Grammàtica de Sambahsa in Occidental-Interlingue

8/14/2019 Grammtica de Sambahsa in Occidental-Interlingue

1/8

OLIVIER Page 1 10/01/2010

Grammtica basic de Sambahsa-Mundialect in Occidental-Interlingue

1 Pronunciation : (V = vocal ; C = consonant)Si nequo es indicat, on pronuncia quam in occidental.

- li e inaccentuat in fin de vocabul ne se pronuncia (ma it poss modificar li

pronunciation de vocals o consonants anterior. Sammen, it ne se pronuncia infin de vocabul si it es secueti del littres t o s (Excepte por reson deeuphonia). E se pronuncia quam un shwa in li grup queC-, o quande it esinaccentuat e secueti de un consonant.Accentuat o in li unsim syllab de un vocabul, it se pronuncia si it essecueti de un consonant, si it es secueti de plurs.

- u in li grupp qu- avan e, i o y ne se pronuncia.

- ue se pronuncia quam un long y In uCe se pronuncia quam un curt

y .

- ae e oe se pronuncia ay e oy . eau se pronuncia .

- ie se pronuncia quam un long i quande it sta al fin de un vocabul.

- sc se pronuncia ss avan e , i o y .

- j se pronuncia quam g in occidental avan y , i o e . Avan tisam littres, g se pronuncia quam j .

- h pos un vocal ne se pronuncia ma marca que ti vocal poss esseraccentuat.

- kh es li son guttural german ach-laut o li hispan jota .

- gn- avan un vocal se pronuncia quam in francese o italian ni-

- ph se pronuncia sempre f .

- sch se pronuncia sh , e sh quam un ich-laut german. ch se

pronuncia quam in occidental avan vocals, ma quam k avan consonants.

- In li parlat lingue, li t figurant pos li vocal ltim del vocabul es sovente nepronunciat si altri consonants es present.

- th se pronuncia quam li th de thin in anglese o z in hispan.

- ou se pronuncia sempre quam un long u . ai se pronuncia quam infrancese o quam in german.

- Inter du consonants, w se pronuncia quam un tre curt u , nequande

accentuat.


2/8


- y se pronuncia quam in occidental ma -y e -ys in fin de vocabul sepronuncia -i o -is .

2 Accentuation :

Por devinar li accentuation de un vocabul, on dev comensar desde su fin e retroear asu comensa. Li prefixes es nequande accentuat e retromitte tande li accentuation surli rdic del vocabul. Un sol vocal al fin de un vocabul es nequande accentuat(excepte si li accent figura quam in caf). Du vocals (except li grupps iV et yV tamquam ua(s) al fin de un vocabul) es sempre accentuat, tam quam a,o,u secueti deun consonant (except s ) e e,i,y secueti de un h o del du sam consonants (-ckconta quam du sam consonants).Exceptiones notabil : Es accentuat al fin de un vocabule li grupp in ma ne ing. u in li grupp -ule- ne es accentuat (e se pronuncia ). u inter q de unlter, e e , i o y del altre ne conta. w inter du consonants es nequandeaccentuat. Es accentuat -el in li grupp oCel . Exemples : hotel, colonel,

personel, forel(trut),pomel Li -um e ium del nomins de coses es inaccentuat.Li reguls es simil in li vocabuls composit except que on ne poss accentuar un littrequo vell har nequande esset accentuat in li vocabul isolat. In ti casu, on retroea allittre precedent accentuabil.Exemples : sambhsa de sam e bahsa (lingue) ; mundilectde mundile dialct.

Nota : Ti reguls ne val necessrimen por nomins proprie.

3 Plural :Quam in occidental, li plural se marca normalmen med un -s final. In casu deincompatibilit phonetic, on va usar -a por li coses e i por li essers animat(altri desinenties exist in li casu del vocalisation euphonic ). Por li coses, -um e ium deveni talmen a e ia. Li finals inaccentuat es e os deveni secun li casus -sa o -si . Nul chanj por altri finals incompatibil phonticmen con un s final.Regul optional : Por li nomins de specie (families, animals, grupps de habitants)quels se termina sin e final con sons del categorie de s, -sh o j, nul chanj in liplural.

4 Declination :Theoricmen, mundialecte conoss quar casus. Li nominativ es li casu del subject, delattribut ; in li dictionariums, li vocabuls es dat sub li form del nominativ singulari. Li

accusativ es li casu del complemente de objectu direct e, plu generalmen, li casu deun vocabul pos un preposition1. Li dativ es li casu del complemente de objectindirect, e on poss substituer ad it li prepositions ado do. Li genitiv es li casu delcomplement de nomin (appartenentie).Un specificit major de mundialect es que it usa li sam vocabul por li determinant (li)o por li pronomin personal. It es quasi, in occidental, on ne vell dir Li fminamorta li mann ma Ella fmina morta lo mann . In mundialect : Ia gwena neictiom wir.Talmen : Ia neict iom = Ella morta lo . Talmen, li systema declinational demundialect ne es in fact plu difficil quam quo li lingues europan hav ja, proque telomnes ha conservat vestigies de declination. In occidental, por li , on hav sempre

1 Li sol exception poss venir con li preposition bi (che, apu) quo fuse con li determinant singulari in li form deldativ. On obteni : bei, bay, bil.


3/8


li dativ al e li genitiv del . E il e ella ha respectivmen conservat liaccusativ lo e la . Li sol exception u on ne usa li sam vocabul es in li genitivproque on ne poss naturalmen confuser li determinant del e li pronominpossessiv su .Ti declination se junte al nmers (singulari e plural) e al gners. Tels es masculin,

feminin, neutral e indeterminat. Ti gners ne es attribuet arbitrrimen, ma secun lirealit del vocabul. Proto, li indeterminat interveni accessorimen, quande on ne savli gner del vocabul o quande elementes de gner different es mixtet in un samgrupp.E li pronomins demonstrativ, relativ e interrogativ se constructe secun li samsystema. Do, on va dar in ti ordin : pronomin personal e determinant, pronomindemonstrativ e pronomin relativ e interrogativ.

Singulari

Casu/ gner Masculin Feminin Neutral Indeterminat

Nominativ Is/so/qui

(relativ), quis(interrogativ)

Ia, sa, qua Id, tod, quod El, tel, quel

Accusativ Iom, tom,quom

Iam, tam,quam

Id, tod, quod El, tel, quel

Dativ Ei, tei, quei Ay, tay, quay Ei, tei, quei Al, tal, qual

Genitiv (sinpronominpossessiv)

Ios, tos, quos Ias, tas, quas Ios, tos, quos Al, tal, qual

Plural

Casu/gner Masculin Feminin Neutral IndeterminatNominativ Ies/toy/quoy Ias/tas/quas Ia/ta/qua i/ti/qui

Accusativ Iens/tens/quens Ians/tans/quans Ia/ta/qua i/ti/qui

Dativ Ibs/tibs/quibs Iabs/tabs/quabs Ibs/tibs/quibs Im/tim/quim

Genitiv (sinpronominPossessiv)

Iom/tom/quom Iam/tam/quam Iom/tom/quom Im/tim/quim

Un pronomin demonstrativ de lontanit es c+ is, ia, idLi pronmin indeterminat es un.In sambahsa-mundialect, on poss addir terminations al substativs e adjectivs,

sovente pro resons de euphonie o de styl, e solmen si it es compatibil con liaccentuation. Pro to, ti systema es vocat li vocalisation euphonic . In li linguecurrent, ti terminations appari solmen in li vocabuls vasyo (omni li) e alyo (un altri).

Singulari

Casu/gner Masculin Feminin Neutral Indeterminat

nominativ -o(s) -a -o/-um -is*

accusativ -o/-um -u -o/-um -em*

dativ -i -i -i -i

genitiv -(io)s -(ia)s -(io)s -(e)s

* = solmen si it designa un person o un animal !On hav anc por li masculin un vocativ (it es, quande on voca li nomin dealquem) quo es : -e.


4/8


Plural

Casu/gner masculin feminin neutral

nominativ -i -as -a

accusativ -ens -ens -adativ -ims -ims -ims

genitiv -(e)n -(e)n -(e)n

Li indeterminat es quam li masculin si it conteni solmen persons o animals.

Li preposition de appartenientie de es particulari in sambahsa-mundialect,nam it se accorda con li posseddent in nmero e gner.

Nmer/gner masculin feminin neutral Indeterminat

singulari os as os es

plural om am om em

Li pronomins personal del 1 e 2 persons es li secuents :

Casu 1 singulari 2 singulari 1 singulari 2 singulari

Nominativ Ego (io sineaccentuat)

Tu wey yu

Accusativ me te nos vos

Dativ mi tib nos vos

In sambahsa-mundialect, li usu del pronomins personal nominativ con li verbeconjugat ne es obligatori si li verb porta ja un termination indicant quel es lisubject. It serv tande a evitar confusions o a fortisar li expression.

Li pronomins possessiv de omni persons es li secuents :

Person/Nmer singulari plural

Unsim mien Nies (noster)

dusim tien Vies (voster)

Trisim masculin eis ir

Trisim feminin ays ir

Trisim neutral ids ir

Trisim indeterminat els ir

Li pronomin reflexiv es, in li accusativ, se, e sib in li dativ. Su pronominpossessiv es sien. Self in sambahsa es swo. Unaltru es mutu.

5- Conjugation:

In mundialect, li verbs conjugat poss portar terminations. Illi es obligatori semprein lu present, e solmen in lu passat si li radic verbal es li sam quam in li present.

Avan s o t, li consonant final del radic verbal se modifica. b, -k & -gdevenirespectivmenp-, -c-. Si li radic verbal es ineh-, -ei- oeu-, li vfinal devenif-.Exemples : kwehk(semblar) da kwehcs, kwehct (tu sembla, il sembla) ; scrib (scrir)

da scrips, script(tu scri, il scri), leiv(levar) leifs, leift(tu leva, il leva), ma lav(lavar) dalavs, lavt(tu lava, il lava).


5/8


Li Person/Tmpor present Passat (preterit)

1 singulari -o, -m si li verb se terminacon un vocal accentuat, enequo in li casus restant

-im

2 singulari -s -(i)st(a)

3 singulari -t -it1 plural -m(o)s -am

2 plural -te -at

3 plural -e(nt). Si li verb se terminain un vocal accentuat, o sili e es incompatibil conli accentuation, on devmitternt.

-eer. Si li verb se terminain un vocal accentuat, -rsufficie.

Li terminations del present se adjunt simplicmen al radic verbal, quam it esindicat in li dictionariums. Un exception concern li verbs con infix nasal , it esquels hav un e iaccentuat quam penultim litter, e un m o un n avan o pos to.Tande, in li present, li e dispari si it es phonticmen possibil, tam quam li s o ss siit esset avan li e. Exemples : supressem (supresser) : On obteni suppremo (Yosuppress). E confuned(confuser) da confundo (yo confuse).Li form del radic verbal in lu passat sempre se deduct in ti ordin :1) Li radic verbal se termina con une inaccentuat : Nequo changea.2) Li radic verbal es con infix nasal: ti n o m dispari.3) Li radic verbal conteni quam vocal(s) intern, un eh, eu, ei, a, ay o au: Illideveni respectivmen oh, u, i, a, ieye ieu. Ti phenomen se voca li ablaut.4) Li altri verbs (tam quam li radic preteriti del verbs con infix nasal) posse subir

un version del Reguls de Von Wahl si illi se termina con cert consonants :dse muta in s, dd& ttin ss, Cdin Cs, rt& rgin rs e lgin ls.5) Li verbs quels se termina in un vocal accentuat dev intercalar un s (li aoristsigmatic ) inter lor radic e li terminations del passat. Li altri verbs poss far it ancsi it es compatibil con lor accentuation.

Li imperativ es simplic : - Nequo o e final por li 2 person del singulari.- Smadusat avan li infinitiv por li 1 person del plural- -t(e) sur li radic verbal por li 2 person del plural.

Li subjunctiv se conjuga con addition de un ie al radic verbal del present. Li e

inaccentuat dispari e li verbs queles se termina ja in ie hav tande lor terminationinicie-

Li futur poss formarse syntheticmen con addition de ie al form del 2 person delsingularie del present. On poss egamen obtenir it con li auxiliarie conjugat sie- avan liinfinitiv. Un futur negativ ( ne va ) poss esser format sammen con li auxiliarieconjugat nie-.Li futur de proximit se forma con li auxiliarie vah- conjugat avan li infinitiv.

Li particip activ present se forma con addition de (e)nd al radic verbal delpresent2

2 It poss esser anc(e)nt, ma pro que it es simil al termination del triesim person del plural, on usa it solmenquam epithet. Exist anc un particip passiv present quo se forma con addition demen al radic verbal del

present, ma it appari solmen in old expressions o in li usu litterari.


6/8


Li particip activ passat se forma con addition de us o vs al radic verbal delpresent. Ti form serv anc de infinitiv activ passat .Li particip passiv se forma con addition de to (e)n al radic verbal del passatavan application del Reguls de Von Wahl. Li usu del t se confuse con liapplication de ti Reguls. Exemple : confuseti = confus o confuden.

Li formation del infinitiv depend del radic verbal. Si ti radic se termina con eiaccentuat, it ne chanja. Li verbs con infix nasal se addi un es final. Li verbs conradic intern in euo eisubi li ablaut e se addi un es final. Omni altri verbs addi ase une final, o nequo si ti e es incompatibil con lor accentuation.

Quam in Occidental, on poss obtenir multi tmpors composit con li usu delparticips e del verbes ses (esser) e habe (har). Ti du verbs poss har conjugationsirregulari :

Ses (radic verbal : es-).Present :som, es, est, smos, ste, sont

Li verb ses fa li differentie inter li imperfecte, quo designa un situation quo hadurat in li passat, e li passat simplic, quo concern un situation quo essetpunctual.Imperfect : eem, iis, eet, eem(o)s, eete, eentPassat simplic:buim, buist(a), buit, buam, buat, buirFutur: sessiem, sessies, sessiet, sessiem(o)s, sessiete, sessientImperativ :sdi, smad ses, este

Habe (radic verbal : hab-)Present : ho, has, hat, habmos/hams, habte, ha(be)ntFutur:habsiem, habsies, habsiet, habsiem(o)s, habsiete, habsient

Plur exemples o quelc altri forms verbal minu usat es disposibil sur mi blog.

6 Adjectivs : Li epithets plazza se ante li substantiv, ma pos to si illi serv quamsubteni ad un preposition. Exemple : Uno sneigvcovohrn calive = Un cabancovriti de niv ; ma : Un calive covohrno med un tenu sneigvlyegher = Un cabancovriti de un tenu strate de niv.Li comparativ se forma per suffixation de eral adjectiv (-tersi it se termina medun vocal) si it es phonticmen possibil. Si impossibil, li adverb correspondent esmeis, e li preposition de comparation es quem.

Exemples : Age est meis difficil quem kwehre neid = Acter es plu difficil quam farnequo.Dreu est legver quem stal = Lign es plu lev quam stal.Li egalit se marca med tem quem : Maria est tem bell quem tu = Maria es tambell quam tu.Li comparativ de inferiorit se forma med min(s) ou minter : Id weter est mintersrigo quem ghes = Li temp es minu frigid quam yer.Li superlativ se forma, secun li possibilits, con st o meist (minst por liinferiorit). Exemples : Ne trohveer id minsto trace iom slougs = Illi ne trovat liminsti tracie del servitors .Tod rock est id meist dreupic bayna quanta habmos endersoken = Ti rocc es li

max friabil inter omnes quels noi ha examinat .Som yunst in mien swoin = Yo es max yun in mi equip.


7/8


7 Adverbs: Li particul ye posposit (e con consdervation del strec!) serv aformar adverbs, tam con adjectivs quam con nomins. Ex: end-ye = fin-li, in fine.Si li sens es evident, li adjectivs poss esser usat sol: deub in id forest = profundmen in li forest . Cert adverbs es talmen per natur, e poss dispensarse

de ye. Exemples : tik (solmen), ops (sovent), just, katha (talmen), oku (hasta),ja...Un altri typ de adjectivs poss esser format con prefixation de con. Ex : apart,atopp

8 Nmers : Illi es : oin, dwo, tri, quar, penk(we), six, sept(a), oct(o), nev, dec.Desde 11 a 19, on suffixa dem. Li correspondent deantin sambahsa esgim.Cente miles simil in sambahsa quam in occidental. Oin significa un soli durantque un es li articul indefinit singulari. Li ordinals forma se con suffixation detoim si li unesim es incompatibil. Li 1 de 2 es pretere se opposi a alter(li altri) odwoter. Sin limitation, 1 es prest, 2 es dwoto second. Li ultim de 2 es senter,

trans to it es senst. Un adverb multiplicativ poss formarse con suffixation de (en)s. Exemples : oins, dwis (soli irregulari), tris Vez es kerin sambahsa.Quam in occidental, on poss formar un adjectiv distributiv con suffixation de (e)n. (Irregularits : 1 = ein ; 2 = dwin/pair, 12 = dousen e 1000 = tusent). Lisubstantiv quo secue es tande recteti del genitiv si li adjectiv serv a designar ungrupp.

Exemples : Ta buks coste trin euros = Ti livres (chascun) costa tri euros , ma : Miho kaupen trin bruks (= tri pantalons) = Yo me ha comprati tri pantalons , e Uncenten wolfen gwiviet in France = Un centen de lups vell viver in Francia .Million e milliard existe solmen quam distributiv, ma li substantiv ne es rectetobligatorimen del genitiv si it ne veni immediatmen pos to. Exemple : Oino millionoctcent nevgim oino mil quarcent mensci(e ne menscen !) habiteer in Vancouver inmil nevcent nevgim six = 1891400 persons (homans) habitat in Vancouver in1996 .Ti adjectiv poss anc server por numerar li substantivs quels existe solmen in li plural.

9 Syntax : Li normal ordin es subject/verb/complemente de object. In livocabuls composit, li qualificant preced li qualificat. Ex : weir = guerr, do weirnav= nav de guerr. Por li quantits, li materie concernet poss plazzarse isolatmenpos li mesura. Exemple : dwo botels vin = du bottells de vin.Li conjunction que es odma poss esser omittet si li sens reman evident. Ex :

Ia mi sieyg (od) ia eet sieug = Elle me dit que ella esset malad . Lu sam val porli pronomin relativ accusativ. Ex : Ia dugter (quam) ays mater lieubht sessiet ungohd mater = Li filia quom su matre ama va esser un boni matre .Li major parte del prepositions posse server quam conjunctions. Ex : Eemosnoroct pre is gwohm = Noi esset felici ante que il venit . Pre fortrehce, maemyehrste clude id dwer ! = Ante departer, ne oblivia cluder li porta ! . I wayfortrohc pre cludus id dwer = Illi ve departet ante har cludet li porta.

10 Exercities (con li accentuation in litters nigri)a) Yo lava le. Lavar es lav . On obteni Lavo iom o Iom lavo . Ego

es usat solmen por significar It es yo qui lo lava ! .


8/8


b) Yo da li pir a te . Dar es dah. Quam li verb se termina in vocan acentuat,it se conjuga dahm. Pires un cos e reciv do li neutral. On obteni: Tib dahm id pir.Tib dahm idsignifica Yo te da it.c) Ti method functiona bon. Functionar poss esser function o wehrg in unsens plu general. G deveni cavan un termination verbal in t. Gohdsignifica bon

in li sens de successat. Do : Tod methode wehrct gohd.d) Ti-ci cereses es rubi; tis-ta es nigri. Kerais se termina in s , do it espreferabil addir un a final (plural del coses), etsi it ne es obligatori quamnomin de specie. Simplicmen : Cia keraisa sont rudh, ta sont sword.(rememora : ai se pronuncia quam in german).e) Nor fructes es tam bell quam li lores. Lor es ir in sambahsa. Ci, it espreferabil usar li plural in a por melior indicar li opposition. Nies fruits sont tembell quem ira.f) Dunc lass nor finir nor maxim urgent labores. Li particul de expression esghi(Compara in russ : zhe ) e on plazza it preferbilmen in position duesim, eon poss mem coagular it al vocabul precedent. Finir in li sens de definitivmen

es fineih. Quam li rdic es in ei, li infinitiv es finihes (ihe se pronuncia quam untre long ). Quam urgentes accentuat, in sambahsa, sur li unsim syllab, on neposs vermen usar st ma solmen meist. Wehrg es li labor in general, lifunctionament, durant que orbates plu li labor physic. Do: Smadghi finihes niesmeisturgent orbats!g) The mist will probably clear away. In occidental, nor traduction: Li nebulva probbilmen se aclarar. Occidental ne fa li distintion inter fog e mist ,ma sambahsa fa it : nebule e mighel. On obteni do Id mighel probable-yeswehndsiet o mem Id mighel siet probable-ye swehnde. Con li future proxim:Id mighel vaht probable-ye swehnde.h) Mr Jones bought a knife for his son.Senior Jones comprat un cultell porsu filio. Kaup deveni kieup in li preterit pro li ablaut. Kniv es cultell(compara francesi canif in un sens levmen different). Por facilitar lipronunciation, on poss usar li vocalisation euphonic e addir un o a un. On usa ci sien e ne eis pro que it es li filio del subject. Mister se traduct potimaon poss conservar li tituls local (Jones es uni nomin anglesi) On obteni : MisterJones kieup uno kniv pro sien son.i) The noble English general offered to the wounded soldier a glass ofwater Li nobli anglesi general offertat un glass de aqua al soldat vulnerat.Generale soldates ambi masculin, do on usa is, con o sin declination. In ti casu,por traducter offertar, lu optim vocabul es schehnk, quo significa samvez

offertar e versar, e deveni con ablaut schohnkin li preterit. Vulnerar es veurn,do li passat particip es o vurnto vurnen, sempre con ablaut. In sambahsa, onposs dir anc aqua, ma it es plutost li aqua quam element natural. Si on vell usaraqua in ti context, on vell posser pensar que it se tracta de aqua mineral o defont ! Li bon traduction es un glass wed, ma un glassos wedo un wedglass vellremaner anc comprensebil. On obteni : Is noble englisch general schohnk ei vurntsoldat un glass wed.

Copyright. Dr. Olivier Simon

Documents

Grammàtica de Sambahsa in Occidental-Interlingue