Groei- en krimpkaart Enschede - Binnenlands Bestuur · 2019. 5. 21. · Groei- en krimpkaart Enschede, Atlas voor gemeenten 7 2 De bevolkingsontwikkeling in beeld Dit hoofdstuk brengt

Groei- en krimpkaart Enschede

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Atlas voor gemeenten houdt zich bezig met (ruimtelijk-)economisch onderzoek, en stelt zich daarbij onder andere ten doel de verschillen tussen Nederlandse wijken, steden en regio’s zo precies mogelijk te beschrijven en te verklaren. Daarvoor wordt gebruikgemaakt van een rijk gevulde databank met veel originele en unieke gegevens over alle Nederlandse, buurten, wijken, gemeenten en regio’s. De Groei- en krimpkaart is onderdeel van een serie themarapporten die Atlas voor gemeenten heeft opgesteld als basis voor en achtergrond bij gemeentelijke beleidsvraagstukken op specifieke terreinen zoals demografie, leefbaarheid en cultuur. Deze themarapporten zijn voor elke gemeente in Nederland beschikbaar. Voor meer informatie over Atlas voor gemeenten, zie www.atlasvoorgemeenten.nl. Atlas voor gemeenten Postbus 9627 3506 GP UTRECHT T 030 2656438 F 030 2656439 E [email protected] I www.atlasvoorgemeenten.nl © Atlas voor gemeenten, Utrecht, 2019

Groei- en krimpkaart Enschede De bevolkingsontwikkeling van Enschede in kaart gebracht, verklaard en

vergeleken

Inhoud

1 Groei en krimp 6

2 De bevolkingsontwikkeling in beeld 7

3 Bevolkingsontwikkeling vergeleken en ontleed 9

4 Economie, woningmarkt en vergrijzing 21

Bijlage: beschrijving indicatoren 29

1 Groei en krimp Inzicht in bevolkingstrends is essentieel voor elke gemeente. Het geeft beeld en achtergrond bij de doelgroepen waar gemeentelijk beleid zich op richt, maakt het mogelijk in te spelen op bevolkingsontwikkelingen en is onontbeerlijk voor een gedegen begrip van sociaal-economische trends. Ook is inzicht in bevolkingstrends een belangrijk onderdeel van het woningmarktvraagstuk: moeten er nieuwe huizen worden gebouwd? Wat voor soort huizen moeten dat zijn? En waar kunnen het beste nieuwe huizen worden gebouwd en waar misschien beter niet?1 De ontwikkeling van de bevolkingssamenstelling biedt inzicht in de aantrekkingskracht van een gemeente op verhuizende huishoudens. De omvang en groei van de beroepsbevolking wordt in toenemende mate als cruciale factor voor economische groei van steden en regio’s gezien. Hoe aantrekkelijk een gemeente en de omliggende regio is voor verhuizende huishoudens heeft grote invloed op het aanbod potentiële werknemers en daarmee op de ontwikkeling van de economie op de lange termijn. Deze Groei- en krimpkaart is opgesteld als startpunt en achtergrond voor deze beleidsvragen en biedt inzicht in de bevolkingstrends en onderliggende factoren voor Enschede. Hoe heeft de bevolking zich de afgelopen vijftig jaar ontwikkeld? Welk deel van die ontwikkeling komt door het saldo van geboorte en sterfte, welk deel door binnenlandse verhuizingen en welk deel door grensoverschrijdende migratie? En hoe ontwikkelt de potentiële beroepsbevolking en het aantal huishoudens zich? Dit rapport vergelijkt de ontwikkeling van Enschede over de periode van 1968-2018 met die van Nederland, de rest van de regio Twente (Almelo, Borne, Haaksbergen, Hellendoorn, Hengelo, Losser, Oldenzaal, Tubbergen, Wierden, Twenterand, Hof van Twente, Rijssen-Holten, Dinkelland) en het gemiddelde van andere universiteitssteden buiten de Randstad (Groningen, Nijmegen, Maastricht, Eindhoven en Tilburg). Hierdoor ontstaat meer inzicht in de ontwikkelingen in de eigen gemeente en wordt duidelijk hoe Enschede ‘presteert’ ten opzichte van vergelijkbare gemeenten. Daarbij wordt ingezoomd op de ontwikkeling in de laatste tien jaar.

1 Voor een een geavanceerde methode om per postcodegebied te bepalen of het verstandig is om te bouwen of niet, zie: W. Vermeulen, C. Teulings, G. Marlet, H. De Groot, 2016: Groei & Krimp. Waar moeten we bouwen – en waar vooral niet (VOC Uitgevers, Nijmegen).

Groei- en krimpkaart Enschede, Atlas voor gemeenten

7

2 De bevolkingsontwikkeling in beeld Dit hoofdstuk brengt de ontwikkeling van de bevolking in beeld en vergelijkt die met drie benchmarks: het gemiddelde van Nederland, de regio waar de gemeente ligt en een selectie van vergelijkbare gemeenten. Dit wordt gedaan voor de periode 1968-2018 en 2008-2018. Gezamenlijk maken deze grafieken duidelijk of er sprake is van groei of krimp en hoe deze ontwikkeling zich verhoudt tot het Nederlands gemiddelde en andere (groepen) gemeenten. Om de ontwikkeling van de bevolking in een gemeente op lange termijn in beeld te brengen is het noodzakelijk om rekening te houden met gemeentelijke herindelingen, fusies en grenswijzigingen. Alle cijfers in dit rapport hebben betrekking op de inwoners op het grondgebied van een gemeente volgens de gemeente-indeling per 1 januari 2018. De bijlage gaat nader in op de definitie van de indicatoren en de bronnen. Enschede heeft per 1 januari 2018 ruim 158.000 inwoners. Op 1 januari 1968 waren dit er een kleine 136.000. In vijftig jaar tijd zijn er 22.000 inwoners bijgekomen: een toename van bijna 17 procent. Daarmee ligt de groei over deze hele periode beduidend lager dan het gemiddelde van Nederland en de rest van de regio Twente (zie figuur 2.1), maar was die lange tijd wel in lijn met die van de groep vergelijkbare gemeenten, de benchmark. Tussen 2008 en 2018 is de bevolkingsomvang van Enschede vrijwel stabiel gebleven en dat geldt ook voor de rest van Twente (zie figuur 2.2). Daarmee blijft de bevolkingsontwikkeling van Enschede (en Twente) achter bij het Nederlands gemiddelde. De andere universiteitssteden buiten de Randstad kennen juist een bovengemiddelde groei van de bevolking.


8

Figuur 2.1 Ontwikkeling aantal inwoners sinds 1968

Enschede

Nederland

Twente excl. Enschede

Univ. steden buiten Randstad

95

100

105

110

115

120

125

130

135

140

1968 1973 1978 1983 1988 1993 1998 2003 2008 2013 2018

Aantal inwoners - index (1968=100)

Bron: Atlas voor gemeenten op basis van CBS

Figuur 2.2 Ontwikkeling aantal inwoners sinds 2008

Enschede

Nederland



99

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Aantal inwoners - index (2008=100)



9

3 Bevolkingsontwikkeling vergeleken en ontleed De ontwikkeling van de bevolking in een gemeente wordt bepaald door de ontwikkelingen op drie onderliggende factoren: het saldo van geboorte en sterfte, het buitenlands migratiesaldo en het binnenlands migratiesaldo. Dit hoofdstuk ontleedt de bevolkingsontwikkeling naar elk van deze factoren en zoomt verder in op de trends voor Enschede en hoe die zich verhouden tot Nederland, de rest van de regio Twente en de andere universiteitssteden buiten de Randstad. Daarmee wordt duidelijk hoe de ontwikkeling van de bevolking in Enschede is opgebouwd en op welke factoren de ontwikkeling van Enschede gelijk is aan of juist verschilt van de andere groepen gemeenten. De jaar-op-jaarontwikkeling van de bevolking kan sterk schommelen en daardoor soms structurele trends in de bevolkingsontwikkeling verbloemen. Daarom wordt in de figuren zowel de jaar-op-jaarontwikkeling van de bevolking in procenten weergegeven als het tienjaarsgemiddelde van deze ontwikkeling tussen 1968 en 2018.2 Ook wordt de bijdrage van het geboorteoverschot, het buitenlands migratiesaldo en het binnenlands migratiesaldo aan de bevolkingsontwikkeling weergegeven. Figuur 3.1 geeft de ontwikkeling van het tienjaarsgemiddelde weer: dat laat eerst een scherpe afname van het groeipercentage zien, waarna dit percentage lange tijd gestaag toeneemt. De laatste jaren neemt het groeipercentage weer af. Onder deze ontwikkeling ligt een grillig verloop van de jaar-op-jaarontwikkeling. In de periode 1998-2008 was de groei in Enschede duidelijk groter dan in de twee periodes ervoor, maar vanaf 2008 ligt de groei onder het Nederlands gemiddelde (figuur 3.2). De andere universiteitssteden buiten de Randstad groeien steeds sterker en kennen inmiddels een sterkere groei dan het gemiddelde van Nederland. Figuur 3.3 laat zien dat voor een beter begrip van de teruglopende groei van de bevolking in Enschede gekeken moet worden naar de ontwikkeling van het saldo van geboorte en sterfte, het binnenlands migratiesaldo en het buitenlands migratiesaldo.

2 Omdat de gebruikte gegevens tot en met 1960 gaan, is er pas vanaf het jaar 1970 een tien-jaarsgemiddelde beschikbaar.


10

Geboorteoverschot Het geboorteoverschot is het saldo van geboortes en sterftes in een gemeente. In de figuren is de ontwikkeling van het jaarlijkse geboorteoverschot tussen 1968 en 2018 en het tienjaars voortschrijdend gemiddelde weergegeven. Voor de laatste tien jaar (2008-2018) is ook weergegeven hoe deze ontwikkeling te verklaren is door het aantal geboortes en sterftes weer te geven. Tot slot wordt de bijdrage van het geboorteoverschot aan de bevolkingsontwikkeling vergeleken met Nederland als geheel en de andere (groepen) gemeenten. In Enschede is er na een forse afname van het geboorteoverschot in de jaren zeventig sprake van een relatief stabiel positief saldo tot midden jaren nul (zie figuur 3.4). Figuur 3.5 geeft de ontwikkeling in de laatste tien jaar weer. Hieruit komt zowel een daling van het aantal geboortes als een toename van het aantal sterftes naar voren. In figuur 3.6 wordt het geboorteoverschot vergeleken met Nederland als geheel en de andere (groepen) gemeenten. Enschede kent een positiever geboorteoverschot dan de rest van Twente over de laatste tien jaar maar ten opzichte van de rest Nederland en de groep vergelijkbare gemeenten is het geboorteoverschot relatief klein. Buitenlands migratiesaldo Het buitenlands migratieoverschot is het saldo van immigratie en emigratie in een gemeente. De figuren laten de ontwikkeling van het jaarlijkse buitenlands migratiesaldo tussen 1968 en 2018 en het tienjaars voortschrijdend gemiddelde zien. Het buitenlands migratiesaldo kan verder worden uitgesplitst naar geboorteland: immigratie en emigratie van mensen die in Nederland zijn geboren, mensen met een niet-westerse migratieachtergrond en met een westerse migratieachtergrond (niet zijnde in Nederland geboren). Het saldo voor elk van deze deelgroepen kan zowel positief als negatief zijn voor een gemeente. Tot slot wordt de bijdrage van het buitenlands migratiesaldo vergeleken met Nederland als geheel en de andere (groepen) gemeenten. Het buitenlands migratiesaldo voor Enschede verloopt tussen 1968 en 2018 grillig met verschillende ‘pieken en dalen’, maar is overwegend positief (zie figuur 3.7). De buitenlandse immigratie (naar Enschede) steeg relatief stabiel tussen 2008 en 2018, maar de buitenlandse emigratie (van Enschede naar het buitenland) fluctueerde veel sterker (zie figuur 3.9). De sterkste


11

schommelingen in het saldo doen zich voor bij mensen met een westerse migratieachtergrond (zie figuur 3.10). Daarnaast is er sprake van een structureel negatief migratiesaldo van mensen met een Nederlandse achtergrond. Uit de vergelijking met Nederland als geheel en de benchmark in het bijzonder blijkt dat de bijdrage van het buitenlands migratiesaldo aan de bevolkingsgroei de afgelopen tien jaar relatief klein is geweest (zie figuur 3.11). Binnenlands migratiesaldo Het binnenlands migratiesaldo is het saldo van verhuizingen van mensen naar de gemeente en verhuizingen vanuit de gemeente naar elders binnen Nederland. De figuren laten de ontwikkeling van het jaarlijks binnenlands migratiesaldo tussen 1968 en 2018 en het tienjaars voortschrijdend gemiddelde zien. Voor de laatste tien jaar (2008-2018) is ook weergegeven hoe deze ontwikkeling te verklaren is door het aantal vestigers en vertrekkers weer te geven. Sommige gemeenten zijn aantrekkelijker voor jongeren en andere juist voor mensen in de ‘gezinsvormende of gezinshebbende leefijd’. Om hier een beeld van te krijgen is ook het aantal vestigers en vertrekkers weergegeven per leeftijdsklasse voor de periode 2016-2018. Tot slot wordt de bijdrage van het binnenlands migratiesaldo aan de bevolkingsontwikkeling vergeleken met Nederland als geheel en de andere (groepen) gemeenten. Het binnenlands migratiesaldo is voor Enschede tussen 1968 en 2018 voor het grootste gedeelte negatief (zie figuur 3.12). De belangrijkste uitzondering hierop was de periode tussen 2002 en 2013 waarin er vrijwel in alle jaren sprake was van een positief saldo (zie figuur 3.13 en 3.14). Bij de uitsplitsing naar leeftijdsklassen komt naar voren dat er in de periode 2016-2018 meer 25-29-jarigen en 30-39-jarigen vertrokken dan er zich vestigden (zie figuur 3.15). Andere universiteitssteden buiten de Randstad kennen gemiddeld een positief binnenlands migratiesaldo. De overige gemeenten in Twente kennen gemiddeld een nog negatiever binnenlands migratiesaldo dan Enschede (figuur 3.16). Figuur 3.17 geeft tot slot een samenvattend beeld van de ontwikkeling van de laatste tien jaar van de bevolking. De ontwikkeling van de bevoking per jaar is uitgesplitst naar elk van de drie hierboven behandelde factoren. Hiermee wordt in één beeld de achtergrond van de bevolkingsontwikkeling in Enschede samengevat.


12

Figuur 3.1 Ontwikkeling bevolking

-1,0%

-0,5%

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

1968 1973 1978 1983 1988 1993 1998 2003 2008 2013 2018

bevolking: jaar-op-jaarontwikkeling

10 jaarsgemiddelde

bevolking: jaar-op-jaar ontwikkeling


Figuur 3.2 Bevolkingsgroei 1968-2018 per tienjaarsperiode

0,0%

0,2%

0,4%

0,6%

0,8%

1,0%

1,2%

1,4%

1,6%

1968-1978 1978-1988 1988-1998 1998-2008 2008-2018

Enschede

Nederland



Bevolkingsgroei 1968-2018, gemiddelde jaarlijkse groei per decennium



13

Figuur 3.3 Bevolkingsontwikkeling naar component

-0,8%

-0,6%

-0,4%

-0,2%

0,0%

0,2%

0,4%

0,6%

0,8%

1,0%

1,2%

1,4%

1968 1973 1978 1983 1988 1993 1998 2003 2008 2013 2018

ontwikkeling bevolking

geboorteoverschot

binnenlands migratiesaldo

buitenlands migratiesaldo

(bijdrage aan) bevolkingsontwikkeling (10-jaars voorschrijdend gemiddelde)


Figuur 3.4 Geboorteoverschot: saldo geboorte en sterfte

-200

0

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

1.600

1968 1973 1978 1983 1988 1993 1998 2003 2008 2013 2018

jaar-op-jaar ontwikkeling

10-jaarsgemiddelde

Geboorteoverschot



14

Figuur 3.5 Geboortes en sterftes 2008-2018

0

200

400

600

800

1.000

1.200

1.400

1.600

1.800

2.000

2.200

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Geboorten Sterftes

Geboorten en sterftes


Figuur 3.6 Gemiddelde groei door geboorteoverschot

0,00%

0,05%

0,10%

0,15%

0,20%

0,25%

Enschede Nederland Twente excl.Enschede

Univ. stedenbuiten Randstad

gemiddelde jaarlijkse groei over 2008-2018 door geboorteoverschot



15

Figuur 3.7 Buitenlands migratiesaldo: saldo immigratie en emigratie

-1.000

-500

0

500

1.000

1.500

1968 1973 1978 1983 1988 1993 1998 2003 2008 2013 2018


10-jaars gemiddelde

Buitenlandse migratiesaldo


Figuur 3.8 Buitenlands migratiesaldo 2008-2018

-400

-200

0

200

400

600

800

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Buitenlandse migratiesaldo



16

Figuur 3.9 Immigratie en emigratie 2008-2018

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Immigratie Emigratie

Immigratie en emigratie


Figuur 3.10 Buitenlands migratiesaldo 2008-2018 naar geboorteland

-600

-400

-200

0

200

400

600

800

1.000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Nederland niet-westers

westers (exlusief Nederland) totaal

buitenlands migratiesaldo naar geboorteland



17

Figuur 3.11 Gemiddelde groei door buitenlands migratiesaldo

0,00%

0,05%

0,10%

0,15%

0,20%

0,25%

Enschede Nederland Twente excl.Enschede

Univ. stedenbuiten Randstad

gemiddelde jaarlijkse groei over 2008-2018 door buitenlands migratiesaldo


Figuur 3.12 Binnenlands migratiesaldo: saldo inkomende en uitgaande

verhuizingen met andere gemeenten in Nederland

-2.500

-2.000

-1.500

-1.000

-500

0

500

1.000

1968 1973 1978 1983 1988 1993 1998 2003 2008 2013 2018


10-jaars gemiddelde

Binnenlands migratiesaldo



18

Figuur 3.13 Binnenlands migratiesaldo, 2008-2018

-800

-600

-400

-200

0

200

400

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Binnenlands migratiesaldo


Figuur 3.14 Aantal vestigers en vertrekkers, 2008-2018

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

vestigers vertrekkers

Vestigers en vertrekkers



19

Figuur 3.15 Aantal vestigers en vertrekkers naar leeftijd (som 2016-2018)

0

1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

0-4jaar

5-9jaar

10-14jaar

15-19jaar

20-24jaar

25-29jaar

30-39jaar

40-49jaar

50-59jaar

60-84jaar

85-plus

vestigers en vertrekkers naar leeftijd (2016-2018)


Figuur 3.16 Gemiddelde groei door binnenlands migratiesaldo

-0,15%

-0,10%

-0,05%

0,00%

0,05%

0,10%

0,15%

Enschede Twente excl. Enschede Univ. steden buitenRandstad

gemiddelde jaarlijkse groei over 2008-2018 door binnenlandse migratiesaldo



20

Figuur 3.17 Ontwikkeling tussen 2008 en 2018 naar onderdeel

-1.000

-500

0

500

1.000

1.500

2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

binnenlands migratiesaldobuitenlands migratiesaldogeboortenoverschottotaal

Ontwikkeling bevolking naar onderdeel



21

4 Economie, woningmarkt en vergrijzing De ontwikkeling van de bevolking raakt aan verschillende beleidsterreinen. De economische ontwikkeling van gemeenten en regio’s is bijvoorbeeld sterk verbonden met het aanbod aan (potentiële) werknemers. In toenemende mate wordt de omvang en groei van de beroepsbevolking als cruciale factor voor de economische groei van steden en regio’s gezien.3 En omgekeerd: steden en regio’s waar de werkgelegenheid zich positief ontwikkelt, zijn aantrekkelijker voor mensen op zoek naar een baan. Voor de woningmarkt is de ontwikkeling van het aantal huishoudens en de samenstelling daarvan van belang. Daarbij speelt voor zowel de economie, de arbeidsmarkt als de woningmarkt ook de mate van vergrijzing een rol. Daarnaast is de ontwikkeling van het aantal en aandeel ouderen een belangrijke factor voor de vraag naar zorg binnen het sociaal domein. Gegeven de wisselwerking tussen demografische ontwikkelingen en deze aanpalende beleidsterreinen, biedt dit hoofdstuk een quickscan op bovenstaande onderwerpen.4 Potentiële beroepsbevolking De potentiële beroepsbevolking is gedefinieerd als alle mensen tussen 18 jaar en de AOW-leefijd en kan worden beschouwd als de groep mensen die in theorie werknemer zou kunnen zijn of een opleiding volgt en daarmee in de toekomst werknemer zou kunnen zijn. In de praktijk kan of wil een deel van deze groep niet werken. Naast mensen die in opleiding zijn, betreft het ook mensen die arbeidsongeschikt zijn of bijvoorbeeld huisman of -vrouw zijn. Daarom is het interessant om ook te kijken naar de feitelijke beroepsbevolking: alle mensen die werken en alle mensen die niet werken maar wel aangeven te willen en kunnen werken. De ontwikkeling van de potentiële en de feitelijke beroepsbevolking geeft een beeld van de ontwikkeling van het potentiële aanbod werknemers en is een belangrijke factor voor economische groei van een gemeente. Schommelingen in de feitelijke beroepsbevolking zijn veelal grilliger dan in de potentiële beroepsbevolking. Een deel van de potentiële beroepsbevolking keert zich bijvoorbeeld in tijden van laagconjuctuur af van

3 G.A. Marlet, 2009: De aantrekkelijke stad (VOC Uitgevers, Nijmegen); O. Raspe et al., 2017: Stedelijke regio’s als motoren van economische groei. Wat kan beleid doen? (Planbureau voor de Leefomgeving. Den Haag). 4 Voor een meer gedetailleerd inzicht in deze beleidsterreinen stelt Atlas voor gemeenten specifieke themarapporten op.


22

de arbeidsmarkt of besluit een (extra) opleiding te volgen, waardoor deze groep niet meer tot de beroepsbevolking behoort; in tijden van hoogconjuctuur begeven zij zich wel weer op de arbeidsmarkt en behoren dan dus wel tot de beroepsbevolking.5 De potentiële en de feitelijke beroepsbevolking in Enschede zijn sinds 2008 een aantal jaren afgenomen, maar kennen recent weer een lichte toename (zie figuur 4.1 en 4.2). Dat is een duidelijk andere ontwikkeling dan in de andere universiteitssteden buiten de Randstad waar sprake is van een groei die boven het Nederlands gemiddelde ligt. Voor de rest van Twente is de ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking wat ongunstiger dan in Enschede. Huishoudens Naast de ontwikkeling van de beroepsbevolking is ook de samenstelling van de huishoudens relevant. Daarom wordt de ontwikkeling van het aantal huishoudens weergegeven voor de periode 2008-2018. Gemeenten die in trek zijn bij relatief grote huishoudens en gezinnen hebben een andere woningvoorraad en -behoefte dan gemeenten met relatief veel eenpersoonshuishoudens. In de figuren is de ontwikkeling van de gemiddelde huishoudensgrootte en het aandeel eenpersoonshuishoudens in 2008 en 2018 in beeld gebracht. De ontwikkeling van het aantal huishoudens in Enschede blijft achter bij het gemiddelde van Nederland en de laatste jaren ook bij dat van de rest van Twente (figuur 4.3). In de andere universtiteitssteden buiten de Randstad neemt het aantal huishoudens juist meer dan gemiddeld toe. Het gemiddeld aantal personen per huishouden lag met bijna twee in 2018 lager dan gemiddeld in Nederland, maar wel hoger dan in de andere universiteitssteden buiten de Randstad (figuur 4.4). In de rest van Twente was een gemiddeld huishouden groter dan in Enschede en het gemiddelde van Nederland. Tussen 2008 en 2018 is de gemiddelde huishoudensgrootte kleiner geworden. Deze ontwikkeling wordt mogelijk deels verklaard door een toename van het aandeel eenpersoonshuishoudens. Dit aandeel is in Enschede groter dan in de rest van Twente en gemiddeld in Nederland (figuur 4.5). In de andere universiteitssteden buiten de Randstad is dat aandeel nog groter.

5 Voor een gedetailleerd inzicht in de aanbodkant van de arbeidsmarkt en de relatie tot bijvoorbeeld bijstand is het uiteenrafelen van de potentiële beroepsbevolking dan ook van belang.


23

Vergrijzing In Nederland neemt het aandeel ouderen toe. Deze ontwikkeling wordt vergrijzing genoemd. De mate van vergrijzing varieert sterk tussen gemeenten. De leeftijd van 65 jaar is een veelgebruikte leeftijd om de mate van vergrijzing in beeld te brengen. Het is echter de vraag of de leeftijd van 75 jaar niet een minstens zo relevante grens is. Niet alleen werken er in toenemende mate mensen die ouder zijn dan 65 jaar, onder andere door de stijgende pensioenleeftijd, maar ook het beroep op zorg of de behoefte aan een ander type woning (danwel aanpassingen aan een woning) neemt toe vanaf een latere leeftijd dan 65. Daarom is ook de ontwikkeling van het aantal en aandeel inwoners van 75 jaar en ouder weergegeven. Gezamenlijk geven deze figuren een beeld van de mate en ontwikkeling van vergrijzing in verhouding tot Nederland als geheel en andere (groepen) gemeenten. Het aantal 65-plussers neemt overal toe; zowel in Enschede en de rest van Twente als in de vergelijkbare gemeenten en Nederland als geheel (zie figuur 4.6). Deze toename is in Enschede minder groot dan gemiddeld in Nederland en de rest van Twente (zie figuur 4.7). In 2008 lag het aandeel 65-plussers in Enschede nog dicht bij het Nederlands gemiddelde en de rest van Twente, maar in 2018 zijn de verschillen relatief groot. Ook neemt zowel het aantal als het aandeel 75-plussers in de bevolking overal toe, maar de snelheid van deze toename varieert tussen gemeenten (figuur 4.8).


24

Figuur 4.1 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking, 2008-2018

Enschede



Nederland

96

98

100

102

104

106

108

110

2008 2010 2012 2014 2016 2018

Inwoners 18 jaar tot AOW-leeftijd (index 2008=100)

1-1-2018: 102.885 inwoners tussen de 18 jaar en AOW-leeftijd


Figuur 4.2 Ontwikkeling beroepsbevolking, 2008-2018

Enschede



Nederland

98

100

102

104

106

108

110

2008 2010 2012 2014 2016 2018

Beroepsbevolking (index 2008=100)

1-1-2018: 81.389 potentiële werknemers



25

Figuur 4.3 Ontwikkeling aantal huishoudens 2008-2018

Enschede



Nederland

98

100

102

104

106

108

110

112

114

2008 2010 2012 2014 2016 2018

Aantal huishoudens (index 2008=100)

1-1-2018: 78.026 particuliere huishoudens


Figuur 4.4 Huishoudensgrootte: gemiddeld aantal personen per huishouden

in 2008 en 2018

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

Enschede Twente excl.Enschede

Univ. steden buitenRandstad

Nederland

2008 2018

Personen per huishouden



26

Figuur 4.5 Aandeel eenpersoonshuishoudens in 2008 en 2018

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Enschede Twente excl.Enschede

Univ. steden buitenRandstad

Nederland

2008 2018

Aandeel eenpersoonshuishoudens


Figuur 4.6 Ontwikkeling aantal inwoners 65 jaar en ouder, 2008-2018

Enschede



Nederland

95

100

105

110

115

120

125

130

135

2008 2010 2012 2014 2016 2018

1-1-2018: 27.657 65-plussers

Aantal 65-plussers (index 2008=100)



27

Figuur 4.7 Ontwikkeling aandeel inwoners 65 jaar en ouder, 2008-2018

Enschede



Nederland

13%

14%

15%

16%

17%

18%

19%

20%

21%

2008 2010 2012 2014 2016 2018

Aandeel 65-plussers


Figuur 4.8 Ontwikkeling aantal inwoners 75 jaar en ouder, 2008-2018

Enschede



Nederland

95

100

105

110

115

120

125

130

135

2008 2010 2012 2014 2016 2018

1-1-2018: 11.708 75-plussers

Aantal 75-plussers (index 2008=100)



28

Figuur 4.9 Ontwikkeling aandeel inwoners 75 jaar en ouder, 2008-2018

Enschede



Nederland

6,0%

6,5%

7,0%

7,5%

8,0%

8,5%

9,0%

2008 2010 2012 2014 2016 2018

Aandeel 75-plussers



29

Bijlage: beschrijving indicatoren Aantal inwoners De omvang van de bevolking op 1 januari van het jaar per gemeente op basis van de gemeente-indeling per 1 januari 2018. Een vergelijking van cijfers uit verschillende jaren is niet zinvol wanneer deze cijfers betrekking hebben op verschillende gemeente-indelingen. Daarom zijn alle (historische) cijfers omgerekend naar de gemeente-indeling van 1 januari 2018. De belangrijkste wijzigingen in gemeente-indelingen betreffen samenvoegingen van gemeenten. Andere wijzigingen zijn grenscorrecties. Dikwijls zijn er ook kleine wijzigingen waarbij slechts enkele tientallen personen en een paar huizen betrokken zijn. Daarnaast zijn er grenswijzigingen waarbij alleen een stuk grond van de ene naar de andere gemeente gaat. Voor de gemeentegrenscorrecties is gebruikgemaakt van het Historisch Bestand Gemeenten van het CBS. Dat bestand geeft van elke grenswijziging het aantal personen, het aantal woningen en het oppervlak dat is overgedragen van de ene naar de andere gemeente. Ook naamswijzigingen zijn hierin opgenomen. Op basis van deze berekening zijn cijfers uit een oude gemeente-indeling omgerekend naar cijfers in de nieuwe gemeente-indeling. (Bron: CBS/GBA). Geboortesaldo Het saldo van het aantal geboortes en sterftes in de gemeente. Het saldo is steeds berekend per 1 januari van het jaar en heeft betrekking op alle geboortes en sterftes tussen 1 januari en 31 december van het jaar ervoor. (Bron: CBS). Binnenlands migratiesaldo Het saldo van alle inkomende en uitgaande binnenlandse verhuizingen. Het saldo is steeds berekend per 1 januari van het jaar en heeft betrekking op inkomende en uitgaande binnenlandse verhuizingen tussen 1 januari en 31 december van het jaar ervoor. (Bron: CBS). Buitenlands migratiesaldo Het saldo van alle grensoverschrijdende verhuizingen. Het saldo is steeds berekend per 1 januari van het jaar en heeft betrekking op inkomende en uitgaande buitenlandse verhuizingen tussen 1 januari en 31 december van het jaar ervoor. Binnen het totale saldo is een onderscheid gemaakt naar het saldo van immigratie en emigratie van mensen die in Nederland zijn


30

geboren, mensen die in een niet-westers land zijn geboren en mensen die een westers land (exclusief Nederland) zijn geboren. De indeling westers en niet-westers is overgenomen van het CBS. Tot de categorie niet-westers behoren mensen uit Turkije, Afrika, Latijns-Amerika en Azië, met uitzondering van Japan en Indonesië. De overige landen van herkomst worden als westers gezien. De uitsplitsing naar geboorteland is alleen beschikbaar tot 2017 (bron: CBS). Huishoudens Het aantal particuliere huishoudens per 1 januari. Het aantal inwoners per huishouden is berekend door het aantal inwoners in particuliere huishoudens te delen door het aantal particuliere huishoudens. (bron: CBS). Beroepsbevolking Het aantal inwoners in de gemeente dat kan en wil werken per 1 januari.(bron: Enquête beroepsbevolking, CBS). Potentiële beroepsbevolking Het aantal inwoners in de gemeente van 18 jaar tot AOW gerechtigde leeftijd. (Bron: CBS).

Documents

Groei- en krimpkaart Enschede - Binnenlands Bestuur · 2019. 5. 21. · Groei- en krimpkaart Enschede, Atlas voor gemeenten 7 2 De bevolkingsontwikkeling in beeld Dit hoofdstuk brengt