GRUPY ZABAWOWE INTEGRACJAKREATYWNOŚĆ

ADAM STEPNOWSKI - SAIDJOANNA KOWALSKA - ANDRZEJEWSKA

Publikacja podsumowująca działania projektu GZIK, realizowane w okresie maj-grudzień 2015 r. przez Fundację Rozwoju Motylarnia

Fundacja Rozwoju MOTYLARNIA to doświadczony zespół psychologów i pedagogów o przygotowaniu trenerskim i terapeutycznym. Fundacja realizuje projekty wsparcia

rodziców i ich dzieci prowadząc konsultacje, terapię indywidualną, grupową i ro-dzinną, warsztaty psychoedukacyjne oraz zajęcia dla studentów i studentek.

www.motylarnia.org

PROJEKT DOFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW MINISTERSTWA RODZINY, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ W RAMACH FUNDUSZU INICJATYW OBYWATELSKICH.

3

Grupy zabawowe - o co chodzi?

WSTĘPo publikacji i projekcie

Rozwój małego dziecka

Inspiracje do zabaw

PodziękowaniaProjekt GZIK - podsumowanie

5 615

19

3425

Ten projekt, zanim się w niego nie wejdzie, wydaje się czasochłonny i skomplikowany (ilość spotkań, czę-stotliwość), a później okazuje się, że to są przyjemne, wartościowe dla dziecka i rodzica spotkania, któ-rych bardzo brakuje, jak się skończą (AGNIESZKA C.)

5

WSTĘPO PROJEKCIE – NASZE ZAŁOŻENIAProjekt GZIK (Grupy Zabawowe Integracja Kreatywność) to inicjatywa Fundacji Rozwoju MOTYLARNIA, której głównym celem było zakty-wizowanie mieszkańców Poznania i wyposażenie ich w wiedzę oraz umiejętność samodzielnego tworzenia Lokalnych Grup Zabawowych dla ro-dziców z małymi dziećmi.

Grupa zabawowa to systematyczne zajęcia dla rodziców i dzieci od 1. do 3. roku życia. Rodzice i dzieci wspólnie uczestniczą w zajęciach, podczas których mogą angażować się w zabawy m.in. ar-tystyczne, muzyczne czy ruchowe. Rodzice mają okazję podzielić się aktywnościami, które sami pamiętają z dzieciństwa, mogą też rozmawiać o swoich bieżących dylematach dotyczących wy-chowywania, a dzieci uzyskują szansę na integrację z rówieśnikami, budowanie pierwszych umiejęt-ności społecznych oraz otrzymują intensywną stymulację do rozwoju we wszystkich obszarach.

Kluczową osobą dla funkcjonowania grupy była liderka, której zadaniem było zabezpieczenie pod-stawowych potrzeb, takich jak lokal, materiały, za-planowanie kolejnych zajęć, przekazywanie informacji rodzicom, podział za-dań, piecza nad odpowiednią treścią i formą zajęć grupy zgodnie ze standardami wypracowanymi w projekcie.

Projekt zakładał przeszkolenie 20 liderek, z któ-rych co najmniej 10 utworzy grupy zabawowe oraz zapewnianie im wsparcia w rozpoczęciu i przepro-wadzeniu pierwszych 8 spotkań grupy.

W ramach projektu powstało 6 takich grup zaba-wowych (założyliśmy, że powstanie minimum 5).

Efekty projektu są opisane w niniejszej publika-cji, która jest dostępna na stronie www naszej fundacji.Wierzymy, że zawartość broszury umożliwi chęt-nym aktywnym rodzicom samodzielną organizację grup zabawowych w dowolnym miejscu w Polsce.

ROZWÓJ MAŁEGO DZIECKA

Uwarunkowania rozwoju psychospołecznego dzieciWychowując małe dziecko często koncentrujemy się na jego zdrowiu, snujemy rozważania dotyczą-ce szczepień i odżywiania, porównujemy wzrost rówieśników i dbamy o czystość nowo wyrasta-jących ząbków. Zwracamy też uwagę na rozwój intelektualny, interesujemy się tym, czy dziecko już mówi, co i czy wyraźnie mówi, czy zna kolo-ry, co pamięta, a co zapomniało, czy szybko się uczy. Dużo uwagi poświęcamy na obserwowanie rozwoju ruchowego – czy umie pełzać, raczkować, biegać, czy chodzi po schodach, czy potrafi jeździć na biegowym rowerku.

Jednocześnie bardzo łatwo umykają nam różne aspekty rozwoju dziecka związane z jego funkcjo-nowaniem psychicznym, emocjonalnym, interper-sonalnym i – wreszcie – społecznym. Bazując na wiedzy z dziedziny psychologii rozwojowej łatwo wyciągnąć wniosek, że małe dzieci mają szczegól-ne wymagania w zakresie zaspokojenia podstawo-wych oraz wyższych potrzeb, związanych z tym właśnie zakresem rozwoju, a ich zaspokojenie warunkuje osiągnięcie stanu dobrego samopoczu-cia i szczęścia w okresie wczesnego dzieciństwa, a w konsekwencji w kolejnych latach życia aż do dorosłości.

Jako rodzice i opiekunowie chcemy po prostu wy-chować zdrowe i szczęśliwe dzieci. Jak to zrobić? Na jakich wartościach się koncentrować i w jaki sposób?

Opierając się na kilku dekadach badań nad rozwo-jem i wychowywaniem małego dziecka możemy sobie odpowiedzieć następująco:głównym czynnikiem wpływającym na pozytywny rozwój i dobrostan dziecka jest zapewnienie mu trwałych, bezpiecznych i bliskich więzi emocjonal-nych z najbliższym opiekunem.

Z kolei samo powstawanie bezpiecznych więzi uzależnione jest od kompleksowych i dynamicz-nych interakcji między dzieckiem a najbliższymi opiekunami – znaczącymi osobami w życiu dziec-ka. Należy przez to rozumieć, że nie jest to prosta czynność, polegająca tylko na byciu blisko, przy-tulaniu, kochaniu i zaspokajaniu podstawowych potrzeb dziecka, co jest niezbędne. Jednak rodzic i dziecko są ze sobą związani w nieustającym cy-klu zachowań i działań, które wywołują w nich nawzajem różnorodne emocje, uczucia i refleksje. Interakcje są zatem o wiele bardziej skomplikowa-nym procesem, w którym działania rodzica wpły-wają na dziecko i wywołują reakcje, które z kolei zwrotnie oddziałują na najbliższego opiekuna.

7

Proces ten został interesująco opisany przez trzech australijskich badaczy Kenta Hoffmana, Glena Coopera i Berta Powella w ich koncepcji Circle of Security, co można przetłumaczyć jako „Krąg Poczucia Bezpieczeństwa” lub „Cykl Bliskości”. Bazując na wielu latach badań naukowych nad relacją rodzic-dziecko opracowali oni sposób ro-zumienia tych wzajemnych interakcji, zilustrowany przez okrąg symbolizujący płynne zmiany w aktu-alnych potrzebach dziecka.

Kluczowe dla zrozumienia koncepcji Cyklu Bliskości jest pojęcie BEZPIECZNEGO PRZYWIĄZANIA, opracowane przez J. Bowlbiego (patrz ramka). Upraszczając, można uznać, że właściwy rozwój małego dziecka to taki, który będzie umożliwiał powstawanie bezpiecznego przywiązania w relacji rodzic-dziecko, do czego potrzebne jest adekwat-ne reagowanie przez rodzica na aktualne potrze-by dziecka. Według przytoczonej grafiki dłonie symbolizują osobę rodzica, która cykliczne pełni dwie role – „Bezpiecznej bazy” i „Bezpiecznej przy-stani”. Rolą rodzica jest pozwolić dziecku oddalić się z „Bezpiecznej bazy” i eksplorować otoczenie wtedy, gdy jest ono na to gotowe, towarzyszyć mu i wspierać w tym eksplorowaniu, doceniając jego

pozytywne uczucia, współuczestniczyć w zabawie i całą swoją postawą dawać sygnał akceptacji i za-chęty do dążeń separacyjnych, związanych z bu-dowaniem własnej indywidualności przez dziecko i oddzielania się od rodzica.Druga część cyklu to powrót dziecka do „Bezpiecznej przystani”, czyli sytuacja, w któ-rej dziecko, zaspokoiwszy potrzeby separacyjne i eksploracyjne czuje niepokój, niepewność i chęć powrotu oraz potrzebę bliskości z najbliższą sobie osobą, która zapewni mu bezpieczeństwo, wspar-cie, zrozumienie, opiekę i ochronę. Rolą rodzica jest wtedy okazanie aktywnej gotowości do przyjęcia dziecka i ofiarowanie mu pełnej akceptacji i cie-pła. Czasami dziecko może przeżywać mieszankę

Zawsze: bądź WIĘKSZY, SILNIEJSZY, MĄDRZEJSZY i UPRZEJMYJeśli tylko możliwe: podążaj za swoim dzieckiem. Gdy to niezbędne: otocz troską

© 2014 Cooper, Hoffman & Powell, LLCwww.circleofsecurity.net

Na podstawie: Circle of Security AnimationCircle of Security Internationalhttps://youtu.be/1wpz8m0BFM8

Circle of security Rodzic zajmujący siępotrzebami dziecka

WSPIERAJ MOJE ODDALANIE SIĘ

POWITAJ MOJE ZBLIŻANIE SIĘ

BEZPIECZNAPRZYSTAŃ

BEZPIECZNA

BAZA

PotrzebujęCię...

PotrzebujęCię...

- Czuwaj nade mną- Ciesz się ze mną- Pomagaj mi- Rozkoszuj się mną

- Chroń mnie- Pociesz mnie- Rozkoszuj się mną- Uporządkuj moje uczucia

9

BEZPIECZNE PRZYWIĄZANIE

CO TO JEST? Przywiązanie bezpieczne to taki stosunek do opiekuna, w którym dziecko jest przekonane o stałej gotowości tego opiekuna do niesienia mu pomocy. Zachowując dzięki temu poczucie bezpieczeństwa, dzieci chętnie się bawią i z zainteresowaniem badają oto-czenie, a do opiekuna zbliżają się z ufnością. W sytuacji złego samopoczucia czy strachu kierują się w stronę rodzica, którego traktują jak „bezpieczną przystań”.

JAK POWSTAJE? Podstawowym czynnikiem prowadzącym do bezpiecznego przywiązania jest akceptacja i gotowość rodziców do reago-wania na sygnały płynące od dziecka. Oznacza to miłość, dobrą pielęgnację, a zwłaszcza wy-czulenie na sygnały i właściwe reagowanie na nie, np. odpowiedź uśmiechem na uśmiech, mowa w odpowiedzi na próbę artykulacji itp. (czyli synchronizacja interakcji rodzic–dziecko).

JAKIE MA ZNACZENIE? Niemowlęta doświad-czające bezpiecznego przywiązania są w póź-niejszym dzieciństwie bardziej towarzyskie, bardziej pozytywnie nastawione do swoich przyjaciół i rodzeństwa, bardziej samodziel-ne i niezależne w procesie edukacji, mniej agresywne i kłótliwe, bardziej emocjonalne i empatyczne w stosunku do otoczenia poza domem (np. do szkoły). W okresie dojrzewania dzieci wykazują się większymi od rówieśników umiejętnościami społecznymi, zawiązują silne przyjaźnie, częściej wybierane są na liderów i mają wyższe poczucie własnej wartości.

Źródło: Helen Bee „Psychologia rozwoju człowieka”

trudnych, nieprzyjemnych i niezrozumiałych dla siebie emocji, a wtedy rodzic jest odpowiedzialny za uporządkowanie ich poprzez nazwanie i nada-nie im znaczenia: „jest Ci smutno, bo zgubiłeś/zgubiłaś zabawkę”, „złościsz się, bo już idziemy do domu”. Według autorów cykl poczucia bezpie-czeństwa (COS) jest uniwersalny dla wszystkich ludzi i przejawia się on w różnych relacjach od po-czątku do końca życia człowieka. U małych dzieci cykle będą krótsze i częstsze – minuta czy dwie poświęcone na eksplorowanie kolorowej zasłony albo pnia drzewa mogą w zupełności wystarczyć małemu dziecku i pragnie ono wrócić do opiekuna. Natomiast dziecko starsze gotowe jest na przykład jeździć na rowerze przez dłuższy czas zanim po-czuje potrzebę powrotu i bliskości.Najbliższe osoby to z reguły matka i ojciec, najbliż-sza rodzina, rodzina dalsza i przyjaciele, a w dalszej kolejności lokalna społeczność. Dbanie o jakość związków interpersonalnych, w których funkcjonu-je dziecko ma ogromny wpływ na jego samopoczu-cie, rozwój i zachowanie. Wiele niezależnych badań wskazuje na to, jak szkodliwy dla małego dziecka może być wpływ stresu na młody, gwałtownie roz-wijający się mózg i układ nerwowy. W koncepcji COS źródłem dyskomfortu dla dziecka są sytuacje, w których jego potrzeby zostają błędnie odczyta-ne przez rodzica, lub nawet gorzej – nie zostaną dostrzeżone w ogóle. Dwa przykłady błędnego odczytania potrzeb to rodzic tulący dziecko, które pragnie się bawić i eksplorować i odwrotnie – ro-dzic zajęty wpatrzony w ekran smartfona, niegoto-wy na powrót dziecka i emocjonalny kontakt z nim. W ciągu pierwszych pięciu lat życia u dzieci budują się podstawy zdolności, na których opiera się dal-szy rozwój dziecka we wszystkich sferach. To wła-śnie w tym okresie formuje się bazowy stosunek do samego siebie, który może być pozytywny – ak-ceptujący lub ambiwalentny, czy wręcz wrogi i kry-tyczny. Jednocześnie jest to czas, kiedy formują się przekonania na temat innych ludzi, czyli dziecko

uczy się postrzegać ich jako interesujących, przy-jaznych i chętnie szuka z nimi kontaktu lub jako zagrażających, nieciekawych, których w przyszłości będzie unikać lub dążyć do konfrontacji i kontroli. Podobnie formują się inne cechy dziecka, takie jak np. zdolność do rozpoznawania i hamowania do-świadczanych wewnętrznie impulsów, rozumienia własnych stanów emocjonalnych, podstawy myśle-nia, zdolności poznawcze, czyli postrzeganie, uwa-ga i pamięć, rozumowanie moralne i wiele innych. Można uznać, że predyspozycje te są częściowo zdeterminowane na poziomie biologii i genów, jednak doświadczenie oraz kontakt z otoczeniem odgrywają ogromną rolę w ekspresji tychże genów, co będzie się przekładać na taką a nie inną struk-turę mózgu i tendencje w funkcjonowaniu układu nerwowego (np. mniejsza lub większa pobudli-wość, aktywność). Niektórzy badacze kwestionują tezę, iż cały mózg „formuje” czy też „formatuje” się wpoczątkowym okresie rozwoju dziecka, jednak-że nie ulega wątpliwości fakt, że istnieją zbadane struktury i obszary mózgu, dla których okres od urodzenia do 5. r.ż., a w szczególności od urodzenia do 3. r.ż. jest czasem kluczowym i przesądzają-cym. Dowodów na to dostarczają liczne sytuacje intensywnego stresu i traumy wczesnodziecięcej, które pozostawiają u dzieci niekorzystne, a zara-zem długotrwałe i intensywne skutki (np. zmiany w funkcjonowaniu emocjonalnym i zachowaniu). Jakkolwiek część spośród tego typu zmian jest od-wracalna, to niestety obszary mózgu regulujące emocje i reakcje na stres są w mniejszym stopniu plastyczne i podatne na zmianę w późniejszym wieku i wymagają korzystania z psychoterapii i innych intensywniejszych metod wsparcia, np. farmakoterapii. W efekcie osoby poddane działa-niu nadmiernego stresu we wczesnym dzieciństwie mogą być w przyszłości nadwrażliwe i przejawiać intensywne, trudne dla nich samych reakcje, nawet przy niewielkim nieadekwatnym bodźcu.

11

Obserwowanie siebie i syna w większej grupie, zaistnienie w grupie mam i dzieci było bezcenne. Zanim zaczęłam uczęszczać na (…) GZIKa zauważyłam u siebie taki specyficzny lęk przed spotkaniem z innymi mamami, może strach przed konfrontacją mojego zachowania względem syna albo oceną mnie jako mamy… dzięki spotkaniom zupełnie już tego nie odczuwam. Można powiedzieć, że umocniłam się w roli mamy.Mimo tego, że na co dzień prowadzę warsztaty dla dzieci i dzieci wraz z rodzicami, nie przeszło mi przez myśl, żeby stworzyć grupę dla mnie i mojego dziecka. Owszem, chodzić na płatne spotkania organizowane przez kogoś – tak, ale samoorganizacja mam z okolicy - już nie. Ten projekt, to takie otworzenie oczu na rzeczy „pod ręką”, dostępne, łatwe, wartościowe.Osobiście, dla mnie była to też grupa wsparcia i wymiany informacji, bardzo potrzeb-na w tamtym czasie. (AGNIESZKA C.)

Po drugiej stronie tego kontinuum rozwoju będą dzieci, u których było po prostu zbyt mało stymu-lacji lub była ona na tyle nieregularna, że nie po-zwoliła na wykształcenie się się zdrowych, prawi-dłowych mechanizmów funkcjonowania w obliczu sytuacji trudnych i nowych.Powyższe ustalenia ponownie uświadamiają, jak ważnym zadaniem jest zapewnienie małemu dziec-ku oraz jego opiekunowi takiego otoczenia, które będzie stymulujące, bezpieczne, ułatwiające budo-wanie relacji, wspierające zdrowy i zintegrowany rozwój.

Czy takim właśnie środowiskiem mogą być spotka-nia grupy zabawowej?Na podstawie naszych doświadczeń możemy sta-nowczo powiedzieć, że tak. Grupa zabawowa to przestrzeń społeczna idealnie nadająca się do wspierania pozytywnych interakcji rodzic-dziec-ko. Jeśli przez chwilę zastanowimy się nad kon-cepcją Circle of Security to odkryjemy, że grafika, która przedstawia cykl potrzeb dziecka w sposób symboliczny, na zajęciach grupy zabawowej może zostać odwzorowana wręcz w sposób literalny. Grupa jest przestrzenią bezpieczną, w której już raczkujące niemowlę może oddalać się swobodnie

Udział w projekcie GZIK był jedną z lepszych rzeczy, jakie dla siebie w ostatnim czasie zrobiłam. Blok psychologiczny, zadania i rozmowy pozwoliły mi zajrzeć w moje we-wnętrzne lustro, które od dawna było zakurzone. Grupy zabawowe były z kolei nieocenioną inspiracją do tego, że nietrudno jest zrobić za-jęcia dla grupy dzieci, czasem nawet „z niczego”. (JOANNA A.)

od mamy/taty, bawić się, budować kontakt z innymi dziećmi i dorosłymi, a kiedy poczuje się zaniepoko-jone głośnym płaczem innego dziecka, zezłości się tocząc bój o zabawkę lub zasmuci tym, że zjadło wszystkie chrupki, bez trudności może wzrokiem odszukać swoją mamę, płaczem przywołać tatę, lub po prostu wrócić i przytulić się, aby na nowo naładować emocjonalne akumulatory, niezbędne do rozwoju psychospołecznego i dalszej eksplo-racji otoczenia.

13

Jeżeli chodzi o moje osobiste odczucia, to dzięki GZIKowi bardziej zaufałam mojemu synkowi. W momencie rozpoczęcia projektu Filip miał skończone 8 miesięcy i bardzo się bałam zostawiać go choćby na chwilę. Cały czas uważałam, żeby niczego brał do buzi, żeby się nie zakrztusił. Dzięki obecności innych mam, mogłam spokojnie wypić kawę czy pójść do toalety – zawsze znalazł się ktoś, kto mógł w tym czasie na niego zerknąć. Przełamałam też lęk przed zabawami z ziarnami, np. fasolą. Okazało się, że Filip wcale nie chce jej jeść czy wkładać sobie do nosa, za to bardzo podobają mu się zabawy w baseniku wypełnionym fasolą. (ANNA G.)

Uczestnicząc w programie GZIK po-znałam osoby w podobnej sytuacji życiowej, posiadające małe dzieci. Zyskałam grupę wsparcia w trud-nych sytuacjach, np. choroba dziec-ka. Zmobilizowałam się do działania i zrealizowałam swoje plany dotyczą-ce wolontariatu. Poszerzyłam swoją wiedzę z zakresu opieki nad dziećmi. Miałam okazję przećwiczyć poznane techniki i uzyskać informacje zwrotne od prowadzących. Dzięki temu czuję się pewniej jako matka. (KAMILA M.)

15

GRUPY ZABAWOWE O CO CHODZI?

Czym jest grupa zabawowa?Grupa zabawowa to nieformalnie spotkanie mam, ojców, dziadków i opiekunów razem z małymi dziećmi, skoncentrowane wokół wspólnej zabawy w przyjaznej, relaksującej atmosferze. Grupy zaba-wowe są tworzone i prowadzone przez rodziców razem z dziećmi, którzy podczas spotkań trwają-cych 2-3 godziny wspólnie biorą udział w aktywno-ściach odpowiadającym różnorodnym potrzebom dzieci.Przykładowe aktywności i działania mogą należeć do następujących kategorii:• Muzyka, śpiew oraz wspólny ruch przy muzyce• Zabawy oparte na wyobraźni, opowiadaniu

i wczuwaniu się w role• Działania twórcze i artystyczne• Gry i zabawy tradycyjne przekazywane z poko-

lenia na pokolenie• Zabawa swobodna, również na świeżym

powietrzuPoszczególne spotkania mogą koncentrować się wokół jednego z tych zagadnień, ale mogą też łączyć poszczególne kategorie. Przykładem może być wspólne tworzenie i ozdabianie instrumentów, a następnie zabawa nimi, granie i spontaniczny taniec w rytm wspólnie skomponowanej melodii. Spotkania mogą odbywać się w dowolnym miejscu, które jest bezpieczne dla dzieci, i w którym mogą spotykać się grupy ludzi. Mogą to być pomiesz-czenia udostępnione przez domy kultury, szkoły,

przedszkola, żłobki, organizacje pozarządowe, in-stytucje, firmy, kościoły, czy osoby prywatne, np. czyjś dom lub mieszkanie. Jeśli pogoda pozwala, spotkania mogą się też odbywać w parkach, na placach zabaw lub podwórkach. Rodzice i opiekunowie aktywnie uczestniczą w za-jęciach grupy zabawowej wchodząc w relacje ze sobą nawzajem i z dziećmi. Modelują w ten spo-sób postawę otwartej komunikacji i współpracy, która z kolei może zostać odzwierciedlona przez ich dzieci.Żadne dziecko nie jest zbyt małe na grupę zabawo-wą. Dzieci w wieku od urodzenia do 5. r.ż. uwiel-biają nowe doświadczenia i mogą wykorzystać je jako bodźce do rozwoju kompetencji sensorycz-nych, motorycznych, emocjonalnych, poznawczych, komunikacyjnych i społecznych. Udział w grupach zabawowych ma pozytywny wpływ na dzieci w następujących obszarach:• Uczestniczenie w nowych doświadczeniach• Rozwój umiejętności społecznych• Wzrost autonomii i samodzielności w prostych

czynnościach i zadaniach• Nauka współpracy i dzielenia się• Interakcje z innymi dziećmi i dorosłymi w bez-

piecznym otoczeniu

Dorośli również wynoszą wiele korzyści z udziału w zajęciach:• Poznawanie innych rodzin z okolicy i nawiązy-

wanie przyjaźni• Relaks i rozmowa w przyjaznym otoczeniu• Dzielenie się doświadczeniami i pomysłami• Kreatywna zabawa z dziećmi i rozwijanie zdol-

ności współpracy• Szansa na rozwój osobisty

Aktywnie funkcjonujące grupy zabawowe mają pozytywny wpływ również na społeczności lokalne poprzez: • Zwiększenie poziomu integracji i partycypacji

obywateli• Wzbogacenie dostępnych lokalnie form edukacji

małych dzieci • Pełniejsze wykorzystanie publicznych zasobów

lokalowych • Nową formę profilaktyki społecznej • Ułatwienie w adaptacji dzieci do przedszkola

i szkoły

Tabela 1. Plusy i minusy społecznej i formalnej grupy zabawowej.

PLUSY MINUSY

Grupa SPOŁECZNA

Większe zaangażowanie i partycypacja po stronie rodziców

Rozproszona odpowiedzialność i słaba decyzyjność w przypadku braku spon-tanicznego lidera/liderki

Bogatszy program zajęć dzięki wymia-nie doświadczeń przez rodziców

Potencjalne trudności organizacyjne dotyczące dostępności sali, materiałów zajęć itp.

Grupa FORMALNA

Zajęcia prowadzone przez przygotowa-ną osobę o specjalistycznym wykształ-ceniu, która może wesprzeć grupę w trudnych sytuacjach

W przypadku oferty komercyjnej płatnej powoduje ryzyko wykluczenia rodzin o mniejszych dochodach

Lokalizacja i inne formalności zapew-niona przez organizatora

Większa sztywność i sformalizowanie może utrudniać zaspokojenie potrzeb wszystkich dzieci i rodziców

Moja przerwa w pracy zawodowej trwa już ponad 3 lata. Przy pierw-szym dziecku ciągłe przebywanie w domu nie przeszkadzało mi, przy drugim natomiast bardzo zaczęło mnie uwierać. Dzięki GZIKowi czuję, że udało mi się „wyjść z szafy”, któ-rą sama zbudowałam. Zauważyłam u siebie większą otwartość, mniejsze skrępowanie w kontaktach z nie-znanymi wcześniej osobami. Nigdy przedtem nie myślałam o sobie jako o potencjalnej liderce jakiejkolwiek grupy. (JOANNA A.)

17

Rodzaje grup zabawowych:Podstawowy podział, jakiego można dokonać mówiąc o różnych rodzajach grup zabawowych to przede wszystkim podział na dwa typy, które na użytek tego opracowania nazwiemy „Grupy spo-łeczne” i „Grupy formalne”.Grupy „społeczne” to grupy o charakterze oddol-nym, lokalnym, sąsiedzkim, czy wręcz koleżeńskim. Polegają one na spontanicznych, partnerskich spo-tkaniach grupy rodziców/opiekunów wraz z dzieć-mi, w których wszyscy uczestnicy mają ten sam status, czyli nie ma wśród nich osoby prowadzącej, która narzucałaby innym tematykę i formę spo-tkań. Wszystkie decyzje dotyczące miejsca, czasu i pomysłu na kolejne spotkanie podejmowane są wspólne, a uczestnicy dzielą się ewentualnymi za-daniami, np. przygotowaniem materiałów do zajęć czy sprzątaniem.

Drugi rodzaj to grupy sformalizowane, posiadające osobę prowadzącą, czy to z ramienia instytucji/organizacji realizującej własne projekty i zadania, czy też prowadzone komercyjnie przez firmę. Tego typu zajęcia będą miały odgórnie ustalony program spotkań, cennik, zasady współpracy itp.

Czas spędzony na wspólnej zabawie z innymi dziećmi i innymi mamami jest bezcenny, zarówno dla małych jak i dla dużych uczestników. Daje nową jakość, więcej możliwości za-baw, uwalnia od rutyny, daje radość i energię. I możliwość wyjścia z dziec-kiem z domu do innej bezpiecznej i przystosowanej dla dzieci prze-strzeni. Bardzo warto. Zyskujesz nie tylko nowe pomysły zabaw, ale i faj-ne znajomości, wzmacniasz się jako mama i osoba, rozwijasz się, jesteś kreatywna. (DOROTA M.)

19

Struktura spotkania i nasze propozycje aktywności:Zakładając społeczny charakter grupy zależało nam na tym, aby w planie każdego spotkania był czas na zabawę swobodną, wspólną aktywność kierowaną dzieci i rodziców, poczęstunek i wspól-ne sprzątanie.

Rytm spotkania dwugodzinnego wyglądał następująco:• Schodzenie się i zabawa swobodna w sali

(ok. 15 minut)• Rytuał powitania (stała piosenka z gestykulacją

i grzechotkami – powitanie/wywołanie każdego dziecka po imieniu) (ok. 15 minut)

• Wspólna aktywność kierowana: plastyczna, ru-chowa, muzyczna, bajkowa (ok. 30 minut)

• P r ze r w a na pos i ł ek i odpoc z y nek (ok. 15 minut)

• Zabawa integracyjna z chustą (ok. 10 minut)• Zabawa swobodna i ry tuał pożegnania

(ok. 20 minut) • Wspólne porządki (ok. 15 minut)

INSPIRACJE DO ZABAW

Wspólne zasady (ustalane razem na spotkaniu organizacyjnym)• Zapewniamy dzieciom stałą możliwość przycho-

dzenia na zajęcia• Przychodzimy zdrowe/zdrowi na zajęcia (dotyczy

dzieci i dorosłych)• Zachowujemy dyskrecję• Postępujemy bez agresji (fizycznej i słownej)• Mówimy do siebie po imieniu• Dbamy o bezpieczeństwo dzieci (każdy dorosły

jest odpowiedzialny za swoje dziecko)• Jesteśmy aktywni i zaangażowani w przygoto-

wanie i realizację wspólnych aktywności• Bez oceniania i krytyki dzieci/dorosłych• Podążamy za potrzebami i aktywnościami dzieci• Zgłaszamy nieobecności

NASZE INSPIRACJE DO ZABAW:• Przesypywanie, segregowanie, parowanie• Tory przeszkód (krzesła, poduszki, liny itp.) bu-

dowane z dostępnych materiałów• Zabawy świetlne (światełka, lampki, teatr cieni)• Chusta animacyjna/koc (bujanie, chowanie, ska-

kanie itp.)• Rysowanie/pisanie przy pomocy produktów spo-

żywczych (ryż, kasza itp.)• Masy własnej roboty: solna, kolorowy piasek

z soli, ciecz nienewtonowska, mokry piasek (mąka i olej), ciastolina, śnieg (soda i pianka do golenia)

• Farby: farby sensoryczne (dosypane dodatki), malowanie przedmiotami o różnych fakturach (np. piłeczki do masażu, folia bąbelkowa), malo-wanie bez brudzenia rąk/stóp (farby w koszulce foliowej), mieszanie kolorów za pomocą suszarki

• Sensoryczna mata/dywanik (skrawki materiałów o różnych strukturach)

• Sensoryczne baloniki/woreczki wypełnione ziar-nami, butelki sensoryczne (wsypywanie różnych przedmiotów)

• Instrumenty muzyczne z pojemników z recyklin-gu, wypełnione różnymi spożywczymi produk-tami (ziarna, kasze)

Moim zdaniem warto uczestniczyć w projekcie GZIK ponieważ pozwala on spojrzeć na siebie jako na oso-bę kompetentną, będącą dobrym rodzicem. GZIK jest inspiracją do wielu twórczych aktywności i daje „pozytywnego kopa” do działania. (JUSTYNA O.)

21

Przygotowując scenariusze kolejnych zajęć w Modelowych Grupach Zabawowych natknęliśmy się na dobre praktyki innego poznańskiego projektu i inspirujące zestawienie w formie tabeli cytowanej poniżej (materiał dydaktyczny z seminarium prowadzonego w ramach projektu MALUCH I ZABAWA – KLANZOWE GRUPY ZABAWOWE , współfinansowanego przez Wojewodę Wielkopolskiego i PSPiA KLANZA Oddział w Poznaniu, Poznań, 16 listopada 2013 r.):

Zabawy z farbkami

Potrzebne narzędzia Zalety Propozycje

• Papier• Grube pędzle• Pojemnik na farby• Farby• Fartuszek dla dziecka

• Dużo radości• Działanie twórcze• Koordynacja ruchowo- wzrokowa

(przygotowanie do pisania)• Ćwiczenie chwytności ręki• Uwrażliwianie na barwę i fakturę

• Malowanie nitką• Odbitki dłoni i stóp

Zabawy z masą solną

Potrzebne narzędzia Zalety Propozycje

• Masa solna• Czysta powierzchnia

do zabawy• Narzędzia do zabawy:

plastikowe noże, łyżki, foremki, wałek

• Radość z lepienia• Tani materiał do zabawy• Przyswajanie pojęć wielkości, ciężaru,

objętości• Uczenie się znaczenia słów: duży,

mały, krótki, płaski;• Nauka słów związanych z kolorami

Masa solna: 3 szklanki mąki+ 1 szklanka soli + woda

Zabawy z piaskiem

Potrzebne narzędzia Zalety Propozycje

• Czysty piasek• Pojemnik/piaskownica• Przedmioty do zabawy

w piasku

• Wiele zastosowań piasku: suchy piasek do przesypywani, wstrząsania, wsypy-wania; mokry piasek do formowania, uklepywania, ugniatania, lepienia, grabienia

• Działanie kojące emocje dziecka

• Kolorowanie piasku• Tworzenie miniświatów

(dodanie do zabawy samochodziów,

• ludzików)• Ozdabianie budowli

z piasku muszelkami, kamykami, piórkami

Zabawy surowcami wtórnymi

Potrzebne narzędzia Zalety Propozycje

• Puste pudełka po produktach spożyw-czych, kartony po jajkach, kubki po jogurtach, butelki plastikowe, papierki po cukierkach

• Drobiazgi do dekoracji: cekiny, ryż, groch, wata, brokat

• Przybory do klejenia i łączenia• Nożyczki• Pędzle i farby

• Rozwijanie koncentracji• Nauka podejmowania decyzji

nakierowanych na efekt• Rozwój świadomości

wzrokowej• Rozwój koordynacji

ruchowo-wzrokowej

Zależnie od wyobraźni

Zabawy z wodą

Potrzebne narzędzia Zalety Propozycje

• Miska na wodę• Letnia woda• Przybory do mycia, zmywania• Dzbanek, lejek, rurki, butelki• Przedmioty unoszące się na wodzie

i tonące

• Nauka nalewania płynów bez rozlewania

• Radość i działanie terapeutyczne

• Nauka czystości i higieny osobistej

• Przyswajanie pojęć objętości i ciężaru

• Niski koszt zabawy

• Przedmioty w wodzie

• Bańki mydlane• Łódeczki• Wizyta na basenie

Zabawy tematyczne

Potrzebne narzędzia Zalety Propozycje

• Wyobraźnia twoja i dziecka• Stary koc/prześcieradło udające dom,

szpital, sklep• Autentyczne przedmioty: przybory

kuchenne, torebki, telefon• Kostiumy ze starych ubrań• Koleżanki i koledzy• Lustro

• Wypróbowanie różnych ról• Poznawanie świata• Ćwiczenie zdolności

językowych• Rozwijanie pewności siebie

i wiary we własne siły

• Wypróbowanie różnych ról

• Poznawanie świata• Ćwiczenie zdolno-

ści językowych• Rozwijanie pewno-

ści siebie i wiary we własne siły

23

Piosenki, wierszyki, bajki

Potrzebne narzędzia Zalety Propozycje

• Dobre książki• Nagrania bajek• Instrumenty

muzyczne• Piosenki

• Rozwój umiejętności słuchania• Wzbogacanie wiedzy o świecie• Rozwój myślenia, rozumowania,

pamięci, wyobraźni• Rozwój pojęć dotyczących prze-

szłości i przyszłości

• Odwiedziny w miejscowej bibliotece

• Śpiewanie piosenek (dziecko nie ocenia jak śpiewasz – wie, że ładnie)

Wspólne zajęcia:

Potrzebne narzędzia Zalety Propozycje

Zależnie od wykonywa-nego zadania

• Budowanie więzi z dzieckiem• Radość dziecka z wykonywania

zadań dorosłych• Rozwój wiary we własne siły• Nauka nowych umiejętności• Nauka, na czym polega praca

• Zakupy• Gotowanie• Pranie i zmywanie• Sprzątanie• Praca w ogrodzie

Zabawy ruchowe

Potrzebne narzędzia Zalety Propozycje

• Przestrzeń do zabawy• Entuzjazm i energia

• Wyładowanie nadmiaru energii• Ćwiczenia fizyczne• Poznanie relacji przestrzennych

• Kółko graniaste• Stary niedźwiedź• Balonik• Zabawa na placu zabaw

Opracowanie merytoryczne: Joanna Grabiak – Pasiok Źródło: http://klanzowegrupyzabawowe.blogspot.com

Z budżetu projektu (finansowanego z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich) wyposażyliśmy każdą z 6 powstałych grup w pakiet podstawowych akce-soriów do wspólnej zabawy:tunel, chusta animacyjna KLANZY, koce polarowe, piłki plastikowe do suchego basenu, tamburyn, plastikowe kubeczki i miseczki, nożyczki, taśma

malarska, pędzle, folia malarska, sznurki, papier na rolce, serwetki papierowe, plastry na zranienia.

Pozostałe materiały do zajęć liderki organizowa-ły w ramach budżetu każdej z grup (składki osób uczestniczących ok. 5 zł/ dziecko): ziarna, farby, kreda, artykuły spożywcze itp.

25

PROJEKT GZIK PODSUMOWANIE

DLACZEGO TAKA INICJATYWA? Projekt Lokalne Grupy Zabawowe GZIK wpisuje się w Strategię Rozwoju Miasta Poznania do roku 2030, publikowaną w dokumencie przygotowanym na podstawie gruntownej diagnozy społeczno-go-spodarczej Poznania w oparciu o dane z 2009 r. i uaktualnionym w 2013 r. Jednym z programów strategicznych jest „Poznań wrażliwy społecznie”, którego celem pośrednim jest rozwój kapitału społecznego, budowanie spójności społecznej oraz przeciwdziałanie zjawiskom wykluczenia społecznego rodzin poprzez ich wspieranie oraz aktywizowanie.

W zakresie rozwijania umiejętności społecznych nasz projekt przyczynił się do podniesienia aktyw-ności społecznej poprzez wspieranie oddolnych inicjatyw lokalnych, co z kolei odpowiada na cele zawarte w programie strategicznym „Obywatelski Poznań” w/w Strategii Rozwoju Miasta Poznania.

Przesłanką do realizacji naszego projektu stały się również dane statystyczne z ostatnich lat zawarte w Poznańskim programie opieki nad dziećmi w wie-ku do lat 3 na lata 2011-2016, z których wynika, że opieką żłobkowa (żłobki państwowe i prywatne) objętych jest 14,5 % dzieci spośród ponad 22 ty-sięcy dzieci w Poznaniu. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest zarówno wydłużenie urlopu macie-rzyńskiego, jak również pozostawanie na urlopie

wychowawczym z rozmaitych względów, trudność w powrocie do pracy zawodowej oraz chęć łączenia pracy zawodowej z opieką nad dziećmi.

Na terenie Miasta Poznania oferta grup zabawo-wych dla dzieci w wieku od 1. do 3. roku życia jest w znacznym stopniu ograniczona. W większości tego typu przedsięwzięciach barierą staje się od-płatne uczestnictwo za udział w grupach zabawo-wych dla dzieci z rodzicami/opiekunami, organi-zowanych przez rozmaite instytucje specjalizujące się w w/w obszarze, działające na terenie Poznania. Koszt powyższych usług waha się w granicach 20-45 zł za jedne zajęcia w tygodniu, co w skali

GZIK przede wszystkim wyrwał mnie z codziennej rutyny w opiece nad dzieckiem. Projekt rozpoczął się wte-dy, kiedy byłam jeszcze na rocznym urlopie macierzyńskim (…) Zabawy z innymi dziećmi i ich mamami były dobrą motywacją do tego, aby ubrać się i wyjść z domu. Nadawały rytm tym dwóm dniom w tygodniu. Wypełniały ten czas bardzo efektywnie. (ANNA G.)

miesiąca przy systematycznym uczestnictwie daje koszt około 100 zł. Odpłatność w takiej kwocie stanowi niejednokrotnie barierę finansową, a tym samym wyklucza z uczestnictwa osoby niemogące pozwolić sobie na zaproponowaną formę aktyw-ności ze względów finansowych. Co za tym idzie, wysoka odpłatność powoduje wzrost elitarności i hermetyczność powyższych grup. Powstanie lo-kalnych grup zabawowych przyczynia się zatem do zmniejszenia wykluczenia społecznego i integracji osób z rozmaitych środowisk społecznych.

Projekt powstał na bazie wieloletnich doświad-czeń Fundacji Rozwoju MOTYLARNIA w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze wspierania ro-dzin i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Dwie edycje Akademii Rozwoju Rodzica (2014 r. i 2015 r.) potwierdziły wśród mam biorących udział w warsztatach„Być Mamą” realną potrzebę wspie-rania oddolnych inicjatyw społecznych w formie

grup mających charakter wspólnotowy czy samo-pomocowy. Potrzeba powyższa wynika z pełnienia roli rodzica, jak również z chęci budowania więzi społecznych w oparciu o wspólne cele.

PO CO?Z naszych doświadczeń wynika, że poczucie izo-lacji w roli matki, syndrom wykluczenia z życia pozarodzinnego oraz brak wsparcia w zakresie rozwijania kompetencji wychowawczych a także brak wsparcia w zakresie rozwijania umiejętności społecznych oraz przedsiębiorczości to czynniki, które skutkować mogą wykluczeniem społecznym młodych rodziców. Jednocześnie zauważyliśmy, że potrzeba budowania relacji społecznych wśród mam i szukania inspiracji w zakresie wspierania rozwoju dzieci może stanowić potencjał do po-wstawania oddolnych inicjatyw.Natomiast coraz bardziej znane i opisane są ko-rzyści wynikające z udziału dzieci do 3 roku ży-cia w grupowych aktywnościach zabawowych dla ich rozwoju emocjonalnego, poznawczego i społecznego.

W ciekawy sposób spędziłam czas ze swoim dzieckiem oraz poznałam inne mamy, z którymi mogłam powymie-niać się macierzyńskimi doświadcze-niami, uzyskać wsparcie. Poszerzyłam wiedzę z zakresu kompetencji wy-chowawczych i interpersonalnych, dowiadując się m.in., jaki jest mój styl reagowania w kontaktach z in-nymi, jakie przyjmuję role w zespole, jak współpracuję. Cenny był także kurs pediatryczny, dzięki któremu poszerzyłam wiedzę na temat udzie-lania pierwszej pomocy dzieciom. (SONIA K.)

Poznałam wiele nowych zabaw i ak-tywności dostosowanych do wieku mojego maluszka, które wykorzystuję w domu oraz na grupie zabawowej. Ukończyłam kurs pierwszej pomocy pediatrycznej. Teraz nie boję się, że „coś mogłoby się stać”, bo wiem, jak zareagować. Poza tym zauważam oraz staram się korygować zachowa-nia – swoje i partnera, które mogłyby szkodzić mojemu i innym dzieciom. (KAMILA M.)

27

integracja społeczna i poczucie przynależności.Założyliśmy, że zdanie będzie adresowane do 20 mam wraz z małymi dziećmi, spośród których po ukończeniu pierwszej fazy projektu – tj. szkolenia Treningu Umiejętności Społecznych i Kompetencji Wychowawczych oraz ośmiu spotkań grupy zaba-wowej - wyłonionych zostanie minimum 10 liderek grup zabawowych. Liderki te dotrą do kolejnych zainteresowanych współuczestnictwem w gru-pach zabawowych mam i ich dzieci, co pozwoli na utworzenie minimum 5 grup zabawowych, z któ-rych każda będzie prowadzona przez dwie liderki. W każdej z grup będzie uczestniczyło minimum 6 mam (w tym dwie liderki) wspólnie z małymi dziećmi.

CELE PROJEKTUZainicjowanie współpracy i budowania relacji społecznych w środowisku lokalnym poprzez na-wiązanie współpracy z instytucjami publicznymi oraz organizacjami pozarządowymi mogącymi udo-stępnić swoje lokale na warunkach preferencyj-nych i promocję inicjatywy w formie ulotek (m.in. przychodnie, sklepy, przedszkola, urzędy). Nabycie i wzrost kompetencji osobistych (w za-kresie komunikacji interpersonalnej, diagnozy oso-bistych potrzeb i poczucia sprawstwa w zakresie inicjatywy społecznej) poprzez udział w trenin-gu umiejętności społecznych i wychowawczych z możliwością korzystania z indywidualnych

DLA KOGO GZIK?Istotnym elementem obecnej polityki prorodzin-nej jest wydłużony czas urlopu macierzyńskiego do jednego roku. Biorąc pod uwagę powyższy czynnik oraz potrzeby i etapy rozwojowe małych dzieci założyliśmy, że adresatkami projektu są ko-biety pełniące rolę mam oraz ich dzieci w wieku od pierwszego roku do lat trzech, które nie uczęsz-czają do żłobków lub przedszkoli. Wobec braku wystarczającej liczby innych propozycji dla tych dzieci w postaci klubików i bawialni (często ba-rierą w korzystaniu z nich jest cena lub odległość od miejsca zamieszkania), gdzie zarówno dzieci jak i mamy miałyby szansę realizować swoje potrzeby kontaktów społecznych można wnioskować, że ist-nieje duże zapotrzebowanie na alternatywne for-my aktywności w zakresie zaspokojenia potrzeb rodzica/opiekuna prawnego nie tylko w kontekście opiekuńczo-wychowawczym, ale również wspoma-gania wszechstronnego rozwoju dziecka w środo-wisku lokalnym.

Wspólne uczestnictwo jest dla dzieci ważnym do-świadczeniem, wpływającym zarówno na ich roz-wój społeczny, jak i na proces poznawania i uczenia się. Dla matek uczestnictwo w projekcie było szan-są na doświadczanie sytuacji społecznych poza rodziną. Beneficjentkami były mamy zauważające potrzebę zmian w zakresie poszerzania swoich doświadczeń w roli rodzicielskiej i społecznej, co umożliwiło im nawiązanie nowych relacji z osoba-mi kierującymi się podobnymi celami.

SPODZIEWANE REZULTATYZ punktu widzenia beneficjentek projekt zakładał wyzwolenie w rodzicach małych dzieci potencjał do współtworzenia oddolnych grup o charakterze wspólnotowym czy samopomocowym, wzmac-niając w nich poczucie sprawstwa i współodpo-wiedzialności. Przyczyniły się do tego wzrost kompetencji społecznych przedsiębiorczości oraz

W wymiarze osobistym wzmocniłam poczucie własnej wartości i niezależ-ności, nawiązałam nowe znajomości i znalazłam nowe kontakty, które za-owocowały spotkaniami i wymianą doświadczeń. (EWA L.)

konsultacji dotyczących przezwyciężania osobi-stych trudności (wspieranie wiary w siebie i po-czucia sprawstwa).

Zapobieganie wykluczeniu społecznemu rodziców małych dzieci i defaworyzowaniu dzieci, które nie miały szansy uczestniczenia w zajęciach zorganizo-wanych instytucjonalnie ze względów finansowych czy braku dostępności takiej oferty w okolicy po-przez zorganizowanie w różnych dzielnicach mini-mum 5 grup zabawowych (każda prowadzona przez 2 liderki z dziećmi) i rekrutację do każdej grupy minimum 4 rodziców z małymi dziećmi.

Wspieranie rozwoju społecznego dzieci w wieku 1 – 3 lat (uświadomienie znaczenia zabawy grupo-wej w rozwoju poznawczym, emocjonalnym i spo-łecznym dziecka) poprzez udział 6 dzieci z rodzi-cami w każdej z 5 grup zabawowych.

Propagowanie wolontariatu, w szczególności na rzecz działań skierowanych do rodziców małych dzieci poprzez zaangażowanie/ zapewnienie wolo-natriuszy/szek do opieki towarzyszącej nad dziećmi w czasie zajęć warsztatowych dla rodziców oraz wspieranie wolontariatu liderek prowadzących grupy zabawowe.

GDZIE?Zajęcia dla liderek (treningi i warsztaty) były re-alizowane w Żłobku Wesołe Koziołki, a konsultacje indywidualne, rekrutacja uczestników i uczestni-czek oraz koordynacja projektu – w lokalu świetli-cy socjoterapeutycznej MOTYLARNIA, prowadzo-nej przez Fundację.Natomiast zajęcia poszczególnych grup zabawo-wych odbywały się w wybranych lokalach użyt-kowych różnych dzielnic Poznania, w tym m.in. w siedzibie świetlicy socjoterapeutycznej, kawiar-niach przyjaznych dzieciom, salach w osiedlowych domach kultury.

PRZEBIEG PROJEKTU – ZAŁOŻENIA I ICH REALIZACJA

REKRUTACJA UCZESTNICZEKOpis oferty współpracy i oczekiwań wobec przy-szłych liderek był przekazany w oparciu o sieć kontaktów zbudowaną przy okazji prowadzonych w poprzednich latach warsztatów dla rodziców małych dzieci oraz z wykorzystaniem instytucji publicznych, których oferta trafia do potencjalnych beneficjentek projektu (przedszkola, przychodnie, domy kultury, kluby malucha, bawialnie itp.).

Bardzo wartościowe kontakty z innymi mamami dzieci w tym samym wieku; liczę, że część znajomości przetrwa również po zakończeniu programu. Po pierwsze, są to miłe kontakty towarzyskie i interesujące, inspirujące spotkania, a poza tym wsparcie na różnych etapach macierzyństwa. Już samo poczucie bycia częścią grupy – „klanu mam” dało mi więcej siły w codziennych wyzwaniach młodej mamy. Poza tym wiedza przekazana przez prowadzących spotkania dała mi nową perspektywę, a modelo-we grupy zabawowe – dużo ciekawych pomysłów na spędzanie czasu z dzieckiem, odwagę i chęć do eksperymentowania i poszukiwania nowych zabaw i sposobów wspólnego spędzania czasu. (DOROTA M.)

29

Rekrutacja obejmowała prowadzenie wstępnych rozmów z mamami pod kątem ich motywacji, pre-dyspozycji osobistych, sytuacji życiowych (goto-wość do zaangażowania w projekt na minimum 6 miesięcy) oraz osobistych potrzeb.

SZKOLENIE i WSPARCIE UCZESTNICZEK PROJEKTUTrening Umiejętności Interpersonalnych i Kompetencji Wychowawczych dla dwóch grup lide-rek Lokalnych Grup Zabawowych obejmował cykl 3 spotkań 6-godzinnych, obejmujących nabycie i rozwi-janie osobistych kompetencji w zakresie komunikacji interpersonalnej, współpracy w grupie, inteligencji emocjonalnej, rozpoznania i wspierania własnych za-sobów, rozwijanie motywacji do działań społecznych oraz kompetencji wychowawczych (rozwiązywanie konkretnych trudności z dzieckiem, konstruktywna komunikacja oraz wspieranie rozwoju dziecka).

Cykl 18 godzin warsztatów obejmował następujące zagadnienia:• moje osobiste zasoby i kompetencje• komunikat Ja i model komunikacji w sytuacjach

trudnych FUKOZ• COS: Circle of Security – analiza potrzeb dziecka

w kontekście teorii przywiązania• rozwiązywanie trudności wychowawczych na

przykładach z życia uczestniczek• skuteczna komunikacja z dzieckiem (zakazane

słowa)• jak odmawiać bez używania słowa NIE• analiza SWOT – swoich mocnych stron i wyzwań• doświadczenie sytuacji grupowej współpracy i ele-

mentów negocjacji• analiza przyjmowanych ról grupowych• spotkanie z liderką grupy zabawowej – pytania

i odpowiedzi

Modelowe Grupy Zabawowe (2 edycje) to cykl 8 spotkań 2-godzinnych, obejmujących zajęcia roz-wojowe w grupach zabawowych (każde zajęcia

miały ustalony rytm: powitanie, zabawa swobodna, animacja tematyczna, poczęstunek, zabawa swo-bodna w grupie, pożegnanie); w zajęciach uczestni-czyły pary Rodzic + Dziecko w wieku 1-3 r.ż.

Indywidualne konsultacje dla uczestniczek warsz-tatów, dotyczące pojawiających się refleksji, wąt-pliwości i pomysłów, prowadzone przez koordyna-tora działań, trenerów i trenerki warsztatów.

Kurs I pomocy przedmedycznej pediatrycznej obejmował udział grupy liderek Lokalnych Grup Zabawowych w jednodniowym kursie praktycz-nym z I pomocy przedmedycznej pediatrycznej (wzmocnienie osobistych kompetencji i poczucia bezpieczeństwa).

Udział w programie GZIK przyniósł mi wiele korzyści: prowadzenie samemu zajęć dla dzieci, sprawdzenie siebie w roli prowadzącego, przełamanie własnego strachu w prowadzeniu takich zajęć, czy też praca w grupie z nowo poznanymi osobami. W mojej grupie zabawowej zazwyczaj prowa-dziłyśmy zajęcia na przemian z po-wodów chorób dzieci, wyjazdów, i to też było dobre. Każda z nas mogła poprowadzić te zajęcia troszkę po swojemu. Jak zdarzyło nam się razem prowadzić, to podpatrywałam sposób prowadzenia zajęć oraz to, jak reagu-ją na to dzieci i rodzice. Nauczyłam się różnych zabaw dla dzieci, piose-nek oraz wierszyków. (ELA K.)

WSPÓŁPRACA Z INNYMI ORGANIZACJAMIWspółpraca z lokalnymi podmiotami w obszarze organizacji miejsca spotkań dla każdej z 5 grup zabawowych (jedna powstała w domu uczest-niczki) oznaczała inicjatywę liderek w zakresie nawiązania współpracy z 5 wybranymi podmiota-mi sektora pozarządowego oraz/ lub publiczne-go w różnych lokalizacjach Poznania i określenie warunków użyczenia/ najmu lokalu na warunkach

preferencyjnych na rzecz minimum 8 spotkań grup zabawowych, wspieranie par liderek w kontynu-owaniu niniejszej współpracy lub inicjowaniu no-wych kontaktów z potencjalnymi partnerami w ich społecznościach lokalnych.

POWSTANIE LOKALNYCH GRUP ZABAWOWYCH Założone i prowadzone przez pary dwóch liderek lokalne grupy zabawowe miały za zadanie zrealizo-wać co najmniej 8 spotkań tematycznych w oparciu o zdobyte w toku szkolenia umiejętności i doświad-czenia; jednocześnie mogły korzystać z konsultacji i superwizji, służących rozwiązywaniu bieżących trudności i wątpliwości (merytorycznych, technicz-nych, interpersonalnych itp.).

WNIOSKI

REZULTATY I REFLEKSJE W badaniu ewaluacyjnym oraz informacjach zwrot-nych od beneficjentek projektu na poziomie efek-tów i osiągniętych rezultatów naszej inicjatywy możemy wyróżnić kilka wymiarów:

OSOBISTY – rozwój kompetencji osobistych lide-rek; wzmocnienie zasobów oraz wzrost poczucia sprawstwa i poczucia własnej wartości; jednocze-śnie uczestniczki GZIKA zauważają zmianę w per-cepcji swojego macierzyństwa i ról społecznych/rodzinnych

SPOŁECZNY – wzmocnienie relacji i zaufanie do własnego dziecka; budowanie znaczących więzi z innymi mamami i ich dziećmi, które wzięły udział w projekcie

SYSTEMOWY – wzrost dostępności do nieformal-nych grup zabawowych (zmniejszenie wykluczenia społecznego ze względów m.in. materialnych) oraz promowanie idei inicjatyw oddolnych opartych

31

na zaangażowaniu wolontariuszek (liderek mam); wykorzystanie zasobów lokalowych i dostępnej infrastruktury w najbliższym otoczeniu (dzielnicy miasta).

W dalszej perspektywie liczymy na:- wzrost partycypacji obywateli w sprawach publicznych, bowiem osoby uczestniczące w Lokalnych Grupach Zabawowych będą miały okazję podczas spotkań omawiać lokalne sprawy dotyczące ich dzieci, a założone przez nich grupy nieformalne będą miały możliwość wywierania wpływu na legalne instytucje/organizacje takie jak żłobek, przedszkole, rada osiedla itp.- wzmocnienie potencjału III sektora, gdyż podczas promocji i realizacji projektu Fundacja budowała sieć kontaktów z innymi organizacjami działający-mi w tym obszarze w celu nagłaśniania idei grup zabawowych tworzonych oddolnie przez obywateli- dzielenie się „know how” dotyczącym zakładania i prowadzenia grup zabawowych, który następnie jest udostępniony nieodpłatnie innym organiza-cjom poprzez publikację drukiem i na stronie wwwniniejszej broszury o efektach projektu - możliwość podejmowania różnorodnych działań przez niefor-malne Grupy Rodziców, które powstały w ramach projektu i stanowią część III sektora.

NA CO UWAŻAĆ PRZY REALIZACJI PODOBNEGO PROJEKTU?

Realizując projekt braliśmy pod uwagę ryzyko w postaci:• sytuacji losowych uczestniczek wpływających

na ich rezygnację z projektu w fazie warsztatów i modelowej grupy zabawowej, co niestety miało miejsce, ponieważ po rozmowach rekrutacyjnych i zakwalifikowaniu do udziału w projekcie, nie wszystkie osoby rozpoczęły współpracę z nami (sytuacje losowe i rodzinne).

Serdecznie dziękuję za zorganizowanie zajęć i szkolenia! To była dla mnie i dla moich dzieci fajna przygoda, która zaowocowała nawiązaniem nowych znajomości, otworzyła na to, by spotykać się w sąsiedzkich grupach zabawowych.Dla mnie jako matki szczególnie ważne było szkolenie z pierwszej pomocy. Na pozo-stałych szkoleniach dotyczących kompetencji też wiele skorzystałam. Dziękuję i życzę powodzenia w dalszych działaniach! To co robicie, obszar, na którym działacie jest według mnie bardzo istotny. (EWA L.)

Potencjalnym rozwiązaniem jest stworzenie listy rezerwowej osób uczestniczących w projekcie (ze względu na wymagany poziom zaangażowania w okresie 5-6 miesięcy nabór weryfikował osoby, dla których okres współpracy był trudny lub nie-możliwy do przyjęcia);

• trudności w utrzymaniu się grup zabawowych zakładanych przez liderki. W celu minimalizacji w/w każda z grup prowadzona była przez dwie liderki. W przypadku niedyspozycji lub rezygna-cji jednej z nich, grupa była nadal prowadzona. Liderki miały możliwość korzystania z indywidu-alnych konsultacji mających na celu ich motywa-cję oraz wspieranie w rozwiązywaniu trudności;

• trudności w pozyskaniu 5 lokali na warunkach preferencyjnych. Podczas szkolenia wiele roz-mów dotyczyło wyboru i sposobów pozyskiwa-nia lokalu do realizacji spotkań grupy z uwzględ-nieniem minimalnych opłat (lub na zasadzie bezpłatnego użyczenia) oraz wybranych godzin

i dni, kiedy grupa może się spotykać. W osta-teczności przy braku porozumienia w lokal-nym środowisku jednej z dzielnic, zapropono-waliśmy lokal świetlicy socjoterapeutycznej MOTYLARNIA jako alternatywy zastępczej do zrealizowania spotkań grup zabawowych (go-dziny przedpołudniowe), co zaowocowało po-wstaniem dwóch grup w tym lokalu, jednak dla różnych grup odbiorców.

W czasie realizacji projektu pojawiły się dodatkowe trudności, zidentyfikowane przez nasze liderki:• zmienna frekwencja i rotacja osób uczestniczą-

cych (dzieci z rodzicami) w Lokalnych Grupach Zabawowych, co wynikało z serii zachorowań dzieci w okresie jesiennym oraz braku poczucia współodpowiedzialności w początkowym okre-sie spotkań (faza budowania relacji). Niektórzy rodzice uczestniczący w zajęciach traktowali je jako aktywność dodatkową i korzystali z zajęć nieregularnie, co zaburzało organizację i pro-ces budowania relacji w grupie dzieci i rodziców

33

(trudność w zrozumieniu inicjatywy grupy jako idei integracji społeczności lokalnej z założe-niem poczucia współodpowiedzialności za to, co się dzieje na spotkaniach grupy). Zmienna frekwencja lub brak informacji o nieobecności stanowiły trudność na poziomie planowania zajęć oraz zakupów materiałów/ pomocy na za-jęcia (plastyczne, jedzenie, materiały użytkowe);

• rozbieżność między oczekiwaniami osób uczest-niczących a założeniami projektu. Podczas szko-lenia liderek założyliśmy społeczny charakter inicjatywy spotkań Lokalnych Grup Zabawowych i minimalną odpłatność (na pokrycie kosztów materiałów, poczęstunku) oraz integrację spo-łeczności lokalnej z pobudzeniem osób uczestni-czących do podejmowania inicjatywy w zakresie

planowania tematyki kolejnych spotkań, jednak ze względu na osoby liderek i ich skuteczne działania, inni rodzice nie wykazywali chęci przejęcia odpowiedzialności za proces grupowy i pozostawali raczej w pozycji odbiorców usługi grupy zabawowej;

• korzystanie z lokali nieodpłatnie użyczonych na czas zajęć oznaczało niejednokrotnie brak osob-nego miejsca do przechowywania wyposażenia grupy, a co za tym idzie, konieczność organizo-wania wynoszenia i przynoszenia akcesoriów do zabawy, w które były wyposażone grupy (m.in. koce, chusta animacyjna, tunel, piłeczki plastikowe, materiały plastyczne). Organizacja przechowywania wyposażenia była zgłaszana jako obciążająca czasowo dla liderek.

PODZIĘKOWANIAZakładając realizacje naszego projektu ostrożnie szacowaliśmy liczbę grup, jakie powstaną z inicja-tywy przeszkolonych liderek.

Założyliśmy przeszkolenie 20 osób i zaangażowa-nie minimum połowy z nich w stworzenie 5 grup. Nasze plany się nie sprawdziły: szkolenie dla lide-rek ukończyło 16 osób (na 20 zakładanych), ale za to powstało 6 pełnych grup i dodatkowa 7. grupa w listopadzie ruszyła w MOTYLARNI.

Poniżej wykaz lokalizacji i terminów spotkań w okresie październik – grudzień 2015 r. :CENTRUM AMARANT, ul . Słowackiego 36 – poniedziałki KAWIARNIA HECA, ul. Księżycowa 3 – środy ŚWIETLICA MOTYLARNIA, os. Zwycięstwa 10c/150 – czwartki, piątki CAFE PRZYMIARKA, ul. Wyspiańskiego 15 – po-niedziałki i czwartki SMOCHOWICE „U EWY”, mieszkanie prywatne – piątki OŚRODEK KULTURY WIERZBAK, ul. Wojska Polskiego 8 – piątki

Podziękowania za współpracę kierujemy przede wszystkim do naszych liderek i wolontariuszek oraz ich dzieci, dzięki którym projekt GZIK miał rację bytu i pełen rozmach w realizacji.

Dziękujemy za Wasze zaangażowanie, wytrwałość oraz samodzielność (szczególnie w pozyskiwaniu lokali w najbliższej okolicy oraz rekrutacji innych rodziców i dzieci do grup lokalnych).

Doceniamy Waszą obecność na wakacyjnych zaję-ciach grup i treningach oraz kreatywność w reali-zacji swoich animacji w grupach lokalnych!

Aby nikogo nie pominąć, podajemy poniżej listę liderek i ich dzieci zaangażowanych w projekt GZIK (w kolejności alfabetycznej):Agnieszka + HieronimAnna + FilipAnna + Nina i RitaDorota + ElenaElżbieta + RóżaEwa + Stanisław i TymonEwa + Flora, Lucjan i MalinaEwelina + LiliannaJoanna + Aleksander i Lea (oraz tata Stefan obecny na jednych zajęciach w zastępstwie)Justyna + TymonKamila + JerzyKarolina + Józio i KrysiaKatarzyna + Aleksander i WiktorMaja + Łucja i LeonPaulina + Alicja i HelenaSonia + Mateusz

35

Źródła:Bee, Helen, Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Zysk i S-ka, 2014.Oke, Nicole, Janet Stanley, Jacqui Theobald, The inclusive role of playgroups in Greater Dandenong. Fitzroy, Vic.: Brotherhood of St Laurence, 2007.Powell, Bert, Glen Cooper, Kent Hoffman, Bob Marvin, The Circle of Security Intervention. Enhancing Attachment in Early Parent-Child Relationships. New York, NY: The Guilford Press, 2014.http://klanzowegrupyzabawowe.blogspot.com

PROJEKT REALIZOWANY PRZEZ ZESPÓŁ FUNDACJI ROZWOJU MOTYLARNIA W OKRESIE MAJ – GRUDZIEŃ 2015 R.

zdjęcia - Adam Stepnowski-Said, Joanna Kowalska-Andrzejewskakorekta - Marta Mazurekskład i opracowanie graficzne: Marta Wilk-Skrzypczakdruk: BrandHandrysunki: Designed by Freepik

Fundacja Rozwoju MOTYLARNIAul. Grunwaldzka 85e/12

60 - 312 Poznańwww.motylarnia.org

fundacja@motylarnia.orgtel. 730 450 250