tiempo pcmmal corrce@dicot?

t06. Uso - Rigen cacime¡ dc infnitivo:a) Lo verbc dc lcng;u-, rigni6endo <decin, <efrmro, (ncg¡r¡t¡ <¡l¡tun,

tir.r>, <prometert, etc.fu¡amr¡s oo{r ess€ in¡roceotct, juromos qwc sontos ínocentcs.

b) La vcrbo dc ar.'farrdrimic¡fl., ¡gnific¡¡¿o (p2¡3¡tD, (cr¿er>, <!¿bcrtr<vcrr, <oír>, cfgI

IlIL

Page 67: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

r32 GRAMÁ'I'ICA DE IA LENGUA I.{TINA

Helvetii .t¡gnst6 ¡e fines haberc erbitrabantur, qcfum los lulvccíos qxt¿nian vn haiWríoc) Lo verbo dc $cao, rigniñcando calegrarrcr, <dolcrer, eindignarec>,

<quejano, cto:G¡udeo te vderg mc alcgro ilc quc cstisbícn.

ü Ls verbq dc vohtnta.d, aignifcando <guerer>, <no quc¡err, <prcferir>,cdeecar>, (mandar), <prohibin, cpermitir>r, ctc. :

Caesar miütcs pontcn facerc iucsig Céwr nandó qu los soldados cutx,truJesc¡t un pucrlE.4 Alg,roa¡ cxprceioocr y vclba imperemaleq ao¡Do olrortet, corrvicru,

üccg cs pcrmítido, necesc cst, oln¡r c6t, ss ¡uccvrio, co¡¡st.t, cs sabüo:r egem brerrco esse olrortet, convícnc que hky scabrarc.

tO7. Uso o¡ Los rIEMpos.-En ?st¡r ofaciones cc tua el infnitivo presco,tc, pelecto o futuro, regún guc l¡ ¿cción ac¡ amtemporáoee, pesede o futur¿col respecto al verbo principal:

,0& Or,rc¡or¡a Dr ¡N!¡Nrrftyo @NcBBT^D^!. - En l¡ fr¡¡c:Dicitr¡r cewo¡ diutiss,imc vive¡c, diccsc quc los cíervot vív¿m aucho tícmpo,

al rujeto de dicitu¡ c¡ toda la oración ccn¡ot diutissim. vivere; dicitur está, puee, ueádoimpereonalneote. Per-o lo má¡ corrie¡te c¡ c8tos casos es que cl verbo priocipal tomecomo eujeto el del inñnitivo, f qrc ruiao re ponc, aaturalmente, eD nomioativo:

Gesi diutissime vivere dicuntur, lia: los ci¿ruos son dichos uiluir nrucho tiempo,E¡t¿ coostrucción de Infinitivo con rujeto e¡ nomioativo (oraciones de infnitivo con,

carada"e) re cncuentr¿ eepecialmente con videri, bdtcccr, y una serie de verbo¡ en paaiva,dicor, uuntior, putor, existimor, iubeor, etc.:

Videri¡ deceptur etce, üteral.: pareccs húcr cido cngañtdo, o rlr borccc quc hosddo cnguñodo,

tfomerur c¡¡ecu! fuilc dicitut, Et,: Homcte ¿s dícho h¿bc¡ ddc cícgo, o *a, n?ka que Homero fw cícgo,

oRitcIoNE$ ooMPLETTAS EN SUBJTJNTTVO CON CONITTNCION

t0g, l.¡ Lleven unr cación cmpletiva en arbjuntivo cdr ug quc, o aqr¡ue no, loc vcrba aignificando <pedirt, {querertr <&¡cede¡r, <h¿ccrt. (obli,gar), (erhortar), etc:

Opto nt beetr¡¡ d+ elcaso qwe cx f alíx-

ORACIONES COMPLETIVAS

Dux militec obsecrat, ne se deserart, .l genúdl nrplica a los soldodcrcW nole abandoncn.

Evenit ut nemo adesset, rcsultó que fio habh nadic,Perfeci, ne quis firgeret, conseguí que noÁiehuyeta.

2.c Lc verboa y expresiones significando (temen (timere, metu€re, vetcd,in timo¡e csse, pcricuhrrir est, etc.), llevan unt oración completiva etr lt¡b,juntivo introducida con nc si sc teme que la cosa euceda, y coo ut (o ne nolr)¡i e teme que l¿ cca no suceda:

Timeo, nc hostis veniat, tcmo qu. cl atemígo vcttgtTimeo, ut ¡ocü vcniang Uno quc los oliados no vcngnb

3.t Tos verbo eignifcando <impedin, <prohibín y <dudar>, llevan m,címea cmpletivr¡ ca mbjuntivo introducida¡ por rc, quoninuo o quin:

Impedio, ne abcaat, ímpído qtx sc marchauQuid oktat, guomiaus ci¡ beet¡u? ¿En u opou c qrlz rcu feliz?.Non dubito, quin vdeat, no dtño qtr estábürn ilc shú.

oRACTONES COMPLETw^S EN SUBIT.'NTM 8nr CONIUNCIóN¡1O -L. verbor quc h¡bin¡elnc¡t¿ rigca uot or¡ciór comgletivr cr arb,fuattvo oa

f (várc ! 309, l.f). ¡ vccc. ooit¿¡ crtr coliuacióo:Tc nor:o, ridrr quil.3.+ t rr,owclo qt;r ptavlrr mb qlruhrr;ct.

E¡t¿ con¡truccióa cr partioilarmc¡t fñlcucot o¡ lo¡ impcrrtivor *t, guá¡dac ü,14 6octra, con r¡olo t n¡. compuclto.. f @a lor imparronalcr fu,¡ ¿t pcnútl&.,oPor0af, convíc¡u, ncor¡n &, aa fwc¿',,¡ío:

Crvc feciar, gu¿tdú. ilc hrr'ct, F¡c vdoo, ptocara coru,erocl¡. blcn Viaccb op*út, conttcnc qx vctuÁb, R.ideo¡¡¡ lid, nor ct pcrnüilo tát.

OR^CIONBS INTERROGATryAS INDIRECTTTE311. Sc ll¡m¡ indirect¿ uo¡ mación interrogative, cr¡ando dcpcodc

dc uq verbo aignificando <preguntarr, <caben, (decir), etc. En latía esta¡cecimer v¡rn Eiempre en Subjuntivo:

Ncrcio, qr¡o mc vcrtem, ¡o sé adónilc volvcr¡nc.Si la ínterrogeción vera¿ ¡obrc l¡ totalidad de le oración, &te v¡ introducidr

por num o -ne (encütica). En c¿¡tcllano cst¿l pertícula¡ cc traducea por 5í.Vdeamr¡¡ nrctere iudicaverir, vcomos síhas iwgadobim.Dic mihi, nur¡ veacrit, dhnc ¡¡ihavenido.

Si le interrqgación verse sobre un elemento dc le cación, &ta vl íntroduddrpor uo pronombre o adverbio interrogativo, flufo, quid, utcr, cur, ubi, etc.:

Nescio, quid agatis, no sé qué ha.¿ís.Dux interrogavig crrr legati ad re veoirseng el gaural pteguntó W

qué los lcgados hahhn veniilo antc é1.

tlz, Si l¿ interrogación ee d o b I e, el primer miembro va introducidoPor uürrm, -ne o ninguna partícuia, y el eegrrndo por a¡ o -ne (ei ee negatirnpor aecac):

L))

&

I||

hostes venlre I ho¡ler venlrEe I hostes venturos essequc bs otcmigot v;nat

l t*o*lr:"r ttot ban

lWc los menigos ocniirin

boeles venlre I hoste¡ven¡sEé | bostesventurosessequchsoumigosvanlonl quc lot ucmigos ba- lquclos mcmigos ucnilrian

I blon vcnido | (babtan tu anir)

¡l *

Page 68: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

r35r34 GRAMATICA DE LA LENGUA I"{TINA

Multum interest, utn¡m civis rir eo peregrinus, hay mucha ilifercncíac'rtre scr cíudadano o cxtranicro.

OR,{CIONES COMPLETMS EN INDIC^TM CON q'lod

- tlr. Algunoe verbo¡ llcvan un_¡ oració-n completiv-a iatrod_ucida por quod, aignifcao,do <quer, <el que>, <el hecho do. I¿ completiva Cuele ir cn indicatívo-:

Multun hoste¡ ¡diuv.bag quod f,¡¡meo nivibus crevelet, oyudúa mucho r lotcncmigos h cí¡ctt¡stancía dc húc¡ qecido cl no co'n las ¡ícucs.

Id tibi vitium maximum eí, $rcd ¡imi¡ tardru at éstc ct ár mayot dcfccto, qte¡¡ct ilcma¡íado t¿¡do,

ORACIONES DE RETATIVOtl1. Cor.¡cnpro - Oracimec adjctivac o dc relativo ¡oo las quc dctermi.

oao o califica¡ . un subotentivo o prooombre de l¿ oración principal, llamadoil¡tccedente. I¿ refcrencia el antecedente ¡c hace por medio de:

o) El relativo qui, quae, quod.b) Lo ¡cletivo indefnido quirquir, quiarmquc, quel¡!, quntr¡q quo¿c) Advcrbic reletiva dc lugar, uli, quo, r'ndc, ete

Dr¡ec via¡ occqrayit, quac rd porñrn fctcbant, oanltó bs ilos cominosqvc co\&xíar. al pucrto,

Quidquid habemus, Deo debeor¡s, tdo b qu. trrÉmoq b ilcbcmos aDios

C.aesr ¡¡ lingones contendit, ubi duae legiones hiemabant, Césat scdírigüi ol Wk ilc los língones, ilondc invernabon dos lcgiunes.

tl5, Recr.A DE @N@RDANcIA. - El prmmbrc reletivo curcierte @n !u¡ntecedente eo género y número; co cuanto al caso, adopta el que le corres,pondc eegún cl papel quc desempeñe en su qación.

quac ad portum ferebant, quc llanbor al puertoquas hostis ¡i¡e cr¡ctodiis reliquemt, qvc el cncmígo

había dciado sin custodí¿quan¡m una engr¡sta eret, vno ik lo^t ctslcs q'ro

arlgosto.quibus nullae custodiae praesidio rcüctae €rantr d

los quc no sc h¿bía dejado níngím ccntíne|,a corrtloproteccíón

quibus hostes eüerant, pú los quc habíd saliilo clcncmigo

in quibtrs nullae cr¡stodiae erant, en los quc no hóiltníngút; ccntineb.

ORACIONES CIRCUNSThNCIALES

,16. El Mooo BN LAs oRACIoNEs DE RELATIVo. - Lao oraciones dc rele'dvo que ce limitao a determinar o caüficar a su antecedente, van por lo comúnen indicativo.

Van cn rubjuntivo ai dependen dc una or¿ción de infinitivo o da rubjuntivo (atracedón modal, véaac $ 336), y, robrc todo, cuando equivalen a un¡ oración ci¡cuor

Mi¡¡i a¡¡t delecti cum lronida, qui l- ut ii,l Ibermopylar occuparent, fuetoacnviados con Lcónídas soldados escogíáos, bord quc (loa cuales) ocupl'ttrrl. bs fc¡m6'Píl¿s (relativa con valor final).

No¡ i¡ eun¡ qui l: ut ego/ mortis periculo terrear' no soy ul qua mc dcic drnu'6r Por el pelígro de morir (relativa con valor consecutivo).

Mberet tui me, qoi l- c¡¡¡¡ t¡¡/ hoc faciar, u compodezco porquc hrcct etSo(rclative con valor caural).

ORACIONES ADVERBIATES O CIRCUNSTANCIATES

tl7. CoNcns¡o. - I¿! oacimer adverbi¿lc¡ o ciro¡utatrcielca dcecnpalrn, cm rdpecto ¡ le oración principal, le mi¡me función quc lo ¡dvcrbiao complemento¡ circunetanciale¡ en l¡ or¡ción aimple.

Sc da¡ifc¿n cn:Fin¡lc¡Coneecutiv¡lCau¡¡lecTempcraleaCmdicionalc¡C.oace¡iva¡Comparativar

l . r2.e3.e4.¡5.ró¡7.e

co Subjundw

co Indic¡tivo y Subjundvo

Duer Yiar occqtaYitOcwpó lo¡ dos ccrninos

t18. On¡rclo¡r¡s FINALEs.-Lao oraciones únales exprean el 6n o l¿ in,tcoción cori que ¡c hacc lo que afirma l¡ oración principal.

El modo ce eiempre cl eubjuntivo, y lar cmrjunciones usadas ffit ut, pato,para quc; quo (con un compa¡ativol , poa, Wa quc: ne, pard no, para cluc no.

Edo ut vivam, non vivo, ut ed¡mr como pard vívír, no vioo pora cotnct.Captinrs fugit, ne necaretur, cl cautivo huyó, pora no set mrrerto.Pompeitrs ignes fieri prohibuit, quo occultius esset eius adventus, Poar,

pcyo prohibü qr.Le sc c¡tccndicrut hogucras, pdra qtv fucra más oculu sutlcgadd.

tf9. Onac¡ov¡s @NsncurrvAs. - L¡¡ oracior¡es con¡ecutivas !nn, en rea,üdad, oracione¡ de modo: indican la manera o grado con que ocurre lo dichocn la principal, expresando una @nsecuencia que ello tiene.

Van riemprc cn subjuntivo, y lar conjuncioner son: ut, qu¿, ut non, quc no.

Page 69: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

t : ) /r36 ORACIONES CIRCUNSTANC1ALESGRAMATICA DE IA LENGUA I.{TINA

Eo la oración principal hay caei riempre uo pronombrc o ¡dverbio ¿n correlación co',lr conjunción: ic, eiusmodi, tali.r, tantus, ita, ric, tem, rdeo, etc. (tal, t¿ttto, dc tal motlo.s\ hostz ul punto, etc.).

Nulh¡s liber ect tao malus, ut non aliqua partc prosit, níngún libro ctbn malo que no aprovechc en algin scntüo.

Pomponiw Atticus oic Graece loquebatur, ut Atheni! natr¡¡ videretur,Ponponío Atíco hablaba cl grícgo dc tal ÍtcrLera4 que pareáa nacüo enAtcnas.

t2O. Oneclo¡¡eg c,rUsALEg. - La! üacione! ceuc¿le! expresa¡¡ la causa realde lo que ce dice en la oración principal.

El verbo n¡cle ir e¡ indicativo con lae curjuncionea guod, quia, quoniaü¡,Pqrqlt¿, y eo cubjuntivo @n la onjunción cttm, como, cot o sca qu¿,

Dur milite¡ pro cactric collocavit, quod horter appropinquabant, cl gc.ttcral dispuso bs sold,zd;os .mtc cl compamcnto, püquc los cncmigos scacercabon

Q'm 3l¡ mortdir, quec f¡lrt EoÍali+ c.$e, Wsto qw dcs msrt^l,cúlhu dc las cosas mortolcs.

t2l. Onrclorv¿s rEMpoRALEs. - Ler oraciooe¡ temporeler indic¡n el tiem.po cn que e€ verifica lo dicho en le onción priocipal.

I¿s má¡ veces, el modo e¡ cl indicativo, aunque tambiéu c u¡e cl oubjuntivoV¡n cm indic¡tivo lar urjuncime! ubi, ctmndo, ut, aimul tc, rtatin rrc, t4npronto como, hrcgo quc, postquam, después quc. Van cm indicativo o sub.juntivo: anm, cuando, cotno, entcquan, priusquam, arltcs quc, durn, doncc,quoad, mientros, hasta que.

Postquam cquitatus nost€r in conspectum venit, hostes terga verterunt,ilcspués quc oparccíó nuestra caballería, los enemigos voh¡ieron b espalda.

p'm f,¿66 geruntur, qui erant in agris disccsserunt, mícntros ocuÍtancsüas cos¿¡s, los quc estaban cn los campos sc marcha¡on.

t22. Er cum HrsróRrco. - Cum va con aubjuntivo cuando al eentido tem,pcal ee le combina un matiz causal. [,oe tiempa aon: imperfecto si l¿ acción crcontemporánca a la principal; pluscuamperfecto, ei es enterior.

Est? uso de cum es frecuentísimo en la¡ narraciones, y en castellano puedetr¿ducircc po,r medio del gerundio: eimple, si el verbo está en impcrfecto, om,puesto ci está en pluecuamperfecto:

C. Marius, cum ornnes porh¡s terrasque fugetet, in Africam pewenit,huycndo C. Mario de wdos los pucrtos y dc todas hs tícrras, llcgó aI Afrkn"

Diu c¡¡¡¡ e6set pugnatum, castris nostri potiti ernt, habiéndosc luchadslargo ücmpo, los nuestros sc apodcrarort il,el campamento.

t23. Onrc¡orrs @NDrcroNALEs. - Las oraciones condicionalea exprelanuna condición dc cuyo cumplimiento depeode l¡ realidad de lo quc ¡c afirm¡

co la principal. La fraec que resulta de l¿ unión de una oreción principal y uneüodiá*r . t^se l lama período hipotét ico. Éste oon' ta, pues, dc un¡;;;; ió; eubordinada, i lamada prótlais, y una principal l lamada epó'd o a ie, gue indica le con¡ecuencia de,aquélla'

Lae con¡uncim€8 Bott: ri, sí, caso &; nisi (d), ¡t no,' ri aon, si no

,24. El uooo verbal dcpendc dc que le condíción ¡c coouderc como rctl, poríble ¿tnpoaiblc, Dirtiaguircmoe, pue!, tre¡ forma¡ cn al período hipotético.

l.r Form¡ rcal. Aunquc ao ¡e c-itc uo juicio ¡obrc la rcüdrd d¿ t¡ condició¡,¡c ¡frma que, dc ¡er écta cierti, ¡e acguirá neccrariamente la congccuenci¡ erpresada col¡ oración irincipal. El vcrbo va co indicrtivo c¡ l¡ rubordinada¡ c¡ i¡dic¡tivo (pcro tr¡D'bién en inierativo o eubjuntivo) cn la principal:

Si hoc ocdic, emal sd ctcct ct|l, tc cquivocrl.Si peccavig pnni¡t¡¡s, sí pecó, sce costiSaila

7.r Form¡ poriblc. I¡ cooüción ¡c co¡eldcn rólo poriblc, t Por tr¡to t¡m,biéa oo¡iblc l¡ con¡ecuc¡cir,

Ei verbo va¡ taato en lr priacipel oono c! l¡ rubordi¡adt cn rubfuotivo ¡trcreDt¿ operfcco.

Si hoc crd¡+ crrc+ ¡l c'tct?tcs ctto, te cgulvoceÁs,l.r Forn¡ irrc¡t. I¡ o¡diciór c co¡¡ídcr¡ irrr¡l o fuoporiblc, t 9or tr¡to

¡nbién ¡c cooddcr¡ imporiblc l¡ coo¡ccuc¡cir.Bl vcrbo, tanto cD ia principal oomo .a t¡ ¡ubordiord¡" vr co rubiuntivo imperfe@

¡ i-.cn"r"'¡ pre¡ente, y aa ób¡uativo plurcuarnpcrfccto, ti ¡c ¡cfe¡c ¡ prredo.Si boc c¡cdc¡e+ crrlr.+ tl c*o c:.eycru, u cqvivocaóu.S¡ h*

-.d¡dü;-"|i"L-, ¡ isto i*¡e¡-o¡ c¡cído, u htúíc¡a¡ cqulvoctilo.

,25. On¡CIONgS CONCESM!. -L.t orxci@es coccsiv¡¡ cfponeo unr Obpcián I b dicho en l¡ oración pr-incipel, indicendo r l¡ ve¿ gue, . pcaar deiodo, di"he obj..ió" no invalida lo efrmado co aquéll¿.

Ét .¿rbo ía en indicativo o cubjuntivo cegún lae conjuncionec usadu. Enindic¿tivo @n: quamguam, c6i, ttmet¡i, a.mqrx; cn rubjuntivo con quamvir'pot wís qrx,lica,, ut' cutt¡r úLnqrk.

Bn l¡ oracióa principel auclc hrbcr t E !r, rtt¡¡r€i, aihilomiaul dn embargo, aor¡rleción coa la coajuncióa.

f.noccng, qu a m qu.¡n ebcst s dF, t¡rncr¡ racpc ruspicione nooerc3, cl lnocc¡ítc, o*rriu, cxdlto dc ctipa, a m¿ntúo fu lugar a sospcchas'

Quamvis dives ris, beltr¡s non e, por txo que ECds, no crcs felíz'

,26. On¡ClO¡¡¡,S @MPARATMS. - I¿¡ oraciones cmparagvr.c,detcrminan.nediantc une comparación, d modo o cl gredo de lo dicho co la principal

El vcrbo u. "o-

indicativo si sólo sc crPresa una idee de comparación; cocubjuntivo, ei con la idea comparativa se combina r¡na supoEición'

Llcvan'indic¿tivo las conjuncionec qwlm, stquer qüe,' utr_3icut, vclut, carno;y lo pronoobre¡ indefinidó qualis, cual, quaatus, cqmo.Llevtn nrbjuntirro:temquam, quasi, proinde quasi, perinde ac ei, como si-

Ut optasti, ita cst, tal como dcseastc, aí cs-

Page 70: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

138 GRAMAfiCA DE Ij, I.ENGUA TATINA

Non ditcr hodie cogitatr {urn olim cogiteba, rb W lwy ilrlrnwntctrtc dcb qn ous pcnsúa

It¡ victi logurmtur, qr¡¡rú üci.rcoa, vquidrr., h4blaln cottto d lanlülcscttüo vc¡rccilo¡ct.

FOIIIiAS NOfrIINAIET DET VERBOt27. El nr¡¡.n¡¡ro c! u¡¡ fcm¡ n¡bsta¡tiv¡ dcl vcrbo Cmo a¡bct¿ntivo

pudc uruec co función dc ¡oinativo y ecruetivo, t pucd?, p6 ta.nüq dacm,peñar lar funcionee de nrjao y complcncnto dir¿cto de otro vcrbo.

Infinitivo nrjeto: Turpc cct mentid, rrrrr,ch csvsrgon ño.Invidetc ¡oa cadit in sapicnteru, cnvüíu rp dcnt4bícn cv¡ úb

I¡fnitir¡o omplcmento directo: Vi¡ccrc rcir, vbcs vstucq.Dicae po6srrñr, pvcilo ikch. Mcotiri rclct, arcb mc¡tit

,?A. INru.nrrvo HrszúR¡@. - El infnidvo prcmte pucde cnplcarrq cnle¡ nerradmc¡ vivaeg m el v¡lc dcl prctérito lmpcrfccto Su rujcto vr conmin¡tir¡o:

Coddic C,¡crc A¡dr¡o fnmn¡n firgitrú!, tod'rllr &a Céw pifranígo alot cihtu.

t2lr. El G¡nu¡ro¡o c¡ un rub¡tantivo verbel qtrc drvc pen dcclinrr cl infi,oitivo, nrpüendo lo¡ c¡sor que r é¡te lc felc¡" En rcr¡¡¡tivo llcve eiemprcprcpocicióo (gencnlmcntc ad). Ad tcoemor:

Nom. Di¡cetc cot difficilc, aprcnikr es üfícllAc" Volo di¡cerg quicro optm&t.

\ Pa¡atru ad discéndr¡¡¡r, ¿lütprur,sto a a,ptctútGco. Carpido discendi, ilcseo ilc aprnila.Dat. Apt* disccndo, opto pora aprenda.AbL Proficerc disccndo, sacar prwccho apratdía:dioEl gcnrndio latino cc treduce, pucq p6 cl infnitivo crrtcllanq cx€pto co

eblativo, co el quc pucde traducircc por gcnrndio.

,tO. El Grnu¡o¡vo a un adctiro vcrbal m ccntido peai"o Indica elgoquc dcbc o puedc ¡er hecho Siendo adetivq mcierta on cl nombre a gue rcreficrc eo género, númerc y c¿t¡o. Sc traducc por infnitivo ectivo, tomando dombrc cooo complemento dirccto:

Cqidur üttc¡¡n¡n di¡ccod¡n¡n, ilescos,o ilc opren¡lq b btrars.Locun utüi cmdcodac Eracrivig bwcó unbgat ponfwdo uu chü.

El gerundivo m ad cquivale e una orecíón f,nal:Ad ñma¡drrñ n¡¡¡.m civiatcn Romulus Sabine! vitgina rapiPdrmub n&dó rvPur c hs ilonccllas Sabhus, parc rúrlsuca hc*úo&

I

I

FORMAS NOMINALES DEL VERBO r39

,tl. El sup¡NO eo un eub6tentivo verb¿l dd quc cólo qucden da cas6: t¡¡¡n¡sativo en -r¡m y un dativo en -u (alguna veZ -ui). Como el-gcrundio, rctraduce por el infnitivo. No todos la verbq tieaeo cupinq y rólo unoc pocolposeen la forma en -t¡.

l.e El aupino eo .r¡B 8e r¡!. como complemcnto dc finalided con vcrbordc norímiento; ee, cn realidad, un acusativo de direccion:

Eo h¡sum, vuy a iugar.2.. El rupino -u 8¿ €ncuentra, depeodicndo dc ¡lgUao¡ rdicdvo¡' cono f.¡, [cü.e,

lcfr¡ ilíoito, tcil4 fócil, diffid¡i!' difícil. atc:Facite d¡ctt¡' f,icíl dc dccit.Snevb euditra agradúlc dc ok.

,t2. Bl p,rnrlclp¡o c! uo edetivo verb¡I. Como edjetir,o qu€ Gq I rcfic¡cdcmprc ¡ t¡¡ n¡bstútivo, cgo el guc- agt.ictq cq geoetq oú-9to y caso;comi verbo, pocce (aunquc dc un modo inconpleto) formao para lao distint¡¡trooes y ticmpo.

El'nrbstaitivo cm cl quc mcicrt¡ cl participio' cr cl nrjcto dc le idc¿ verb¡lc¡presada wt ésc, y pueáe, por t¿nto, coneidcrar¡e como nrjeto del pacicipio.Io mrttt'""i¿o dc-pirticipió cquivelc a r¡a¡ f¡dó¡ n¡bcdin¡d¡, y omo tddóc tr¡ducinc eo muchos ca¡os:

Homini nibil .gc¡ti dic¡ erc loog¡rt ¿l ifu s brgo porc cl hon'brc Etc nolwc nafu(u. dc rcletivd.

p,r¡ f oÍt.tur tuor proeliuo co¡nn¡¡itr cl gavra4 iksprut ilc cr'lwrtr alos suyos, cmpcñó cl conúaa (c' dc tieopo).

Qub poteit, nottgn DGtucnt' crúc non-ni¡a?^ ¿Quián pue&i"¡u a" sa iksgracido, síüttubmwtu? (c' cmdicional).

,rr. P.rnr¡c¡p¡o @I.¡@RT¿{Do Y ABsolttro. - Si d nombre a guc ec refieracl oa¡ticipio forma parte de la oración, !¿ Ponc co el ca¡o requerido por lefudci¿n quc desenpeña, y cl participio cor¡cief,ta @n A eeÍicipio mcertado).

si el'nombre i que ee rcfiefje el participio no forma parte eeencial de laceción, 8G Pm¿ co lblativo y iunto -m cl participio fmme le- cmstrr¡cciónllemadi rsrrrrl\o ABsor,uro (véae $ 285).

Cmpárese:

iu¡út,ln6uq

ParticíPóo concñoRcr vnlncratr¡¡ cccidit' cl rcl c¿oó

hcñdo.Regi! vuhcrati cqgur effugit' cl ca,

la/4o ¿ct rey Wo cscoPó.R:gi rnrlnctato ncoo nrccurrit, rudic

socañó ol rey hcridaR"g* n¡lncraürm hostec cqrcnrntt

ús enemígas Qrc&roí al rel lu'¡i¡Io.

AbLúw absohmRcgc nrlnerato, om¡Gr fuciln¡, ha,

¡üo cl rcy, toiloshuyeron-

Page 71: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

¡$tro DtREcÍo I tNDtttcTott4. Esr¡Lo rNDrRrcro cr cl proccdimiento pc cl cu¿r r rcprodum lar

pelabrao dicha¡ por otro, no repitiéadola¡ te¡tr¡almente, eino hac'iéndolae de,gcnder.dc r¡n vcrbo de <decin-o (pc¡u¡¡) ,r, cn @üecr¡encia" cambia¡do l¡form¡ dc n¡¡ vcrboc y pronombrce

t 5. RucI¡s DEL Bsrrl¡ r¡¡D¡Racro - P¡¡a Fpr€s¡¡ uo dírcl¡¡p co egtilolndirecto, ¡e obcervao ler riguienter rcglar:

l.¡ I¡¡ cacime¡ independienter a¡cvcredvr¡ paran el infinitivo olr anjetoro ¡cu¡ativo.

Brploatorcs armtiaverr¡ne hoctir edeet,cncmígo csti aquí.

Exploratorer nuntiaven¡¡t ho¡tcn rdos¡c, tos cxplorudorcs anun.cíarcn qrir cl aremigo cstaba quí.2.a I¡¡ cecimcs indepcodientcr ¿xhctativ¡¡ v¡ur co arbjuntivo:

A¡tonir¡¡ Attico rcripnie Nc timucdc, rtatimgue ¡d me vañ, Antoníocsctí!ú6 a {tíco.: }r(o amÁ y len ornílada a segoía.

A¡tonir¡ Attico *ip.ig ne ti 'Grct

-tatimquc

ad rc vcniret,Anto',. csq¡bió a Aticc qtg ¡ro teníqo y fwra at siguüa o st la.ila

!.r Lu o¡acio¡c¡ rubol{ine{h paren rl rubfuativo riguicodo lar rcglrr de le couc.cltlt 4n po*^ (vé¡¡e $ 337):, . Quidsoid fratri pt*eg i¡l ¡cct¡n puto, tode lo qw pla,r,c t ml hamano, mc patcc.ülctt

, ,Q"bol i*.C C,r i¿S,.rd fratr i-pl.cer-ct, id ¡ectr¡n r put.r. , {ufnso4ctu qte todo ,o que pluguícrt a nt he¡ma¡o, lc parcciobietr.!.'. b interrogacion-cr v¡¡ toda¡ ca rubiuntivo, c:ccpto ¡i ¡on retóricer (o rea, dcquiv¡Icn ¡ u¡¡ añ¡macióa o aegación), cn cuyo caco vaa ca infnitivo con-acusativo

rulcto.G¡r dc vc¡tr¡ virtute dccperetir?, lpor qué desespertík dc vucst¡o valorlc-acr¡¡ nilitec interrogavit, qur dc ara-vlrtut" dcrper.rc¡ t, césat prcgantó

tlos_solddos,,por qué dcsespcraban dc at ualo¡.

b expWadmcs otuttcíarqt: cl

-Qtdd crt ú¿vir¡ aut turpius?, lqué con hey nát fdvob o vetgotaosa? (rcntido:no hay core ml¡ frívola o veigonro¡a).

Iaterrogavit, quid e ¡re bvir¡s ¡ut ü¡¡tri¡¡r.

Quid crt lcvi-r¡s aut turpius?,

Iaterrogavit, guid e rre .ut ü¡pi¡¡... 5.t rodo.s.lo¡ proaombrer de l.r y 2.f perso'r, palao . le r.r¡ tor quc rc raferca dn¡teto que hlbl¡ t, por te¡to, va¡ co l.¡ ¡,€r¡on. ca ¿l c¡tilo directo, rc rubctituyco por

cl reflcrivo r

3t6. Arnrcc¡óx M@AL - uo¡ or¡ción ¡ubordinada quc por ¡u ¡entido deberl¡ i¡ca indicativo, !c ¡ronc ca rubiuntivo ri depeoda d¿ una oraiió¡-priacipal co iafnitivo on¡Dlunuvo.Compírcre:

Vi¡ bon¡¡s _.f ¡4 Sr¡i pmd..t, q'ib'e poerg ¡oet ¡s¡inl homhe ilc bíat ct dquc favorccc o los que puede y ¡p ilaña a ¡vdie.Dic imu¡ cu- bonr¡m vin¡m- e-r¡cr- qui pror i t , Sr ibur porr i t , !occr l

ncaini, ilccimo¡ que cs hombrc dc blc¡ cl que, ete

I.A CONCORDANCIA DE tOS TIEÍIAPOS(Conseculio lemPorum)

t r. Ior tiempor d¿ l¡ oraoóa ¡ubordinada.¡e rigen.robrc lol rtc 11 PrincíPal ¡egú¡

-J-¿o"ñ¡"¿-".gf. i[-üiót¿-.¡* f" oU."*üci¡ de c¡ta¡ reglu . particula'

ñlt" ot¡.t" en l¡¡ ¡ubo¡dinad¡¡ e¡ rubiuntivo'

l.r Si el v¿rbo PriaciPal crtá ca

h¡c¡¡¡r¡ | .l,",bo ¡ubordi¡ado I tiiiH ."Jij:.1"::-'tr#.: ::*.t-"::,""i-

I -; ;' ' ' I T"tH:r.suDJ'

dc l¡ r¡a¡rn,{sr¡cA Acrnr^ Ú

2.' Si cl vcrbo PrinciPal ertó cr

Tnupo pAEADo (I-') . .. (T::iif suBJ" d l¡ accióo Gr oontem'

perfecto, Perfecto[el Yerbo auDorot'J P¡iuscuAt¡puRracTo aua¡. ai ¿¡ ¡¡te¡ior.o Plurcuan¡rcr'I raoo Y¡ co" . ) I¡¡p¡¡.r¡c¡o aua¡. dc la *r¡r¡,,{g¡¡cr .rcr¡'fcCo) , ( v¡r ¡i c¡ portarioa

q¡il f.d.4 qué h¡r'e*cn¡id fece¡ia qué hlc*¡t¿,,i"i¿ t*t*it- tfu, qué ha¡ü o lw dc huc¡.orrid facac+ qtr. haciu,;¡úd fed ¡. ávr hobías hccho.,i'uld f"crt-,L -o¡¡r¡. quc htb:u d¿ hcct

A¡f :Scio, réSci.t!. tdbt¿Sciveno, habr¿ tobü.Scicbo' ¡¿bí¿Scivl cuDcSdvóG.d lúí¿ úillo

i&

Page 72: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

MEDIDAS Y MONEDAS t43

APENDICE I

II. CAIENDARIO RO'IIANO?ES03, IAEDIDAS, MONEDAS

Abrovialuro¡

E¿ cer.¡No,rn¡o RoMANo, - El año romaoo ¡c üvíü¡ a panir de fuüo Cé¡a¡, co docemcrer, derignadoc por mcdio dc edjctivor:- lanuarius, Februariue, Mrrtius, Aprili!, Maiuq l¡¡niuE Iuliur (aeí llamado en hono¡dc fulio Cúsar; antec de éste ¡e llamaba Quinctilir), Sexdlis (despuér de Augueto furllamado, cn ou honor, Augustus), September, October, November, December.

C¡da me¡ tcnía tres fechar fijar: let calcndu, Kalendae (abreviado Kat.), el día 1..;lar nonds, None (abrev. N"".), el día 5; l¡¡ idus, Idus (abrev. id.), el dí; 13. Eo lo;meaer 9e g.arro, Dayo, julio y octubre (marm*jul.oc), lac do¡ última¡ fecha¡ ¡e retra,¡aben doe día¡, la¡ nona¡ el 7 y la.r iduo cl 15.

Pan dar u¡¡ f¿cha en latín ec aiguea lar rcgla.r ¡iguienter:, l.r I¡¡ fcch¡¡ liar r derignabao por ¡u ao¡brc cguido dcl rdictivo decignando

¿l nc¡:

- . Kateale ia¡r¡¡¡i* (KaL iü"), cl l.r dc cnero¡ no¡- fcbn¡¡¡i- (no¡" feb.) al 5 dc

fcbrcro; idus dcceobcs (id. d€c.), cl 13 dc diciembrc.2.r El día anterior a una fccha 6ia rc deaigaabe col pridie aeguido dcl nombre de

é¡ta ca acuaativo; cl dla poeterior . una fcche fja, cc podía iadicar por meüo de po*tridie ecguido también d¿ aeusativo:

Pridie kale¡d¿¡ i¿¡uarü6 (prid. tat h.), d lt de üciembrc; pridie noD:r¡r osrti¿¡t(prid. _non. nr.), cl 6 dc marloi p¡idi. ió¡r ¡ovcob¡c¡ (prid. i¿ aov.), el 12 dcnoviembre.

Poctridie tdendrs maier, cl 2 dc mayo; FÉid¡. ¡o¡¡¡ iulia¡r el t de juüo; pocridiell¡¡¡ ¡or¡cmbrcr, el l,f dc ¡oviembrc.

3.t Pa¡a indicar la¡ demá¡ fcchar, rc co¡taba¡ lo¡ día¡ que faltaban para Ia fecha6ia aiguicnte (contando también d dí¡ d¿ éata) y ¡c decía: cl día t¿ntos (numeral ordi,oal) cntc.r dc las calendo¡ (r.or,os o íüts) dc t¿l mcs. A¡í, el 30 de enero: die tettio¡nt¿ kalend¿s febnrariaq cl taca día ¿¡tcs dc la¡ calcndas dc febrcro. Pero en lugardc e¡a coogtrucción rcgular, ¡c dicc por una cspecie dc ¡traccrótr: r¡te diern terdr¡g,trt€oda! febn¡¿ri¿¡ (¿ 4 ltr. !al. feb.). Arí:

A¡tc dieo l¿Iendas ianuaria¡ (e. d. V. kal. ian"): el 28 de dicicnbrc.A¡te dieo tertir¡m nona¡ februariar (a d. Iü. non. feb.), cl 3 de febrero.A¡e dier¡ eeptimun idu¡ me¡tia¡ (¡. d. VII. id. mar.), el 9 de narzo.A¡tc dico quertr¡rú decimu¡ &alend¡¡ *xtilir (a d. >([V. &aL *r.), d 19 de iulio.

C.Á¡¿r¡rc Dr tl! xoneg. - l.r Dcl d* El dla rc dividía aa doce hora¡, de t¡ralid¡ ¡ l¡ puc¡a¡ dcl ¡ol; ¡u duracióa Gr¡t puc., variable regria tar e¡taciooe¡. La horaréptime copcrabe riemprc r la¡ 12.

2.. D¿ b rochc. Le roche ¡c üvidl¡ cn cu¡tro vclat (vigíLi*), deede la pueetadd ¡ol ¡l ame¡co?r del día oiguicatc; ru duraciór cr. también v¿riable y le te.rtia viSitierñF¡¡b¡ dcnpn ¡ r¡.di¡ ¡ocbc

Psgoc. - La unidad de peao era la libra, equiv.alente I 327 gramor' Sc üüdía seglta

¡l ¡i¡tema duodecimat; ¡" á,íJ;"i.;'i.i-"i" i" U¡;" "á U u¡-*ci¡ (on¿¡). Hc aquí b¡

üvicione¡ d¿ la libr¡, coo ru equivalencia eo gra¡no!:

I uncia,I rertana,I quadranc,I trielr,I quincun-,I ¡emi¡,I rcptuar,I be¡,I dodra¡¡,I dextana,I deunr,I libra,

MEDÍDATDET¡NG¡TI,D._I¡unidadparalaspequeñar longi tudercra.elpeq. igud. o;;;li-;: ¡;p-il;¡á""Jlo'..-i,i-'"i'o'1. rl" ünidad eupirior para^larga"c dietan'.,a¡ era la milla (nilb pÁ¡+- ifrrll_-fff" .páuum). equivalánte ¡ -1478 m' (aprori'¡adamcotc un l¡ilómetro y .l¿irl. Hc equí oo" tbí" di nedida¡ de longitud:

l/12 librat2 unciae o l/6 libra3 unciae o l/1 libra4 unciae o l/3 libra5 unqiae o 5/12 librt6 uaciae o l/2 libra? u¡ciae o 7/12 llbraE uociae o 2/! libra9 unciae o l/4 libra

l0 u¡ciac o 5/6 libra1l uociae o ll,/12 übr¡12 u¡cia¿

27 gramot548lt

109 )136 t163 tl9 l t218 t245 t112 t300 tt27

0,018 metrot0,070,2957 )0,37 'o,44 tl .4E t

1478 D

0,0,f ütro¡0,140,270,55 t3r

26t

I disitu. l/4 PalmuaI oafmu¡ 4 digiti o li4 Pesf ie¡ 16 digiti o I PalmiI ialmioc¡ 20 digiti o I l/4 petI 'cubitü 1'l digiti o I l/2 Pe|I Da¡¡u¡ 5 Peder^iil"

pr"rnr 1000 Pa*urMnorp,rg DB 6uPEB¡¡c¡& - La unidad era el per quadratus' cuadrado dc uo pic dc

hd.;'ü;;; ób8;;' ü;dida agraria má¡ u¡aó¡ cá el iugerum" extensióo de tierr¡quc r¡na yunra de or"y., iu'"iT-.ri';"-" df" l¡"g"-T lotmab¡ uo rectángulo dc21o pie.t dc largo por 120 ü;"f;;;" ze,áoó pede¡ qu"d¡nti' cquivaleoteo a 2518 ¡l(eprórimadamente 2l área.r).

MEDTDAE Da CAPACTDAD. - l.r Pa'/a líquídot. La uqidad cra el aophoÉ o qul

dt nt¿ lcual a 26 ütros. li emphon te;ía ó o¡Sii, 'lE 'tarq 96 hemi¡¡c, 192 Enr

t¡tü, 5?6 cy.thi. He aqul lar equivalcncirr:

3 cvatU2quartar i io6cYathi2 hemi¡ac o 12 cYathi6 re¡tarii o l/8 ¡mpbor¡E congü

Z.r Pa¡a á¡ídos. I¡ uaidad principal cn cl oodiun iCrl"l ¡ E,?5 lit:or y c-qufin:l"ot"-. f 6 r¡t¡¡¿ $r¡ ¡ubdivisioo*

-i l¡¡ mi¡ma¡ quc lar del ophorr El +¡¿dr¡¡tal

valc tr¿¡ modil

S¡at¡uA xo¡¡!"^¡ro.-I¿ uoidad aonetaria cre cl u, picra-dc c9brc.quc !tó1o:rn-,"-p"r.U" uo¡ libr¿' P;;ñ;;,o rcat-tue al principi-o.tc.t0.*.:? derpuér dc 4r finalmcote de u¡a- sur ¡ubdivision€8 eran la¡ mi¡ma¡ que lar de l. uDrr.t

T-n;; ü;; iOe f d" iló. ,. "",rñ"too

la¡ móneda¡ de plata aiguicnter: dar>.ü¡¡;ió ".".t

g,tl"r.tr.--'5 ;¡¡l ertcrtiur o rurn¡r¡¡¡'2 Vz u'

I cyatburI quertariurI hemioaI ¡¿¡t¿riuI congiurI unphon

Page 73: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

r44 GRAMÁTICA DE LA LENGUA IAIINA

El ¡estertiu¡ ee convirtió cn la moneda már uoual¡ ¡u vdor pucdc calcularrc (auaqucrcmejanre cáculo ea muy impreciro, dado ¿l distinto valor de ta noncda) ca 25 ccnrímo¡dc peceta"

Míl scxtcrcios ¡¿ dccla -itte *rtertir¡m (gerit. pl. véare $ 29, 5.r). Pero pare indicarmilla¡ea de sextercio¡ ¡c u¡aba generalmeatc cl ¡ub¡taotivo leutro pl. *atetie, aupri,r¡ieudo mille, de modo que *cterth vino e aignrfcat míllcs ilc scxtc¡cíos. A¡í e¡t¿rti¡&?tnn, sietc míl scxtctcios,

Un mílló¡ dc scrtc¡cios ¡e ücc decic¡ ce¡tc¡¡¡ milia ¡c¡tertiun (die¡ vccer ciea milrartercioa). Eo la pÉctica ¡e omite r¡ertte¡¡ milie dcapuá dc lo¡ advcrbior decier, viciea,tricias, etc., y rc cmplca i.tertiu¡l como .ubst¡¡tivo aignifcando 100.000 rcrtcrcíoo¡d¿si¿s s€st¿rtirrñ, 1.000.000 ¡c¡t.; viciel otrrtium, 2.000.000 rcrt.¡ ccoticr rfeEtil¡¡¡,10.000.000 gc¡t.

Hacia el 6n de la repúblice .c cmperaror ¡ ¡cr¡ñar moaedr¡ dc oro. E u¡e¡¡ dcr-Xs¡¡ valía 25 dcutii dc plata.

A¡n¿v¡etunra.- l.r Los \onbrcs. Bl ciudadano ronatro t¿DL tre! rombrer: u¡¡lt¡¡e¡¡ome¡ (cquivaleotc al nombrc d¿ pil¡), un ¡¡ome¡ (nomen gcntiliciun o nombr¿de famitia) )r un cogno¡¡e! (eobrcnombrc). El preeaomea ¡ólo ee cecribía coa toda¡ ¡u¡lc¡ra¡ cua¡do iba aolo; usado a¡te el ¡oora o cl cognom:o ¡c e¡cribía riempre abrcviado.![ab(a *iio 18 praenomina; heloe equl gotr cr¡¡ abr¿viatur¡¡:

.LAp.C.Ca.D.KLM"--li4

a.S€.Sc¡r&o$p.T.TT

K¡tNo¡¡P. C.P.F.8.Gs.

abrcv. dc Aulve> Appiur> Gair¡

}tf.N.P.

úrca. ilc Maniu¡r Nua¿rft¡

h¡büu¡QüntueScnriruSerrurSpuriurTitu.T¡bcrir¡¡

abtat dc K¡lcod¡¡> Non¡ct P¿trer con¡cripd> Populu¡ Roma¡ut> Seoaruo consultum> Salutcm (c¡ la¡ cartt¡¡

DGnaa¡Decimu¡Kac¡o

> Luciu¡> Mamcrcr¡¡> M¿icr¡t

DDDt,

2.t Otrea ¡brevi¡ture¡:

¡l. ob¡cu. dc AanoAed. > Aedili¡Co1 > CoaeulCo¡r > Con¡ulc¡HS. t S€stertiu.Iü > Idu¡

8. P. D. ú¡¿v. ilc Salutcm pluriman dat (íd)E V, B. & B. Q. V. D Si v¡lc¡ berc o¡t, cgo quof¡u. vdeo lidJ

fL

APENDICE I I

CTASITICACION DE TOS VERBOS MAS I'TAPORTANTES SEGUN1A FoRfftAcroN DEt PERFECTO Y SUPTNO

Primero Coniugoción

Perfeco e¡ ,Erq Supino ca'Etro.

¡¡o. tmar. ¡mlvi, anltum (a¡f ¡c conjuga¡ lo¡ üa¡nadoa vcrbor regu'ler,¡ d¿ la l.r coniugacióo).

Perfccto en ,ui¡ SuPíno co'tr¡n"

crepo,cubo,dopo,caéco,

d ¡inóle ¡eco hece perf. ¡e¡¡vi !up. üecetr¡D

crepui, crepltumcubui, cubltumdomui. domltumeneorl' enectun

fr¡q¡i, frictun y fricátunfcui, rectutnqbnui. sonltum

¡o¿¿¡ pido,cst¡6 cchdo.iloman,

m^utt,

frcgor,cot'tí¡,tor|Lf.

frico.gaco.tono,vcto, vcdat,püco aólo rc u¡a ¿n lor comPucstot:crpllco, ¿lcs\lcgot,impllco, e¡18¡t,

vctul, vetltuD

erpliod (o crpücávi) cxplicltum (o crplicátum)inpücui (o ,Eü) implidtum (o ,átun)

(applico, aplícar,, luppüco, $tplicd¡,9erf. ávi, rup. '[tum)C¡receo de rupioo:toaag mt¿rL toouito¡co, b¡lb¡, aict¡l(Comp. egriq', brílW, coicr¡¡)

ú Pcrf¿co ca i:iüvo. aYütatllvo, bttúr,

iüh¡mlautuo (o lotum) o lavatuo

f.f. Perfecto rcduPlicedo:do, da¡, dcdl, dátum

Do el, ea realidad. u¡-verbo irregular, Pue! lrr¡ vocal temá:ica.a' co breve, dáreb"- i.r p"tr. grer. ind. dá9, imperativo d,ii). De-aue compr¡aetos, loe que lo eooi-"

"" priÁ"r s¡i4ento de má¡ d¿ una ¡ílaba eiguea la l.r conjugación:

circundo, lodcat circumdeü, circuPdátum."ti.,do. - ¿ar fiüt A ¡ati¡dedi, ¡atisdátu.mn"*;,'d". ilcstruír, peaeumdeü, pcaeum'lltumil,,-,ü ponrr cívatúo, venumdedi, venumdátum

(F¡;ú y eelun ¡o¡ do¡ aupioor aignifcaodo 4 dcstrtnit, a ucrúrr),

Page 74: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

r46 GRAMÁTICA DE IA LENGTIA IATINA

Lor compuertor cuyo primer clemcoto c¡ uo¡osílabo. ¡iguen la 3.1 so¡¡¡g.cj6.eddo, ir, ¿re, addldi, addftun,credo. i¡, cre, ccdldi, credltum,cdo, ir, cre, edldi, cdltum,tr¡,do, i+ c¡c, tr¡dlü, tradlturD,

V. poto, bcbc¡, potlvi

oñdí¡clcgfptoduckdÚrcg4r

potum (ucior quc potltun).

Segundo Coniugoción

L Pcrfecto ca oi, Supiae co ,It¡¡¡. E¡ la formacióo ná¡ c¡te¡did¡ Ga csta eo¡iu,grcióú. Ejemploa:

n Per,fcrlo,uin Supiao divc¡¡o.

DOA3O,hab€o,dcbco,

adoa?dt,Etvr,&bc¡,

aonui,habuidebr4

ooolh¡mb¡bltumdcbltr¡¡¡

ocrt¡¡¡doctr¡DDixtr¡ohü¡nGorü¡D

ddltr¡Eftéh¡mínplétumcomplEtunnétum

rbollt¡¡¡

c¡uh¡Ef ¡tr¡ofótunm6tumFa¡llr¡¡DE¡T¡Dvi¡¡nvotr¡¡

oaDtco,doceo.mircao,t¿[oo,torr?o,Perfecto en ,uL ¡in Supiao:lateo,pateo,rtudeo.timco.

fill.ga¡ ccorui,cr¡¡scíwt, docui,mreW,, milcuiu¡lf,¡ d;,ldo, teouifp,¡t¡¡r, tom¡l

UL Pcrfccto,tvi' Supino ,étuo.deteo, ilcs¡tnlt,fco, llorc¡,fopleo, llc¡¿¡,compleo, llc¡v¡,!oo, hílat,N6t¿ss:rboleo, úotl¡,

oo¿,l¿r¡sc, l¡tr¡¡crcardctrr,, patr¡¡aplícorsc 4 th¡du¡frrncr, tiDui, ctq

rLLvüflévr,implévi,complévi,ntvi

¡bol¿vl,

[V. Perfcco ea,i coo alargaraieato de la vocd radic¿I.cIvco, grurilusc, cñd,flvco, fovotccct, f8vi,fóvco, f omcnú¿ f6vt,móveo, mover, n6vi,prandco, ¿lmo;r¡r. prandi,rédeo, cstar ¿c¡¡ailo, saü,

vqt,ilcdir,o',

údrv0É

vldeo,vóvco.

PERFECTOS Y SUPINOS

hlrrl)b, fcn¡i o lc¡&dtcrut jEf.m4 P¡"i¡cchí¡w, a¡idi

ü4rurlh.c¡ibduld,n¡rritD¡¡S!,n¡¡14fi4¡¡¡d,t rriüoñú

r47

C¡¡c¡¿¡ dc ruPiao:ferveo,páveo.rtrideo,

V. P¿rfeco co ¡i (o ai):rrdeo, orils¡,¡ugcorhaeco,indulgco.tub€qDa¡oo,nulcco,ridco,n¡¡dco,t¿r8¿o.torquoo,Car¿cc¡ dc nrpiao:rIg"o,f.lgcotlucco.lug"o.h¡rgco,t¡¡8"o,

úümClttttt.csu¡ PcgaÁo.et lnütlgclttc,rl¡anüt,Itanü$trcccl.&a'faüi.¡ci¡,pcrilluail&t..'/úug''..g,tccl.

csu¡ }r;lrdo, ddb¡idi¡r,, fuliluclr, ludÍp.¡¡¡r,, lu¡ic$¡r hfnchddc, ü¡i¿{ucúl, úli

a¡luglucSuEbs'¡oi¡dult¡¡r¡ir¡s¡¡¡DD¡Oil¡E¡¡ul^s¡¡odÍDtf¡alÍ¡ErErf¡ll¡bfh¡¡

\l'L [Lrfcclo cr rcduPlicrciórmordco, úori!ér,' monút Úl[geadeo, ctut colgdo, PcPeúdL Pcltttl¡ipondcó, Ptona'a, ?"P*ú sPotr$ntondeo, ctuquíla1 bto¡dl to¡¡sr¡b

Lo¡ comoue¡to¡ dc c¡to¡ verbor picrdco le rcdupücaci& t dfu, dcpaúa' bp-dft- *-"'"d-;- r;;o;l;: ;-""dü dc.PoDdco Ptomc'/'t, pronc'r,t cn mr4/timonb'dccpondt

VIL Ve¡bo¡ ¡i¡ ¡r¡tcrro d ogiao:¡vco' ill¡ctt, D¡!tr?o' ctwt-epcl¡d¡tmDz¡¿d,ot¡nfuq esut stupatdülc ¡riL¡e, rplcadco wtfuilccet' t Ñor

Terccro Coniugoción

A) Vcrbo¡ cruyo ED. de grcrcolc t¿rr¡i¡l GD conro¡¡!¡a

I. P¿rfecto co -vLdno, Pc¡rnil}tr, dvt dh¡n

Compuerto: &¡ioo, cctdJ. dclii, d.¡Ihún' obll¡o, ¡lur¡.lr;l.rri¡, oblevtr oblltr¡¡

!GF, tanbttr, lÉrü du¡¡¡Conpucrtor: co¡lc¡o' plamtzrt (ua caopo). conetv{ cotlüD- ia!.ro, Pbnur. i¡évi i¡¡Iao

c.r¡o. rrr (¡i¡ Ff. d n¡Dbo)

Page 75: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

r48 GRAMÁflCA DE IA LENGTIA IATINA

Compuestor: ürcerno, disürnguir, diccrévi üscea¡odecerao, d¿cídi¡, decrévi .lccréa¡o

tp?rno, ilcsprccia¡ rpréviEter¡o. crtcídct. úávípS, pcdír, petidéro, frout, üivüqua¿ro, btl;,colt, que€rivü

Qonpucato:rcSuir, ly',quínit,¡c.Sui¡Ivr, acquirltunrrcereo (y rccatro), huet vcnit, arccorlvd

Fe6!o, cttargcttc ilc, capersivil&?!!o, hos¡ígo¡, l¡c.r¡iei

IL Pcrfcco c¡ .uLbcr¡mbo,grgno,.nolo.vomo,fremqgemortremo,ttrcPo,do,colo,conrulo,|ero,tse,

rcruiic¡ui

qrrénrnüáfi¡¡¡petl-tuDtritr¡Equsfiü¡D

¡rce¡¡Ituncapersitural¡c¿¡¡ñtr¡¡

baúItogealür¡¡¡uolitu¡vonLua

dtnoq¡ltr¡nconculh¡¡str¡¡¡Ea¡¡rr

UL P¿rfcco co d (o ,ri).c¿rpo, cogqt. c.rp4

Compueoto: dcan¡tob coge4 d*.p4 dccerptun

Conpucrtor: corrigo, corrcgir,pergo, co¡ttíwnt,aurgo, lanttuttc,

tlgo, *b¡i¡.dico, dccít,duco, col'd.,lr.lt,rugo, chupat,

rffligo (adfligo), dcn¡ba¡,coafligo, hteh¿¡,

GOqUO. COCC¡,traho. úras¡ro¡,veho, trd'rspot1l/r,cingo. ccíti¡,tingo. t¿ñí¡,i*gor unir,fr¡e, fit4ir, fr.nto,

cclursc tobrc, bd¡h4cagcndrtt, gg¡ui,mol¿t, molui,somítol, vonuinÍturrnrt¡dir, fremui,gcrrir, genuiumbla¡, tremuqhua twíilo, eücpuidímcnrz;, slü.*bival olui.consultlt, coaeulul.aúu,ECi,CT,

csanlph, rculp4l'¡t?¿Lstr¿,tsc. f¿pE,ú¡tlrJtÍtLÍtc. lcrpai,csoibí¡, rcrip¡Cccscrsc (uae muier), nup4fcgí¡, red,

corredperreri,¡urrexi,

tcd,dutduxqluri,effliri,conflií,

coxltrarri,vexlcinxi,tio¡i,iu¡rri,fr¡i,

roilpo,rePo,¡erpo,¡cribo,oubo.tego.

(Nótcrc: prcfligo, e¡ erc, rvi, ¡t"n, dcrribar)

r49PERFECTOS Y STJPINOS

pI¡Sc, btrttclr.driotL .Prétú,úgo, ¡íW.rnefgoi ¡r'¡llrgE.rpargo, .spd7cíÍ,

Conpuerto: difcr¡or di¡pst*¡, qPTü dirperuuu--'l"Jo, dobb¡, fl€ri. flsun

acct4, gtcrt:'4,. ncxui y nexi ¡ecü¡'or¡do, JerJPai a{r rel¡m¡odo, toer. 1"4. ¡or¡Bbvado oolior. i¡dd' invasu¡¡t"¿o, ie;i tu¡ü. h¡''¡mmr¿á, imPti4'., F"t' tn¡s¡Eü;: t r;¡r,- tae6c l¡'d¡D

Conpuceto: etlidq choc¿¡, ¡tli4 . dlisun' claudo, c.rr;r',, char¡, d{¡o

pcsrlr,u¡dct,

argaítat,cxPuLstt,

expulsa4¡cchatr¡,cone\

pcpead¡ttetendin

fefelli,Fpü¡t'

píeüaaatricturBfctr¡aDe!r-lPa¡d¡ú

rüdlt¡o

occS¡umi¡cá¡un¡eccánrnPCOslot¿¡lr¡¡¡¡

fel¡ü¡¡püt$r¡¡D

cr¡luhurnrepulsumct¡fsr¡ú

Pqt{.ttññr,Íd,rcrdtrPafq

Coopuerto: crcludo, cxclufi, crcluai,. . c¡duu¡¡---- plaudo, lbl4tÁit, Pleui Ph¡an

Compue¡to: crptodo, stb¿t' cqrlo¡i, -Dlorun---'á¡*¿o, ' divi¿ír, diYi¿ &Yiilnitto, cnu;or,

-tl ñil¡tl!

cedo, ccder, cet{. GetrBñDfeEo. 6prcur, Pfc+ ¡}teti¡Úi"to.

- Elrr'e¡, llr'ur,¡, s"Tt, Settr¡ñúto,' qr¡r'í',¡¡¡. l¡qtir u¡ñ¡!¡eont¿Eror or,sp¡cfu¡, @¡tco¡rrü cont¿rnftür'

rulpton

rcriphroluptu!¡rectu!¡

coficctt¡¡t¡PerTecüt¡r!¡¡¡TCCtr¡t¡!?cürmdicum (Inpcrri: dic)ductum( > duc)auctumrfflictuoco¡flictr¡n

coctt¡t!¡Eactr¡t!¡9ecñ¡¡ocincturnti¡ch¡r¡iuoctunfctr¡

A¡f to¡ compuclto. óe db, l!n, darc, cuyo. primcr clcmcalo cr no¡o¡ilábico: ¡cddo.ilatolvc¡; credo,-ctcct; tddo, adi¡: condo, fr¡nd4¿ ?tc-

IV. Perfccta cc rcduPücedór¡bdo, crco¡,dcr, .b.üdü

¡i¡to, N!*r., tdtrt

u¡wt

cádo, cttst.

Conpucrtor: ocddo. motlrt occldi'ce, dfitro, i¡cldi'uoluc¡ a c&t, r¿cddi'

Compuesto.(cionrpino)-:@ndrto,conltitldaas¡sc;dc¡i'¡to'dcdd'&¡l¡tlr;¡rdó'tsti¡i, tcsisti4 circunairto' circuDstetl"od¿¿¿

bibo, bcbqt, bibi,:.. (por mpiao un Potr¡a)

i¡ddo'recldo,peado,' !"Ddq

Conpue.rtor: co¡t¿odo. ,rfiaar", ?iigdtt 9Í::- '1motstú' o-todfallo,p.ll",

tüc da ippdlo, *-¡rrq|&,m¿l¡Compüoe: eppclto (a¿p¿lo), cn¡ula¡ W, TPül& rppuhon (d¡do'¿ dc ¡ooello. rr ¡r¿, l¡¿tt¿r)

e¡pello'repello,Gtufo,

crpüütÉfrpülttcuc¡¡¡rit

Co.p.rcrtoai con reduplicacíón: Pracourro' cote¡ dcla*tc' preeororrri' Pr¡tcr¡rru!Sil ñduplicacióo : r¡ocr¡ror socoÍrcrt' r¡ccuri' ¡uccl¡¡'l¡E'

Page 76: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

l5rr50 GRAMÁ'NCA DE TA LENGI.IA IATINA

Co¡ o ¡i¡ cdupl: ¡ccrrrro, corrct hlr/.4 edor)orrri, rocur¡ruoooacurrir, cornrrfirh, coa(cu)curri @Dcuraum

Plrco, pctilotut, p€petd (o p¡ni) p¡rrro (o grrcinrn)clao, a¡¡ítst, :d¡i ó¡¡tu¡

Conpucrto: oadno, artzlr ¿c rcruqilo, o¡ci¡ritaago,

'p,car, edgi, - I¡D

Conpuertoe: dd¡gp, dcou¿¡ dsi, .tfficoatiago, bc6. oontlgi

PUa8O. Wrr',¿,r. pryügt, pr¡DaüúCoa pérdida--dc h nduplicacióa:

percello, dq¡tb¿¡, F¡dlituado, golpcot, (tutüdi)Compuertor: @¡tuado, qlr;btanut, co¡tür

VIL Verbo¡ ¡in perfecto ai cupiao:htclítt¿¡tc.,,rrguscí4¡.cstat ftríoto

B) Verbor oryo tema de prcre¡tc termi¡¡ c¡ -r¡l. Pcrfecto ¡i¡ caracterletic¡.

PERFECTOS Y ST]PINOS

YGr8O.¡¡go,fu¡o,

cvcllo,v?rto,p¡¡dqYIro,

i¡duo.qfuo,imbuo,luq

útrrttvtfr.volvc¡,dcsplcgot,vísi',r.

¿yolli,wd,paodt@

vcsü¡, f¡duf,ilc,r¡¡tilo¡, cxui,irnptcgulr, inbuf,bvo¡, lul

l¡dütu¡cxüguEi¡obtl¡;uo

diluh¡Dpollütuo

r?'srih¡i t?ltftilruDat¡t, autut¡tribui, tribüüuD

GvühDYCTAUDP.r¡Dvl¡u¡

(pert- fuh n¡itüru)

obrlltuo

tr¡trdor g,olpcot, (tutüdi) (tunrum)Compuertor: @¡tuado, qlr;btanut, contüdi, ootrn¡errD

rctu8do, cmbotan, rcaüdl ftrtr¡!|rtr¡diffiado, hc¡d¡¡, d¡ffldl - diffi!úI¡rcindo. ¡asga¡, rddi, - riñ¡süoüo, qnit¿'lh .¡fútü r¡bl¡r¡¡¡

V. Pe¡fecto Goa du¡¡mis¡¡e dc t¡ voc¡l r¡dicrtügo, h¿r'¿t, lbuai ¿ü, 6D

Conpueoto: cogo, tcnrtir., obliga1 coégl oo¡crunrrango, ron pcz,. b€gi frrc¡¡¡¡

Conpuecto: pccfrirSo, - har;c¡ pcfuol- pcrfrlgl, pcrfracuo

lego, kcJ, ltgr, lcctr¡EConpuestor: olllgo, rcnr'rir, colléci, collcctun

dellgo, chgk, iilc¿ delectumNótcarc: dillgo, .r¡4r. diter¡, ütectr¡m

iatellégo, comprc¡yila, iateüóri, i¡tellectu¡aeglégo, tugligít, aeglerir' negtecnrJémo, comprat, a-f, cnpn¡D

Conpueetor: rtdlno, _t.sc.tt4t. ¡cdémi, rcdenptutdirfmo, ilírimit, ürlni, - dircmptuo

Nótt¡c: démo, qvil¿lt, dcüp.l dcoptumrümo, tornor. run[4 rurDprunPf-o, reaí, prroapú, promptumvinco, vcrtcé¡. vici. - ;icturnreünquo, ileia¡ ¡¿lii¡4 relict¡¡nru-mpo, roilbGr. dpf ruptu¡¡édo, comqr. di- t!¡r¡fu¡do, lcrüEr. f0di fr¡r¡¡

Vl Pcrfcco ¡i¡ c¡nctcrl¡tic¡.c¡cüdo, fai¿¡, c¡c0d! r¡c, a¡oconcfdo, ecitar*, o¡¡é&pouidg, tpoder,arsq posedi, po¡c@ecccndo, cttccn/,a, icc.endi ¡cce¡luoiaceodo, j¡cc¡dí¿¡, i¡cmdi, lnccn¡unr¡ceado, túl¡, ¡¡cendi rlsearune?rceado. subí¡, consceodi. oonlcensuüdg{cndo, ilcfcnila, dcfeodi dcfea¡umoffeado, choc¿¡, offeoü. offen¡umcomprchcado. *sír, cooprehcndi, comprehconr¡rrprrlcado, rcptcnikt, rrpr.lhcadq rcprihcanrra

manclvt, poUur,Dinuo, ilímúnuit, Dioui, miniitumltatuo, cst,¡fxtir, rt¡tui, rtatiltum

Compucrtoc: oonratuo, con¡iüitr¡¡t, conctitui con¡titü¡¡¡

Compueetor: rbluo, bva¡, ¡blui. ¡blütunüluo, d¡clur, dflui,polluo,

¡c¡tituo. ¡cstíwl¡,auo, coE?l.tribuo, o¡ríb¡.Á¡,n¡o, prccípítusc, rui,

Conpueatoa: dinro, ileo;rui¡, din¡i, ür{lh¡Dobn¡o, carürir, obn¡i,acr¡o, ogrlzot, act¡i,ü8r¡o, &rtstt:l. erguicnDgnro, attz, & cr,tt'c¡do, congrul

ÉíJet,¡chus¿¡,

rdnuo (rnnuo). corucndt, ¡¡aul¡puo, csanplt, rpul, p[tm

Coopuerto: ¡?!puo, dcsptccüt, ¡¿tpu¡rolvo, tolt¿:¡,volvo. i/r¡¡ ru¡¿t¿lt+

U. Pcrfeco c¡ ¡i¡crsbnguo, ct*htgult, cr¡dnd' tsd¡ctuDürtiaguo, ili*íngult, üetinr! di¡tiocunttn¡o, coÑll.Éi. Ún¡¡i, Gn¡cturDunguo, [a,gír, unri. uactumfuo, flui¡, flu¡r'vivo, v,vír, viri, YictuD

C) Verbo¡ co <o. Soa toc llanado¡ wrboc incoh¿t¡uos (d€ incohare, comenzorl,crpreiando (originariameote por lo menor) el priocipio de una accióo. Soo vcrbo¡ dcri'v¡dor dc otror vcrbo¡ o de adjetivol.

Detuo,rbuuo,

mar¡l¡bnr¡l

¡olvü ¡l0trnvolt4 volüo¡o

Page 77: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

r52 GRAMATICA DE IA LENGTJA IAIINA

L Derivadoe de verboc ompler i¡usitadoa.posso, pcdir, poporcidisco, apr.n¿c¡, didldpasco, cpearb¡, pad, F úmcretco, cÍccer, crévi, crft¡moonsucroo, &ostumbta:rsc, consuévi,flureEco, ilesconsot, quievi, quitüredolerco, qccc¡, d"lEr{obeolesco, cnxcjccct, obsolari,oo¡co, conocct, ¡r6vü !otu[

n. Derivado¡ dc rimpler r¡ado¡:invetera¡co (iovetero).concupieco (cupio),obdormisco (dormio),.cisco (ocio),cflore¡co (floreo),perborrecco (horreo),consenesoo (reneo),conticecco (taceo),e¡time¡co (timeo).convate¡co (valeo).coaleco (alo),ingemirco (gemo),contremisco (tremo),e¡ardesco (ardeo),revivi¡co (vivo),

m lacohativo¡ derívado¡ da adicdvor.percrebecco (crcber),obdure¡co (duruc).Eatur€sco (meturw),obEutesco (mutur),obeurdecco (eurdua),cva¡esco (v¡¡u¡),iagrancoco (grevi¡),

Compueatoa: igaorco,agno8oo,cognosco,

D) Deponentctfuagor,queror¡loquor,

labor,amptector,aitor,utor,

pailotut, lgnOvi,rccotoce\ ¡gnóvr,con,ocer. cog¡óvi

cteJccct,ilcsca¡ co¡ arilo¡,oilormccctte,ilccídí¡,florcccr,csttcficcctta,cr|cjccct,calhrn,taítct,¡cporrcftc,úftaigtL¡.gcmit,urrr}l4t,ínflamarcc,rcviví¡,

hzr'cwc frcanatc,adutccc¡sc,m¿d;uro¡c¡nutd¿cc¡,cttsorilecct,ilcwo¡ccctsc,hucttc más pesailo

tequor, sagt,jt,fruor, gozot ilc,

Compueeto: pcrfnror. goz,at hasu cl fí¡ perfn¡ch[ lum

ilercmpcña.qucia¡sc,húh¡,

rcsbabt,abruta¡esf onarce,ut 4f,

fr¡nctu¡ ¡ur¡queÚrr! rualocutu¡ ¡um!€cuüut tümfruitu¡ ¡u¡¡

lapeur rumamplerur rumairu¡ (nisua) sunu8u8 8UmgreSEu! ü¡Dpagut tr¡D

gradtor, anda¡,p¡üior, sutrít,

PERFECTOS Y SUPINOS 153

Compucrto: PcrPetior, topottllr, FrDe!!u' n¡D- orio¡,

- lcuotltoÍtc. orlur r¡amorior, rnorí¡, nortur¡t nln

-dipi."bt,

dquirt. edcPtur rumcrplrgiecor dcspctturlq crPerrectuE Úr¡mcomminiacor. lmogíwt, oommenruE tumranci¡cor. ibtílrrr, nanctur (nactuo) rul

lglótunegnlonognltuo

hvcter¡vlconcupiviobdormivlrcivi¿ffloruiperhomrlconsenuioontiq¡I.¡tinuicoovaluicoaluiingemuicontremuJc¡arai¡tvid

pcrcrcbulobduruimaturuiobmutr¡lob¡urdulcsanui

naScor'oblivi¡cor'paclTr,pronc[cor,ulci¡cor,ira¡cor,vcccort

Nóten¡¿:dcwrtort¡?\t?rlotr6do,

fwe\olvtdat,hcct t¡t túqpottt¡,9dn$gf&lrriÜrsa,.limcn|llrrr ¿tq

ilc¡,lubrrcItolvcf,c.ntn.

obl¡tu¡ ¡umpactr¡! tutD (PePigi)profectur ruoultu¡ ¡un

dewrd (actfvo)r¿ecrti (activo)fn¡. .urn (rcmidcponcrtr)

Conlugoción m¡xlo

L Pedc¡¡o a qLcr¡pio, ilctctt, - GuP-fvq ttrPftt¡Úrapio, utrrt úo1 rPivl

IL Pcrfeco c¡ .oLrapio, arr.fua rtPr¡I' nPtu¡

Compuesto!: ü1injo, tqra r. dir¡Put . {i¡cPtt¡úcripio, a¡ron,cttt. c¡iPui aGaD:Ú

trL Perfecto c¡ ¡i.car, ooltepcdt coüPech¡llrcducl¡. ¡llex4 illectr¡nürur fua¡. &. etic{ didtr¡otal,tÁ¡¡ qt¡.dr qu.¡r¡ú

Conpuertor: conct¡tio' go!pc*, @ncurai, GoDGUlau¡o- percutio, Solpca¡ percurai, ¡tcrcr¡lsr¡E

w. P¿rfccto coo rcdupücecióup¿rio, ü¡ t h* P.P.dr P.lü¡D

V. Perfecto coo ala¡gamiento de l¡ voc¡l radic¡Lclpio, trcl'lnot. a¿Pi crPtu¡l

Conpueltor: eccipio, ¡ccibi¡, rcépi, rao?Ptr¡n- decjpio, c¡gaí:'zrt. - decépi' - dcccptunincipío, colnctl:rÁlr. b"épl' laceptunfác¡;, huc¡, fe.i' f¡ctu¡¡

C.ompueator ht rfdo, fiatr',t, hü?rfé¡i, iatcrfcctuD- ¿f6cio, Ptodrcít, cfféci, cffectr¡operficio, -uúa4

Perféct Perfectuni¡do, lctuan, iDctr i.ctt¡n

cooepicio,illieio,ücio,quatio,

Page 78: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

r54 GRAMÁTICA DE IA LENGI,'A IATI}IA

Compueeto: ebicio, rcchort1 ¡biGci, ¡biect¡¡fódio. &úar. f6di úE¡ltfügio, hrlr,. ft8j¡

Guorfo Goniugoclónt. Pcrhoo ¡o *l

rudlotudlo, .t|, .Eüyt(A.f h¡cc! le neyorle dc lor vcrbo¡ dc e¡te

¡udtu¡r dc e¡te coofugrcióo)&Dd¡v¡, raultorepclio, ctú,qrt&.

IL Perfecto G¡ {irpcrio, M,operiq cn¡ic..rJt,ra¡io, &Itú,

Conpucrto: dcriüo, fu¡ ácb ahc ih, dcrfldm Perfeco co d.

a¡cpb,raacio,viaciqroiciq,fulcio,lcfcrcíq¡a¡cio,haurio,lCoti,O,

IV. Perfccto coa datg¡ni3¡¡6 dc le vocal r¡dic¡tvé¡iot

V. ¡latiguo¡ pcrfccot rcdupücador.rcperio, cnco¡tttar..comperio, arúortf, 8.

VL Sin pcrfeco ai nrpiao:;nyio, Errcr ¿¡pcfufcrio, tol¡rrr

¡NDICE

ccmú, rlcp{|lltclord/.. o¡-frcttailgnar, ri¡¡¡,etwolvct,tostcn¿\t. fr|ri,rcllaut, dct¡ttcnatilllt, rcúatnst, hild,&rúi, a¿

¡pcftuDoPcrtuo

||4coüaürccut¡vi¡ctr¡u¡oicuofultr¡orcfara¡o|artuEhar¡¡n¡¡lcintuE

v|tf¡att!

¡ctrcftr¡DGOrD¡rGrtu¡!

blr¡dlnr ml¿rgitn ar¡rloc¡tin¡ a¡¡¡moütu¡ ¡¡mPartih¡r lufpoüinrr run¡ortitu¡ ¡uncrlreril¡¡ ¡r¡¡oDPertur n¡úoü¡¡a ftnAE¡¡' EI¡arE¡I|a r¡D

r¡lcruqoperu!.¡lul

vé¡i,

r.pp&ücoopéri,

VU. Dcponcatcrbhodior,lergior,DCotiOr,nolior,¡nrtior,Poti'or,ortior,crperior,opperior,ordior,netior,lr.cltior.

Wgo,ptodigalr,,mñ¿

',touel.Dottlt,qodcr'afic ilc,wfteeL4b.riÍtcrt0d¡,6pcra.qmpcrs.ncilit,lr'cnd,r,

Page 79: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

rli

l

l

INDICE

GeN¡nlrrpepEs .

MORFOLOGIA

Partes de la Oración. Accidentes.Er No[¡snE. Primera DeclinaciónSegunda DeclinaciónTercera Declinación

> > Temas en consonante.> )) Temas en -j .)' > Particularidades. Géneros.

Cuarta Declinación.Quinta DeclinaciónEr ep¡errvo. Adjetivos de tres terminaciones.Adjetivos de dos terminaciones.Adjetivos de una terminaciónGrados de significación de los adjetivosEl Comparativo.El Superlativo.Comparativos y Superlativos irregulares.Los Nuunn¡rEs.Los pnoNo[,rsREs.Pronombres personalesPosesivos.Demostrativos.Relativos.Interrogativos.IndefinidosEtvnnso.General idades. . . . : . .El verbo sum.Primera ConjugaciónSegunda ConjugaciónTercera Conjugación. 1.". tipo

> > 2." tipo (Conjugación mixta)Cuarta ConjugaciónFormas contractasLaYoz Pasiva. Generalidades .> ) , Primera Conjugación. 66> ) , Segunda Conjugación. ó8D )) ' Tercera Conjugación. 1.". tipo. 70

Págs

5

89

t2t5t6t8l92l232425262829303l32373738394244454852545ó58ó06264ó5

Page 80: Gramàtica Llatina de Valentí Fiol

158 INDICE

Ia,Yoz Pasiva. Tercera Conjugación.2." tipo (Conj. mixta). . . . .> ) " CuartaConjugación

La oración pasiva. Inversión de Oraciones. El impersonal.Voz DeponenteVerbos irregulares. Possum y prosum.Vola, nolo, malo. .Fero. .h. . .Fío. . .Eda. .Verbos defectivos.La Conjugación perifrástica .Er rovsP.BroL¡, pnnposrcrón.L¡, cox¡uNcróN.INEn¡pccrorq¡s.

ELEMENTOS DE SINTAXIS

La Oración y sus partesLa Oración simple.Concordancia.Uso de los Casos. El Nominativo

)) n > )r El Acusativo>>D)

>)))>

El Genitivo.El Dativo.

> > )) )) El Ablativo. . . . :El verbo. Voces. Modos. TiemposLa Oración bompuesta. Coordinación y yuxtaposición.La Subordinación.Oraciones completivasOraciones de relativo.Oraciones adverbiales o circunstanciales .Formas nominales del verbo.Estilo directo e indirecto. Atracción modal.La Concordancia de los tiempos.ApÉ,Norcn L EI Calendario nonumo. Pesos, medidas, monedas. AbreviraturasApÉ,t{orce II. Clasificación de los verbos más importantes segim la

formación del perfecto y supino

Págs

72747677808284889092929497

10310ó109

It7t19t2rt23125128129130134135138140t4l142

t45

113t14115t16