Upload
others
View
10
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Emanuel Lasker
Yazar
Görkem Sivri
Yayıma Hazırlayan
FM Alper Efe Ataman
Kapak İllüstrasyon ve Tasarım
Hediye Kaya
Yayımcı
Analiz Yayıncılık – Alper Efe Ataman
1789 Sokak No: 9-A Bostanlı - İzmir
Tel & Faks: (0232) 330 16 56
url: www.analizsatranc.com * e-mail: [email protected]
Basım Yeri
Metro Matbaacılık
Yahya Kemal Beyatlı Cad. No:94 BEGOS 3. Bölge Buca - İzmir
Tel: (0232) 290 33 11 * Faks: (0232) 290 33 21
1. Basım
Kasım 2018 (1000 Adet)
ISBN 978-605-9013-16-1
Tüm hakları Analiz Yayıncılık - Alper Efe Ataman‟a aittir.
Analiz Yayıncılık - Alper Efe Ataman‟ın yazılı izni olmadan, kısmen, tama-
men veya değiştirilerek yayınlanamaz, hiçbir şekilde iktibas edilemez.
DÜNYA SATRANÇ ŞAMPİYONLARI
1- Wilhelm Steinitz (1886 – 1894)
2- Emanuel Lasker (1894 – 1921)
3- José Raúl Capablanca (1921 – 1927)
4- Alexander Alekhine (1927 – 1935) (1937 – 1946)
5- Max Euwe (1935 – 1937)
6- Mikhail Botvinnik (1948 – 1957) (1958 – 1960) (1961 – 1963)
7- Vasily Smyslov (1957 – 1958)
8- Mikhail Tal (1960 – 1961)
9- Tigran Petrosian (1963 – 1969)
10- Boris Spassky (1969 – 1972)
11- Robert James Fischer (1972 – 1975)
12- Anatoly Karpov (1975 – 1985)
13- Garry Kasparov (1985 – 2000)
14- Vladimir Kramnik (2000 – 2007)
15- Viswanathan Anand (2007 – 2013)
16- Magnus Carlsen (2013 – )
4
İÇİNDEKİLER
Kaynakça & Semboller 5
Önsöz 6
Bölüm 1: İlk Yıllar 8
Bölüm 2: Yeni Dünya Seferi 30
Bölüm 3: Şampiyon ve Filozof 37
Bölüm 4: Unvanı Savunurken 84
Bölüm 5: Tahttan İndikten Sonra 138
Bölüm 6: Dünya Satrancına Mirası 171
Bölüm 7: Kariyeri 184
Bölüm 8: Dönemin Yıldızları 186
Bölüm 9: Sorular 224
Yanıtlar 269
Oyunlar Dizini 296
5
KAYNAKÇA
Kitaplar
- Capablanca, J. R. (1990): Satrancın Esasları, İstanbul: İnkilap Kitabevi Yayın
San. Tic. A.Ş.
- Kasparov, G. & Plisetsky, D. (2003): My Great Predecessors – Vol. 1, Londra:
Everyman Publishers, plc.
- Lasker, E. (2008): Lasker‟s Manual of Chess, Milford: Russell Enterprises, Inc.
- Linder, I. & Linder, V. (2009): Emanuel Lasker: 2nd
World Chess Champion,
Milford: Russell Enterprises, Inc.
- Nunn, J (2014): John Nunn‟s Chess Course, Londra: Gambit Publications Ltd
- Schulz, A. (2016): The Big Book of World Chess Championship, Alkmaar:
New in Chess
- Soltis, A. (2000): Soviet Chess 1917-1991, Jefferson: McFarland & Company,
Inc. Publishers
- Soltis. A (2005): Why Lasker Matters, Londra: B. T. Batsford
Elektronik Kaynaklar
- ChessBase 14 & Mega Database 2018
- www.chesshistory.com / Chess Notes – © Edward Winter
- Cleveland Public Library Digital Gallery, John G. White Collection of Chess and
Checkers
- Wikimedia Commons
SEMBOLLER
+ şah (kiş)
x kırış
# mat
!! parlak hamle
! iyi hamle
!? ilginç hamle
?! şüpheli hamle
? kötü hamle
?? ağır hata
+- Beyaz kazanır
± Beyaz açık üstün
² Beyaz hafif üstün
= eşit (veya berabere)
³ Siyah hafif üstün
µ Siyah açık üstün
-+ Siyah kazanır
0-0 kısa rok
0-0-0 uzun rok
1-0 Oyunu Beyaz kazandı.
½-½ Oyun beraberlikle bitti.
0-1 Oyunu Siyah kazandı.
(n) maçın n‟inci oyunu
(D) sonraki diyagrama bakınız.
™ tek hamle
6
ÖNSÖZ
Analiz Yayıncılık‟ın „Dünya Satranç Şampiyonları‟ dizisi, her şeyden önce ül-
kemiz satrançseverlerine (özellikle de genç arkadaşlarımıza) satranç tarihini ve
eski oyuncuları tanıtmak üzere girişilmiş bir proje. Elinizde tutmakta olduğunuz
Emanuel Lasker de bu dizinin ikinci kitabı.
Bu kitapta Lasker‟in yaşam öyküsüne dair çeşitli bilgilerin yanı sıra fotoğraf-
lar, turnuva tabloları vs. oldukça geniş yer tutmakta. Öte yandan sayfaların bü-
yük bölümünün oyun analizlerine (yani satrancın teknik yanına) ayrılmış olduğu
da bir gerçek. Bu gerçeği göz önünde bulundurarak şunu belirtmek yerinde olur
ki elinizdeki, satranç kültürüne yönelik olduğu kadar satranççının eğitimine de
yönelik bir kitaptır.
Yazım sürecinde kitabın bu „eğitime yönelik olma‟ yanını hiç aklımdan çıkar-
mamaya çalıştım; devamyollarını kağıda döker ve konum hakkında açıklamalar
yaparken kafamın bir kenarında “Bu yazılan okuyucuya nasıl bir katkı sağlaya-
cak?” sorusu hep asılı durdu. Bu nedenle kimi okuyucuların metne hâkim olan
tonu biraz „öğretmenvari‟ bulacak olması gayet doğal bir sonuçtur – tabii bu
sonucun arzu edilir bir şey mi, yoksa sıkıcı bir yan etki mi kabul edileceği ise
kişisel bir tercih meselesi. Ne olursa olsun, söz konusu „eğitsel kaygılar‟ incele-
nen oyunların seçiminde de öne çıktı: kitapta başından sonuna analiz edilen 33
oyunun büyük çoğunluğu İspanyol Açılışı (10) ve Vezir Gambiti (10) ile başla-
makta. Bu oyunların dikkatli bir incelemesinin öğrenciye, satrancın temel açılış-
ları (yani 1 e4 e5 ve 1 d4 d5) konusunda genel bir anlayış kazandırmakta hayli
yardımcı olacağı kanısındayım. Yeri gelmişken belirtelim ki, satranç anlayışının
evriminde son derece önemli bir yere sahip olan İtalyan Açılışı ve Şah Gambiti
gibi sistemler için, dizinin ilk kitabı Wilhelm Steinitz‟i baştan sona incelemek çok
yararlı olacaktır.
Son olarak, bahsedilen klasik açılışların (ve onlardan gelen er yapılarının) artık
„geçmişte kaldığını‟ düşünmek büyük bir hata olur - birkaç ay önce gerçekleşen
Berlin 2018 Adaylar Turnuvası‟nda yapılan 56 karşılaşmanın 40 tanesinde bu
yapılar oynanmıştır (24 oyunda 1 d4 d5 türevleri, 16 oyunda ise 1 e4 e5 olmak
üzere). Modern satrançta da en çok oynanan yapılar olmayı sürdüren bu er dizi-
limlerini derinlemesine anlamak için, geçmişten başlayarak günümüze doğru
gelen tarihsel yaklaşımdan daha iyi bir yöntem herhalde yoktur.
***
ÖNSÖZ
7
Lasker‟in yaşamöyküsünü incelediğimde beni en çok etkileyen şey, özellikle
kariyerinin ilk yarısında satrancı ve matematiksel/felsefi araştırmaları bir arada
götürebilmesi oldu. Nature gibi bir dergide ses getiren iki matematik makalesi
yayınlamak başlı başına bir iş iken, bunu Dünya Satranç Şampiyonu unvanını
taşırken yapmak, gerçekten de hayret verici bir zihinsel üretkenlik gerektirir ve
günümüze kadar tekrarlanamamış bir başarıdır. Birden çok konuyla ciddi olarak
ilgilenen „Rönesans Adamları‟nın yerini tek-boyutlu uzmanların aldığı 21. yüz-
yılda artık Lasker‟inki gibi bir çok-yönlü performansa tanık olmamız hayli zor
görünüyor.
Philidor, Steinitz ve Lasker gibi filozof-şampiyonların devri geçmişte kalmış
olabilir, ancak bıraktıkları miras yerli yerinde duruyor. Bu miras olmasaydı zaten
„Modern Satranç‟ diye bir şey de olmazdı.
***
Benzer bir „miras‟ durumu, elinizde tuttuğunuz kitap için de geçerlidir. Türki-
ye‟de doğup büyümüş kişiler olarak satrancın ne olduğu hakkında iyi-kötü bir
fikrimiz olduysa bunu Satrancın Esasları‟na, Satrançta Büyük Ustalar Modern
Görüşler‟e, Satrançta Turnuva Hazırlığı‟na ve daha nicelerine borçluyuz.
Sayın Nevzat Süer‟in daktiloyla(!) çıkardığı Süer Satranç Dergisi olmasa,
Satrançsever diye bir dergi olmazdı.
Sayın Selim Palavan‟ın yazdığı Satranç ve (Cemalettin Talum ile birlikte yaz-
dıkları) Satrançta Dünya Şampiyonluğu kitapları olmasa, Emanuel Lasker diye
bir kitap olmazdı.
Bizden öncekilere olan manevi borcumuzun birazını olsun ödeyebilme umudu
ile.
Görkem Sivri
İstanbul
Ağustos 2018
37
BÖLÜM 3 – ŞAMPİYON VE FİLOZOF (1894-1921)
Şampiyonun
İlk Büyük Sınavı:
Hastings 1895
Steinitz ile yaptığı maçı kazanma-
sına rağmen satranç çevrelerini
„dünyanın en iyi oyuncusu olduğu-
na‟ ikna edemeyen Lasker, bahar
aylarını Londra‟da satranca dair bir
dizi konuşma yaparak geçirdi –bu on
iki konuşmanın metinleri daha son-
raları bir araya getirilecek ve kendi-
sinin ünlü Common Sense in Chess
(Satrançta Sağduyu) adlı kitabının
temelini oluşturacaktı.
İngiltere‟nin Hastings kentinde
Ağustos ayında düzenlenecek olan
ve ileri gelen oyuncuların hemen
tümünün katılacağı turnuva, şampi-
yonun kendisini kanıtlaması için
bulunmaz bir fırsattı. Tahtından yeni
inmiş Steinitz‟in yanı sıra zirvenin
diğer iki üyesi Chigorin ve
Tarrasch‟ın da katıldığı turnuvada
hem Bird ve Blackburne gibi
veteranlar, hem de Janowski,
Schlechter ve Teichmann gibi genç-
ler yer alıyorlardı.
Lasker turnuvanın genelinde hayli
güçlü bir oyun sergilediyse de, ilk
dört turda Chigorin ve von
Bardeleben‟e karşı aldığı yenilgile-
rin yol açtığı hasarı onarmak hiç
kolay değildi. Buna rağmen büyük
bir gayret göstererek etkileyici bir
galibiyet dizisi yakalayan Alman
usta, turnuvanın sonuna üç tur kala
yarım puan farkla liderlik koltuğuna
oturmuştu!
Oyun 8:
Lasker – Janowski
Hastings 1895
1 d4 d5 2 c4 e6 3 c3 f6 4 g5
e7 5 f3 0-0 6 e3 b6
„Satrançta Sağduyu‟
EMANUEL LASKER
38
O zamanlar oldukça tutulan bu sis-
tem daha sonraları yerini başka ham-
lelere bıraktı; bunların en önemlile-
rinden biri de bizzat Lasker‟in öner-
diği (ve günümüzde gayet sık kulla-
nılan) 6...e4 çıkışıdır.
7 c1 b7 8 cxd5 exd5
Siyah d5‟i at ile de kırabilirdi el-
bette, böylece b7-filinin yolunu da
açık tutmuş olurdu. Ancak bu ham-
lenin, merkezdeki d5-dayanak nok-
tasından vazgeçerek Beyazın e4-
sürüşüne izin vermek gibi bir sakın-
casının bulunduğunu da göz önünde
tutmak gerekir.
9 d3 c5
Eri c6‟da tutmak gibi savunma
odaklı yaklaşımlar, Janowski gibi bir
saldırı oyuncunun ilgisini kuşkusuz
çekmez!
10 0-0 bd7 11 dxc5 (D)
XIIIIIIIIY 9r+-wq-trk+0 9zpl+nvlpzpp0 9-zp-+-sn-+0 9+-zPp+-vL-0 9-+-+-+-+0 9+-sNLzPN+-0 9PzP-+-zPPzP0 9+-tRQ+RmK-0 xiiiiiiiiy
11...xc5
Siyah 11...bxc5 ile „askıda erler‟
olarak adlandırılan er yapısına gir-
mek yerine bir an önce taşlarını
etkinleştirmeyi yeğ tutuyor ve „ayrık
er‟ adıyla bilinen yapıya giriyor, ne
var ki askıda erler (zayıflık oluştur-
ma riski daha büyük olmakla birlik-
te) kendisine daha dinamik olanaklar
sağlardı.
12 b1
Beyazın açık-renkli filini rakip at
ile değişmek istememesi gayet anla-
şılır, öte yandan basitçe 12 d4
oynamak da oldukça iyiydi: kırışılan
her taş, ayrık ere sahip olan oyuncu-
nun dinamik olanaklarını azaltır,
dolayısıyla ayrık ere karşı oynayan
tarafın işine gelir.
12...c8 13 f5!?
Beyazın bu taşla ikinci kez oyna-
masının amacı, rakip taşların ideal
bir işbirliği yakalamasına engel
olmaktır. Şimdi Siyah e4‟e yerleş-
tirmeyi düşündüğü atını e6‟ya çek-
mek durumunda, belki de bu nedenle
kaleyi c8‟e gitmeden önce 12...g6
oynamak daha iyi olurdu.
Bununla birlikte e6-karesinin de bu
taş için hepten kötü bir yer olduğu
söylenemez, at buradan d-erinin
ilerlemesini destekleyebilir.
13...e6 14 h4 h8?! (D)
Amacı net olarak anlaşılamayan
bir hamle; ayrık er ile oynayan tara-
fın bir an önce etkili bir girişim
geliştirmesi gerekir ve zaman yitir-
me lüksü pek yoktur. Basit 14...g6
hamlesi ile Siyah eşit şanslar elde
ederdi.
ŞAMPİYON VE FİLOZOF (1894-1921)
39
XIIIIIIIIY 9-+rwq-tr-mk0 9zpl+-vlpzpp0 9-zp-+nsn-+0 9+-+p+L+-0 9-+-+-+-vL0 9+-sN-zPN+-0 9PzP-+-zPPzP0 9+-tRQ+RmK-0 xiiiiiiiiy
15 e5
Saldırgan görünümlü bu çıkış yeri-
ne doğal 15 d4 hamlesi daha da
etkilidir.
15...e8 16 f3 g8!? 17 g3
Hayli alışılmadık bir durum: ayrık
ere karşı oynayan taraf kırışmalar-
dan kaçınıyor! Taşları daha iyi yer-
lerde bulunan Beyaz rakip güçlerin
etkinlikten uzak oluşlarının altını
çizmek istemiş olabilir, ne var ki
konum hâlâ eşittir.
Burada 17 xe7 xe7 18 b1
g6! sürdürümü de eşitlikten fazla-
sını vermezdi; e5-atı yerinden edil-
dikten sonra Siyah ...d7 ve d8
oynayarak d-erini sürmeye hazırla-
nacaktır ve Beyaz taşlar bu türden
bir yarma hareketini engellemek için
ideal konumlarda değildirler. Ayrık
erin önündeki zayıf kareye bir at
yerleştirmenin neden önemli oldu-
ğunu gösteren, hayli öğretici bir
devamyoludur.
17...h6
Siyah basitçe 17...f6 da oynaya-
bilirdi: 18 fd1 g6 19 b1 g7
sonrasında dengeli bir mücadele
ortaya çıkacaktı, 18 xd5? ise
18...xc1 19 xc1 g5 nedeniyle
yanlış olurdu.
18 b1 f6 19 d3 d7 20 d1
fd8
Burada doğrudan 20...d4 sürmek
eşitlik için yeterliydi, örneğin
21 f4 xf4 22 xf4 a6 23 d3
xd3 24 xd3 fd8 25 xd4
xd4 26 exd4 xd4 sonrasında
oyun büyük olasılıkla berabere bite-
cekti.
21 f4 xf4 22 xf4 (D)
XIIIIIIIIY 9-+rtr-+-mk0 9zpl+qvl-zpp0 9-zp-+-zp-sn0 9+-+p+-+-0 9-+-+-vL-+0 9+-sN-zP-+-0 9PzP-+-zPPzP0 9+LtRQ+RmK-0 xiiiiiiiiy
22...g5?
Paniğe kapılarak şah kanadını bu
biçimde zayıflatmayı gerektirecek
hiçbir şey yoktu. h6‟daki atı merke-
ze getirmeyi amaçlayan 22...g4
23 e2 e5 24 d4 g6 25 xc8
xc8 26 c2 sonrasında Beyazın
hafif bir üstünlüğünün olduğu tar-
tışmasızdır, ancak bu üstünlüğün
EMANUEL LASKER
40
kazancı sağlamaya yeteceği oldukça
kuşkuludur. Oyunda yapılan hamle-
nin yarattığı zayıflıklar, Siyahın
konumunun birkaç hamle içinde
uçurumdan aşağı düşmesine yol
açacak.
23 g3 f8 24 d3
Siyahın ...f5 ile atını oyuna
dönmesini engelleyen ince bir ham-
le.
24...f5
Bu hamleyi yapmasaydı Siyah di-
renişini uzatabilirdi, ancak 24...c6
25 h4 sonrasında da Beyazın konu-
mu yine çok üstündür.
25 e2 g7 26 d4
Siyahın f- ve g- erleri birer kare
geride olsalardı her şey bambaşka
olacaktı, şimdi ise şah kanadı zayıf-
lıkları konumu savunulamaz kılar.
26...f8 27 xc8 xc8 28 d2 f7 (D)
XIIIIIIIIY 9-+q+-+-mk0 9zpl+-+rvlp0 9-zp-+-+-sn0 9+-+p+pzp-0 9-+-sN-+-+0 9+-+-zP-vL-0 9PzP-wQ-zPPzP0 9+L+-+RmK-0 xiiiiiiiiy
29 c1
Doğrudan 29 h4 sürmek de çok
etkiliydi.
29...e8
29...d8 30 e6 f6 31 xg7
xg7 32 b8 (...f4 tehdidi vardı) de
Siyahı kurtaramazdı, kötü yerleşmiş
taşları rakibin fil çiftiyle baş ede-
mez.
30 h4 gxh4 31 xh4 c8 32 g3
g4
Oyunu hemen kaybeder. Siyah di-
renmeyi sürdürmek niyetinde idiyse
32...d7 oynamalıydı.
33 b5 f8 34 d6 e6
35 xc8 xc8 36 xf5 1-0
***
Liderlik koltuğundaki Lasker, son-
dan üçüncü turda kariyeri boyunca
„baş rakiplerinden‟ biri olacak
Tarrasch‟a karşı üstün bir konum-
dayken kaybetti. Şampiyonun bu
oyunu kazanmayı ne kadar da çok
arzu ettiğini tahmin etmek hiç zor
değildir; ne de olsa Tarrasch daha
önce kendisinin maç teklifini geri
çevirmiş, üstelik Steinitz ile yaptığı
maçtan sonra Lasker‟in unvanı ger-
çekten hak etmiş olmadığını ileri
sürmüştü. Yaşadığı moral bozukluğu
nedeniyle Blackburne karşısında da
beklenmedik bir yenilgi alan Lasker,
son turda Burn‟e karşı kazandıysa
da, son üç turuna lider girdiği turnu-
vayı 21 oyunda 15½ puan ile ancak
üçüncü sırada tamamlayabildi.