14
Haziran 2020 GSYİH, Enflasyon ve Döviz ile ilgili Tahminler III Pandemi ara dönem 3. çalışma raporu Ekonomik Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü KKTC BAŞBAKANLIK, LEFKOŞA

GSYİH, Enflasyon ve Döviz ile ilgili Tahminler III · raporu Ekonomik Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü . KKTC BAŞBAKANLIK, LEFKOŞA. 1 . ... 1 10 Mart 2020-10 Haziran

  • Upload
    others

  • View
    5

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • Haziran 2020

    GSYİH, Enflasyon ve Döviz ile ilgili Tahminler III Pandemi ara dönem 3. çalışma raporu

    Ekonomik Planlama Dairesi Devlet Planlama Örgütü KKTC BAŞBAKANLIK, LEFKOŞA

  • 1

    A. Giriş

    Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde ve

    dünyada yaşanan COVID-19 salgınının

    ülkemiz ekonomisine etkilerinin incelendiği

    üçüncü rapor olan Haziran ayı GSYİH,

    Enflasyon ve Döviz ile ilgili Tahminleri bu

    amaçla hazırlanan sonuncu rapordur.

    Dünyada salgınının henüz bitmemiş olması

    hem sağlık/sosyal hem de ekonomik

    koşullarda ciddi zararlar meydana getirmeye

    devam etmektedir. Kuzey Kıbrıs Türk

    Cumhuriyetinde 2020 yılının Mart ayında ilk

    vaka ile kendini gösteren Corona virüsüne

    bağlı COVID-19 vakaları ve salgın ülke

    sosyal yapısını ve buna bağlı olarak

    ekonomisini takip eden haftalarda ciddi

    şekilde etkilemiştir. Vakaların bitmesi

    neticesinde Mayıs ayından itibaren başlayan

    kısmi açılma ve öncesinde alınan bazı

    önlemler ile ekonomiyi yeniden canlandırma

    çalışmaları henüz tam anlamı ile etkilerini

    göstermemiş olsa da göreceli olarak bazı

    olumlu sonuçlar görülmeye başlamıştır. Bu

    raporda Devlet Planlama Örgütü ülke

    ekonomisinin nasıl etkileneceğine yönelik ön

    çalışmalara ve ileride yapılması planlanan

    önlemlere yönelik olarak ekonominin

    durumuna ışık tutması amacı ile çeşitli

    bulguları sunmuştur. İşbu raporun

    üçüncüsünü bu şartlar altında elde edebildiği

    Mart, Nisan ve Mayıs 2020 ayına ait verilere

    dayandırarak hazırlamıştır.

  • I. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Corona Salgını

    1. Salgının seyri

    KKTC’de ilk COVID-19 vakasının 10 Mart 2020 tarihinde görülmesinin ardından toplam 108 vaka sayısına ulaşılırken ilk vakadan sonra geçen 63 gün sonunda aktif vaka sayısı sıfıra düşmüştür. En son 17 Nisan tarihinde COVID-19 vakası görülen KKTC’de 2 aydan fazla bir süredir yeni vaka görülmemiştir.

    Grafik 1. Bazı ülkelerdeki her 100,000 nüfusa düşen COVID-19 toplam vaka sayısı

    Grafik 2. Mart-Haziran 2020 Arası Günlük Yeni COVID-19 Vaka Sayısı1 KKTC-GKRY-Türkiye

    1 10 Mart 2020-10 Haziran 2020 arası yeni vaka sayılarıdır

    21/02

    /2020

    13/03

    /2020

    03/04

    /2020

    24/04

    /2020

    15/05

    /2020

    05/06

    /2020

    0

    50

    100

    150

    200 208

    111

    27

    Her 1

    00 b

    in k

    işiye

    düş

    en v

    aka

    sayı

    TURper100k GKRY KKTCper100k

    10/03

    /2020

    10/04

    /2020

    10/05

    /2020

    10/06

    /2020

    0

    10

    20

    30

    40

    50

    60

    70

    10/03

    /2020

    10/04

    /2020

    10/05

    /2020

    10/06

    /2020

    0

    10

    20

    30

    40

    50

    60

    70

    KKTC

    GKRY

    10/03

    /2020

    10/04

    /2020

    10/05

    /2020

    10/06

    /2020

    0

    2000

    4000

    6000

    Türki

    ye

  • 1

    2. Salgının KKTC Ekonomisi Üzerine İlk Etkileri

    COVID-19 salgınının KKTC ekonomisi üzerindeki ilk şok etkisi Mayıs ayı itibari ile görece azalmıştır. Uzun dönemli etkisinin incelenmesi zamanla görülebilecek bir olgu olduğundan kısa dönemli değişimler üzerine yapılan yorumların sadece yakın dönem için olduğu dikkate alınmalıdır. Bununla birlikte ilk etapta elde edilebilen bilgileri incelemek gelecekte elde edilecek verilerle yapılacak olan incelemeler için faydalı olabileceği varsayılmaktadır. Öncelikle KKTC devlet bütçesine olan etkilerinin ölçülmesi için Mart ve Nisan aylarına ait devlet yerel gelirleri ve Uluslararası ticaretten elde edilen gelirler Maliye Bakanlığından elde edilmiş hali ile aşağıdaki grafikte verilmiştir.

    Grafik 3. KKTC devleti yerel gelirler USD2 cinsinden aylık

    KKTC Maliye Bakanlığı’ndan alınan verilere göre son üç yılın (2017-2019) ortalama yerel gelirleri dikkate alındığında Amerikan Doları cinsinden 2020 yılında Mart-Mayıs arası 72.4 milyon dolar gelir kaybı yaşandığı söylenebilir. Ancak Mayıs ayında görülen iyileşmenin gelecek aylarda devam edeceği beklenmektedir.

    Tablo 1. KKTC Maliye bakanlığı Yerel Gelirlerdeki değişim karşılaştırma

    Ay Son 3 sene ortalama gelir (USD) 2020 geliri (USD) Fark (USD) Mart 78.5 milyon 57.5 milyon -21.0 milyon Nisan 98.2 milyon 55.5 milyon -42.7 milyon Mayıs 89.8 milyon 81.1 milyon - 8.7 milyon

    2 KKTCMB’ye ait Aylık ortalama ABD doları kullanılmıştır

  • 2

    KKTC devletinin Uluslararası ticaret ve muamele gelirlerine bakıldığında yine ciddi azalışlar gözlemlenmiştir. Ülkeler arası ticaretin dünya genelinde “lock-down (kapanma)”nedeni ile nerede ise durması ve ülkemizde de yaşanan bu süreci dış ticareti ve dolayısı ile Uluslararası ticaret ve muamele gelirlerini de etkilemiştir. Tahminen yaşanan gelir kaybı 24.4 milyon Amerikan Doları olacağı öngörülmektedir.

    Grafik 4. KKTC devleti uluslararası ticaret ve muamele gelirleri USD cinsinden aylık

    Tablo 2. KKTC Maliye bakanlığı Uluslararası Ticaret ve Muamele Gelirindeki değişim

    Ay Son 3 sene ortalama gelir (USD) 2020 geliri (USD) Fark (USD) Mart 14.8 milyon 10.7 milyon - 4.1 milyon Nisan 16.3 milyon 5.0 milyon -11.3 milyon Mayıs 17.5 milyon 8.5 milyon - 9.0 milyon

    Dahilde alınan KDV gelirlerinin (Grafik 5) Mart ayındaki sert düşüşün ardından Nisan ve Mayıs aylarında yaklaşık iki kat artarak 5 milyon USD civarına çıktığı görülmektedir. İlgili dönemde döviz kurundaki yükselişin de etkisinin görüldüğü bu gelir türünün ülkedeki tüketim miktarının bir öncü göstergesi olabileceği düşünülmüştür. İlerleyen aylarda tüketimde hafif de olsa yukarı yönlü iyileşme beklenmektedir.

  • 3

    Grafik 5. KKTC devleti dahilde alınan KDV gelirleri USD cinsinden aylık

    Diğer bir öncü gösterge ise ekonominin geleceğine ilişkin beklentileri yansıtabilecek olan yeni araç kayıt rakamlarıdır (Grafik 6). Mart ayındaki salgına bağlı kapanma neticesinde düşen yeni araç kayıtları Nisan ayında en düşük seviyesine ulaşarak 63 yeni kayıt gerçekleşmesi ile tamamlanmıştır. Mayıs ayında görülen toparlanma ile Haziran ayının KDV indirimi için son ay olacağına dair beklentinin yarattığı fazladan katalizör etkisi Haziran ayının ciddi bir toparlanma ile biteceği tahmin edilmiştir.

    Grafik 6. KKTC yeni kayıt araç sayıları Ocak 2017-Haziran 20203

    3 Haziran 2020 rakamı tahminidir

  • 4

    3. Enerji tüketimi ile ilgili göstergeler

    KKTC’de enerji tüketimi ile ilgili KIBTEK ve Tarım ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı Akaryakıt biriminden elde edilen veriler akaryakıt tüketiminde ciddi azalış görülmek ile beraber elektrik tüketiminde ayrıntılı Mayıs ayı verisi olmaması nedeni ile sadece Nisan ayındaki etki ölçülmeye çalışılmıştır.

    Grafik 7. KKTC Benzin tüketimi lt cinsinden 2015-2020 Mayıs arası

    Tablo 3. KKTC 95 Oktan benzin satışları EUR cinsinden 2017-2019 ortalama ve 2020 yılı farkı

    Ay Son 3 sene ortalama satış (EUR) 2020 satış (EUR) Fark (EUR) Mart 9.1 milyon 5.2 milyon - 3.9 milyon Nisan 9.9 milyon 2.3 milyon - 7.3 milyon Mayıs 9.5 milyon 5.2 milyon - 4.3 milyon

    Tablo 3’teki verilerin 95 Oktan benzin tüketimi için yapılan hesaplamaları içermesi dışında Euro dizel tüketiminde de benzer miktarlarda azalış olduğu öngörülmektedir.

    Yakıt türü Son 3 sene Mart-Mayıs ayı ortalama satış(lt) Mart-Mayıs 2020 satış(lt) Euro-Dizel 12.5 milyon lt 7.3 milyon lt

    2017-2019 yılları arası Euro-dizel ortalama satışları 12.5 milyon litre iken Mart-Mayıs 2020 arası ortalama 7.3 milyon litre olmuştur.

  • 5

    Grafik 8. KKTC Elektrik tüketimi KwH cinsinden Ocak 2003-Mayıs 2020 arası

    Grafik 9. KKTC Elektrik tüketimi dönemsel anomaliler Ocak 2010-Mayıs 2020 arası

    Mevsimsel etkilerin arındırılması neticesinde alınan sonuç Nisan ayında elektrik tüketiminde ciddi bir değişim olduğunu göstermiştir (Grafik 8). KIBTEK’ten elde edilen son verilere göre geçen senenin aynı haftası olan 25.haftalar arası üretim verileri karşılaştırıldığında %23 civarı bir azalış görülmektedir.

    Sene sonuna kadar elektrik üretiminde Eylül ayından itibaren normalleşme beklentisi ile geçen seneye göre %16.9 civarı azalacağı öngörülmektedir.

    Trend

    2003-07 2004-07 2005-07 2006-07 2007-07 2008-07 2009-07 2010-07 2011-07 2012-07 2013-07 2014-07 2015-07 2016-07 2017-07 2018-07 2019-07 2020-07 2021-07

    50,000

    55,000

    60,000

    65,000

    70,000

    75,000

    80,000

    85,000

    90,000

    95,000

    100,000

    105,000

    110,000

    115,000

    120,000

    125,000

    130,000

    135,000

    140,000

    145,000

    150,000

    155,000

    160,000

    165,000

    Seri Mevsimsellikten aranmış seri

    Mayıs 2020 112.666

    Nisan 2020 99.722

    2010-01 2010-07 2011-01 2011-07 2012-01 2012-07 2013-01 2013-07 2014-01 2014-07 2015-01 2015-07 2016-01 2016-07 2017-01 2017-07 2018-01 2018-07 2019-01 2019-070.000

    0.005

    0.010

    0.015

    0.020

    0.025

    0.030

    0.035

    0.040

    0.045

    0.050

    0.055

    0.060

    0.065

    Elektrik tüketimi dönemsel anomalileri 2010-Mayıs 2020

    Nis

    an 2

    020

  • 6

    II. GSYİH Modellemeleri ve Tahmini COVID-19 salgının etkilerini ölçmek için özellikle ekonomi üzerindeki değişimlere ait verilere ulaşmak gerektiği, mevcut verilerin kısıtlı olduğu ve salgının etkilerinin ne kadar süreceğinin henüz belli olmaması neticesinde iki farklı senaryo kullanmanın uygun olacağına karar verilmiş ve buna göre modelleme için varsayımlar oluşturulmuştur. İyi durum ve Kötü durum senaryosu olarak adlandırılan modellerde parameter seçimleri gelecekte yaşanması muhtemel iki durumu temsil edebilmesi amacı ile yapılmıştır.

    Bu varsayımların kullanıldığı iyi ve kötü durum için tahmin modeli sonuçları aşağıdaki tabloda ve grafiklerde verilmiştir

    Tablo 1. GSYİH Tahmin modeli sonuçları tablosu

    Bağımlı Değişken: LOG(GDP77) Method: ARCH - Normal dağılım (OPG - BHHH / Marquardt adımlar) Örneklem (ayarlanmış): 1984 2019 GARCH = C(7) + C(8)*RESID(-1)^2 + C(9)*GARCH(-1)

    R-squared 0.996150 Mean dependent var 9.211620

    Adjusted R-squared 0.995508 S.D. dependent var 0.428960 S.E. of regression 0.028749 Akaike info criterion -3.880048

    Inverted AR Roots .92 .04

    Grafik 6. GSYİH Tahmin modeli sonuç rezidual ve uygunluk grafiği

    Rezidual Gerçek Uygun

  • 7

    1.İyi Senaryo

    KKTC Gayrisafi yurt içi hasıla tahmini için kullanılan veriler ve varsayımları.

    • Elektrik tüketimi %12 düşecek • İthalat reel olarak %20 azalacak • Ülke sınırları 3 ay boyunca (Temmuz 2020’ye kadar) kapalı kalacak. • Ülke nüfusu 2020 KKTC istatistik kurumu projeksiyonundan %3 aşağıda olacak.

    Bu varsayımlara göre GSYİH %6.9 reel olarak azalacak (GSYİH: 17301.6 +/-695.3)

    Grafik 7. GSYİH iyi senaryo model çıktısı ve tahmin grafiği (1977 sabit TL fiyatları ile)

    Sözkonusu senaryonun tahmin edilen yıllar için gerçekleşmesi durumunda 266.2 milyon ABD dolarlık küçülme beklenmektedir.

    2.Kötü Senaryo

    KKTC Gayrisafi yurt içi hasıla tahmini için kullanılan veriler ve varsayımları.

    • Elektrik tüketimi %20 düşecek • İthalat reel olarak %40 azalacak • Ülke sınırları 6 ay boyunca (Ekim 2020’ye kadar) kapalı kalacak. • Ülke nüfusu 2020 KKTC istatistik kurumu projeksiyonundan %5.4 aşağıda olacak.

    Bu varsayımlara göre GSYİH %15.1 Reel olarak azalacak (GSYİH: 15779.5 +/-795.7)

    0

    5000

    10000

    15000

    20000

    25000

    1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019

    1977 sabit fiyatları ile KKTC Reel GSYİH (1977-2018) ve 2019-2020 tahmini -İYİ senaryo

  • 8

    Grafik 8. GSYİH kötü senaryo model çıktısı ve tahmin grafiği (1977 sabit TL fiyatları ile)

    Sözkonusu senaryonun tahmin edilen yıllar için gerçekleşmesi durumunda 581.5 milyon ABD dolarlık küçülme beklenmektedir.

    III. Enflasyon Tahmini 2019 ve 2020 yıllarında “Ulaştırma” ve “Konut, Su, Elektrik, Gaz, ve Diğer Yakıtlar” gruplarında

    bazı hizmet ve mallarda yapılan önemli indirimlerden 2020 yılı içinde vazgeçileceği

    beklendiğinden dolayı 2020 yılsonu enflasyon tahmini rakamında yukarı yönlü değişikliğe

    gidilmiştir. Yılsonu Tüketici Fiyatları Enflasyonu tahmini için Maximum Likelihood ARDL

    modeli kullanılmış ve sene sonu enflasyonu % 14.64 (%95 alt güven: %11.35, üst güven:

    %18.25) şeklinde olacağı öngörülmüştür.

    Tablo 3. KKTC Tüketici Fiyatları Endeksi 2020 Değişim Tahmini

    2020 Yıl Sonu Enflasyonu nokta

    tahmin %95 alt güven %95 üst güven

    %14.64 %11.35 %18.25

    0

    5000

    10000

    15000

    20000

    25000

    1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019

    1977 sabit fiyatları ile KKTC Reel GSYİH (1977-2018) ve 2019-2020 tahmini -KÖTÜ Senaryo

  • 9

    Grafik 9. KKTC 2003-Mayıs 2020 TÜFE Yıldan Yıla değişim ve 2020 tahmini ve %95 güven aralıkları

    IV. Döviz Kuru Tahminleri 2020 Ortalama döviz kuru tahmini için Mayıs 2020 sonu itibari ile Forward rate ve Spot piyasa

    kurları kullanılmış ve aşağıdaki tahminler yapılmıştır.

    Tablo 4. Döviz Kurlarının Türk lirasına karşı 2020 Ortalama Kur Tahmini

    Döviz 2020 Ortalama TL USDTL 6.75 EURTL 7.43 GBPTL 8.45

    -5.00

    0.00

    5.00

    10.00

    15.00

    20.00

    25.00

    30.00

    35.00

    40.00

    45.00

    01/2

    004

    08/2

    004

    03/2

    005

    10/2

    005

    05/2

    006

    12/2

    006

    07/2

    007

    02/2

    008

    09/2

    008

    04/2

    009

    11/20

    09

    06/2

    010

    01/2

    011

    08/2

    011

    03/2

    012

    10/2

    012

    05/2

    013

    12/2

    013

    07/2

    014

    02/2

    015

    09/2

    015

    04/2

    016

    11/20

    16

    06/2

    017

    01/2

    018

    08/2

    018

    03/2

    019

    10/2

    019

    05/2

    020

    12/2

    020

    KKTC TÜFE yıldan yıla değişim(%) 2003-Mayıs 2020 ve yılsonu tahmini

    Ust Alt Guven Yıllık Enflasyon

  • 10

    Grafik 10. Bazı Döviz kurlarının 2003-Mayıs 2020 arası Türk Lirasına karşı değer değişimi

    V. Değerlendirme Haziran ayı raporunun hazırlanmasında kullanılan veriler daha önceki dönem raporlarında bahsedildiği gibi salgın neticesinde yaşanan ekonomik durgunluk ve kötüleşmeyi tespit etmede şu ana kadar yetersiz miktarda kalmıştır. Bu durum dikkate alınarak yapılan tahmin ve öngörülerin diğer yollar ile sağlamasının yapılması geçtiğimiz aylara göre daha verimli olmuş ve veri çeşitliliği artmıştır. Özellikle ülke ekonomisinin ana sektörlerinden olan Turizm ve Eğitimin adaya dışarıdan gelişlerin açılmasına bağlı olduğundan gelecekte nasıl bir seyir izleyeceği bu kaynaklardan gelecek olan verilerle belirginleşecektir. Salgının durumu (bitmesi veya tekrarlaması) tahminlerimizin esas varsayımıdır. Gayrisafi yurtiçi hasıla rakamlarında beklenen değişimler üzerinde ülkeye para girişinden çok ekonomik aktivitede görülen azalmaya bağlı paranın el değiştirme hızında yaşanan düşüş etkili olacak gibi görünmektedir. Enflasyon ile ilgili beklentiler COVID-19 öncesi ve sürecinde yapılan bazı ciddi fiyat/vergi indirimlerin bitirilmesi olasılığı ve/veya baz etkisinin ortadan kalkması neticesinde yukarı yönlü revize edilmiştir. Devlet Planlama Örgütü’nün bu konudaki Aylık raporları salgının durumuna göre düzenli bir şekilde yayınlanmaya devam edecektir.

  • 11

    B. Mart ve Haziran 2020 Pandemi Raporları Özeti

    IMF’nin 2020 Gayrisafi Yurt içi Hasıla Değişim Tahminleri

    KKTC GSYİH tahminleri Mart ve Haziran raporlarından

    Mart İyi Senaryo Haziran İyi Senaryo Mart Kötü Senaryo Haziran Kötü Senaryo

    -7.10% -%6.9 (±0.327) -%15.80 -%15.10 (±0.5) KKTC Enflasyon tahminleri Mart ve Haziran raporlarından

    Nokta Tahmin %80 alt güven %80 üst güven Mart Raporu %12.79 %5.04 %20.55 Haziran Raporu4 %14.64 %11.35 %18.25

    USD, EUR ve GBP 2020 ortalama kur tahminleri Mart ve Haz. raporlarından

    USDTL ort. EUR ort. GBP ort. Mart Raporu 7.17 7.96 8.82 Haziran Raporu 6.75 7.43 8.45

    4 Haziran ayı için %95 güven aralıkları verilmiştir

    Ülke

    -15 -14 -13 -12 -11 -10 -9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0

    GSYİH 2020 değ. (%)

    Türkiye

    Japonya

    GKRY

    KKTC (3 ay)

    Almanya

    ABD

    Yunanistan

    İngiltere

    Euro bölgesi

    Fransa

    İtalya

    İspanya

    KKTC (6 ay)

    Haziran IMF 2020 Reel GSYİH Tahmini

    I. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde Corona SalgınıII. GSYİH Modellemeleri ve TahminiIII. Enflasyon TahminiIV. Döviz Kuru TahminleriV. Değerlendirme