GRA'rTIAN DM

,Dona cano divom': his verbis Grattius cum CynegeticaBua exorditur, eandelll proferre videtur de rei venatoriaeorigine sententiam, . quam Xenophon olim protulerat sive isqui libellum mum Kvvr]ytrmu5v composuit: 1:0,UeV E:Üe11W! 1fswv,'Anollcm'or; "al ~e1:i.ul(j()\:, ayeat "al ,,-611S\:' lj(joaa11 (je "alÜCWWav 1:ovrq> Xdewf'a, (jux (jtuat01:111:U 1). Sed verbis in-

1) Saquitllr catll.logus aorum, quos a Chirone aLtem venatoriamdidicisse scriptor sine dubio ipse finxit. De quo catalogo nuperW. Baehrens, Mnernos. LIV 1926 p. 140 S8., Ha egit, l1t de ordine, quovenatores iIIi enurnerantur, omnisque catalogi ratione reetius il1dicll.ret.Atque Cephalurn in honarem Cephalidarum, gentis Attieae, extraordinem prima loco positum esse perspexit, ceteros heroll.S nominibusAeseulapii et Achillis ineludi, qui emn iam pridem discipuli Chirouisperbiberentur, oceasionem scriptori dabant atql1e facultatem, ut reliquosquoque Centauro iIli iustissimo artiumque peritissirno in disciplinamtradcret. Quorum heromn seniores a iunioribus eum separasse mani­feIltum: atque ilIos quidem omnes fa.bulae Calydoniae debet, hos autem(uno excepto Hippolyto, qui Theseo facHe adnectebatur, ut transitusfieret ad alterum saeeulum) ex belli Troiani meworia eum sumpsisseapparat, eum fortissimos bellatores eosdem venatores streuuos suo iurehaberet alios autern Chironis diseipuJos, qui neque hl1c neque illußpertinebaut, omnino in cenSl1m non vocl\vit. Ceh;rnm Calydoniis ad­dendi fratres Helenae, quos cur iunioribus ll.diungeret satis ei causaeesse videbatur, Troieis fortll.Sse Nestor, quamquam eum ql10que OvidiusMet. VIII 313 non soo Marte Meleagl'i turbae adnumerasse videtur.HOll igitur venationi illi celeberrimae interfuisse Xenophon seiebat:AescuJapiom (Hygin. fab. 173; quem heroibus mortalibus immiscereplerosqlle noluisse non mirum), Melanionem, Nestorem (c), Amphiaraum,Pelel1m, Telamonem, Melell.gl'llm, Theseum, Castol'em, Pollueem; acceditAtalanta ex 13, 18. Iam vero Baehrens, hune catalogum cohaerereratus eum figuris ll.edis Minervae Aleae, quam Scopas post a. 395 'l'egeaeItedificavit (Paus. VIII 45, 6), haee pal'um feliciter scripsit: ,Pro Ata.­lante necessitas auctorem prooemii, qui nonnisi viros uominabat, coegiteius maritum Meilanionem substituere.' 101010 artius catalogus Xeno­phonteus eohaeret eum eo vascul0 celeberrimo, quod Clitins el Ergotimusconflleerunt:· in quo vasculo Melanionem Atalautae latus tegentemvidemus, quippe qui null. eum iIlll. ex Arcadia Calydol1em venerit (cf.Wila.mowitz, Hellenistische Dichtung Il p. 59 n. 2, Sitzungsbel'. Preuss.Akad. 1925 p. 219 s., Aristophanes Lysistrate p. 169 s.); Scopas emu

362 H. Herter

seql1entibus poeta ille Romanus antiquam sententiam quodammodo emendatiorem aeeuratioremque exhibet: non omnemenim venationem vel potius eum bestiis pugnam, sed artemtantum venandi, ,laetas venantibus artis', a deis derivat jpriscis autem temporibl1s homines sine huius artis beneficioeum feris eontendisse doeet: ,nuda' virtute, i. e. ,arte et dolovaeua' (H.. Stern), illi utebantur et omnis in ,armis' eratspes - utrum ,armos' dieat (ut eontenderunt Barth, Bl1r­mann, MilIer, Fiegl, Bögel in Thes., Vollmer) an ,arma' (idquoc1 Enkius, editor novissimu.s 1), eum aliis compluribusprobavit) valde dubium, quamquam non plane inermes illosfnisse putavit, sed rudibus quibusdam armis instructos fuisse(cf. Luer. V 966 ss. Hol'. sat. I 3, 101), artifieiosioribus veromachinamentis prorsus caruisse. Ne canes quidem tune ,belloferino' defuerunt, quorum usum Xenophon et ipsum a disprofeetum esse praedieavitj apud Grattium enim v. 151 ss.haee legimus, quae interpretes adhue non satis intellexissemihi videntur:

,prima illa eanum, non ulla pe?' artist)cura prior, sive indomitos vehementior hostisnudo 1nm·te premas seu belIum ex arte ministres'.

,Nudum' igitur ,martem' hoc loeo ,arti' opponit aequeae ,nudam virtutem' v. 3 j canum autem euram non modo,per artis' maximi esse momenti explicat, sed etiam ,primam',i. e. primis illis temporibus ortam esse, quibus violentia ilIa(v. 9) sive vehementia ineonsulta sola utebantur, arte eare­ba.nt. Bue id quoque pertinet, quod Hagnon, eum loro eanesdueere instituit, qui antea soluti ,nudo marte' cucurrerant,

Meleagrum Atalantae adiungeret, ut posteriores omnes Euripidem se­quebatur, qui Melanionem removerat, ut Meleagrum amore venatricisillinl'! superbae captum inducere posset (cf. A. Surber, Die Meleager­sage, diaa. Tur. 1880 p. 99. C. Robert, Die griechische Heldensage I1920 p. 98 s.). Quid igitur? Is qui Melanionem in venatOl'um Calydo­niorulll numero l'ettulerit (Euripidis alioqui non ignarus, cf. Baehrells,Herm. LXII 1927 p. 128 n. 1), tragoediam illam Euripideam non novissevidetul'; quod quatenus eo valeat, ut quo tempore prooemium CynegeticiXenophontei scriptum sit perspiciamus, videant alii.

') Gratti Cynegeticon' quae supersunt ed. P. J. Enk, 2 partes,Zutphaniae apud W. J. 'l'hieme 1918.

2) In codice Vindobonensi est: non nulla partia, quod egregieSannazarius correxit. Clausula ,per artem' (sive ,-tis') exstat apudLucr. IV 847. V 10. Vel'g. Georg. I 122 (Aen. VI 663 et saepius).

Gl'attiauum 363

artem quandam eamque gravissimam invenit (cf. v.255). Om­nino Grattins multus diligensque in 60 discrimine, quo al­terum venationis genus ab altero internoseit: ,artis' voeabuloeonsulto suo earmine saepissime utitur et singulari et pluralinumero atque hoc ipsum ,suum munus' praedicat (v. 65), qllodeanendo hominibus largiatur.

Iam vero exordii 111emor si quem deum sive Prometheumhane artern venandi bominibus ,ineonsultis' (cf. Aeseh. Prom.456) monstrasse opinaris, magnopere falleris. Grattius adeam de cultn humano sententiam aecessit, quae a philo­sophis rerumque scriptoribns inventa variisque modis exoullaiam pridem omnium in ore erat 1), versibusque sequ611tibusnarrat ex eo errore, qui olim non tantum in hello ferino,sed etiam ,in omni vita' fuerit, homines ratione usos ad rectumordinem pervenisse et sicnt ceteras artes ita venatoriam didi·eisse. Sed hane sententiam integram non reliquit: ita veterumfabularum studio atqu6 fot·tasse etiam ,patriorum divorum' 2)religione tenebatur, ut eorum laudibus in bac re obtrectarenollet; quocirca ea, quae veteres de donis divinis l1arraverant,minime sprevit, sed (ut v. 463 s., eum naturam ipsam artemBuam alere doceret, deum tamen auctore111 praedieavit) inprooemio eonfirmavit, quod per totum carmen observaturuserat, deum artibus ,primum auspicium altaque circa firma­menta' dedisse, i. e. artes quasi condendas curasse firmaqueposl1isse fundamenta, ut homines paulatim eas excolerent etad suum quamque finem perducerent B). Hac igitur rationeei contigit, ut philosophorum doctrinam eum religione antiquain gratiam restitueret fabularumque argumenta pqetica carminisuo reservaret. Qual11 rationem a Grattio non esse inventamvix est quod moueam; iam dudum enim fuerant, ql1i paulatimhomines ad meliorem vitae statum enisos esse concederentet tamen deos aliquas partes in eultu Immano. promovendo

') Postremus da !mc sententia in universum scripsit ,V. GrafUxkuJJ.Gyllenband, Griechische Kultur·Elltstehnngslelmm, Berol. 1924(,Biblioth. filr Philos.' voI. XXVI); cf. etiam A. Busse, .Mus. Rheu.LXXV 1926 p. 212ss. Neue Jahrb. IU 1927 p.129ss.

~) V. 45ft Euk cmu hon 1000 contulit Catnll. 64, 404, tu potiusconfer Cic. Verr. IV 132: ,omnes religiolle moventm et deos P!ttrios,quos a maioribus aocepel'l1llt, aolendos sibi diligenter et l'etinendosesse arbitrantur.'

3) Cf. J. van Wageningen, Museum (l'r:laandblad voor PhiI. anGeschied.) XXVI 1919 coI. 172.

364 H. Herter

habuisse variis modia probare studerent. Atque philosophiquidem humanae rationi singulas artes, ipsam tationem deisdeberi vel aliquo modo a divina ratione pendere monebant;quid igitur minun poetas, eum hune locum in suum usumconverterent, Iibenter eo processisse, ut ipsos deos, qualesfabula religioque popularis ferebat, homines, ut artes feliciterincoharentur, aliquatenus adiuvjsse narrarent, Xenophimissane immemores, qui diserte confirmaverat (fr. 18 D.):

aVtOL an' aexijr; mX11't'a Ihot {Jvrp:oia' vnioEtEa11,aAAa xe611q> C17toiWuC; Btpeve[auovGw aftStvov.

Grattium Posidonio usum esse credunt 1), neque dubium est,quin per eum philosophum omnis haec quaestio, qUae adcultus humani originem pertinebat, apud Romanos quoquemire vigere coeperit; sed ut eil. quae in prooemio Cynegeticorumleguntur ab eius sententiis non abhorreant, tamen quae maximeeins propria fuerunt non inveninntur, neque omnino Grattiumcum de rebus tam vnJgaribus scriberet libros philosophicosGraecorum ipsum adisse eredendum. Immo similia de hisrebus statuisse mihi videtur poeta neseio quis aevi hellenistici,cuius vestigia in Grattii carmine tam crebra deteguntur, uteo praecipuo auctore poetam Romanum per totum opus ueumesse appareat 2). Sed latius }latet haeo quaestio quam quaein transcursu absolvi posse videat~r; eompares interim velimCynegeticorum Oppianeorum libri alterius prooemium, 'quoDianae beneficio Centauros ll) hominesque insignes venandiades invenisse diseimus (appellatur autem Diana: el ~' li:ysftOt .... elntftevat IleeonaJ'Il .1<; ayaa{JeveaJv {J' necbaJ'P Oiji; lindx8LeC/(; ast(}e ,ft8yauUa o11v8a lhJerJf;, cf. etiam II (75)..

Dianae igitur etsi non omnem venationem, at tamenartem vellandi deberi Grattius non habehat cur negaret. Quiautem homines hane artem sive singulas ades v.enatorias eius

1) E. Mitller, PhiloI. LXII 1903 p. 68 s. W. Gl.'rhäusser, DerProtreptikos des Poseidonio5, dillS. Heidelb. 1912 p. 29. Enk in cornomentario p. 45.; cf. etiam Uxkull 1. c. p. 44 n. 9.

2) Oppiano enim, qui trita imagine .USllS (cf. CalHm. 01. Pap.XVII 2079, 25 SS. R. Pfeiffer, Herm. LXIII 1928 p. 306) hoc modo deaeverbis gloriatur (Cyn. I 20 s.): lfrqeo -XIX' 1:(!"Ixeiav tTw:rr:elflUJf-UJv tbae­:n:&1', t:'1j'v p,eqo1t:UJ1' ovnUJ H5 e1i5 e:n:dt:"IIJev do,öais, non magis confidlm­dum quam Nemesiano Cyn. 8 SS.; magnurn aliquid novumque se andereiarn pridem poetae affirrnare consueverant. Reete de hac 1'e et aliiiudicave1'unt et F. Vollmer, PW s. v. Grattius co!. 1844.

3) Cf. Chironem Xenophonteum.

Grllottillonum 365

auspicio invenerunt? Ihustra in catalogo Xenophonteo, frustrain ceteris libris, quos de re venatoria ab antiquis conscriptoshabemus, nomina quaeres eorum heroum, quos Grattius incarmine suo laudavit, eximiae doctrinae exempla, quae undecomperit nisi apoeta iUo hellenistico, quo auotore usus est?Chironis nomen desideras, damnat enim poeta doctus fabulamvulgarem atque Arcadum patrocinium suscipit, qui vernaculumperhibebant inventorem 1) - Dercylum appellabant nominead artem eius idoneo, in quo· auctor Graecus lusisse mihividetur (cf. v. 97 s. ,in eaecas aciem .... tenebras egit'). Einslaudes Grattius quamvis ita celebrare incipiat, ut EpicUl'Ull1praedieari putes, tall1en ,industriae' eius (cf. v. 12) non tantumtribuit, ut divino eum non eguisse auxilio putet, sed diserteconfirmat deorum eum observantissimum fuisse ob eamquerem Dianae dignum esse visum, qui suas artes (,tamquammysteria' Enk, cf. Oppian. Cyn. IV 19) adiret et gentibusmortalium panderet. Alterum ,inventorem' (qui primus caneinductore usus sit) Grattius v. 213ss. nomine triplici anaphorarepetito tantis laudibus effert, ut aliomm gloriae eUln obtrec­tare velle suspiceris, hominem Boeotium Hagnonem Astyliden)cui ipsi quoque ,divom favore' palma concessa est (v. 250).Dianam inter hos divos primam fuisse nisi consentaneumesset, fortasse ex v.252 concludere Heeret, ubi nomen Hag­nonis tamdiu futurum esse legimus, quamdiu arma ,Diania'terris maneant 2}; certius tamen argumentum ex nomine ipsoduces, quod iu numero castorum huius deae comitum etittmhUDe heroem babendum esse testatur ll).

Sed Diana non fuit sola, quae homines venatores adiuvaret,coll1ites'que snos aren Lyciaque pharetra arroaret (v. 124 S.)4):

16 ,adseivere tuo comites sub nomine divaecentum'.

-~~-~._-

I) Recte H. Schenkl, Jahrb. f. cl. Phil. vol. supp!. XXIV 1898p. 427. Vollmer miM non persuasit, quo iudice Dercylus fuit ,IovisArcadii hypostasis, qualis alibi Äristaeus aut Chi rOll.' Aristaeum Al'­cadillm, quem Nonn. Dioll. V 229 ss. venationis inventorem habet,ellndem atque Dercylum esse Barth et Wernsdorf putaverllnt.

2) Non bene P. H. Damste, Mnem. LUI 1925 p. 302 s., ,Diuna,tlleris' eonieeit. De mensura vocabuli ,Diania' cf. F. Man., Molossischeut,ld bakcheische Wortformen, Lips. 1922 p. 22.

3) De nominibus a vocllobulo arVQs duetis cf. Ed. Williger, Hagios,Giss. 1922 p. 69 ss. Pater Astylus nomen ab u"rbe habet; Vollmerpost alios comparat Centauri nomen apud Ov. Met. XlI B08.

4) Comites autem non recte Vollmer ,omnes venatores' interpretatl1l'.

366 H. Hutln

Recte Euk hoc uno loco codicis 'l'huanei ope USus quodest in eodice Vindobonensi ,centem' in ,centum' mutassevide­tur, quamquam Radermacher ,gentem' restitui iussit, ingenioseille quidem, sed ita ut minus facile totus locus expediatur 1).Minus tamen recte viI' ille doctus Batavus quae legit inter­pretatus est hoc modo: ,divae quae sub tuo nomine sunt,Diana, centum adscivere comites', quos insequentibus versibusvidelicet enumerari putat. Quae tandem quaeso istae divaesunt, quae centum illos comites adscivere 2), vel cur eas poetanon nominavit? Quid omnino hi versus ad hominum sortern,de qua. Grattius hoc prooemio totoque carmine agit? Nemulta: comites, qui adsciti sunt, homines esse puto in divi­nam consuetudinem receptos (cf. v. 125), divas autem illas,centum' (I. e. plurhnas), quae eos adscivere, v. 17 s. nominariapertum: sunt videlicet ,Nymphae', quas ,tuo sub nomine',i.e. Dianae asseclas fuisse inter omnes constat; etiamNemesianusGyn: 94 ss. eas Dianae adesse vuIt. Masculos vel'o deos v. 17 ss.feminis adiungi na mireris, ,et' particulam paena ,etiam' valeremoneo. lam v. 18 extremo ut clausula restituatur Vollmerisupplementum ,subibant' minus arridet; fuit in ea lacunaverbum quale est ,iuvabant' vel ,favebant' vel sim. sedeum plnrium verborum sit copia, Grattius quid scripseritenuc1eari iam non potest.

His autem dis praesidibus Grattius rem venatoriam ex­plicaturus est. haud parvum munus aggressus:

21 ,nostram defendere sortemcontra mille feras et non sine carmine iussus' 5)

a Diana sdlicet ut Oppianus eyn. I 17 (cf. Gratt. v. 2; recteEnk). Jd dignum notatu Grattium Romanis, qui ne ea quidemaetate omnes venationem magni aestimabant, Buam artem nonita commendare, ut virtutis exercendae aut saltem delecta­tionis vel utilitatis causa haac fieri doceat, sed helIum cumferis etiam tum gerendl1m esse praedicat, ut vita humanaab Hs periculis tuta sit, quae priscis hominibus omnium

l) An ,gentem' Grattins ,homines' voeare potuit? Alia saue resest in plurali v.107.

2) ldem etiam va.n Wageuingen L c. col. 172 Enkium interrogavit.DamHte 1. e. p. 299 voeem ,comites' subieetum esse cl'edit et quod tra­ditum est ,divae' in ,divos' mutari iubet; qni igitnr fuernnt isti comitesDialllle aut cur Diana non ipsa Nyrophas ceterosque divos adscivit?

$) A; Insne, eorr. Graevins. Particula ,et' cnro vi affirmat.

Gl'attiannm 367

maxime 1) timenda fuisse philosophi demonstrabant (ef. LueT.V 982 ss.). Carmine igitur et arma et artes venandi descri­pturus est, ab armis autem exorditur:

24 ,armorum easses plagiique exordia restis'.Egregie hune versum Bueeheleret Volhner, Muaee beIge

II 1898 p. 232, ex eodice Vindobonensi emendaverunt, quemqui exaravit scripturam traditam diligentissime eonservavitquamvis non intelleetam (exordiar esti8), In eo tamen Voll­meroitemque Enkio, qui eum secutus est, adstipulari nonpossum, quod ,prima' vocabulum v. 25 initio traditum ad,exordia' rettulerunt et subiectum esse verbo ,iubent' con­tenderunt, stmctura sane auclaci atque aatis dura (,casses,armorum <exordia>. et restes, plagii exordia prima, iubenttenui filo limbum iungere'). Jd enim luce clarius esse putoverbum ,iubent' hoc_ loeo non alitel' positum esse atque v, 58,vetant' (cf. Enkium ad hune versum) et v. 90 ,iussere'.Voeabulum aulem ,prima' quod pro adverbio sumitur, ne egoquidem eontendo hUlle usum esse latinum; quodsi ValeriiFlaeei versum primum aliter explicandum esse Vollmer recteintellexit, Grattius unus e Latinis Graecum adverbillm neW1:aimitatus est: eertllm enim id habeo cetera v. 25 vocalmlarecte tradita esse, ipsum autem vocabulum ,prim1t' utiquenec immutari posse neo alio referri nisi ad sententiam ge­quentem, eum huic vooabulo v. 28 respondeat vocabulum,tune', Quid igitur'? Versus 24 sententiam habet ab omniparte absolutam; inteUegenda solum copula ,Bunt', quamsaepisBime a Grattio omitti non eBt quod exemplis confirmem,Vocabulo autem ,exordia' duo genetivi attributi Bunt (et,armorum' et ,plagii'), quorum utrique suum praedicatnmrespondet (,casses' et .restis'), Voce autem exquisitissimaquae est ,plagium' poeta voeem ,cassis' quodammodo repelivit;saepius enim iterando vocabulo gravissimo duo enuntiata interse conectit, quo artificio his tribus versibus tel' usus est:

22 et non sine cannine iussusca1'mine et a/'ma dabo et venandi persequar artis.armorttm (Jasses plagiique exordia restis.

1) Cf. Gratt. v. 13 s,: ,tl'epidam bello vitam fel'ino, qua primmnquaerehat opem', i. e. ,qua ex parte homines maxime auxilii indigehant'(Enk). Falso van Wageningen 1. c., emn vocabulum ,primam' non recteintellegel'et, v.14 leviter mutatllm sie explicavit: ,qUQ (sc. bello ferillo)pl'imam quael'ebat (vita) opem' = ,initio se sustentabat',

368 H. Harter

In hoc tertio versu autem synonymo ilIato subtiliore }'ationelusum renovat. In eo eUam quaesita elegantia Grattii apparet,quod vocabulum ,exordia' sensu variat: armorum enimexordia sunt casses, quill. in explicandis armis hino ex­ordiendum restis autem proprie exordium plagii est, quodin p1agio conficiendo a reste exordiendum est. Id deniquemonendum formam quae traditur ,restis' non pluraliter, sedsingulariter dictam esse non aHter atque ,p1agium' ipsum,(qua in re rursus poetam varietati studere videmus); ,restis'enim est, quae v.27 ,linea' dicitur iunetis quattuor limbisconfecta, eademque v. 26 ,tormentum' vocatur, siquidem VoU­mer recte hoc vocabulum interpretatus est.

A v.24 igitur Grattius mediis in rebus est: id argumel1tum,quod hoc versu indicavit, sequentibus versibus exsequitur I).At vero El1k non v.23 prooemium concludi arbitratur, sedVoUmero auctore v.61-74 versui 23 subiunxit et ipse prae­terea v.73 atque 74 inter v. 68 et 69 locum habere decrevit.Falso hoc quidem! Nam cum v.61-74 poeta id habeatpropositum, ut ostendat, quanta sit cura opus in venationetam periculosa, veterum proponit heroum pugnas, qui artecarebant. Magno nimirum Adonidi et Ancaeo constitit hooopus, eum sine eo munere, quod poeta daturus est, i. e. sinearte venandi cum bestiis confligerent. Atque iIIi quidempugnantes ceciderunt, tertius autem, quem poet-a. v. 69-72allegat, Hercules, cum non cooiderit, Enk eius exemplo non'rudis illius venationis perioula, sed artis venandi utilitatemprobari animum induxit; posuit ergo v. 73 et 74 tIDte v. 69-72, ut ex Herculis rebus bene gestis legentes cognoscerent,quae ,gratia responderet ab artibus'. Et temporibus iamsatis antiquis Herculem sibi fingere eoeperunt in hoc vel ilIolabore peragendo dolis uSum vel eis armis, quae inter artisinstrumenta Grattio numeranda erant; sed qualis tot poe­tarum carminibus, tot artifioum operibus oculis animisqueproponebatur, claviger iIle heros 1eonis pelle amictus, nonnepriscae venationis tam luculentum praebuit exemplum (cf.Luer. V 975), ut iure Grattius posteriorum fabulis neglectisad antiquam veramque historiam rediisse videatur? Vocabuloigitur quod est ,ipse' duobus illis venatoribus priscis tertium

') Titnlum igitur ,da ratibus confieiendis' loeo ba.ud ita falso ineodiee POlt v. 24 positum esse apparat.

Gl'nttiannm 36i1

addit eumque fort.issimum, quin etiam deum, qm lpse quoque,magna mercede' bestias persecutus sit. 1s enim, eum mare,terra, Oreus eum ,passi' i. e. sine magno labore ab eo vietiesseut, ex venationis opere ,decus et famae primum (i. B.•

Sl1iDmUrn, cf. v. 229) impetravit honorem', scilicet quill. ferasne tantus quidem pugnator sine maximo labore periculoquevicit. Hane sententiae partem plane neeessal'iam a Grattioomissam esse non mirum videtnr I), praesertim eum fllcile excontraria sententiae parte (v. 69-71) intellegatur; vox auLem,mercedis' quod in tertio exemplo non mortem, sed laboremspeetat, hoc quis non mflxime aptum ducet arti Grattianae?Herclllis igitur virtute, ut bastiae vincerentur, olim opus fuit:nune quae spes esset mortalibus tauto minori bus, nisi arspraesto esset, quae illi defuerat? Aptissimam ergo conclu­sionem faeit poeta v. 73s.:

,Exige si qua mei>! respondet ab artibus ergogratia quae vires fallat conlata ferinas I'

In fallendo igitur ars venatorum posita est eaque cura,quae nisi adhibetur, maius hoc opus est, quam quod tangipossit. Ea autem huius artis commeudatio, quae v. 61 -74eontinetur, in prooemio si legeretur, sane 1000 llaud ineptolegeretur, sad consulto mihi quidam mediam in eam parteminculcata esse videtur, qua armamenta describuntnr ,fraudis'plena (cf. v. 45.91) maximeque ad fallendum idonea. Jd enimpoeta propositum habebat, ut operam Suam tanti esse demon­straret atque minutias suas (cf. v. 150s.), quin etiam omnevenandi studium quasi excusaret monendo tantam esse euramadhibendam, ne eil. ipsa aetate homines hello ferino nou minusvexarentur quam heroes iIli prisei. Quod autem v. 61uovumargumentum parUm aperte eUIll antecedentibus conectit, intransitu faciendo Grattium omnino non satis felicem videmus:id tamElll non erat timendum , ne quis legentium ,magnumopus' retium confectionem dici lmtaret, de qua antea actumerat, praesertim cum tam saepe iu hoc carmine venatio ,opus'vocaretur. Maxime vel'o id Grattii et hoc loco et alibi inter­erat varietate legentes delectare, qua in re aevo q. d. helle­nistico ars poetarum excellebat. lIIo autem aevo CUIn studiumvenandi haud mediocriter viguerit, da his rebus neminem

1) Mulm duriue vidatur, quod v. 283-285 sententinß padem gra­vissimam omiilit.

Rhein. MlUl. r. Philol. N. F. LXXVIIi. 24

370 H. Herter: Grattianum

earmen composuisse quis credat? Quisquis autem is fuit,quem Grattius auctorem secutus est, quamquam ei certe nonservili offioio paruit, tamen, si me audis, de venatione illein universum haud aHter iudicavit atque Grattius. Eo autemingenium eius maxime apparet, quod artis venandi deorumauxilio ab hominibus egregiisinventae fallaeias proprias essesibi llersuasit, a priscorum hominum bello ferino e{lm nondifferre ratus nisi quod hac ratioue tutius faciliusque eo per­veniretur, ut bestiae exstinguerentur. Quam ruit ille diversusab antiquioribus velut Platane, gui leg. VII p. 824 retialaqueosque a sua civitate omnino prohiberi voluit, sieut alienahaec erant a Maoedonum virtute (Hegesand. apo Ath. I p.18A).Atque ipse Posidonius, eum a sapientibus olim praesidiacontra feras inventa esse demonstraret 1), non de istis rebus,quae Grattio ,tantae' esse videbantur 2), sed da ferreis armisvidetur cogitasse; testis Seneca, qui epist. 90, 11 (cf. 41)haec scripsit: ,In iIlo quoque dissentio a Posidonio, quodferrament!l. fabrilia exeogitata a sapientibus viris iudicat. Istoenim modo dicat lieet sapientes fuisse, per quas <Verg.Georg. I 139s.)

tune laqueis captare feras et faUere viscoinventum et magnos eanibus circumdare saltus.

Omnia enim ists. sagacitas hominum, non sapientia jnveniL'Bonnae. Ioannes Herter.

') Gf•.G. Rudberg, Forschungen zu Poseidonios, Upps.1918 p.64.2) V. 95 postquam de formidinibus, laqueis, pedicis locutllS est,

Dercylllm ,iantarum' rerum auctorem laudiblls ad eaelum tollit (itatarnen, ut simal de omni fere arte velJandi cogitare videatur).