Gt benh noi_khoa_gia_suc

1

Bé GI¸O DôC Vµ §µO T¹O TR¦êNG §¹I HäC N¤NG NGHIÖP I Hµ NéI

Ph¹m ngäc th¹ch - Hå v¨n nam - Chu ®øc th¾ng Chñ biªn: Ph¹m Ngäc Th¹ch

BÖnh néi khoa gia sóc

Hµ NéI – 2006

Giáo trình Bệnh nội khoa gia súc

2

Lêi nãi ®Çu

BÖnh néi khoa gia sóc lµ mét trong nh÷ng m«n chÝnh cña ch−¬ng tr×nh ®µo

t¹o b¸c sü thó y. ë tr−êng §¹i häc n«ng nghiÖp I, gi¸o tr×nh “BÖnh néi khoa gia

sóc” ®Çu tiªn do b¸c sü - thÇy gi¸o Ph¹m Gia Ninh viÕt n¨m 1995 vµ çn bé

gi¶ng d¹y bé m«n néi khoa biªn so¹n lÇn thø 2. Sau gÇn 10 n¨m, T.S Ph¹m Ngäc

Th¹ch biªn so¹n lÇn thø 3. Gi¸o tr×nh bÖnh “Néi khoa gia sóc” lÇn nµy (2006),

ngoµi nh÷ng phÇn c¬ b¶n vÉn gi÷ nguyªn nh− gi¸o tr×nh tr−íc ®©y. TS. Ph¹m

Ngäc Th¹ch ®E bæ sung thªm nhiÒu tµi liÖu míi cña thÕ giíi vµ çc kÕt qu¶

nghiªn cøu cña Thó y ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.

Gi¸o tr×nh “BÖnh néi khoa gia sóc” lµ tµi liÖu cho sinh viªn ®¹i häc ngµnh thó

y häc tËp. Ngoµi ra gi¸o tr×nh cßn lµ tµi liÖu tham kh¶o cho sinh viªn ch¨n nu«i

thó y ë çc tr−êng ®¹i häc, trung cÊp chuyªn nghiÖp vµ çn bé thó y c¬ së.

Do tµi liÖu tham kh¶o Ýt, thêi gian h¹n chÕ vµ kh¶ n¨ng cña ng−êi biªn so¹n,

tµi liÖu kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, mong b¹n ®äc gãp ý ®Ó lÇn xuÊt b¶n

sau ®−îc tèt h¬n.

GS. TSKH. Hå V¨n Nam

3

Ch−¬ng I

PhÇn më ®Çu

Kh¸i niÖm vÒ bÖnh

I. BÖnh lµ g×? KÓ tõ thêi nguyªn thuû tíi nay, qua bao ngµn n¨m, kh¸i niÖm vÒ bÖnh lµ bÊt biÕn

®iÒu ®ã kh«ng ®óng mµ nã thay ®æi qua thêi gian. Nãi chung, sù thay ®æi nµy phô thuéc chñ yÕu vµo 2 yÕu tè:

- Tr×nh ®é v¨n minh cña x; héi ®−¬ng thêi.

- ThÕ giíi quan (bao gåm c¶ triÕt häc cña mçi thêi ®¹i).

Trong mét x; héi, cã thÓ ®ång xuÊt hiÖn nhiÒu kh¸i niÖm vÒ bÖnh, kÓ c¶ nh÷ng kh¸i niÖm ®èi lËp nhau. §ã lµ ®iÒu b×nh th−êng: nã nãi lªn nh÷ng quan ®iÓm häc thuËt kh¸c nhau cã thÓ cïng tån t¹i trong khi chê ®îi sù ng; ngò. Tuy nhiªn, trong lÞch sö ®; cã nh÷ng tr−êng hîp quan ®iÓm chÝnh thèng t×m çch ®µn ¸p çc quan ®iÓm kh¸c.

Mét sè quan niÖm vÒ bÖnh bao giê còng chi phèi chÆt chÏ çc nguyªn t¾c ch÷a bÖnh, phßng bÖnh. Do vËy nã cã vai trß rÊt lín trong thùc hµnh.

1. Mét sè kh¸i niÖm vÒ bÖnh trong lÞch sö

1.1. Thêi kú m«ng muéi

Ng−êi nguyªn thuû khi biÕt t− duy cho r»ng bÖnh lµ sù trõng ph¹t cña çc ®Êng siªu linh ®èi víi con ng−êi ë trÇn thÕ. ë ®©y, cã sù lÉn lén gi÷a b¶n chÊt cña bÖnh víi nguyªn nh©n g©y bÖnh (tr¶ lêi c©u hái "bÖnh lµ g×" còng gièng c©u hái "bÖnh do ®©u"). Kh«ng thÓ ®ßi hái mét quan ®iÓm tÝch cùc h¬n khi tr×nh ®é con ng−êi cßn qu¸ thÊp kÐm, víi thÕ giíi quan coi bÊt cø vËt g× vµ hiÖn t−îng nµo còng cã çc lùc l−îng siªu linh can thiÖp vµo. §¸ng chó ý lµ quan niÖm nµy b−íc sang thÕ kû 21 vÉn cßn tån t¹i ë nh÷ng bé téc l¹c hËu, hoÆc mét bé phËn d©n c− trong çc x; héi v¨n minh.

Víi quan niÖm nh− vËy th× ng−êi x−a ch÷a bÖnh chñ yÕu b»ng çch dïng lÔ vËt ®Ó cÇu xin: cã thÓ cÇu xin trùc tiÕp hoÆc th«ng qua nh÷ng ng−êi lµm nghÒ mª tÝn dÞ ®oan. Bao giê còng vËy, gi¸ trÞ cña lÔ vËt lu«n lu«n nhá h¬n gi¸ trÞ cña ®iÒu cÇu xin.

Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ ng−êi nguyªn thuû ®; b¾t ®Çu biÕt dïng thuèc, kh«ng phã mÆc sè phËn cho thÇn linh.

Sù tÝn ng−ìng


4

1.2. Thêi kú çc nÒn v¨n minh cæ ®¹i

Tr−íc c«ng nguyªn nhiÒu ngµn n¨m, mét sè vïng trªn thÕ giíi ®; ®¹t tr×nh ®é v¨n minh rÊt cao so víi mÆt b»ng chung. VÝ dô: Trung Quèc, Hy L¹p - La M;, Ai CËp hay

Ên §é ,... Trong x; héi håi ®ã ®; xuÊt hiÖn t«n gi¸o, tÝn ng−ìng, v¨n häc nghÖ thuËt, khoa häc (gåm c¶ y häc) vµ triÕt häc.

NÒn y häc lóc ®ã ë mét sè n¬i ®; ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tùu lín vÒ y lý còng nh− vÒ ph−¬ng ph¸p ch÷a bÖnh vµ ®; ®−a ra nh÷ng quan niÖm vÒ bÖnh cña m×nh.

* Thêi kú Trung Quèc cæ ®¹i

Kho¶ng 2 hay 3 ngµn n¨m tr−íc c«ng nguyªn, y häc chÝnh thèng Trung Quèc chÞu ¶nh h−ëng lín cña triÕt häc ®−¬ng thêi, cho r»ng v¹n vËt ®−îc cÊu t¹o tõ 5 nguyªn tè: Kim, Méc, Thuû, Ho¶, Thæ, tån t¹i d−íi d¹ng 2 mÆt ®èi lËp (©m vµ d−¬ng) trong quan hÖ hç trî hoÆc ¸p chÕ lÉn nhau (t−¬ng sinh hoÆc t−¬ng kh¾c).

Çc nhµ y häc cæ ®¹i Trung Quèc cho r»ng bÖnh lµ sù mÊt c©n b»ng ©m d−¬ng vµ sù rèi lo¹n quan hÖ t−¬ng sinh t−¬ng kh¾c cña Ngò Hµnh trong c¬ thÓ.

Tõ ®ã, nguyªn t¾c ch÷a bÖnh lµ ®iÒu chØnh l¹i, kÝch thÝch mÆt yÕu (bæ), ¸p chÕ mÆt m¹nh (t¶).

- Tr¶i qua hµng ngµn n¨m tån t¹i vµ ph¸t triÓn, nÒn y häc nµy ®; cã nh÷ng ®ãng gãp hÕt søc to lín, víi v« sè bµi thuèc phong phó vµ c«ng hiÖu. Tuy nhiªn, cho ®Õn khi chñ nghÜa t− b¶n ch©u ¢u bµnh tr−íng sang ph−¬ng §«ng ®Ó t×m thuéc ®Þa ®ång thêi mang

theo y häc hiÖn ®¹i sang Ch©u ¸, nã vÉn chØ dõng l¹i ë møc y häc cæ truyÒn mµ ch−a hÒ cã yÕu tè hiÖn ®¹i nµo.

- ¶nh h−ëng tíi n−íc ta: Tr¶i qua hµng ngµn n¨m, ViÖt Nam chÞu ¶nh h−ëng rÊt s©u s¾c cña v¨n ho¸ Trung Quèc, gåm c¶ ch÷ viÕt, triÕt häc vµ y häc. PhÇn c¬ b¶n nhÊt cña "y häc ViÖt Nam" tõ ngµn n¨m (cho ®Õn khi y häc hiÖn ®¹i ®−îc thùc d©n Ph¸p ®−a vµo n−íc ta) lµ tiÕp thu tõ y häc cæ truyÒn Trung Quèc.

* Thêi kú v¨n minh Hy L¹p vµ La M� cæ ®¹i

Muén h¬n ë Trung Quèc hµng ngµn n¨m

Y häc cæ ®¹i ë nhiÒu n−íc Ch©u ¢u còng chÞu ¶nh h−ëng kh¸ râ cña Trung Quèc, næi bËt nhÊt lµ ë Hy L¹p - La M; cæ ®¹i.

Gåm hai tr−êng ph¸i lín

- Tr−êng ph¸i Pythagore (600 n¨m tr−íc c«ng nguyªn): Dùa vµo triÕt häc ®−¬ng thêi cho r»ng v¹n vËt do 4 nguyªn tè t¹o thµnh víi 4 tÝnh chÊt kh¸c nhau: thæ (kh«), khÝ (Èm), ho¶ (nãng), thuû (l¹nh). Trong c¬ thÓ, nÕu 4 yÕu tè ®ã phï hîp vÒ tû lÖ, tÝnh chÊt vµ sù c©n b»ng: sÏ t¹o ra søc khoÎ; nÕu ng−îc l¹i, sÏ sinh bÖnh. Çch ch÷a bÖnh còng lµ ®iÒu chØnh l¹i, bæ sung çi thiÕu vµ yÕu, lo¹i bá çi m¹nh vµ thõa.

- Tr−êng ph¸i Hippocrat (500 n¨m tr−íc c«ng nguyªn) kh«ng chØ thuÇn tuý tiÕp thu vµ vËn dông triÕt häc nh− Pythagore mµ tiÕn bé vµ cô thÓ h¬n ®; quan s¸t trùc tiÕp trªn c¬ thÓ sèng. Hippocrat cho r»ng c¬ thÓ cã 4 dÞch lín, tån t¹i theo tû lÖ riªng, cã quan hÖ c©n b»ng víi nhau ®Ó t¹o ra søc khoÎ. §ã lµ:

5

+ M¸u ®á: do tim s¶n xuÊt, mang tÝnh nãng; «ng nhËn xÐt r»ng khi c¬ thÓ l©m vµo hoµn c¶nh nãng (sèt) th× tim ®Ëp nhanh; mÆt, da ®Òu ®á bõng. §ã lµ do tim t¨ng c−êng s¶n xuÊt m¸u ®á.

+ DÞch nhµy: kh«ng mµu, do n;o s¶n xuÊt, thÓ hiÖn tÝnh l¹nh; xuÊt ph¸t tõ nhËn xÐt: khi c¬ thÓ bÞ l¹nh th× dÞch mòi ch¶y ra rÊt nhiÒu; ng−îc l¹i, khi niªm dÞch xuÊt tiÕt nhiÒu còng lµ lóc c¬ thÓ nhiÔm l¹nh.

+ M¸u ®en: do l¸ch s¶n xuÊt, mang tÝnh Èm.

+ MËt vµng: do gan s¶n xuÊt, mang tÝnh kh«.

ë thêi kú nµy cho r»ng: bÖnh lµ sù mÊt c©n b»ng vÒ tû lÖ vµ quan hÖ gi÷a 4 dÞch ®ã. Lý thuyÕt cña Hippocrat cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®èi víi y häc ch©u ¢u thêi cæ ®¹i. B¶n th©n Hyppocrat lµ nhµ y häc cæ truyÒn vÜ ®¹i, cã c«ng lao rÊt lín; vÝ dô ®; t¸ch y häc khái ¶nh h−ëng cña t«n gi¸o, chñ tr−¬ng chÈn ®o¸n b»ng ph¸t hiÖn triÖu chøng kh¸ch quan, ®Ò cao ®¹o ®øc y häc, «ng còng ®−îc coi lµ t¸c gi¶ cña "lêi thÒ thÇy thuèc" truyÒn tông ®Õn ngµy nay.

* Thêi kú çc nÒn v¨n minh kh¸c

a. Cæ Ai CËp

Dùa vµo thuyÕt Pneuma (sinh khÝ) cho r»ng khÝ ®em l¹i sinh lùc cho c¬ thÓ. C¬ thÓ ph¶i th−êng xuyªn h« hÊp ®Ó ®−a sinh khÝ vµo. BÖnh lµ do hÝt ph¶i khÝ xÊu, kh«ng trong s¹ch. Tõ ®ã, çc nhµ y häc ®Ò ra nh÷ng nguyªn t¾c ch÷a bÖnh.

b. Cæ Ên §é

Y häc chÝnh thèng chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña triÕt häc ®¹o PhËt cho r»ng cuéc sèng lµ mét vßng lu©n håi (gåm nhiÒu kiÕp), mçi kiÕp tr¶i qua 4 giai ®o¹n: sinh, l;o, bÖnh, tö. Nh− vËy, bÖnh lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. Tuy nhiªn, çc nhµ y häc cæ Ên §é vÉn s¸ng t¹o ra nhiÒu ph−¬ng thuèc c«ng hiÖu ®Ó ch÷a bÖnh. §¹o PhËt cßn cho r»ng con ng−êi cã linh hån (vÜnh viÔn tån t¹i), nÕu nã cßn ngù trÞ trong thÓ x¸c (tån t¹i t¹m thêi) lµ sèng, ®e do¹ tho¸t khái thÓ x¸c lµ bÖnh, tho¸t h¼n khái thÓ x¸c lµ chÕt.

1.3. Thêi kú Trung cæ vµ Phôc h−ng

* Thêi kú Trung cæ

- ë ch©u ¢u thêi kú trung cæ (thÕ kû 4-12) ®−îc coi lµ "®ªm dµi" v× diÔn ra suèt 8 thÕ kû d−íi sù thèng trÞ tµn b¹o vµ hµ kh¾c cña nhµ thê, t«n gi¸o vµ chÕ ®é phong kiÕn.

+ Çc quan ®iÓm tiÕn bé bÞ ®µn ¸p nÕu tr¸i víi nh÷ng tÝn ®iÒu trong kinh th¸nh, khoa häc l©m vµo t×nh tr¹ng tr× trÖ vµ thôt lïi. Çc nhµ khoa häc tiÕn bé (Brno, Gallile,...) bÞ khñng bè.

+ Quan niÖm chÝnh thèng vÒ bÖnh tá ra rÊt mª muéi (sù trõng ph¹t cña chóa ®èi víi téi lçi cña con ng−êi), kh«ng coi träng ch÷a bÖnh b»ng thuèc (thay b»ng cÇu xin), y lý ph¶i tu©n theo çc gi¸o lý cña nhµ thê (mçi vÞ th¸nh trÊn gi÷ mét bé phËn trong c¬ thÓ), mét sè gi¸o sÜ cÊm ®äc s¸ch thuèc,... Nh÷ng nhµ y häc cã quan ®iÓm tiÕn bé bÞ ng−îc ®;i.


6

* Thêi kú Phôc H−ng

ThÕ kû 16-17, x; héi tho¸t khái thÇn quyÒn, v¨n häc nghÖ thuËt vµ khoa häc phôc h−ng l¹i në ré, víi nhiÒu tªn tuæi nh− Newton, Descarte, Toricelli, Vesali, Harvey,...

Gi¶i phÉu häc (Vasali, 1414-1564) vµ sinh lý häc (Harvey, 1578-1657) ra ®êi, ®Æt nÒn mãng v÷ng ch¾c ®Ó y häc tõ cæ truyÒn tiÕn vµo thêi kú hiÖn ®¹i. NhiÒu thuyÕt tiÕn bé vÒ y häc liªn tiÕp xuÊt hiÖn. TÝnh duy vËt tuy cßn th« s¬, tÝnh biÖn chøng vÉn cßn m¸y mãc, nh−ng so víi thêi kú y häc cæ truyÒn th× ®; cã nh÷ng b−íc tiÕn nh¶y vät vÒ chÊt. Çc thuyÕt ®Òu cè vËn dông çc thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc kh¸c: C¬, lý, ho¸, sinh, sinh lý, gi¶i phÉu.

+ ThuyÕt c¬ häc (Descarte): c¬ thÓ nh− mét cç m¸y, vÝ tim nh− çi m¸y b¬m, m¹ch m¸u lµ çc èng dÉn; çc x−¬ng nh− nh÷ng ®ßn bÈy vµ hÖ c¬ nh− çc lùc. BÖnh ®−îc vÝ nh− trôc trÆc cña "m¸y mãc".

+ ThuyÕt ho¸ häc (Sylvius 1614-1672): coi bÖnh tËt lµ sù thay ®æi tû lÖ çc ho¸ chÊt trong c¬ thÓ, hoÆc sù rèi lo¹n çc ph¶n øng ho¸ häc.

+ ThuyÕt lùc sèng (Stalil, 1660-1734): çc nhµ sinh häc håi ®ã cho r»ng çc sinh vËt cã nh÷ng ho¹t ®éng sèng vµ kh«ng bÞ thèi r÷a lµ nhê trong chóng cã çi gäi lµ lùc sèng (vitaminalisme). Lùc sèng còng chi phèi søc khoÎ vµ bÖnh tËt cña c¬ thÓ b»ng l−îng vµ chÊt cña nã.

* ThÕ kû 18-19

§©y lµ thêi kú ph¸t triÓn cña y häc hiÖn ®¹i, víi sù v÷ng m¹nh cña hai m«n gi¶i

phÉu häc vµ sinh lý häc. NhiÒu m«n y häc vµ sinh häc ®; ra ®êi. ë çc n−íc ph−¬ng T©y, y häc cæ truyÒn hoµn toµn tiÕn sang thêi y häc hiÖn ®¹i. Ph−¬ng ph¸p thùc nghiÖm tõ vËt lý häc ®−îc øng dông mét çch phæ biÕn vµ cã hÖ thèng vµo y häc ®; mang l¹i rÊt nhiÒu thµnh tùu.

RÊt nhiÒu quan niÖm vÒ bÖnh ra ®êi, víi ®Æc ®iÓm næi bËt lµ dùa trªn nh÷ng kÕt qu¶ ®; ®−îc thùc nghiÖm kiÓm tra vµ kh¼ng ®Þnh

- ThuyÕt bÖnh lý tÕ bµo: wirchow vÜ ®¹i lµ ng−êi s¸ng lËp m«n gi¶i phÉu bÖnh cho r»ng bÖnh lµ do çc tÕ bµo bÞ tæn th−¬ng, hoÆc çc tÕ bµo tuy lµnh m¹nh nh−ng thay ®æi vÒ sè l−îng (heterometric), vÞ trÝ (heterotopic) vµ vÒ thêi ®iÓm xuÊt hiÖn (heterocromic).

- ThuyÕt rèi lo¹n h»ng ®Þnh néi m«i: Claud Benard- nhµ sinh lý häc thiªn tµi, ng−êi s¸ng lËp m«n y häc thùc nghiÖm (tiÒn th©n cña sinh lý bÖnh) ®; ®−a thùc nghiÖm vµo y häc mét çch hÖ thèng vµ s¸ng t¹o, ®; ®Ò ra kh¸i niÖm "h»ng ®Þnh néi m«i", cho r»ng bÖnh xuÊt hiÖn khi cã rèi lo¹n c©n b»ng nµy trong c¬ thÓ.

2. Quan niÖm vÒ bÖnh hiÖn nay

2.1. HiÓu vÒ bÖnh qua quan niÖm vÒ søc khoÎ

- WHO/OMS 1946 ®−a ra ®Þnh nghÜa "søc khoÎ lµ t×nh tr¹ng tho¶i m¸i vÒ tinh thÇn, thÓ chÊt vµ giao tiÕp xE héi, chø kh«ng ph¶i chØ lµ v« bÖnh, v« tËt". §©y lµ ®Þnh nghÜa mang tÝnh môc tiªu x; héi, "®Ó phÊn ®Êu", ®−îc chÊp nhËn rÊt réng r;i.

- Tuy nhiªn d−íi gãc ®é y häc, cÇn cã nh÷ng ®Þnh nghÜa phï hîp vµ chÆt chÏ h¬n. Çc nhµ y häc cho r»ng "Søc khoÎ lµ t×nh tr¹ng lµnh lÆn cña c¬ thÓ vÒ cÊu tróc chøc n¨ng

7

còng nh− kh¶ n¨ng ®iÒu hoµ gi÷ c©n b»ng néi m«, phï hîp vµ thÝch nghi víi sù thay ®æi cña hoµn c¶nh".

2.2. Nh÷ng yÕu tè ®Ó ®Þnh nghÜa bÖnh

§a sè çc t¸c gi¶ ®Òu ®−a vµo kh¸i niÖm bÖnh nh÷ng yÕu tè sau:

+ Sù tæn th−¬ng, lÖch l¹c, rèi lo¹n trong cÊu tróc vµ chøc n¨ng (tõ møc ph©n tö, tÕ bµo, m«, c¬ quan ®Õn møc toµn c¬ thÓ). Mét sè bÖnh tr−íc kia ch−a ph¸t hiÖn ®−îc tæn th−¬ng siªu vi thÓ, nay ®; quan s¸t ®−îc. Mét sè bÖnh ®; ®−îc m« t¶ ®Çy ®ñ c¬ chÕ ph©n tö nh− bÖnh thiÕu vitamin B1.

+ Do nh÷ng nguyªn nh©n cô thÓ cã h¹i, ®; t×m ra hay ch−a t×m ra.

+ C¬ thÓ cã qu¸ tr×nh ph¶n øng nh»m lo¹i trõ t¸c nh©n g©y bÖnh, lËp l¹i c©n b»ng, söa ch÷a tæn th−¬ng. Trong c¬ thÓ bÞ bÖnh vÉn cã sù duy tr× c©n b»ng nµo ®ã, mÆc dï nã ®; lÖch ra khái giíi h¹n sinh lý. HËu qu¶ cña bÖnh tuú thuéc vµo t−¬ng quan gi÷a qu¸ tr×nh g©y rèi lo¹n, tæn th−¬ng vµ qu¸ tr×nh phôc håi, söa ch÷a.

+ BÖnh lµm gi¶m kh¶ n¨ng thÝch nghi víi ngo¹i c¶nh.

+Víi ng−êi, çc t¸c gi¶ ®Ò nghÞ thªm: bÖnh lµm gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng vµ kh¶ n¨ng hoµ nhËp x; héi.

2.3. Møc ®é trõu t−îng vµ møc cô thÓ trong x¸c ®Þnh (®Þnh nghÜa) bÖnh

a. Møc trõu t−îng cao nhÊt khi x¸c ®Þnh tæng qu¸t vÒ bÖnh

Nã ph¶i bao hµm ®−îc mäi biÓu hiÖn (dï rÊt nhá) mang tÝnh bÖnh lý (nh− ®au ®ín, mÊt ngñ). §ång thêi, do cã tÝnh kh¸i qu¸t cao, nã cßn mang c¶ tÝnh triÕt häc. VËy mét biÓu hiÖn nh− thÕ nµo ®−îc xÕp vµo kh¸i niÖm "bÖnh".

"BÖnh lµ sù thay ®æi vÒ l−îng vµ chÊt çc ho¹t ®éng sèng cña c¬ thÓ do tæn th−¬ng cÊu tróc vµ rèi lo¹n chøc n¨ng, g©y ra do t¸c h¹i tõ m«i tr−êng hoÆc tõ bªn trong c¬ thÓ"...

b. Gi¶m møc trõu t−îng h¬n n÷a, ng−êi ta ®Þnh nghÜa bÖnh nh− qu¸ tr×nh bÖnh lý chung

§ã lµ t×nh tr¹ng th−êng gÆp phæ biÕn (trong nhiÒu c¬ thÓ bÞ çc bÖnh kh¸c nhau), cã tÝnh chÊt t−¬ng tù nhau, kh«ng phô thuéc nguyªn nh©n, vÞ trÝ tæn th−¬ng, loµi vµ cïng tu©n theo mét quy luËt.

VÝ dô: qu¸ tr×nh viªm. T−¬ng tù, ta cã: sèt, u, rèi lo¹n chuyÓn ho¸,... Trong gi¸o tr×nh sinh lý bÖnh, chóng ®−îc xÕp vµo phÇn çc qu¸ tr×nh bÖnh lý ®iÓn h×nh.

§Þnh nghÜa lo¹i nµy b¾t ®Çu cã øng dông trong thùc tiÔn l©m sµng, ®ång thêi vÉn gióp ta kh¸i niÖm ho¸ vÒ bÖnh.

c. T¨ng møc cô thÓ h¬n n÷a, khi ta cÇn x¸c ®Þnh lo¹i bÖnh

Nãi kh¸c, ®ã lµ quan niÖm coi mçi bÖnh nh− mét "®¬n vÞ ph©n lo¹i''. VÝ dô, khi ta nãi: bÖnh viªm phæi (kh«ng ph¶i viªm nãi chung), bÖnh sèt th−¬ng hµn (kh«ng ph¶i sèt nãi chung), bÖnh ung th− da (mµ kh«ng ph¶i qu¸ tr×nh u nãi chung),...

Mét trong nh÷ng ®Þnh nghÜa "thÕ nµo lµ mét bÖnh" hiÖn nay ®ang l−u hµnh lµ:

"BÖnh lµ bÊt kú sù sai lÖch hoÆc tæn th−¬ng nµo ®ã vÒ cÊu tróc vµ chøc n¨ng cña bÊt kú bé phËn, c¬ quan, hÖ thèng nµo cña c¬ thÓ biÓu hiÖn b»ng mét bé triÖu chøng ®Æc tr−ng gióp cho thÇy thuèc cã thÓ chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh vµ chÈn ®o¸n ph©n biÖt, mÆc


8

dï nhiÒu khi ta ch−a râ nguyªn nh©n, vÒ bÖnh lý häc vµ tiªn l−îng"(tõ ®iÓn y häc Dorlands, 2000).

§Þnh nghÜa ë møc nµy rÊt cã Ých trong thùc tiÔn: ®Ó ph©n lËp mét bÖnh vµ ®Ó ®Ò ra tiªu chuÈn chÈn ®o¸n nã. T×m çch ch÷a vµ x¸c ®Þnh thÕ nµo lµ khái bÖnh vµ møc ®é khái.

Cè nhiªn ngoµi ®Þnh nghÜa chung "thÕ nµo lµ mét bÖnh", mçi bÖnh cô thÓ cßn cã mét ®Þnh nghÜa riªng cña nã ®Ó kh«ng thÓ nhÇm lÉn víi bÊt kú bÖnh nµo kh¸c. Ch¼ng h¹n ®Þnh nghÜa viªm phæi, lþ, hen, sëi,...

d. Cô thÓ nhÊt lµ x¸c ®Þnh bÖnh ë mçi c¬ thÓ bÖnh cô thÓ

Dï mét bÖnh nµo ®ã ®; cã ®Þnh nghÜa chung, vÝ dô bÖnh viªm phæi; nh−ng viªm phæi ë c¬ thÓ A kh«ng gièng ë c¬ thÓ B.

Lo¹i ®Þnh nghÜa nµy rÊt cã Ých trong ®iÒu trÞ hµng ngµy. Nã gióp thÇy thuèc chó ý ®Õn tõng c¬ thÓ bÖnh riªng biÖt.

II. XÕp lo¹i bÖnh Cã nhiÒu çch, mçi çch ®Òu mang nh÷ng lîi Ých nhÊt ®Þnh (vÒ nhËn thøc vµ vÒ thùc

hµnh). Do vËy, chóng tån t¹i mµ kh«ng phñ ®Þnh nhau.

Trªn thùc tÕ, ng−êi ta ®; ph©n lo¹i bÖnh theo:

+ C¬ quan m¾c bÖnh: bÖnh tim, bÖnh phæi, bÖnh gan,... Mçi bÖnh lo¹i nµy ®; cã riªng mét chuyªn khoa nghiªn cøu vµ ®iÒu trÞ.

+ Nguyªn nh©n g©y bÖnh: bÖnh nhiÔm khuÈn, bÖnh nghÒ nghiÖp.

+ Tuæi vµ giíi: bÖnh s¶n khoa, bÖnh cña gia sóc non, bÖnh l;o ho¸,...

+ Sinh th¸i, ®Þa d−: bÖnh xø l¹nh, bÖnh nhiÖt ®íi.

+ BÖnh sinh: bÖnh dÞ øng, bÖnh tù miÔn, sèc, bÖnh cã viªm.

III. Çc thêi kú cña mét bÖnh §iÓn h×nh, mét bÖnh cô thÓ gåm 4 thêi kú, mÆc dï nhiÒu khi thiÕu mét thêi kú nµo ®ã.

- Thêi kú ñ bÖnh (tiÒm tµng): kh«ng cã biÓu hiÖn l©m sµng nµo nh−ng ngµy nay b»ng çc biÖn ph¸p hiÖn ®¹i, nhiÒu bÖnh ®; ®−îc chÈn ®o¸n ngay tõ thêi kú nµy. NhiÒu bÖnh qu¸ cÊp tÝnh do çc t¸c nh©n qu¸ m¹nh, cã thÓ kh«ng cã thêi kú nµy (chÕt do báng, ®iÖn giËt, mÊt m¸u qu¸ lín, çc bÖnh ë thÓ qu¸ cÊp tÝnh,...).

- Thêi kú khëi ph¸t: xuÊt hiÖn mét sè triÖu chøng ®Çu tiªn (khã chÈn ®o¸n chÝnh

x¸c). ë thêi kú nµy xÐt nghiÖm cã vai trß rÊt lín.

- Thêi kú toµn ph¸t: xuÊt hiÖn triÖu chøng ®Çy ®ñ vµ ®iÓn h×nh nhÊt. Tuy nhiªn vÉn cã nh÷ng thÓ kh«ng ®iÓn h×nh.

- Thêi kú kÕt thóc: cã thÓ kh¸c nhau tuú bÖnh, tuú ç thÓ (khái, chÕt, di chøng, trë thµnh m¹n tÝnh).

Tuy nhiªn, nhiÒu bÖnh hoÆc nhiÒu thÓ bÖnh cã thÓ thiÕu mét hay hai thêi kú nµo ®ã. VÝ dô: báng toµn th©n, hoÆc ®iÖn giËt kh«ng cã thêi kú ñ bÖnh.

9

Kh¸i niÖm vÒ m«n häc bÖnh néi khoa gia sóc

I. Kh¸i niÖm vÒ m«n häc 1. Kh¸i niÖm vÒ m«n häc: m«n häc "BÖnh néi khoa gia sóc" hay cßn gäi lµ “bÖnh

kh«ng l©y ë gia sóc” lµ m«n häc chuyªn nghiªn cøu nh÷ng bÖnh kh«ng cã tÝnh chÊt l©y lan ë gia sóc.

2. Kh¸i niÖm vÒ bÖnh néi khoa gia sóc: BÖnh néi khoa gia sóc hay cßn gäi lµ bÖnh th«ng th−êng, lµ nh÷ng bÖnh kh«ng cã tÝnh chÊt truyÒn nhiÔm, kh«ng l©y lan tõ con nµy sang con kh¸c.

VÝ dô: BÖnh viªm ruét cata; bÖnh viªm thËn, bÖnh viªm phæi lµ nh÷ng bÖnh néi khoa

II. NhiÖm vô cña m«n häc M«n häc cã nhiÖm vô nghiªn cøu:

1. Nguyªn nh©n g©y bÖnh

Nguyªn nh©n g©y bÖnh néi khoa cho gia sóc rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p. Cã nh÷ng nguyªn nh©n thuéc vÒ di truyÒn, nguyªn nh©n do ch¨m sãc, nu«i d−ìng, ¨n uèng kh«ng ®óng khoa häc, hoÆc do çc nh©n tè vËt lý, hãa häc, vi sinh vËt, còng cã tr−êng hîp x¶y ra do kÕ ph¸t bÖnh truyÒn nhiÔm, bÖnh ký sinh trïng.

VÝ dô: BÖnh viªm ruét cata cÊp tÝnh ë gia sóc do nhiÒu nguyªn nh©n g©y nªn. Nh−:

- Do thøc ¨n kÐm phÈm chÊt (thøc ¨n «i mèc, thøc ¨n cã nhiÔm chÊt ®éc).

- Do gia sóc bÞ nhiÔm l¹nh

- Do ch¨m sãc nu«i d−ìng gia sóc kÐm

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm, bÖnh ký sinh trïng,...)

- Do m«i tr−êng ch¨n nu«i bÈn thØu, con vËt dÔ bÞ nhiÔm mét sè vi khuÈn ®−êng ruét (vÝ dô: vi khuÈn E. coli, Salmonella, Clostridium perfringens,...).

Do vËy, viÖc nghiªn cøu nguyªn nh©n ®Ó t×m ra nguyªn nh©n nµo lµ chÝnh vµ nguyªn nh©n nµo lµ phô ®Ó ®−a ra ph¸c ®å ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ nhÊt lµ rÊt quan träng.

2. C¬ chÕ sinh bÖnh

ViÖc nghiªn cøu c¬ chÕ sinh bÖnh cña mét bÖnh lµ hÕt søc quan träng. Bëi v×, trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ bÖnh nÕu biÕt ®−îc c¬ chÕ sinh bÖnh ng−êi ta sÏ ®a ra çc biÖn ph¸p ®Ó c¾t ®øt mét hay nhiÒu giai ®o¹n g©y bÖnh cña bÖnh, tõ ®ã sÏ ®èi phã ®−îc víi sù tiÕn triÓn cña bÖnh theo çc h−íng kh¸c nhau.

VÝ dô: Trong bÖnh viªm phÕ qu¶n phæi (qu¸ tr×nh viªm lµm cho phæi bÞ sung huyÕt vµ tiÕt nhiÒu dÞch viªm ®äng l¹i trong lßng phÕ qu¶n g©y trë ng¹i qu¸ tr×nh h« hÊp dÉn ®Õn gia sóc khã thë, n−íc mòi ch¶y nhiÒu, ho). Do vËy, khi ®iÒu trÞ ngoµi viÖc dïng kh¸ng sinh tiªu diÖt vi khuÈn cßn dïng thuèc gi¶m ho vµ gi¶m dÞch thÊm xuÊt ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng viªm lan réng.


10

3. TriÖu chøng cña bÖnh

Nghiªn cøu triÖu chøng l©m sµng vµ triÖu chøng phi l©m sµng, ®Ó cã ®ñ t− liÖu gióp cho sù chÈn ®o¸n bÖnh ®−îc nhanh chãng, chÝnh x¸c. Tõ ®ã, nhanh chãng ®−a ra ph¸c ®å ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ cao.

4. Nghiªn cøu çc ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n

Trong qu¸ tr×nh chÈn ®o¸n bÖnh, hiÖu qu¶ chÈn ®o¸n dùa vµo ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n. Do vËy, ®Ó cã hiÖu qu¶ chÈn ®o¸n nhanh vµ chÝnh x¸c th× chóng ta ph¶i th−êng xuyªn nghiªn cøu ®Ó ®−a ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n tiªn tiÕn cho kÕt qu¶ chÈn ®o¸n nhanh vµ chÝnh x¸c. Tõ ®ã x©y dùng ph¸c ®å ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ cao. KÕt qu¶ chÈn ®o¸n chñ yÕu dùa vµo mÊy yÕu tè sau:

- Hái bÖnh: Qua hái bÖnh sÏ biÕt ®−îc hoµn c¶nh g©y bÖnh, møc ®é bÖnh, thÓ bÖnh vµ bÖnh sö cña gia sóc bÖnh.

- Çc ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n: HiÖu qu¶ chÈn ®o¸n tû lÖ thuËn víi ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n (ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n cÇn tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i th× hiÖu qu¶ chÈn ®o¸n cµng cao. Çc ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n bÖnh ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn tiÕn bé khoa häc kü thuËt cña x; héi. Çc ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n bÖnh hiÖn nay lµ:

- Çc ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n l©m sµng (nh×n, sê n¾n, gâ, nghe)

- Çc ph−¬ng ph¸p phi l©m sµng (b»ng çc xÐt nghiÖm) ®Ó t×m ra tÝnh chÊt ®Æc thï cña bÖnh (khi çc bÖnh cã tÝnh chÊt l©m sµng gièng nhau).

- Çc ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n chuyªn biÖt (X quang, néi soi, siªu ©m,...). Çc ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông khi th«ng qua chØ tiªu vµ tÝnh chÊt l©m sµng cña bÖnh vÉn kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc bÖnh. VÝ dô: BÖnh viªm bao tim do ngo¹i vËt ë thêi k× ®Çu, sái thËn, çc bÖnh ë van tim. Çc tr−êng hîp nµy nÕu chØ sö dông ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n l©m sµng th× kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc bÖnh. Do vËy, ph¶i dïng ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n chuyªn biÖt míi x¸c ®Þnh ®−îc bÖnh.

5. Nghiªn cøu tiªn l−îng cña bÖnh

§Ó ®¸nh gi¸ ®−îc møc ®é cña bÖnh vµ kh¶ n¨ng håi phôc cña bÖnh. Tõ ®ã ®−a ra quyÕt ®Þnh ®iÒu trÞ hay kh«ng ®iÒu trÞ vµ ®−a ra ph¸c ®å ®iÒu trÞ thÝch hîp.

6. Nghiªn cøu biÖn ph¸p ®iÒu trÞ

§Ó t×m ra çc biÖn ph¸p ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ cao vµ rót ng¾n liÖu tr×nh ®iÒu trÞ. Tõ ®ã, tr¸nh ®−îc sù l;ng phÝ thuèc vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ®iÒu trÞ.

III. Sù kh¸c nhau gi÷a bÖnh néi khoa vµ bÖnh truyÒn nhiÔm BÖnh néi khoa vµ bÖnh truyÒn nhiÔm cã sù kh¸c nhau vÒ :

1. Nguyªn nh©n g©y bÖnh

+ Nguyªn nh©n g©y bÖnh néi khoa gåm nhiÒu yÕu tè (m«i tr−êng, thêi tiÕt, thøc ¨n, ch¨m sãc nu«i d−ìng,...).

VÝ dô: BÖnh viªm phÕ qu¶n phæi ë gia sóc do nhiÒu yÕu tè g©y nªn:

- Do ch¨m sãc nu«i d−ìng gia sóc kÐm

11

- Do gia sóc bÞ nhiÔm l¹nh ®ét ngét

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (kÕ ph¸t tõ bÖnh giun ë phÕ qu¶n,...)

- Do gia sóc hÝt ph¶i mét sè khÝ ®éc trong chuång nu«i (H2S, NH3,...)

+ Nguyªn nh©n g©y bÖnh truyÒn nhiÔm lµ vi sinh vËt vµ chØ cã mét. VÝ dô: bÖnh tô huyÕt trïng ë gia sóc chØ do vi khuÈn Pasteurella g©y nªn, bÖnh phã th−¬ng hµn ë gia sóc chØ do vi khuÈn Salmonella g©y nªn.

2. TÝnh chÊt l©y lan

+ BÖnh néi khoa: kh«ng cã sù l©y lan gi÷a con vËt khoÎ víi con vËt èm khi tiÕp xóc víi nhau, hoÆc khi con vËt kháe tiÕp xóc trùc tiÕp víi chÊt th¶i cña con vËt èm. VÝ dô ë bÖnh viªm ruét, bÖnh viªm phæi, bÖnh viªm thËn,...

+ BÖnh truyÒn nhiÔm: cã sù l©y lan gi÷a con vËt khoÎ víi con vËt èm khi tiÕp xóc víi nhau, hoÆc con vËt kháe tiÕp xóc víi chÊt th¶i cña con vËt èm vµ dÔ dµng g©y nªn æ dÞch lín. VÝ dô: ë bÖnh dÞch t¶ lîn, bÖnh lë måm long mãng, bÖnh cóm gµ,...

3. Sù h×nh thµnh miÔn dÞch

+ ë bÖnh néi khoa: kh«ng cã sù h×nh thµnh miÔn dÞch cña c¬ thÓ sau khi con vËt bÖnh khái bÖnh. Do vËy, trong qu¸ tr×nh sèng con vËt cã thÓ m¾c mét bÖnh nhiÒu lÇn. VÝ dô: bÖnh viªm thËn cÊp, bÖnh viªm ruét, bÖnh viªm phæi,...

+ ë bÖnh truyÒn nhiÔm: hÇu hÕt çc bÖnh truyÒn nhiÔm cã sù h×nh thµnh miÔn dÞch cña c¬ thÓ khi con vËt bÖnh khái bÖnh. Do vËy, trong qu¸ tr×nh sèng con vËt hiÕm khi m¾c l¹i bÖnh ®ã n÷a. VÝ dô khi gµ m¾c bÖnh Newcastle vµ khái bÖnh th× con gµ ®ã hiÕm khi m¾c l¹i bÖnh nµy n÷a.


12

§¹i c−¬ng vÒ ®iÒu trÞ häc

I. Kh¸i niÖm vÒ ®iÒu trÞ häc Kh¸i niÖm vÒ ®iÒu trÞ häc cã liªn quan rÊt mËt thiÕt víi sù hiÓu biÕt cña con ng−êi vÒ

nguyªn nh©n vµ c¬ chÕ sinh bÖnh. ChÝnh v× vËy, còng nh− çc kh¸i niÖm kh¸c, kh¸i niÖm vÒ ®iÒu trÞ lu«n thay ®æi qua çc giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau cña lÞch sö loµi ng−êi.

ë thêi kú m«ng muéi: víi kh¶ n¨ng t− duy vµ hiÓu biÕt cña con ng−êi víi thÕ giíi tù nhiªn cßn hÕt søc h¹n chÕ, ng−êi ta cho r»ng v¹n vËt ®Òu do ®Êng thÇn linh, siªu nhiªn t¹o ra. Do ®ã, bÖnh tËt lµ sù trõng ph¹t cña ®Êng thÇn linh, lµ sù quÊy ph¸, ¸m ¶nh cña ma tµ, quû qu¸i. ChÝnh v× vËy, quan niÖm vÒ ®iÒu trÞ ë thêi kú nµy lµ tÕ lÔ, cóng khÊn vµ cÇu xin çc ®Êng thÇn linh hoÆc nhê çc ®Êng thÇn linh xua ®uæi tµ ma ®Ó ban cho ®−îc khái bÖnh.

§©y lµ nh÷ng quan niÖm duy t©m hÕt søc sai lÇm vÒ çc vËt vµ çc hiÖn t−îng trong tù nhiªn còng nh− vÒ bÖnh. Quan niÖm nµy hiÖn nay vÉn cßn tån t¹i ë mét sè çc th«n b¶n cña çc vïng miÒn nói, hoÆc mét bé phËn d©n c− trong çc x; héi v¨n minh.

§Õn thêi kú v¨n minh cæ ®¹i: con ng−êi ®; biÕt s¶n xuÊt vµ sö dông çc c«ng cô lao ®éng b»ng kim lo¹i, tõ ®ã víi çc trùc quan cña m×nh ng−êi Trung Quèc cæ ®¹i ®; cho r»ng: V¹n vËt trong tù nhiªn ®Òu ®−îc cÊu thµnh 5 nguyªn tè (kim, méc, thuû, ho¶ thæ). Çc mèi quan hÖ nµy n»m trong mèi t−¬ng sinh hoÆc t−¬ng kh¾c rµng buéc lÉn nhau vµ cïng nhau tån t¹i. BÖnh tËt lµ sù mÊt c©n b»ng gi÷a çc mèi quan hÖ nµy. Tõ ®ã ng−êi ta cho r»ng ®iÒu trÞ lµ lËp l¹i mèi c©n b»ng gi÷a çc yÕu tè nµy b»ng çch kÝch thÝch mÆt yÕu (bæ) vµ ¸p chÕ mÆt m¹nh (t¶).

ë thêi kú hiÖn ®¹i: Khi tr×nh ®é khoa häc ®; cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn v−ît bËc trªn nhiÒu lÜnh vùc, con ng−êi ®; cã nh÷ng hiÓu biÕt ngµy cµng s©u s¾c h¬n vÒ bÖnh nguyªn häc vµ sinh bÖnh häc th× quan niÖm vÒ ®iÒu trÞ còng chuÈn x¸c vµ khoa häc h¬n. Vµ tõ ®ã ng−êi ta ®−a ra nh÷ng kh¸i niÖm vÒ ®iÒu trÞ häc cã tÝnh khoa häc.

§iÒu trÞ häc lµ m«n häc nh»m ¸p dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p ch÷a bÖnh tèt nhÊt, an toµn nhÊt t¸c ®éng ®èi víi c¬ thÓ bÖnh ®Ó lµm cho c¬ thÓ ®ang m¾c bÖnh nhanh chãng håi phôc trë l¹i b×nh th−êng vµ mang l¹i søc khoÎ vµ kh¶ n¨ng lµm viÖc, nh−:

+ Dïng thuèc (nh− dïng kh¸ng sinh trong ®iÒu trÞ nhiÔm khuÈn, bæ sung canxi, phospho vµ vitamin D trong bÖnh mÒm x−¬ng vµ cßi x−¬ng,...).

+ Dïng ho¸ chÊt (nh− dïng xanh methylen trong ®iÒu trÞ tróng ®éc HCN, dïng Na2SO4 hoÆc MgSO4 trong tÈy röa ruét ë bÖnh viªm ruét hay trong ch−íng h¬i d¹ cá, t¾c nghÏn d¹ l¸ s¸ch).

+ Dïng lý liÖu ph¸p (nh− dïng ¸nh s¸ng, dïng nhiÖt, dïng n−íc, dïng dßng ®iÖn,...).

+ §iÒu tiÕt sù ¨n uèng vµ hé lý tèt (nh− trong bÖnh xeton huyÕt ph¶i gi¶m thøc ¨n chøa nhiÒu protein, lipit vµ t¨ng thøc ¨n th« xanh, trong bÖnh viªm ruét Øa ch¶y ph¶i gi¶m thøc ¨n xanh chøa nhiÒu n−íc vµ thøc ¨n tanh,...).

13

II. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong ®iÒu trÞ häc §iÒu trÞ häc hiÖn ®¹i lµ kÕ thõa sù nghiÖp cña çc nhµ y häc lçi l¹c (B«tkin,

Pavlop,...). Dùa trªn quan ®iÓm c¬ b¶n lµ “C¬ thÓ lµ mét khèi thèng nhÊt, hoµn chØnh, lu«n lu«n liªn hÖ chÆt chÏ víi ngo¹i c¶nh vµ chÞu sù chØ ®¹o cña thÇn kinh trung −¬ng”. Víi sù tiÕn bé kh«ng ngõng cña sinh häc, y häc, d−îc häc, ®iÒu trÞ häc lu«n lu«n thay ®æi vÒ ph−¬ng ph¸p vµ kü thuËt. Tuy vËy, vÉn cã nh÷ng nguyªn t¾c kh«ng thay ®æi vµ lu«n lu«n ®óng mµ ng−êi thÇy thuèc ph¶i n¾m v÷ng. Nh÷ng nguyªn t¾c chÝnh gåm:

1. Nguyªn t¾c sinh lý

Chóng ta thÊy r»ng mäi ho¹t ®éng cña c¬ thÓ ®Òu chÞu sù chØ ®¹o cña hÖ thÇn kinh víi môc ®Ých lµ ®Ó thÝch nghi víi ngo¹i c¶nh lu«n lu«n thay ®æi, n©ng cao ®−îc søc chèng ®ì víi bÖnh nguyªn mµ ta gäi chung lµ ph¶n x¹ b¶o hé cña c¬ thÓ (®ã lµ hiÖn t−îng thùc bµo, qu¸ tr×nh sinh tÕ bµo, m« bµo míi, h×nh thµnh miÔn dÞch, gi¶i ®éc,...). Do vËy, theo nguyªn t¾c nµy tøc lµ chóng ta ph¶i t¹o cho c¬ thÓ bÖnh thÝch nghi trong hoµn c¶nh thuËn lîi ®Ó n©ng cao søc chèng ®ì bÖnh nguyªn, cô thÓ:

+ §iÒu chØnh khÈu phÇn thøc ¨n (vÝ dô: trong chøng xeton huyÕt ph¶i t¨ng l−îng gluxit vµ gi¶m l−îng protein, lipit trong khÈu phÇn thøc ¨n; trong bÖnh viªm ruét Øa ch¶y ph¶i gi¶m khÈu phÇn thøc ¨n xanh nhiÒu n−íc vµ thøc ¨n tanh,...).

+ T¹o ®iÒu kiÖn tiÓu khÝ hËu thÝch hîp (vÝ dô: trong bÖnh c¶m nãng, c¶m n¾ng ph¶i ®Ó gia sóc n¬i tho¸ng vµ m¸t).

+ Gi¶m bít kÝch thÝch ngo¹i c¶nh (vÝ dô: trong bÖnh uèn v¸n, chã d¹i th× ph¶i tr¸nh ¸nh s¸ng, n−íc, çc kÝch thÝch t¸c ®éng m¹nh)

+ T×m mäi biÖn ph¸p ®Ó t¨ng søc ®Ò kh¸ng c¬ thÓ, t¨ng c−êng sù b¶o vÖ cña da vµ niªm m¹c (b»ng dïng vitamin A, vitamin C), t¨ng c−êng thùc bµo cña b¹ch cÇu, t¨ng sù h×nh thµnh kh¸ng thÓ, t¨ng sù gi¶i ®éc cña gan vµ thËn,...

2. Nguyªn t¾c chñ ®éng tÝch cùc

Theo nguyªn t¾c nµy ®ßi hái ng−êi thÇy thuèc ph¶i thÊm nhuÇn ph−¬ng ch©m “ch÷a bÖnh nh− cøu ho¶”. Tøc lµ ph¶i:

+ Kh¸m bÖnh sím

+ ChÈn ®o¸n bÖnh nhanh

+ §iÒu trÞ kÞp thêi

+ §iÒu trÞ liªn tôc vµ ®ñ liÖu tr×nh

+ Chñ ®éng ng¨n ngõa nh÷ng diÔn biÕn cña bÖnh theo çc chiÒu h−íng kh¸c nhau (VÝ dô: trong bÖnh ch−íng h¬i d¹ cá sÏ dÉn tíi t¨ng ¸p lùc xoang bông vµ chÌn Ðp phæi lµm cho gia sóc ng¹t thë mµ chÕt. Do vËy, trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ cÇn theo dâi sù tiÕn triÓn cña qu¸ tr×nh lªn men sinh h¬i trong d¹ cá.

+ KÕt hîp çc biÖn ph¸p ®iÒu trÞ ®Ó thu ®−îc hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ cao. VÝ dô: trong bÖnh viªm phæi ë bª, nghÐ cã thÓ dïng mét trong çc biÖn ph¸p ®iÒu trÞ sau:

- Dïng kh¸ng sinh tiªm b¾p kÕt hîp víi thuèc trî søc, trî lùc vµ çc thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng.


14

- Dïng kh¸ng sinh kÕt hîp víi Novocain ë nång ®é 0,25- 0,5% phong bÕ h¹ch sao. Trong 2 ph−¬ng ph¸p nµy th× ph−¬ng ph¸p phong bÕ cã hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. Do vËy ta nªn chän ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ thø hai.

3. Nguyªn t¾c tæng hîp (§iÒu trÞ ph¶i toµn diÖn)

C¬ thÓ lµ mét khèi thèng nhÊt vµ chÞu sù chØ ®¹o cña hÖ thÇn kinh. Do vËy, khi mét khÝ quan trong c¬ thÓ bÞ bÖnh ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn toµn th©n. Cho nªn trong c«ng t¸c ®iÒu trÞ muèn thu ®−îc hiÖu qu¶ cao chóng ta kh«ng chØ dïng mét lo¹i thuèc, mét biÖn ph¸p, ®iÒu trÞ côc bé ®èi víi c¬ thÓ bÖnh mµ ph¶i dïng nhiÒu lo¹i thuèc, nhiÒu biÖn ph¸p, ®iÒu trÞ toµn th©n. VÝ dô: trong bÖnh viªm ruét Øa ch¶y do nhiÔm khuÈn ë gia sóc. Ngoµi viÖc dïng thuèc diÖt vi khuÈn cßn ph¶i dïng thuèc n©ng cao søc ®Ò kh¸ng, trî søc, trî lùc, bæ sung çc chÊt ®iÖn gi¶i cho c¬ thÓ kÕt hîp víi ch¨m sãc hé lý tèt.

Trong bÖnh béi thùc d¹ cá, ngoµi biÖn ph¸p dïng thuèc lµm t¨ng nhu ®éng d¹ cá cßn ph¶i dïng thuèc lµm nh;o thøc ¨n trong d¹ cá, trî søc, trî lùc vµ t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho c¬ thÓ cßn ph¶i lµm tèt kh©u hé lý ch¨m sãc (cô thÓ: ®Ó gia sóc ë t− thÕ ®Çu cao ®u«i thÊp, xoa bãp vïng d¹ cá th−êng xuyªn).

4. Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ theo tõng c¬ thÓ (®iÒu trÞ ph¶i an toµn vµ hîp lý)

Cïng mét lo¹i kÝch thÝch bÖnh nguyªn, nh−ng ®èi víi tõng c¬ thÓ th× sù biÓu hiÖn vÒ bÖnh lý cã kh¸c nhau (sù kh¸c nhau ®ã lµ do sù ph¶n øng cña tõng c¬ thÓ vµ do c¬ n¨ng b¶o vÖ, lo¹i h×nh thÇn kinh cña mçi con vËt cã kh¸c nhau). Do vËy trong ®iÒu trÞ cÇn ph¶i chó ý tíi tr¹ng th¸i cña tõng con bÖnh ®Ó ®−a ra ph¸c ®å ®iÒu trÞ thÝch hîp, tr¸nh tr−êng hîp dïng mét lo¹i thuèc cho mét lo¹i bÖnh, mét lo¹i thuèc cho tÊt c¶ çc lo¹i con bÖnh kh¸c nhau mµ kh«ng qua kh¸m bÖnh, tr¸nh tr−êng hîp nghe bÖnh råi kª ®¬n.

Sö dông thuèc nµo hoÆc mét ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ nµo, tr−íc hÕt ph¶i chó ý ®Õn vÊn ®Ò an toµn (tr−íc hÕt ph¶i kh«ng cã h¹i). Tõ l©u ®êi nay nã vÉn lµ mét ph−¬ng ch©m hµng ®Çu mçi khi tiÕn hµnh ®iÒu trÞ. TÊt nhiªn trong ®iÒu trÞ ®«i khi còng cã thÓ x¶y ra nh÷ng biÕn chøng hoÆc nh÷ng t¸c dông phô kh«ng mong muèn, nh−ng ph¶i l−êng tr−íc vµ ph¶i hÕt søc h¹n chÕ sù xuÊt hiÖn cña chóng ë møc tèi ®a cho phÐp vµ ph¶i cã sù chuÈn bÞ ®èi phã khi chóng xuÊt hiÖn.

Mçi khi tiÕn hµnh ®iÒu trÞ cho bÊt cø con bÖnh nµo, ph¶i cã sù c©n nh¾c kü l−ìng. Cho thuèc g× ph¶i dùa trªn c¬ së chÈn ®o¸n bÖnh chÝnh x¸c vµ toµn diÖn, ph©n biÖt bÖnh chÝnh vµ bÖnh phô, nguyªn nh©n vµ triÖu chøng, thÓ bÖnh vµ biÕn chøng, c¬ ®Þa vµ hoµn c¶nh cña con bÖnh. §iÒu nµy lµm ®−îc tèt hay kh«ng lµ tuú thuéc vµo ®é chuyªn m«n cña ng−êi thÇy thuèc, kiÕn thøc vµ bÖnh häc, kinh nghiÖm hµnh nghÒ cña tõng ng−êi. ChÊt l−îng ®iÒu trÞ phô thuéc phÇn lín vµo ®é chÝnh x¸c cña chÈn ®o¸n, sù theo dâi s¸t sao cña ng−êi thùc hiÖn y lÖnh vµ kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ tiªn l−îng bÖnh cña thÇy thuèc.

VÝ dô. Trong bÖnh béi thùc d¹ cá thuèc cã t¸c dông lµm t¨ng nhu ®éng d¹ cá m¹nh nhÊt lµ pilocarpin, nh−ng ë gia sóc cã chöa th× kh«ng dïng ®−îc (v× nã sÏ g©y sÈy thai). Cho nªn, ®Ó kh«ng g©y sÈy thai vµ con vËt vÉn khái bÖnh th× ng−êi b¸c sÜ ph¶i trùc tiÕp kh¸m bÖnh vµ ®−a ra ph¸c ®å ®iÒu trÞ thÝch hîp.

Tãm l¹i theo nguyªn t¾c nµy, ng−êi ta ®; ®−a ra nh÷ng chØ ®Þnh vµ chèng chØ ®Þnh khi dïng thuèc, liÒu l−îng thuèc cho tõng lo¹i, tõng ç thÓ, tuæi cña gia sóc,... Nh»m môc ®Ých lµ t¹o ®iÒu kiÖn cho con bÖnh nhanh chãng trë l¹i kháe m¹nh b×nh th−êng vµ kh«ng g©y t¸c h¹i g× cho c¬ thÓ.

15

5. §iÒu trÞ ph¶i cã kÕ ho¹ch

§¸nh trËn ph¶i cã kÕ ho¹ch t¸c chiÕn, chiÕn ®Êu víi bÖnh tËt còng ph¶i cã kÕ ho¹ch cô thÓ, tuú theo t×nh tr¹ng bÖnh nÆng hay nhÑ, cÊp hay m¹n tÝnh.

Muèn lµm kÕ ho¹ch ®iÒu trÞ, ph¶i dùa trªn c¬ së biÕt bÖnh, biÕt con bÖnh, biÕt thuèc.

5.1. BiÕt bÖnh

Lµ cã chÈn ®o¸n râ rµng, cã tr−êng hîp nguyªn nh©n biÕt ®−îc ngay, dÔ dµng do ®ã cã thÓ ®iÒu trÞ ngay nguyªn nh©n, ®ã lµ tr−êng hîp lý t−ëng. Nh−ng còng cã tr−êng hîp khã, ch−a biÕt ngay nguyªn nh©n, lóc nµy ph¶i cã h−íng t×m bÖnh ngay tõ lóc ®Çu, vÒ sau sÏ ®iÒu chØnh l¹i chÈn ®o¸n. BiÕt bÖnh vÒ ph−¬ng diÖn ®iÒu trÞ häc cßn lµ biÕt kh¶ n¨ng cña y häc hiÖn nay cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc bÖnh hay kh«ng. NÕu lµ tr−êng hîp bÖnh thuéc lo¹i cã thÓ ®iÒu trÞ khái h¼n ®−îc th× lóc nµy nªn khÈn tr−¬ng ®iÒu trÞ. NÕu lµ tr−êng hîp bÖnh ch−a cã thÓ ch÷a ®−îc ch¾c ch¾n th× ph¶i cho lo¹i th¶i

5.2. BiÕt con bÖnh

BiÕt bÖnh còng ch−a ®ñ ®Ó ®iÒu trÞ mµ cßn cÇn ph¶i biÕt con bÖnh. Trong viÖc ®iÒu trÞ bÖnh, ng−êi thÇy thuèc cã mét vai trß quan träng. Hä ph¶i cã kiÕn thøc y häc réng, ph¶i n¾m ®−îc nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt tèi thiÓu vÒ çc chuyªn khoa kh¸c, cã nh− vËy míi tr¸nh ®−îc thiÕu sãt trong c«ng t¸c hµng ngµy, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng tr−êng hîp cÊp cøu.

5.3. BiÕt thuèc

ThÇy thuèc ph¶i n¾m v÷ng nh÷ng thuèc m×nh dù ®Þnh dïng trong ®iÒu trÞ. Do vËy, biÕt bÖnh, biÕt con bÖnh còng ch−a ®ñ mµ cÇn biÕt râ thuèc vµ ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ®Ó ¸p dông cho ®óng chØ ®Þnh, ®¹t hiÖu qu¶ tèi −u. Cô thÓ lµ cÇn ph¶i biÕt d−îc tÝnh, liÒu l−îng, kh¶ n¨ng t¸c dông cña thuèc, n¾m ch¾c çch sö dông thuèc nh− uèng, tiªm, truyÒn, thuèc d¸n, thuèc ®¹n, thuèc nhá. VÒ biÖt d−îc (hiÖn nay cã rÊt nhiÒu, tõ nhiÒu nguån trong n−íc vµ n−íc ngoµi) cÇn ph¶i biÕt ho¹t chÊt lµ g×, liÒu l−îng tèi ®a, tèi thiÓu. VÒ thuèc ®éc, cÇn biÕt thuèc b¶ng nµo cña quy chÕ thuèc ®éc, liÒu l−îng tèi ®a cho mét lÇn vµ cho 24 giê.

6. §iÒu trÞ ph¶i ®−îc theo dâi chÆt chÏ

6.1. Theo dâi t¸c dông cña thuèc

Ph¶i theo dâi chÆt chÏ ®Ó xem thuèc cã t¸c dông hay kh«ng, ®Æc biÖt chó ý khi cho thuèc ®óng quy çch nh−ng bÖnh kh«ng thuyªn gi¶m, kh«ng khái. Trong tr−êng hîp nµy, nªn kiÓm tra xem chñ con bÖnh cã thùc hiÖn ®óng nh− trong ®¬n thuèc hay kh«ng, thuèc cßn thêi h¹n hay ®; qu¸ h¹n, ®; bÞ h− háng, thuèc pha chÕ cã ®óng tiªu chuÈn d−îc ®iÓn hay kh«ng. Còng nªn kiÓm tra l¹i chÕ ®é ¨n uèng, chÕ ®é nghØ ng¬i. Cã tr−êng hîp cÇn xÐt l¹i chÈn ®o¸n xem cã biÕn chøng míi xuÊt hiÖn hay kh«ng.

6.2. Tr−êng hîp dïng nhiÒu thuèc cïng mét lóc

Khi dïng nhiÒu thuèc cïng mét lóc, ph¶i l−u ý ®Õn kh¶ n¨ng t−¬ng kÞ thuèc. T−¬ng kÞ thuèc lµ ¶nh h−ëng t¸c ®éng qua l¹i gi÷a hai hoÆc nhiÒu vÞ thuèc víi nhau, dÉn tíi sù biÕn ®æi mét phÇn hoÆc toµn bé çc tÝnh chÊt lý ho¸ cña thuèc trong ®¬n thuèc hoÆc t¸c dông ch÷a bÖnh cña nh÷ng vÞ thuèc chÝnh trong ®¬n thuèc ®ã.


16

Tr−íc khi pha chÕ thuèc, cÇn nghiªn cøu kü xem cã t−¬ng kÞ gi÷a çc chÊt kh«ng. Muèn vËy cÇn ph¶i vËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®; n¾m ®−îc còng nh− kinh nghiÖm trong thùc tÕ pha chÕ ®Ó cã thÓ kÕt luËn ®¬n thuèc cã t−¬ng kÞ hay kh«ng vµ tõ ®ã ®Ò ra çch kh¾c phôc nÕu cã thÓ ®−îc.

6.3. ViÖc theo dâi çc tai biÕn cã thÓ x¶y ra

C«ng t¸c ®iÒu trÞ ph¶i lµ mét viÖc tÝnh to¸n kü l−ìng, c©n nh¾c gi÷a nguy hiÓm do bÖnh vµ nguy hiÓm do thuèc g©y ra. Cã nh÷ng nguy hiÓm bÊt ngê kh«ng l−êng tr−íc ®−îc. Còng cã nh÷ng nguy hiÓm cã thÓ biÕt tr−íc ®−îc nh−ng thÇy thuèc vµ con bÖnh cã thÓ chÊp nhËn ®−îc v× kh«ng thÓ cã gi¶i ph¸p nµo h¬n ®−îc. Cã nh÷ng tai biÕn do thuèc qu¸ liÒu. §¸ng chó ý lµ nh÷ng tr−êng hîp kh«ng ph¶i lµ qu¸ liÒu tèi ®a quy ®Þnh trong d−îc lý, d−îc ®iÓn mµ qu¸ liÒu so víi t×nh tr¹ng con bÖnh. V× nh÷ng lý do trªn, khi ®; tiÕn hµnh ®iÒu trÞ ph¶i cã theo dâi s¸t sao.

III. Çc ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh víi bÖnh tËt, con ng−êi cã mét sè kinh nghiÖm truyÒn l¹i

tõ ®êi nµy qua ®êi kh¸c víi sù ph¸t triÓn cña y häc nãi riªng vµ khoa häc nãi chung, nh÷ng kinh nghiÖm ®ã ®−îc sµng läc cho ®Õn ngµy nay. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ hiÖu qu¶ ®−îc c¶i tiÕn vµ n©ng cao kh«ng ngõng. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p Ýt hiÖu qu¶ hoÆc cã h¹i ®−îc lo¹i bá dÇn dÇn, nh÷ng bµi thuèc vµ kü thuËt phßng ch÷a bÖnh cµng ®a d¹ng phong phó. §iÒu trÞ häc lµ m«n häc ®−îc thay ®æi, bæ sung nhiÒu nhÊt víi thêi gian.

Cã nhiÒu ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ, nh×n chung çc nhµ ®iÒu trÞ häc chia lµm hai lo¹i dïng phæ biÕn nhÊt, ®ã lµ ®iÒu trÞ häc b»ng thuèc vµ ®iÒu trÞ häc b»ng vËt lý. Trong mçi lo¹i ®ã cã nhiÒu kü thuËt kh¸c nhau.

1. §iÒu trÞ b»ng thuèc

1.1. Thuèc lÊy nguyªn liÖu tõ th¶o méc

Tõ rÊt l©u ®êi, nh©n d©n vµ thÇy thuèc ®; biÕt sö dông nh÷ng thµnh phÇn tõ c©y cá ®Ó ch÷a bÖnh. Ng−êi ta còng ®; dïng l¸ c©y, rÔ c©y, th©n c©y, vá c©y, nô vµ hoa ®Ó lµm ra çc thuèc ch÷a bÖnh. HiÖn nay vÉn cßn sö dông nguån d−îc liÖu phong phó nµy nh−ng víi tr×nh ®é khoa häc cao h¬n, ng−êi ta ®; chiÕt xuÊt ho¹t chÊt, phèi hîp çc lo¹i th¶o méc víi nhau, t¹o ra nh÷ng d¹ng bµo chÕ thÝch hîp. Ngay c¶ nh÷ng n−íc cã mét nÒn c«ng nghiÖp d−îc phÈm ph¸t triÓn hiÖn nay còng cã xu h−íng trë l¹i sö dông thuèc nguån gèc th¶o méc d−íi d¹ng gi¶n ®¬n mçi khi t×nh h×nh bÖnh tËt cho phÐp.

1.2. Thuèc s¶n xuÊt tõ ho¸ chÊt

Trong y häc hiÖn ®¹i, ho¸ trÞ liÖu tiÕn rÊt m¹nh vµ rÊt nhanh, nhê nh÷ng thµnh tùu to lín trong khoa häc. Xu h−íng nµy ngµy cµng ph¸t triÓn v× nã cho phÐp s¶n xuÊt tËp trung cã tÝnh chÊt c«ng nghiÖp nªn s¶n l−îng th−êng rÊt lín, ho¹t chÊt l¹i h»ng ®Þnh vµ dÔ l−îng ho¸. Kh«ng nh÷ng thÕ viÖc tæng hîp nhiÒu chÊt cho phÐp nh©n ra nhiÒu chñng lo¹i thuèc, t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn nhiÒu lo¹i biÖt d−îc phï hîp víi tõng thÓ lo¹i bÖnh. ViÖc b¶o qu¶n, vËn chuyÓn çc lo¹i thuèc nµy dÔ dµng h¬n thuèc th¶o méc. §èi víi phÇn lín thuèc do s¶n xuÊt ®−îc víi quy m« lín nªn gi¸ thµnh còng rÎ, gãp phÇn ®¸ng kÓ vµo viÖc ®iÒu trÞ bÖnh cho ®¹i ®a sè.

17

1.3. Thuèc lÊy nguyªn liÖu tõ ®éng vËt

Ngay tõ cæ x−a, ng−êi ta ®; biÕt sö dông cao x−¬ng, sõng h−¬u nai, tª gi¸c, dïng çc phñ t¹ng mét sè ®éng vËt ®Ó ch÷a bÖnh. Mét sè s¶n ph¶m ®éng vËt ®−îc sö dông nh− s÷a ong chóa, näc ong, näc r¾n, mËt gÊu, t¾c kÌ,...

H−íng sö dông lo¹i nguyªn liÖu nguån gèc ®éng vËt rÊt thÞnh hµnh trong y häc cæ truyÒn - y häc hiÖn ®¹i còng dïng mét sè phñ t¹ng ®éng vËt, cã xö lý theo ph−¬ng ph¸p ho¸ häc ®Ó ch÷a trÞ nh− tinh chÊt gi¸p tr¹ng, cao gan, huyÕt thanh ch÷a uèn v¸n, b¹ch hÇu, tinh chÊt bµo thai.

1.4. Thuèc cã nguån gèc hormon

Hormon lµ çc chÊt sinh häc cã t¸c dông rÊt ®Æc hiÖu, ®èi víi c¬ thÓ d−íi d¹ng rÊt nhá víi liÒu l−îng rÊt thÊp. RÊt nhiÒu néi tiÕt ®−îc chiÕt xuÊt tõ çc tuyÕn néi tiÕt cña ®éng vËt (Oestrogen, Insulin,...) hoÆc tæng hîp (Corticoid) vµ ®; ®em l¹i nhiÒu kÕt qu¶ tèt. Nhê tæng hîp ®−îc nªn thuèc rÎ, tai biÕn ngµy cµng Ýt so víi nh÷ng lÇn ®Çu tiªn dïng hormon lÊy tõ sinh vËt ®Ó ch÷a bÖnh.

1.5. Thuèc cã nguån gèc tõ nÊm

Çc thuèc kh¸ng sinh lµ mét ph¸t minh vÜ ®¹i cña con ng−êi trong viÖc b¶o vÖ c¬ thÓ chèng l¹i víi vi khuÈn. Nã ®¸nh dÊu mét giai ®o¹n rÊt quan träng trong viÖc gi¶i quyÕt çc bÖnh nhiÔm khuÈn, sau khi Pasteur t×m ra çc vi sinh vËt g©y bÖnh nµy. ChÊt kh¸ng sinh nÊm ®Çu tiªn Penicillin do Fleming ng−êi Anh t×m ra n¨m 1942. Tõ ®ã ®Õn nay rÊt nhiÒu thuèc kh¸ng sinh ®−îc ra ®êi. ViÖc t×m kiÕm çc thuèc kh¸ng sinh cã nguån gèc vi sinh vËt, hoÆc tæng hîp, hoÆc b¸n tæng hîp. Sù ra ®êi cña kh¸ng sinh bªn c¹nh t¸c dông tÝch cùc còng ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò míi mÎ nhÊt lµ hiÖn t−îng kh¸ng kh¸ng sinh cña vi khuÈn, hiÖn t−îng dÞ øng ngµy cµng hay gÆp lµm cho viÖc sö dông ph¶i rÊt thËn träng.

1.6. Çc vitamin

Vitamin lµ nh÷ng chÊt h÷u c¬, cã ph©n tö l−îng thÊp, c¬ thÓ kh«ng tù tæng hîp ®−îc, phÇn lín ph¶i lÊy tõ ngoµi vµo, cã ho¹t tÝnh víi l−îng nhá, rÊt cÇn thiÕt cho sù tån t¹i, chuyÓn ho¸ vµ ®iÒu hoµ, ph¸t triÓn, sinh s¶n. Sè l−îng vitamin cÇn thiÕt tuú theo ho¹t ®éng cña çc tæ chøc, ho¹t ®éng nµy l¹i biÕn ®æi tuú theo tuæi, t×nh tr¹ng thÇn kinh trung −¬ng, sinh ho¹t, chÕ ®é ¨n vµ tr¹ng th¸i ®Æc biÖt, tr¹ng th¸i bÖnh lý. Çc vitamin ®−îc s¾p xÕp thµnh hai nhãm lín, tuú theo tÝnh chÊt hoµ tan cña chóng. Cã lo¹i vitamin hoµ tan trong dÇu (nh− vitamin A, D, E, K,...). Cã lo¹i vitamin hoµ tan trong n−íc (nh− vitamin B1, B2, B3, B6,...). Vitamin tham gia vµo hÖ thèng enzim lµm xóc t¸c cho ph¶n øng oxy ho¸ khö, chuyÓn amin, chuyÓn axetyl. Vitamin cßn hç trî tuyÕn néi tiÕt nh− vitamin C víi tuyÕn th−îng thËn, vitamin B víi hormon sinh dôc. Cã khi ®èi lËp víi néi tiÕt tè, nh− vitamin A víi tyroxin. Çc lo¹i vitamin b¶o vÖ thÇn kinh nh− vitamin A, B1, PP, B12,...

2. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ b»ng vËt lý

§iÒu trÞ vËt lý lµ mét chuyªn khoa trong y häc dïng çc yÕu tè vËt lý ®Ó phßng vµ ch÷a bÖnh. Çc ph−¬ng ph¸p nµy xuÊt hiÖn ®; l©u ®êi. VËn ®éng thÓ lùc d−íi d¹ng Yoga, vâ thuËt, khÝ c«ng ®; cã tõ rÊt sím, tõ 4000 ®Õn 5000 n¨m. Ch©m cøu cã tr−íc c«ng nguyªn tíi trªn 2000 n¨m. Ng−êi Ai CËp cæ x−a ®; dïng çch "ph¬i n¾ng" vµ "ng©m bïn" ë s«ng Nil ®Ó ch÷a bÖnh. Ng−êi Hy L¹p cæ x−a −a chuéng thÓ dôc thÓ thao,


18

phßng vµ ch÷a bÖnh. Çc ph−¬ng ph¸p nhiÖt vµ n−íc rÊt thÞnh hµnh ë nh÷ng thÕ kû ®Çu c«ng nguyªn.

Trong nh©n d©n çc n−íc tõ ¢u sang ¸ ®Òu cßn l−u l¹i nhiÒu ph−¬ng ph¸p lý liÖu d©n gian nh− xoa bãp, chÝch lÓ, ch−êm nãng, ®¾p l¹nh. Nh÷ng ®iÒu ®ã nãi lªn ph−¬ng ph¸p vËt lý ®; gãp phÇn vµo viÖc gi÷ g×n vµ t¨ng c−êng søc khoÎ cho con ng−êi.

Trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ ng−êi ta th−êng sö dông çc yÕu tè vËt lý sau: ¸nh s¸ng, dßng ®iÖn, nhiÖt ®é, n−íc,..., nh÷ng yÕu tè nµy th«ng qua ph¶n x¹ thÇn kinh lµm t¨ng c−êng trao ®æi chÊt côc bé, t¨ng c−êng tuÇn hoµn côc bé, gi¶m ®au côc bé, lµm tiªu viªm, t¨ng qu¸ tr×nh h×nh thµnh m« bµo míi, do vËy lµm vÕt th−¬ng mau lµnh. Çc ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ b»ng vËt lý th−êng dïng lµ

2.1. §iÒu trÞ b»ng ¸nh s¸ng

¸nh s¸ng ë ®©y bao gåm tÊt c¶ çc bøc x¹ cã trong ¸nh s¸ng mÆt trêi, gåm nh÷ng bøc x¹ "s¸ng" vµ nhiÒu bøc x¹ kh«ng tr«ng thÊy ®−îc (bøc x¹ tö ngo¹i vµ hång ngo¹i). §iÒu trÞ b»ng ¸nh s¸ng lµ ch÷a bÖnh, phßng bÖnh, n©ng cao søc khoÎ b»ng çch sö dông ¸nh s¸ng toµn bé hoÆc tõng phÇn hoÆc vµi ba phÇn cña çc bøc x¹ trong ¸nh s¸ng, d−íi d¹ng thiªn nhiªn hoÆc nh©n t¹o.

a. Dïng ¸nh s¸ng tù nhiªn (¸nh s¸ng mÆt trêi)

- C¬ chÕ

Trong ¸nh s¸ng mÆt trêi cã tia tö ngo¹i cã t¸c dông chuyÓn 7 dehydrocholesterol ë tæ chøc d−íi da thµnh vitamin D3, tõ ®ã gióp cho qu¸ tr×nh hÊp thu canxi vµ phospho ë ruét ®−îc tèt. Ngoµi ra, nã cßn lµm sung huyÕt m¹ch qu¶n ngo¹i biªn. Do vËy, lµm t¨ng c−êng tuÇn hoµn m¸u, tõ ®ã lµm t¨ng c−êng qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt. H¬n n÷a nã cßn cã t¸c dông lµm ®«ng vãn vµ ph©n hñy protein cña vi khuÈn. Do vËy, nã cßn cã t¸c dông diÖt khuÈn.

- øng dông

¸nh s¸ng mÆt trêi ®−îc øng dông réng r;i trong phßng bÖnh vµ ®iÒu trÞ bÖnh cho vËt nu«i, nh−: phßng trÞ bÖnh cßi x−¬ng, mÒm x−¬ng, bÖnh lîn con ph©n tr¾ng, s¸t trïng chuång tr¹i,...

- Thêi gian sö dông ¸nh s¸ng

Tuú theo møc ®é ph©n bè ¸nh s¸ng mÆt trêi cña tõng vïng, tõng mïa mµ thêi gian sö dông ¸nh s¸ng mÆt trêi kh¸c nhau. Cô thÓ ë n−íc ta, thêi gian sö dông ¸nh s¸ng tõ 30 phót ®Õn 5 giê.

Mïa hÌ: Buæi s¸ng thêi gian sö dông ¸nh s¸ng tõ 6 giê s¸ng ®Õn 9 giê s¸ng

Buæi chiÒu tõ 4 giê chiÒu ®Õn 6 giê chiÒu.

Mïa ®«ng: Buæi s¸ng tõ 8-11h.

Buæi chiÒu tõ 1-3h.

b. Dïng ¸nh s¸ng nh©n t¹o

Ng−êi ta th−êng dïng ¸nh s¸ng ®iÖn th−êng, ¸nh s¸ng hång ngo¹i vµ ¸nh s¸ng tö ngo¹i.

- Dïng ¸nh s¸ng cña ®Ìn Soluse

19

Bãng ®Ìn cã c«ng suÊt tõ 300 -1000W, søc nãng cña tãc ®Ìn cã thÓ lªn tíi 2.500 - 2.8000C, trong bãng ®Ìn cã chøa h¬i azot, nit¬. Do vËy, ¸p lùc cña bãng ®Ìn b»ng 1/2 atmotphe. §Ìn solux th−êng ®−îc dïng trong çc phßng ®iÒu trÞ vµ cã thÓ mang l−u ®éng ®−îc.

+ Thêi gian vµ kho¶ng çch chiÕu s¸ng

Mçi lÇn chiÕu tõ 25 - 40 phót, ngµy chiÕu 1-2 lÇn, ®Ìn ®Ó çch da vËt nu«i tõ 0,5 - 0,7 mÐt.

+ C«ng dông

Do cã sù tËp chung ¸nh s¸ng vµo côc bé nªn lµm cho da n¬i bÞ chiÕu cã hiÖn t−îng sung huyÕt, t¨ng c−êng tuÇn hoµn côc bé. Do ®ã nã cã t¸c dông tiªu viªm, gi¶m ®au ®èi víi vËt nu«i.

+ øng dông Th−êng dïng ®Ó ®iÒu trÞ trong çc bÖnh (viªm c¬, ¸p xe, viªm khíp, viªm phæi,...).

- Dïng ¸nh s¸ng ®Ìn hång ngo¹i

¸nh s¸ng hång ngo¹i ®−îc ph¸t ra do ®èt nãng d©y may xo cña çc lß s−ëi ®iÖn, khi may xo nãng ®á th× nhiÖt ®é lªn tíi 300-7000C.

+ T¸c dông

Nh− ¸nh s¸ng ®iÖn th−êng nh−ng cã ®é chiÕu s©u h¬n. Do vËy, th−êng dïng ®Ó ®iÒu trÞ çc vÕt th−¬ng s©u trong c¬ thÓ.

+ Kho¶ng çch vµ thêi gian chiÕu s¸ng

§Ìn ®Ó çch mÆt da kho¶ng 0,5- 0,7 mÐt, mçi lÇn chiÕu tõ 20 - 40 phót.

- Dïng ¸nh s¸ng ®Ìn tö ngo¹i

Tia tö ngo¹i ®−îc ph¸t ra tõ bãng ®Ìn lµm b»ng th¹ch anh, trong bãng ®Ìn cã chøa khÝ Ar (Acg«n) vµ thuû ng©n. N¬i thuû ng©n cã ¸p suÊt lµ 1/1000 atmotphe.

+ C¬ chÕ

Khi cã dßng ®iÖn ch¹y qua th× khÝ Ar sinh ra hiÖn t−îng ®iÖn ly vµ phãng ®iÖn b¾n vµo çc ph©n tö cña h¬i thuû ng©n lµm cho mét phÇn ph©n tö cña thuû ng©n ion ho¸ cßn mét phÇn ph¸t ra ¸nh s¸ng vµ ¸nh s¸ng nµy gäi lµ tia tö ngo¹i.

+ T¸c dông

- Lµm biÕn ®æi 7 dehydrocholesterol → vitamin D3 vµ ergosterol →vitamin D2.

- Lµm ®«ng vãn vµ ph©n huû protein cña vi sinh vËt. Do vËy, cã t¸c dông s¸t trïng, tiªu ®éc.

- Lµm sung huyÕt vµ gi;n m¹ch qu¶n. Do vËy, xóc tiÕn qu¸ tr×nh tuÇn hoµn vµ trao ®æi chÊt c¬ thÓ, tõ ®ã lµm t¨ng sè l−îng hång cÇu, b¹ch cÇu trong m¸u, lµm t¨ng hiÖn t−îng thùc bµo vµ hµm l−îng globulin trong c¬ thÓ.

+ Çch chiÕu

Víi ®¹i gia sóc, x¸c ®Þnh hµm l−îng ¸nh s¸ng b»ng çch dïng tÊm b×a dµi 20 cm, réng 7 cm cã ®ôc 5 lç, mçi lç cã diÖn tÝch 1cm2. Sau ®ã ®Æt tÊm b×a lªn th©n gia sóc, tiÕp theo lÊy tÊm b×a kh¸c che lªn lÇn l−ît cho hë tõng lç mét råi chiÕu (mçi lç hë chiÕu víi


20

kho¶ng thêi gian 15 - 20 phót) ®Õn thêi gian mµ mÆt da ®á lªn th× th«i. Kho¶ng çch ®Ìn ®èi víi th©n gia sóc tõ 0,7 - 1 mÐt.

Víi tiÓu gia sóc vµ gia cÇm, chiÕu toµn ®µn, kho¶ng çch ®Ìn ®èi víi tiÓu gia sóc vµ gia cÇm lµ 1 mÐt, thêi gian chiÕu tõ 10-15 phót, ngµy chiÕu 3 lÇn.

Nh÷ng chó ý khi dïng ®Ìn tö ngo¹i:

- Sau khi chiÕu xong ph¶i ®Ó phßng ®iÒu trÞ th«ng tho¸ng (v× khi chiÕu ®Ìn th−êng xuyªn sinh ra khÝ O3, mµ khÝ nµy kÝch thÝch rÊt m¹nh niªm m¹c (chñ yÕu lµ niªm m¹c ®−êng h« hÊp). V× vËy, dÔ g©y viªm ®−êng h« hÊp.

- Tia tö ngo¹i kÝch thÝch rÊt m¹nh thÇn kinh thÞ gi¸c vµ tÕ bµo gËy cña m¾t. Do vËy, th−êng lµm ¶nh h−ëng ®Õn thÞ gi¸c, cho nªn trong khi sö dông ®Ìn tö ngo¹i cÇn ph¶i ®eo kÝnh b¶o vÖ m¾t.

2.2. §iÒu trÞ b»ng dßng ®iÖn

C¬ thÓ con ng−êi còng nh− gia sóc ®Òu lµ m«i tr−êng dÉn ®iÖn (do trong c¬ thÓ cã n−íc vµ çc ph©n tö keo, çc tinh thÓ). Do vËy, trong ®iÒu trÞ ng−êi ta còng dïng dßng ®iÖn. Phæ biÕn lµ sö dông dßng ®iÖn mét chiÒu (dßng ganvanich), dßng ®iÖn xung thÕ thÊp, tÇn sè thÊp (dßng Pharadic, dßng Ledue, dßng Bernard,...) çc dßng cao tÇn (dßng d' Arsonval, dßng th©n nhiÖt, sãng ng¾n, vi sãng,...) tÜnh ®iÖn vµ ion khÝ.

a. Sö dông dßng ®iÖn mét chiÒu

Qua hÖ thèng n¾n dßng mµ dßng ®iÖn xoay chiÒu ®−îc chuyÓn thµnh dßng ®iÖn mét chiÒu víi hiÖu ®iÖn thÕ 60V vµ c−êng ®é dßng ®iÖn 6A.

- Çch tiÕn hµnh

Dïng m¸y ®iÖn ch©m, m¾c mét cùc ë n¬i bÞ viªm vµ mét cùc ë ch©n gia sóc. Thêi gian ®Ó cho dßng ®iÖn ch¹y qua lµ 15 - 20 phót. Sö dông tõ 2 - 3 lÇn trong 1 ngµy.

- T¸c dông

+ C¶i thiÖn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt c¬ thÓ, lµm håi phôc chøc n¨ng tÕ bµo, d©y thÇn kinh. Do vËy, th−êng dïng ®Ó ®iÒu trÞ çc tr−êng hîp b¹i liÖt do d©y thÇn kinh.

+ G©y sung huyÕt ë n¬i ®Æt ®iÖn cùc. Cho nªn, cã t¸c dông tiªu viªm, gi¶m ®au ë n¬i côc bé.

Chó ý: Kh«ng sö dông cho çc tr−êng hîp viªm m¹n tÝnh, viªm cã mñ.

b. §iÒu trÞ b»ng ph−¬ng ph¸p ®iÖn ph©n

T¸c dông gièng dßng ®iÖn mét chiÒu, nh−ng ng−êi ta dïng dung m«i lµ çc ho¸ chÊt. Do ®ã, thêi gian t¸c dông ®èi víi c¬ thÓ kÐo dµi.

B¶ng çc ho¸ chÊt th−êng dïng lµm dung m«i

Tªn ion §iÖn cùc D¹ng thuèc Nång ®é (%)

Br-- I- Penicillin Salicylat Cl-

- - - - -

Bromua kali Iodua kali Penicillin Natrisalicylat NaCL

1-20 3-5

5000-10.000 UI/ml 3-5 3-5

21

Ca++ Mg++ Novocain

Ichthiol Streptomycin

+ + +

+ +

CaCL2 MgSO4 Novocain

Ichthyol Streptomycin

3-5 3-5 2-5

3-5 5000-10.000 UI/ml

- ¦u ®iÓm: Thuèc vµo chËm, th¶i trõ chËm, t¸c dông kÐo dµi.

- Nh−îc ®iÓm: Kh«ng khèng chÕ ®−îc liÒu l−îng.

- øng dông: Tuú theo çc ion cña hîp chÊt thuèc trong dung m«i.

Ch÷a chøng suy nh−îc thÇn kinh, gi¶m ®au (khi trong dung m«i cã Novocain, Clorua)

§iÒu trÞ chøng tª liÖt, gi¶m ®au (khi trong dung m«i cã Novocain, Salyxilat).

§iÒu trÞ nhiÔm trïng (khi trong dung m«i cã kh¸ng sinh, Ichthyol).

c. §iÒu trÞ b»ng siªu ©m

Siªu ©m cã t¸c dông tæng hîp, gi;n m¹ch, gi¶m co th¾t, gi¶m ®au lµ kÕt qu¶ cña sù ma s¸t vi thÓ vµ sù dao ®éng cao tÇn ®−îc cñng cè b»ng t¸c dông t¨ng nhiÖt ®é do hÊp thu n¨ng l−îng sãng siªu ©m. T¸c dông trªn dinh d−ìng chuyÓn ho¸ lµ hËu qu¶ cña sù t¨ng c−êng tuÇn hoµn t¹i chç, t¨ng ho¹t ®éng çc men, thay ®æi cÊu tróc çc ph©n tö lín t¹o nªn çc chÊt míi, cã t¸c dông kÝch thÝch sù s¾p xÕp l¹i cÊu tróc ph©n tö tÕ bµo.

2.4. §iÒu trÞ b»ng nhiÖt

Çc ph−¬ng ph¸p sö dông nãng (ch−êm nãng, ng©m n−íc nãng) g©y ph¶n øng gi;n m¹ch. Tuú møc ®é kÝch thÝch mµ ph¶n x¹ nµy sÏ chØ cã t¸c dông khu tró t¹i chç ®Æt, kÝch thÝch nãng hay lan réng ra mét bé phËn cña c¬ thÓ theo kiÓu ph¶n x¹ ®øt ®o¹n hay lan réng ra toµn th©n. Ch−êm nãng cã tÝnh chÊt an thÇn vµ ®iÒu hoµ çc rèi lo¹n chøc n¨ng hÖ thÇn kinh, gi¶m nhÑ ®au vµ co th¾t c¬.

T¸c dông cña ph−¬ng ph¸p l¹nh ng¾n (ch−êm l¹nh, ng©m n−íc l¹nh) lµ lµm t¨ng h−ng phÊn thÇn kinh, cßn çc ph−¬ng ph¸p l¹nh kÐo dµi lµm l¹nh tæ chøc ¶nh h−ëng trªn thÇn kinh n»m ë s©u. L¹nh c¶n trë sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh viªm cÊp, lµm gi¶m phï nÒ vµ ng¨n nhiÔm khuÈn ph¸t triÓn.

2.5. §iÒu trÞ b»ng vËn ®éng vµ xoa bãp

VËn ®éng lµ mét biÖn ph¸p phßng bÖnh vµ ®iÒu trÞ, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ, bao gåm: xoa bãp, vËn ®éng vµ ®iÒu trÞ c¬ häc. Xoa bãp lµ çch dïng nh÷ng ®éng t¸c cña tay t¸c ®éng trªn c¬ thÓ con bÖnh víi môc ®Ých ®iÒu trÞ (vÝ dô: xoa bãp vïng d¹ cá khi d¹ cá bÞ béi thùc; xoa bãp nh÷ng n¬i bÞ liÖt trªn c¬ thÓ). VËn ®éng cã ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn toµn bé mäi ho¹t ®éng cña c¬ thÓ, kh«ng riªng g× ®èi víi c¬ b¾p mµ cßn cã t¸c dông duy tr× vµ t¸i lËp l¹i h»ng ®Þnh néi m«i tèt nhÊt (vÝ dô. trong bÖnh liÖt d¹ cá, bÖnh béi thùc d¹ cá cÇn ph¶i cho gia sóc vËn ®éng nhiÒu lÇn trong ngµy)

IV. Ph©n lo¹i ®iÒu trÞ Dùa trªn triÖu chøng, t¸c nh©n g©y bÖnh, c¬ chÕ sinh bÖnh mµ ng−êi ta chia ra lµm 4

lo¹i ®iÒu trÞ.


22

1. §iÒu trÞ theo nguyªn nh©n bÖnh

Lo¹i ®iÒu trÞ nµy thu ®−îc hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. Bëi v× ®; x¸c ®Þnh mét çch chÝnh x¸c nguyªn nh©n g©y bÖnh, tõ ®ã dïng thuèc ®iÒu trÞ ®Æc hiÖu ®èi víi nguyªn nh©n bÖnh ®ã.

VÝ dô: Khi x¸c ®Þnh gia sóc bÞ tróng ®éc s¾n (HCN), dïng xanh methylen 0,1% tiªm ®Ó gi¶i ®éc.

VÝ dô: Khi x¸c ®Þnh mét vËt nu«i m¾c bÖnh tô huyÕt trïng, dïng Streptomycin hoÆc kanamycin ®Ó ®iÒu trÞ

2. §iÒu trÞ theo c¬ chÕ sinh bÖnh

§©y lµ lo¹i ®iÒu trÞ nh»m c¾t ®øt mét hay nhiÒu giai ®o¹n g©y bÖnh cña bÖnh ®Ó ®èi phã víi sù tiÕn triÓn cña bÖnh theo çc h−íng kh¸c nhau.

VÝ dô: Trong bÖnh viªm phÕ qu¶n phæi (qu¸ tr×nh viªm lµm cho phæi bÞ sung huyÕt vµ tiÕt nhiÒu dÞch viªm ®äng l¹i trong lßng phÕ qu¶n g©y trë ng¹i qu¸ tr×nh h« hÊp dÉn ®Õn gia sóc khã thë, n−íc mòi ch¶y nhiÒu, ho). Do vËy, khi ®iÒu trÞ ngoµi viÖc dïng kh¸ng sinh tiªu diÖt vi khuÈn cßn dïng thuèc gi¶m ho vµ gi¶m dÞch thÊm xuÊt ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng viªm lan réng.

+ Trong bÖnh ch−íng h¬i d¹ cá: Vi khuÈn lµm thøc ¨n lªn men - sinh h¬i vµ h¬i ®−îc th¶i ra ngoµi theo 3 con ®−êng (ThÊm vµo m¸u, qu¸ tr×nh î h¬i, theo ph©n ra ngoµi). NÕu 1 trong 3 con ®−êng tho¸t h¬i bÞ c¶n trë, ®ång thêi vi khuÈn trong d¹ cá ho¹t ®éng m¹nh lµm qu¸ tr×nh sinh h¬i nhanh dÉn ®Õn d¹ cá ch−íng h¬i→ t¨ng ¸p lùc xoang bông, hËu qu¶ lµm cho con vËt thë khã hoÆc ng¹t thë. Do vËy, trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ ph¶i h¹n chÕ sù ho¹t ®éng cña vi khuÈn trong d¹ cá, lo¹i trõ thøc ¨n ®; lªn men sinh h¬i trong d¹ cá, phôc håi l¹i con ®−êng tho¸t h¬i.

3. §iÒu trÞ theo triÖu chøng

Lo¹i ®iÒu trÞ nµy hay ®−îc sö dông, nhÊt lµ trong thó y. V× ®èi t−îng bÖnh lµ gia sóc, h¬n n÷a chñ cña bÖnh sóc kh«ng quan t©m vµ theo dâi s¸t gia sóc nªn viÖc chÈn ®o¸n ®óng bÖnh ngay tõ ®Çu lµ rÊt khã. Do vËy, ®Ó h¹n chÕ sù tiÕn triÓn cña bÖnh vµ n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña con vËt trong thêi gian t×m nguyªn nh©n g©y bÖnh, ng−êi ta ph¶i ®iÒu trÞ theo triÖu chøng l©m sµng thÓ hiÖn trªn con vËt.

VÝ dô: khi gia sóc cã triÖu chøng phï, mµ triÖu chøng nµy do rÊt nhiÒu nguyªn nh©n: do bÖnh viªm thËn, do bÖnh tim, do bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u, do bÖnh s¸n l¸ gan, do suy dinh d−ìng. Do vËy, trong thêi gian x¸c ®Þnh nguyªn nh©n chÝnh, ng−êi ta dïng thuèc lîi tiÓu, gi¶m phï vµ thuèc trî lùc, thuèc n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ. Khi ®; x¸c ®Þnh ®−îc râ nguyªn nh©n th× dïng thuèc ®iÒu trÞ ®Æc hiÖu ®èi víi nguyªn nh©n ®ã.

4. §iÒu trÞ theo tÝnh chÊt bæ sung

Lo¹i ®iÒu trÞ nµy dïng ®Ó ®iÒu trÞ nh÷ng bÖnh mµ nguyªn nh©n lµ do c¬ thÓ thiÕu hoÆc mÊt mét sè chÊt g©y nªn.

VÝ dô: bæ sung vitamin (trong çc bÖnh thiÕu vitamin); bæ sung m¸u, chÊt s¾t (trong bÖnh thiÕu m¸u vµ mÊt m¸u); bæ sung çc nguyªn tè vi l−îng (trong çc bÖnh thiÕu çc nguyªn tè vi l−îng); bæ sung canxi, phospho trong bÖnh cßi x−¬ng, mÒm x−¬ng; bæ sung n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i trong bÖnh viªm ruét Øa ch¶y.

23

TruyÒn m¸u vµ truyÒn dung dÞch

§©y lµ mét trong çc ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ bæ sung, nh»m bæ sung m¸u, n−íc vµ çc chÊt ®iÖn gi¶i mµ c¬ thÓ ®; bÞ mÊt trong çc tr−êng hîp bÖnh lý.

I. truyÒn m¸u (tiÕp m¸u) 1. S¬ l−îc lÞch sö

Ngay tõ thÕ kØ 18 ng−êi ta ®; biÕt truyÒn m¸u, nh−ng ë thÕ kØ nµy ng−êi ta dïng m¸u cõu non truyÒn cho ng−êi. Do vËy, tai biÕn th−êng x¶y ra trong qu¸ tr×nh truyÒn m¸u.

+ N¨m 1677 ng−êi ta ®; biÕt lÊy m¸u ng−êi truyÒn cho ng−êi, nh−ng vÉn ch−a t×m ra ®−îc çc nhãm m¸u vµ sù t−¬ng kþ gi÷a çc nhãm m¸u. Do vËy, vÉn kh«ng tr¸nh ®−îc çc tai biÕn x¶y ra.

+ N¨m 1901 nhµ b¸c häc ng−êi ¸o Lanxtein¬ ®; t×m ra çc nhãm m¸u vµ sù t−¬ng kÞ gi÷a çc nhãm m¸u. Do vËy, viÖc truyÒn m¸u rÊt hiÕm cã tai biÕn x¶y ra.

+ M−êi l¨m n¨m sau ng−êi ta l¹i t×m ra ®−îc çc chÊt chèng ®«ng. Do vËy, rÊt tiÖn cho viÖc truyÒn m¸u vµ cã thÓ tr÷ l¹i m¸u ®−îc mét thêi gian nhÊt ®Þnh.

+ §Õn nay viÖc truyÒn m¸u rÊt th«ng dông vµ ng−êi ta cho r»ng viÖc truyÒn m¸u lµ çch duy nhÊt cøu sèng n¹n nh©n (vÝ dô tiÕp m¸u trong tr−êng hîp mÊt m¸u nhiÒu, huyÕt cÇu bÞ ph¸ vì nhiÒu, nhiÔm trïng huyÕt,...).

2. Kh¸i niÖm vÒ truyÒn m¸u

TruyÒn m¸u lµ ®em m¸u cña ng−êi hay ®éng vËt cho m¸u vµo hÖ tuÇn hoµn cña ng−êi hay ®éng vËt nhËn m¸u víi môc ®Ých lµ bï vµo khèi l−îng m¸u ®; mÊt hoÆc ®em l¹i nh÷ng yÕu tè míi ®Ó ch÷a bÖnh (Hång cÇu, b¹ch cÇu, globulin,...).

3. ý nghÜa cña viÖc truyÒn m¸u + Bæ sung mét l−îng m¸u bÞ mÊt trong ch¶y m¸u cÊp, hay trong tr−êng hîp hång

cÇu bÞ ph¸ vì nhiÒu, trong tr−êng hîp nhiÔm trïng m¸u. Do ®ã, lµm t¨ng ¸p suÊt thÈm thÊu cña m¸u vµ lµm t¨ng l−u l−îng m¸u ë mao qu¶n. V× vËy, duy tr× ®−îc huyÕt ¸p b×nh th−êng cho c¬ thÓ.

+ CÇm m¸u: trong m¸u ®; cã s½n nh÷ng yÕu tè lµm ®«ng m¸u (Fibrinogen, prothrombin, canxi, tiÓu cÇu,...). V× vËy, gióp cho qu¸ tr×nh ®«ng m¸u cña c¬ thÓ nhanh chãng trë l¹i b×nh th−êng.

+ T¹o huyÕt cÇu: M¸u cã nhãm Hem. Do vËy, m¸u cã t¸c dông cung cÊp Hemoglobin cho c¬ thÓ t¹o huyÕt cÇu míi.

+ Chèng nhiÔm trïng vµ gi¶i ®éc: Nã cung cÊp kh¸ng thÓ, l−îng huyÕt cÇu míi t¨ng c−êng tuÇn hoµn. Do vËy, qu¸ tr×nh gi¶i ®éc ®−îc t¨ng c−êng.

4. Kü thuËt truyÒn m¸u

4.1. Çc b−íc tiÕn hµnh tr−íc khi truyÒn m¸u: Tr−íc khi truyÒn m¸u ng−êi ta ph¶i tiÕn çc b−íc sau:


24

a. KiÓm tra l©m sµng con vËt cho m¸u: tr−íc khi truyÒn m¸u, ph¶i kiÓm tra ®éng vËt cho m¸u vÒ l©m sµng (®éng vËt cho m¸u ph¶i kh«ng cã bÖnh, ®Æc biÖt lµ çc bÖnh truyÒn nhiÔm vµ bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u)

b. §Þnh nhãm m¸u: M¸u gia sóc còng nh− m¸u ng−êi cã 4 nhãm m¸u (nhãm m¸u A, nhãm m¸u B, nhãm m¸u AB, nhãm m¸u O). Së dÜ ng−êi ta dïng nh÷ng ch÷ çi trªn ®Ó gäi çc nhãm m¸u lµ v× trong m¸u ng−êi còng nh− ®éng vËt cã mét ®Æc ®iÓm c¨n b¶n lµ:

+ Trong çc lo¹i m¸u chØ cã 2 lo¹i ng−ng kÕt sinh A vµ B, hai ng−ng kÕt sinh nµy n»m trong huyÕt cÇu vµ mçi ng−ng kÕt sinh nµy ®Òu cã 1 ng−ng kÕt tè t−¬ng kþ (α vµ β) ë huyÕt thanh.

+ Trong m¸u ng−êi còng nh− ®éng vËt, ng−ng kÕt sinh vµ ng−ng kÕt tè t−¬ng kþ kh«ng tån t¹i cïng víi nhau, nÕu cïng tån t¹i th× huyÕt cÇu bÞ ng−ng kÕt, do vËy sù sèng kh«ng cßn. Do ®ã, ng−êi ta viÕt c«ng thøc cña 4 lo¹i m¸u mét çch ®Çy ®ñ nh− s¹u:

* Nhãm AB (O, O): ë nhãm m¸u nµy, trong hång cÇu cã c¶ 2 ng−ng kÕt sinh A vµ B, nh−ng ë huyÕt thanh th× kh«ng cã ng−ng kÕt tè (α, β).

* Nhãm A (β): Trong hång cÇu cã ng−ng kÕt sinh B vµ trong huyÕt thanh cã ng−ng kÕt tè β.

* Nhãm B (α): Trong hång cÇu cã ng−ng kÕt sinh B vµ trong huyÕt thanh cã ng−ng kÕt tè α.

* Nhãm O (α, β): Trong hång cÇu kh«ng cã ng−ng kÕt sinh, trong huyÕt thanh cã 2 ng−ng kÕt tè α, β.

Qua çc c«ng thøc nµy cho ta thÊy nhãm m¸u AB (O, O), nhËn ®−îc tÊt c¶ çc nhãm m¸u cho, nhãm m¸u O (α, β) cho ®−îc toµn thÓ çc nhãm m¸u kh¸c nhËn. Tõ ®ã ta cã s¬ ®å cho vµ nhËn nh− sau:

Çch ®Þnh lo¹i nhãm m¸u ng−êi ta dïng ph−¬ng ph¸p Bet-vanh-x¨ng

c. KiÓm tra trùc tiÕp xem 2 nhãm m¸u cã t−¬ng kþ kh«ng?

§©y lµ ph−¬ng ph¸p rÊt cÇn thÕt tr−íc khi tiÕp m¸u, mÆc dï chóng ta ®; ®Þnh lo¹i nhãm m¸u vµ kiÓm tra con vËt vÒ l©m sµng. Cã 2 ph−¬ng ph¸p kiÓm tra:

* KiÓm tra trªn lam kÝnh:

LÊy 1 giät m¸u cña ®éng vËt cho m¸u vµ mét Ýt huyÕt thanh cña ®éng vËt nhËn m¸u hoµ ®Òu víi nhau trªn lam kÝnh. §Ó 5 phót quan s¸t:

- NÕu cã hiÖn t−îng ng−ng kÕt th× hång cÇu tËp trung thµnh tõng ®¸m (cã sù t−¬ng kþ gi÷a çc nhãm m¸u. Nh− vËy, trong tr−êng hîp nµy kh«ng truyÒn m¸u ®−îc cho nhau)

- NÕu kh«ng cã hiÖn t−îng ng−ng kÕt th× hång cÇu ph©n bè ®Òu (nh− vËy truyÒn ®−îc m¸u cho nhau)

- NÕu hång cÇu tËp trung tõng chuçi th× ®ã lµ ng−ng kÕt gi¶ vµ ë tr−êng hîp nµy còng cã thÓ truyÒn m¸u ®−îc cho nhau.

B

AB AB O O

A A

B

huyÕt thanh kh«ng ng−ng kÕt

Cãng−ng kÕt

Ng−ng kÕt gi¶

M¸u

25

* KiÓm tra b»ng ph−¬ng ph¸p sinh vËt häc: LÊy m¸u ë con vËt cho tiªm trùc tiÕp cho con vËt nhËn. Víi sè l−îng:

- TiÓu gia sóc: LÊy 10-20ml m¸u cña con vËt cho tiªm cho con vËt nhËn.

- §¹i gia sóc: LÊy 100ml m¸u cña con vËt cho tiªm cho con vËt nhËn

sau ®ã theo dâi 15-20 phót, nÕu kh«ng cã biÓu hiÖn g× vÒ rèi lo¹n tuÇn hoµn, h« hÊp th× ta tiÕp tôc truyÒn hÕt l−îng m¸u cÇn bæ sung

4.2. Kü thuËt truyÒn m¸u: Cã 2 çch.

* Kh«ng sö dông chÊt chèng ®«ng

LÊy m¸u con vËt cho ®em tiªm ngay vµo tÜnh m¹ch cho con vËt nhËn (ph−¬ng ph¸p nµy cã −u ®iÓm lµ v« trïng nh−ng cã nh−îc ®iÓm lµ m¸u hay bÞ ®«ng vãn. Do vËy, hay x¶y ra tai biÕn trong qu¸ tr×nh truyÒn m¸u, cho nªn ng−êi ta Ýt dïng ph−¬ng ph¸p nµy).

* Sö dông chÊt chèng ®«ng

Cã thÓ dïng mét trong çc lo¹i dung dÞch chèng ®«ng m¸u sau:

+ Natri sulfat 4% tû lÖ pha lo;ng 1/10 so víi l−îng m¸u tiÕp

+ Magie sulfat 8% tû lÖ pha lo;ng 1/10 so víi l−îng m¸u tiÕp.

+ Canxi clorua 15% tû lÖ pha lo;ng 1/10 so víi l−îng m¸u tiÕp.

+ Natri citrat 4% tû lÖ pha lo;ng 1/10 so víi l−îng m¸u tiÕp.

+ Khi m¸u ch−a kÞp truyÒn ngay ta cã thÓ b¶o qu¶n trong tñ l¹nh 1-2 ngµy nh−ng ph¶i cho thªm kh¸ng sinh vµ Adrenalin vµo m¸u theo tû lÖ sau:

Canxi clorua 15% 100ml

Penicilin 200.000 UI

Adrenalin 0,1% 2mg

M¸u 900ml

* L−îng m¸u truyÒn vµ sè lÇn truyÒn m¸u

- L−îng m¸u truyÒn: Tuú theo yªu cÇu (cã thÓ lµ 1,2,3,4 lÝt).

- Sè lÇn truyÒn m¸u: Qua thùc tÕ ng−êi ta thÊy r»ng sè lÇn truyÒn m¸u kh«ng h¹n chÕ, nh−ng cÇn chó ý trong lÇn truyÒn sau cÇn ph¶i ®Ò phßng hiÖn t−îng dÞ øng x¶y ra (do lÇn ®Çu truyÒn c¬ thÓ sinh ra kh¸ng thÓ chèng huyÕt cÇu. Do vËy, khi truyÒn m¸u lÇn 2 cã sù ph¶n øng gi÷a kh¸ng nguyªn víi kh¸ng thÓ).

4.3. Nh÷ng chó ý khi truyÒn m¸u

+ ChØ truyÒn m¸u trong tr−êng hîp mÊt m¸u cÊp tÝnh (khi phÉu thuËt, bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u, trong tr−êng hîp tróng ®éc).

+ Kh«ng truyÒn m¸u trong tr−êng hîp: thiÕu m¸u m;n, suy dinh d−ìng, bÖnh tim, bÖnh thËn, bÖnh gan.


26

+ KiÓm tra con vËt cho m¸u vÒ l©m sµng (con vËt kh«ng ®−îc m¾c çc bÖnh truyÒn nhiÔm, bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u).

+ M¸u ph¶i ®¶m b¶o v« trïng.

+ M¸u ph¶i ®−îc läc.

+ Kh«ng cã bät khÝ trong d©y truyÒn.

+ NhiÖt ®é m¸u truyÒn ph¶i b»ng nhiÖt ®é c¬ thÓ.

+ Tèc ®é truyÒn ph¶i phï hîp víi t×nh tr¹ng c¬ thÓ.

+ Theo dâi con vËt ®−îc truyÒn m¸u trong qu¸ tr×nh truyÒn m¸u vµ sau khi truyÒn m¸u 30 phót.

+ ChuÈn bÞ thuèc cÊp cøu (Adrenalin 0,1%, canxi clorua 10%, cafein natribenzoat 20%, long n;o n−íc 10%).

* Çc tai biÕn cã thÓ x¶y ra trong truyÒn m¸u

+ Sèc do tan huyÕt: Con vËt cã hiÖn t−îng ®á da, thë khã, run c¬ b¾p, m¹ch yÕu, huyÕt ¸p h¹.

Xö trÝ: Cã thÓ dïng trong mét çc lo¹i thuèc sau: Adrenalin 0,1% liÒu l−îng tõng loµi gia sóc, hoÆc cafein natribenzoat 20%, long n;o n−íc.

+ Ph¶n øng qu¸ mÉn: Con vËt cã hiÖn t−îng thë khã, ch¶y n−íc d;i.

Xö trÝ: Dïng Adrenalin 0,1% tiªm b¾p hoÆc tiªm vµo tÜnh m¹ch.

+ Phï phæi cÊp: Con vËt cã hiÖn t−îng thë khã, n−íc mòi cã lÉn m¸u vµ bät khÝ.

Xö trÝ: Dïng mét trong çc lo¹i thuèc sau: morfin hoÆc Atropinsulfat 0,1%.

+ NÕu tèc ®é truyÒn qu¸ nhanh th× ph¶i gi¶m tèc ®é truyÒn.

+ NÕu l−îng m¸u truyÒn qu¸ nhiÒu th× ph¶i ngõng truyÒn m¸u.

II. TruyÒn dÞch Trong ®iÒu trÞ bÖnh cho gia sóc èm, viÖc truyÒn m¸u th−êng rÊt hiÕm (chØ sö dông

víi çc gia sóc quý). Nh−ng viÖc dïng çc dung dÞch ®Ó truyÒn cho con vËt èm lµ rÊt cÇn thiÕt vµ th−êng dïng, v× nã gãp phÇn quan träng ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ.

1. Çc dung dÞch th−êng dïng trong ®iÒu trÞ bÖnh cho gia sóc

- Dung dÞch muèi ®¼ng tr−¬ng (n−íc muèi sinh lý 0,9%): dïng trong çc tr−êng hîp khi c¬ thÓ mÊt m¸u cÊp tÝnh, viªm ruét Øa ch¶y cÊp, n«n möa nhiÒu). Tiªm d−íi da hoÆc truyÒn vµo tÜnh m¹ch. LiÒu l−îng tuú thuéc vµo môc ®Ých ®iÒu trÞ.

- Dung dÞch muèi −u tr−¬ng (NaCl 10%): cã t¸c dông lµm t¨ng c−êng tuÇn hoµn côc bé vµ ph¸ vì tiÓu cÇu. Do vËy, dung dÞch nµy th−êng ®−îc dïng trong çc tr−êng hîp (liÖt d¹ cá, nghÏn d¹ l¸ s¸ch, ch¶y m¸u mòi, tÝch thøc ¨n trong d¹ cá). Tiªm truyÒn trùc tiÕp vµo tÜnh m¹ch. LiÒu l−îng (§GS: 200-300 ml/con/ngµy; bª, nghÐ: 100-200 ml/con/ngµy; chã, lîn: 20-30 ml/con/ngµy).

- Dung dÞch Glucoza −u tr−¬ng (10-40%): dïng trong tr−êng hîp khi gia sóc qu¸ yÕu, t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho c¬ thÓ (khi c¬ thÓ bÞ tróng ®éc), t¨ng c−êng tiÕt niÖu vµ gi¶m phï. Tiªm truyÒn trùc tiÕp vµo tÜnh m¹ch. LiÒu l−îng tuú theo môc ®Ých ®iÒu trÞ.

27

- Dung dÞch Glucoza ®¼ng tr−¬ng (5%): dïng trong tr−êng hîp khi c¬ thÓ bÞ suy nh−îc vµ mÊt n−íc nhiÒu. Tiªm d−íi da hoÆc tiªm truyÒn trùc tiÕp vµo tÜnh m¹ch. LiÒu l−îng tuú theo môc ®Ých ®iÒu trÞ.

- Dung dÞch Oresol: dïng trong tr−êng hîp bÖnh lµm c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i. Cho uèng. LiÒu l−îng tuú theo môc ®Ých ®iÒu trÞ.

- Dung dÞch Ringerlactat: dïng trong tr−êng hîp bÖnh lµm c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i. Tiªm d−íi da hoÆc tiªm truyÒn trùc tiÕp vµo tÜnh m¹ch. LiÒu l−îng tïy theo môc ®Ých ®iÒu trÞ.

2. Ph−¬ng ph¸p truyÒn dÞch

- Dông cô dïng cho truyÒn dÞch: bé d©y truyÒn vµ chai dÞch truyÒn.

- Ph−¬ng ph¸p truyÒn dÞch: tr−íc tiªn c¾m bé d©y truyÒn vµo chai dÞch truyÒn, sau ®ã lÊy m¸u ë tÜnh m¹ch råi ®−a dÞch truyÒn vµo c¬ thÓ.

3. Mét sè chó ý trong khi truyÒn dÞch

+ Dung dÞch truyÒn ph¶i ®−îc läc kü vµ ph¶i ®−îc khö trïng tèt.

+ Tr¸nh bät khÝ ë d©y truyÒn dÞch.

+ NhiÖt ®é dung dÞch truyÒn ph¶i b»ng nhiÖt ®é c¬ thÓ.

+ Tèc ®é truyÒn dÞch tuú thuéc vµo tr¹ng th¸i c¬ thÓ (NÕu tr¹ng th¸i c¬ thÓ yÕu th× truyÒn dÞch víi tèc ®é chËm).

+ ChuÈn bÞ çc thuèc cÊp cøu: Cã thÓ dïng mét trong çc lo¹i thuèc sau: (Cafeinnatribenzoat 20%, Long n;o n−íc 10%, Adrenalin 0,1%, canxi clorua 10%).

+ Theo dâi con vËt trong khi truyÒn dÞch vµ sau khi truyÒn dÞch 30 phót.

+ Khi con vËt cã hiÖn t−îng sèc, cho¸ng th× ngõng truyÒn dÞch vµ tiªm thuèc cÊp cøu.

Ngùa ®ang ®−îc truyÒn dÞch


28

§iÒu trÞ b»ng kÝch thÝch phi ®Æc hiÖu

§iÒu trÞ b»ng kÝch thÝch phi ®Æc hiÖu tøc lµ ng−êi ta dïng protein l¹ ®−a vµo c¬ thÓ nh»m môc ®Ých n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ, nã kh«ng cã t¸c dông tiªu diÖt ®èi víi çc lo¹i bÖnh nguyªn nµo vµ ng−êi ta th−êng dïng

1. Protein liÖu ph¸p

* Nguyªn lý

Khi protein vµo c¬ thÓ, nã ph©n gi¶i thµnh çc ®o¹n polypeptit, çc lo¹i amino axit,... çc lo¹i nµy kÝch thÝch chøc n¨ng phßng vÖ cña c¬ thÓ. Do vËy, lµm t¨ng b¹ch cÇu (®Æc biÖt lµ b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh), t¨ng thùc bµo vµ t¨ng qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt trong c¬ thÓ.

* Ph¶n øng cña c¬ thÓ khi tiªm protein

+ Ph¶n øng côc bé: t¹i n¬i tiªm cã hiÖn t−îng s−ng, nãng, ®á, ®au

+ Ph¶n øng toµn th©n: sau khi tiªm th©n nhiÖt cao h¬n b×nh th−êng, kiÓm tra m¸u thÊy b¹ch cÇu t¨ng (nhÊt lµ b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh), tÇn sè h« hÊp, tÇn sè tim t¨ng, t¨ng huyÕt ¸p, sè lÇn bµi tiÕt t¨ng. HiÖn t−îng nµy kÐo dµi tõ 6-10 giê hoÆc qu¸ 24 giê, c¬ thÓ dÇn trë l¹i b×nh th−êng.

* øng dông

Dïng ®Ó ®iÒu trÞ çc æ viªm cã tÝnh chÊt l©u ngµy (viªm khíp, viªm phÕ qu¶n Cata m¹n tÝnh,...)

* Chèng chØ ®Þnh

Kh«ng dïng cho gia sóc m¾c çc bÖnh vÒ tim, gan, thËn (v× nÕu ®−a çc protein l¹ vµo sÏ x¶y ra ph¶n øng dÞ øng lµm cho bÖnh cµng nÆng thªm).

* Lo¹i protein dïng trong ®iÒu trÞ: lßng tr¾ng trøng, s÷a ®; t¸ch b¬

VÝ dô: Trong thùc tÕ ng−êi ta dïng lßng tr¾ng trøng gµ cïng víi Penicillin ®iÒu trÞ bÖnh ®ãng dÊu lîn cho kÕt qu¶ tèt.

- LiÒu l−îng: Lîn: 25-50 ml/con/lÇn; tr©u, bß: 70-90 ml/con/lÇn; chã: 10-20 ml/con/lÇn

- LiÖu tr×nh: çch 2-3 ngµy tiªm 1 lÇn, liÖu tr×nh 2-3 lÇn.

2. HuyÕt liÖu ph¸p

§iÒu trÞ gièng nh− protein liÖu ph¸p nh−ng t¸c dông tèt h¬n. V× ngoµi protein nã cßn cã thµnh phÇn h÷u h×nh cña m¸u (tÕ bµo m¸u). Do vËy, ngoµi chøc n¨ng kÝch thÝch ®Æc hiÖu ®èi víi c¬ thÓ nã cßn kÝch thÝch c¬ quan t¹o m¸u ®Ó sinh ra huyÕt cÇu.

* Ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ: ng−êi ta cã thÓ dïng

+ Dïng m¸u cïng loµi (m¸u tr©u tiªm cho tr©u; m¸u lîn tiªm cho lîn).

+ Dïng m¸u kh¸c loµi (m¸u bß tiªm cho lîn; m¸u gµ tiªm cho chã).

29

+ Dïng m¸u b¶n th©n (Autosang) cã t¸c dông nh− tiªm m¸u cïng loµi vµ kh¸c loµi, v× nã cã ®iÓm ®Æc biÖt lµ trong m¸u cña con vËt èm cã ®éc tè vi khuÈn. V× vËy, sau khi tiªm c¬ thÓ sÏ sinh ra kh¸ng thÓ ®Æc hiÖu ®Ó chèng l¹i vi khuÈn g©y bÖnh.

* øng dông

+ Dïng ®Ó ®iÒu trÞ çc bÖnh cã tÝnh chÊt côc bé nh− protein liÖu ph¸p.

+ Phßng vµ trÞ bÖnh (bª viªm phæi, bª Øa ch¶y, lîn con ph©n tr¾ng)

* LiÒu l−îng

+ NÕu dïng m¸u kh¸c loµi: Gia sóc lín 15-20ml; Gia sóc nhá 1-3ml.

+ NÕu dïng m¸u cïng loµi: Gia sóc lín 20-25ml; Gia sóc nhá 3-5ml.

+ NÕu dïng m¸u tù th©n: Gia sóc lín 50-70ml; Gia sóc nhá 5-10 ml

* LiÖu tr×nh: tiªm tõ 2-3 lÇn vµ çch 2 ngµy tiªm 1 lÇn.

Chó ý: Trong thùc tÕ ®Ó chñ ®éng sö dông vµ ®Ò phßng hiÖn t−îng vãn m¸u ng−êi ta dïng chÊt chèng ®«ng (Citrat natri 5% pha tû lÖ 1/10 ®Ó trong tñ l¹nh 2-3 ngµy)

3. Tæ chøc liÖu ph¸p (Filatop liÖu ph¸p)

Ph−¬ng ph¸p nµy do Filatop ®Ò ra n¨m 1933.

* Nguyªn lý

Nh÷ng m« bµo, tÕ bµo ®éng vËt, hay thùc vËt khi t¸ch ra khái c¬ thÓ nã ch−a ngõng trao ®æi chÊt ë møc ®é nhÊt ®Þnh, khi ®Æt nã vµo ®iÒu kiÖn bÊt lîi (®iÒu kiÖn l¹nh, tia tö ngo¹i, thiÕu ¸nh s¸ng,...). Nh÷ng m« bµo, tÕ bµo nµy sÏ s¶n sinh ra mét chÊt ®Ó duy tr× sù sèng ë møc tèi thiÓu, nh÷ng chÊt ®ã gäi lµ kÝch sinh tè, b¶n chÊt cña nã lµ axit h÷u c¬ (chñ yÕu lµ axit dicacbonic, oxydicacbonic hoÆc axit m¹ch vßng kh«ng b;o hoµ) khi ®−a vµo trong c¬ thÓ nã kÝch thÝch thÇn kinh trung −¬ng, thÇn kinh thùc vËt vµ tõ ®ã ho¹t ho¸ çc men trong c¬ thÓ trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, kÝch thÝch sù sinh s¶n hormon, sù h×nh thµnh miÔn dÞch, xóc tiÕn tiªu ho¸, kÝch thÝch c¬ quan t¹o m¸u s¶n sinh hång cÇu. Do vËy, khi kÕt hîp cïng víi thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n nã cã t¸c dông n©ng cao hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ.

* §iÒu chÕ: cã thÓ chÕ thµnh d¹ng bét, d¹ng uèng hoÆc d¹ng tiªm.

- Nguyªn liÖu ®Ó ®iÒu chÕ: cã thÓ lµ gan, l¸ l¸ch, dÞch hoµn, buång trøng, nhau thai,...

- Ph−¬ng ph¸p ®iÒu chÕ: ®Ó çc nguyªn liÖu trªn trong tñ l¹nh víi nhiÖt ®é tõ 2- 40C tõ 6- 7 ngµy. Sau ®ã lÊy ra nghiÒn víi n−íc sinh lý theo tû lÖ 1/10, läc lÊy n−íc trong råi ®em hÊp tiªu ®éc ë nhiÖt ®é 1200C trong 1 giê ta ®−îc chÕ phÈm d¹ng dung dÞch (cã thÓ tiªm, hoÆc uèng).

NÕu chÕ ë d¹ng bét: sau khi ®Ó çc nguyªn liÖu trªn ë ®iÒu kiÖn bÊt lîi råi c¾t nhá vµ sÊy kh«. Sau ®ã nghiÒn thµnh bét vµ bæ sung mét sè vitamin, nguyªn tè vi l−îng ta ®−îc chÕ phÈm ë d¹ng bét vµ ®em trén vµo thøc ¨n hµng ngµy cho vËt nu«i.

* øng dông

+ Dïng ®Ó ®iÒu trÞ çc bÖnh m¹n tÝnh (loÐt d¹ dµy, viªm phÕ qu¶n Cata m¹n tÝnh, bÖnh lao, vÕt th−¬ng ®iÒu trÞ l©u ngµy,...)


30

+ Chèng cßi cäc, ®iÒu trÞ chøng suy dinh d−ìng, chøng thiÕu m¸u)

4. Protein thuû ph©n

protein liÖu ph¸p dÔ g©y dÞ øng víi c¬ thÓ (v× cã çc thµnh phÇn ph©n tö lín, çc m¹ch polypeptit cßn mang tÝnh chÊt ®Æc hiÖu ®èi víi tõng c¬ thÓ vµ tõng loµi). Do vËy, ®Ó kh¾c phôc vÊn ®Ò trªn ng−êi ta ®em thuû ph©n protein.

* Nguyªn lý

Khi protein ®−îc thuû ph©n th× çc thµnh phÇn ph©n tö lín cña protein vµ çc m¹ch polypeptit bÞ ph©n huû thµnh çc axit amin. Do vËy, nã kh«ng cßn mang tÝnh chÊt ®Æc hiÖu ®èi víi tõng c¬ thÓ vµ tõng loµi. Cho nªn, nã kh«ng g©y dÞ øng ®èi víi c¬ thÓ.

* Ph−¬ng ph¸p thuû ph©n: ng−êi ta th−êng thuû ph©n protein b»ng axit clohydric (HCl), hoÆc men pepsin ë nhiÖt ®é cao. Dung dÞch th−êng dïng ®Ó thuû ph©n protein lµ:

HCl d = 1.19 5ml

Pepsin 10g

N−íc cÊt 1000ml

Tuú theo yªu cÇu ®iÒu trÞ ë tõng c¬ quan trong c¬ thÓ mµ ng−êi ta cã thÓ sö dông çc m« bµo t−¬ng øng ®Ó thuû ph©n.

* øng dông ®iÒu trÞ

Gièng nh− protein liÖu ph¸p, nh−ng cã kh¸c lµ tÝnh dÞ øng ®èi víi c¬ thÓ kh«ng cao. B»ng ph−¬ng ph¸p thuû ph©n protein, hiÖn nay ng−êi ta ®; s¶n xuÊt ra nh÷ng chÕ phÈm (Hemolizat, Urozat, Dextran. Fe) ®Ó phßng vµ ®iÒu trÞ chøng thiÕu m¸u, chøng cßi cäc ë gia sóc vµ bÖnh viªm ruét Øa ch¶y ë gia sóc non.

* Ph−¬ng ph¸p ®iÒu chÕ

- §iÒu chÕ Hemolizat

1000 ml m¸u + HCl 0,1N (100ml) → Hemolizat, sau khi thuû ph©n ®em läc, hÊp khö trïng vµ cho gia sóc uèng.

- Trong m¸u thuû ph©n ng−êi ta cßn ®iÒu chÕ ra Urozat, Dextran. Fe (trong chÕ phÈm cßn cã thªm çc nguyªn tè vi l−îng: Fe, Cu, Zn, Co).

* T¸c dông

Gièng protein liÖu ph¸p, nh−ng cã ®iÓm kh¸c lµ do trong çc chÕ phÈm nµy cßn cã thµnh phÇn h÷u h×nh cña m¸u bÞ thuû ph©n. Do vËy, nã cßn cã t¸c dông kÝch thÝch c¬ quan t¹o m¸u s¶n sinh nhiÒu hång cÇu míi. Cho nªn, çc chÕ phÈm nµy th−êng ®−îc dïng ®Ó phßng chèng chøng suy dinh d−ìng, chøng thiÕu m¸u ë gia sóc vµ ®Ó phßng trÞ bÖnh lîn con, bª nghÐ Øa ph©n tr¾ng.

31

§iÒu trÞ b»ng Novocain

I. S¬ l−îc vÒ tÝnh chÊt d−îc lý vµ ®−êng dïng thuèc Novocain

1. TÝnh chÊt d−îc lý

Novocain do Einhorn Ullfelder t×m ra, nã gåm 250 chÊt gÇn gièng nhau, chÊt th−êng dïng trong ®iÒu trÞ lµ Procain (Novocain). Trong thùc tÕ dïng Novocain hydroclorid lµ chÊt kÕt tinh kh«ng mµu, vÞ ®¾ng lµm tª l−ìi, rÊt dÔ tan trong n−íc, tan trong cån.

D¹ng dung dÞch bÒn v÷ng ë nhiÖt ®é th−êng. Ngoµi ¸nh s¸ng, trong m«i tr−êng kiÒm mau háng, chuyÓn sang dung dÞch mµu vµng.

2. T¸c dông d−îc lý

Novocain khi vµo trong çc tæ chøc c¬ thÓ bÞ ph©n ly thµnh 2 chÊt:

- Axit para- amino-benzoic (PABA): chÊt nµy cã t¸c dông gióp c¬ thÓ cÊu t¹o nªn axit folic lµ mét chÊt cÇn thiÕt cho viÖc t¹o hång cÇu, t¸i sinh tÕ bµo míi. Do vËy, lµm t¨ng dinh d−ìng çc tæ chøc, t¸i sinh çc m¹ch m¸u bÞ tho¸i ho¸, x¬ cøng, kÝch thÝch dinh d−ìng.

- Dietyl-amino-ethanol (thµnh phÇn nµy kh«ng cã t¸c dông g× vµ ®−îc ®µo th¶i ra ngoµi).

+ T¸c dông g©y tª: c¬ chÕ lµ do ng¨n c¶n dÉn truyÒn xung ®éng c¶m gi¸c ®au vÒ hÖ thÇn kinh trung −¬ng, chØ cã t¸c dông t¹m thêi víi chøc phËn thÇn kinh. Khi phèi hîp víi Adrenalin (10-40 giät Adrenalin 0,1% trong 100ml dung dÞch Novocain) cã t¸c dông kÐo dµi thêi gian g©y tª.

+ Khi phèi hîp víi Rivalnol ngoµi t¸c dông lµm co m¹ch, cßn cã t¸c dông s¸t trïng.

+ Ngoµi t¸c dông g©y tª cßn dïng ®iÒu trÞ bÖnh, do ng¨n c¶n kÝch thÝch thÇn kinh g©y bÖnh (dïng ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh viªm d¹ dµy, ®iÒu trÞ çc bÖnh ë hÖ tim m¹ch).

+ Thuèc cã t¸c dông víi thÇn kinh giao c¶m nªn kh«ng g©y co m¹ch, kh«ng g©y gi;n ®ång tö, kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn tim, huyÕt ¸p, nhu ®éng ruét,...

+ ë nång ®é thÊp, Novocain cã t¸c dông øc chÕ, ®iÒu hoµ hÖ thÇn kinh thùc vËt, phßng bÕ çc h¹ch thùc vËt, gi¶m kÝch thÝch thÇn kinh trung −¬ng, gi¶m co giËt.

* Çc ®−êng dïng thuèc

Çc ®−êng cho thuèc kh¸c nhau ®Òu cã t¸c dông kh¸c nhau. Trong thùc tÕ çc nhµ l©m sµng ®; dïng Novocain ®Ó ch÷a bÖnh b»ng çch cho uèng, tiªm béi b×, d−íi da, b¾p thÞt, tÜnh m¹ch, ®éng m¹ch, phong bÕ g©y tª, tiªm vµo mµng bông, tiªm vµo khÝ qu¶n, tiªm vµo x−¬ng.

* øng dông ®iÒu trÞ

- G©y tª thÊm: Tiªm thuèc vµo vïng d−íi da n¬i mæ, theo tõng líp mét, thuèc khuÕch t¸n vµ thÊm vµo ®Çu mót thÇn kinh n¬i ®ã, th−êng dïng dung dÞch 0,25 - 0,5%.

- G©y tª thÇn kinh: Tiªm thuèc c¹nh d©y thÇn kinh hoÆc ®Èy thuèc th¼ng tíi d©y thÇn kinh, phong bÕ sù dÉn truyÒn cña d©y thÇn kinh nµy vµ g©y mÊt c¶m gi¸c cña vïng ngän. Th−êng dïng dung dÞch 3 - 6%.


32

- Phong bÕ h¹ch thÇn kinh: lµ ng¨n chÆn nh÷ng xung ®éng truyÒn c¶m gi¸c ®au vÒ hÖ thÇn kinh trung −¬ng. Th−êng dïng ph−¬ng ph¸p phong bÕ víi çc thuèc ®iÒu trÞ trùc tiÕp. VÝ dô: khi ®iÒu trÞ bª, nghÐ, ngùa viªm phæi dïng Penicillin ®ång thêi phong bÕ Novocain vµo h¹ch sao ë cæ cho kÕt qu¶ ®iÒu trÞ cao h¬n chØ dïng Penicillin.

- G©y tª ngoµi mµng cøng: Tiªm thuèc vµo ngoµi mµng cøng cña tuû sèng. Thuèc tª sÏ lan vµo ngoµi mµng cøng, g©y øc chÕ thÇn kinh tõ ngoµi vµo tuû vµ tõ tuû ®i ra. Th−êng dïng dung dÞch 2-3% (tiªm vµo 2 ®iÓm: H«ng- khum vµ khum - ®u«i).

- G©y tª tuû sèng (g©y tª trong mµng cøng). VÞ trÝ tiªm vµo kho¶ng gi÷a 2 ®èt sèng l−ng 2,3,4 qua d©y ch»ng vµng råi vµo kho¶ng d−íi nhÖn.

- Dïng dinh d−ìng thÇn kinh, dinh d−ìng thµnh m¹ch: ®iÒu trÞ tæn th−¬ng thÇn kinh, x¬ cøng ®éng m¹ch (nång ®é 0,25% - 0,5%).

II. Dïng Novocain trong ®iÒu trÞ bÖnh néi khoa (phong bÕ h¹ch thÇn kinh)

C¬ së lý luËn

Phong bÕ tøc lµ ng¨n chÆn çc xung ®éng bÖnh lý truyÒn vÒ thÇn kinh trung −¬ng. Do ®ã çc hÖ thÇn kinh trung −¬ng ®−îc nhanh chãng håi phôc trë l¹i, kh¶ n¨ng dinh d−ìng, kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ ®−îc håi phôc vµ ho¹t ®éng cña çc c¬ quan trong c¬ thÓ håi phôc trë l¹i b×nh th−êng.

1. Phong bÕ çc h¹ch thÇn kinh

1.1. Phong bÕ d©y thÇn kinh phã giao c¶m (thÇn kinh mª tÈu)

+ VÞ trÝ: chia ®o¹n cæ ra lµm 3 phÇn. §iÓm phong bÕ thø nhÊt ë phÇn d−íi cña 1/3 ®o¹n cæ trªn, çch tÜnh m¹ch cæ vÒ phÝa trªn 2 cm. §iÓm phong bÕ thø hai çch ®iÓm phong bÕ thø nhÊt tõ 6-7cm.

+ Cì kim: dïng cì kim 14 (dµi tõ 2 - 4 cm)

+ H−íng kim: ®©m kim vu«ng gãc víi th©n gia sóc vµ s©u 2- 4 cm.

+ Nång ®é Novocain: 0,25-0,5%.

+ LiÒu l−îng: 50ml/lÇn.

+ LiÖu tr×nh: çch mét tuÇn phong bÕ 1 lÇn vµ sau ®ã phong bÕ ®iÓm thø hai. NÕu bÖnh ch−a khái cã thÓ tiÕp tôc phong bÕ ë cæ bªn kia.

+ øng dông: §iÒu trÞ çc bÖnh ë ®−êng h« hÊp trªn vµ ®−êng tiªu ho¸ trªn (viªm mòi, viªm häng, viªm thanh qu¶n, viªm thùc qu¶n).

1.2. Phong bÕ h¹ch sao ë tr©u bß

+ VÞ trÝ:

Phong bÕ h¹ch sao ®ång thêi còng lµ phong bÕ h¹ch cæ d−íi (v× h¹ch cæ d−íi n»m s¸t h¹ch

VÞ trÝ phong bÕ thÇn kinh mª tÈu

VÞ trÝ phong bÕ h¹ch sao

33

sao). H¹ch sao vµ h¹ch cæ d−íi n»m tr−íc cöa lång ngùc vµ phÝa trªn x−¬ng s−ên 1.

+ X¸c ®Þnh vÞ trÝ: VÞ trÝ ®©m kim lµ giao ®iÓm cña hai ®−êng (tõ ®èt cæ 7 kÎ mét ®−êng vu«ng gãc víi mÆt ®Êt, tõ x−¬ng s−ên 1, 2 kÎ mét ®−êng song song víi mÆt ®Êt).

+ Cì kim: 18 (cã ®é dµi tõ 8 - 12 cm)

+ H−íng ®©m kim: ®©m kim tr−íc x−¬ng b¶ vai d−íi ®èt cæ 7.

+ Ph−¬ng ph¸p: Cè ®Þnh gia sóc sau ®ã kÐo ch©n tr−íc cña gia sóc vÒ phÝa sau hÕt cì, dïng kim dµi 8-12 cm, h−íng ®©m kim tõ tr−íc ra sau vµ chÕch tõ d−íi lªn trªn, khi 2/3 kim vµo vÞ trÝ ta xoay ngang mòi kim däc theo th©n gia sóc vµ Ên hÕt cì kim. Gia sóc nhá ®Ó n»m, ®é s©u cña kim lµ 5-6 cm.

+ Nång ®é vµ liÒu l−îng: Nång ®é Novocain tõ 0,25 - 0,5%, víi liÒu l−îng tõ 150-200ml/lÇn.

+ øng dông: dïng ®Ó ®iÒu trÞ çc bÖnh trong xoang ngùc (viªm ngo¹i t©m m¹c, viªm néi t©m m¹c, viªm phæi, viªm mµng phæi,...).

1.3. Phong bÕ h¹ch sao ë ngùa

H¹ch sao vµ h¹ch cæ ë ngùa n»m xa nhau. VÞ trÝ ®−îc x¸c ®Þnh bëi h×nh tam gi¸c trong ®ã: ®Ønh lµ u vai cßn 2 ®¸y lµ khíp vai vµ mám khuû. Trªn tam gi¸c ®ã ta kÎ mét ®−êng trung tuyÕn, chia ®−êng trung tuyÕn ra lµm 3 phÇn b»ng nhau. VÞ trÝ phong bÕ lµ 1/3 phÝa d−íi cña ®−êng trung tuyÕn.

+ H−íng kim tõ tr−íc ra sau vµ tõ d−íi lªn (nh− ë tr©u, bß).

+ LiÒu l−îng: 150 - 200ml/lÇn.

+ Nång ®é: tõ 0,25 - 0,5%.

1.4. Phong bÕ h¹ch cæ d−íi ë ngùa

+ VÞ trÝ: Tõ mám ngang ®èt cæ 7 kÎ mét ®−êng th¼ng vu«ng gãc víi mÆt ®Êt. Tõ x−¬ng s−ên 1 ta kÎ mét ®−êng song song víi ®èt sèng cæ 7. VÞ trÝ ®©m kim lµ çch ®èt cæ 7 tõ 6-7cm vµ çch x−¬ng s−ên 1 tõ 3,5 - 4,5 cm.

+ H−íng kim: vu«ng gãc víi th©n gia sóc

+ §é s©u cña kim: tõ 4- 6cm.

+ Nång ®é Novocain: tõ 0,25 - 0,5%.

+ LiÒu l−îng: 150 - 200 ml/lÇn

+ øng dông: ®iÒu trÞ çc bÖnh ë trong xoang ngùc.

VÞ trÝ phong bÕ h¹ch sao ë ngùa

VÞ trÝ phong bÕ h¹ch cæ d−íi


34

1.5. Phong bÕ d©y giao c¶m trªn mµng phæi

§Ó ng¨n chÆn mét sè kÝch thÝch bÖnh lý tíi mét sè c¬ quan ®−êng h« hÊp vµ tiªu ho¸ (d¹ dµy, ruét, phæi), ®©y lµ ph−¬ng ph¸p chñ yÕu ®èi víi thÇn kinh giao c¶m, ®ång thêi còng lµ sù phong bÕ ®¸m thÇn kinh tuþ t¹ng trong xoang bông.

Ngùa: Phong bÕ c¶ hai bªn ngùc, ®iÓm ®©m kim lµ giao ®iÓm cña hai ®−êng: Gian s−ên cuèi cïng (17-18) vµ mÐp d−íi c¬ dµi l−ng.

Tr©u bß: Phong bÕ mét bªn ngùc ph¶i, ®iÓm ®©m kim lµ gian s−ên (12-13) vµ mÐp d−íi c¬ dµi l−ng.

+ TiÕn hµnh: dïng kim cã ®é dµi tõ 10-12 cm, ®−êng kÝnh 1,5 mm, ®©m kim chÕch mét gãc so víi mÆt ph¼ng n»m ngang 30-350 h−íng vÒ d−íi cét sèng. Khi ch¹m kim tíi mÆt bªn cét sèng ta rót kim ra 1cm ®−a kim lªn mét gãc 5-100 n÷a víi h−íng ®ã ta ®©m s©u tiÕp 1-1,5cm.

+ Nång ®é Novocain: 0,5%.

+ Cì kim: ®é dµi cña kim tõ 10 - 12, ®−êng kÝnh cña kim lµ 1,5 mm

+ LiÒu l−îng Novocain: 0,5 ml/kg thÓ träng.

+ øng dông: ®iÒu trÞ çc bÖnh trong xoang ngùc vµ bông (viªm phæi, ch−íng h¬i d¹ cá, viªm mµng bông, ®au bông ngùa,...).

1.6. Phong bÕ bao thËn: tøc lµ phong bÕ ®¸m rèi thËn, ®¸m rèi treo trµng, ®¸m rèi mÆt trêi (cã t¸c dông lµm gi¶m kÝch thÝch bÖnh lý ®Õn çc khÝ quan trong xoang bông, ®−êng sinh dôc, ®−êng tiÕt niÖu).

Tr©u bß: Chñ yÕu phong bÕ thËn ph¶i. VÞ trÝ lµ giao ®iÓm cña 2 ®−êng: Mám ngang ®èt sèng h«ng 1 (sau x−¬ng s−ên cuèi cïng) vµ çch cét sèng tõ 8 - 10cm.

+ H−íng kim: ®©m th¼ng gãc víi mÆt da, s©u tõ 8 -11cm.

+ Cì kim: ®é dµi cña kim tõ 10 - 12, ®−êng kÝnh cña kim lµ 1,5 mm.

Ngùa: Phong bÕ c¶ 2 bªn thËn, nh−ng vÞ trÝ phong bÕ cã sù kh¸c nhau.

+ VÞ trÝ phong bÕ thËn ph¶i: lµ giao ®iÓm cña 2 ®−êng: Khe s−ên cuèi cïng vµ çch sèng l−ng 10-12cm.


+ H−íng kim: ®©m h¬i chÕch vÒ phÝa tr−íc, víi ®é s©u 8-10cm.

+ VÞ trÝ phãng bÕ thËn tr¸i: lµ giao ®iÓm cña 2 ®−êng: Mám ngang ®èt sèng h«ng 1

(sau x−¬ng s−ên cuèi cïng) vµ çch cét sèng l−ng tõ 8 - 10 cm.

+ H−íng kim: ®©m th¼ng gãc víi mÆt da, víi ®é s©u 6-8cm


+ LiÒu l−îng Novocain: 0,5ml/kg träng l−îng.

+ Nång ®é Novocain: 0,5%

VÞ trÝ phong bÕ d©y giao c¶m

35

+ øng dông: ®iÒu trÞ çc bÖnh ë trong xoang bông, çc bÖnh ë hÖ tiÕt niÖu, bÖnh ë

®−êng sinh dôc.

2. Tiªm Novocain vµo m¹ch qu¶n

Trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ ng−êi ta th−êng dïng Novocain víi nång ®é 0,25%; 0,5% vµ 1% kÕt hîp víi kh¸ng sinh ®Ó tiªm vµo ®éng m¹ch, tÜnh m¹ch.

C¬ së lý luËn: Trong nh©n y còng nh− trong thó y ng−êi ta dïng Novocain tiªm vµo m¹ch qu¶n nh»m môc ®Ých sau:

+ Phong bÕ sù c¶m nhËn cña v¸ch m¹ch qu¶n. Do ®ã, gi¶m ®−îc nh÷ng kÝch thÝch bÖnh lý, cho nªn lµm gi¶m ph¶n øng m¹ch qu¶n côc bé.

+ Lµm gi¶m kÝch thÝch bÖnh lý tíi thÇn kinh trung −¬ng.

+ Gióp cho sù t¸i sinh m« bµo míi nhanh. Do vËy, lµm vÕt th−¬ng mau lµnh vµ lµm gi¶m sù l;o hãa thµnh m¹ch.

+ Khi phèi hîp víi kh¸ng sinh cã t¸c dông kÐo dµi thêi gian nång ®é cao cña kh¸ng sinh trong m¸u.

Ph¶n øng cña c¬ thÓ sau khi tiªm Novocain: Khi tiªm Novocain vµo c¬ thÓ sÏ lµm t¨ng mét sè chØ tiªu m¸u (®Æc biÖt lµ t¨ng b¹ch cÇu trung tÝnh), t¨ng tÇn sè h« hÊp, t¨ng tÇn sè tim, t¨ng sù bµi tiÕt, t¨ng qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, nh−ng hiÖn t−îng nµy chØ kÐo dµi 20 phót, sau ®ã c¬ thÓ trë l¹i tr¹ng th¸i b×nh th−êng.

øng dông: Dïng kÕt hîp víi kh¸ng sinh ®Ó ®iÒu trÞ mét sè bÖnh sau: Viªm phæi,

viªm thËn, viªm bµng quang, viªm mµng bông...

LiÒu l−îng: 0,1 - 0,15g/100kg P víi nång ®é 0,15%, 0,5%, 1%.

Chó ý: Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch.

Dïng thuèc ch÷a bÖnh cho vËt nu«i

Thuèc lµ nh÷ng chÊt ®−îc sö dông ®Ó ®iÒu trÞ vµ phßng ngõa bÖnh cho vËt nu«i, trong mét sè tr−êng hîp cßn dïng ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh. Nh−ng vai trß ®iÒu trÞ vµ phßng bÖnh lµ vai trß chñ yÕu. Víi chøc n¨ng ®iÒu trÞ, thuèc gióp ®iÒu hoµ, kh«i phôc l¹i sù c©n b»ng cña c¬ thÓ (c©n b»ng néi m«i vµ c©n b»ng gi÷a c¬ thÓ víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh). Khi sù c©n b»ng ®−îc lËp l¹i, c¬ thÓ sÏ tho¸t khái t×nh tr¹ng bÖnh tËt, sèng khoÎ m¹nh hoÆc chÝ Ýt còng kÐo dµi thªm sù sèng cña c¬ thÓ. Mét thÇy thuèc giái ph¶i lµ ng−êi biÕt chÈn ®o¸n ®óng bÖnh vµ biÕt çch dïng thuèc

I. Çc nhãm thuèc th−êng dïng §Ó ®iÒu trÞ bÖnh cho vËt nu«i, ng−êi ta th−êng sö dông mét sè nhãm thuèc sau:

+ Nhãm kh¸ng sinh.

+ Nhãm vitamin, kho¸ng.

+ Nhãm thuèc ®iÒu trÞ ký sinh trïng.


36

+ Nhãm thuèc s¸t trïng côc bé.

+ Nhãm thuèc chèng viªm, h¹ sèt, gi¶m ®au.

+ Nhãm dung dÞch truyÒn.

1. Kh¸ng sinh

Thuèc kh¸ng sinh dïng ®Ó ®iÒu trÞ çc bÖnh do vi khuÈn, kh«ng trÞ ®−îc bÖnh do virus vµ nÊm.

- Çc kh¸ng sinh th−êng dïng trong ®iÒu trÞ bÖnh cho vËt nu«i

+ Penicillin + Streptomycin + Cephaxilin

+ Ampicillin + Colistin + Gentamyxin

+ Oxytetracyclin + Tylosin + Lincosin

+ Trimethoprim + Enrofloxacin

+ Norfloxacin + Tiamulin

2. Nhãm vitamin, kho¸ng

Vitamin vµ kho¸ng kh«ng nh÷ng ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng, ph¸t triÓn b×nh th−êng cña vËt nu«i mµ cßn ®Ó hç trî cho qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ vµ lµ thuèc ®iÒu trÞ trong bÖnh thiÕu vitamin, kho¸ng.

* Mét sè lo¹i vitamin chñ yÕu dïng trong ®iÒu trÞ bÖnh cho vËt nu«i

+ Vitamin C: cã t¸c dông t¨ng søc ®Ò kh¸ng vµ gi¶i ®éc cña c¬ thÓ, th−êng dïng trong çc bÖnh nhiÔm trïng.

+ Vitamin nhãm B: cã t¸c dông bæ thÇn kinh vµ kÝch thÝch tiªu ho¸. Dïng cho nh÷ng bÖnh vÒ thÇn kinh.

+ Vitamin D: cã t¸c dông chèng cßi x−¬ng vµ kÝch thÝch sinh tr−ëng.

+ Vitamin E: cã t¸c dông kÝch thÝch sinh s¶n, cÇn thiÕt cho tæ chøc vµ thÇn kinh.

+ Vitamin A: Hç trî ®iÒu trÞ bÖnh vÒ m¾t, chèng nhiÔm trïng, gióp mau lµnh vÕt th−¬ng ngoµi da.

Chó ý: + Ph¶i b¶o ®¶m c©n ®èi khi dïng çc lo¹i vitamin.

+ Kh«ng dïng qu¸ nhiÒu vitamin A, D, E v× cã thÓ g©y ngé ®éc cho vËt nu«i.

* Kho¸ng

+ Tuy chØ cÇn mét l−îng rÊt nhá nh−ng kho¸ng l¹i v« cïng cÇn thiÕt cho c¬ thÓ vËt nu«i. NÕu c¬ thÓ thiÕu nã sÏ ¶nh h−ëng rÊt lín tíi qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt vµ hËu qu¶ c¬ thÓ l©m vµo tr¹ng th¸i bÖnh lý.

+ Mét sè tr−êng hîp th−êng ph¶i bæ sung kho¸ng.

- Cho uèng dung dÞch ®iÖn gi¶i trong tr−êng hîp vËt nu«i bÞ Øa ch¶y.

- Tiªm s¾t - dextran cho lîn con lóc 3 vµ 10 ngµy tuæi.

- Bæ sung kho¸ng cho gia sóc chöa vµ ®ang nu«i con.

3. Thuèc ®iÒu trÞ ký sinh trïng

* Thuèc ®iÒu trÞ néi ký sinh trïng

37

- TÈy giun trßn (Levamisol; Ivermectin; Mebendazol)

- TÈy giun, s¸n (Fenbendazol)

- TÈy s¸n l¸ gan tr©u bß: Dertil B; Tolzan D (oxyclozanid); Faciolid (Nitroxinil 25%); Fasinex.

- TrÞ ký sinh trïng ®−êng m¸u: Azidin; Berenil; Trypazen; Trypamidium.

* Thuèc ®iÒu trÞ ngo¹i ký sinh trïng

§Ó diÖt ve, ghÎ, m¹t, mß, rËn,... th× sö dông mét trong çc lo¹i sau (Dipterex (Triclorphon); Hantox (Amitraz); Ivermectin (tiªm d−íi da).

4. Thuèc s¸t trïng côc bé

Thuèc s¸t trïng côc bé cã t¸c dông diÖt mÇm bÖnh trªn da, niªm m¹c vµ trong çc vÕt th−¬ng.

+ Thuèc tÝm (KMnO4) 0,1%: dïng ®Ó s¸t trïng vÕt th−¬ng vµ thôt röa ®−êng sinh dôc çi.

+ Xanh Methylen 1%: th−êng dïng b«i vÕt th−¬ng ngoµi da vµ dïng ®Ó gi¶i ®éc khi tróng ®éc s¾n

+ Cån 70o: dïng ®Ó s¸t trïng vÕt th−¬ng.

+ Cån iod 2-5%: dïng ®Ó s¸t trïng vÕt th−êng ngoµi da ®Ó ®Ò phßng nhiÔm vi khuÈn uèn v¸n.

+ N−íc oxy giµ (H2O2) 3%: dïng s¸t trïng vÕt th−¬ng kÝn vµ vÕt th−¬ng s©u

+ Cån iod pha víi oxy giµ (theo tû lÖ 1:1), th−êng dïng ®Ó röa çc vÕt th−¬ng s©u. Sö dông b¬m tiªm (kh«ng kim) xÞt thuèc vµo çc vÕt th−¬ng, cã t¸c dông s¸t trïng rÊt tèt.

+ axit boric 1 - 3%: th−êng dïng ®Ó röa s¹ch çc vÕt th−¬ng ë m¾t.

Chó ý: trong tr−êng hîp kh«ng cã çc lo¹i thuèc s¸t trïng trªn, cã thÓ dïng:

+ N−íc muèi 3%: còng cã t¸c dông s¸t trïng vÕt th−¬ng, rÎ, dÔ lµm. Cã thÓ dïng lóc ®Çu nh−ng sau ®ã ph¶i dïng lo¹i thuèc s¸t trïng kh¸c

+ N−íc qu¶ chua: chanh, khÕ,... còng cã t¸c dông s¸t trïng vÕt th−¬ng, vÕt loÐt (th−êng dïng ®Ó röa çc vÕt loÐt trong ®iÒu trÞ bÖnh sèt lë måm long mãng)

5. Thuèc chèng viªm, h¹ sèt, gi¶m ®au

+ Analgin: cã t¸c dông h¹ sèt gi¶m ®au. Do vËy, th−êng dïng ®Ó ®iÒu trÞ çc triÖu chøng sèt cao.

+ Dexamethason: cã t¸c dông chèng viªm, gi¶m ®au. Nªn dïng phèi hîp víi çc lo¹i kh¸ng sinh vµ sulfamid.

L−u ý: kh«ng dïng cho gia sóc chöa.

II. Çc d¹ng thuèc th−êng dïng Tuú theo çch sö dông, ng−êi ta cã thÓ chia thuèc thµnh hai d¹ng chÝnh: d¹ng thuèc

®; chia s½n thµnh tõng ®¬n vÞ sö dông vµ d¹ng thuèc khi dïng ph¶i chia lÎ.


38

1. Çc d¹ng thuèc ®· chia s½n thµnh tõng ®¬n vÞ sö dông

- Viªn nÐn: cßn gäi lµ viªn dËp, cã khèi l−îng tõ 0,1g ®Õn 1g, h×nh trô dÑt, chÕ t¹o b»ng çch Ðp (dïng m¸y dËp viªn) mét hay nhiÒu vÞ thuèc, cã kÌm hoÆc kh«ng kÌm mét hay nhiÒu t¸ d−îc.

- Thuèc h¹t: cã khèi l−îng tõ 50-60 mg, cã hai lo¹i tuú theo nång ®é ho¹t chÊt (th−êng lµ chÊt ®éc b¶ng A). Lo¹i cã 1 mg ho¹t chÊt th−êng kh«ng mµu. Lo¹i cã 1/10 mg ho¹t chÊt th−êng lµm tõ lo¹i bét 1/100 vµ nhuém mµu hång.

- Viªn trßn: d¹ng thuèc viªn h×nh cÇu, nhá, thÓ chÊt r¾n, th−êng dïng ®Ó uèng. Tuú theo khèi l−îng cña viªn, ng−êi ta ph©n biÖt ra ba lo¹i: lo¹i viªn trßn nÆng tõ 50-60 mg gäi lµ thuèc h¹t, lo¹i võa, trßn, nÆng tõ 100- 500 mg gäi lµ viªn trßn -lo¹i to, nÆng tõ 1g ®Õn 4 g gäi lµ hoµn.

- Viªn ngËm: ®iÒu chÕ b»ng ®−êng kÕt hîp víi mét sè thuèc, cã khi cßn thªm "g«m" cho viªn ®−îc dai h¬n. Khèi l−îng trung b×nh kho¶ng 1 g.

- Viªn nang, viªn nhÖn: d¹ng thuèc viªn uèng gåm mét vá b»ng tinh bét h×nh trøng nhÖn chøa bªn trong çc lo¹i thuèc bét kÐp (tõ 0,25 ®Õn 2g).

- Nang trô cßn gäi lµ viªn nhéng: d¹ng thuèc viªn uèng, lµm b»ng hai vá h×nh trô, mét ®Çu kÝn, mét ®Çu hë, 2 vá nµy lång khÝt vµo nhau, ë hai ®Çu hë. Dïng ®Ó ®ùng çc lo¹i thuèc bét kÐp, cã khèi l−îng nhá h¬n so víi lo¹i viªn nhÖn (tõ 0,1 ®Õn 1 g).

- Thuèc ®¹n: d¹ng thuèc h×nh viªn ®¹n hoÆc h×nh qu¶ xoan, ®Ó n¹p vµo hËu m«n, khèi l−îng trung b×nh tõ 1-3 g. Lo¹i thuèc nµy th−êng ®iÒu chÕ b»ng çch phèi hîp çc vÞ thuèc víi mét t¸ d−îc, cã thÓ ch¶y, tan hoÆc r; ra sau khi cho vµo hËu m«n.

- Thuèc trøng: dïng thuèc h×nh qu¶ trøng ®Ó ®Æt vµo ©m ®¹o, ®iÒu trÞ mét sè bÖnh s¶n khoa, khèi l−îng tõ 4-15 g. T¸ d−îc th−êng lµ hçn hîp gelatin- glycerin n−íc.

- Thuèc bét: Trong ®¬n thuèc, thÇy thuèc ph¶i ghi ®Çy ®ñ nh÷ng thuèc (cÊu t¹o thµnh hai bét kÐp) cho mçi liÒu vµ ghi râ sè l−îng, liÒu ph¶i bµo chÕ. Thuèc nµy th−êng cÊp ph¸t d−íi d¹ng thuèc gãi, viªn nhÖn hoÆc nang. Thuèc gãi lµ lo¹i thuèc bét ®; chia liÒu, råi dïng giÊy gãi thµnh tõng liÒu riªng.

2. Çc lo¹i thuèc khi dïng cÇn chia lÎ

Th«ng th−êng lµ çc dung dÞch thuèc xiro, potio, r−îu thuèc ngät, çc hçn hîp cån thuèc, ®Ó uèng theo giät, thuèc mì vµ nh÷ng d¹ng thuèc dïng trong çc khoa bÖnh ngoµi da, m¾t, tai, mòi, häng.

- Dung dÞch thuèc: d¹ng thuèc thÓ láng, ®iÒu chÕ b»ng çch hoµ tan mét hoÆc nhiÒu vÞ thuèc vµo mét dung m«i thÝch hîp (th−êng lµ n−íc, nh−ng cã khi lµ cån hoÆc hçn hîp cån, glyxerin, dÇu, ete). Mét sè dung dÞch thuèc dïng ®Ó uèng, mét sè thuèc ®Ó dïng b«i ngoµi da.

- Hçn dÞch, hîp dÞch: Nh÷ng d¹ng thuèc thÓ láng cã t¸c dông m¹nh, gåm nhiÒu vÞ thuèc trén lÉn víi nhau, th−êng dïng víi liÒu nhá hoÆc theo giät ®Ó uèng, nh−ng còng cã khi chØ dïng ngoµi.

- Potio: d¹ng thuèc láng, ngät, th−êng pha chÕ theo ®¬n cña thÇy thuèc, chøa mét hay nhiÒu vÞ thuèc, cho uèng tõng th×a cµ phª hoÆc th×a canh. V× d¹ng thuèc nµy dÔ háng nªn th−êng chØ pha víi l−îng ®ñ dïng trong 24 giê hoÆc 48 giê (tõ 90 - 250 ml).

39

- Xiro: d¹ng thuèc láng, s¸nh (chøa ®−êng víi tû lÖ kh¸ cao) vµ chøa mét hay nhiÒu vÞ thuèc. D¹ng thuèc nµy cã −u ®iÓm lµ gi¶m bít vÞ ®¾ng hoÆc khã uèng cña mét sè vÞ thuèc vµ b¶o qu¶n ®−îc l©u h¬n.

- Nhò t−¬ng: d¹ng thuèc láng hoÆc mÒm, ®−îc chÕ b»ng çch dïng çc chÊt nhò ho¸ ®Ó trén ®Òu hai chÊt láng (dÇu vµ n−íc) kh«ng ®ång tan ®−îc. D¹ng nhò t−¬ng láng ®Ó uèng th−êng gäi lµ nhò dÞch (vÝ dô nh− dÞch dÇu ç). D¹ng thuèc nµy th−êng ®ãng vµo chai lä cã dung dÞch lín h¬n mét chót so víi thÓ tÝch thuèc vµ trªn chai thuèc ph¶i d¸n thªm nh;n phô ghi râ "l¾c ®Òu tr−íc khi dïng". ë d¹ng nµy cã thÓ kÓ lo¹i "lèc" hoÆc potio nhò t−¬ng.

- Cån ngät: d¹ng thuèc láng cã chøa cån, vÞ thuèc, chÊt th¬m ®−êng vµ glyxerin. §é cån Ýt nhÊt b»ng 900 vµ tû lÖ ®−êng Ýt nhÊt b»ng 20%.

- N−íc thuèc s¾c, thuèc hEm: d¹ng thuèc láng pha chÕ theo ®¬n tõ mét sè d−îc liÖu, chøa Ýt ho¹t chÊt, cã thÓ pha thªm Ýt ®−êng cho ngät vµ th−êng dïng lµm n−íc uèng cho gia sóc bÖnh.

- Thuèc giät: d¹ng thuèc láng, dïng uèng theo giät, nhá vµo Ýt ®−êng hoÆc vµo Ýt n−íc ®un s«i ®Ó nguéi. NhiÒu thø thuèc giät thùc ra chØ lµ mét hçn hîp vµi lo¹i cån thuèc. Mét vµi lo¹i thuèc giät nh− thuèc giät ch÷a ®au r¨ng lµ ®Ó dïng ngoµi.

- Thuèc n−íc chanh: d¹ng thuèc n−íc vÞ ngät vµ h¬i chua ®Ó uèng gi¶i kh¸t hoÆc ®Ó tÈy.

- Thuèc rµ miÖng: d¹ng thuèc s¸nh, dïng b«i lªn lîi, niªm m¹c miÖng vµ häng ®Ó ch÷a mét sè viªm nhiÔm ë miÖng vµ häng (cã khi cßn gäi lµ thuèc b«i häng).

- Thuèc sóc miÖng: d¹ng thuèc láng, dïng ®Ó röa miÖng vµ häng (ngËm thuèc, ®−a qua l¹i vµi phót trong miÖng, hoÆc ë ®Çu häng, sau ®ã nhæ ®i, kh«ng nuèt). T¸ d−îc th−êng dïng lµ n−íc.

- Thuèc ngöi, thuèc hÝt: hçn hîp tinh dÇu hoÆc thuèc cã mïi th¬m trong cån, khi dïng nhá vµi giät vµo mét b¸t n−íc s«i vµ ®Ó cho bÖnh sóc ngöi, hÝt nh÷ng chÊt thuèc ®ã bèc lªn theo h¬i n−íc, dïng ®Ó ®iÒu trÞ mét sè bÖnh viªm nhiÔm ë mòi häng.

- Thuèc b¬m, thuèc thôt: thuèc b¬m lµ d¹ng thuèc láng th−êng dïng ®Ó ®−a thuèc vµo niÖu ®¹o hoÆc ©m ®¹o. Thuèc thôt lµ d¹ng thuèc láng dïng ®Ó ®−a thuèc vµo hËu m«n, trùc trµng. Çc lo¹i thuèc trªn cã khi dïng ®Ó röa, vµ khö khuÈn çc xoang, nh−ng còng cã thÓ dïng çch thôt ®Ó thuèc hÊp thu qua ®−êng hËu m«n, khi miÖng vµ ®−êng tiªu ho¸ bÞ tæn th−¬ng kh«ng uèng ®−îc thuèc.

- Thuèc xoa bãp: d¹ng thuèc láng hoÆc h¬i s¸nh, dïng ngoµi da (tÈm thuèc vµo b«ng, vµo g¹c råi xoa s¸t lªn da).

- Thuèc xøc, thuèc röa: d¹ng thuèc láng dïng ngoµi (dïng b«ng hoÆc g¹c mÒm tÈm thuèc b«i nhÑ vµo chç ®au) mét sè thuèc xøc cßn dïng ®Ó ch÷a vÕt ®èt c«n trïng.

- Thuèc mì, pomat: d¹ng thuèc mÒm dïng ®Ó b«i lªn da hoÆc niªm m¹c, gåm mét hoÆc nhiÒu t¸ d−îc trong ®ã ®; hoµ tan hoÆc ph©n t¸n thËt ®Òu mét hoÆc nhiÒu vÞ thuèc. Tuú theo lo¹i çc t¸ d−îc mµ ng−êi ta ph©n biÖt bét nh;o b«i da, kem b«i da, thuèc s¸p. T¸ d−îc thuèc mì th−êng lµ vaselin, lanolin.


40

- Thuèc b«i glyxerin: d¹ng thuèc chÕ víi glyxerin hoÆc glyxerin vµ tinh bét, cã d¹ng s¸nh nh− hå, th−êng ®Ó dïng ngoµi thay cho thuèc mì.

- Thuèc tra m¾t: d¹ng thuèc dïng ch÷a çc tæn th−¬ng ë m¾t hoÆc dïng trong mét sè thñ thuËt cña nh;n khoa. Thuèc ë thÓ láng hoÆc thÓ thuèc mì. Ngoµi ra cßn cã khi ë thÓ r¾n (d−íi d¹ng bét n¸t mÞn).

III. Çch ®−a thuèc vµo c¬ thÓ §Ó ®−a thuèc vµo c¬ thÓ vËt nu«i, th−êng sö dông çc çch sau: + Tiªm + Cho ¨n, cho uèng + B«i ngoµi da + Thôt röa, b¬m + X«ng h¬i + KhÝ dung

1. Tiªm

- §−êng tiªm

+ Tiªm b¾p + Tiªm d−íi da + Tiªm tÜnh m¹ch + Tiªm vµo çc xoang c¬ thÓ.

- VÞ trÝ tiªm

+ Tr©u bß Tiªm b¾p, tiªm d−íi da: ngang x−¬ng b¶ vai vÒ phÝa tr−íc kho¶ng 1 bµn tay Tiªm tÜnh m¹ch: tiªm tÜnh m¹ch cæ hoÆc tÜnh m¹ch tai Tiªm vµo d¹ cá.

+ Lîn Tiªm b¾p, tiªm d−íi da: sau gèc tai, Tiªm tÜnh m¹ch: tÜnh m¹ch ®u«i, tai. Tiªm xoang phóc m¹c.

+ Chã Tiªm b¾p, d−íi da: tiªm däc theo c¬ th¨n

Tiªm tÜnh m¹ch: tiªm ë tÜnh m¹ch ch©n (NÕu ch©n tr−íc, tÜnh m¹ch n»m ë mÆt trong; nÕu ch©n sau, tÜnh m¹ch n»m ë mÆt ngoµi).

Chó ý: ViÖc tiªm tÜnh m¹ch (tiªm ven) cÇn hÕt søc thËn träng, ph¶i ®©m kim cho chÝnh x¸c, b¬m thuèc chËm vµ ph¶i ®Èy hÕt kh«ng khÝ ra khái b¬m tiªm tr−íc khi ®−a thuèc vµo c¬ thÓ ®Ó tr¸nh sèc.

+ Gia cÇm

Tiªm b¾p: c¬ l−ên Tiªm d−íi da: mµng çnh hoÆc da g¸y.

2. Cho ¨n, uèng

+ NÕu lµ thuèc viªn: th−êng cho vµo s©u trong miÖng vËt nu«i, ®Æt tËn gèc l−ìi ®Ó con vËt nuèt.

41

+ NÕu lµ thuèc bét, thuèc n−íc: pha víi n−íc hoÆc trén víi thøc ¨n cho con vËt uèng hoÆc ¨n.

3. B«i ngoµi da

+ NÕu lµ thuèc n−íc: b«i, röa vÕt th−¬ng ngoµi da, vÕt lë loÐt + NÕu lµ thuèc bét: r¾c lªn vÕt th−¬ng + NÕu lµ thuèc mì: b«i lªn vÕt th−¬ng

4. Thôt röa, b¬m

+ Thôt röa trong çc bÖnh ë ®−êng sinh dôc, sãt nhau; thôt röa d¹ dµy, thôt röa ruét. + B¬m vµo bÇu vó (trong çc tr−êng hîp viªm vó), b¬m vµo xoang miÖng

5. X«ng h¬i, khÝ dung: ®−îc sö dông nhiÒu trong ®iÒu trÞ çc bÖnh ë ®−êng h« hÊp.

IV. Nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt khi xem nhPn thuèc Tr−íc khi sö dông thuèc cÇn ph¶i ®äc kü nh;n thuèc ®Ó chó ý nh÷ng th«ng tin sau: + Tªn thuèc. + Thµnh phÇn thuèc + Sè l−îng (mg, g, ml...)/®¬n vÞ (IU) + C«ng dông + Çch sö dông + Thêi h¹n sö dông + Tªn nhµ s¶n xuÊt vµ sè l« s¶n xuÊt + Çc khuyÕn ço kh¸c

V. Çch tÝnh liÒu l−îng thuèc ¦íc tÝnh träng l−îng c¬ thÓ vËt nu«i: CÇn ph¶i −íc tÝnh ®−îc träng l−îng vËt nu«i

th× míi tÝnh ®−îc liÒu l−îng thuèc cÇn thiÕt.

Çc b−íc tÝnh liÒu l−îng thuèc:

+ B−íc 1: −íc l−îng träng l−îng vËt nu«i (kg) + B−íc 2: x¸c ®Þnh liÒu thuèc nguyªn chÊt cÇn dïng cho 1 kg träng l−îng c¬ thÓ. + B−íc 3: tÝnh l−îng thuèc nguyªn chÊt cÇn dïng cho con vËt trong 1 ngµy + B−íc 4: tÝnh l−îng thuèc th−¬ng phÈm (d¹ng n−íc hoÆc d¹ng bét) cÇn dïng cho 1

ngµy.

+ B−íc 5: tÝnh l−îng thuèc th−¬ng phÈm cÇn dïng cho c¶ liÖu tr×nh

VÝ dô: TÝnh l−îng thuèc Oxytetracyclin d¹ng n−íc cÇn trong 5 ngµy ®Ó ®iÒu trÞ cho 1 con lîn èm nÆng 30 kg.

BiÕt liÒu thuèc nguyªn chÊt lµ: 10 mg/kg thÓ träng Nh;n lä thuèc ghi: Oxytetracyclin......... 5000 mg T¸ d−îc võa ®ñ......... 100 ml

Çch tÝnh nh− sau:

- B−íc 1: x¸c ®Þnh khèi l−îng lîn (30 kg) - B−íc 2: LiÒu Oxytetracyclin nguyªn chÊt (10mg/kg) - B−íc 3: l−îng Oxytetracyclin nguyªn chÊt cÇn dïng trong 1 ngµy.

1 kg lîn cÇn 10 mg Oxytetracyclin nguyªn chÊt. VËy


42

30 kg "....." X mg Oxytetracyclin nguyªn chÊt

→ X = 30 × 10 = 300 mg

- B−íc 4: l−îng Oxytetracyclin d¹ng n−íc cÇn dïng trong 1 ngµy:

5000 mg Oxytetracyclin nguyªn chÊt cã trong 100 ml thuèc n−íc. VËy

300 mg "..." Y ml "...."

→ Y = ×300 100

5000= 6ml

- B−íc 5: L−îng Oxytetracyclin d¹ng n−íc cÇn dïng cho c¶ liÖu tr×nh

6 × 5 = 30 ml → §¸p sè: 30ml

VI. L−u ý khi b¶o qu¶n vµ sö dông thuèc Thuèc lµ s¶n phÈm sinh häc hoÆc ho¸ chÊt nªn ph¶i b¶o qu¶n, sö dông ®óng kü

thuËt th× míi ®¶m b¶o ®−îc chÊt l−îng cña thuèc. Do vËy, khi b¶o qu¶n vµ sö dông cÇn l−u ý:

+ Tr¸nh ¸nh n¾ng chiÕu trùc tiÕp vµo thuèc.

+ Nªn ®Ó thuèc ë n¬i kh« r¸o vµ r©m m¸t.

+ Tr−íc khi sö dông thuèc ph¶i ®äc kü nh;n thuèc vµ sù h−íng dÉn

+ Kh«ng dïng thuèc ®; qu¸ h¹n sö dông.

+ ChØ sö dông thuèc cßn nguyªn bao b×, nh;n m¸c.

+ Kh«ng vøt bõa b;i vá lä thuèc ®; sö dông.

+ §Ó thuèc tr¸nh xa tÇm víi cña trÎ em.

VII. Chän kh¸ng sinh ®Ó ®iÒu trÞ dùa theo triÖu chøng bÖnh Trong nhiÒu tr−êng hîp vËt nu«i bÞ èm nh−ng khã x¸c ®Þnh chÝnh x¸c ®ã lµ bÖnh g×.

§Ó gi¶m thiÖt h¹i, cÇn ph¶i ®iÒu trÞ sím b»ng çch dùa vµo çc triÖu chøng:

1. Khi vËt nu«i cã triÖu chøng chñ yÕu ë ®−êng h« hÊp

Chän mét trong çc lo¹i kh¸ng sinh sau:

1. Oxytetracyclin 2. Pen-strep 3. Tylosin 4. Pneumotic

5. Lincosin 6. Cephaxilin 7.Gentamyxin

2. Khi vËt nu«i cã triÖu chøng chñ yÕu ë ®−êng tiªu ho¸: Chän mét trong çc lo¹i kh¸ng sinh sau:

1. Ampixilin 2. Colistin 5. Tiamulin 7. Biseptol

3. Trimethoprim + Sulfamid 4. Pen-strep 6. Enrofloxacin

43

Kh¸ng sinh dïng trong thó y

Kh¸ng sinh lµ nh÷ng chÊt tõ nguån gèc vi sinh vËt hoÆc tõ nguån gèc tæng hîp, b¸n tæng hîp, víi liÒu ®iÒu trÞ cã t¸c dông ng¨n c¶n hay tiªu diÖt vi sinh vËt g©y bÖnh ph¸t triÓn trong c¬ thÓ.

Kh¸ng sinh chiÕm 60-70% çc lo¹i thuèc ®−îc sö dông, ®Æc biÖt lµ ë çc n−íc ®ang ph¸t triÓn. Kh¸ng sinh rÊt phong phó vÒ chñng lo¹i vµ biÖt d−îc.

Çch ph©n lo¹i hîp lý nhÊt lµ dùa trªn nhãm hãa häc cña kh¸ng sinh kÕt hîp víi c¬ chÕ t¸c dông cña kh¸ng sinh. HiÖn nay ng−êi ta chia kh¸ng sinh thµnh 12 nhãm (çc nhãm nµy ®; ®−îc giíi thiÖu kü trong Gi¸o tr×nh d−îc lý thó y)

I. Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt khi dïng kh¸ng sinh

1. Cho¸ng ph¶n vÖ do kh¸ng sinh

Sau khi tiªm hay uèng kh¸ng sinh Ýt phót con vËt cã biÓu hiÖn cho¸ng v¸ng, lo¹ng cho¹ng, khã thë, m¹ch nhanh vµ kh«ng ®Òu, huyÕt ¸p tôt thÊp, biÓu hiÖn co giËt, næi ban kh¾p c¬ thÓ, Øa ®¸i dÇm dÒ vµ sau ®ã h«n mª råi chÕt. NhÑ h¬n lµ xuÊt hiÖn nh÷ng ph¶n øng dÞ øng. Ph¶n øng dÞ øng cã thÓ xuÊt hiÖn ë nhiÒu c¬ quan kh¸c nhau (Trªn da næi mÈn, rèi lo¹n h« hÊp, nhÞp tim m¹nh, rèi lo¹n chøc n¨ng gan vµ thËn, rèi lo¹n thÇn kinh víi çc møc ®é kh¸c nhau tõ nhÑ ®Õn nÆng, còng cã thÓ dÉn ®Õn chÕt

2. Nguyªn t¾c sö dông kh¸ng sinh

2.1. §ñ liÒu l−îng

Thuèc kh¸ng sinh ph¶i dïng ®ñ liÒu l−îng. NÕu dïng kh«ng ®ñ liÒu th× sÏ kh«ng ®ñ l−îng kh¸ng sinh ®Ó tiªu diÖt vi khuÈn. Khi ®ã gia sóc kh«ng khái bÖnh vµ cßn g©y nªn hiÖn t−îng vi khuÈn nhên thuèc. Do vËy, khi dïng kh¸ng sinh lÇn sau sÏ Ýt hoÆc kh«ng cã hiÖu qu¶.

2.2. Dïng kh¸ng sinh cµng sím cµng tèt

Nªn dïng kh¸ng sinh víi liÒu cao ngay tõ ®Çu. Kh«ng dïng liÒu nhá t¨ng dÇn ®Ó tr¸nh hiÖn t−îng vi khuÈn nhên thuèc.

2.3. §ñ liÖu tr×nh

Dïng kh¸ng sinh Ýt nhÊt lµ 3 ngµy liªn tôc cho ®Õn khi hÕt çc biÓu hiÖn nhiÔm khuÈn (hÕt sèt, s−ng h¹ch, ho, Øa ch¶y,...). Sau ®ã dïng thªm 1 - 2 ngµy n÷a råi míi ng−ng dïng thuèc.

2.4. NÕu sau 5 - 6 ngµy dïng kh¸ng sinh mµ gia sóc kh«ng khái bÖnh th× nªn ®æi lo¹i kh¸ng sinh kh¸c hoÆc xem l¹i viÖc chÈn ®o¸n bÖnh.

2.5. Kh«ng nªn phèi hîp qu¸ nhiÒu lo¹i kh¸ng sinh

ChØ nªn dïng kÕt hîp hai lo¹i kh¸ng sinh. NÕu sö dông phèi hîp qu¸ nhiÒu lo¹i kh¸ng sinh th× võa kh«ng cã hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ l¹i dÔ g©y vi khuÈn nhên thuèc.


44

VÝ dô: nÕu gia sóc nhiÔm khuÈn do liªn cÇu khuÈn, nªn phèi hîp Penicilin G víi Tetracyclin. HoÆc Erythromyxin víi Tetracyclin. HoÆc Erythromyxin víi Pristinamyxin.

2.6. Kh«ng nªn l¹m dông thuèc kh¸ng sinh

Kh«ng nªn dïng kh¸ng sinh ®Ó phßng bÖnh hoÆc dïng trµn lan, tuú tiÖn. V× dÔ g©y nªn hiÖn t−îng kh¸ng thuèc cña vi khuÈn.

2.7. Ph¶i ®¶m b¶o an toµn vÖ sinh thùc phÈm

Kh«ng nªn mæ thÞt gia sóc, gia cÇm ngay sau khi dïng kh¸ng sinh, mµ ph¶i sau mét thêi gian ®Ó th¶i hÕt l−îng thuèc tån d− trong thÞt. Thêi gian nµy kh¸c nhau tuú thuéc lo¹i kh¸ng sinh theo khuyÕn ço cña nhµ s¶n xuÊt.

2.8. Khi sö dông kh¸ng sinh cÇn kÕt hîp víi bæ sung

Vitamin vµ ®¶m b¶o ch¨m sãc, nu«i d−ìng tèt.

2.9. Ph¶i dïng kh¸ng sinh ®óng chØ ®Þnh

HÇu hÕt çc kh¸ng sinh cã t¸c dông k×m h;m hoÆc tiªu diÖt çc vi khuÈn, chØ cã mét sè rÊt Ýt cã t¸c dông ®iÒu trÞ çc bÖnh do nÊm, kÝ sinh trïng vµ siªu vi trïng. NÕu ch−a thËt cÊp b¸ch, khi ch−a x¸c ®Þnh ®óng bÖnh ch−a nªn dïng kh¸ng sinh. Ph¶i chän kh¸ng sinh ®óng víi bÖnh v× mçi lo¹i kh¸ng sinh cã t¸c dông ®Æc hiÖu víi mét lo¹i vi khuÈn nhÊt ®Þnh.

VÝ dô: Ampixilin cã t¸c dông tèt víi bÖnh ®ãng dÊu lîn, bÖnh nhiÖt th¸n gia sóc, bÖnh ®−êng h« hÊp vµ sinh dôc.

2.10. Kh«ng dïng kh¸ng sinh trong çc tr−êng hîp sau

- Penicilin: kh«ng dïng cho gia sóc cã tiÒn sö cho¸ng, dÞ øng.

- Penicilin chËm, Tetracyclin, Streptomycin, Gentamycin, Kanamycin, Sulfamid: kh«ng dïng cho gia sóc s¬ sinh.

- Sulfamid, Tetracyclin, Rifamicin, Bactrim: kh«ng dïng cho gia sóc cã thai hoÆc ®ang nu«i con b»ng s÷a mÑ. Khi rÊt cÇn thiÕt míi dïng nh−ng ph¶i theo dâi cÈn thËn.

- Sulfamid, Tetracyclin, Colistin, Streptomycin, Kanamycin: kh«ng dïng cho gia sóc m¾c bÖnh thËn.

VÝ dô: Sulfamid, Tetracyclin, dïng liªn tôc tõ 6-8 ngµy

2.11. Dïng kh¸ng sinh liªn tôc cho ®Õn khi gia sóc hÕt çc biÓu hiÖn nhiÔm khuÈn (sèt, s−ng khíp, s−ng h¹ch, ho, ®i Øa láng,...) sau ®ã dïng tiÕp tôc thªm 2-3 ngµy råi míi ngõng thuèc víi liÒu thÊp h¬n chót Ýt.

2.12. CÇn chän kh¸ng sinh thÝch hîp ®Ó tr¸nh çc hiÖn t−îng vi khuÈn kh¸ng thuèc

2.13. X¸c ®Þnh ®óng liÒu l−îng víi tõng lo¹i gia sóc

3. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ cña kh¸ng sinh

V× sao dïng kh¸ng sinh ®Ó ®iÒu trÞ cho gia sóc èm cã khi kh«ng cã hiÖu qu¶? §ã lµ do çc nguyªn nh©n sau:

+ Chän kh¸ng sinh kh«ng ®óng lo¹i ®Ó ®iÒu trÞ.

+ Dïng kh¸ng sinh kh«ng ®ñ liÒu l−îng vµ liÖu tr×nh.

+ ChÊt l−îng kh¸ng sinh kh«ng tèt.

45

+ Dïng kh¸ng sinh qu¸ muén vµ khi gia sóc m¾c bÖnh qu¸ nÆng.

+ Do vi khuÈn nhên thuèc.

+ BÖnh do virus, do ngé ®éc.

II. Sù ®Ò kh¸ng kh¸ng sinh cña vi khuÈn Kh¸ng sinh ®−îc sö dông r«ng r;i vµ ngµy cµng cã nhiÒu lo¹i rÊt cã hiÖu qu¶, nh−ng

®ång thíi còng xuÊt hiÖn hiÖn t−îng kh¸ phæ biÕn lµ vi khuÈn kh¸ng thuèc lµm cho viÖc ®iÒu trÞ nhiÔm khuÈn gÆp khã kh¨n vµ chi phÝ cho viÖc ®iÒu trÞ ngµy cµng cao.

Trong sù ch¹y ®ua gi÷a sù ph¸t triÓn kh¸ng sinh míi víi sù ®Ò kh¸ng míi cña vi sinh vËt, cho ®Õn nay vi sinh vËt vÉn lµ kÎ chiÕn th¾ng. Qu¸ tr×nh nµy ®−îc thóc ®Èy m¹nh nÕu thiÕu sù hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vµ sö dông thuèc sai trong ®iÒu trÞ. V× vËy, trong qu¸ tr×nh dïng kh¸ng sinh ®Ó ®iÒu trÞ, cÇn t×m hiÓu mét sè vÊn ®Ò vÒ sù kh¸ng kh¸ng sinh cña vi khuÈn.

III. Ph−¬ng thøc ®Ó vi khuÈn kh¸ng l¹i kh¸ng sinh - Mét lµ vi khuÈn kh¸ng thuèc tiÕt ra mét lo¹i enzim ®Ó ph¸ hñy mét kh©u ho¹t tÝnh

cña kh¸ng sinh.

- Hai lµ vi khuÈn kh¸ng thuèc cã kh¶ n¨ng lµm thay ®æi tÝnh thÈm thÊu cña thuèc.

- Ba lµ lµm thay ®æi bia t¸c dông cña thuèc. Vi khuÈn kh¸ng víi Aminocit v× lµm mÊt ®i protein tiÕp nhËn ®Æc hiÖu.

- Bèn lµ vi khuÈn kh«ng dïng ®−êng chuyÓn hãa çc chÊt cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña nã nh− th−êng lÖ mµ t¹o ra ®−êng chuyÓn hãa míi.


46

Ch−¬ng II

BÖnh ë hÖ tim m¹ch (Diseases of cardiomuscula system)

HÖ thèng tim m¹ch lµ hÖ thèng vËn chuyÓn cña c¬ thÓ, bao gåm: Tim vµ çc m¹ch m¸u (®éng m¹ch, tÜnh m¹ch, mao m¹ch vµ t©m m¹ch). HÖ thèng nµy mang oxygen tõ phæi ®Õn m« bµo vµ cacbondioxit tõ n;o ®Õn phæi ®Ó ®−îc ®µo th¶i qua h¬i thë. Nã cã nhiÖm vô quan träng lµ vËn chuyÓn m¸u ®i kh¾p c¬ thÓ ®Ó nu«i çc bé phËn cña c¬ thÓ vµ th«ng qua ®ã mang thøc ¨n ®; ®−îc hÊp thu tõ ruét vµo m¸u ®Õn çc tÕ bµo cña c¬ thÓ ®Ó tÕ bµo lÊy chÊt dinh d−ìng cho sù ph¸t triÓn vµ n¨ng l−îng. V× vËy, nÕu mét bé phËn nµo trong c¬ thÓ bÞ thiÕu m¸u nu«i d−ìng, sù håi phôc cña nh÷ng m« bÞ tæn th−¬ng sÏ bÞ chËm trÔ. ChØ cÇn tim ngõng ®Ëp trong 10 phót lµ çc tÕ bµo n;o kh«ng thÓ håi phôc chøc n¨ng ®−îc n÷a vµ bÖnh sóc còng khã sèng l¹i ®−îc.

Theo tµi liÖu thèng kª cña Nga, Trung Quèc vµ ë ViÖt nam cho thÊy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y tû lÖ gia sóc bÞ m¾c bÖnh ë hÖ tim m¹ch chiÕm kho¶ng 2,5-3,5% trong çc bÖnh néi khoa.

HÖ tim m¹ch cã liªn quan chÆt chÏ víi çc bé phËn kh¸c trong c¬ thÓ. Do vËy khi hÖ tim m¹ch bÞ bÖnh nã cã thÓ ¶nh h−ëng tíi çc bé phËn kh¸c trong c¬ thÓ vµ ng−îc l¹i.

1. §èi víi hÖ tiªu ho¸

Khi tim bÞ bÖnh th−êng dÉn ®Õn rèi lo¹n tiªu ho¸, hËu qu¶ lµ viªm ruét Øa ch¶y (do l−îng m¸u ®Õn gan vµ ruét kÐm, v× vËy kh«ng ®ñ l−îng m¸u cung cÊp cho gan vµ ruét lµm cho s¶n vËt trung gian tÝch nhiÒu trong m¸u vµ g©y rèi lo¹n tuÇn hoµn ë ruét, dÉn ®Õn rèi lo¹n tiªu ho¸ vµ hÊp thu ë ruét).

Ng−îc l¹i nÕu hÖ tiªu ho¸ bÞ rèi lo¹n (khi viªm ruét Øa ch¶y) th−êng ¶nh h−ëng ®Õn nhÞp ®Ëp cña tim (v× c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i lµm cho c¬ thÓ bÞ tróng ®éc toan).

Sù vËn chuyÓn m¸u cña tim

47

2. §èi víi hÖ h« hÊp Khi hÖ tim m¹ch bÞ bÖnh dÔ dÉn ®Õn rèi lo¹n h« hÊp (do l−îng m¸u thiÕu, tuÇn hoµn

ë phæi bÞ rèi lo¹n, viÖc vËn chuyÓn khÝ cho çc m« bµo trong c¬ thÓ kÐm, tõ ®ã g©y suy h« hÊp vµ sung huyÕt phæi). HËu qu¶ dÉn ®Õn hiÖn t−îng thë khã.

Ng−îc l¹i nÕu hÖ h« hÊp bÞ bÖnh còng lµm trë ng¹i sù ho¹t ®éng cña tim hoÆc g©y viªm tim thùc thÓ. VÝ dô: khi viªm phÕ m¹c cã thÓ lan tíi viªm ngo¹i t©m m¹c, hoÆc nÕu viªm phÕ qu¶n m¹n tÝnh dÔ dÉn ®Õn suy tim ph¶i (do thiÕu «xy trong m« bµo, tim ph¶i ho¹t ®éng nhiÒu ®Ó t¨ng c−êng tuÇn hoµn gióp cho viÖc vËn chuyÓn «xy. Do vËy, nÕu bÖnh kÐo dµi th−êng dÉn ®Õn suy tim).

3. §èi víi hÖ tiÕt niÖu Khi hÖ tim m¹ch bÞ bÖnh th× l−îng m¸u vµo thËn Ýt. Tõ ®ã, lµm gi¶m kh¶ n¨ng siªu

läc cña thËn, chøc n¨ng th¶i tiÕt gi¶m (®Æc biÖt lµ gi¶m th¶i tiÕt Na+ vµ n−íc). HËu qu¶ g©y chøng phï nÒ.

Ng−îc l¹i nÕu thËn bÞ bÖnh th−êng dÉn ®Õn hiÖn t−îng cao huyÕt ¸p, lµm cho tim co bãp m¹nh dÔ dÉn ®Õn suy tim ph¶i.

4. §èi víi m¸u NÕu m¸u lo;ng th× tiÕng tim cã nhiÒu t¹p ©m.

NÕu m¸u cã nhiÒu CO2 th× lµm cho tim ®Ëp nhanh.

5. §èi víi qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt Khi hÖ tim m¹ch bÞ bÖnh dÔ dÉn ®Õn rèi lo¹n qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ.

Ng−îc l¹i, nÕu qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt trong c¬ thÓ bÞ rèi lo¹n th−êng g©y nªn hiÖn t−îng tho¸i ho¸ c¬ tim.

6. §èi víi hÖ thÇn kinh NÕu thÇn kinh giao c¶m t¨ng th−êng lµm cho tim ®Ëp nhanh. Ng−îc l¹i, nÕu lç ®éng

m¹ch chñ bÞ hÑp → hiÖn t−îng thiÕu m¸u → con vËt th−êng bÞ ngÊt.

7. §èi víi tuyÕn néi tiÕt

NÕu tuyÕn néi tiÕt bÞ rèi lo¹n (nh− t¨ng chÊt Thyroxin hay Adrenalin trong m¸u → qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt t¨ng → tim ®Ëp nhanh).

BÖnh viªm ngo¹i t©m m¹c (Pericariditis)

I. §Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra ë mµng bao tim. Tuú theo tÝnh chÊt viªm vµ sù h×nh thµnh

dÞch viªm sÏ cã hai tr−êng hîp viªm:

+ Viªm dÝnh (Thµnh phÇn cña dÞch rØ viªm chñ yÕu lµ Fibrin). Do vËy, lµm cho hai l¸ cña mµng ngoµi tim trë nªn th« r¸p, cho nªn khi tim co bãp, hai l¸ cña mµng ngoµi tr−ît lªn nhau g©y ra tiÕng cä s¸t).


48

+ Viªm tÝch n−íc (do dÞch viªm kh«ng ®−îc c¬ thÓ hÊp thu vµ tÝch l¹i nhiÒu trong mµng bao tim. Do vËy, khi tim co bãp th−êng t¹o ra mét ©m nh− ta dïng tay khuÊy vµo n−íc, ©m nµy gäi lµ ©m vç n−íc (©m b¬i).

- BÖnh g©y ¶nh h−ëng ®Õn sù ho¹t ®éng cña tim, lµm cho m¸u trë vÒ tim bÞ trë ng¹i vµ g©y ra hiÖn t−îng ø huyÕt tÜnh m¹ch.

- Tuú theo nguyªn nh©n g©y bÖnh cã:

+ Viªm ngo¹i t©m m¹c do ngo¹i vËt (th−êng gÆp ë loµi nhai l¹i).

+ Viªm ngo¹i t©m m¹c kh«ng do ngo¹i vËt (gÆp ë tÊt c¶ çc lo¹i gia sóc) vµ nguyªn nh©n bao gåm (vi khuÈn, nhiÔm virus, ung th−)

- BÖnh cã tû lÖ chÕt kh¸ cao (90-95%)

II. Nguyªn nh©n 1. Viªm do ngo¹i vËt

Tr−êng hîp nµy th−êng gÆp ë loµi nhai l¹i - ®Æc biÖt lµ ë tr©u bß (do ®Æc ®iÓm cÊu t¹o gai l−ìi vµ çch lÊy thøc ¨n còng nh− ®Æc ®iÓm sinh lý cña loµi nhai l¹i mµ dÞ vËt lÉn vµo thøc ¨n dÔ dµng ®i xuèng d¹ cá råi xuèng d¹ tæ ong. Sau khi ®©m thñng d¹ tæ ong, dÞ vËt cã thÓ ®©m lªn c¬ hoµnh, ®Õn mµng bao tim vµ g©y viªm).

Tr−êng hîp viªm do ngo¹i vËt cßn do çc vËt nhän tõ bªn ngoµi ®©m vµo vïng tim.

2. Viªm kh«ng do ngo¹i vËt

Tr−êng hîp nµy x¶y ra víi mäi loµi gia sóc vµ th−êng:

+ Do kÕ ph¸t tõ çc bÖnh kh¸c (bÖnh lao, bÖnh ®ãng dÊu lîn, bÖnh tô huyÕt trïng, bÖnh dÞch t¶ lîn, bÖnh ung th−, bÖnh cóm cña ngùa, bÖnh do virus Herpes cña ngùa)

+ Do qu¸ tr×nh viªm lan (tõ viªm c¬ tim, viªm gan, viªm phæi,...) vi khuÈn tõ çc æ viªm nµy di chuyÓn theo m¸u vµo mµng bao tim vµ g©y viªm.

III. C¬ chÕ sinh bÖnh KÝch thÝch bÖnh lý th«ng qua thÇn kinh trung −¬ng t¸c ®éng vµo ngo¹i t©m m¹c lµm

cho ngo¹i t©m m¹c sung huyÕt, sau ®ã bÞ viªm. Tuú theo tÝnh chÊt viªm vµ m¹ch qu¶n cña ngo¹i t©m m¹c bÞ tæn th−¬ng mµ g©y nªn hiÖn t−îng trµn dÞch t−¬ng dÞch (g©y viªm tÝch n−íc) hoÆc h×nh thµnh Fibrin (g©y viªm dÝnh). NÕu l−îng dÞch rØ viªm tiÕt ra nhiÒu ®äng l¹i trong mµng bao tim, lµm cho ho¹t ®éng cña tim bÞ trë ng¹i. Do vËy, m¸u tõ çc khÝ quan trong c¬ thÓ trë vÒ tim khã kh¨n vµ g©y nªn hiÖn t−îng ø huyÕt tÜnh m¹ch (trªn l©m sµng cho thÊy gia sóc bÞ phï ®Çu vµ tÜnh m¹ch cæ phång to).

Do ø huyÕt tÜnh m¹ch lµm cho phæi bÞ sung huyÕt bÞ ®éng vµ tuÇn hoµn phæi bÞ trë ng¹i → g©y rèi lo¹n h« hÊp (trªn l©m sµng ta thÊy gia sóc cã hiÖn t−îng khã thë).

MÆt kh¸c do cã ph¶n x¹ ®au (®au vïng tim) → lµm gi¶m nhu ®éng cña ruét vµ d¹ dµy → g©y nªn rèi lo¹n tiªu ho¸ (trªn l©m sµng ta thÊy lóc ®Çu gia sóc bÞ t¸o bãn sau ®ã bÞ viªm ruét Øa ch¶y).

H¬n n÷a do m¸u vÒ thËn Ýt → lµm kh¶ n¨ng siªu läc cña thËn kÐm vµ chøc n¨ng th¶i tiÕt çc chÊt trong c¬ thÓ gi¶m (trªn l©m sµng ta thÊy gia sóc bÞ thiÓu niÖu). MÆt kh¸c m¸u vµo gan Ýt → kh¶ n¨ng gi¶i ®éc cña gan kÐm → çc s¶n vËt ®éc trung gian tÝch l¹i

49

nhiÒu vµ ®i vµo m¸u g©y tróng ®éc cho c¬ thÓ (trªn l©m sµng thÊy lóc s¾p chÕt gia sóc h«n mª hoÆc co giËt).

§ång thêi do vi khuÈn tiÕt ra nhiÒu ®éc tè, ®éc tè nµy cïng víi çc s¶n vËt ®éc trung gian vµo m¸u råi ®Õn t¸c ®éng vµo trung khu ®iÒu tiÕt nhiÖt g©y rèi lo¹n th©n nhiÖt (trªn l©m sµng thÊy gia sóc bÞ sèt cao).

IV. TriÖu chøng - Thêi kú ®Çu cña bÖnh (thêi kú nµy th−êng kÐo dµi).

ë giai ®o¹n nµy viÖc chÈn ®o¸n bÖnh rÊt khã kh¨n. Do triÖu chøng l©m sµng thÓ hiÖn kh«ng râ. Quan s¸t kü thÊy: Con vËt sèt (41-420C), kÐm ¨n hoÆc bá ¨n, ®au vïng tim (biÓu hiÖn th−êng xuyªn nghiÕn r¨ng vµ quay ®Çu vÒ vïng tim, khi n»m th−êng rÊt cÈn thËn khi tiÕp xóc vïng tim xuèng ®Êt. Khi sê, n¾n vïng tim con vËt cã ph¶n x¹ nÐ tr¸nh). Nhu ®éng ruét, d¹ dµy gi¶m → con vËt bÞ t¸o bãn. Con vËt bÞ thiÓu niÖu. §èi víi loµi nhai l¹i th−êng bÞ ch−íng h¬i d¹ cá m¹n tÝnh).

- Thêi kú cuèi cña bÖnh: TriÖu chøng thÓ hiÖn râ: (thêi kú nµy th−êng kÐo dµi tõ 7 - 10 ngµy, sau ®ã con vËt chÕt): Con vËt sèt cao, bá ¨n, mÖt mái, phï vïng ®Çu, tÜnh m¹ch cæ næi to, khã thë. Nghe vïng tim thÊy ©m b¬i (nÕu mµng bao tim chøa nhiÒu dÞch viªm). Dïng kim chäc dß xoang bao tim thÊy nhiÒu dÞch ch¶y ra, khi lÊy dÞch kiÓm tra b»ng ph¶n øng Rivalta cho kÕt qu¶ d−¬ng tÝnh. NÕu viªm dÝnh th× nghe thÊy ©m cä mµng bao tim. Gia sóc Øa ch¶y (ph©n láng nh− bïn, mµu ®en, thèi kh¾m). Cuèi cïng con vËt h«n mª råi chÕt. XÐt nghiÖm mét sè chØ tiªu m¸u vµ n−íc tiÓu cho thÊy:

+ Sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng cao, ®é dù tr÷ kiÒm trong m¸u gi¶m.

+ Trong n−íc tiÓu cã protein vµ indican.

V. BÖnh tÝch - Bao tim tÝch ®Çy n−íc vµng, hoÆc cã lÉn mñ,

lÉn m¸u.

- Gi÷a l¸ thµnh vµ l¸ t¹ng cã nhiÒu Fibrin b¸m. - Xoang bao tim vµ xoang ngùc tÝch n−íc.

VI. ChÈn ®o¸n BÖnh ë thêi k× ®Çu rÊt khã chÈn ®o¸n. V× vËy ®Ó chÈn ®o¸n chÝnh x¸c cÇn ph¶i n¾m

râ mÊy ®Æc ®iÓm ®iÓn h×nh cña bÖnh:

+ Con vËt cã ph¶n x¹ ®au khi sê n¾n vïng tim.

+ Khi gâ vïng tim thÊy vïng tim më réng (©m ph¸t ra lµ ©m ®ôc tuyÖt ®èi hoÆc ©m bïng h¬i).

+ Khi nghe tim thÊy tiÕng cä ngo¹i t©m m¹c hoÆc ©m b¬i.

TriÖu ch−ng phï vïng ®Çu

Bao tim viªm dÝnh


50

+ Cã hiÖn t−îng phï tr−íc ngùc, yÕm, tÜnh m¹ch cæ næi râ, con vËt thë khã.

NÕu cã ®iÒu kiÖn th× chÈn ®o¸n b»ng X quang, siªu ©m vïng tim.

Trªn thùc tÕ l©m sµng chóng ta cÇn ph¶i chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh

- BÖnh tÝch n−íc ë bao tim: Gia sóc kh«ng sèt, kh«ng ®au vïng tim.

- BÖnh tim to (hay tim gi;n): Bao tim vµ xoang bao tim kh«ng tÝch n−íc → khi nghe vïng tim kh«ng thÊy ©m h¬i vµ tiÕng cä mµng bao tim.

VII. Tiªn l−îng

bÖnh khã håi phôc, ®Æc biÖt lµ tr−êng hîp viªm do ngo¹i vËt.

VIII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: ChØ ®iÒu trÞ ®èi víi tr−êng hîp viªm ngo¹i t©m m¹c kh«ng do

ngo¹i vËt vµ bÖnh ®ang ë thêi kú ®Çu

1. Hé lý

- Cho gia sóc nghØ ng¬i, ¨n thøc ¨n dÔ tiªu ho¸ vµ giÇu dinh d−ìng, kh«ng cho ¨n nh÷ng thøc ¨n dÔ lªn men sinh h¬i vµ nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch ®èi víi c¬ thÓ (thøc ¨n ñ chua, men r−îu, men bia)

- Dïng n−íc ®¸ ch−êm vµo vïng tim (ë thêi kú ®Çu cña bÖnh).

- §Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh

- Chuång tr¹i s¹ch sÏ, tho¸ng khÝ

2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ

a. Dïng thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n chÝnh: tuú theo bÖnh g©y kÕ ph¸t

- NÕu kÕ ph¸t tõ bÖnh ®ãng dÊu, dïng kh¸ng sinh cã t¸c dông tèt ®èi víi vi khuÈn Gram d−¬ng.

- NÕu kÕ ph¸t tõ bÖnh tô huyÕt trïng, dïng kh¸ng sinh cã t¸c dông tèt víi vi khuÈn Gram ©m.

b. Dïng thuèc kh¸ng sinh diÖt vi khuÈn béi nhiÔm (Gentamyxin; pneumotic, Ampixilin, Lincosin, Erythromyxin,...)

c. Dïng thuèc gi¶m ®au: dïng dung dÞch Novocain 0,25% phong bÕ vµo h¹ch sao hay h¹ch cæ d−íi (®èi víi tr©u, bß, ngùa); Anagin, Efegan, Paradon (®èi víi gia sóc nhá)

d. Dïng thuèc n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ, t¨ng c−êng gi¶i ®éc cña gan, t¨ng c−êng lîi tiÓu vµ gi¶m dÞch thÈm xuÊt:

Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã (ml)

Dung dÞch Glucoza 20% 1000 - 2000 300 - 400 100 - 150

Cafein natribenzoat 20% 20 5 - 10 1 - 2

Canxi clorua 10% 50 - 70 20- 30 5

Urotropin 10% 50-70 30-50 10 - 15

Vitamin C 5% 20 10 5

Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn.

51

e. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng

- Thêi kú ®Çu cña bÖnh (gia sóc t¸o bãn): Dïng thuèc nhuËn trµng (Na2SO4 hoÆc MgSO4) hoµ víi n−íc cho gia sóc uèng víi liÒu l−îng: §¹i gia sóc (50 - 100 g/con); TiÓu gia sóc (30 - 50g/con); Lîn (5-10g/con); Chã (2-5g/con). Cho uèng ngµy 1 lÇn. Uèng liªn tôc 3 ngµy liÒn.

- NÕu gia sóc Øa ch¶y: Dïng thuèc cÇm Øa ch¶y (Sulfaguanidin, Tetracyclin, Norfloxacin, Tiamulin, Kanamycin,...).

- NÕu bao tim tÝch nhiÒu dÞch: Dïng kim chäc dß hót bít dÞch råi dïng dung dÞch s¸t trïng röa xoang bao tim, sau ®ã ®−a kh¸ng sinh vµo.

TÝch n−íc trong xoang bao tim (Hydropericardium)

I. §Æc ®iÓm + BÖnh cßn cã tªn gäi lµ bao tim trµn

t−¬ng dÞch, kh«ng cã hiÖn t−îng viªm thùc thÓ ë xoang bao tim, n−íc trong xoang bao tim lµ dÞch thÈm lËu.

+ BÖnh th−êng kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh m¹n tÝnh trong c¬ thÓ (suy dinh d−ìng, viªm thËn vµ suy tim).

+ Do n−íc trong xoang bao tim nhiÒu → lµm t¨ng ¸p lùc trong xoang bao tim. V× vËy, g©y trë ng¹i lín ®Õn ho¹t ®éng cña tim → m¸u trë vÒ tim khã kh¨n → g©y ø huyÕt tÜnh m¹ch.

II. Nguyªn nh©n - Do tim bÞ suy, hÑp hoÆc hë van tim, c¬ tim bÞ tho¸i ho¸ (tÊt c¶ çc tr−êng hîp nµy

g©y rèi lo¹n tuÇn hoµn→ g©y sung huyÕt tÜnh m¹ch, → lµm cho tÝnh thÊm thµnh m¹ch t¨ng. V× vËy n−íc ®i qua ®−îc m¹ch qu¶n vµo xoang bao tim).

- Do suy dinh d−ìng (trong tr−êng hîp nµy do ¸p lùc thÓ keo trong m¸u gi¶m → sù chªnh lÖch ¸p suÊt thÈm thÊu. Do vËy, n−íc tõ m¹ch qu¶n ®i vµo çc m« bµo vµ çc xoang trong c¬ thÓ → g©y hiÖn t−îng tÝch n−íc trong xoang bao tim).

- Do viªm thËn (chøc n¨ng siªu läc cña thËn gi¶m → tÝch Na+ trong m¸u. Do vËy, n−íc tho¸t ra khái m¹ch qu¶n vµ tÝch l¹i trong çc xoang vµ tæ chøc cña c¬ thÓ)

- Do mét sè bÖnh ký sinh trïng (s¸n l¸ gan, tiªn mao trïng,..). Tr−êng hîp nµy do hång cÇu bÞ ph¸ vì nhiÒu → g©y hiÖn t−îng thiÕu m¸u→ c¬ thÓ bÞ suy dinh d−ìng → lµm ¸p lùc thÓ keo trong m¸u gi¶m → v× vËy n−íc ®i qua m¹ch qu¶n vµo çc xoang → tÝch n−íc ë xoang bao tim

Xoang bao tim chøa n−íc


52

III. C¬ chÕ sinh bÖnh

- NÕu do suy tim, hë hay hÑp van tim hoÆc tho¸i ho¸ c¬ tim. Çc tr−êng hîp nµy ®Òu g©y nªn hiÖn t−îng ø huyÕt ë tÜnh m¹ch → huyÕt ¸p tÜnh m¹ch t¨ng → cho thµnh mao m¹ch thiÕu «xy→ cho çc tÕ bµo th−îng b× mao m¹ch bÞ tæn th−¬ng → tÝnh thÊm thµnh m¹ch t¨ng. V× vËy n−íc thÊm qua m¹ch qu¶n vµo çc xoang trong c¬ thÓ, trong ®ã cã xoang bao tim.

- NÕu do suy dinh d−ìng, hoÆc do bÖnh thËn (do l−îng protein tho¸t ra ®−êng niÖu nhiÒu). V× vËy, lµm cho ¸p lùc thÓ keo trong m¸u gi¶m → n−íc dÔ qua m¹ch qu¶n ®i vµo çc xoang vµ çc m« bµo cña c¬ thÓ. MÆt kh¸c, trong bÖnh viªm thËn cßn cã sù tÝch ion Na+ trong m¸u → n−íc trong m¹ch qu¶n tho¸t ra ngoµi vµ tÝch l¹i trong çc xoang còng nh− trong çc tæ chøc cña c¬ thÓ.

Khi xoang bao tim bÞ tÝch n−íc sÏ lµm trë ng¹i ho¹t ®éng cña tim vµ th−êng g©y nªn phï phæi → lµm cho gia sóc hiÖn t−îng thë khã.

IV. TriÖu chøng

Gia sóc kh«ng sèt, kh«ng ®au vïng tim. Khi gâ vïng tim thÊy vïng ©m ®ôc më réng. Khi nghe vïng tim thÊy tim ®Ëp yÕu vµ cã ©m b¬i. Chäc dß xoang bao tim cã dÞch trong ch¶y ra, lÊy dÞch nµy lµm ph¶n øng rivalta cho kÕt qu¶ ©m (-) tÝnh. TÜnh m¹ch cæ phång to, phï øc, hÇu, phï nÒ ë tæ chøc d−íi da. Gia sóc khã thë

V. chÈn ®o¸n

C¨n cø vµo triÖu chøng ®iÓn h×nh (gia sóc kh«ng sèt, kh«ng ®au vïng tim, dÞch trong xoang bao tim khi lµm ph¶n øng rivalta cho kÕt qu¶ ©m (-) tÝnh). CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi bÖnh viªm ngo¹i t©m m¹c.

VI. Tiªn l−îng Kh¶ n¨ng håi phôc kh«ng cao.

VII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

Cho gia sóc nghØ ng¬i, ¨n thøc ¨n giµu dinh d−ìng vµ dÔ tiªu ho¸, gi¶m thøc ¨n chøa nhiÒu n−íc vµ thøc ¨n mÆn.


a. Dïng thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n chÝnh

Tuú theo nguyªn nh©n g©y nªn hiÖn t−îng tÝch n−íc trong xoang bao tim mµ chóng ta dïng thuèc ®Æc trÞ víi nguyªn nh©n ®ã.

VÝ dô:

- NÕu do ký sinh trïng ®−êng m¸u (nh− bÖnh tiªn mao trïng th× dïng Naganin hoÆc Trypamydim, Berenil),...

- NÕu do suy dinh d−ìng, dïng dung dÞch ®¹m bæ sung trùc tiÕp vµo m¸u, kÕt hîp vitamin B12 vµ Dextran s¾t.

53

b. Dïng thuèc trî tim, lîi tiÓu, gi¶m phï, bÒn v÷ng thµnh m¹ch, trî søc cho con vËt

Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã, lîn (ml) Dung dÞch Glucoza 20% 1000 - 2 000 300 - 400 100 - 150 Cafein natribenzoat 20% 10-15 5 - 10 1 - 2 Canxi clorua 10% 50 - 70 20- 30 5 Urotropin 10% 50-70 30-50 10- 15 Vitamin C 5% 20 10 5

Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn

Chó ý: NÕu do suy tim cÇn gi¶i quyÕt tèt 2 yÕu tè sau

- T¨ng c−êng l−u l−îng m¸u tim: Dïng thuèc trî tim thuéc nhãm lanata, purpura, digital, hoÆc nhãm stophantus.

- Gi¶m bít ø m¸u ngo¹i biªn: Cho nghØ lµm viÖc, h¹n chÕ ¨n thøc ¨n mÆn, dïng thuèc lîi tiÓu, chäc hót dÞch ë xoang bao tim vµ xoang ngùc

BÖnh viªm c¬ tim cÊp tÝnh (Myocarditis acuta)

I. §Æc ®iÓm - Viªm c¬ tim lµ sù viªm nhiÔm cÊp tÝnh hay m¹n tÝnh ë c¬ tim (bao gåm tÕ bµo c¬

tim, kho¶ng kÏ vµ çc m¹ch m¸u ë tim).

- BÖnh th−êng kÌm theo viªm mµng trong tim, viªm mµng ngoµi tim, Ýt khi viªm c¬ tim ®¬n ®éc. Khi míi viªm tim co bãp m¹nh, sau ®ã tim bÞ suy.

- BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi gia sóc non vµ phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i.

II. Nguyªn nh©n - Do vi khuÈn: Liªn cÇu khuÈn (Streptococcus), Tô cÇu khuÈn (Staphylococcus), PhÕ

cÇu khuÈn (Pneumococcus), Th−¬ng hµn (Salmonella)

- Do xo¾n khuÈn: Leptospira, xo¾n khuÈn g©y bÖnh Lyme, xo¾n khuÈn g©y sèt håi qui (Relapsing fever).

- Do nÊm: Actynomycosis, candida, aspergillosis.

- Do virus: Adenovirus, virus viªm gan (hepatitis), cóm (influenza), virus d¹i, viªm phæi kh«ng ®iÓn h×nh (Mycoplasma pneumonie).

- Do Rickettsia: Sèt Q (do R.burnettii), sèt rocky (do R. rickettsii).

- Do ký sinh trïng: Trypanosoma, giun xo¾n (trichinela), s¸n Êu trïng, trïng roi - Do thuèc vµ çc ho¸ chÊt: Bao gåm (kim lo¹i nÆng, phospho v« c¬, khÝ CO2, thuû

ng©n, Sulfamid, cocain).


çc t¸c nh©n nhiÔm khuÈn g©y viªm c¬ tim theo 3 c¬ chÕ sau:

- X©m nhËp vµo c¬ tim.

- T¹o ra ®éc tè cho c¬ tim.

- Ph¸ huû c¬ tim th«ng qua c¬ chÕ miÔn dÞch.


54

Giai ®o¹n ®Çu cña viªm, kÝch thÝch bÖnh lý t¸c ®éng vµo c¬ tim vµ thÇn kinh ®iÒu khiÓn tù ®éng cña tim lµm cho c¬ tim sung huyÕt vµ tim ®Ëp nhanh → huyÕt ¸p cao → sinh ra nhÞp ngo¹i t©m thu.

NÕu bÖnh tiÕp tôc ph¸t triÓn th× c¬ tim bÞ tho¸i ho¸ (th−êng lµ tho¸i hãa protein hoÆc tho¸i ho¸ mì) → c¬ tim kh«ng ®ñ n¨ng l−îng → ho¹t ®éng cña tim yÕu → m¹ch yÕu,

huyÕt ¸p h¹ → vïng xa tim cã hiÖn t−îng thuû thòng. Do tim co bãp yÕu → tuÇn hoµn bÞ

trë ng¹i → sinh ra hiÖn t−îng ø huyÕt ë gan, ruét → hµm l−îng urobilinogen trong n−íc

tiÓu t¨ng vµ hµm l−îng hemobilirubin trong huyÕt thanh t¨ng → nhu ®éng ruét vµ tiÕt

dÞch gi¶m → g©y hiÖn t−îng viªm ruét cata, con vËt bÞ Øa ch¶y.

ë thêi kú cuèi cña bÖnh do l−îng m¸u vµo thËn Ýt → kh¶ n¨ng siªu läc cña thËn

gi¶m → hµm l−îng ure trong m¸u t¨ng cao, con vËt gÇy yÕu → co giËt råi chÕt.

IV. BÖnh tÝch

- ë giai ®o¹n ®Çu: c¬ tim cã vÖt hoÆc ®iÓm xuÊt huyÕt, khi c¾t c¬ tim thÊy m¸u thÉm vµ −ít. C¬ tim bÞ nh;o, lßng qu¶ tim në to, thµnh tim máng.

- ë giai ®o¹n c¬ tim tho¸i ho¸: Mµu qu¶ tim tr¾ng bÖch hoÆc x¸m hay mµu ®Êt sÐt, ®«i khi cã æ mñ b»ng h¹t ®Ëu hay h¹t g¹o.

V. TriÖu chøng

TriÖu chøng l©m sµng cña viªm c¬ tim phô thuéc vµo nguyªn nh©n g©y viªm c¬ tim (kh«ng cã triÖu chøng ®Æc thï). Thêi kú ®Çu, triÖu chøng l©m sµng th−êng nhÑ → khã

chÈn ®o¸n ®−îc bÖnh. Thêi kú cuèi cña bÖnh cã thÓ g©y suy tim → gia sóc chÕt.

Tr−êng hîp viªm c¬ tim do nhiÔm khuÈn, con vËt sèt cao (41-420C), ñ rò, mÖt mái, ¨n kÐm hoÆc bá ¨n. Sau 1-2 ngµy m¾c bÖnh tim ®Ëp nhanh (tr©u, bß: 90-100 lÇn/phót; Ngùa: 60 lÇn/phót) vµ m¹ch ®Çy (do hÖ thèng thÇn kinh tù ®éng cña tim bÞ kÝch thÝch). HuyÕt ¸p tÜnh m¹ch t¨ng cao (200-300mmHg). Sau 3- 4 ngµy m¾c bÖnh tim ®Ëp yÕu dÇn (tiÕng tim mê), nhÞp tim nhanh, m¹ch yÕu, con vËt bån chån khã chÞu, ®Çu l¾c l−,

®i l¹i chËm ch¹p. ë thêi kú cuèi cña bÖnh, nghe tim cã tiÕng thæi t©m thu. Trong tr−êng hîp bÖnh qu¸ nÆng, nghe tim cã hiÖn t−îng “rung tim”, tÜnh m¹ch cæ phång to, khi b¾t m¹ch cã hiÖn t−îng ba ®éng, huyÕt ¸p h¹ vµ con vËt cã hiÖn t−îng phï tæ chøc d−íi da.

§iÖn tim cã gi¸ trÞ trong chÈn ®o¸n (sãng T th−êng dÑt hoÆc ©m tÝnh; ®o¹n ST chªnh lÖch hoÆc h¹ thÊp; QRS biªn ®é thÊp).

X quang: Tim to toµn bé, biÓu hiÖn ø trÖ tuÇn hoµn phæi.

Siªu ©m tim: VËn ®éng thµnh tim gi¶m ®Òu, çc buång tim gi;n to, hë c¬ n¨ng çc van tim, cã thÓ cã côc m¸u ®«ng ë thµnh tim, cã thÓ cã trµn dÞch mµng ngoµi tim.

XÐt nghiÖm m¸u: B¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh th−êng t¨ng, ng−îc l¹i l©m ba cÇu, b¹ch cÇu ®¬n nh©n, b¹ch cÇu ¸i toan vµ ¸i kiÒm gi¶m. Tèc ®é l¾ng m¸u t¨ng.

55

VI. ChÈn ®o¸n

ViÖc chÈn ®o¸n bÖnh rÊt khã (do kÕ ph¸t, cho nªn th−êng bÞ triÖu chøng l©m sµng cña bÖnh chÝnh lÊn ¸t). Do vËy, ®Ó chÈn ®o¸n cã hiÖu qu¶ chóng ta tiÕn hµnh mÊy b−íc sau:

Tr−íc tiªn nghe tim vµ ®Õm tÇn sè tim ®Ëp, sau ®ã cho gia sóc vËn ®éng 5-10 phót, råi nghe tim vµ ®Õm tÇn sè tim ®Ëp ®ång thêi theo dâi thêi gian bao l©u th× trë l¹i ho¹t ®éng b×nh th−êng.

§èi víi tim b×nh th−êng, sau khi gia sóc vËn ®éng, tim ®Ëp nhanh lªn, nh−ng kho¶ng 2 phót sau tim ho¹t ®éng trë l¹i b×nh th−êng.

Trong tr−êng hîp viªm c¬ tim, sau khi gia sóc vËn ®éng tim ®Ëp nhanh lªn vµ ®Õn 3- 4 phót sau tim míi ho¹t ®éng trë l¹i b×nh th−êng, ®ång thêi khi nghe tim th× cã lÉn nh÷ng t¹p ©m (do hiÖn t−îng hë van)

- Nghe tim: TiÕng tim mê, huyÕt ¸p h¹

- Theo dâi ®iÖn tim: víi çc biÓu hiÖn rèi lo¹n dÉn truyÒn nhÜ thÊt, rèi lo¹n nhÞp tim, T dÑt hoÆc ©m tÝnh, ST chªnh lÖch (lªn hoÆc xuèng)

- Siªu ©m tim thÊy buång tim gi;n

- X quang tim thÊy tim to

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi çc bÖnh tim (Viªm mµng ngoµi tim, viªm mµng trong tim, çc bÖnh van tim), çc bÖnh nµy cã triÖu chøng lo¹n nhÞp, suy tim, gi;n çc buång tim

VII. §iÒu trÞ

Tuú theo nguyªn nh©n g©y viªm c¬ tim mµ cã h−íng ®iÒu trÞ riªng. Chó ý ph¶i ®iÒu trÞ sím vµ ®iÒu trÞ ®ñ thêi gian.

1. Hé lý

- Cho gia sóc nghØ lµm viÖc vµ ®Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh, cho ¨n thøc ¨n giµu dinh d−ìng, dÔ tiªu ho¸, gi¶m thøc ¨n mÆn, thøc ¨n chøa nhiÒu n−íc.

- ë thêi kú ®Çu cña bÖnh, dïng n−íc ®¸ ch−êm vµo vïng tim


a. §iÒu trÞ nguyªn nh©n

Dïng thuèc ®Æc trÞ ®Ó diÖt vi khuÈn, ký sinh trïng hoÆc ngõng tiÕp xóc víi çc t¸c nh©n g©y bÖnh.

b. §iÒu trÞ triÖu chøng

+ NÕu cã ®iÒu kiÖn cho gia sóc thë «xy

+ §iÒu trÞ çc rèi lo¹n nhÞp tim

+ §iÒu trÞ suy tim: ë thêi k× tim suy, dïng thuèc t¨ng co bãp tim (uabarin, digoxin, cafein natribenzoat 20% hay long n;o n−íc, Spactein hay Spactocam), cø 3- 4 giê tiªm 1 lÇn. Tiªm 2-3 ngµy liÒn


56

c. Dïng thuèc lîi tiÓu: (Urotropin 20% hoÆc Diuretin, lasix, hypothiazide), dïng tõng ®ît 2 - 3 ngµy

Chó ý: Kh«ng nªn dïng thuèc lîi tiÓu qu¸ l©u (v× nã lµm mÊt ion K+ trong c¬ thÓ). Do vËy, nªn dïng çch qu;ng.

d. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ, gi¶m phï



Cafein natribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10 1- 2

Canxi clorua 10% 50 - 70 20- 30 5-10

Urotropin 10% 50-70 30-50 5 -10



BÖnh viªm néi t©m m¹c cÊp tÝnh (Endocarditis acuta)

I. §Æc ®iÓm - BÖnh viªm néi t©m m¹c hay cßn gäi lµ viªm mµng trong tim. §©y lµ t×nh tr¹ng

viªm mµng trong tim cã hiÖn t−îng loÐt sïi → th−êng g©y nªn hÑp vµ hë çc van cña tim. Do vËy, g©y trë ng¹i rÊt lín ®Õn sù ho¹t ®éng cña tim.

- Qu¸ tr×nh viªm th−êng x¶y ra trªn mét mµng trong tim (líp niªm m¹c trong tim).

- Vi khuÈn lµ t¸c nh©n chÝnh g©y viªm mµng trong tim (Liªn cÇu khuÈn, Tô cÇu khuÈn, Trµng cÇu khuÈn, nhãm HACEK).

II. Nguyªn nh©n - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (viªm phÕ m¹c truyÒn nhiÔm cña ngùa,

bÖnh ®ãng dÊu lîn,...).

- Do qu¸ tr×nh viªm lan trong c¬ thÓ (tõ æ viªm ë çc khÝ quan kh¸c trong c¬ thÓ, tõ ®ã vi khuÈn vµo m¸u vµ ®Õn tim g©y viªm).

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u.

- Do tróng ®éc mét sè hãa chÊt, hay do rèi lo¹n qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, do c¬ thÓ thiÕu vitamin (tÊt c¶ çc nguyªn nh©n trªn lµm gi¶m søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ, tõ ®ã vi khuÈn x©m nhËp vµo tim vµ g©y bÖnh).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh TÝnh chÊt viªm phô thuéc vµo t¸c ®éng vµ tÝnh chÊt cña bÖnh nguyªn

* NÕu ®éc tÝnh cña vi khuÈn yÕu: bÖnh th−êng biÓu hiÖn viªm sïi (Endocarditis Verrucosa). §éc tè vi khuÈn t¸c ®éng vµo mµng trong tim, lµm sung huyÕt néi t©m m¹c, sau ®ã dÞch tiÕt dÞch vµ g©y viªm. Do trong dÞch viªm cã nhiÒu fibrin, v× vËy

57

lµm cho n¬i viªm dµy lªn vµ sÇn sïi. NÕu qu¸ tr×nh viªm ë van tim, th−êng lµm hÑp van tim.

* NÕu ®éc tÝnh cña vi khuÈn m¹nh: bÖnh th−êng biÓu hiÖn viªm loÐt (Cudocaritis Uiccrosa). §éc tè cña vi khuÈn g©y nªn ho¹i tö trªn niªm m¹c tim mét çch nhanh chãng g©y hiÖn t−îng loÐt t¹i n¬i viªm (thËm chÝ cã khi g©y thñng tim). Nh÷ng m¶nh tæ chøc bÞ ho¹i tö lÉn vµo m¸u g©y hiÖn t−îng nhåi huyÕt hoÆc g©y viªm cho mét sè khÝ quan kh¸c trong c¬ thÓ, thËm chÝ cßn g©y nªn hiÖn t−îng nhiÔm trïng huyÕt → lµm cho gia sóc chÕt.

MÆt kh¸c do viªm trªn van tim tõ ®ã lµm trë ng¹i qu¸ tr×nh vËn chuyÓn m¸u trong c¬ thÓ, ®ång thêi do kÕ ph¸t viªm c¬ tim → lµm cho c¬ tim bÞ suy nh−îc. H¬n n÷a, do ®éc tè cña vi khuÈn, kÕt hîp nhiÔm trïng toµn th©n ®; lµm cho c¬ thÓ con vËt suy kiÖt mét çch nhanh chãng → lµm cho con vËt chÕt nhanh.

IV. TriÖu chøng TriÖu chøng phô thuéc vµo n¬i viªm vµ tÝnh chÊt viªm.

BÖnh khëi ph¸t ©m thÇm, tõ tõ, víi t×nh tr¹ng sèt kÐo dµi kh«ng râ nguyªn nh©n. Cã khi sèt cao, cã khi sèt nhÑ.

ë giai ®o¹n toµn ph¸t, çc triÖu chøng râ dÇn:

+ Gia sóc sèt kÐo dµi (40-410C). H×nh thøc sèt thay ®æi (sèt nhÑ hoÆc sèt nÆng, sèt võa), con vËt ñ rò, mÖt mái, kÐm ¨n hoÆc bá ¨n.

+ Tim ®Ëp nhanh, sê vµo vïng tim thÊy cã hiÖn t−îng "rung tim".

+ NÕu viªm ë c¶ t©m thÊt tr¸i vµ t©m thÊt ph¶i th× triÖu chøng biÓu hiÖn râ nÐt h¬n viªm chØ mét bªn.

+ NÕu viªm thÓ sïi ë van nhÜ thÊt →lµm trë ng¹i tuÇn hoµn nhÜ thÊt tr¸i → g©y ø huyÕt phæi, gia sóc cã triÖu chøng phï phæi. Trªn l©m sµng ta thÊy gia sóc khã thë.

+ NÕu viªm ë van nhÜ thÊt ph¶i → lµm trë ng¹i tuÇn hoµn ë bé m¸y tiªu ho¸ (gan, l¸ch, ruét) → g©y nªn hiÖn t−îng b¸ng n−íc, gia sóc bÞ phï.

+ NÕu cã hiÖn t−îng nhåi huyÕt th× tuú theo c¬ quan trong c¬ thÓ bÞ nhåi huyÕt mµ cã triÖu chøng kh¸c nhau:

- NÕu nhåi m¸u ë gan - cã hiÖn t−îng b¸ng n−íc, gia sóc phï.

- NÕu nhåi huyÕt n;o - gia sóc cã hiÖn t−îng b¹i liÖt.

- NÕu nhåi huyÕt tim - gia sóc cã hiÖn t−îng chÕt ®ét ngét.

XÐt nghiÖm m¸u cho thÊy:

+ Tèc ®é m¸u l¾ng lu«n lu«n t¨ng cao.

+ Sè l−îng hång cÇu gi¶m.

+ B¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh t¨ng.

+ α2 vµ γ globulin t¨ng.

XÐt nghiÖm n−íc tiÓu: Th−êng xuÊt hiÖn protein niÖu, huyÕt niÖu.

Siªu ©m tim:


58

+ Ph¸t hiÖn çc nèt sïi trªn van tim vµ çc biÕn chøng loÐt thñng van tim, ®øt d©y ch»ng - cét c¬, thñng v¸ch tim.

+ Ph¸t hiÖn t×nh tr¹ng gi;n çc buång tim.

V. BÖnh tÝch

1. Tæn th−¬ng trong tim

* Thêi k× s¬ ph¸t: TÕ bµo th−îng b× néi bµo t−¬ng m¹c s−ng, mµu ®á, hay mµu sÉm, cã hiÖn t−îng sung huyÕt hay xuÊt huyÕt.

* ë thÓ viªm sïi: Trªn mÆt van tim ë d©y ch»ng cã nh÷ng nèt mµu x¸m hay vµng x¸m to nhá kh«ng ®Òu nhau, trªn cã phñ mét líp fibrin. Nh÷ng nèt ®ã sau tô l¹i thµnh viªm sïi. Ngoµi ra ë d−íi néi t©m m¹c hoÆc trªn c¬ tim cã tõng vÖt xuÊt huyÕt.

* ë thÓ viªm loÐt: Trªn van tim cã nh÷ng nèt loÐt b»ng h¹t ®Ëu, hay b»ng ®ång xu, trªn phñ mét líp m« ho¹i tö.

2. Tæn th−¬ng ngoµi tim

- T¾c hoÆc gi;n ®éng m¹ch do viªm lan to¶ líp néi m¹c.

- Gan vµ l¸ch th−êng to do ph¶n øng phßng vÖ cña hÖ thèng liªn vâng m¹c néi m«.

- ThËn cã hiÖn t−îng viªm cÇu thËn b¸n cÊp sung huyÕt, cã sù x©m nhËp nhiÒu hång cÇu, b¹ch cÇu trong tæ chøc kÏ.

VI. ChÈn ®o¸n + Ph©n lËp vi khuÈn trong m¸u (t×m liªn cÇu khuÈn, tô cÇu khuÈn,...).

+ Siªu ©m tim ®Ó ph¸t hiÖn çc nèt sïi, loÐt, hë van tim,...

VII. Tiªn l−îng - Tiªn l−îng gÇn: NÕu ®iÒu trÞ tÝch cùc, vi khuÈn nh¹y c¶m víi kh¸ng sinh th× sau 4

- 6 tuÇn th× bÖnh khái.

- Tiªn l−îng xa: NÕu cã sù tæn th−¬ng van tim th× bÖnh khã håi phôc.

VIII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ

- Dïng kh¸ng sinh liÒu cao vµ kÐo dµi tõ 4 - 6 tuÇn.

- Theo dâi chøc n¨ng thËn trong khi dïng kh¸ng sinh g©y ®éc cho thËn.

- Ph¸t hiÖn vµ ®iÒu trÞ sím çc biÕn chøng.

1. Hé lý

- Cho gia sóc nghØ ng¬i vµ ®Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh, ch¨m sãc vµ nu«i d−ìng gia sóc tèt. Kh«ng cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n kÝch thÝch m¹nh ®èi víi c¬ thÓ.

- Khi bÖnh míi ph¸t, dïng n−íc ®¸ ch−êm vµo vïng tim.


a. Dïng kh¸ng sinh: Dïng kh¸ng sinh ®Æc hiÖu theo tõng chñng vi khuÈn.

59

+ Víi liªn cÇu khuÈn (Streptococcus): dïng Penixilin víi liÒu cao, tiªm vµo tÜnh m¹ch, çch 4 giê tiªm 1 lÇn, hoÆc Penixilin phèi hîp víi Gentamyxin, çch 8 giê tiªm vµo tÜnh m¹ch, hoÆc Vancomycin.

+ Víi tô cÇu khuÈn (Staphylococcus): dïng Nafaxillin hoÆc Oxaxillin, Cephazolin víi liÒu cao, tiªm vµo tÜnh m¹ch cø 4 giê 1 lÇn, tiªm liªn tôc trong 4 - 6 tuÇn. HoÆc 1 trong 2 lo¹i thuèc trªn ®−îc phèi hîp víi Gentamyxin, tiªm vµo tÜnh m¹ch, cø 8 giê tiªm 1 lÇn trong 3- 5 ngµy ®Çu.

b. Dïng thuèc an thÇn: cã thÓ dïng mét trong çc lo¹i thuèc sau: Prozin, Aminazin,

c. Dïng thuèc trî tim: cafein natribenzoat 20%; hoÆc Long n;o n−íc 10%; hoÆc Spactein; Spactocam,...

d. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng vµ gi¶i ®éc cho c¬ thÓ



Cafein natribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10 3 - 5

Canxi clorua 10% 50 - 70 20- 30 5-10

Urotropin 10% 50-70 30-50 10 - 15


Tiªm chËm v;o tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn.

Chó ý: §èi víi ®¹i gia sóc nÕu viªm do kÕ ph¸t tõ thÊp khíp ta cã thÓ dïng thªm ®¬n sau: (Cafein natribenzoat 10% 10ml; Salicynatnatri 10g; Urotropin 10% 30ml; N−íc cÊt 100ml). Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn.

bÖnh ë van tim (Ritium cordis)

Mçi t©m thÊt cã mét van ë n¬i m¸u ch¶y vµo vµ mét van ë n¬i m¸u ch¶y ra.

Çc van ë n¬i m¸u ch¶y vµo gäi lµ van nhÜ thÊt. ë nöa tim tr¸i cßn gäi lµ van hai l¸. ë nöa tim ph¶i lµ van ba l¸. Çc van ë n¬i m¸u ch¶y ra cã ba l¸ vµ gäi lµ van tæ chim. Van ë nöa tim tr¸i lµ van ®éng m¹ch chñ, van ë nöa tim ph¶i lµ van ®éng m¹ch phæi.

Nh÷ng van tim lµ nh÷ng cÊu tróc cho phÐp m¸u chØ vËn chuyÓn theo mét chiÒu. Khi m¸u cã xu h−íng ch¶y theo chiÒu ng−îc l¹i, çc van sÏ ®ãng. Çc van tim lµ nh÷ng cÊu tróc thô ®éng v× kh«ng cã tæ chøc c¬. KÕt qu¶ lµ khi van tim bÞ tæn th−¬ng sÏ g©y rèi lo¹n c¬ n¨ng tim.

Nh÷ng t¸c ®éng bÖnh lý lµm cho van tim bÞ biÕn ®æi vÒ h×nh th¸i vµ cÊu tróc. Tõ ®ã lµm biÕn ®æi c¬ n¨ng cña tim → xuÊt hiÖn tiÕng tim bÖnh lý (tiÕng thæi t©m thu hoÆc tiÕng thæi t©m tr−¬ng). Do vËy, bÖnh ë van tim th−êng ®−îc chia lµm 2 nhãm:

+ BÖnh nhãm thæi t©m thu. + BÖnh nhãm thæi t©m tr−¬ng.

VËn chuyÓn m¸u trong tim


60

BÖnh van tim th−êng tiÕn triÓn qua 2 thêi k×. + Thêi k× bï. + Thêi k× mÊt kh¶ n¨ng bï.

Hë lç van hai l¸ (van t¨ng m¹o) (Mitral valve regurgitation)

I. §Æc ®iÓm

Van hai l¸ nèi liÒn nhÜ tr¸i vµ thÊt tr¸i, gióp m¸u ®i theo h−íng tõ nhÜ tr¸i xuèng thÊt tr¸i. Do vËy, khi van hai l¸ kh«ng khÐp kÝn bªn trong th× t©m thu cã mét l−îng m¸u ch¶y ng−îc chiÒu lªn nhÜ thÊt tr¸i → tiÕng thæi t©m thu. TiÕng thæi t©m thu xuÊt hiÖn liÒn víi tiÕng tim thø nhÊt hay trïng víi tiÕng tim thø nhÊt.

II. Nguyªn nh©n

Do tæn th−¬ng thùc thÓ ë tim hoÆc do rèi lo¹n c¬ n¨ng cña tim

+ Hë van hai l¸ do tæn th−¬ng thùc thÓ ë tim: Tr−êng hîp nµy th−êng lµ mµng trong tim bÞ viªm loÐt (do vi khuÈn) hay do van tim bÞ r¸ch hoÆc van tim bÞ tæn th−¬ng.

+ Hë van hai l¸ do rèi lo¹n c¬ n¨ng cña tim: Tr−êng hîp nµy th−êng do chøc n¨ng t©m thÊt tr¸i bÞ suy nh−îc hoÆc c¬ tim bÞ thiÕu m¸u côc bé hay buång tim vµ lç van tim gi;n réng.

III. C¬ chÕ

Do hë van hai l¸ → m¸u déi ng−îc tõ thÊt tr¸i lªn nhÜ tr¸i trong th× t©m thu nªn g©y ø m¸u nhÜ tr¸i; ë thêi kú t©m tr−¬ng m¸u tõ nhÜ tr¸i xuèng thÊt tr¸i nhiÒu lµm t¨ng thÓ tÝch thÊt tr¸i cuèi t©m tr−¬ng. V× t¨ng thÓ tÝch cuèi t©m tr−¬ng thÊt tr¸i nªn thÊt tr¸i gi;n ra, dÇn dÇn g©y suy tim tr¸i → g©y hë van hai l¸ nÆng thªm.

ø m¸u nhÜ tr¸i g©y ø m¸u ë tÜnh m¹ch phæi, mao m¹ch phæi, ®éng m¹ch phæi lµm cao ¸p ®éng m¹ch phæi.

IV. TriÖu chøng

TriÖu chøng l©m sµng cã khi kÝn ®¸o nÕu hë van hai l¸ ë møc ®é nhÑ. TriÖu chøng râ, suy tim diÔn ra nÆng vµ nhanh chãng nÕu hë van hai l¸ møc ®é nÆng.

a. TriÖu chøng c¬ n¨ng

Gia sóc mÖt mái vµ cã biÓu hiÖn khã thë, cã nh÷ng c¬n hen tim (do ø huyÕt t©m nhÜ tr¸i lµm cho m¸u tõ phæi vÒ nhÜ tr¸i trë ng¹i dÉn ®Õn ø huyÕt vµ phï phæi).

b. TriÖu chøng thùc thÓ

- Sê vïng tim thÊy tiÕng tim ®Ëp m¹nh.

- Nghe vïng tim: thÊy tiÕng thæi t©m thu c−êng ®é to, nghe râ nhÊt ë mám tim. BiÓu hiÖn ©m thanh lµ "pïm-x×-pôp". §«i lóc nghe thÊy tiÕng ngùa phi (ngoµi tiÕng tim thø

61

nhÊt vµ tiÕng tim thø hai cßn cã tiÕng thø ba. V× vËy lóc tim ®Ëp t¹o thµnh nhÞp ®iÖu nh− tiÕng ngùa phi). TÜnh m¹ch cæ phång to vµ ®Ëp nÈy.

c. TriÖu chøng cËn l©m sµng

- §iÖn t©m ®å: th−êng thÊy dÊu hiÖu trôc ®iÖn tim chuyÓn tr¸i.

- Khi X quang vïng tim thÊy: thêi kú ®Çu cña bÖnh thÊy tim b×nh th−êng, thêi kú cuèi thÊy thÊt tr¸i ph× ®¹i, nhÜ tr¸i to, cã v«i ho¸ ë van hai l¸.

- Siªu ©m tim: ®o ®−îc vËn tèc dßng m¸u phôt ng−îc tõ thÊt tr¸i lªn nhÜ tr¸i (kho¶ng 5-6ml/s) kÐo dµi hÕt th× t©m thu vµ thÊy ®−îc hiÖn t−îng gi;n nhÜ tr¸i vµ thÊt tr¸i.

V. BiÕn chuyÓn BÖnh tiÕn triÓn nhanh hay chËm tuú theo van hai l¸ hë nhiÒu hay Ýt. Th−êng dÉn ®Õn

hiÖn t−îng suy tim (®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu m¸u cho c¬ thÓ, tim tr¸i ph¶i lµm viÖc nhiÒu, dÇn dÇn to ra ®i ®Õn chç suy tim)

VI. ChÈn ®o¸n C¬ b¶n dùa vµo tiÕng thæi t©m thu

+ TiÕng thæi m¹nh, to, cho¸n c¶ th× t©m thu (Nghe râ nhÊt ë mám tim víi biÓu hiÖn ©m thanh khi nghe tim lµ “pïm - x× - pôp”), cã thÓ xuÊt hiÖn tiÕng ngùa phi.

+ Sê vïng tim thÊy rung tim.

+ Siªu ©m tim: h×nh ¶nh van hai l¸ ®ãng kh«ng kÝn ë th× t©m thu.

HiÖn nay, nhê cã kü thuËt siªu ©m tim, ®Æc biÖt siªu ©m Doppler tim ®; gióp chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi çc tr−êng hîp hë van ba l¸, hÑp lç van ®éng m¹ch chñ, th«ng liªn thÊt.

VII. §iÒu trÞ vµ phßng bÖnh

1. §iÒu trÞ

HiÖn nay ®èi víi nh©n y ng−êi ta ®ang cã xu h−íng l¾p van gi¶, hoÆc lµ chØnh h×nh van tim. §èi víi thó y, vÊn ®Ò ®iÒu trÞ chÝnh lµ kh«ng cho bÖnh chuyÓn sang suy tim (víi biÖn ph¸p ch¨m sãc, nu«i d−ìng tèt).

2. Phßng bÖnh

- §Ò phßng çc bÖnh nhiÔm khuÈn do vi khuÈn, th−êng ph¶i chÈn ®o¸n sím vµ ch÷a bÖnh ®ã sím ngay tõ ®Çu.

- T×m çch phßng çc bÖnh viªm khíp vµ ng¨n ngõa nh÷ng t¸i ph¸t cña bÖnh.

Hë van ba l¸ (hay hë lç nhÜ thÊt ph¶i) (Insufficantia valeurea trieusppidalis)

I. §Æc ®iÓm

Do lç nhÜ thÊt ph¶i hë nªn khi t©m thÊt ph¶i co bãp cã dßng m¸u trë l¹i t©m nhÜ ph¶i → tiÕng thæi t©m thu.


62

II. Nguyªn nh©n Th−êng do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh

- KÕ ph¸t tõ bÖnh thÊp khíp.

- KÕ ph¸t tõ bÖnh viªm néi t©m m¹c.

- Do tæn th−¬ng thùc thÓ (r¸ch van, ®øt d©y ch»ng,...)


Do ø huyÕt t©m nhÜ ph¶i → m¸u tõ tÜnh m¹ch chñ kh«ng trë vÒ tim ®−îc. NÕu bÖnh kÐo dµi sÏ sinh ra hiÖn t−îng ø huyÕt tÜnh m¹ch → tÝnh thÊm thµnh m¹ch t¨ng → n−íc tho¸t ra khái m¹ch qu¶n. HËu qu¶, lµm cho gia sóc bÞ phï toµn th©n, tÝch n−íc trong çc xoang cña c¬ thÓ vµ rèi lo¹n tiªu hãa (biÓu hiÖn trªn l©m sµng con vËt viªm ruét Øa ch¶y)

IV. TriÖu chøng vµ hËu qu¶ - Gia sóc bÞ phï. - Gan, l¸ch s−ng to.

- ø n−íc ë çc xoang trong c¬ thÓ. - Khi b¾t m¹ch thÊy tÜnh m¹ch ®Ëp d−¬ng tÝnh (tøc lµ hiÖn t−îng tim ®Ëp cïng víi

nhÞp ®Ëp t©m thu). Khi nghe tim thÊy nhÞp ngo¹i t©m thu. - Gia sóc th−êng bÞ viªm ruét cata

V. ChÈn ®o¸n - ChÈn ®o¸n l©m sµng: nghe tim thÊy tiÕng thæi t©m thu (râ nhÊt khi hÝt vµo)

- Siªu ©m Doppler tim: thÊy râ sù thay ®æi cÊu tróc cña van ba l¸, d©y ch»ng, cét c¬, thÊt ph¶i vµ nhÜ ph¶i

VI. §iÒu trÞ

1. §iÒu trÞ néi khoa

- §iÒu trÞ bÖnh ®; g©y hë van ba l¸

- §iÒu trÞ suy tim: dïng thuèc gi;n m¹ch vµ thuèc lîi tiÓu

2. §iÒu trÞ ngo¹i khoa: PhÉu thuËt, söa van ba l¸, ®Æt vßng van nh©n t¹o.

HÑp lç ®éng m¹ch chñ (Seteriosis Osti Aorttae)

I. §Æc ®iÓm - HÑp lç ®éng m¹ch chñ lµ mét bÖnh tim cã Ýt h¬n hÑp van hai l¸

- Do lç ®éng m¹ch chñ hÑp (më kh«ng hÕt) → khi t©m thÊt tr¸i co bãp m¸u tõ t©m thÊt ph¶i qua ®éng m¹ch chñ bÞ trë ng¹i → tiÕng thæi t©m thu.

II. Nguyªn nh©n - HËu ph¸t do thÊp khíp cÊp.

- Do x¬ v÷a ®éng m¹ch.

63

- Do viªm néi t©m m¹c.

- Do bÈm sinh: BÖnh sóc cã dÞ tËt t¹i van tõ lóc míi sinh.

III. TriÖu chøng a. TriÖu chøng c¬ n¨ng: trong mét thêi gian dµi, bÖnh tiÕn triÓn ©m thÇm kh«ng cã

triÖu chøng c¬ n¨ng. Trong tr−êng hîp hÑp lç van ®éng m¹ch chñ møc ®é nÆng th−êng cã triÖu chøng c¬ n¨ng ®Æc biÖt:

+ Gia sóc ngÊt khi lµm viÖc nÆng, cã thÓ cã nh÷ng c¬n co giËt, nh−ng chØ vµi gi©y l¹i tØnh l¹i.

+ C¬n ®au tim khi gia sóc lµm viÖc qu¸ søc.

+ L©u dµi sÏ cã triÖu chøng c¬ n¨ng cña suy tim (khã thë, niªm m¹c tÝm bÇm, ho, phï).

b. TriÖu chøng thùc thÓ

+ TiÕng thæi t©m thu th« r¸p chiÕm tÊt c¶ k× t©m thu, lan theo ®éng m¹ch hai bªn cæ, xuèng mám tim. Cã thÓ cã tiÕng ngùa phi thÊt tr¸i.

+ M¹ch yÕu, nhá, chËm. HuyÕt ¸p tèi ®a thÊp, huyÕt ¸p tèi thiÓu còng thÊp.

c. TriÖu chøng cËn l©m sµng

X quang:

- T©m thÊt tr¸i to.

- §éng m¹ch chñ to.

- Cã thÓ thÊy v«i l¾ng ®äng ë van ®éng m¹ch chñ.

§iÖn t©m ®å:

- DÇy thÊt tr¸i: Trôc (QRS) xoay bªn tr¸i, chuyÓn ®¹o tr−íc tim.

- Sãng R rÊt cao ë V5, V6 vµ sãng T ©m tÝnh ë V5, V6.

Siªu ©m tim:

- DÊu hiÖu gi¸n tiÕp: h×nh ¶nh dÇy c¬ thµnh thÊt tr¸i qua siªu ©m TM vµ siªu ©m 2 b×nh diÖn.

- DÊu hiÖu trùc tiÕp: siªu ©m TM (thÊy t×nh tr¹ng v«i ho¸ nÆng çc van).

- Siªu ©m Doppler: ®o ®−îc chªnh ¸p t©m thu tèi ®a gi÷a thÊt tr¸i vµ ®éng m¹ch chñ theo ph−¬ng tr×nh Bemouilli.

IV. TiÕn triÓn vµ tiªn l−îng TiÕn triÓn chËm, nh−ng khi ®; bÞ suy tim th× kh«ng håi phôc ®−îc, lóc ®ã tiªn

l−îng rÊt xÊu. NgÊt, ®au ngùc, viªm mµng trong tim b¸n cÊp lµ nh÷ng biÕn chøng th«ng th−êng.

V. ChÈn ®o¸n

1. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh bÖnh (dùa vµo):

- TiÕng thæi t©m thu rÊt to vïng liªn s−ên II bªn tr¸i. - TiÕng tim thø hai nhÑ hoÆc mÊt. - X quang thÊy thÊt tr¸i to. - §iÖn tim thÊy thÊt tr¸i dµy.


64

- Siªu ©m thÊy: v«i ho¸ dÇy van ®éng m¹ch chñ, ®é më van ®éng m¹ch chñ h¹n chÕ.

2. CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi

- Hë ®éng m¹ch chñ (cã kÌm theo tiÕng thæi t©m thu): tiÕng thæi t©m thu nhÑ, kh«ng cã rung tim, huyÕt ¸p tèi ®a cao.

- HÑp lç ®éng m¹ch phæi: tiÕng thæi nghe thÊy bªn tr¸i vµ thÊp h¬n (liªn s−ên III, liªn s−ên IV) lan lªn trªn hoÆc sang tr¸i

VI. §iÒu trÞ - ChØ lµ ch÷a triÖu chøng hoÆc ch÷a suy tim khi bÖnh ®; mÊt bï (dïng kh¸ng sinh

phßng chèng viªm mµng tim nhiÔm khuÈn, lo¹i trõ çc æ nhiÔm khuÈn tiÒm tµng. Khi cã suy tim th× h¹n chÕ ¨n mÆn vµ dïng çc thuèc c−êng tim, thuèc lîi tiÓu tõng ®ît).

- ChØ ®Þnh më lç hÑp khi cã biÕn chøng suy tim, ®au ngùc.

HÑp lç ®éng m¹ch phæi (Insunfficientia Valoularu Suarteriae Pulmonalis)

I. §Æc ®iÓm Do lç ®éng m¹ch phæi bÞ hÑp, khi t©m thÊt ph¶i co bãp m¸u ®i ra ®éng m¹ch phæi bÞ

trë ng¹i → rèi lo¹n chøc n¨ng tim vµ sinh ra tiÕng thæi t©m thu.

II. TriÖu chøng

- Con vËt ë tr¹ng th¸i toan huyÕt (do huyÕt ¸p tuÇn hoµn h¹ → phæi ë tr¹ng th¸i thiÕu m¸u → qu¸ tr×nh trao ®æi khÝ cña phæi bÞ ¶nh h−ëng → c¬ thÓ tróng ®éc toan).

- Con vËt thë khã, mÖt mái, thËm chÝ cã hiÖn t−îng co giËt. - TiÕng thæi t©m thu nghe râ ë bªn tr¸i (liªn s−ên III, liªn s−ên IV)

III. TiÕn triÓn vµ tiªn l−îng BÖnh tiÕn triÓn chËm, nh−ng khi ®; bÞ suy tim th× kh«ng håi phôc ®−îc, lóc ®ã tiªn

l−îng rÊt xÊu.

IV. ChÈn ®o¸n 1. ChÈn ®o¸n x¸c ®Þnh bÖnh (dùa vµo)

- TiÕng thæi nghe thÊy bªn tr¸i vµ thÊp h¬n (liªn s−ên III, liªn s−ên IV) lan lªn trªn hoÆc sang tr¸i.

2. CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi

- Hë ®éng m¹ch chñ (cã kÌm theo tiÕng thæi t©m thu): tiÕng thæi t©m thu nhÑ, kh«ng cã rung miu tim, huyÕt ¸p tèi ®a cao.

- HÑp lç ®éng m¹ch phæi: tiÕng thæi nghe thÊy bªn tr¸i vµ thÊp h¬n (liªn s−ên III, liªn s−ên IV) lan lªn trªn hoÆc sang tr¸i

V. §iÒu trÞ - ChØ lµ ch÷a triÖu chøng hoÆc ch÷a suy tim khi bÖnh ®; mÊt bï (dïng kh¸ng sinh

phßng chèng viªm mµng tim nhiÔm khuÈn, lo¹i trõ çc æ nhiÔm khuÈn tiÒm tµng. Khi cã suy tim th× h¹n chÕ ¨n mÆn vµ dïng çc thuèc c−êng tim, thuèc lîi tiÓu tõng ®ît).

65

- ChØ ®Þnh më lç hÑp khi cã biÕn chøng suy tim, ®au ngùc.

HÑp lç van hai l¸ (Sterosis Ostiatrioven Tricularri Sinistri)

I. §Æc ®iÓm - Trong çc bÖnh vÒ van tim, bÖnh hÑp lç van hai l¸ lµ mét bÖnh th−êng gÆp nhÊt

(chiÕm tû lÖ kho¶ng 40% çc bÖnh lý tim m¹ch).

- Lç van hÑp c¶n trë m¸u ch¶y tõ t©m nhÜ xuèng t©m thÊt → t×nh tr¹ng ø m¸u ë nhÜ tr¸i råi tíi tiÓu tuÇn hoµn, cuèi cïng g©y ø m¸u tim.

II. Nguyªn nh©n - Do kÕ ph¸t tõ viªm néi t©m m¹c m¹n tÝnh. - Van tim bÞ dµy vµ biÕn d¹ng. - KÕ ph¸t tõ thÊp khíp cÊp tÝnh.

III. TriÖu chøng - Con vËt ®au vïng tr−íc tim. - Ho vµ cã thÓ kh¹c ra m¸u. - Khã thë.

- Khi nghe tim thÊy: T1 (tiÕng tim thø nhÊt) vang, rung t©m tr−¬ng, tiÕng thæi tiÒn t©m thu, T2 (tiÕng tim thø hai) vang vµ t¸ch ®«i.

- Sê vïng tim thÊy rung miu. TiÕng rung t©m tr−¬ng cã khi nghe râ, còng cã khi kh«ng nghe thÊy v× nhÞp ®Ëp qu¸ nhanh hoÆc lo¹n nhÞp tim hoµn toµn.

- X quang: NhÜ tr¸i to, ®Ì vµo thùc qu¶n vµ ®Èy thùc qu¶n sang mét bªn.

IV. BiÕn chuyÓn vµ biÕn chøng 1. BiÕn chuyÓn

Do nh÷ng rèi lo¹n vÒ huyÕt ®éng, ®Çu tiªn ta thÊy suy nhÜ tr¸i. Giai ®o¹n ®Çu tim ph¶i ch−a bÞ suy, xuÊt hiÖn triÖu chøng rèi lo¹n çc chøc n¨ng vÒ h« hÊp (nh− khã thë, hen tim vµ cã thÓ cã çc c¬n phï phæi cÊp tÝnh). Giai ®o¹n cuèi tim ph¶i bÞ suy, xuÊt hiÖn triÖu chøng gan to, phï toµn th©n, tÜnh m¹ch cæ phång to.

2. BiÕn chøng

+ T¾c ®éng m¹ch phæi: V× m¸u ®«ng l¹i ë tÜnh m¹ch, côc ®«ng m¸u cã thÓ di chuyÓn vÒ tim ph¶i råi vÒ tiÓu tuÇn hoµn vµ lµm t¾c ®éng m¹ch phæi. Khi ®éng m¹ch bÞ t¾c lµm suy tim gäi lµ suy tim phæi cÊp, mµ dÊu hiÖu chÝnh lµ khã thë ®ét ngét.

+ T¾c ®éng m¹ch n;o vµ th©n: V× mµng trong t©m nhÜ tr¸i bÞ viªm nªn m¸u dÔ ®«ng vµ côc m¸u di chuyÓn ®Õn lµm t¾c çc ®éng m¹ch.

+ BiÕn chøng nhiÔm khuÈn (viªm phæi, viªm phÕ qu¶n do béi nhiÔm, c¬n thÊp tim t¸i ph¸t, viªm mµng trong tim).

+ G©y lo¹n nhÞp tim (xuÊt hiÖn nhÞp ngo¹i t©m thu, sau ®ã g©y lo¹n nhÞp tuÇn hoµn).

V. ChÈn ®o¸n - C¨n cø vµo tiÕng rung t©m tr−¬ng lµ chÝnh.


66

- KÕt hîp víi h×nh ¶nh X quang, siªu ©m tim

VI. §iÒu trÞ vµ phßng bÖnh

1. §iÒu trÞ

- B»ng biÖn ph¸p phÉu thuËt sím lµ tèt nhÊt. - Cã chÕ ®é ch¨m sãc nu«i d−ìng tèt vµ cho gia sóc lµm viÖc hîp lý.

2. Phßng bÖnh

Ng¨n ngõa vµ ®Ò phßng çc bÖnh cã thÓ g©y biÕn ®æi çc van tim, ch÷a sím vµ triÖt ®Ó çc bÖnh vÒ khíp.

HÑp van ba l¸ (Stenosis Ostfi Atrioventricularis Dexaf)

I. §Æc diÓm - Vµo thêi k× t©m tr−¬ng m¸u tõ t©m nhÜ ph¶i ®Õn t©m thÊt ph¶i bÞ trë ng¹i (do van

ba l¸ hÑp) → m¸u ø l¹i t©m nhÜ ph¶i → sinh ra tiÕng thæi t©m tr−¬ng. - BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi tr©u, bß vµ dª.

II. TriÖu chøng - Gia sóc bÞ phï, tÜnh m¹ch cæ phång to (do ø huyÕt tÜnh m¹ch vµ ø huyÕt toµn th©n). - Nghe tim thÊy xuÊt hiÖn tiÕng “pïm- pôp - x×”. - Nghe phæi thÊy tÇn sè h« hÊp t¨ng cao (v× m¸u ®−a xuèng t©m thÊt ph¶i Ýt h¬n b×nh

th−êng → thiÕu m¸u ë phæi).

- Gia sóc cã hiÖn t−îng hoµng ®¶n (do ø huyÕt ë gan → rèi lo¹n chøc n¨ng gan). HËu qu¶ th−êng g©y kÕ ph¸t viªm ruét).

III. §iÒu trÞ

1. §iÒu trÞ néi khoa

+ §iÒu trÞ bÖnh ®; g©y hÑp van ba l¸.

+ §iÒu trÞ suy tim (thuèc gi;n m¹ch, thuèc lîi tiÓu).

2. §iÒu trÞ ngo¹i khoa

Söa van 3 l¸, ®Æt vßng van nh©n t¹o.

Hë lç ®éng m¹ch chñ (Insufficientia Valoularum Semilun©iumortae)

I. §Æc ®iÓm

Khi van tæ chim ®ãng kh«ng kÝn th× trong thêi kú t©m tr−¬ng cã mét dßng m¸u ng−îc chiÒu trë l¹i t©m thÊt tr¸i→ lµm ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng cña t©m thÊt tr¸i (thÊt tr¸i lµm viÖc nhiÒu sÏ to ra vµ cuèi cïng bÞ suy). Trong th× t©m thu, thÊt tr¸i

67

ph¶i bãp m¹nh nªn huyÕt ¸p tèi ®a t¨ng lªn, tr¸i l¹i trong th× t©m tr−¬ng mét l−îng m¸u ®i tõ ®éng m¹ch chñ trë l¹i thÊt tr¸i nªn huyÕt ¸p tèi thiÓu h¹ xuèng thÊp. §ã lµ nguån gèc dÉn ®Õn çc triÖu chøng cña bÖnh hë lç ®éng m¹ch chñ.

II. Nguyªn nh©n

- Do thÊp khíp cÊp g©y kÕ ph¸t viªm mµng trong tim

- Viªm mµng trong tim cã loÐt vµ sïi.

- Do nhiÔm khuÈn, do chÊn th−¬ng.

III. TriÖu chøng

1. Khi nh×n vµ sê vµo vïng tim

ThÊy mám tim ®Ëp vµ g©y chÊn ®éng thµnh ngùc rÊt m¹nh, nÕu ®Æt bµn tay vµo vïng tim th× thÊy mám tim déi rÊt m¹nh.

2. Khi nghe tim

ThÊy tiÕng thæi t©m tr−¬ng víi çc tÝnh chÊt sau (c−êng ®é nhÑ, ªm, xa x¨m).

3. TriÖu chøng ngo¹i biªn

RÊt quan träng, gióp ta kh¼ng ®Þnh thªm çc triÖu chøng nghe tim.

- M¹ch n¶y: Cã khi ®Çu cïng gËt theo nhÞp tim.

- §éng m¹ch cæ ®Ëp m¹nh.

- HuyÕt ¸p tèi ®a t¨ng, huyÕt ¸p tèi thiÓu h¹ nªn huyÕt ¸p chªnh lÖch nhiÒu.

4. TriÖu chøng X quang

khi X quang vïng tim thÊy (tim ®Ëp m¹nh, cung ®éng m¹ch chñ to vµ di ®éng, cung d−íi tr¸i ph×nh ra).

IV. BiÕn chuyÓn vµ biÕn chøng

1. BiÕn chuyÓn cña bÖnh

BÖnh biÕn chuyÓn chËm. BÖnh sóc th−êng Ýt cã dÊu hiÖu chøc n¨ng.

2. BiÕn chøng

V× tim tr¸i lµm viÖc nhiÒu sÏ dÉn ®Õn suy dÇn. Do vËy, th−êng dÉn ®Õn çc biÕn chøng nh− (çc c¬n khã thë, cã thÓ x¶y ra phï phæi cÊp). DÇn dÇn tim ph¶i còng suy vµ suy tim toµn bé (víi çc dÊu hiÖu phï toµn th©n, gan to, tÜnh m¹ch cæ phång to). Ngoµi ra cßn cã thÓ gÆp biÕn chøng viªm mµng trong tim b¸n cÊp.

V. ChÈn ®o¸n §Ó chÈn ®o¸n bÖnh ng−êi ta c¨n cø vµo tiÕng thæi t©m tr−¬ng, cã sù chªnh lÖch cao

gi÷a huyÕt ¸p tèi ®a vµ huyÕt ¸p tèi thiÓu.

VI. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: ®iÒu trÞ nguyªn nh©n ®ång thêi víi ®iÒu trÞ triÖu chøng.


68

a. §iÒu trÞ triÖu chøng

- Dïng çc lo¹i thuèc an thÇn ®Ó lµm gi¶m sù ho¶ng hèt, kÝch ®éng.

- Cã chÕ ®é lµm viÖc hîp lý, ng¨n ngõa kh«ng cho chuyÓn sang suy tim.

- NÕu cã triÖu chøng suy tim th× ta dïng Digitalin vµ uabain.

b. §iÒu trÞ nguyªn nh©n: chñ yÕu ®iÒu trÞ çc bÖnh vÒ khíp vµ ®iÒu trÞ mét sè bÖnh vÒ roi trïng ®−êng sinh dôc.

69

Ch−¬ng III

BÖnh ë hÖ h« hÊp (Diseases of the respiratory system)

HÖ h« hÊp bao gåm: Lç mòi, Xoang mòi, Thanh qu¶n, KhÝ qu¶n, Phæi vµ ®¶m nhiÖm çc chøc n¨ng sau:

+ NhiÖm vô chñ yÕu cña hÖ h« hÊp lµ trao ®æi khÝ (lÊy oxy tõ ngoµi vµo cung cÊp cho çc m« bµo vµ th¶i khÝ cacbonic tõ m« bµo ra ngoµi).

+ Ngoµi ra hÖ h« hÊp cßn lµm nhiÖm vô ®iÒu hoµ th©n nhiÖt (mét phÇn h¬i n−íc trong c¬ thÓ ®i ra ngoµi theo ®−êng h« hÊp).

Sù sèng tån t¹i ®−îc lµ nhê sù ho¹t ®éng nhÞp nhµng cña hÖ h« hÊp. Ho¹t ®éng cña hÖ h« hÊp phô thuéc vµo:

+ Sù chØ ®¹o cña hÖ thÇn kinh trung −¬ng.

+ C¬ hoµnh, c¬ liªn s−ên, c¬ bông.

Sù h« hÊp cña c¬ thÓ muèn b×nh th−êng th× ®ßi hái çc bé phËn cña hÖ h« hÊp ph¶i b×nh th−êng. Ngoµi ra nã cßn phô thuéc vµo mét sè yÕu tè vµ ®iÒu kiÖn kh¸c (thÇn kinh chi phèi trung khu h« hÊp ph¶i b×nh th−êng, kh«ng khÝ ph¶i trong s¹ch, m¸u vËn chuyÓn trong phæi kh«ng trë ng¹i, c¬ quan tham gia h« hÊp ph¶i b×nh th−êng).

NÕu trong çc kh©u trªn chØ cÇn mét kh©u kh«ng b×nh th−êng dÔ lµm rèi lo¹n qu¸ tr×nh h« hÊp. Sù rèi lo¹n vÒ h« hÊp cã 2 mÆt:

Rèi lo¹n sù thë ngoµi: lµ sù rèi lo¹n trao ®æi oxy vµ khÝ cacbonic trong çc m¹ch qu¶n ë phÕ nang. Sù rèi lo¹n nµy lµ do:

+ Rèi lo¹n trung khu h« hÊp (khi trung khu h« hÊp bÞ tæn th−¬ng, ø huyÕt, bÞ khèi u, bÞ kÝch thÝch bíi çc chÊt ®éc,...).

+ Sù thay ®æi cÊu tróc cña hÖ h« hÊp (lç mòi, thanh qu¶n, khÝ qu¶n bÞ hÑp).

+ Thµnh phÇn kh«ng khÝ thay ®æi (Oxy, CO2). VÝ dô: khi hµm l−îng oxy trong kh«ng khÝ thiÕu → tÇn sè h« hÊp gi¶m. Khi hµm l−îng CO2 trong kh«ng khÝ t¨ng → tÇn sè h« hÊp t¨ng).

+ Thµnh phÇn cña m¸u thay ®æi (sè l−îng hång cÇu thay ®æi hay pH cña m¸u thay ®æi → rèi lo¹n h« hÊp)

Rèi lo¹n sù thë trong: Tøc lµ sù rèi lo¹n trao ®æi khÝ gi÷a m¸u vµ m« bµo trong c¬ thÓ. Sù rèi lo¹n nµy lµ do rèi lo¹n trao ®æi chÊt trong çc m« bµo, rèi lo¹n vÒ çc tuyÕn néi tiÕt, khi c¬ thÓ tróng ®éc bëi mét sè ho¸ chÊt - HCl, HCN,...).

CÊu t¹o phæi


70

BÖnh ë hÖ h« hÊp th−êng x¶y ra nhiÒu vµo thêi kú gi¸ rÐt vµ chiÕm kho¶ng 30- 40% trong çc bÖnh néi khoa. BÖnh th−êng lµm cho gia sóc chËm lín, gi¶m n¨ng suÊt lµm viÖc, thËm chÝ cßn lµm cho gia sóc chÕt.

BÖnh ch¶y m¸u mòi (Rhinorrhagia)

I. §Æc ®iÓm - Do mòi hay çc khÝ quan l©n cËn cña mòi bÞ tæn th−¬ng lµm cho m¸u ®i ra khái

m¹ch qu¶n ch¶y ra lç mòi.

- Tuú theo møc ®é tæn th−¬ng cña çc khÝ quan mµ m¸u ch¶y ra lç mòi nhiÒu hay Ýt vµ m¸u ch¶y ra mét bªn lç mòi hay c¶ hai bªn lç mòi.

- Trong nh©n y gäi lµ bÖnh ch¶y m¸u cam.

II. Nguyªn nh©n a. Nguyªn nh©n côc bé

- Niªm m¹c mòi bÞ tæn th−¬ng (do t¸c ®éng c¬ giíi: th«ng thùc kh«ng ®óng kü thuËt, c©y cá cøng ®©m vµo, hoÆc do çc vËt nhän, cøng ®©m vµo).

- Do gißi, ®Øa, v¾t b¸m vµo niªm m¹c mòi. - Do viªm niªm m¹c mòi xuÊt huyÕt.

b. Do çc khÝ quan l©n cËn bÞ tæn th−¬ng

Phæi, häng, thanh qu¶n bÞ tæn th−¬ng, xuÊt huyÕt.

c. Nguyªn nh©n toµn th©n

- Do ø huyÕt tÜnh m¹ch phæi (trong bÖnh say n¾ng, c¶m nãng, suy tim,...).

- Do hiÖn t−îng t¨ng huyÕt ¸p (m¹ch qu¶n ë mòi bÞ vì → ch¶y m¸u).

d. Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm

BÖnh nhiÖt th¸n, bÖnh tþ th−.

e. Do c¬ thÓ bÞ tróng mét sè lo¹i chÊt ®éc, ho¸ chÊt.

III. TriÖu chøng Tuú theo nhuyªn nh©n g©y nªn mµ hiÖn t−îng ch¶y

m¸u biÓu hiÖn kh¸c nhau: - NÕu do tæn th−¬ng côc bé th× m¸u ch¶y ra lç mòi

Ýt vµ ch¶y ra ë mét bªn lç mòi. - NÕu do tæn th−¬ng vïng häng, khÝ qu¶n, thanh

qu¶n th× m¸u ch¶y ra c¶ hai bªn lç mòi.

- NÕu do viªm niªm m¹c mòi th× m¸u ch¶y ra cã lÉn dÞch nhÇy.

- NÕu do bÖnh truyÒn nhiÔm th× ngoµi viÖc ch¶y m¸u mòi th× gia sóc cßn cã triÖu chøng l©m sµng ®iÓn h×nh cña bÖnh truyÒn nhiÔm.

- NÕu do xuÊt huyÕt phæi th× m¸u ch¶y ra ®á t−¬i vµ cã lÉn bät khÝ, gia sóc cã hiÖn t−îng khã thë.

Chã ch¶y m¸u mòi

71

- NÕu say n¾ng, c¶m nãng th× ngoµi triÖu chøng ch¶y m¸u mòi gia sóc cßn cã hiÖn t−îng ho¶ng sî, khã thë, niªm m¹c m¾t sung huyÕt, tÜnh m¹ch cæ phång to.

IV. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- §Ó gia sóc ë t− thÕ ®Çu cao h¬n ®u«i.

- Dïng n−íc ®¸ ch−êm lªn vïng mòi vµ vïng tr¸n.

- Dïng b«ng thÊm vµo dung dÞch Adrenalin 0,1% hoÆc dung dÞch Focmon 10% nhÐt vµo lç mòi

2. BiÖn ph¸p can thiÖp

Tuú theo nguyªn nh©n g©y ch¶y m¸u mµ dïng biÖn ph¸p can thiÖp cho phï hîp

- NÕu do ®Øa, gißi, v¾t chui vµo, dïng panh kÑp kÐo ra, hoÆc dïng n−íc oxy giµ nhá vµo mòi.

- NÕu do bÖnh huyÕt ¸p cao th× ph¶i dïng thuèc h¹ huyÕt ¸p.

- NÕu do bÖnh truyÒn nhiÔm th× ph¶i dïng thuèc ®Æc hiÖu ®iÒu trÞ bÖnh truyÒn nhiÔm.

- NÕu do viªm mòi xuÊt huyÕt th× ph¶i ®iÒu trÞ bÖnh viªm mòi.

- NÕu do c¶m nãng, say n¾ng th× ph¶i trÝch huyÕt.

Ngoµi ra cßn dïng thuèc lµm t¨ng tèc ®é ®«ng m¸u vµ bÒn v÷ng thµnh m¹ch

a. Dïng thuèc lµm t¨ng tèc ®é ®«ng m¸u trong c¬ thÓ

Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã

Gelatin 4% 400 ml 200 ml 30 - 50ml


b. Dïng thuèc lµm bÒn v÷ng thµnh m¹ch


Canxi clorua 10% 50 - 70 ml 10 - 20ml 5 -10 ml

Vitamin C 5% 20ml 10ml 5- 10 ml


c. Dïng thuèc ph¸ vì tiÓu cÇu ®Ó t¨ng tèc ®é ®«ng m¸u trong c¬ thÓ


Dung dÞch NaCl 10% 300 - 400 ml 100 ml 20 - 30 ml


BÖnh viªm mòi thÓ cata cÊp (Rhinitis Catarrhalis Acuta)

I. §Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra trªn niªm m¹c mòi, thêi kú ®Çu cña bÖnh dÞch viªm tiÕt

nhiÒu (dÞch láng vµ trong), sau ®ã dÞch viªm ®Æc l¹i, Ýt vµ xanh.

- Gia sóc cã biÓu hiÖn ngøa vµ ®au mòi.


72

- Gia sóc non vµ gia sóc giµ hay m¾c.

- NÕu ®iÒu trÞ kh«ng kÞp thêi vµ triÖt ®Ó, bÖnh sÏ kÕ ph¸t sang viªm xoang mòi, viªm häng hay viªm thanh qu¶n, khÝ qu¶n.

- ë nh©n y, trÎ em hay m¾c vµ nÕu ®iÒu trÞ kh«ng triÖt ®Ó dÔ ph¸t sinh viªm thËn.

II. Nguyªn nh©n - Do khÝ hËu, thêi tiÕt kh¾c nghiÖt (thêi tiÕt l¹nh qu¸, nãng qu¸).

- Do niªm m¹c mòi bÞ kÝch thÝch bëi mét sè khÝ ®éc trong chuång nu«i (khÝ H2S, NH3,...)

- Do ch¨m sãc, nu«i d−ìng gia sóc kÐm vµ gia sóc ph¶i lµm viÖc nhiÒu

- Do tæn th−¬ng c¬ giíi (ngo¹i vËt ®©m vµo, th«ng thùc qu¶n kh«ng ®óng kü thuËt vµ do ký sinh trïng b¸m vµo).

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh (bÖnh cóm, viªm phæi do virus).

- Do viªm lan tõ d−íi lªn (viªm xoang mòi, viªm häng).

III. TriÖu chøng Chñ yÕu lµ triÖu chøng côc bé

- Gia sóc ch¶y nhiÒu n−íc mòi (n−íc mòi lóc ®Çu láng vµ trong sau ®ã ®Æc l¹i vµ xanh).

- Gia sóc h¾t h¬i nhiÒu vµ biÓu hiÖn ngøa mòi (do dÞch viªm lu«n lu«n kÝch thÝch vµo niªm m¹c mòi).

- Th−êng cã dö mòi b¸m quanh lç mòi.

- Khi kiÓm tra niªm m¹c mòi thÊy niªm m¹c sung huyÕt hoÆc cã nh÷ng môn n−íc, môn mñ nh− h¹t tÊm hoÆc h¹t ®Ëu xanh, thËm chÝ cã c¶ nh÷ng nèt loÐt.

- Khi dö mòi nhiÒu vµ ®Æc lµm cho lßng lç mòi hÑp l¹i → ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh h« hÊp. V× vËy trªn l©m sµng thÊy gia sóc cã hiÖn t−îng khã thë.

- NÕu kÕ ph¸t sang viªm thanh qu¶n, khÝ qu¶n, häng th× cã triÖu chøng biÓu hiÖn nÆng h¬n (sèt cao, ho,...).

IV. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- Chuång tr¹i ph¶i lµm s¹ch sÏ vµ tho¸ng khÝ. - Ch¨m sãc, nu«i d−ìng gia sóc tèt. - §Ó gia sóc n¬i Êm ¸p (vÒ mïa ®«ng).


a. Dïng dung dÞch s¸t trïng röa niªm m¹c mòi n¬i bÞ viªm: Dïng mét trong nh÷ng lo¹i dung dÞch sau:

- Dung dÞch thuèc tÝm 0,1% - Dung dÞch Rivalnol 0,1% - Dung dÞch axit boric 3% - Dung dÞch n−íc muèi 3%

N−íc mòi ch¶y nhiÒu

73

- Dung dÞch phÌn chua 3% - Dung dÞch Natribicarbonat 3%

b. Dïng thuèc lµm gi¶m tiÕt dÞch viªm

- Dung dÞch Magiesulfat (MgSO4) 1%. Nhá vµo lç mòi ngµy 3 lÇn, mçi lÇn 2 giät.

- Atropinsulfat 0,1% (§¹i gia sóc 5-10ml; TiÓu gia sóc 3-5ml; Chã, lîn 1-2ml. Tiªm b¾p hay d−íi da ngµy 1 lÇn.

c. Dïng thuèc kh¸ng sinh b«i vµo çc nèt loÐt (Mamycin, Tetracyclin, Ampicilin, Kanamyxin).

Chó ý: B«i thuèc kh¸ng sinh sau khi ®; röa vµ dïng thuèc lµm gi¶m tiÕt dÞch.

BÖnh viªm mòi thÓ cata m¹n tÝnh (Rhinitis Catarrhalis Chronica)

I. §Æc ®iÓm - Th−êng do thÓ cÊp tÝnh chuyÓn sang. BÖnh th−êng kÐo dµi (hµng th¸ng hoÆc hµng

n¨m). Khi khÝ hËu thêi tiÕt thay ®æi bÖnh dÔ t¸i ph¸t.

- Qu¸ tr×nh viªm th−êng g©y biÕn ®æi cÊu tróc gi¶i phÉu ë niªm m¹c mòi (niªm m¹c t¨ng sinh, hoÆc cã nh÷ng vÕt sÑo → hÑp lßng lç mòi. HËu qu¶, gia sóc còng cã biÓu hiÖn thë khã).

II. Nguyªn nh©n - Do thÓ cÊp tÝnh chuyÓn sang. - Do gia sóc bÞ suy dinh d−ìng kÐo dµi. - Do gia sóc bÞ m¾c mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm ë thÓ m¹n tÝnh (bÖnh lao, viªm phæi

do virus, sµi sèt chã con,...).

III. TriÖu chøng - T−¬ng tù nh− thÓ cÊp tÝnh nh−ng niªm m¹c mòi t¨ng sinh dÇy lªn, lßng lç mòi hÑp

l¹i → gia sóc cã hiÖn t−îng ng¹t mòi, khã thë. Khi kiÓm tra niªm m¹c mòi thÊy niªm m¹c mµu tr¾ng bÖch, cã çc vÕt sÑo.

- N−íc mòi ch¶y Ýt, khi khÝ hËu, thêi tiÕt thay ®æi, hay khi gia sóc ph¶i lµm viÖc nhiÒu th× n−íc mòi ch¶y nhiÒu.

IV. §iÒu trÞ Çch ®iÒu trÞ theo nh− ph¸c ®å viªm mòi thÓ cÊp tÝnh. Nh−ng cÇn chó ý, khi cã hiÖn

t−îng t¨ng sinh niªm m¹c th× dïng dung dÞch Nitrat b¹c 0,5% b«i lªn niªm m¹c bÞ t¨ng sinh ngµy 2-3 lÇn.

BÖnh viªm mòi thÓ mµng gi¶ (Rhinitis crouposa fibrinosa)

I. §Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm t¹o ra mét líp fibrin mµu vµng nh¹t hay mµu vµng ¸nh ®á phñ lªn

niªm m¹c mòi. NÕu líp fibrin dÇy sÏ lµm cho lßng lç mòi hÑp → con vËt thë khã.


74

- BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi ngùa, bß vµ lîn.

II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc hÝt ph¶i mét sè khÝ ®éc (H2S, khãi, H2S,...).

- Do x«ng mòi cho liÒu l−îng x«ng qu¸ ®Æc.

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (bÖnh dÞch t¶, bÖnh viªm mµng mòi thèi loÐt, bÖnh tþ th− ë ngùa, bÖnh ®Ëu ë lîn).

III. TriÖu chøng - Gia sóc bÞ sèt (do ®éc tè cña vi trïng vµ s¶n vËt ®éc ®−îc sinh ra tõ nh÷ng dÞch rØ

viªm t¸c ®éng).

- Gia sóc ¨n kÐm hoÆc bá ¨n.

- H¹ch hµm s−ng.

- KiÓm tra niªm m¹c mòi thÊy çc nèt loÐt vµ trªn cã phñ mét líp fibrin mµu vµng, nÕu bãc bá líp fibrin th× ®Ó l¹i vÕt loÐt mµu ®á. DÞch mòi ®Æc vµ Ýt.

- Do dÞch rØ viªm cã nhiÒu fibrin vµ ®äng l¹i →lßng lç mòi hÑp l¹i. Do ®ã trªn l©m sµng gia sóc cã hiÖn t−îng ng¹t mòi, khã thë vµ cã tiÕng rÝt ë mòi.

IV. §iÒu trÞ Ngoµi viÖc ®iÒu trÞ theo ph¸c ®å nh− viªm mòi thÓ cÊp tÝnh cßn ph¶i dïng kh¸ng

sinh ®Ó ®Ò phßng hiÖn t−îng nhiÔm trïng kÕ ph¸t. Cã thÓ dïng mét trong çc lo¹i kh¸ng sinh sau:

Penicillin Licosin Kanamycin Cephacilin

Gentamycin Pen-Step Ampicillin Pneumotic

BÖnh viªm thanh qu¶n cata cÊp (Laryngitis catarrhalis acuta)

I. §Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra trªn niªm m¹c thanh qu¶n. Gia sóc ho nhiÒu vµ cã biÓu hiÖn

kh¶n tiÕng hoÆc mÊt tiÕng.

- BÖnh th−êng x¶y ra vµo thêi kú thêi tiÕt gi¸ rÐt.

- Thanh qu¶n lµ mét xoang ng¾n vµ ®−îc cÊu t¹o hoµn toµn b»ng sôn, n»m gi÷a yÕt hÇu vµ khÝ qu¶n, d−íi x−¬ng thiÖt cèt. Do vËy, khi thanh qu¶n bÞ viªm th−êng kÕ ph¸t viªm khÝ qu¶n vµ ng−îc l¹i.

II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc bÞ nhiÔm l¹nh.

- Do gia sóc hÝt ph¶i mét sè khÝ ®éc (NH3, H2S, Clo,...).

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (bÖnh cóm, bÖnh lao, bÖnh tô huyÕt trïng).

75

- Do viªm lan tõ mét sè khÝ quan l©n cËn (tõ viªm häng, viªm khÝ qu¶n, viªm mòi lan sang).

- Do gia sóc m¾c mét sè bÖnh vÒ tim (do ø trÖ tuÇn hoµn m¸u →g©y nªn ø huyÕt thanh qu¶n → viªm thanh qu¶n).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Çc t¸c nh©n bÖnh t¸c ®éng vµo niªm m¹c thanh qu¶n, ®Çu tiªn lµm cho niªm m¹c

sung huyÕt vµ s−ng ®á lµm cho niªm m¹c rÊt mÉn c¶m→ gia sóc ho nhiÒu.

T¹i çc n¬i viªm, dÞch rØ viªm tiÕt nhiÒu, t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn ph¸t triÓn m¹nh vµ s¶n sinh ra nhiÒu ®éc tè. Nh÷ng ®éc tè cña vi trïng cïng víi çc s¶n vËt ®éc trung gian (do dÞch viªm bÞ ph©n huû) thÊm vµo m¸u, kÝch thÝch lªn trung khu ®iÒu tiÕt nhiÖt vµ g©y rèi lo¹n th©n nhiÖt→ con vËt sèt.

Do thanh qu¶n s−ng to lµm con vËt khã thë vµ xuÊt hiÖn tiÕng rÝt ë vïng thanh qu¶n (do lßng thanh qu¶n bÞ hÑp).

Do dÞch rØ viªm tiÕt nhiÒu lµm cho con vËt ho nhiÒu → con vËt bÞ kh¶n tiÕng hoÆc mÊt tiÕng.

IV. TriÖu chøng - Con vËt kh«ng sèt hoÆc sèt nhÑ, ¨n uèng b×nh th−êng.

- Con vËt ho nhiÒu (ho nhiÒu vÒ ban ®ªm, s¸ng sím hay khi gia sóc vËn ®éng nhiÒu).

- Con vËt kh¶n tiÕng hoÆc mÊt tiÕng.

- Dïng tay Ên vµo vïng thanh qu¶n gia sóc cã ph¶n x¹ ®au vµ ho.

- NÕu sôn tiÓu thiÖt s−ng to vµ ®au th× ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh nuèt thøc ¨n vµ n−íc uèng (rèi lo¹n nuèt nhÑ).

- Khi nghe vïng thanh qu¶n: lóc ®Çu míi viªm nghe thÊy tiÕng ran kh«, sau ®ã thÊy tiÕng ran −ít. NÕu thanh qu¶n s−ng to cßn nghe thÊy tiÕng rÝt, con vËt khã thë.

- KiÓm tra h¹ch l©m ba d−íi hµm thÊy s−ng to.

V. Tiªn l−îng

1. ë thÓ nguyªn ph¸t Tiªn l−îng tèt. NÕu viªm cÊp tÝnh, bÖnh kÐo dµi vµi ba ngµy hoÆc hµng tuÇn. NÕu

m¹n tÝnh bÖnh kÐo dµi hµng th¸ng hoÆc vµi th¸ng.

2. ë thÓ kÕ ph¸t Tiªn l−îng tuú theo sù ph¸t triÓn cña bÖnh g©y kÕ ph¸t.

VI. ChÈn ®o¸n - C¨n cø vµo triÖu chøng (ho nhiÒu, ©m thanh qu¶n thay ®æi, kh¶n tiÕng hoÆc mÊt

tiÕng, khã thë, sê vµo vïng thanh qu¶n gia sóc cã ph¶n x¹ ®au).

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh

+ BÖnh cóm: TÝnh chÊt l©y lan nhanh, sèt cao, kÌm theo mét sè triÖu chøng ®iÓn h×nh kh¸c (vÝ dô cóm bß: Ch©n liÖt, ch−íng h¬i d¹ cá, Øa ch¶y).


76

+ BÖnh viªm phæi: Gia sóc sèt cao, nghe vïng phæi cã ©m ran, gia sóc bá ¨n hoÆc kÐm ¨n, khã thë râ.

+ BÖnh viªm häng: gia sóc cã biÓu hiÖn rèi lo¹n nuèt nÆng (nh¶ thøc ¨n, thøc ¨n trµo qua lç mòi).

VII. §iÒu trÞ 1. Hé lý

- Chuång tr¹i s¹ch sÏ, tho¸ng khÝ.

- Gi÷ Êm cho con vËt.

- Cho gia sóc ¨n thøc ¨n dÔ tiªu ho¸ vµ kh«ng cho nh÷ng thøc ¨n bét kh«.

- Giai ®o¹n ®Çu cña bÖnh, dïng n−íc ®¸ ch−êm vµo vïng viªm.


a. Dïng thuèc gi¶m ho vµ long ®êm: dïng mét trong çc lo¹i thuèc sau:

+ Chloruamon (§¹i gia sóc 15g; TiÓu gia sóc 5-10g; Chã, lîn: 2-5g).

+ Bicarbonatnatri (§¹i gia sóc 5g; TiÓu gia sóc 5-10g; Chã, lîn 2-5g.

+ Codein - phosphat hoÆc Tecpin-codein (§¹i gia sóc 15g; TiÓu gia sóc 10g, Chã, lîn 0,03-0,05g). Hoµ vµo n−íc cho uèng ngµy 1 lÇn

b. NÕu thanh qu¶n viªm nÆng, gia sóc cã hiÖn t−îng nhiÔm trïng kÕ ph¸t, dïng kh¸ng sinh.

c. Tr−êng hîp thanh qu¶n bÞ s−ng to, gia sóc cã hiÖn t−îng ng¹t thë ta ph¶i dïng thñ thuËt ngo¹i khoa (më khÝ qu¶n)

d. Tr−êng hîp viªm m¹n tÝnh: Dïng mét trong 2 ®¬n sau

Nitrat B¹c: 0,15g

N−íc cÊt: 50ml

Läc hÊp khö trïng

Tiªm vµo thanh qu¶n víi liÒu l−îng (§¹i gia sóc 50 ml/con/2 lÇn/ngµy; TiÓu gia sóc 20 ml/con/2 lÇn/ngµy; Chã, lîn: 10-15 ml/con/2 lÇn/ngµy).

Chó ý: Tiªm vµo sôn vßng nhÉn cña thanh qu¶n. Khi tiªm ®Ó gia sóc n»m nghiªng, ®Çu cao t¹o víi bÒ mÆt ®Êt mét gãc 450.

Tinh thÓ iod: 1g

Ioduakali: 2,5g

N−íc cÊt: 100ml

Läc, hÊp khö trïng

Tiªm vµo tÜnh m¹ch víi liÒu (§¹i gia sóc 20-30ml/con/ngµy; Chã, lîn: 5-10ml/con/ngµy).

BÖnh viªm thanh qu¶n thÓ mµng gi¶ (Laryngitis crouposa fibrinosa)

I. §Æc ®iÓm - Niªm m¹c thanh qu¶n bÞ viªm nÆng vµ cã mét líp mµng gi¶ (fibrin) phñ lªn trªn,

gia sóc sèt cao vµ cã hiÖn t−îng thë khã, thËm chÝ ng¹t thë.

77

- BÖnh th−êng cïng ph¸t víi viªm häng → tÝnh chÊt bÖnh nÆng h¬n viªm thanh qu¶n cÊp.

- Bß vµ dª hay m¾c.

II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc bÞ c¶m l¹nh, søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m, tõ ®ã mét sè vi trïng s½n cã

trong c¬ thÓ ph¸t triÓn vµ g©y viªm (nh−: Tô cÇu trïng, Liªn cÇu trïng).

- Do gia sóc hÝt ph¶i mét sè khÝ ®éc trong chuång nu«i.

- Do kÝch thÝch c¬ giíi g©y tæn th−¬ng niªm m¹c thanh qu¶n → vi khuÈn x©m nhËp vµo g©y viªm (qu¸ tr×nh th«ng thùc qu¶n, th«ng èng nhÇm vµo thanh qu¶n).

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (viªm häng, tþ th−, viªm mµng mòi thèi loÐt...).

- ë ng−êi cßn do bÖnh b¹ch hÇu kÕ ph¸t sang.

III. TriÖu chøng - Con vËt sèt cao, ¨n kÐm hoÆc bá ¨n. - H¹ch d−íi hµm s−ng to.

- M¹ch nhanh vµ yÕu.

- ë chã h¹ch amidan ®au, lµm tiÕng sña bÞ kh¶n hoÆc mÊt tiÕng.

- Con vËt ho d÷ déi, cã c¶m gi¸c ®au trong khi ho, nhiÒu khi ho bËt c¶ mµng gi¶ ra ngoµi.

- N−íc mòi ®Æc, mµu xanh vµ cã c¶ mïi h«i thèi.

- Nghe vïng thanh qu¶n thÊy tiÕng rÝt thanh qu¶n.

- Con vËt khã thë, cã mét sè tr−êng hîp 3-4 ngµy sau khi m¾c bÖnh con vËt ng¹t thë chÕt.

IV. Tiªn l−îng BÖnh tiÕn triÓn rÊt nhanh, nÕu can thiÖp kh«ng kÞp thêi, trong mét sè tr−êng hîp 3-4

ngµy sau khi m¾c bÖnh gia sóc ng¹t thë chÕt.

V. ChÈn ®o¸n §Ó chÈn ®o¸n bÖnh chñ yÕu dùa vµo: BÖnh ph¸t ra kÞch liÖt, gia sóc sèt cao, cã hiÖn

t−îng khã thë, ë vïng thanh qu¶n mÉn c¶m, gia sóc cã c¶m gi¸c ®au khi ho, n−íc mòi cã mµng gi¶.

CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi bÖnh:

+ Viªm thanh qu¶n cata cÊp: Gia sóc sèt nhÑ hoÆc kh«ng sèt, khi ho kh«ng cã c¶m gi¸c ®au, n−íc mòi kh«ng cã mµng gi¶.

+ Phï thanh qu¶n: Gia sóc kh«ng sèt, n−íc mòi kh«ng cã mµng gi¶ theo ra ngoµi, gia sóc dÔ bÞ ng¹t thë.

VI. §iÒu trÞ 1. Hé lý

Nh− viªm thanh qu¶n cata cÊp tÝnh. Ngoµi ra nÕu cã ®iÒu kiÖn:

- Dïng protein liÖu ph¸p ®Ó n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ.

- Dïng lý liÖu ph¸p: ®Ìn hång ngo¹i, ®Ìn solux chiÕu vµo vïng thanh qu¶n bÞ viªm.


78


- Dïng thuèc gi¶m ho, long ®êm.

- Dïng thuèc kh¸ng sinh chèng nhiÔm trïng.

- Dïng thuèc trî søc, trî lùc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng. Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã, lîn (ml)

Dung dÞch Glucoza 20% 1000 - 2000 300 - 500 150 - 200 Cafein natribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10 1 - 5 Canxi clorua 10% 50 - 70 20- 30 5-10 Urotropin 10% 50-70 30-50 15 - 20 Vitamin C 5% 10 5 - 10 5

Tiªm chËm tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn.

Chó ý: NÕu gia sóc cã hiÖn t−îng ng¹t thë th× tiÕn hµnh më khÝ qu¶n.

BÖnh viªm phÕ qu¶n cata cÊp tÝnh (Bronchitis catarrhalis acuta)

I. §Æc §iÓm - Qu¸ tr×nh viªm cã thÓ x¶y ra trªn bÒ mÆt niªm m¹c hay d−íi niªm m¹c cña phÕ

qu¶n. Khi viªm lµm cho niªm m¹c phÕ qu¶n bÞ sung huyÕt, tiÕt dÞch → niªm m¹c rÊt mÉn c¶m. Do vËy gia sóc ho nhiÒu.

- DÞch viªm ®äng l¹i ë lßng phÕ qu¶n, lµm cho lßng phÕ qu¶n hÑp. Do vËy, gia sóc cã hiÖn t−îng khã thë.

- Tuú theo vÞ trÝ viªm mµ cã tªn gäi:

+ Viªm phÕ qu¶n lín.

+ Viªm phÕ qu¶n nhá.

- BÖnh x¶y ra nhiÒu vµo thêi kú gi¸ rÐt. Gia sóc non vµ gia sóc giµ hay m¾c.

II. Nguyªn nh©n a. Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t

- Do gia sóc bÞ nhiÔm l¹nh.

- Do ch¨m sãc, nu«i d−ìng gia sóc kÐm.

- Do gia sóc hÝt ph¶i mét sè khÝ ®éc (H2S, NH3, khãi, khÝ Clo).

- Do niªm m¹c phÕ qu¶n bÞ tæn th−¬ng c¬ giíi (khi cho gia sóc uèng thuèc ®Ó thuèc ch¶y vµo phÕ qu¶n).

- Do gia sóc bÞ thiÕu vitamin A.

TÊt c¶ çc nguyªn nh©n trªn lµm gi¶m søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ vµ lµm cho niªm m¹c phÕ qu¶n dÔ bÞ tæn th−¬ng. Tõ ®ã vi khuÈn tõ ngoµi x©m nhËp vµo, hoÆc nh÷ng vi khuÈn ®; c− tró s½n trong hÇu, häng cã c¬ héi ph¸t triÓn vµ g©y viªm.

b. Nguyªn nh©n kÕ ph¸t

- Do ký sinh trïng ký sinh ë phæi (giun phæi), hoÆc do Êu trïng giun ®òa di hµnh g©y tæn th−¬ng niªm m¹c phÕ qu¶n, dÔ dÉn ®Õn béi nhiÔm vµ viªm.

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh: bÖnh cóm, viªm h¹ch truyÒn nhiÔm, lao, tô huyÕt trïng,...

79

- Do viªm lan tõ mét sè khÝ quan bªn c¹nh (viªm thanh qu¶n, viªm häng,...).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Nh÷ng kÝch thÝch bÖnh lý th«ng qua hÖ thÇn kinh trung −¬ng, t¸c ®éng vµo hÖ thèng

néi thô c¶m cña ®−êng h« hÊp, lµm rèi lo¹n tuÇn hoµn v¸ch phÕ qu¶n, dÉn ®Õn sung huyÕt niªm m¹c vµ viªm. Niªm m¹c phÕ qu¶n cã thÓ viªm côc bé hoÆc viªm trµn lan. DÞch viªm tiÕt ra nhiÒu (bao gåm hång cÇu, tÕ bµo th−êng b×) ®äng l¹i ë v¸ch phÕ qu¶n, kÕt hîp víi ph¶n øng viªm th−êng xuyªn kÝch thÝch niªm m¹c phÕ qu¶n. Do vËy trªn l©m sµng gia sóc cã hiÖn t−îng ho vµ ch¶y n−íc mòi nhiÒu.

Nh÷ng s¶n vËt ®éc ®−îc sinh ra trong qu¸ tr×nh viªm kÕt hîp víi ®éc tè cña vi khuÈn thÊm vµo m¸u g©y rèi lo¹n ®iÒu hßa th©n nhiÖt→ con vËt sèt.

MÆt kh¸c, mét sè dÞch viªm ®äng l¹i ë v¸ch phÕ qu¶n cßn g©y nªn hiÖn t−îng xÑp phÕ nang, hoÆc g©y nªn viªm phæi dÉn ®Õn lµm cho bÖnh trë nªn trÇm träng thªm.

IV. TriÖu chøng

1. NÕu viªm phÕ qu¶n lín

- Ho lµ triÖu chøng chñ yÕu: Thêi k× ®Çu con vËt ho khan, tiÕng ho ng¾n, cã c¶m gi¸c ®au. Sau 3-4 ngµy m¾c bÖnh tiÕng ho −ít vµ kÐo dµi (ho kÐo dµi tõng c¬n).

- N−íc mòi ch¶y nhiÒu: Lóc ®Çu n−íc mòi trong vÒ sau ®Æc dÇn vµ cã mµu vµng, th−êng dÝnh vµo hai bªn mÐ mòi.

- Nghe phæi: Thêi k× ®Çu ©m phÕ nang t¨ng. Sau 2-3 ngµy m¾c bÖnh, xuÊt hiÖn ©m ran (lóc ®Çu ran kh«, vÒ sau ran −ít).

- KiÓm tra ®êm thÊy cã tÕ bµo th−îng b×, hång cÇu, b¹ch cÇu.

- Con vËt kh«ng sèt hoÆc sèt nhÑ, nÕu sèt trong mét ngµy lªn xuèng kh«ng theo quy luËt.

- TÇn sè h« hÊp kh«ng t¨ng.

2. NÕu viªm phÕ qu¶n nhá

- Con vËt sèt (nhiÖt ®é cao h¬n b×nh th−êng 1-20C).

- TÇn sè h« hÊp thay ®æi: Con vËt thë nhanh vµ khã, cã tr−êng hîp con vËt ph¶i thãp bông vµ lç mòi më to ®Ó thë, hoÆc ph¶i h¸ måm ra ®Ó thë.

- NÕu cã hiÖn t−îng khÝ phÕ th× sù trë ng¹i h« hÊp cµng lín → kiÓm tra niªm m¹c m¾t thÊy niªm m¹c tÝm bÇm, m¹ch nhanh vµ yÕu.

- Ho khan, tiÕng ho yÕu vµ ng¾n, sau khi ho con vËt thë khã vµ mÖt.

- N−íc mòi kh«ng cã hoÆc Ýt, n−íc mòi ®Æc.

Bª khã thë

Bª ch¶y n−íc mòi


80

- Nghe phæi cã thÊy ©m ran −ít, ®«i khi nghe thÊy ©m vß tãc. ë nh÷ng n¬i phÕ qu¶n bÞ t¾c th× kh«ng nghe thÊy ©m phÕ nang. Nh÷ng vïng xung quanh nã l¹i nghe thÊy ©m phÕ nang t¨ng.

- NÕu cã hiÖn t−îng viªm lan sang phæi, gia sóc cã triÖu chøng cña bÖnh phÕ qu¶n phÕ viªm.

- Gâ vïng phæi: NÕu cã hiÖn t−îng khÝ phÕ th× ©m gâ cã ©m bïng h¬i vµ vïng gâ cña phæi lïi vÒ phÝa sau.

V. Tiªn l−îng - §èi víi viªm phÕ qu¶n lín tiªn l−îng tèt. NÕu ch÷a kÞp thêi vµ ch¨m sãc nu«i

d−ìng tèt th× sau 3-4 ngµy ®iÒu trÞ gia sóc khái bÖnh.

- §èi víi viªm phÕ qu¶n nhá th× møc ®é bÖnh nÆng h¬n. NÕu ®iÒu trÞ kh«ng kÞp thêi, gia sóc sÏ chÕt hoÆc chuyÓn sang viªm m¹n hay kÕ ph¸t sang bÖnh phÕ qu¶n phÕ viªm.

VI. ChÈn ®o¸n - C¨n cø vµo triÖu chøng l©m sµng ®iÓn h×nh nh−: gia sóc ho nhiÒu, ho cã c¶m gi¸c

®au, ch¶y nhiÒu n−íc mòi, n−íc mòi mµu vµng hay xanh, nghe phæi xuÊt hiÖn ©m ran, X quang thÊy rèn phæi ®Ëm.

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh kh¸c ë ®−êng h« hÊp:

+ BÖnh phÕ qu¶n phÕ viªm: Con vËt sèt cao vµ sèt cã quy luËt (sèt lªn xuèng theo h×nh sin). Vïng gâ cña phæi cã nhiÒu vïng ©m ®ôc ph©n t¸n, gia sóc kÐm ¨n hoÆc bá ¨n hoÆc, X quang vïng phæi thÊy cã ©m mê r¶i r¸c.

+ BÖnh phæi xuÊt huyÕt: BÖnh ph¸t triÓn nhanh, n−íc mòi láng vµ cã mµu ®á, ho Ýt, nghe phæi còng cã ©m ran. Gia sóc thë khã ®ét ngét

+ BÖnh phï phæi: BÖnh còng ph¸t triÓn nhanh, n−íc mòi láng vµ cã lÉn bät tr¾ng, nghe phæi còng cã ©m ran, gia sóc khã thë ®ét ngét.


- Gi÷ Êm cho gia sóc, chuång tr¹i s¹ch sÏ vµ tho¸ng khÝ, kÝn giã vÒ mïa ®«ng.

- Kh«ng cho gia sóc ¨n thøc ¨n bét kh«.

- Cho gia sóc ¨n thøc ¨n láng, dÔ tiªu ho¸.

- Dïng dÇu nãng xoa hai bªn ngùc.


a. Dïng thuèc gi¶m ho vµ long ®êm (dïng 1 trong çc thuèc sau)

Thuèc §¹i gia sóc (g) TiÓu gia sóc (g) Lîn (g) Chã (g)

Chlorua amon 8-10 5-8 1-2 0,5-1

Natricarbonat 8-10 5-8 1-2 0,5-1

Codein - phosphat 10-15 5-10 1-2 0,03-0,05

Hoµ víi n−íc s¹ch cho uèng ngµy 1 lÇn

81

b. NÕu gia sóc sèt cao, dïng kh¸ng sinh

c. Dïng thuèc trî søc, trî lùc vµ n©ng cao søc ®Ò kh¸ng: (Cafeinnatribenzoat 20%; vitamin B1; vitamin C).

bÖnh viªm phÕ qu¶n cata m¹n TÝNH (Bronchitis catarrhalis chronica)

I. §Æc ®iÓm

- BÖnh kÐo dµi (hµng th¸ng hoÆc hµng n¨m), cã khi suèt ®êi. Khi khÝ hËu thêi tiÕt thay ®æi bÖnh l¹i t¸i ph¸t. Qu¸ tr×nh bÖnh th−êng lµm biÕn ®æi cÊu tróc niªm m¹c phÕ qu¶n (niªm m¹c t¨ng sinh, gi¶m sù ®µn håi) → con vËt cã hiÖn t−îng khã thë kÐo dµi, sau ®ã suy kiÖt dÇn råi chÕt.

- BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi gia sóc giµ yÕu. Ngùa vµ bß hay m¾c

II. Nguyªn nh©n

- Do nhiÒu lÇn m¾c bÖnh viªm phÕ qu¶n cÊp hoÆc do thÓ cÊp tÝnh ®iÒu trÞ kh«ng kÞp thêi chuyÓn sang.

- Do gia sóc qu¸ gÇy yÕu cho nªn khi khÝ hËu thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét lµm cho søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m → g©y viªm.

- Do rèi lo¹n bµi tiÕt çc h¹ch ngo¹i tiÕt (h¹ch må h«i, h¹ch tiÕt chÊt nhÇy cña phÕ qu¶n).

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (lao, tþ th−, giun phæi, bÖnh vÒ tim vµ van tim...).


Çc nguyªn nh©n bÖnh liªn tôc kÝch thÝch vµo niªm m¹c phÕ qu¶n → lµm cho niªm m¹c bÞ viªm m¹n tÝnh → lµm cho thay ®æi h×nh th¸i niªm m¹c (niªm m¹c cã sù tho¸i ho¸ hoÆc t¨ng sinh) → lßng phÕ qu¶n s−ng, dÇy nh¸m → mÊt sù ®µn tÝnh vµ sù bÒn v÷ng. Do vËy trªn l©m sµng ta thÊy gia sóc cã hiÖn t−îng khã thë kÐo dµi.

MÆt kh¸c dÞch viªm tÝch l¹i nhiÒu vµ l©u ë lßng phÕ qu¶n → nªn g©y hiÖn t−îng gi;n phÕ qu¶n, nÕu dÞch viªm lµm t¾c phÕ qu¶n sÏ g©y nªn hiÖn t−îng xÑp phæi.

H¬n n÷a trong qu¸ tr×nh t¨ng sinh, lµm gi¶m chøc n¨ng phßng vÖ cña tÕ bµo th−îng b× rung mao vµ kh¶ n¨ng tiÕt dÞch cña phÕ qu¶n → dÔ nhiÔm khuÈn kÕ ph¸t.

Do lßng phÕ qu¶n hÑp lµm cho phÕ nang cµng ngµy cµng tÝch nhiÒu kh«ng khÝ → sinh ra hiÖn t−îng khÝ phÕ con vËt khã thë nÆng thªm.

IV. TriÖu chøng

- Gia sóc kh«ng sèt, hoÆc sèt nhÑ (nÕu viªm tiÓu phÕ qu¶n).

- Ho lµ triÖu chøng chñ yÕu (th−êng ho vµo buæi s¸ng sím, ban ®ªm hoÆc khi gia sóc vËn ®éng).


82

- Gâ vïng phæi kh«ng cã g× ®Æc biÖt. Nh−ng khi cã hiÖn t−îng khÝ phÕ th× vïng phæi lïi vÒ phÝa sau. NÕu phæi xÑp th× xuÊt hiÖn ©m ®ôc.

- Nghe vïng phæi th−êng thÊy tiÕng rÝt (do lßng phÕ qu¶n bÞ hÑp), ©m ran −ít, nÕu viªm ë phÕ qu¶n lín th× nghe thÊy ©m bät vì. Cã vïng phÕ nang ph¶i ho¹t ®éng bï (do phÕ nang bÞ xÑp) nghe thÊy ©m phÕ nang t¨ng.

- X quang thÊy rèn phæi ®Ëm.

- Néi soi phÕ qu¶n thÊy niªm m¹c phÕ qu¶n t¸i nhît, teo l¹i, trªn niªm m¹c cã nhiÒu chÊt nhÇy.

- BÖnh kÐo dµi con vËt gÇy dÇn, thiÕu m¸u, suy tim råi chÕt.

V. Tiªn l−îng BÖnh kÐo dµi vµi th¸ng, vµi n¨m, cã khi suèt ®êi vµ th−êng dÉn ®Õn mÊy tr−êng hîp

sau:

- Giai ®o¹n ®Çu kh«ng khã thë, chØ thÊy ho vµ nhiÒu ®êm, khi thêi tiÕt thay ®æi th× ph¸t bÖnh, sau ®ã l¹i khái.

- DÇn dÇn ho nhiÒu vµ kÐo dµi, nhiÒu ®êm, b¾t ®Çu xuÊt hiÖn khã thë (nhÊt lµ khi gia sóc ho¹t ®éng). Sau ®ã khã thë liªn tôc → gi;n çc phÕ nang.

- Cuèi cïng kÕ ph¸t suy tim ph¶i, gia sóc gÇy dÇn råi chÕt.

VI. ChÈn ®o¸n C¨n cø vµo triÖu chøng ®iÓn h×nh: BÖnh tiÕn triÓn chËm, ho vµ khã thë kÐo dµi,

th−êng xuyªn cã ®êm vµ n−íc mòi, nghe phæi cã ©m ran, con vËt gÇy dÇn. X quang thÊy rèn phæi ®Ëm, nh÷ng vïng khÝ phÕ cã vïng rÊt s¸ng.

CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi çc bÖnh

+ Giun phæi: LÊy ph©n kiÓm tra (dïng ph−¬ng ph¸p Becman) ®Ó kiÓm tra Êu trïng.

+ BÖnh lao: Gia sóc th−êng sèt vµo buæi chiÒu hoÆc buæi tèi.

VII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- Cho gia sóc nghØ, ch¨m sãc nu«i d−ìng tèt, chuång tr¹i s¹ch sÏ, tho¸ng khÝ.

- Khi khÝ hËu thêi tiÕt thay ®æi ph¶i gi÷ Êm cho gia sóc.


a. Dïng thuèc ®Æc hiÖu ®iÒu trÞ nguyªn nh©n chÝnh: VÝ dô do giun phæi dïng thuèc ®iÒu trÞ giun phæi.

b. Dïng thuèc chèng nhiÔm khuÈn: Dïng thuèc kh¸ng sinh cã ho¹t phæ réng víi thêi gian kÐo dµi (®Ó ng¨n ngõa sù béi nhiÔm vi khuÈn). Trªn thùc tÕ ®Ó ng¨n ngõa sù béi nhiÔm vi khuÈn ng−êi ta th−êng dïng (Penicillin + Streptomycin + dung dÞch Novocain 0,25%). Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn hoÆc phong bÕ vµo h¹ch sao.

c. Dïng kh¸ng sinh ®iÒu trÞ nhiÔm khuÈn t¹i chç: Dïng ph−¬ng ph¸p khÝ dung kh¸ng sinh tõng ®ît.

83

d. Dïng thuèc gi¶m viªm vµ t¨ng tÝnh ®µn håi cña phÕ qu¶n

Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Lîn Chã

Novocain 1% 100ml 500ml 20ml 20ml

Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch

Prednisolon 5g 3g 0,5-1g 0,2-0,5g

Tiªm b¾p hoÆc cho uèng ngµy 1 lÇn

e. Dïng thuèc gi¶m ho, long ®êm vµ gi¶m dÞch thÈm suÊt: Dïng mét trong çc lo¹i thuèc sau:


Chlorua amon 8 -10g 5 - 8g 1 -2g 0,5 -1g

Natricarbonat 8 -10g 5 - 8g 1 - 2g 0,5 -1g

Codein - phosphat 10 -15g 5-10g 1 - 2g 0,03 - 0,05g

Hoµ víi n−íc s¹ch cho uèng ngµy 1 lÇn

f. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng: (Dïng vitamin nhãm B, vitamin C, thuèc trî tim, thuèc bæ m¸u).

g. Dïng thuèc chèng khã thë khi cÇn thiÕt


Ephedrin 0,5g 0,2g 0,02g 0,01g

Cho uèng hoÆc tiªm ngµy 1 lÇn.

BÖnh khÝ phÕ (Emphysema pulmorum)

KhÝ phÕ lµ hiÖn t−îng kh«ng khÝ tÝch l¹i ë phÕ nang, hay ë tæ chøc liªn kÕt çc phÕ nang. Do vËy, lµm cho diÖn tÝch cña phæi t¨ng lªn vµ çc phÕ nang mÊt ®µn tÝnh. HËu qu¶ g©y rèi lo¹n vËn chuyÓn khÝ ë phæi → gia sóc cã hiÖn t−îng thë khã, thËm chÝ ng¹t thë chÕt.

Tïy theo vÞ trÝ tÝch khÝ ë phæi mµ ng−êi ta chia bÖnh khÝ phÕ ra lµm 2 lo¹i: + KhÝ phÕ trong phÕ nang. + KhÝ phÕ ngoµi phÕ nang. BÖnh th−êng x¶y ra víi ngùa ®ua, ngùa kÐo xe (®Æc biÖt ®èi víi ngùa giµ).

khÝ phÕ trong phÕ nang (Emphysema pulmorum alveolara)

I. §Æc ®iÓm - Kh«ng khÝ tÝch l¹i trong lßng phÕ nang, lµm cho phÕ nang gi;n to ra (diÖn tÝch t¨ng

tõ 5-10 lÇn) lµm cho phÕ nang trë nªn mÊt ®µn tÝnh. Do vËy, viÖc h« hÊp cµng trë nªn khã kh¨n.

- KhÝ phÕ trong phÕ nang cã thÓ giíi h¹n ë tõng vïng cña phæi (côc bé), cã khi lan c¶ toµn bé phæi.

- BÖnh cã thÓ x¶y ra ë thÓ cÊp tÝnh hoÆc thÓ m¹n tÝnh.


84

- BÖnh th−êng x¶y ra ë ngùa giµ vµ ngùa kÐo.

II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc ph¶i lµm viÖc nÆng víi c−êng ®é cao.

- Do kÕ ph¸t tõ bÖnh viªm mòi, viªm thanh qu¶n cÊp, viªm tiÓu phÕ qu¶n.

- Do kÕ ph¸t tõ viªm phÕ qu¶n phæi (t¹i n¬i viªm mét sè phÕ nang mÊt chøc n¨ng h« hÊp. V× vËy, mét sè phÕ nang bªn c¹nh ph¶i ho¹t ®éng bï, tõ ®ã g©y nªn hiÖn t−îng khÝ phÕ).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do ®−êng h« hÊp trªn, hay phÕ qu¶n bÞ hÑp cho nªn kh«ng khÝ tõ phÕ nang ®i ra

ngoµi bÞ trë ng¹i. Do vËy, mét Ýt kh«ng khÝ vÉn tÝch l¹i trong phÕ nang, nh−ng c¬ thÓ lu«n cÇn kh«ng khÝ ®Ó duy tr× sù sèng (nhÊt lµ khi vËn ®éng) gia sóc cµng h« hÊp m¹nh h¬n, cho nªn kh«ng khÝ l¹i tÝch nhiÒu trong phÕ nang, lµm cho phÕ nang gi;n to ra (tõ 5 - 15 lÇn) dÉn ®Õn cã sù chÌn Ðp gi÷a phÕ nang vµ phÕ qu¶n. HËu qu¶ lµm cho ®µn tÝnh cña phÕ nang gi¶m. V× vËy, lµm cho c¬ thÓ thiÕu oxy, trªn l©m sµng ta thÊy gia sóc cã hiÖn t−îng khã thë. Nh÷ng phÕ nang phång to l¹i Ðp phÕ nang bªn c¹nh vµ tiÓu phÕ nang. Do vËy, lµm cho hiÖn t−îng khÝ phÕ ngµy cµng lan réng. MÆt kh¸c kh«ng khÝ cã thÓ vµo m¸u ®i theo tÜnh m¹ch vµ g©y ra hiÖn t−îng khÝ phÕ d−íi da.

NÕu kÝch thÝch bÖnh lý cø liªn tôc vµ l©u dµi sÏ lµm cho çc sîi chun, sîi hå cña phÕ nang bÞ tho¸i ho¸. DÉn ®Õn, çc phÕ nang tiÕp tôc gi;n réng. HËu qu¶ phÕ nang mÊt t¸c dông h« hÊp, tõ ®ã phæi dÇn dÇn bÞ teo l¹i vµ c¬ thÓ cµng thiÕu oxy. Cho nªn, hiÖn t−îng thë khã cµng nÆng thªm.

Do m¸u ë phæi bÞ ø l¹i, tim ph¶i ho¹t ®éng m¹nh vµ nhiÒu, nÕu hiÖn t−îng nµy kÐo dµi sÏ dÉn ®Õn tim ph×nh to ra. V× vËy, khi nghe tim thÊy tiÕng tim thø hai t¨ng.

IV. TriÖu chøng

a. ë thÓ cÊp tÝnh

- NÕu cã hiÖn t−îng khÝ phÕ trµn lan, gia sóc cã biÓu hiÖn thë khã ®ét ngét

- NÕu khÝ phÕ côc bé, gia sóc cã biÓu hiÖn khã thë tõ tõ

- Niªm m¹c m¾t bÇm tÝm

- Gâ vïng phæi, xuÊt hiÖn ©m trèng, vïng phæi më réng c¶ vÒ phÝa tr−íc vµ phÝa sau

- Nghe phæi: lóc ®Çu thÊy ©m phÕ nang t¨ng, sau ®ã ©m phÕ nang gi¶m (do phÕ nang mÊt ®µn tÝnh). NÕu do kÕ ph¸t tõ bÖnh viªm phÕ qu¶n m;n, nghe phæi thÊy ©m ran. NÕu do hÑp phÕ qu¶n, nghe phæi thÊy ©m vß tãc. NÕu do t¾c phÕ qu¶n, nghe phæi kh«ng thÊy ©m phÕ nang.

b. ë thÓ m¹n tÝnh

vÒ c¬ b¶n gièng nh− thÓ cÊp tÝnh, nh−ng bÖnh tiÕn triÓn chËm. Con vËt thë khã, lµm viÖc nhanh mÖt, ngùc phång to, th−êng xuyªn ho, con vËt gÇy cßm dÇn

HiÖn t−îng thë khã

85

V. Tiªn l−îng cthÓ m¹n tÝnh bÖnh khã håi phôc

VI. ChÈn ®o¸n - Dùa vµo hiÖn t−îng thë khã vµ nghe phæi kh«ng thÊy ©m phÕ nang.

- Dïng Atropin tiªm d−íi da cho gia sóc. NÕu sau khi tiªm gia sóc dÔ thë h¬n th× ®ã lµ do bÖnh khÝ phÕ (do Atropin lµm gi¶m co th¾t c¬ tr¬n).


- Cho gia sóc nghØ lµm viÖc, ®Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh, tho¸ng m¸t, cho ¨n thøc ¨n láng, cho ¨n lµm nhiÒu b÷a.

- §Ó gia sóc ë t− thÕ ®Çu cao ®u«i thÊp.


a. Dïng thuèc lo¹i trõ nguyªn nh©n g©y bÖnh

b. Dïng thuèc lµm gi¶m co th¾t c¬ tr¬n vµ ®Ó gia sóc dÔ thë

Rp1: Atropinsulphat 0,1%: 0,01- 0,02g. Tiªm d−íi da cho §GS ngµy 1 lÇn.

Rp2: Ephedrin hydrocloric: 0,3-0,5g. Tiªm hoÆc cho §GS uèng ngµy 1 lÇn.

Rp3: Adrenalin 0,1%: 2-3ml. Tiªm d−íi da cho §GS ngµy 1 lÇn.

c. Dïng thuèc trî søc trî lùc

Chó ý:

- Atropinsulphat cã t¸c dông lµm gi¶m c−êng d©y thÇn kinh phÕ vÞ. Do vËy mµ lµm gi¶m sù co th¾t c¬ tr¬n.

- Adrenalin cã t¸c dông lµm c−êng d©y thÇn kinh giao c¶m. Do vËy lµm cho sù c©n b»ng hai d©y thÇn kinh chi phèi phæi, cho nªn lµm cho gia sóc dÔ thë (bëi v× phæi chÞu sù chi phèi cña hai d©y thÇn kinh): D©y phÕ vÞ vµ gi©y giao c¶m. B×nh th−êng hai d©y thÇn kinh nµy ë tr¹ng th¸i c©n b»ng, nh−ng khi bÞ khÝ phÕ th× sù cÇn b»ng cña hai d©y thÇn kinh nµy bÞ mÊt. Cô thÓ lµ d©y phÕ vÞ t¨ng, lµm t¨ng co bãp c¬ tr¬n cña phÕ qu¶n dÉn ®Õn hiÖn t−îng thë khã).

KhÝ phÕ ngoµi phÕ nang (Emphysema pulmorum interstiala)

I. §Æc ®iÓm - Do v¸ch phÕ nang hay tiÓu phÕ qu¶n bÞ vì. Do ®ã kh«ng khÝ chui vµo tæ chøc liªn

kÕt gi÷a çc phÕ nang, lµm rèi lo¹n trao ®æi khÝ ë phæi. HËu qu¶ lµm gia sóc ng¹t thë vµ bÞ chÕt rÊt nhanh.

- Bß vµ ngùa kÐo hay m¾c.


86

II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc lµm viÖc qu¸ nÆng víi thêi gian kÐo dµi.

- Do ¸p lùc xoang bông t¨ng.

- Do gia sóc ho kÐo dµi.

- Do gia sóc tróng ®éc khoai lang hµ.

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Çc t¸c ®éng bÖnh lý lµm cho gia sóc thë m¹nh, dÉn ®Õn phÕ nang hay tiÓu phÕ qu¶n

phæi bÞ vì, tõ ®ã kh«ng khÝ chui vµo tæ chøc gi÷a çc phÕ nang, chÌn Ðp phÕ nang vµ phÕ qu¶n. Do vËy lµm cho qu¸ tr×nh h« hÊp ë phæi bÞ trë ng¹i nghiªm träng vµ g©y ra hËu qu¶ gia sóc thë khã ®ét ngét, thËm chÝ ng¹t thë chÕt.

Do hiÖn t−îng khÝ phÕ mµ mét sè phÕ nang kh¸c ph¶i lµm viÖc bï, khi lµm viÖc bï qu¸ møc çc phÕ nang nµy l¹i bÞ r¸ch → hiÖn t−îng khÝ phÕ cµng lan réng. MÆt kh¸c kh«ng khÝ cã thÓ vµo m¸u ®i theo tÜnh m¹ch vµ g©y nªn hiÖn t−îng khÝ phÕ d−íi da. NÕu bÖnh nÆng cßn cã thÓ g©y tÝch khÝ trong xoang ngùc.

IV. triÖu chøng - HiÖn t−îng thë khã xÈy ra ®ét ngét (con vËt h¸ måm, thÌ l−ìi, lç mòi bµnh ra ®Ó

thë), niªm m¹c m¾t bÇm tÝm, tÇn sè tim vµ tÇn sè h« hÊp t¨ng cao. BÖnh tiÕn triÓn tõ 1-2 tiÕng hay 1-2 ngµy, gia sóc ng¹t thë chÕt.

- Gâ vïng phæi nghe thÊy ©m bïng h¬i vµ vïng gâ lïi vÒ phÝa sau.

- Nghe phæi thÊy ©m vß tãc, nÕu cã sù kÕt hîp víi viªm phÕ qu¶n, cßn nghe thÊy ©m ran kh« vµ ran −ít.

- Cã hiÖn t−îng khÝ phÕ d−íi da (®Æc biÖt lµ ë vïng d¹ cá, vïng n¸ch, vïng ngùc, vïng bÑn)

V. Tiªn l−îng - NÕu bÖnh nÆng, gia sóc chÕt sau 1 - 2 giê.

- NÕu bÖnh nhÑ, bÖnh kÐo dµi 2-3 ngµy sÏ khái.

VI. ChÈn ®o¸n - §iÒu tra chÕ ®é sö dông gia sóc vµ khÈu phÇn ¨n cña gia sóc. - CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh sau: + Phï phæi: N−íc mòi cã lÉn n−íc bät mµu tr¾ng. + Phï thanh qu¶n: Gia sóc hÝt vµo khã, nghe phæi cã tiÕng thæi èng. + Vì thanh qu¶n: Gia sóc kh«ng khã thë.

VII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- Cho gia sóc nghØ lµm viÖc, ®Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh, tho¸ng m¸t, cho ¨n thøc ¨n láng, cho ¨n lµm nhiÒu b÷a.


87


a. Dïng thuèc trî tim: cã thÓ dïng mét trong çc lo¹i thuèc sau (Cafein natribenzoat 20%, Spactein, Long n;o n−íc 10%,...).

b. Dïng thuèc gi¶m ho vµ long ®êm: (Codein- phosphat, hoÆc Tecpin- codein, Natribicarbonat, bét rÔ c©y cam th¶o,...).

c. Dïng thuèc an thÇn: (Prozin, Aminazin,...)

d. Dïng dÇu nãng xoa vµo n¬i khÝ phÕ d−íi da (nÕu cÇn thiÕt th× dïng kim chäc vµo ®Ó th¸o khÝ.

e. NÕu khÝ phÕ do tróng ®éc khoai lang hµ: dïng n−íc oxy giµ (H2O2) 0,5% cho gia sóc uèng hay thôt vµo trùc trµng.

Sung huyÕt vµ phï phæi (Hyperamia et oedema pulmorum)

I. §Æc ®iÓm - Trªn c¬ së ø m¸u phæi dÉn ®Õn sung huyÕt phæi, tõ ®ã lµm m¹ch m¸u ë phæi gi;n

réng. HËu qu¶, m¸u vµ t−¬ng dÞch tho¸t ra khái lßng m¹ch qu¶n tÝch l¹i trong lßng phÕ qu¶n vµ phÕ nang → lµm trë ng¹i qu¸ tr×nh trao ®æi khÝ ë phæi. Trªn l©m sµng cho thÊy gia sóc khã thë ®ét ngét.

- Tuú theo nguyªn nh©n g©y sung huyÕt phæi ng−êi ta chia lµm 2 thÓ sung huyÕt:

+ Sung huyÕt chñ ®éng (sung huyÕt ®éng m¹ch).

+ Sung huyÕt bÞ ®éng (sung huyÕt tÜnh m¹ch).

- Trªn c¬ së sung huyÕt phæi mµ t¹o ra hiÖn t−îng phï phæi (chñ yÕu lµ t¨ng huyÕt ¸p tiÓu tuÇn hoµn, tõ ®ã cã hiÖn t−îng dÞch trong m¹ch qu¶n tho¸t ra ngoµi phÕ qu¶n vµ phÕ nang g©y ra phï phæi. HËu qu¶, lµm c¶n trë lín tíi h« hÊp cña phæi vµ dÉn ®Õn gia sóc ng¹t thë chÕt.

II. Nguyªn nh©n 1. Tr−êng hîp sung huyÕt bÞ ®éng

- Do thiÓu n¨ng tim (hë, hÑp van tim, suy tim lµm cho m¸u trë vÒ tim khã kh¨n). - Do viªm thËn g©y thuû thòng toµn th©n. - Do çc bÖnh lµm cho gia sóc bÞ liÖt vµ gia sóc bÞ liÖt víi thêi gian kÐo dµi (cßi

x−¬ng, mÒm x−¬ng, quÌ, chøng xeton huyÕt,...). - Do béi thùc d¹ cá hay ch−íng h¬i d¹ cá (lµm t¨ng ¸p lùc trong xoang bông, tõ ®ã

lµm m¸u trë vÒ tim khã kh¨n).

2. Sung huyÕt chñ ®éng

- Khi gia sóc ph¶i lµm viÖc qu¸ søc. - Gia sóc bÞ say n¾ng, c¶m nãng. - Do tróng ®éc mét sè h¬i ®éc (nh÷ng h¬i ®éc nµy kÝch thÝch phæi ho¹t ®éng m¹nh). - Do mét sè vi trïng t¸c ®éng vµo (phÕ cÇu trïng, tô huyÕt trïng, ®ãng dÊu).

3. Phï phæi: Trªn c¬ së sung huyÕt phæi g©y nªn.


88

III. C¬ chÕ sinh bÖnh 1. Sung huyÕt bÞ ®éng

TÊt c¶ çc nguyªn nh©n bÖnh lµm cho tuÇn hoµn phæi bÞ ø trÖ, t−¬ng dÞch tiÕt ra trµn vµo çc phÕ nang vµ tæ chøc liªn kÕt cña phÕ nang → lµm cho phÕ nang th−êng bÞ s−ng nhÑ.

2. Sung huyÕt chñ ®éng

T−¬ng tù nh− sung huyÕt bÞ ®éng. Nh−ng trong tr−êng hîp do vi trïng t¸c ®éng th× nh÷ng huyÕt qu¶n ë nh÷ng n¬i tæn th−¬ng to rÊt nhiÒu vµ chøa nhiÒu huyÕt cÇu, mét l−îng nhá fibrin trµn vµo phÕ nang → th−êng lµm cho phæi bÞ x¬ ho¸.

3. Phï phæi

Chñ yÕu lµ t¨ng huyÕt ¸p tiÓu tuÇn hoµn → lµm v¸ch m¹ch qu¶n bÞ ph¸ ho¹i → tÝnh thÊm thµnh m¹ch t¨ng → t−¬ng dÞch tõ thµnh m¹ch qu¶n tho¸t ra ngoµi → lµm cho phæi bÞ thuû thòng. V× vËy, trªn l©m sµng gia sóc thÓ hiÖn thë khã, thËm chÝ ng¹t thë chÕt.

IV. TriÖu chøng - Gia sóc kh«ng sèt (nh−ng nÕu do kÕ ph¸t tõ

bÖnh truyÒn nhiÔm hoÆc do say n¾ng, c¶m nãng th× gia sóc sèt).

- Gia sóc khã thë ®ét ngét, tÇn sè h« hÊp t¨ng. Niªm m¹c m¾t tÝm bÇm.

- Ch¶y n−íc mòi (n−íc mòi cã nhiÒu bät tr¾ng hay cã mµu hång).

- NÕu bÖnh nÆng gia sóc ng¹t thë, 4 ch©n l¹nh, cã triÖu chøng thÇn kinh (sî h;i, run rÈy).

- Nghe vïng phæi:

+ NÕu do sung huyÕt phæi th× ©m phÕ nang nhá nh−ng mét sè n¬i kh¸c th× ©m phÕ nang l¹i t¨ng.

+ NÕu do phï phæi th× ©m phÕ nang gi¶m, cã khi mÊt h¼n. Nghe thÊy ©m ran −ít vµ ran kh«.

- Gâ vïng phæi: Cã ©m trong (khi phæi xuÊt huyÕt), cã ©m ®ôc (khi phï phæi) vµ c¹nh ®ã cã vïng ©m bïng h¬i.

- Nghe tim: NÕu sung huyÕt chñ ®éng tim ®Ëp nhanh vµ m¹nh. NÕu sung huyÕt bÞ ®éng tim ®Ëp yÕu, tÜnh m¹ch cæ phång to.

V. BÖnh tÝch - Sung huyÕt phæi: Thuú phæi cã mµu ®á, khi c¾t phæi cã n−íc mµu hång, ®á, ch¶y

ra. Trªn mÆt phæi cã nh÷ng ®iÓm lÊm tÊm xuÊt huyÕt.

- Phï phæi: Trong thanh qu¶n, khÝ qu¶n hay phÕ qu¶n chøa ®Çy bät tr¾ng cã khi pha mµu hång. Phæi to vµ bãng, khi c¾t phæi cã nhiÒu bät tr¾ng ch¶y ra.

VI. Tiªn l−îng - Sung huyÕt phæi chñ ®éng dÔ håi phôc.

- Sung huyÕt phæi bÞ ®éng khã håi phôc.

N−íc mòi ch¶y cã mµu hång

89

VII. ChÈn ®o¸n §Ó chÈn ®o¸n bÖnh c¨n cø vµo nh÷ng triÖu chøng ®iÓn h×nh sau:

- Gia sóc khã thë ®ét ngét, khã chÞu, m¾t låi

- TÜnh m¹ch cæ phång to, niªm m¹c m¾t tÝm bÇm

- N−íc mòi ch¶y ra cã mµu tr¾ng hoÆc mµu hång.

Trªn thùc tÕ ta cÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh sau

VIII. §iÒu trÞ 1. Hé lý

- Cho gia sóc nghØ ng¬i, ®−a gia sóc vµo n¬i m¸t, tho¸ng khÝ.

- NÕu sung huyÕt chñ ®éng th× dïng n−íc ®¸ ch−êm vµo vïng ®Çu, phun n−íc l¹nh lªn toµn th©n gia sóc, hay dïng n−íc l¹nh thôt röa trùc trµng.

- NÕu sung huyÕt phæi nÆng th× ph¶i dïng biÖn ph¸p trÝch huyÕt ë tÜnh m¹ch: (TiÓu gia sóc tõ 100 - 200ml; §¹i gia sóc: 1-2-3 lÝt).


a. Dïng thuèc trî søc, trî lùc

b. Dïng thuèc ®Ó lµm gi¶m dÞch thÈm xuÊt vµ bÒn v÷ng thµnh m¹ch: (canxi clorua 10%: §¹i gia sóc 70ml; TiÓu gia sóc 30ml; Lîn, chã 5-10ml). Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn. HoÆc Atropinsulfat 0,1%: §¹i gia sóc 10ml; TiÓu gia sóc 5ml; Lîn, chã 2-5ml. Tiªm d−íi da ngµy 1 lÇn.

B¶ng chÈn ®o¸n ph©n biÖt mét sè bÖnh ë phæi

§Æc ®iÓm so s¸nh

Sung huyÕt - phï phæi

Viªm tiÓu phÕ qu¶n

Viªm phæi Phæi xuÊt huyÕt C¶m n¾ng, c¶m nãng

Ho Ho Ýt Ho nhiÒu Ho nhiÒu Ho nhiÒu Kh«ng ho

nghe phæi ¢m ran vµ bät vì

Cã ©m ran, khi ho ©m ran gi¶m

¢m ran, ©m phÕ qu¶n bÖnh lý, ©m vß tãc

Cã ©m ran T¨ng tÇn sè h« hÊp

Gâ vïng phæi

Khi sung huyÕt phæi cã ©m trong, khi phï phæi cã ©m ®ôc

Kh«ng cã g× ®Æc biÖt

Vïng ©m ®ôc ph©n t¸n

Kh«ng cã biÕn ®æi g×

Kh«ng cã biÕn ®æi g×

N−íc mòi N−íc mòi ch¶y cã mµu hång hay bät tr¾ng

N−íc mòi ®Æc vµ Ýt mµu vµng

N−íc mòi vµng ®Æc

N−íc mòi cã mµu ®á t−¬i lÉn bät khÝ

N−íc mòi cã mµu ®á

Thë Khã thë ®ét ngét Khã thë tõ tõ Khã thë tõ tõ Khã thë ®ét ngét Thë khã

NhiÖt ®é B×nh th−êng H¬i sèt Sèt cã quy luËt Kh«ng sèt Sèt cao

xuÊt huyÕt phæi (Haemopteo)

I. §Æc ®iÓm - Phæi xuÊt huyÕt lµ hiÖn t−îng ch¶y m¸u ë khÝ qu¶n, phÕ qu¶n vµ phÕ nang.


90

- Ngùa, bß, dª hay m¾c.

II. Nguyªn nh©n

- Do gia sóc lµm viÖc qu¸ møc → phæi bÞ sung huyÕt qu¸ ®é, lµm cho m¹ch qu¶n bÞ vì vµ ch¶y m¸u.

- KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm vµ bÖnh ký sinh trïng (bÖnh nhiÖt th¸n, tþ th− cña ngùa, bÖnh giun phæi, bÖnh lª d¹ng trïng).

- Do hiÖn t−îng lÊp qu¶n phæi hay huyÕt khèi → m¸u ø l¹i ë phæi g©y nªn vì m¹ch qu¶n.

- Do tróng ®éc mét sè ho¸ chÊt hay çc lo¹i thùc vËt.

- Do bÖnh m¸u kh«ng ®«ng, bÖnh b¹ch huyÕt.

III. TriÖu chøng - NÕu l−îng m¸u ra Ýt th× khã thÊy v× gia sóc cã thÓ nuèt ®i, hoÆc nã sÏ tù ®«ng sau

mét thêi gian kh«ng l©u. NÕu gia sóc ho th× cã n−íc mòi ch¶y ra (mµu gØ s¾t).

- NÕu l−îng m¸u ch¶y ra nhiÒu th× cã thÓ thÊy m¸u éc c¶ ra måm (m¸u mµu ®á t−¬i vµ cã lÉn c¶ bät khÝ).

- Gia sóc khã thë. Nghe phæi cã ©m ran −ít.

- M¹ch nhanh vµ yÕu. Gia sóc ho¶ng hèt vµ run rÈy. Sau ®ã con vËt ng;, bèn ch©n l¹nh, th©n nhiÖt h¹ h¬n b×nh th−êng råi con vËt chÕt.

- NÕu l−îng m¸u ch¶y ra qu¸ nhiÒu th× chØ kho¶ng 15-20 phót hoÆc lµ 1-2 tiÕng sau khi xuÊt hiÖn bÖnh gia sóc chÕt.

IV. ChÈn ®o¸n - C¨n cø vµo triÖu chøng: Gia sóc ho, cã m¸u ch¶y ra ë lç mòi, khã thë, nghe phæi

cã ©m ran −ít, con vËt ho¶ng hèt, sî h;i.

- Trªn thùc tÕ ta cÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi bÖnh ch¶y m¸u d¹ dµy. Trong tr−êng hîp nµy m¸u mµu n©u, vãn côc l¹i lÉn víi m¶nh thøc ¨n.

V. §iÒu trÞ 1. Hé lý

- Cho gia sóc nhgØ ng¬i vµ ®Ó ë n¬i yªn tÜnh.

- Dïng n−íc ®¸ ®¾p vµo vïng tr¸n vµ vïng ®Çu.

- NÕu do sung huyÕt phæi g©y nªn th× ta cã thÓ dïng biÖn ph¸p trÝch huyÕt (lÊy bít m¸u ë Ünh m¹ch ra).

Chã ch¶y m¸u mòi

91


a. Dïng thuèc cÇm m¸u:


Gelatin 4% 300- 400 ml 200 ml 30-50 ml 10 - 20 ml

Tiªm tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn


Canxi clorua 10%

Vitamin C 5%

50 - 70 ml

15 ml

15 - 20 ml

10 ml

5- 10 ml

5 ml

5 - 10 ml

5 ml


b. NÕu l−îng m¸u ch¶y ra qu¸ nhiÒu

Ph¶i dïng m¸u ®Ó truyÒn hoÆc lµ dïng n−íc sinh lý truyÒn tÜnh m¹ch (liÒu l−îng tuú thuéc vµo møc ®é mÊt m¸u).

c. NÕu gia sóc ho nhiÒu vµ ho¶ng sî, dïng thuèc an thÇn

d. Dïng thuèc trî søc, trî lùc

BÖnh phÕ qu¶n phÕ viªm (Broncho pneumonia catarrhalis)

I. §Æc ®iÓm - BÖnh cßn cã tªn gäi lµ viªm phÕ qu¶n phæi hay viªm phæi ®èm. Qu¸ tr×nh viªm x¶y

ra trªn v¸ch phÕ qu¶n vµ tõng tiÓu thuú phæi. Trong phÕ nang chøa dÞch thÈm xuÊt (gåm: b¹ch cÇu, hång cÇu, tÕ bµo th−îng b×, niªm dÞch).

- BÖnh th−êng x¶y ra vµo thêi kú gi¸ rÐt, gia sóc non vµ gia sóc giµ hay m¾c. NÕu ®iÒu trÞ kh«ng kÞp thêi, bÖnh dÔ chuyÓn sang viªm phæi ho¹i th−.

II. Nguyªn nh©n

1. Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t

- Do ch¨m sãc, nu«i d−ìng gia sóc kÐm → lµm cho søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m. Do vËy, khi bÞ nhiÔm l¹nh gia sóc dÔ bÞ m¾c bÖnh.

- Do phæi bÞ kÝch thÝch bëi mét sè khÝ ®éc, h¬i nãng, bôi lµm tæn th−¬ng niªm m¹c phÕ qu¶n → nhiÔm khuÈn vµ viªm

- Do phæi bÞ tæn th−¬ng c¬ giíi (cho gia sóc uèng n−íc, thuèc sÆc vµo khÝ qu¶n) → nhiÔm khuÈn vµ viªm.

2. Nguyªn nh©n kÕ ph¸t

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (bÖnh cóm, lao, viªm mµng mòi thèi loÐt, giun phæi hay do di hµnh cña Êu trïng giun ®òa, bÖnh tim, ø huyÕt phæi).

- Do qu¸ tr×nh viªm lan: Vi khuÈn tõ n¬i viªm ë mét sè khÝ qu¶n trong c¬ thÓ vµo m¸u vµ ®Õn phæi g©y bÖnh (viªm tö cung ho¸ mñ, viªm vó, viªm d¹ dµy vµ ruét,...).


92

III. C¬ chÕ sinh bÖnh TÊt c¶ çc kÝch thÝch bÖnh lý th«ng qua ph¶n x¹ thÇn kinh trung −¬ng t¸c ®éng vµo

phÕ nang vµ phÕ qu¶n, lµm cho v¸ch phÕ nang vµ mét sè tiÓu thuú phæi bÞ sung huyÕt, sau ®ã tiÕt dÞch, dÞch ®äng l¹i ë çc phÕ qu¶n nhá vµ phÕ nang vµ g©y viªm. Khi dÞch viªm bÞ ph©n hñy t¹o ra nh÷ng s¶n vËt ®éc, nh÷ng s¶n vËt ®éc nµy cïng víi ®éc tè vi khuÈn vµo m¸u vµ g©y rèi lo¹n ®iÒu hßa th©n nhiÖt. Do vËy, con vËt sèt cao.

Do qu¸ tr×nh h« hÊp cña gia sóc ®; lµm cho dÞch viªm ë phÕ qu¶n vµ phÕ nang bÞ viªm lan sang phÕ qu¶n vµ phÕ nang bªn c¹nh ch−a bÞ viªm. Trong thêi gian dÞch viªm lan truyÒn th× c¬ thÓ kh«ng sèt, nh−ng khi dÞch viªm ®äng l¹i vµ g©y viªm th× c¬ thÓ l¹i sèt. Do hiÖn t−îng viªm lan tõng tiÓu thuú ë phæi ®; lµm cho c¬ thÓ sèt lªn xuèng theo h×nh sine.

NÕu qu¸ tr×nh viªm lan réng ë phæi, lµm gi¶m diÖn tÝch h« hÊp cña phæi → gia sóc cã hiÖn t−îng thë khã hoÆc ng¹t thë chÕt. MÆt kh¸c do gia sóc sèt cao vµ kÐo dµi lµm cho qu¸ tr×nh ph©n huû protein, lipit, gluxit t¨ng trong c¬ thÓ t¨ng, h¬n n÷a do thiÕu oxy m« bµo, lµm t¨ng s¶n vËt ®éc cho c¬ thÓ → gia sóc bÞ nhiÔm ®éc chÕt.

IV. TriÖu chøng - Con vËt sèt cao (nhiÖt ®é t¨ng h¬n b×nh th−êng tõ 1-20C) vµ sèt lªn xuèng theo

h×nh sin, ñ rò, mÖt mái, kÐm ¨n hoÆc kh«ng ¨n. - Thêi kú ®Çu con vËt ho khan vµ ng¾n. Sau ®ã tiÕng ho −ít vµ dµi, con vËt cã biÓu

hiÖn ®au vïng ngùc.

- N−íc mòi Ýt, ®Æc cã mµu xanh vµ th−êng dÝnh vµo hai bªn lç mòi. NÕu viªm phæi ho¹i th−, n−íc mòi nh− mñ vµ cã mïi thèi.

- Con vËt khã thë, tÇn sè h« hÊp t¨ng. Niªm m¹c m¾t tÝm bÇm. Lóc ®Çu tim ®Ëp nhanh sau ®ã yÕu dÇn.

- Gâ vµo vïng phæi: gia sóc cã c¶m gi¸c ®au vµ cã ph¶n x¹ ho; vïng ©m ®ôc cña phæi ph©n t¸n, xung quanh vïng ©m ®ôc lµ ©m bïng h¬i.

- Nghe vïng phæi: thÊy ©m phÕ qu¶n bÖnh lý, ©m ran −ít (ë thêi k× ®Çu), ©m ran kh«, ©m vß tãc (ë thêi k× cuèi). NÕu vïng phæi bÞ gan ho¸ thËm chÝ kh«ng nghe ®−îc ©m phÕ nang, nh−ng xung quanh vïng gan ho¸ ©m phÕ nang t¨ng.

- X quang phæi:

+ Cã vïng mê r¶i r¸c trªn mÆt phæi.

+ Nh¸nh phÕ qu¶n ®Ëm.

- XÐt nghiÖm

+ M¸u: B¹ch cÇu trung tÝnh non t¨ng, b¹ch cÇu ¸i toan vµ ®¬n nh©n gi¶m

+ N−íc tiÓu: xuÊt hiÖn protein.

V. BÖnh tÝch - H¹ch l©m ba däc phÕ qu¶n bÞ s−ng.

N−íc mòi ®Æc

93

- Trªn mÆt phæi viªm cã mµu s¾c kh¸c nhau (n¬i míi viªm cã mµu ®á thÉm, nh−ng n¬i viªm cò cã mµu vµng hoÆc tr¾ng x¸m, thËm chÝ cßn cã thÓ thÊy çc æ mñ, hoÆc bÞ gan hãa).

- Cã hiÖn t−îng xÑp phæi hay khÝ phÕ tõng vïng.

VI. ChÈn ®o¸n - C¨n cø vµo triÖu chøng: sèt lªn xuèng theo h×nh sin, vïng phæi cã ©m ®ôc ph©n

t¸n, X quang vïng phæi thÊy cã vïng mê r¶i r¸c, con vËt khã thë.

- cÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi çc bÖnh: Viªm phÕ qu¶n cata cÊp tÝnh, Thuú phÕ viªm, viªm phÕ m¹c.

VII. Tiªn l−îng

Tuú theo tÝnh chÊt cña bÖnh vµ søc ®Ò kh¸ng cña gia sóc, bÖnh cã thÓ kÐo dµi trong 1-2 tuÇn vµ th−êng chuyÓn sang thÓ m¹n tÝnh. NÕu bÖnh nÆng, kho¶ng 8 -10 ngµy con vËt chÕt.

VIII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- Gi÷ Êm cho gia sóc, chuång tr¹i s¹ch sÏ, tho¸ng khÝ, ch¨m sãc nu«i d−ìng tèt, bæ sung thªm vitamin A, protein vµ gluxit vµo khÈu phÇn ¨n thøc ¨n.

- §èi víi loµi nhai l¹i (nÕu con vËt yÕu vµ n»m) nªn lµm gi¸ ®ì, hoÆc th−êng xuyªn trë m×nh cho con vËt.

- Dïng dÇu nãng xoa vµo vïng ngùc.


a. Dïng thuèc kh¸ng sinh diÖt vi khuÈn: Cã thÓ dïng mét trong çc kh¸ng sinh sau:

Penicillin + Streptomycin Gentamycin Lincosin

Genta-tylo Pneumotic Tiamulin

Ampicilin Kanamycin Cephacilin

b. Dïng thuèc trî lùc, trî søc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng, gi¶m dÞch thÈm xuÊt vµ t¨ng

c−êng gii ®éc cña c¬ thÓ

Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã, lîn (ml)

Glucoza 20% 1000 - 2000 500 - 1 100 - 150


Canxi clorua 10% 50 - 70 20 - 30 5 - 10

Urotropin 10% 50 - 70 30 - 50 10 - 15

Vitamin C 5% 20 10 5 - 10


BÖnh tÝch trªn mÆt phæi bÞ viªm


94

c. Dïng thuèc ®iÒu trÞ ho long ®êm: §¹i gia sóc vµ tiÓu gia sóc (dïng Chlorua amon hay Bicarbonatnatri, hoÆc bét rÔ c©y cam th¶o. §èi víi chã (dïng Codein - phosphat hoÆc Tecpin - codein)

d. Dïng vitamin nhãm B ®Ó kÝch thÝch tiªu ho¸.

e. Dïng thuèc gi¶m viªm vµ gi¶m kÝch øng v¸ch niªm m¹c phÕ qu¶n (dïng

Dexamethazol hoÆc Prednisolon)

Chó ý: §èi víi ®¹i gia sóc vµ tiÓu gia sóc cã thÓ dïng dung dÞch Novocain 0,5% phong bÕ h¹ch sao hay h¹ch cæ d−íi, çch ngµy phong bÕ 1 lÇn.

BÖnh viªm phæi thïy (Pneumonia crouposa)

I. §Æc ®iÓm - BÖnh cßn cã tªn gäi lµ thïy phÕ viªm. §©y lµ mét thÓ viªm cÊp tÝnh, qu¸ tr×nh viªm

x¶y ra nhanh trªn thuú lín cña phæi vµ tiÕn triÓn qua 3 giai ®o¹n:

+ Giai ®o¹n sung huyÕt tiÕt dÞch.

+ Giai ®o¹n gan ho¸.

+ Giai ®o¹n håi phôc (giai ®o¹n tiªu tan)

- Trong dÞch viªm cßn cã nhiÒu fibrin vµ th−êng ®«ng ®Æc l¹i ë phÕ qu¶n vµ phÕ nang → phæi bÞ x¬ hãa.

- BÖnh ph¸t ra ®ét ngét, tiÕn triÓn m¹nh nh−ng còng lui rÊt nhanh. BÖnh x¶y ra nhiÒu vµo thêi kú gi¸ rÐt. Lîn vµ ngùa hay m¾c.

- Trong nh©n y, bÖnh ®−îc gäi lµ phÕ viªm cÊp.

II. Nguyªn nh©n Cã nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau nh−ng nh×n chung cã hai quan ®iÓm:

- Quan ®iÓm 1: Theo quan ®iÓm nµy cho r»ng: ®©y lµ kÕt qu¶ cña bÖnh truyÒn nhiÔm.V× bÖnh ®−îc ph¸t hiÖn trªn mét sè gia sóc m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh viªm phÕ m¹c truyÒn nhiÔm ë ngùa, bÖnh sèt ph¸t ban hay viªm h¹ch truyÒn nhiÔm, bÖnh tô huyÕt trïng tr©u bß, bÖnh dÞch t¶ lîn).

- Quan ®iÓm 2: Theo quan ®iÓm nµy cho r»ng: §©y hoµn toµn kh«ng lµ bÖnh truyÒn nhiÔm. V× bÖnh x¶y ra do ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh bÊt lîi ®−a tíi (nh− khi gia sóc bÞ c¶m, nhiÔm l¹nh ®ét ngét, hÝt ph¶i mét sè khÝ ®éc, lµm viÖc qu¸ søc,...). Do vËy, ®©y lµ mét bÖnh néi khoa.

Nh−ng quan ®iÓm chung hiÖn nay lµ kh«ng nªn t¸ch riªng hai quan ®iÓm trªn víi nhau. V× dùa vµo c¬ së lý luËn cña häc thuyÕt Pavlop th× ngo¹i c¶nh thay ®æi sÏ ¶nh h−ëng trùc tiÕp tíi sù rèi lo¹n vÒ thÇn kinh cña con vËt, søc ®Ò kh¸ng cña con vËt gi¶m sót sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng yÕu tè sinh vËt g©y nªn bÖnh.

95

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Mäi kÝch thÝch bÖnh lý t¸c ®éng vµo nhu m« phæi g©y viªm phÕ qu¶n nhá vµ tæ chøc

mÒm cña phæi, qu¸ tr×nh viªm nµy lan réng rÊt nhanh vµ th−êng tiÕn triÓn qua 3 giai ®o¹n:

- Giai ®o¹n sung huyÕt, tiÕt dÞch:

Thêi k× nµy rÊt ng¾n (th−êng kÐo dµi tõ 12 giê ®Õn 24 giê). Çc mao qu¶n cña phæi phång to lªn, trong chøa ®Çy m¸u vµ huyÕt t−¬ng, sau ®ã thÊm qua v¸ch mao qu¶n ®i vµo çc phÕ nang → lµm cho phæi s−ng to, mµu ®á thÉm, trªn mÆt phæi cã nh÷ng ®iÓm xuÊt huyÕt, khi dïng dao c¾t ra th× thÊy m¸u ch¶y ra lÉn víi bät khÝ.

- Giai ®o¹n gan ho¸:

Giai ®o¹n nµy kÐo dµi tõ 4-5 ngµy. Do dÞch

viªm cã fibrin cho nªn lµm dÞch viªm ®«ng l¹i → lµm cho phæi cøng nh− gan. Thêi k× nµy cßn chia lµm hai giai ®o¹n nhá:

+ Giai ®o¹n gan ho¸ ®á: X¶y ra 1-2 ngµy ®Çu, trong phÕ nang chøa ®Çy fibrin, hång cÇu, tÕ bµo

th−îng b× → phæi cøng nh− gan vµ cã mµu ®á thÉm. Khi c¾t phæi bá xuèng n−íc thÊy phæi ch×m.

+ Giai ®o¹n gan ho¸ x¸m: Giai ®o¹n nµy ph¸t triÓn trong 2-3 ngµy. Trong phÕ nang chñ yÕu lµ

b¹ch cÇu, fibrin. Nh−ng ë thêi k× nµy b¾t ®Çu cã

sù tho¸i ho¸ mì cña dÞch viªm → phæi bít cøng. Khi c¾t phæi Ên tay vµo thÊy cã mét Ýt n−íc mµu vµng x¸m.

- Giai ®o¹n tiªu tan: Thêi k× nµy kÐo dµi 2-3 ngµy

Do chÊt men ph©n gi¶i protein cña b¹ch cÇu tiÕt ra ph©n gi¶i protein lµm cho dÞch thÈm xuÊt láng ra vµ mét phÇn theo ®êm ra ngoµi, cßn phÇn lín vµo m¸u vµ ®−îc bµi tiÕt ra ngoµi theo ®−êng tiÕt niÖu→ phÕ nang dÇn dÇn ®−îc håi phôc, líp tÕ bµo th−îng b× ë v¸ch phÕ nang t¸i sinh, phÕ nang dÇn dÇn chøa kh«ng khÝ, phæi dÇn dÇn trë l¹i b×nh th−êng.

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña bÖnh do t¸c ®éng cña ®éc tè virus hay vi khuÈn cïng víi chÊt ®éc ®−îc sinh ra do ph©n gi¶i dÞch viªm ngÊm vµo m¸u, lµm cho gia sóc sèt cao → gia sóc mÖt mái. MÆt kh¸c do phæi bÞ mÊt c¬ n¨ng h« hÊp → gia sóc khã thë, thËm chÝ ng¹t thë chÕt.

IV. TriÖu chøng

- BÖnh x¶y ra ®ét ngét (®ét nhiªn gia sóc sèt cao 41 - 42OC, sèt cao kÐo dµi liªn miªn tõ 6-9 ngµy, sau ®ã nhiÖt ®é h¹ dÇn) còng cã nh÷ng tr−êng hîp nhiÖt ®é h¹ xuèng ®ét ngét xuèng ngay møc b×nh th−êng. Gia sóc mÖt mái, ñ rò, kÐm ¨n hoÆc kh«ng ¨n, run rÈy. Niªm m¹c sung huyÕt hay hoµng ®¶n.

Phæi bÞ gan hãa


96

- Con vËt ho Ýt, ho ng¾n, khi ho gia sóc cã c¶m gi¸c ®au. N−íc mòi Ýt, mµu ®á hay mµu gØ s¾t. HiÖn t−îng khã thë xuÊt hiÖn râ rÖt, cã tr−êng hîp ngåi thë nh− kiÓu chã ngåi.

- Khi gâ vïng phæi: ©m biÕn ®æi theo tõng giai ®o¹n:

+ Giai ®o¹n sung huyÕt: vïng phæi cã ©m trèng.

+ Giai ®o¹n gan ho¸: vïng phæi cã ©m ®ôc tËp trung.

+ Giai ®o¹n tiªu tan: Tõ ©m bïng h¬i → ©m phæi b×nh th−êng.

- Nghe phæi: ©m biÕn ®æi tuú theo giai ®o¹n bÖnh.

+ Giai ®o¹n sung huyÕt: thÊy ©m phÕ nang th« vµ m¹nh, ©m ran −ít, ©m lÐp bÐp.

+ Giai ®o¹n gan ho¸: cã vïng ©m phÕ nang mÊt xen kÏ víi vïng ©m phÕ nang t¨ng.

+ Giai ®o¹n tiªu tan: XuÊt hiÖn ©m ran råi ®Õn ©m phÕ nang xuÊt hiÖn vµ sau ®ã trë l¹i b×nh th−êng.

- Nghe tim: Tim ®Ëp m¹nh, ©m thø hai t¨ng, ®Ëp nhanh (nhÊt lµ vµo thêi kú tiªu tan). NÕu kÕ ph¸t hiÖn t−îng viªm c¬ tim th× thÊy tim lo¹n nhÞp, huyÕt ¸p gi¶m.

- XÐt nghiÖm:

+ LÊy n−íc tiÓu kiÓm tra tû träng thÊy: ë thêi kú gan ho¸ n−íc tiÓu gi¶m, tû träng

n−íc tiÓu t¨ng. ë thêi kú tiªu tan l−îng n−íc tiÓu nhiÒu, tû träng n−íc tiÓu gi¶m.

+ LÊy n−íc tiÓu kiÓm tra albumin trong n−íc tiÓu cho kÕt qu¶ d−¬ng tÝnh (+).

+ LÊy m¸u kiÓm tra sè l−îng b¹ch cÇu thÊy:

B¹ch cÇu t¨ng cao. Lµm c«ng thøc b¹ch cÇu thÊy (b¹ch cÇu trung tÝnh cã hiÖn t−îng nghiªng t¶, l−îng ¸i cÇu vµ b¹ch cÇu h×nh gËy t¨ng, l©m ba cÇu, b¹ch cÇu ¸i toan vµ b¹ch cÇu ®¬n nh©n gi¶m).

Sè l−îng hång cÇu gi¶m.

- X quang vïng phæi thÊy vïng s¸ng rÊt to trªn thïy phæi.

V. Tiªn l−îng

NÕu ph¸t hiÖn sím vµ ®iÒu trÞ kÞp thêi bÖnh dÔ håi phôc, tiªn l−îng tèt.

VI. ChÈn ®o¸n

- C¨n cø vµo giai ®o¹n bÖnh ph¸t triÓn râ rÖt, gia sóc sèt liªn miªn, n−íc mòi mµu hång hay mµu gØ s¾t, bÖnh ph¸t triÓn nhanh, vïng ©m ®ôc cña phæi rÊt lín. X quang phæi thÊy vïng phæi ®en lín.

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi çc bÖnh (viªm phÕ qu¶n phæi, viªm mµng phæi, viªm phÕ qu¶n cata cÊp).

VII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- T¸ch gia sóc bÖnh ra khái ®µn. Gi÷ Êm cho gia sóc, chuång tr¹i s¹ch sÏ, tho¸ng m¸t.

97

- Cho gia sóc ¨n thøc ¨n cã nhiÒu vitamin, thøc ¨n dÔ tiªu vµ giµu dinh d−ìng. NÕu gia sóc kh«ng ¨n ph¶i dïng n−íc ch¸o pha ®−êng thôt vµo d¹ dµy qua èng thùc qu¶n.

- Xoa dÇu nãng vµo thµnh ngùc gia sóc.


a. Dïng thuèc kh¸ng sinh diÖt khuÈn

b. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, gi¶m dÞch thÈm xuÊt, t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho c¬ thÓ.

Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã (ml) Dung dÞch Glucoza 20% 1000 - 2000 500 - 1000 100 - 150 Cafein natribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10 1 - 5 Canxi clorua 10% 50 - 70 30 - 40 5 -10

Urotropin 10% 50 - 70 30 - 50 15 - 20 Vitamin C 5% 20 10 3 - 5


c. Dïng thuèc t¨ng c−êng lîi tiÓu, s¸t trïng ®−êng niÖu: cã thÓ dïng mét trong nh÷ng thuèc sau: Diuretin, Theophylin, Theobronin.

d. Bæ sung çc lo¹i vitamin B, C, PP, A

BÖnh viªm phæi ho¹i th− vµ ho¸ mñ (Gangacna pulmorum et Abscesus pulmorum)

I. §Æc ®iÓm - BÖnh th−êng ph¸t triÓn trªn c¬ së cña çc lo¹i viªm phæi kh¸c, hoÆc do bÞ kÝch øng

trùc tiÕp bëi ngo¹i vËt → v¸ch phÕ nang vµ phÕ qu¶n bÞ tæn th−¬ng. Trªn c¬ së ®ã mµ vi khuÈn ho¹i th− hoÆc vi khuÈn sinh mñ ph¸t triÓn vµ h×nh thµnh çc æ ho¹i th− hoÆc æ mñ, lµm tæ chøc phæi bÞ ph©n huû.

- NÕu vi khuÈn g©y ho¹i th− ph¸t triÓn, t¸c ®éng vµo phæi sÏ g©y nªn viªm phæi ho¹i th− → tæ chøc phæi bÞ ph©n huû. Do vËy, trªn l©m sµng gia sóc thë ra cã mïi thèi ®Æc biÖt, n−íc mòi mµu x¸m n©u hay xanh nh¹t vµ rÊt thèi.

- NÕu vi khuÈn g©y mñ ph¸t triÓn vµ t¸c ®éng vµo phæi sÏ g©y nªn viªm phæi ho¸ mñ → trªn phæi xuÊt hiÖn çc æ mñ to nhá kh¸c nhau. Do vËy, ng−êi ta cßn cã thÓ gäi lµ ¸p xe phæi (th−êng lµ do çc lo¹i vi khuÈn Staphylococcus, Diplococcus g©y nªn).

II. Nguyªn nh©n 1. Viªm phæi ho¹i th−

- Do t¸c ®éng c¬ giíi (thøc ¨n hay thuèc sÆc vµo khÝ qu¶n, gia sóc ng; g;y x−¬ng s−ên, viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt...).

- KÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh lµm cho vïng häng vµ thùc qu¶n bÞ tª liÖt (chã d¹i, uèn v¸n, x¹ khuÈn, viªm h¹ch truyÒn nhiÔm) → thøc ¨n vµ n−íc uèng vµo khÝ qu¶n, phæi → g©y tæn th−¬ng khÝ phÕ qu¶n.

- KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh tim g©y nªn hiÖn t−îng nhåi m¸u ®éng m¹ch phæi → çc phÕ nang kh«ng ®−îc cung cÊp m¸u → phÕ nang bÞ ho¹i tö, tõ ®ã vi khuÈn x©m nhËp vµo g©y viªm.

- KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh phæi kh¸c (phÕ qu¶n phÕ viªm, thuú phÕ viªm,...).


98

2. Viªm phæi ho¸ mñ

- Do viªm lan tõ mét sè khÝ qu¶n kh¸c trong c¬ thÓ (viªm mµng bông, viªm gan ho¸ mñ). Tõ ®ã vi khuÈn sinh mñ theo m¸u vµo phæi g©y viªm.

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh kh¸c (bÖnh lao, viªm h¹ch truyÒn nhiÔm, cóm).

- Do chÊn th−¬ng c¬ giíi tõ ®ã lµm tæn th−¬ng phæi, vi khuÈn sinh mñ x©m nhËp vµo g©y viªm.


- Nh÷ng æ ho¹i th− ho¸ mñ h×nh thµnh ë phæi chÌn Ðp phæi → lµm gi¶m diÖn tÝch h«

hÊp → gia sóc cã hiÖn t−îng thë khã. Tuú theo diÖn tÝch phæi bÞ bÖnh mµ gia sóc cã biÓu hiÖn thë khã nhiÒu hay Ýt.

- §èi víi viªm phæi ho¹i th− th× ranh giíi gi÷a vïng kh«ng bÖnh vµ vïng bÖnh kh«ng râ rµng, dÞch ho¹i th− cã thÓ lan tõ phÕ nang nµy sang phÕ nang kh¸c → hiÖn t−îng ho¹i th− lan réng trªn phæi, thËm chÝ cßn cã thÓ g©y nªn viªm mµng phæi ho¹i th−. MÆt kh¸c ë æ ho¹i th− cßn cã sù ph©n huû protein. Do vËy trªn l©m sµng gia sóc thë cã mïi rÊt thèi. Do cã hiÖn t−îng thèi r÷a protein → t¹o ra nhiÒu s¶n vËt ®éc, çc s¶n vËt

nµy ngÊm vµo m¸u → gia sóc tróng ®éc chÕt.

- §èi víi viªm phæi ho¸ mñ ranh giíi gi÷a vïng bÖnh vµ vïng kh«ng bÖnh rÊt râ rµng. Mçi khi æ mñ ®−îc h×nh thµnh th× gia sóc sèt, khi môn mñ ®; chÝn hay bÞ tæ chøc liªn kÕt v©y quanh th× gia sóc kh«ng sèt. NÕu søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ yÕu th× vi khuÈn sinh mñ tõ æ mñ cã s½n sÏ vµo m¸u sau ®ã l¹i vµo phæi g©y nªn çc æ mñ míi, lóc ®ã gia sóc bÞ sèt. Do vËy, trªn l©m sµng ta thÊy gia sóc sèt kh«ng cã quy luËt.

IV. TriÖu chøng

1. §èi víi viªm phæi ho¹i th−

- Gia sóc sèt (400- 410C, sèt lªn xuèng kh«ng ®Òu), ñ rò, kÐm ¨n hay bá ¨n, m¹ch nhanh vµ yÕu, huyÕt ¸p h¹. Thêi kú ®Çu cña bÖnh gia sóc thë ra mïi thèi khã chÞu, thë nhanh vµ khã, thë thÓ bông.

- Gia sóc ch¶y nhiÒu n−íc mòi (n−íc mòi cã mµu x¸m n©u vµ mïi h«i thèi khã chÞu), ho (tiÕng ho dµi, −ít vµ cã c¶m gi¸c ®au ngùc).

- Gâ vïng phæi: Trong phæi cã hang kÝn th× gâ cã ©m bïng h¬i, nh−ng nÕu hang ho¹i th− th«ng víi phÕ qu¶n th× gâ cã ©m b×nh r¹n.

- Nghe phæi: th−êng thÊy ©m phÕ qu¶n bÖnh lý, ©m ran, ©m bät vì vµ ©m thæi vß.

- XÐt nghiÖm m¸u thÊy:

+ Sè l−îng hång cÇu gi¶m.

+ Sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng gÊp ®«i (®Æc biÖt lµ b¹ch cÇu ®¬n nh©n).

+ Tèc ®é huyÕt trÇm t¨ng.

- LÊy ®êm vµ lÊy n−íc mòi kiÓm tra thÊy: cã sîi chun cña tæ chøc phæi.

- X quang: æ ho¹i th− lµm cho tõng ®¸m phæi bÞ ®Ëm.

99

2. §èi víi viªm phæi ho¸ mñ

- NÕu vi trïng g©y mñ theo ®−êng tuÇn hoµn vµo phæi th× bÖnh ph¸t ra kÞch liÖt, nhanh chãng. Nh−ng nÕu kÕ ph¸t tõ thuú phÕ viªm th× bÖnh tiÕn triÓn chËm. Gia sóc sèt cao (sèt kh«ng theo quy luËt), mÖt mái, ñ rò, kÐm ¨n hay kh«ng ¨n, thë khã. N−íc mòi Ýt (mµu xanh vµ kh«ng thèi).

- Nghe phæi thÊy ©m ran kh« vµ ©m ran −ít, ngoµi ra cßn cã thÓ nghe thÊy ©m thæi vß.

- Gâ phæi thÊy nhiÒu ©m ®ôc to nhá kh¸c nhau r¶i r¸c trªn phæi, xung quanh vïng ©m ®ôc cã ©m bïng h¬i. NÕu môn mñ vì ra vµ th«ng víi phÕ qu¶n th× gâ cã ©m b×nh r¹n. NÕu môn mñ trong chøa h¬i vµ th«ng víi phÕ qu¶n th× khi gâ cã ©m kim khÝ.

- XÐt nghiÖm m¸u thÊy

+ Sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng (®Æc biÖt lµ b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh).

+ LÊy ®êm, mòi kiÓm tra thÊy cã sîi chun cña tæ chøc phæi.

V. Tiªn l−îng

Tuú theo tÝnh chÊt cña bÖnh, søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ vµ æ ho¹i th−, æ mñ to hay nhá quyÕt ®Þnh.

VI. ChÈn ®o¸n

CÇn chÈn ®o¸n ph©n biªt víi çc bÖnh sau:

+ Viªm huû ho¹i ë phÕ qu¶n: BÖnh nµy sèt kh«ng cao, trong n−íc mòi kh«ng t×m thÊy m« bµo vµ sîi chun. Nghe phæi vµ gâ phæi kh«ng cã tÝnh chÊt nh− viªm phæi ho¹i th− vµ ho¸ mñ.

+ BÖnh giEn phÕ qu¶n: Gia sóc thë ra cã mïi thèi nh−ng trong ®êm vµ n−íc mòi kh«ng thÊy cã m« bµo vµ sîi chun, triÖu chøng toµn th©n kh«ng râ rµng.

+ BÖnh viªm mòi vµ xoang mòi ho¹i th−: N−íc mòi chØ ch¶y ra ë mét bªn lç mòi, lç mòi th−êng ®au. Kh«ng cã triÖu chøng toµn th©n.


§Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh vµ tho¸ng m¸t, cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu vµ giµu dinh d−ìng.

2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: ph¶i ng¨n chÆn kh«ng cho æ ho¹i th− vµ æ mñ ph¸t triÓn, ®Ò

phßng hiÖn t−îng b¹i huyÕt vµ t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng cho gia sóc.

Çc æ mñ trªn phæi


100

a. Dïng kh¸ng sinh cã ho¹t phæ réng diÖt vi khuÈn

b. Dïng thuèc ng¨n chÆn sù viªm lan trµn vµ gi¶m dÞch thÈm xuÊt, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ:

Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 500 - 1000 200 - 300 Cafein natribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10 1 - 5 Canxi clorua 10% 50 - 70 30 - 40 5 -10 Urotropin 10% 50 - 70 30 - 50 15 - 20 Vitamin C 5% 15 10 5

Tiªm vµo tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn.

c. Dïng thuèc tèng nh÷ng chÊt ho¹i tö ra khái phæi


Dung dÞch Digitalin 10 3 1 - 2

Pilocarpin 3% 10 3 - 5 2

Chó ý:

- Sau khi tiªm dung dÞch Digitalin 15 phót th× tiªm pilocarpin.

- Sau khi tiªm pilocarpin 5 phót gia sóc sÏ cã ph¶n x¹ ho vµ ch¶y nhiÒu n−íc mòi.

- NÕu trong tr−êng hîp æ mñ to vµ n«ng: Chäc dß, hót mñ ra, sau ®ã dïng dung dÞch s¸t trïng röa æ mñ vµ cuèi cïng dïng dung dÞch kh¸ng sinh b¬m vµo æ mñ (sau khi ®; hót mñ vµ dung dÞch s¸t trïng).

BÖnh viªm mµng phæi (Pleuritis)

I. §Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra trªn niªm m¹c cña mÆt phæi hay trªn v¸ch ngùc, viªm tiÕt ra

nhiÒu dÞch thÈm xuÊt vµ fibrin. NÕu l−îng fibrin nhiÒu th× sÏ g©y ra hiÖn t−îng viªm dÝnh gi÷a mµng phæi vµ v¸ch ngùc. V× vËy, khi nghe phæi thÊy cã tiÕng cä mµng phæi. NÕu l−îng dÞch thÈm xuÊt tiÕt ra nhiÒu, dÞch ®äng l¹i trong xoang ngùc (trªn thùc tÕ thÊy cã thÓ tõ 8-15 lÝt). V× vËy, khi nghe phæi thÊy cã tiÕng vç n−íc.

- Qu¸ tr×nh viªm g©y trë ng¹i lín ®Õn qu¸ tr×nh h« hÊp cña c¬ thÓ. Do vËy, trªn l©m sµng thÊy gia sóc khã thë, th−êng hãp bông ®Ó thë.

- Tïy theo tÝnh chÊt viªm vµ thêi gian viªm ng−êi ta chia ra: Viªm cÊp tÝnh, viªm m¹n tÝnh, viªm dÝnh, viªm trµn t−¬ng dÞch

- Ngùa hay m¾c, tû lÖ chÕt cao.

II. Nguyªn nh©n - Do t¸c ®éng c¬ giíi, ho¸ häc, nhiÖt ®é (TÊt c¶ çc yÕu tè trªn lµm tæn thu¬ng mµng

phæi, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho vi trïng sinh mñ vµ mét sè lo¹i vi trïng kh¸c x©m nhËp vµo mµng phæi vµ g©y bÖnh).

- Do viªm lan tõ çc æ viªm kh¸c trong c¬ thÓ (do viªm phæi ho¹i th− vµ ho¸ mñ, viªm phÕ qu¶n, viªm ngo¹i t©m m¹c, viªm hoµnh çch m¹c, thuú phÕ viªm. Nh÷ng vi khuÈn tõ çc æ viªm nµy vµo m¸u sau ®ã ®Õn mµng phæi g©y viªm).

101

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh tþ th− ë ngùa, bÖnh viªm kÕt m¹c truyÒn nhiÔm,...).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Çc kÝch thÝch bÖnh lý th«ng qua thÇn kinh trung −¬ng g©y viªm phÕ m¹c. Trong

thêi k× ®Çu niªm m¹c bÞ sung huyÕt, mao qu¶n phång to, tÕ bµo néi b× bÞ tho¸i ho¸ vµ bong ra, sau ®ã dÞch thÈm xuÊt tiÕt ra trong cã chøa fibrin. Nh÷ng t−¬ng dÞch ®−îc v¸ch ngùc hÊp thu dÇn, chØ cßn l¹i fibrin b¸m vµo v¸ch ngùc g©y nªn thÓ viªm dÝnh. Do vËy, khi nghe phæi thÊy cã tiÕng cä mµng phæi. NÕu trong dÞch viªm chøa nhiÒu t−¬ng dÞch, Ýt fibrin vµ t−¬ng dÞch kh«ng ®−îc hÊp thu hÕt, tÝch l¹i trong xoang ngùc th× t¹o nªn thÓ viªm tÝch n−íc trong xoang ngùc. Trªn l©m sµng khi nghe phæi cã tiÕng vç n−íc.

TÊt c¶ çc tr−êng hîp trªn ®Òu lµm trë ng¹i qu¸ tr×nh h« hÊp cña phæi → Trªn l©m sµng ta thÊy gia sóc khã thë.

§éc tè cña vi khuÈn cïng víi çc s¶n vËt ®éc do sù ph©n gi¶i protein ë n¬i viªm ®i vµo m¸u vµ t¸c ®éng ®Õn trung khu ®iÒu tiÕt nhiÖt cña c¬ thÓ lµm cho gia sóc sèt cao.

HÖ thèng néi c¶m thô ë n¬i viªm lu«n bÞ kÝch thÝch, lµm cho con vËt ®au, con vËt ph¶i thë n«ng vµ thë thÓ bông.

Khi dÞch thÈm xuÊt tiÕt ra nhiÒu, nã chÌn Ðp lªn phæi, g©y nªn tr¹ng th¸i xÑp phæi → con vËt thë rÊt khã. MÆt kh¸c dÞch viªm tiÕt ra nhiÒu nã cßn chÌn Ðp tim lµm cho tim co bãp bÞ trë ng¹i → ¶nh h−ëng ®Õn huyÕt ¸p, tim ®Ëp nhanh.

IV. TriÖu chøng - Con vËt mÖt mái, kÐm ¨n hoÆc bá ¨n, sèt cao, sèt lªn xuèng kh«ng theo quy luËt.

NÕu viªm ho¸ mñ th× gia sóc sèt rÊt cao.

- Gia sóc bÞ ®au ngùc (biÓu hiÖn thë n«ng vµ thë thÓ bông, khi sê n¾n vïng ngùc gia sóc nÐ tr¸nh). Khi míi viªm, gia sóc n»m th−êng ®Ó vïng ngùc viªm lªn phÝa trªn, nh−ng khi dÞch viªm tiÕt ra nhiÒu, gia sóc l¹i thÝch n»m vÒ phÝa bÞ viªm.

- Gâ vïng ngùc gia sóc cã c¶m gi¸c ®au vµ cã ph¶n x¹ ho. NÕu dÞch viªm tÝch l¹i nhiÒu trong xoang ngùc th× cã vïng ©m ®ôc song song víi mÆt ®Êt. NÕu cã hiÖn t−îng viªm dÝnh phæi víi v¸ch ngùc th× khi gia sóc ®øng hay n»m, vïng ©m ®ôc kh«ng thay ®æi vÞ trÝ.

- Nghe phæi:

+ NÕu cã hiÖn t−îng viªm dÝnh, nghe phæi thÊy cã tiÕng cä mµng phæi.

+ NÕu trong xoang ngùc chøa nhiÒu dÞch thÈm xuÊt, nghe phæi thÊy ©m b¬i.

- Nghe tim thÊy tim ®Ëp nhanh vµ yÕu, thËm chÝ thÊy tiÕng tim m¬ hå.

- Giai ®o¹n cuèi cña bÖnh xuÊt hiÖn phï ë yÕm, bông, ngùc (do c¬ n¨ng tim bÞ trë ng¹i).

- XÐt nghiÖm m¸u:

+ Tèc ®é l¾ng cña hång cÇu t¨ng

+ §é dù tr÷ kiÒm gi¶m

+ B¹ch cÇu trung tÝnh non t¨ng

- LÊy n−íc tiÓu xÐt nghiÖm:

+ Giai ®o¹n ®Çu cña bÖnh l−îng n−íc tiÓu gi¶m, tû träng n−íc tiÓu t¨ng, l−îng Clo trong n−íc tiÓu gi¶m.


102

+ NÕu bÖnh nÆng cßn cã hiÖn t−îng Albumin niÖu.

- X quang phæi:

+ Cã vïng mê song song víi mÆt ®Êt (nÕu viªm tÝch n−íc).

+ Cã vïng mê r¶i r¸c trªn phæi vµ xï x× (nÕu viªm dÝnh).

V. ChÈn ®o¸n - C¨n cø vµo triÖu chøng ®iÓn h×nh: Sèt cao kh«ng theo quy luËt. §au vïng ngùc, thë

n«ng vµ thë thÓ bông. Cã ©m b¬i (khi xoang ngùc tÝch n−íc), chäc dß xoang ngùc cã dÞch thÈm xuÊt ch¶y ra (mµu vµng hay hång). Cã tiÕng cä mµng phæi (khi viªm dÝnh). X quang phæi thÊy vïng mê di ®éng song song víi mÆt ®Êt hay mê vµ xï x×.

- Ngoµi ra cßn ph¶i chÈn ®o¸n víi çc bÖnh sau

+ Viªm ngo¹i t©m m¹c: TiÕng cä t©m m¹c cïng mét lóc víi nhÞp ®Ëp cña tim, vïng ©m ®ôc cña tim më réng, gia sóc hay bÞ phï tr−íc ngùc, tÜnh m¹ch cæ phång to.

+ Thuú phÕ viªm: Gia sóc sèt liªn miªn (6-9 ngµy) vïng ©m ®ôc cña phæi theo h×nh çnh cung, bÖnh th−êng chia ra tõng thêi k× râ rÖt, n−íc mòi cã mµu gØ s¾t, thë thÓ bông thÓ hiÖn kh«ng râ.

+ Phï mµng phæi: Gia sóc kh«ng sèt, kh«ng ®au vïng ngùc, dÞch trong xoang ngùc lµ dÞch thÈm lËu, ph¶n øng rivalta (-), chñ yÕu lµ ©m b¬i (khi nghe phæi).

VI. §iÒu trÞ 1 Hé lý

- §Ó gia sóc nghØ ë n¬i tho¸ng m¸t, mïa ®«ng ®Ó ë n¬i Êm ¸p. Cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, giµu dinh d−ìng, h¹n chÕ uèng n−íc.

- Dïng dÇu nãng xoa vµo thµnh ngùc. NÕu cã ®iÒu kiÖn dïng ®Ìn tö ngo¹i, ®iÖn thÊu nhiÖt t¸c ®éng vµo thµnh ngùc.

- Dïng protein liÖu ph¸p hay huyÕt liÖu ph¸p.


a. Dïng kh¸ng sinh cã ho¹t phæ réng

b. Dïng thuèc lµm gi¶m dÞch thÈm xuÊt, gi¶i ®éc, lîi tiÓu, trî søc

Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã-Lîn (ml)

Dung dÞch glucoza 20% 1 - 2 500 – 1000 200 - 300


Canxi clorua 10% 50 - 70 30 - 40 5 -10

Urotropin 10% 50 - 70 30- 50 15 - 20



c. Dïng thuèc ®Ó xóc tiÕn dÞch viªm ra khái xoang ngùc


Natri sulfat 200 - 300g 100 - 200g 5 - 10g

N−íc s¹ch 2 lÝt 1 lÝt 0,5 lÝt

103

Hoµ tan cho uèng 1 lÇn, çch 3 ngµy uèng mét lÇn

d. Dïng thuèc ®Ó kÝch thÝch tiªu ho¸ vµ trî søc, trî lùc

e. Chäc dß xoang ngùc ®Ó rót bít dÞch: (trong tr−êng hîp xoang ngùc chøa nhiÒu dÞch viªm) sau ®ã dïng dÞch s¸t trïng röa xoang ngùc. Cuèi cïng dïng dung dÞch kh¸ng sinh b¬m vµo xoang ngùc.


104

Ch−¬ng IV

BÖnh ë hÖ tiªu ho¸ (Diseases of alimentery system)

BÖnh ë hÖ tiªu ho¸ lµ bÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi mäi loµi gia sóc, nã chiÕm tû lÖ 33- 53% trong çc bÖnh néi khoa. §Þa d− n−íc ta thuéc vïng nhiÖt ®íi, khÝ hËu thay ®æi bÊt th−êng, tr×nh ®é, kü thuËt ch¨n nu«i gia sóc cßn thÊp kÐm nªn hµng n¨m sè gia sóc chÕt vÒ bÖnh ®−êng tiªu ho¸ rÊt nhiÒu, ®Æc biÖt lµ héi chøng tiªu ch¶y ë gia sóc vµ bÖnh lîn con ph©n tr¾ng. Do ®ã, bÖnh vÒ hÖ tiªu ho¸ lµ mét lo¹i bÖnh mµ nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c néi khoa ph¶i ®Æc biªt chó ý.

Nh÷ng nguyªn nh©n g©y nªn bÖnh ®−êng tiªu ho¸ cã nhiÒu mÆt, song cã thÓ tãm t¾t nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh sau:

- Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t: Chñ yÕu do chÕ ®é nu«i d−ìng, ch¨m sãc gia sóc kÐm; cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n kÐm phÈm chÊt (Mèc, thèi, Ýt dinh d−ìng, cã lÉn t¹p chÊt, chÊt ®éc,...). Thay ®æi thøc ¨n cho gia sóc ®ét ngét, do lµm viÖc qu¸ søc hoÆc do chuång tr¹i thiÕu vÖ sinh.

- Nguyªn nh©n kÕ ph¸t: Th−êng lµ hËu qu¶ cña nh÷ng bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh dÞch t¶ lîn, lao, phã th−¬ng hµn,...) hoÆc çc bÖnh ký sinh trïng (giun ®òa, s¸n l¸ gan, tiªn mao trïng,...) hoÆc do mét sè bÖnh cña çc c¬ quan trong c¬ thÓ (h« hÊp, tuÇn hoµn, thÇn kinh, bÖnh cña r¨ng miÖng,...).

Trong çc loµi gia sóc kh¸c nhau, mçi loµi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng vÒ gi¶i phÉu vµ sinh lý. ChÝnh v× vËy, bÖnh ë ®−êng tiªu ho¸ cña mçi loµi còng cã nh÷ng ®iÓm riªng biÖt. VÝ dô: ë ngùa cã d¹ dµy ®¬n vµ nhá h¬n so víi c¬ thÓ nªn hay m¾c chøng béi thùc, loµi nhai l¹i cã d¹ dµy 4 tói, trong qu¸ tr×nh lªn men sinh h¬i trong d¹ cá lµm cho chóng dÔ bÞ ch−íng h¬i d¹ cá,...

Trong hµng lo¹t çc bÖnh cña hÖ tiªu ho¸, trªn thùc tÕ gia sóc non vµ gia sóc giµ cã tû lÖ m¾c cao h¬n. ë gia sóc non do sù ph¸t triÓn cña c¬ thÓ ch−a hoµn thiÖn, sù thÝch øng víi ngo¹i c¶nh kÐm, cßn gia sóc giµ nãi chung søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m sót nªn dÔ m¾c bÖnh. Ngoµi ra cßn ph¶i xÐt ®Õn lo¹i h×nh thÇn kinh vµ ®Æc ®iÓm cña tõng c¬ thÓ con vËt còng ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh m¾c bÖnh.

BÖnh ë ®−êng tiªu ho¸ rÊt phøc t¹p vµ ®a d¹ng song th−êng biÓu hiÖn ë 2 mÆt ®ã lµ sù rèi lo¹n vÒ tiÕt dÞch vµ vËn ®éng cña çc bé phËn thuéc ®−êng tiªu ho¸.

Viªm miÖng (Stomatitis)

Viªm miÖng lµ bÖnh mµ gia sóc hay m¾c, tuú theo tÝnh chÊt viªm mµ chia ra: Viªm cata, viªm næi môn n−íc, môn mñ, viªm mµng gi¶, viªm ho¹i tö. Trong l©m sµng ng−êi ta thÊy 3 thÓ viªm:

+ Viªm miÖng thÓ cata + Viªm næi môn n−íc + Viªm miÖng lë loÐt. Trong ®ã thÓ viªm miÖng cata hay x¶y ra.

105

Viªm miÖng cata (Stomatitis catarrhalis)

I. §Æc ®iÓm

Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra trªn niªm m¹c cña vïng miÖng. Trong qu¸ tr×nh viªm n−íc r;i ch¶y nhiÒu vµ lµm ¶nh h−ëng tíi viÖc lÊy thøc ¨n, n−íc uèng vµ nhai thøc ¨n.

II. Nguyªn nh©n

a. Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t

- Do niªm m¹c miÖng bÞ kÝch thÝch cña çc t¸c ®éng c¬ giíi (thøc ¨n cøng, r¨ng mäc chåi,...kÝch thÝch niªm m¹c miÖng → g©y viªm.

- Do kÝch thÝch vÒ nhiÖt (®å ¨n, n−íc uèng qu¸ nãng,...)

- Do nh÷ng t¸c ®éng vÒ ho¸ chÊt (çc lo¹i chÊt ®éc lÉn vµo thøc ¨n g©y nªn, hoÆc dïng mét sè hãa chÊt cã tÝnh kÝch thÝch m¹nh trong ®iÒu trÞ)


- Do viªm lan tõ çc khÝ quan kh¸c trong c¬ thÓ, vi khuÈn vµo m¸u råi ®Õn miÖng g©y viªm.

- HËu qu¶ cña çc bÖnh toµn th©n: (nh− thiÕu vitamin A, C, thiÕu m¸u).

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (nh−: Sèt lë måm long mãng, dÞch t¶ tr©u bß, dÞch t¶ lîn, bÖnh ®Ëu, viªm mµng mòi thèi loÐt).

III. TriÖu chøng

1. ThÓ cÊp tÝnh

- Con vËt lu«n ch¶y nhiÒu n−íc r;i (do niªm m¹c miÖng bÞ kÝch thÝch). Niªm m¹c miÖng kh«, ®á ®Òu hay lÊm tÊm ®á, con vËt lÊy thøc ¨n chËm ch¹p, nhai khã kh¨n. Trong miÖng gia sóc nãng, ®au, cã khi s−ng vßm khÈu çi (ngùa). Nh×n trªn niªm m¹c ngoµi hiÖn t−îng ®á cßn thÊy vÕt s©y s¸t.

- L−ìi cã mµu x¸m tr¾ng, nÕu bÖnh nÆng l−ìi s−ng to, ®au ®ín, nÕu viªm ch©n r¨ng th× thÊy ch©n r¨ng ®á, cã khi cã mñ.

2. ThÓ m¹n tÝnh

TriÖu chøng gièng thÓ cÊp tÝnh nh−ng kÐo dµi, gia sóc ¨n kÐm vµ ngµy cµng gÇy dÇn, niªm m¹c miÖng dµy lªn, låi lâm, kh«ng nh½n, mÆt l−ìi bÞ loÐt, phÝa trong m¸ niªm m¹c viªm lë loÐt.

IV. Tiªn l−îng BÖnh ë thÓ nguyªn ph¸t kho¶ng 7-10 ngµy con vËt tù khái, nÕu kh«ng chó ý hé lý

bÖnh sÏ kÐo dµi, con vËt gÇy dÇn.

N−íc dEi ch¶y nhiÒu


106

V. ChÈn ®o¸n BÖnh dÔ ph¸t hiÖn. Dùa vµo triÖu chøng ®Ó chÈn ®o¸n song cÇn ph¶i xem xÐt cã ph¶i

lµ kÕ ph¸t cña çc bÖnh kh¸c kh«ng, nhÊt lµ bÖnh truyÒn nhiÔm.

+ BÖnh sèt lë måm long mãng: Con vËt sèt cao, vó vµ mãng næi môn n−íc vµ môn loÐt, bÖnh l©y lan nhanh.

+ BÖnh dÞch t¶ tr©u bß: Ngoµi triÖu chøng viªm miÖng, con vËt thÓ hiÖn viªm ruét rÊt râ, bÖnh l©y lan nhanh.

+ BÖnh viªm miÖng ho¸ mñ cã tÝnh chÊt truyÒn nhiÔm ë ngùa: Trong m«i, m¸, lîi mäc lÊm tÊm nh÷ng nèt b»ng h¹t võng, h¹t ®Ëu sau ®ã ho¸ mñ, vì ra, h×nh thµnh çc vÕt loÐt tõng ®¸m, bÖnh cã tÝnh chÊt l©y lan.

Nh÷ng bÖnh kÓ trªn lóc ®Çu viªm niªm m¹c ë thÓ cata råi míi ®Õn çc triÖu chøng ®Æc hiÖu.


Kh«ng cho con vËt ¨n thøc ¨n cøng, uèng n−íc nãng, nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh kÝch thÝch.


a. Dïng dung dÞch s¸t trïng röa vïng miÖng

+ BÖnh nhÑ: Dïng natri carbonat 2-3% hoÆc axit boric 3%, dung dÞch phÌn chua 3% ®Ó röa niªm m¹c miÖng.

+ BÖnh nÆng: Dïng ichthyol 1-3%, hoÆc dung dÞch Rivalnol 0,1%.

+ BÖnh thuéc d¹ng m¹n tÝnh: Dïng natri b¹c 0,1-0,5% hoÆc sulfat ®ång 0,2-0,5% röa vÕt loÐt.

Chó ý: Trong bÖnh sèt lë måm long mãng ng−êi ta th−êng dïng çc n−íc qu¶ chua

b. B«i kh¸ng sinh vµo nh÷ng n¬i cã nèt loÐt.

c. Bæ sung cho c¬ thÓ çc lo¹i vitamin A, C, B2, PP.

Viªm miÖng næi môn n−íc (Stomatitis vesiculosa)

I. §Æc ®iÓm Trªn mÆt niªm m¹c miÖng næi môn n−íc mµu trong. Khi çc môn n−íc vì t¹o thµnh

çc nèt loÐt. BÖnh th−êng gÆp ë bß, ngùa, dª.

II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc ¨n ph¶i nh÷ng thøc ¨n mèc, thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch, hoÆc do ¨n

thøc ¨n lÉn ho¸ chÊt hay çc lo¹i c©y ®éc.

- Do kÕ ph¸t tõ viªm miÖng cata.

III. TriÖu chøng - Gia sóc ®au miÖng, lÊy thøc ¨n vµ nhai chËm ch¹p, cã hiÖn t−îng nh¶ thøc ¨n.

107

- Niªm m¹c miÖng mÊy ngµy ®Çu ë thÓ viªm cata. Sau ®ã trong m«i, gãc måm, lîi, trong m¸ næi lªn nh÷ng môn n−íc nhá, trong chøa dÞch trong hoÆc vµng nh¹t (môn n−íc ë bß to h¬n ë ngùa, th−êng ë vßm khÈu çi, bªn m«i). Kho¶ng 3-4 ngµy sau, môn vì ®Ó l¹i nèt loÐt mµu ®á t−¬i, sau ®ã tÇng th−îng b× l¹i t¸i sinh.

- Gia sóc gi¶m ¨n, mÖt mái, h¬i sèt.

IV. Tiªn l−îng BÖnh kÐo dµi kho¶ng 20-30 ngµy råi khái. NÕu lîn nhá m¾c bÖnh th× dÔ chÕt v×

kh«ng bó ®−îc. Thá bÞ bÖnh th−êng kÌm theo Øa ch¶y, tû lÖ chÕt 50%.

V. ChÈn ®o¸n CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi hai bÖnh sau:

+ BÖnh viªm ho¸ mñ cã tÝnh chÊt truyÒn nhiÔm cña ngùa: môn n−íc bÞ m−ng mñ vµ bÖnh cã tÝnh chÊt l©y lan.

+ BÖnh sèt lë måm long mãng: Gia sóc cã triÖu chøng toµn th©n, bÖnh l©y lan nhanh, quanh môn n−íc cã vµnh ®á, cã hiÖn t−îng viªm ë mãng, vó.

VI. §iÒu trÞ Gièng viªm miÖng thÓ cata, khi míi cã vÕt loÐt dïng Glyxerin, iod (Cån iod 5% 1

phÇn, Glyxerin 7 phÇn) ®Ó röa vÕt loÐt. Sau ®ã b«i kh¸ng sinh vµo vÕt loÐt.

Viªm miÖng lë loÐt (Stomatitis ulcerisa)

I. §Æc ®iÓm §©y thuéc lo¹i viªm miÖng ¸c tÝnh, líp niªm m¹c ë lîi vµ trong m¸ bÞ ho¹i tö vµ

loÐt. Do vËy, lµm ¶nh h−ëng rÊt lín tíi sù lÊy vµ nhai thøc ¨n cña gia sóc. ThÓ viªm nµy loµi ¨n thÞt hay m¾c.

II. Nguyªn nh©n - Do sù x©m nhËp cña lo¹i vi trïng ho¸ mñ vµ ho¹i th−.

- Do bÖnh ë r¨ng, lîi, bÖnh rèi lo¹n trao ®æi chÊt.

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh dÞch t¶ lîn, dÞch t¶ tr©u bß, lë måm long mãng, bÖnh ®Ëu,...)

III. TriÖu chøng - Con vËt sèt, mÖt mái, ñ rò, ¨n kÐm, ®au

vïng miÖng (lÊy thøc ¨n vµ nhai thøc ¨n rÊt khã kh¨n). N−íc r;i cã lÉn m¸u vµ tÕ bµo ho¹i tö, miÖng h«i thèi khã chÞu

- Lîi bÞ s−ng, cã mµu ®á thÉm, ë phÝa d−íi mµu vµng nh¹t loÐt nh− v÷a, d−íi líp ®ã lµ niªm m¹c loÐt ®á. Khi bÖnh nÆng x−¬ng hµm s−ng to.

- BÖnh cã thÓ g©y ra chøng b¹i huyÕt, gia sóc Øa ch¶y. Nèt loÐt ë miÖng


108

IV. Tiªn l−îng Ch÷a sím bÖnh sÏ khái sau 10-15 ngµy. NÕu ®Ó l©u tiªn l−îng xÊu

V. ChÈn ®o¸n - Dùa vµo triÖu chøng ®iÓn h×nh (niªm m¹c miÖng loÐt, måm rÊt thèi, n−íc r;i ch¶y

ra cã c¶ m¶nh tæ chøc ho¹i tö vµ m¸u).

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi çc tr−êng hîp viªm kh¸c.


Cho gia sóc ¨n thøc ¨n láng vµ tr¸nh cho ¨n thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch niªm m¹c miÖng. Chuång tr¹i s¹ch sÏ kh« r¸o vµ tho¸ng khÝ.


a. Dïng thuèc s¸t trïng röa miÖng

Dïng mét trong çc dung dÞch (n−íc oxy giµ 3%, cån iod 1% hoÆc axit boric 3%, n−íc phÌn chua 3%).

b. Dïng kh¸ng sinh b«i vµo vÕt loÐt

c. Dïng thuèc trî søc trî lùc vµ n©ng cao søc ®Ò kh¸ng.

d. §Ó lµm mßn vÕt loÐt t¨ng sinh: B«i dung dÞch Nitrat b¹c 1-2% sau ®ã röa b»ng n−íc sinh lý tõ 1-2 lÇn.

Chó ý: NÕu gia sóc kh«ng ¨n ®−îc ph¶i truyÒn dung dÞch ®−êng Glucoza −u tr−¬ng.

Viªm tuyÕn mang tai (Parotitis)

I. §Æc ®iÓm - BÖnh x¶y ra ë hÇu hÕt çc loµi gia sóc, nh−ng ngùa vµ lîn hay m¾c. Trong qu¸

tr×nh bÖnh, tuú theo tÝnh chÊt kh¸c nhau, ph©n thµnh 3 lo¹i:

+ Viªm thùc thÓ

+ Viªm gian chÊt

+ Viªm ho¸ mñ

- BÖnh cã thÓ tiÕn triÓn ë thÓ cÊp hoÆc m¹n tÝnh

II. Nguyªn nh©n

1. ThÓ cÊp tÝnh

- Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t:

+ Do chÊn th−¬ng, do trong ®å ¨n cã vËt nhän chäc ph¶i tuyÕn n−íc bät.

+ Do ngo¹i vËt lµm t¾c èng Stenon.

- Nguyªn nh©n kÕ ph¸t:

109

+ Do viªm lan tõ çc c¬ quan l©n cËn sang.

+ Do ¶nh h−ëng cña mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (Cóm chã, tþ th− ë ngùa)

2. ThÓ m¹n tÝnh

Th−êng do hËu qu¶ cña bÖnh nÊm Actinomycosis.

III. TriÖu chøng

1. Viªm thùc thÓ cÊp tÝnh

N¬i viªm nãng, ®á, s−ng, ®au, cæ con vËt r−ín cao, khã nuèt, ®Çu nghiªng vÒ phÝa kh«ng ®au. Con vËt ch¶y nhiÒu n−íc r;i, nhai chËm vµ h¬i sèt.

2. ThÓ viªm ho¸ mñ

N¬i viªm s−ng to nªn phÇn c¬ vµ hµm d−íi bÞ phï, con vËt ¨n Ýt hoÆc kh«ng ¨n. Con vËt ch¶y nhiÒu n−íc r;i, sèt cao. Khi môn vì, mñ ch¶y ra ngoµi, cã khi theo èng Stenon ch¶y vµo trong måm.

3. ThÓ m¹n tÝnh

Ýt thÊy, th−êng do bÖnh vÒ x¹ khuÈn g©y nªn.

IV. Tiªn l−îng - ThÓ viªm cÊp tÝnh th−êng khái sau 8-12 ngµy.

- ThÓ ho¸ mñ th−êng sinh ra lç dß, thanh qu¶n bÞ phï hoÆc sinh chøng b¹i huyÕt. Khi viªm ho¸ mñ th× s−ng to, chÌn Ðp lªn d©y thÇn kinh g©y b¹i liÖt thÇn kinh mÆt. Khi qu¸ tr×nh viªm lan réng con vËt sÏ bÞ ng¹t thë vµ chÕt.

V. ChÈn ®o¸n - Dùa vµo 3 ®Æc ®iÓm chÝnh cña bÖnh (ch¶y n−íc r;i nhiÒu, tuyÕn n−íc bät mét bªn

mÆt bÞ s−ng, con vËt nhai ®au, khã nuèt).

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi: viªm häng hay viªm thanh qu¶n (Con vËt kh«ng cã hiÖn t−îng nh¶ thøc ¨n ra ngoµi vµ kh«ng bÞ ho).


§¾p l¹nh khi míi bÞ viªm, ®¾p nãng khi bÖnh ®; tiÕn triÓn vµi ngµy. Dïng çc lo¹i dÇu nãng ®Ó xoa bãp.


- Tr−êng hîp s−ng nhiÒu, con vËt sèt ph¶i dïng kh¸ng sinh.

- Tr−êng hîp viªm hãa mñ ph¶i dïng thñ thuËt ngo¹i khoa chÝch mñ råi röa b»ng çc dung dÞch s¸t trïng (dung dich n−íc oxy giµ 3%, dung dÞch thuèc tÝm 0,1%.)

- NÕu ë thÓ m¹n tÝnh th× b«i pomad- iod hoÆc pomad - thñy ng©n vµ cho gia sóc uèng Iodua Kali víi kiÒu l−îng:

Chã viªm tuyÕn mµng tai


110

Ngùa 6-10g Chã 0,2-1g Bß 8-12g Lîn 1-3g

Viªm häng (Pharyngitis)

I. §Æc ®iÓm Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra ë niªm m¹c häng vµ tæ chøc xung quanh (vßm khÈu çi,

Amydal, h¹ch l©m ba vµ tæ chøc niªm m¹c).

Tuú theo sù biÕn ®æi bÖnh lý ng−êi ta cã thÓ ph©n ra: Viªm cata, viªm mµng gi¶, viªm loÐt, viªm tæ ong.

II. Nguyªn nh©n a. Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t

- Do con vËt bÞ nhiÔm l¹nh, do thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét lµm søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m → con vËt dÔ m¾c bÖnh.

- Do t¸c ®éng c¬ giíi (nh− trong thøc ¨n cã lÉn nh÷ng vËt nhän lµm s©y s¸t niªm m¹c hoÆc do dïng èng th«ng thùc qu¶n).

- Do gißi ký sinh ë häng (th−êng thÊy ë Ngùa).

- Do niªm m¹c häng bÞ kÝch thÝch bëi çc ho¸ chÊt, h¬i ®éc hoÆc bôi hay nhiÖt häc.


- Th−êng kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh cóm, lao, nhiÖt th¸n, tô huyÕt trïng, dÞch t¶, viªm h¹ch l©m ba truyÒn nhiÔm, viªm mµng mòi thèi loÐt,...).

- HoÆc cã thÓ do viªm lan tõ çc khÝ quan kh¸c (Viªm miÖng, viªm mòi, viªm thanh qu¶n,...).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Niªm m¹c vïng häng rÊt mÉn c¶m víi t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh. Do vËy, nÕu do

nh÷ng nguyªn nh©n bÖnh lý lµm søc ®Ò kh¸ng cña toµn th©n hay côc bé bÞ gi¶m sót th× häng ®Òu trùc tiÕp bÞ ¶nh h−ëng → niªm m¹c miÖng dÔ bÞ viªm hay vi trïng x©m nhËp. Tuú theo tÝnh chÊt cña nguyªn nh©n g©y bÖnh vµ søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ mµ niªm m¹c miÖng bÞ viªm ë thÓ cata, mµng gi¶ hay viªm loÐt.

ë thÓ viªm cata, do niªm m¹c häng sung huyÕt, líp tÕ bµo th−îng b× bÞ bãc ra, trªn mÆt niªm m¹c vµ d−íi líp niªm m¹c th©m nhiÔm nhiÒu dÞch thÈm xuÊt sinh ra phï, lµm tæ chøc xung quanh häng s−ng, Amydal s−ng → con vËt nuèt vµ thë khã.

ë thÓ viªm thÓ mµng gi¶, trªn mÆt niªm m¹c häng b¸m nhiÒu fibrin, niªm m¹c tr¾ng bît, dÔ lãc ra vµ dÔ n¸t. NÕu bÞ viªm nÆng sinh ra loÐt hoÆc viªm tæ ong, çc mµng gi¶ sÏ che lÊp häng → con vËt thë rÊt khã, hoÆc ng¹t thë.

Trong qu¸ tr×nh viªm, niªm m¹c häng lu«n bÞ kÝch thÝch→ gia sóc hay ch¶y r;i, con vËt ®au häng nªn khã nuèt, khi ¨n con vËt hay nh¶ thøc ¨n, nÕu con vËt ¨n láng cã thÓ ch¶y vµo khÝ qu¶n, häng bÞ viªm, s−ng nªn con vËt khã thë.

111

IV. TriÖu chøng - Viªm häng cÊp tÝnh con vËt tá ra ®au ®ín, gi¶m ¨n vµ uèng, ®Çu vµ cæ v−¬n ra, hai

ch©n tr−íc cµo ®Êt, nhai gi¶.

Gia sóc lÊy ®å ¨n chËm ch¹p, nuèt khã, nh÷ng thøc ¨n cøng th× nh¶ ra, ®å ¨n láng vµ n−íc dÔ chui vµo ®»ng mòi do sù hîp ®ång gi÷a sôn tiÓu thiÖt, gèc l−ìi vµ vßm khÈu çi kÐm.

- Gia sóc hay ch¶y r;i, do niªm m¹c häng lu«n bÞ kÝch thÝch, lµm cho tuyÕn n−íc bät tiÕt ra nhiÒu, nhÊt lµ vµo buæi s¸ng sím. MiÖng còng cã thÓ bÞ viªm, l−ìi phñ bùa, miÖng h«i, thØnh tho¶ng cã hiÖn t−îng n«n, oÑ.

- Cã n−íc mòi ch¶y ra 2 bªn lç mòi, n−íc mòi lóc ®Çu trong, sau ®Æc l¹i nh− mñ, trong cã lÉn nh÷ng m¶nh thøc ¨n.

- Gia sóc th−êng ho, tiÕng ho −ít, ®au, nÕu viªm lan nhanh ®Õn thanh qu¶n th× ho d÷ déi h¬n.

- Sê n¾n vïng häng thÊy gia sóc ®au, tá vÎ khã chÞu vµ ho, nÕu viªm thÓ mµng gi¶ vµ viªm tæ ong th× vïng viªm rÊt nãng, h¹ch d−íi hµm s−ng.

- Th©n nhiÖt, tÇn sè h« hÊp th−êng kh«ng t¨ng ë thÓ viªm cata. NÕu viªm ë çc thÓ kh¸c th× th©n nhiÖt t¨ng cao, m¹ch nhanh vµ khã thë.

- KiÓm tra m¸u: Sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng, tû lÖ b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh t¨ng, tû lÖ b¹ch cÇu ¸i toan vµ l©m ba cÇu gi¶m.

KiÓm tra n−íc tiÓu: N−íc tiÓu toan, hµm l−îng Indican t¨ng, xuÊt hiÖn Albumin niÖu.

V. Tiªn l−îng Viªm häng ë thÓ cata cÊp th−êng khái sau 1-2 tuÇn lÔ. NÕu viªm thÓ mµng gi¶ hay

lë loÐt th× bÖnh kÐo dµi, nÕu cã vi trïng g©y mñ x©m nhËp vµo th× sÏ chuyÓn sang viªm ho¸ mñ. Tõ viªm häng cã thÓ chuyÓn sang viªm phæi cata, viªm phæi do ngo¹i vËt chui vµo phæi, phï thanh qu¶n, bÖnh nÆng cã thÓ g©y ra chøng b¹i huyÕt.

VI. ChÈn ®o¸n - CÇn n¾m ®−îc ®Æc ®iÓm cña bÖnh: §Çu r−ín cao, khã nuèt, ch¶y n−íc d;i vµ n−íc

mòi, hay nh¶ thøc ¨n hoÆc thøc ¨n trµo ra ®»ng mòi, sê n¾n vïng häng thÊy s−ng, ®au vµ ho. Cã thÓ më måm gia sóc ®Ó nh×n häng, thÊy niªm m¹c häng s−ng vµ ®á.

- Khi chÈn ®o¸n cÇn ph©n biÖt víi nh÷ng bÖnh sau:

+ BÖnh t¾c häng do ngo¹i vËt: BÖnh th−êng ph¸t ®ét ngét, cã thÓ sê thÊy ngo¹i vËt.

+ BÖnh liÖt häng: Con vËt kh«ng cã triÖu chøng toµn th©n, sê vµo häng con vËt kh«ng cã c¶m gi¸c ®au.

+ Çc bÖnh truyÒn nhiÔm g©y viªm häng: con vËt cßn biÓu hiÖn çc triÖu chøng ®Æc tr−ng cña bÖnh.


112


- Cho gia sóc ¨n nh÷ng lo¹i thøc ¨n mÒm, dÔ tiªu. §èi víi loµi ¨n thÞt cho ¨n ch¸o vµ s÷a. NÕu gia sóc kh«ng ¨n uèng ®−îc ph¶i dïng dung dÞch Glucoza 10-20% tiªm tÜnh m¹ch.

- Kh«ng cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch vïng häng.

- Khi viªm ®; vµi ngµy, dïng n−íc nãng ch−êm vµo vïng häng, ngoµi ra cßn dïng ®Ìn solux ®Ó chiÕu vµo vïng häng.


a. Dïng dÇu nãng xoa ®Ó tiªu viªm: dïng dÇu long n;o, hoÆc Ichthyol, thuèc mì belladon...

b. Dïng dung dÞch s¸t trïng röa häng.

Chó ý: Khi röa häng kh«ng ®Ó ®Çu gia sóc cao, ®Ò phßng thuèc r¬i vµo khÝ qu¶n. Sau khi röa xong dïng Glyxerin - Iod (7 phÇn Glyxerin 1 phÇn cån Iod 1%) b«i vµo niªm m¹c häng.

d. NÕu gia sóc sèt cao, dïng thuèc kh¸ng sinh

e. NÕu gia sóc bÞ ng¹t thë: Ph¶i lµm thñ thuËt më khÝ qu¶n. NÕu viªm ho¸ mñ th× ph¶i lµm s¹ch mñ.

f. NÕu do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm: ph¶i chó ý ch÷a bÖnh chÝnh ®ång thêi kÕt hîp víi thuèc trî søc, trî lùc.

Viªm thùc qu¶n (Oesophagitis)

I. §Æc ®iÓm - Thùc qu¶n cña gia sóc cã líp th−îng b× dµy vµ cã thÓ chÞu ®ùng ®−îc mäi kÝch

thÝch. V× vËy, bÖnh viªm thùc qu¶n trªn thùc tÕ còng Ýt gÆp.

- Tïy theo tÝnh chÊt cña viªm cã 3 thÓ: Viªm cata, viªm mµng gi¶ vµ viªm tæ ong.

II. Nguyªn nh©n - Do niªm m¹c thùc qu¶n bÞ kÝch thÝch bëi mét sè lo¹i hãa chÊt m¹nh (nh÷ng hãa

chÊt nµy dïng trong ®iÒu trÞ nh−: Iod, amniac, axit hoÆc kiÒm m¹nh).

- Do t¸c ®éng c¬ giíi: dïng èng th«ng thùc qu¶n kh«ng ®óng kü thuËt, thøc ¨n cã lÉn nh÷ng dÞ vËt nhän, s¾c, do hãc x−¬ng hoÆc bÞ chÊn th−¬ng.

- Do kÕ ph¸t tõ viªm häng, viªm d¹ dµy hoÆc tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm nh−: bÖnh dÞch t¶ lîn, bÖnh sèt lë måm long mãng, bÖnh ®Ëu.

III. TriÖu chøng 1. Viªm thÓ cata

113

ë thÓ viªm nµy gia sóc kh«ng cã triÖu chøng toµn th©n. Gia sóc cã hiÖn t−îng ®au thùc qu¶n, ®Æc biÖt khi nuèt (biÓu hiÖn: ®øng kh«ng yªn, ®Çu vµ cæ r−ín cao, l¾c ®Çu, hai ch©n tr−íc cµo ®Êt). Khi ¨n nhiÒu, thøc ¨n tÝch l¹i trong thùc qu¶n vµ ch¶y ng−îc l¹i ra ®»ng mòi. Khi dïng èng th«ng thùc qu¶n con vËt rÊt khã chÞu.

2. ë çc thÓ viªm kh¸c Gia sóc cã triÖu chøng toµn th©n râ (con vËt

gi¶m ¨n hoÆc bá ¨n, mÖt mái, ñ rò), n−íc bät ch¶y ra ë mòi, måm vµ cã lÉn m¸u.

ë thÓ mµng gi¶, khi gia sóc n«n sÏ ra c¶ mµng gi¶.

3. BÖnh tÝch

V¸ch thùc qu¶n cã çc nèt loÐt cã mµu ®á, sau ®ã ®Ó l¹i vÕt sÑo, lßng thùc qu¶n hÑp l¹i.

IV. Tiªn l−îng

ë thÓ cata, bÖnh sÏ khái sau 1-2 tuÇn. ë çc thÓ viªm kh¸c bÖnh ®Ó l¹i sÑo, lµm èng thùc qu¶n hÑp, sau nµy dÔ dÉn ®Õn t¾c, liÖt thùc qu¶n hoÆc gi;n thùc qu¶n.

ë thÓ viªm tæ ong cßn lµm r¸ch thùc qu¶n, sinh ra viªm phÕ m¹c vµ gia sóc chÕt.

V. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- Tr−êng hîp viªm thùc qu¶n do çc chÊt kiÒm, toan m¹nh. Sau khi trung hoµ çc chÊt kÝch thÝch b»ng çc dung dÞch pha lo;ng, ®Ó gia sóc nhÞn ®ãi 1-2 ngµy, sau ®ã cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n lo;ng, kh«ng g©y kÝch thÝch.

- Khi bÖnh míi ph¸t dïng ph−¬ng ph¸p ch−êm l¹nh, nÕu viªm ®; tiÕn triÓn vµi ngµy, dïng ph−¬ng ph¸p ch−êm nãng.


a. Dïng çc lo¹i thuèc lµm se niªm m¹c thùc qu¶n vµ bµo mßn vÕt sÑo: dïng axit tanic 0,5 -1% hoÆc tanin; dung dÞch thuèc tÝm 0,1%; dung dÞch nitrat b¹c 1%.

Chó ý: §Ó lµm gi¶m bít t¸c dông kÝch thÝch cña thuèc, cã thÓ cho lÉn vµo thuèc çc lo¹i hå lo;ng, s÷a,...

b. Dïng thuèc gi¶m ®au: Dïng Anagin tiªm d−íi da hoÆc Prozin tiªm b¾p

c. Dïng thuèc gi¶m dÞch thÈm xuÊt, tiÕt dÞch

Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã - Lîn (ml)

Glucoza 20% 1000 - 2000 500 - 1000 150 - 300

Canxi clorua 10% 50 - 70 30 - 50 5 -10



Nèt loÐt ®á trªn v¸ch thùc qu¶n


114

d. Tr−êng hîp viªm m¹n tÝnh: Dïng thuèc lµm gi¶m vÕt sÑo trªn niªm m¹c thùc qu¶n.

Chó ý: NÕu con vËt cã biÓu hiÖn triÖu chøng toµn th©n, dïng kh¸ng sinh ®Ò phßng nhiÔm trïng kÕ ph¸t.

Thùc qu¶n co giËt (Oesophagismus)

I. §Æc ®iÓm

BÖnh g©y nªn tõng c¬n co giËt ë thùc qu¶n. Trong çc loµi gia sóc, ngùa vµ chã hay m¾c.

II. Nguyªn nh©n

- Do thùc qu¶n bÞ kÝch thÝch ®ét ngét. ë ngùa bÖnh nµy th−êng gÆp khi cho ngùa uèng n−íc l¹nh hoÆc dïng tay bãp m¹nh vµo thùc qu¶n.

- Sau khi dïng thuèc mª.

- Do ký sinh trïng ký sinh trong thùc qu¶n.

- Do kÕ ph¸t tõ chøng viªm thùc qu¶n, teo thùc qu¶n.

- Do hËu qu¶ cña bÖnh uèn v¸n.

III. TriÖu chøng

- BÖnh ph¸t ra tõng c¬n vµo lóc gia sóc ®ang ¨n. Con vËt ®ang ¨n, tù nhiªn ngõng l¹i, v−¬n cæ, ch¶y n−íc d;i vµ n«n ra thøc ¨n, khi cè nuèt, thùc qu¶n næi lªn cøng nh− sîi ch;o, sê tay vµo thÊy cã hiÖn t−îng ph¶n nhu ®éng. Gia sóc thë m¹nh.

- Thêi gian co giËt x¶y ra ng¾n (vµi phót) råi sau ®ã con vËt trë l¹i tr¹ng th¸i b×nh th−êng.

IV. §iÒu trÞ

1. Hé lý

§Ó gia sóc n¬i yªn tÜnh. Cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n mÒm, kh«ng cho ¨n nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch thùc qu¶n.


a. Dïng thuèc gi¶m ®au vµ gi¶m co giËt

Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã- Lîn

Atropinsulfat 0,1% 10 - 15 ml 5 - 10 ml 2 - 3 ml

Tiªm d−íi da

b. Dïng thuèc an thÇn, gi¶m kÝch thÝch ®èi víi con vËt: (Amimazil, Prozil hoÆc Seduxen)

Chó ý: Gi÷a 2 c¬n co giËt cã thÓ ®¾p nãng hoÆc xoa dÇu nãng däc theo thùc qu¶n.

115

HÑp thùc qu¶n (Stenosis oesophagi)

I. §Æc ®iÓm BÖnh hÑp thùc qu¶n do thùc qu¶n bÞ ngo¹i vËt hoÆc khèi u ®Ì lªn hoÆc thùc qu¶n bÞ

bÖnh nªn hÑp l¹i. BÖnh th−êng thÊy ë ngùa, ®«i khi gÆp ë bß.

II. nguyªn Nh©n - Do ¸p xe, khèi u, lao h¹ch hay h¹ch l©m ba c¹nh thùc qu¶n s−ng to ®Ì Ðp lªn

thùc qu¶n. - Lµ hËu qu¶ cña viªm thùc qu¶n (sau khi khái viªm, thùc qu¶n dÔ bÞ hÑp). - Do ch−íng h¬i d¹ dµy, Ðp cuèng th−îng vÞ lµm thùc qu¶n co l¹i.

III. TriÖu chøng - BÖnh ph¸t triÓn chËm. Khi bÞ bÖnh, con vËt nuèt thøc ¨n cøng khã kh¨n. Nh−ng

thøc ¨n láng vµ n−íc con vËt vÉn ¨n, uèng ®−îc. BÖnh kÐo dµi nh÷ng thøc ¨n cøng dÔ ®äng l¹i ë n¬i thùc qu¶n hÑp vµ dÉn ®Õn t¾c thùc qu¶n.

- C¬ thùc qu¶n th−êng co th¾t, cã hiÖn t−îng nhu ®éng ng−îc lµm thøc ¨n, n−íc d;i ch¶y qua mòi vµ måm.

- Tr−êng hîp bÖnh nÆng, cã hiÖn t−îng t¾c thøc ¨n ë ®o¹n tr−íc chç thùc qu¶n hÑp, dÉn ®Õn t¾c thùc qu¶n hoµn toµn sinh ch−íng h¬i d¹ cá kÕ ph¸t (®èi víi loµi nhai l¹i).

IV. ChÈn ®o¸n - C¨n cø vµo triÖu chøng: Gia sóc cè nuèt khi thøc ¨n ®i qua chç thùc qu¶n hÑp. NÕu

®o¹n hÑp ë gÇn häng th× sau khi nuèt gia sóc l¹i cã ®éng t¸c nuèt n÷a, nÕu chç hÑp ë xa häng th× mét lóc sau míi cã ®éng t¸c nuèt.

- C¨n cø vµo kh¸m thùc qu¶n: Sê n¾n vïng thùc qu¶n thÊy n¬i bÞ hÑp th¾t l¹i, nh−ng tr−íc khóc hÑp thùc qu¶n l¹i gi;n to. Cho èng th«ng vµo thùc qu¶n, khi ®i qua chç hÑp rÊt khã kh¨n. ChiÕu X quang cã thÓ ph¸t hiÖn ®−îc chç thùc qu¶n hÑp.

V. Tiªn l−îng BÖnh tiÕn triÓn chËm, ®Õn giai ®o¹n sau cña bÖnh, gia sóc bÞ suy dinh d−ìng, gÇy

dÇn, dÔ m¾c çc bÖnh kh¸c vµ chÕt. HÑp thùc qu¶n dÔ dÉn ®Õn t¾c hoÆc r¸ch thùc qu¶n → tiªn l−îng xÊu.


Cho gia sóc ¨n thøc ¨n láng, dÔ nuèt.


PhÉu thuËt ®Ó c¾t khèi u hoÆc nh÷ng môn chÌn Ðp vµo thùc qu¶n.

3. NÕu hÑp thùc qu¶n do nÊm x¹ khuÈn

Dïng çc biÖn ph¸p diÖt x¹ khuÈn.


116

D·n thùc qu¶n (Dilatatio oesophagi)

I. §Æc ®iÓm

- Khi thùc qu¶n bÞ gi;n lµm èng thùc qu¶n gi;n to v−ît qu¸ møc b×nh th−êng. Tuú theo h×nh th¸i cña n¬i gi;n mµ cã:

+ Lo¹i h×nh thoi

+ Lo¹i h×nh trô

+ Lo¹i h×nh tói.

- N¬i thùc qu¶n bÞ gi;n, thùc qu¶n mÊt kh¶ n¨ng ®µn håi.

- Trong çc loµi gia sóc, ngùa hay m¾c.

II. Nguyªn nh©n

- Do kÕ ph¸t cña hÑp thùc qu¶n, phÝa tr−íc cña ®o¹n hÑp thøc ¨n tÝch l¹i lµm thùc qu¶n gi;n to.

- Do kÕ ph¸t cña bÖnh viªm thùc qu¶n lµm thùc qu¶n mÊt tÝnh ®µn håi dÉn ®Õn gi;n thùc qu¶n.

- Do chÊn th−¬ng lµm cho thùc qu¶n r¸ch theo chiÒu däc, thøc ¨n sÏ Ðp vµo nh÷ng vïng ®ã lµm cho v¸ch thùc qu¶n gi;n.

- Do khèi u ®Ì lªn thùc qu¶n, khi khèi u bÞ lo¹i trõ, thùc qu¶n n¬i ®ã còng mÊt tÝnh ®µn håi g©y gi;n thùc qu¶n.

III. TriÖu chøng

- Gia sóc rÊt muèn ¨n nh−ng chØ ¨n ®−îc Ýt thøc ¨n. Khi nuèt vµo, thøc ¨n tÝch l¹i n¬i thùc qu¶n, g©y co giËt thùc qu¶n → thøc ¨n ch¶y ng−îc l¹i mòi vµ måm.

- Thùc qu¶n phång to, n¾n ë mÐ tr¸i cæ cã thÓ thÊy thùc qu¶n d¹ng h×nh thoi, h×nh trô hay h×nh tói. Khi n¾n bãp vïng thùc qu¶n gi;n vµ vuèt xu«i xuèng, thøc ¨n sÏ tõ tõ xuèng d−íi.

- NÕu thùc qu¶n gi;n to, Ðp vµo khÝ qu¶n lµm gia sóc khã thë, khã î h¬i dÔ dÉn ®Õn ch−íng h¬i d¹ dµy kÕ ph¸t. NÕu r¸ch thùc qu¶n thøc ¨n r¬i vµo lång ngùc g©y viªm.

IV. §iÒu trÞ

- BÖnh rÊt khã ®iÒu trÞ, ®Æc biÖt lµ gi;n thùc qu¶n ë ®o¹n ngùc.

- Khi bÖnh míi ph¸t t×m mäi çch ®Ó h¹n chÕ çc khèi gi;n ph¸t triÓn. Cho gia sóc ¨n thøc ¨n láng vµ xoa dÇu nãng vµo n¬i thùc qu¶n gi;n.

- Dïng thñ thuËt ngo¹i khoa c¾t bá ®o¹n thùc qu¶n bÞ gi;n.

t¾c thùc qu¶n (Obturatio Oesophagi)

117

I. §Æc ®iÓm - BÖnh th−êng x¶y ra khi cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n cñ qu¶ cã kÝch th−íc to h¬n

lßng thùc qu¶n.

- Khi thùc qu¶n bÞ t¾c th−êng g©y rèi lo¹n qu¸ tr×nh nuèt vµ g©y rèi lo¹n h« hÊp. §èi víi loµi nhai l¹i cßn g©y ch−íng h¬i d¹ cá kÕ ph¸t.

- Trong çc loµi gia sóc tr©u, bß hay m¾c.

II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc nuèt véi nh÷ng thøc ¨n cñ qu¶ hay thøc ¨n bét kh« vµ kh«ng cho

uèng n−íc.

- Do gia sóc nuèt ph¶i ngo¹i vËt.

- Do g©y mª trong lóc thùc qu¶n vÉn cßn tÝch thøc ¨n.

- Do kÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh vÒ thùc qu¶n (nh− gi;n, hÑp, liÖt thùc qu¶n).

- Do tróng ®éc Atropinsulfat

- Do hiÖn t−îng cuéi l«ng (®èi víi bß nu«i tËp trung).

III. TriÖu chøng

1. Gia sóc cã hiÖn t−îng nghÑn

Khi nghÑn con vËt ®ang ¨n bá dë, cæ lu«n r−ín cao lµm ®éng t¸c nuèt, d¸ng b¨n kho¨n, l¾c ®Çu, måm ch¶y n−íc d;i, gia sóc cã ph¶n x¹ n«n. Bß th−êng nghÑn ë sau häng hay ®o¹n ë thùc qu¶n quanh cæ, cßn ngùa l¹i hay nghÑn ë ®o¹n ngùc. Khi thùc qu¶n t¾c hoµn toµn lµm h¬i kh«ng thÓ tho¸t ra ngoµi ®−îc. Do vËy, th−êng kÕ ph¸t ch−íng h¬i d¹ dµy. NÕu dÞ vËt to chÌn Ðp khÝ qu¶n → con vËt thë khã hoÆc ng¹t thë.

2. Thùc qu¶n bÞ s−ng to

Dïng tay sê n¾n phÇn tr¸i cæ cã thÓ t×m thÊy phÇn thùc qu¶n næi lªn mét côc to (cã khi kh«ng cÇn sê còng nh×n thÊy), sê n¾n vïng s−ng thÊy thùc qu¶n vÆn vÑo.

IV. Tiªn l−îng - NÕu t¾c thùc qu¶n do nh÷ng vËt mÒm th× dÞ vËt cã thÓ tr«i dÇn vµo d¹ dµy vµ tù

khái trong vµi giê ®Õn 1 ngµy.

- NÕu t¾c do nh÷ng vËt r¾n, to th× bÖnh kÐo dµi, gia sóc kh«ng ¨n ®−îc, thùc qu¶n cã khi bÞ r¸ch, gia sóc cã thÓ kÕ ph¸t ch−íng h¬i d¹ dµy → con vËt ng¹t thë chÕt.

V. ChÈn ®o¸n - NÕu t¾c ë sau häng, dïng dông cô më måm cho gia sóc, cho tay vµo cã thÓ t×m

thÊy vËt t¾c. NÕu t¾c ë ®o¹n cæ dïng tay vuèt cã thÓ sê thÊy.

- NÕu t¾c ë ®o¹n ngùc th× dïng èng th«ng thùc qu¶n kh«ng th«ng vµo d¹ dµy ®−îc.

Con vËt ®ang ¨n bá dë


118

- Cã thÓ chÈn ®o¸n n¬i bÞ t¾c b»ng X quang: N¬i bÞ t¾c tèi vµ to h¬n b×nh th−êng.

- CÇn ph©n biÖt víi çc bÖnh cña thùc qu¶n.

+ Thùc qu¶n co giËt: ë bÖnh nµy khi hÕt c¬n co giËt èng th«ng thùc qu¶n vÉn th«ng ®−îc, kh«ng sê thÊy ngo¹i vËt ë thùc qu¶n.

+ Thùc qu¶n hÑp: BÖnh kh«ng cã triÖu chøng râ rÖt, thøc ¨n láng vµ n−íc vÉn tr«i qua ®−îc.

Vi. §iÒu trÞ 1. Hé lý


- Cho gia sóc uèng n−íc.


- NÕu dÞ vËt bÞ t¾c ë sau häng: Dïng dông cô më måm thß tay vµo lÊy dÞ vËt ra.

- NÕu dÞ vËt t¾c ë ®o¹n cæ:

+ Trong tr−êng hîp dÞ vËt mÒm: Dïng tay xoa bãp cho tan, sau ®ã cho con vËt uèng n−íc ®Ó con vËt tù nuèt.

+ Trong tr−êng hîp dÞ vËt cøng, trßn, nh½n: Dïng parafin hoÆc dÇu thùc vËt b¬m vµo thùc qu¶n cho tr¬n råi lÊy tay vuèt ng−îc cho ngo¹i vËt theo ra ®»ng måm.

- NÕu dÞ vËt t¾c ë ®o¹n sau

Dïng èng th«ng thùc qu¶n ®Èy vµo tõ tõ, khi ®Èy vµo thÊy khã th× dïng Novocain 2-5% víi liÒu l−îng 10 - 15 ml tiªm xung quanh chç thùc qu¶n bÞ t¾c, sau 5-10 phót b¬m vµo thùc qu¶n mét Ýt dÇu thùc vËt råi l¹i ®Èy tõ tõ èng th«ng thùc qu¶n vµo ®Ó cho dÞ vËt xuèng d¹ dµy.

- Dïng thuèc lµm t¨ng co bãp thùc qu¶n: Cã thÓ dïng mét trong çc lo¹i thuèc sau:

Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã- Lîn

Pilocacpin 3% 10 -15 ml 5 - 10 ml 3 - 5 ml

Strychninsulfat 0,1% 10 ml 5 ml 1 - 2 ml

Tiªm d−íi da cho gia sóc

Chó ý: Tiªm 2 lo¹i thuèc trªn ph¶i chó ý ®Õn t×nh tr¹ng h« hÊp vµ tuÇn hoµn cña con vËt.

- NÕu cã kÕ ph¸t ch−íng h¬i d¹ dµy: Ph¶i dïng thñ thuËt chäc d¹ dµy ®Ó th¸o h¬i.

- Tr−êng hîp t¾c thùc qu¶n do çc vËt nhän hay nh÷ng vËt b¸m ch¾c vµo thùc qu¶n th× ph¶i dïng biÖn ph¸p mæ lÊy ngo¹i vËt ra. Ph−¬ng ph¸p nµy rÊt h¹n chÕ v× nã lµm hÑp thùc qu¶n sau khi phÉu thuËt.

119

BÖnh viªm diÒu ë gia cÇm (Ingluritis)

I. Nguyªn nh©n - Do ¨n nh÷ng thøc ¨n khã tiªu, thøc ¨n bÞ lªn men,...

- Do bÞ nhiÔm ®éc bëi çc lo¹i ho¸ chÊt m¹nh: phospho, thuû ng©n, arsenic, muèi ¨n,... hoÆc nh÷ng lo¹i thuèc tÈy m¹nh víi liÒu cao.

- Do kÕ ph¸t tõ viªm miÖng, liÖt diÒu hoÆc çc chøng thiÕu vitamin. ë bå c©u cßn cã thÓ do s÷a tÝch l¹i trong diÒu lªn men vµ g©y viªm (gÆp ë çc lo¹i bå c©u cã chim non bÞ chÕt)

- Do mét sè lo¹i ký sinh trïng ký sinh ë diÒu.

II. TriÖu chøng Con vËt yÕu, kÐm ¨n, uèng n−íc nhiÒu h¬n b×nh th−êng, cæ th−êng v−¬n dµi vµ hay

lµm ®éng t¸c nuèt. DiÒu ph×nh to, trong chøa ®Çy h¬i, Ên tay vµo con vËt ®au. Con vËt hay î hoÆc ch¶y n−íc d;i cã mïi chua, tanh thèi.

Khi dèc ng−îc con vËt lªn cã n−íc ch¶y ra ë má, n−íc cã mµu x¸m ®ôc, cã mïi chua thèi. Con vËt hay kÕ ph¸t Øa láng.

III. §iÒu trÞ 1. Hé lý

- Cho con vËt nhÞn ¨n trong mét ngµy. LÊy tay xoa bãp diÒu, dèc ng−îc ®Çu, vuèt thøc ¨n tõ diÒu ra má ®Ó tèng hÕt thøc ¨n trong diÒu ra ngoµi.

- §èi víi bå c©u, viªm diÒu do t¾c s÷a (tr−êng hîp chim non bÞ chÕt) ph¶i nhê chim non kh¸c ®Õn bó s÷a, hoÆc b¾t chim çi nhÞn ®ãi trong mét thêi gian, chØ cho uèng n−íc cã pha thªm mét Ýt dÊm.


- Thôt vµo diÒu çc chÊt cã t¸c dông s¸t khuÈn.

+ Axit boric 2%

+ Sulfat s¾t 1%

+ PhÌn chua 1%

+ Axit tanic 0,5%

+ Bicarbonat natri 1%

+ Ichthyol 2%

+ KMnO4 0,1%

- Tr−êng hîp bÖnh g©y nªn do ký sinh trïng ph¶i dïng thuèc tÈy.

- Mæ diÒu lÊy hÕt thøc ¨n ra ngoµi, röa b»ng dung dÞch thuèc tÝm 0,1% råi kh©u l¹i; cho thøc ¨n láng hoÆc c¬m nãng; cho uèng dung dÞch sulfat natri 20% ngµy 2 lÇn. Sau 7 ngµy cã thÓ c¾t chØ kh©u.


120

BÖnh t¾c diÒu (Obturatio inglurie)

I. nguyªn nh©n - Do con vËt ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n thuéc d¹ng h¹t r¾n (ng«, ®Ëu,...) nh−ng Ýt ®−îc

uèng n−íc.

- Do ¨n ph¶i dÞ vËt (x−¬ng, nilon, v¶i).

- Do ¨n qu¸ nhiÒu lo¹i ®¹m ®éng vËt khã tiªu.

II. TriÖu chøng

Con vËt uÓ o¶i, kÐm ¨n hoÆc kh«ng ¨n, diÒu c¨ng to, cøng vµ ch¾c. Ên tay vµo diÒu lµm øa n−íc h«i, chua, mµu x¸m ®ôc ra ®»ng má. Con vËt cã thÓ chÕt v× ng¹t thë hoÆc r¸ch diÒu.

III. §iÒu trÞ 1. Hé lý

Dïng tay xoa bãp diÒu råi vuèt thøc ¨n ra ngoµi.

2. Dïng thuèc

Cho uèng mét trong çc dung dÞch sau:

+ HCl lo;ng (1%): 1-2ml/con.

+ DÇu th¶o méc: 5-10ml/con.

+ DÇu b¹c hµ: 5ml/con.

3. Can thiÖp

NÕu diÒu vÉn bÞ t¾c th× ph¶i mæ diÒu. Nhæ l«ng vïng mæ, s¸t trïng b»ng cån iod råi r¹ch thµnh diÒu (kho¶ng 3cm), khi mæ nªn tr¸nh tÜnh m¹ch. Dïng tay moi thøc ¨n trong diÒu ra, röa diÒu b»ng dung dÞch thuèc tÝm (0,1%), sau ®ã kh©u l¹i. Ngµy ®Çu khi mæ cho uèng s÷a, nh÷ng ngµy sau cho ¨n thøc ¨n mÒm.

BÖnh ë d¹ dµy vµ ruét cña loµi nhai l¹i (Diseases of ruminant)

1. §Æc ®iÓm sinh lý cña çc tói d¹ dµy

D¹ dµy (4 tói) cña loµi nhai l¹i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh lý vµ gi¶i phÉu riªng. Do vËy, bÖnh vÒ d¹ dµy cña loµi nhai l¹i còng mang ®Æc ®iÓm riªng mµ çc loµi gia sóc kh¸c kh«ng cã.

Trung khu thÇn kinh cña d¹ dµy vµ d¹ cá n»m ë trung n;o. D©y thÇn kinh mª tÈu lµ thÇn kinh vËn ®éng, nªn khi ng−êi ta kÝch thÝch d©y thÇn kinh nµy th× sù co bãp cña çc tói d¹ dµy sÏ t¨ng c−êng. Sù phèi hîp çc co bãp cña tói d¹ dµy do trung t©m dinh d−ìng ë tr−íc d¹ tæ ong. Nh÷ng kÝch thÝch c¶m gi¸c cña çc tói nµy sÏ truyÒn vµo tuû sèng, ë ®ã nã tiÕp xóc c¶ víi çc d©y thÇn kinh tõ d¹ cá vµo.

121

Sù vËn ®éng cña d¹ dµy ®−îc b¾t ®Çu b»ng co bãp cña d¹ tæ ong lµm thÓ tÝch d¹ tæ ong gi¶m ®i 1/2 hay 2/3 lÇn, chÊt chøa ®−îc ®Èy lªn phÝa trªn vµ phÝa sau xoang d¹ cá, thøc ¨n cã thÓ dèc vµo tíi phÝa cuèi cña tói trªn. Sau lÇn co bãp thø hai thµnh tói trªn cña d¹ cá còng co bãp, thøc ¨n sÏ tõ tói trªn xuèng tói d−íi. Khi thµnh cña tói trªn cøng ra th× tói d−íi co l¹i. Khèi l−îng thøc ¨n cña tói d−íi l¹i dån lªn phÝa tr−íc cña tói trªn. Do kÕt qu¶ cña sù co bãp lµm thøc ¨n ®−îc x¸o trén, çc bät h¬i tËp trung lªn tói h¬i lµm h¬i tho¸t ra ®−îc dÔ dµng. TiÕp theo sù co bãp cña d¹ tæ ong lµ sù co bãp cña d¹ l¸ s¸ch, d¹ tæ ong co bãp tr−íc víi c−êng ®é co bãp rÊt m¹nh nªn n−íc trong d¹ tæ ong ch¶y vµo d¹ l¸ s¸ch, khi buång l¸ s¸ch ®; ®Çy th× c¬ cña d¹ l¸ s¸ch ®ãng l¹i, l¸ s¸ch co bãp m¹nh dån thøc ¨n vµo çc l¸, chÊt cøng ®−îc gi÷ l¹i, chÊt láng ch¶y vµo d¹ mói khÕ, cã mét phÇn ch¶y vÒ d¹ tæ ong, çc l¸ s¸ch co bãp sÏ nghiÒn nhá thøc ¨n thùc vËt.

D¹ mói khÕ co bãp kh«ng cã quan hÖ víi sù co bãp cña 3 tói trªn mµ lµ tiÕp tôc víi nhu ®éng cña ruét non. §èi víi gia sóc ®ang bó th× r;nh thùc qu¶n cßn ®ãng kÝn nªn khi con vËt bó s÷a, n−íc sÏ ®i th¼ng vµo d¹ l¸ s¸ch råi ch¶y vµo d¹ mói khÕ. D¹ mói khÕ (hay d¹ dµy thùc), t¸ trµng, kÕt trµng vµ ruét non cã chøc n¨ng t−¬ng tù nh− ë ®éng vËt d¹ dµy ®¬n. ChÝnh ë d¹ mói khÕ, vi sinh vËt d¹ cá vµ phÇn cßn l¹i cña thøc ¨n ch−a lªn men nh−ng cã kh¶ n¨ng tiªu ho¸ sÏ tiªu ho¸ b»ng enzyme t¹o ra çc s¶n phÈm sÏ ®−îc hÊp thu.

Ph¶n x¹ nhai l¹i ®−îc thùc hiÖn do sù kÝch thÝch cña thøc ¨n vµo thµnh d¹ cá. Ngoµi viÖc nhai l¹i, tr©u bß cßn cã hiÖn t−îng î h¬i ®Ó th¶i chÊt khÝ do sù lªn men trong d¹ cá sinh ra, mçi giê î h¬i tõ 17-20 lÇn khi ®ã chÊt khÝ Ðp vµo d¹ cá g©y ph¶n x¹ lµm gi;n thùc qu¶n, c¬ d¹ dµy co bãp ®Ó ®Èy h¬i ra ngoµi.

Trong d¹ cá tr©u, bß cßn chøa l−îng vi sinh vËt kh¸ lín, chóng tiÕt ra men ureaza ®Ó tiªu ho¸ ®¹m ure chuyÓn thµnh protein cña c¬ thÓ.

ë gia sóc khoÎ, ho¹t ®éng cña çc tói d¹ dµy b×nh th−êng th× thøc ¨n ®äng l¹i trong d¹ cá vµ d¹ tæ ong kho¶ng 2 ngµy, nhu ®éng cña d¹ cá cña tr©u bß tõ 2-5 lÇn, cña dª, cõu tõ 2-6 lÇn trong 2 phót.

2. C¬ n¨ng tiªu ho¸ cña çc tói d¹ dµy

Qu¸ tr×nh tiªu ho¸ trong d¹ cá ngoµi t¸c dông c¬ giíi cßn cã qu¸ tr×nh ph©n huû cña vi sinh vµ çc chÊt lªn men. L−îng vi sinh vËt trong d¹ cá rÊt lín (kho¶ng 1tû con trong 1 kg thøc ¨n d¹ cá). Tr−íc hÕt th¶o phóc trïng ph¸ vì mµng xellulo ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn lªn men vµ gi¶i phãng çc chÊt dinh d−ìng kh¸c nh− tinh bét, ®−êng, ®¹m trong thøc ¨n ®Ó dÔ dµng tiªu ho¸. Th¶o trïng còng ¨n mét phÇn xellulo ®; bÞ ph¸ vì ®ã ®Ó cã n¨ng l−îng cho sù ho¹t ®éng cña chóng. ChÊt x¬ d−íi t¸c dông cña vi khuÈn g©y lªn men rÊt m¹nh, qua mét sè giai ®o¹n vµ cuèi cïng t¹o ra nhiÒu chÊt khÝ (CH4, CO2) vµ çc axit bÐo bay h¬i kh¸c (A.axetic, A. propiovic, A. butiric, A. valeric), çc s¶n phÈm nµy ®−îc hÊp thô vµo m¸u qua thµnh d¹ cá ®Ó tham gia vµo qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, vi khuÈn cßn lµm lªn men hemixelluloza thµnh pentoza vµ hexoza, lªn men dectin t¹o thµnh mét sè axit bÐo bay h¬i kh¸c.

Th¶o phóc trïng còng ph©n gi¶i tinh bét thµnh polysaccarit nhê men amilaza trong c¬ thÓ th¶o phóc trïng tiÕt ra. Nh÷ng ®a ®−êng nµy sÏ ®−îc lªn men t¹o thµnh axit bÐo bay h¬i.


122

Sù ph©n gi¶i protein trong d¹ cá kh«ng ®¸ng kÓ. Çc vi sinh vËt biÕn protein thùc vËt thµnh protein ®éng vËt cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao trong c¬ thÓ cña chóng. HÖ vi sinh vËt nµy theo dÞch thøc ¨n ®i xuèng d¹ mói khÕ vµ ruét non, ë ®ã do m«i tr−êng kh«ng thÝch hîp, chóng chÕt ®i, trë thµnh nguån protein ®éng vËt cung cÊp cho tr©u bß. Ng−êi ta tÝnh r»ng 20-30% chÊt ®¹m dÔ tiªu ho¸ trong d¹ cá lµ vi sinh vËt t¹o thµnh. ViÖc tæng hîp çc vitamin nhãm B vµ K còng do çc vi sinh vËt (ë gia sóc tr−ëng thµnh) t¹o nªn, riªng vitamin C chøa trong thøc ¨n bÞ ph©n ho¸ nhanh trong d¹ cá.

Chó ý: ViÖc tæng hîp çc vitamin nµy chØ thùc hiÖn ®−îc khi gia sóc cai s÷a. V× vËy, víi gia sóc non viÖc bæ sung çc vitamin cho c¬ thÓ lµ cÇn thiÕt.

BÖnh d¹ cá béi thùc (Dilatatio acuta ruminis ingestis)

I. §Æc ®iÓm - BÖnh d¹ cá béi thùc (hay cßn gäi tÝch thøc ¨n trong d¹ cá) lµ do trong d¹ cá chøa

nhiÒu thøc ¨n khã tiªu hãa lµm cho thÓ tÝch d¹ dµy t¨ng lªn gÊp béi, v¸ch d¹ dµy c¨ng. NÕu thøc ¨n tÝch l¹i l©u trong d¹ cá th−êng kÕ ph¸t viªm ruét vµ g©y rèi lo¹n h« hÊp, c¬ thÓ bÞ nhiÔm ®éc→ con vËt chÕt.

- §©y lµ bÖnh tr©u bß hay m¾c (chiÕm 40% trong çc bÖnh ë d¹ dµy 4 tói). BÖnh tiÕn triÓn chËm (th−êng x¶y ra sau khi ¨n tõ 6-9 giê).

II. Nguyªn nh©n - Do ¨n qu¸ no: Tr©u bß ¨n qu¸ no çc lo¹i thøc ¨n kh«, thøc ¨n khi gÆp n−íc dÔ

tr−¬ng në (nh− r¬m, cá kh«, c©y hä ®Ëu, b; ®Ëu) hoÆc do gia sóc nhÞn ®ãi l©u ngµy ®ét nhiªn ¨n no, ¨n xong uèng nhiÒu n−íc l¹nh ngay ®Òu cã thÓ dÉn ®Õn d¹ cá béi thùc.

- Do ch¨m sãc kÐm hoÆc thay ®æi thøc ¨n ®ét ngét (tr©u bß cµy kÐo bÞ m¾c bÖnh do lµm viÖc qu¸ mÖt nhäc, ¨n xong ®i lµm ngay, bß s÷a m¾c bÖnh do thiÕu vËn ®éng).

- Do c¬ thÓ gia sóc suy yÕu, bé m¸y tiªu ho¸ ho¹t ®éng kÐm, hoÆc do kÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh kh¸c nh− nghÏn d¹ l¸ s¸ch, liÖt d¹ cá, viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt vµ d¹ mói khÕ biÕn vÞ.

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh cóm, bÖnh tô huyÕt trïng,...).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Ho¹t ®éng cña d¹ cá do hÖ thÇn kinh thùc vËt chi phèi. V× vËy, nh÷ng nh©n tè g©y

bÖnh ë bªn ngoµi hay trong c¬ thÓ ®Òu lµm trë ng¹i ho¹t ®éng cña thÇn kinh mª tÈu, lµm gi¶m nhu ®éng cña d¹ cá → thøc ¨n tÝch l¹i ë d¹ cá. Khi thøc ¨n tÝch l¹i trong d¹ cá lµm t¨ng ¸p lùc xoang bông → g©y rèi lo¹n h« hÊp vµ tuÇn hoµn. Do vËy, con vËt cã biÓu hiÖn thë khã. H¬n n÷a khi thøc ¨n tÝch l¹i l©u sÏ lªn men, thèi r÷a sinh ra nhiÒu h¬i vµ çc s¶n vËt ph©n gi¶i (nh− çc lo¹i khÝ; axit h÷u c¬). Nh÷ng chÊt nµy kÝch thÝch vµo v¸ch d¹ cá, lµm cho d¹ cá co giËt tõng c¬n → con vËt ®au bông vµ kh«ng yªn. NÕu h¬i sinh ra nhiÒu sÏ g©y ra ch−íng h¬i, mÆt kh¸c thøc ¨n trong qu¸ tr×nh lªn men sÏ tr−¬ng to lµm c¨ng v¸ch d¹ dµy dÉn tíi gi;n d¹ dµy. BÖnh tiÕn triÓn lµm cho c¬ tr¬n co bãp yÕu dÇn → bÖnh nÆng thªm, v¸ch d¹ cá bÞ kÝch thÝch g©y viªm ho¹i tö, chÊt ph©n gi¶i ngÊm vµo m¸u g©y tróng ®éc → con vËt chÕt.

123

IV. TriÖu chøng BÖnh x¶y ra sau khi ¨n tõ 6 - 9 giê. TriÖu chøng l©m sµng thÓ hiÖn râ:

- Con vËt gi¶m ¨n hay kh«ng ¨n, ngõng nhai l¹i, h¬i î ra cã mïi chua, hay ch¶y d;i, con vËt ®au bông (khã chÞu, ®u«i quÊt m¹nh vµo th©n, xoay quanh cäc buéc, lÊy ch©n sau ®¹p bông, ®øng n»m kh«ng yªn cã khi chæng 4 vã giÉy giôa, khi d¾t di thÊy con vËt cö ®éng cøng nh¾c, hai ch©n d¹ng ra.

- MÐ bông tr¸i con vËt ph×nh to, sê n¾n thÊy ch¾c, Ên tay vµo cã d¹ng bét nh;o, con vËt ®au, cho tay qua trùc trµng sê vµo d¹ cá thÊy ch¾c nh− sê vµo tói bét, con vËt rÊt khã chÞu.

- Gâ vµo vïng d¹ cá thÊy ©m ®ôc t−¬ng ®èi lÊn lªn vïng ©m bïng h¬i. Vïng ©m ®ôc tuyÖt ®èi lín vµ chiÕm c¶ vïng ©m ®ôc t−¬ng ®èi. Tuy vËy, nÕu con vËt ch−íng h¬i kÕ ph¸t th× khi gâ vÉn cã ©m bïng h¬i.

- Nghe thÊy ©m nhu ®éng d¹ cá gi¶m hay ngõng h¼n, nÕu bÖnh nÆng th× vïng tr¸i ch−íng to, con vËt thë nhanh, n«ng, tim ®Ëp m¹nh, ch©n ®i lo¹ng cho¹ng, run rÈy, mÖt mái, còng cã khi n»m mª mÖt kh«ng muèn dËy.

- Cã thÓ g©y viªm ruét kÕ ph¸t. Lóc ®Çu con vËt ®i t¸o, sau ®ã ®i Øa ch¶y, sèt nhÑ.

V. Tiªn l−îng NÕu bÖnh nhÑ, kh«ng kÕ ph¸t bÖnh kh¸c th× sau 3-5 ngµy sÏ khái, nÕu kÕ ph¸t

ch−íng h¬i, viªm ruét hay nhiÔm ®éc th× cã thÓ chÕt.

VI. ChÈn ®o¸n Tr©u bß m¾c bÖnh nµy cã nh÷ng ®Æc ®iÓm: Bông tr¸i c¨ng to, sê vµo ch¾c, Ên tay

vµo vïng d¹ cá ®Ó l¹i vÕt tay, gia sóc kh«ng ¨n, nhai l¹i gi¶m.

CÇn ph©n biÖt víi çc bÖnh:

+ D¹ cá ch−íng h¬i: BÖnh ph¸t ra nhanh, vïng bông tr¸i c¨ng to, sê d¹ cá c¨ng nh− qu¶ bãng, gia sóc khã thë chÕt nhanh.

+ LiÖt d¹ cá: N¾n vïng bông tr¸i c¶m thÊy thøc ¨n nh;o nh− ch¸o, nhu ®éng d¹ cá mÊt.

+ Viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt: Con vËt cã triÖu chøng ®au khi kh¸m vïng d¹ tæ ong.

VII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c t¾c ®iÒu trÞ : Ph¶i lµm håi phôc vµ t¨ng c−êng nhu ®éng d¹ cá, t×m çch

th¶i thøc ¨n tÝch l©u ngµy trong d¹ cá.

1. Hé lý

- Cho gia sóc nhÞn ¨n 1- 2 ngµy (kh«ng h¹n chÕ n−íc uèng), t¨ng c−êng xoa bãp vïng d¹ cá, d¾t cho gia sóc vËn ®éng ®Ó t¨ng c−êng c¬ n¨ng vËn ®éng cña d¹ cá.

- Nh÷ng ngµy sau cho gia sóc ¨n mét Ýt thøc ¨n mÒm, dÔ tiªu vµ cho ¨n lµm nhiÒu lÇn trong ngµy, ®ång thêi cã thÓ thôt cho gia sóc b»ng n−íc Êm.

- Moi ph©n trong trùc trµng vµ kÝch thÝch bµng quang cho con vËt ®i tiÓu.


124

2. Dïng thuèc

- Dïng thuèc tÈy trõ chÊt chøa trong d¹ cá

Sulfat natri: 300- 500 g/con (tr©u, bß).

50- 100 g/con (bª, nghÐ)

20- 50 g/con (dª, cõu)

Hßa víi n−íc s¹ch cho con vËt uèng 1 lÇn trong ngµy ®Çu ®iÒu trÞ

- Dïng thuèc t¨ng c−êng nhu ®éng d¹ cá

Pilocacpin 3%: 5- 10 ml/con (tr©u, bß)

3- 5 ml/con (bª, nghÐ)

2- 3 ml/con (dª, cõu)

Tiªm b¾p, ngµy 1 lÇn

- T¨ng c−êng tiªu hãa ë d¹ cá

Dïng HCl (10-12ml nguyªn chuÈn hßa víi 1 lÝt n−íc). Cho con vËt uèng ngµy 1 lÇn.

- §Ò phßng thøc ¨n lªn men trong d¹ cá

- Ichthyol: tr©u, bß (20-30g), dª, cõu, bª, nghÐ (1-2g). Cho uèng ngµy 1 lÇn.

- HoÆc dïng formol (15 ml nguyªn chuÈn hoµ víi 1 lÝt n−íc s¹ch cho con vËt uèng: tr©u, bß (1 lÝt/con); bª, nghÐ, dª (200 - 300 ml/con). Cho uèng ngµy 1 lÇn.

- HoÆc dïng: cån + tái; n−íc d−a chua, n−íc l¸ thÞ cho con vËt uèng

- Dïng thuèc trî søc, trî lùc, t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho c¬ thÓ:

Thuèc Tr©u, bß (ml) Bª, nghÐ, dª, cõu (ml) Dung dÞch Glucoza 20% 1000 - 2 000 500 - 1000

Cafein natribenzoat 20% 10 - 15 5 - 10

Canxi clorua 10% 50 - 70 15 - 20

Urotropin 10% 50 - 70 20 - 30

Vitamin C 5% 20 10


Chó ý:

- NÕu béi thùc d¹ cá cã kÕ ph¸t ch−íng h¬i cÊp tÝnh ph¶i dïng troca chäc tho¸t h¬i.

- Víi biÖn ph¸p trªn mµ thøc ¨n vÉn tÝch trong d¹ cá th× mæ d¹ cá lÊy bít thøc ¨n

LiÖt d¹ cá (Atomia ruminis)

I. §Æc ®iÓm

- BÖnh lµm cho d¹ cá co bãp kÐm vµ dÉn ®Õn liÖt → thøc ¨n trong d¹ cá, d¹ mói khÕ kh«ng ®−îc x¸o trén vµ tèng vÒ ®»ng sau. Thøc ¨n tÝch l¹i trong d¹ cá, d¹ tæ ong, d¹ mói khÕ vµ bÞ thèi r÷a, lªn men sinh ra chÊt ®éc, lµm cho c¬ thÓ bÞ tróng ®éc vµ h¹i cho hÖ thèng thÇn kinh thùc vËt. KÕt qu¶ lµm trë ng¹i c¬ n¨ng vËn ®éng cña d¹ cá, lµm gia sóc gi¶m ¨n, gi¶m nhai l¹i vµ th−êng kÕ ph¸t viªm ruét, cuèi cïng con vËt tróng ®éc chÕt.

- BÖnh th−êng thÊy ë tr©u, bß, cßn ë dª cõu Ýt m¾c.

125

II. Nguyªn nh©n

- Do c¬ thÓ suy nh−îc (chiÕm kho¶ng 40%), th−êng gÆp ë nh÷ng tr−êng hîp sau:

+ Do thøc ¨n khan hiÕm, gia sóc bÞ ®ãi, ¨n r¬m bÞ mèc, thèi n¸t nªn thiÕu sinh tè.

+ Do gia sóc bÞ çc bÖnh tim, gan, thËn, rèi lo¹n trao ®æi chÊt, hay m¾c nh÷ng bÖnh m¹n tÝnh kh¸c.

- Do ch¨m sãc nu«i d−ìng gia sóc kh«ng ®óng ph−¬ng ph¸p

+ Cho ¨n l©u ngµy nh÷ng thøc ¨n h¹n chÕ nhu ®éng c¬ tr¬n (tr©u bß ¨n nhiÒu thøc ¨n tinh, kÐm thøc ¨n th« xanh).

+ Cho ¨n thøc ¨n cã tÝnh kÝch thÝch m¹nh lµm cho nhu ®éng d¹ cá qu¸ h−ng phÊn, ®Õn giai ®o¹n sau sÏ lµm gi¶m tr−¬ng lùc cña c¬ → nhu ®éng d¹ cá gi¶m sau ®ã liÖt.

+ Do cho ¨n nh÷ng thøc ¨n qu¸ ®¬n ®iÖu hay thay ®æi thøc ¨n qu¸ ®ét ngét.

+ Do chÕ ®é qu¶n lý gia sóc kh«ng hîp lý, gia sóc lµm viÖc qu¸ søc, thay ®æi ®iÒu kiÖn ch¨n th¶.

- Do kÕ ph¸t cña mét sè bÖnh kh¸c

+ KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh néi khoa (d¹ cá béi thùc, d¹ cá ch−íng h¬i, viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt, viªm phóc, m¹c),

+ KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh cóm, bÖnh tô huyÕt trïng)

+ KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh ký sinh trïng (s¸n l¸ gan, ký sinh trïng ®−êng m¸u) hoÆc do tróng ®éc cÊp tÝnh g©y nªn.

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Çc t¸c ®éng bÖnh lý lµm trë ng¹i tíi ho¹t ®éng cña hÖ thÇn kinh trung −¬ng, thÇn

kinh thùc vËt råi lµm trë ng¹i sù ho¹t ®éng cña tiÒn vÞ lµm cho c¬ d¹ cá gi¶m nhu ®éng vµ dÉn ®Õn liÖt. Khi d¹ cá bÞ liÖt, nh÷ng thøc ¨n tÝch l¹i trong d¹ cá, d¹ l¸ s¸ch lªn men, thèi r÷a sinh ra çc chÊt ®éc vµ ®−îc hÊp thô vµo m¸u g©y ¶nh h−ëng ®Õn tiªu ho¸ vµ tr¹ng th¸i toµn th©n cña con vËt (do nh÷ng s¶n phÈm ph©n gi¶i tõ d¹ cá hÊp thô vµo m¸u, lµm gi¶m c¬ n¨ng th¶i ®éc cña gan, l−îng glycozen trong gan gi¶m dÇn dÉn ®Õn chøng xªton huyÕt, l−îng kiÒm dù tr÷ trong m¸u gi¶m dÉn tíi tróng ®éc toan. §ång thêi do thøc ¨n lªn men, çc s¶n phÈm sinh ra kÝch thÝch vµo v¸ch d¹ dµy g©y nªn chøng viªm ho¹i tö ë d¹ dµy, viªm cata ë d¹ mói khÕ vµ ruét → bÖnh trë nªn nÆng thªm).

Do qu¸ tr×nh lªn men ®; lµm thay ®æi pH cña d¹ cá: tõ kiÒm yÕu chuyÓn sang toan (do l−îng axit h÷u c¬ ®ét ngét t¨ng lªn trong d¹ cá) g©y bÊt lîi cho sù sèng cña çc vi sinh vËt ph©n gi¶i xellulo vµ infusoria trong d¹ cá, mÆt kh¸c nh÷ng s¶n vËt sinh ra ë d¹ cá cßn kÝch thÝch tíi sù c¶m thô ho¸ häc ë v¸ch d¹ dµy nªn sinh ra nh÷ng c¬n co giËt ë d¹ dµy. Nh÷ng dÞch láng trong d¹ dµy, ch¶y vµo d¹ mói khÕ vµ ruét lµm ¶nh h−ëng ®Õn nhu ®éng cña d¹ dµy vµ ruét vµ lµm cho d¹ l¸ s¸ch c¨ng to (do thøc ¨n ch−a ®−îc lµm mÒm, theo dÞch thÓ trµn vµo d¹ l¸ s¸ch).

Nh÷ng kÝch thÝch bÖnh liªn tôc truyÒn ®Õn hÖ thÇn kinh trung −¬ng, lµm tÕ bµo thÇn kinh mÖt mái, con vËt r¬i vµo tr¹ng th¸i bÞ øc chÕ.


126

IV. TriÖu chøng

1. ThÓ cÊp tÝnh

Con vËt gi¶m ¨n, thÝch ¨n thøc ¨n th« h¬n thøc ¨n tinh, kh¸t n−íc, nhai l¹i gi¶m hoÆc ngõng h¼n, nhu ®éng d¹ cá kÐm hoÆc mÊt. Con vËt hay î h¬i, h¬i cã mïi h«i thèi. Con vËt thÝch n»m, mÖt mái, niªm m¹c miÖng kh«.

Sê n¾n vïng d¹ cá qua trùc trµng thÊy thøc ¨n nh− ch¸o ®Æc, vïng bông tr¸i s−ng to, con vËt khã thë.

Ph©n láng lÉn chÊt nhÇy, khi kÕ ph¸t viªm ruét th× ph©n lo;ng vµ thèi. NÕu bÖnh nÆng con vËt cã c¬n co giËt, sau ®ã con vËt chÕt.

2. ThÓ m¹n tÝnh

Con vËt ¨n uèng thÊt th−êng, nhai l¹i gi¶m, î h¬i thèi, d¹ cá gi¶m nhu ®éng nªn th−êng ch−íng h¬i nhÑ, ph©n lóc t¸o, lóc láng, tr−êng hîp kh«ng kÕ ph¸t bÖnh kh¸c th× nhiÖt ®é b×nh th−êng, con vËt gÇy dÇn, sau ®ã suy nh−îc råi chÕt.

V. BÖnh tÝch ThÓ tÝch cña d¹ cá vµ d¹ mói khÕ t¨ng, vïng d¹ cá tròng xuèng, thøc ¨n trong d¹ l¸

s¸ch kh« l¹i, trong d¹ cá chøa ®Çy dÞch nhÇy cã mïi thèi, niªm m¹c d¹ dµy viªm hoÆc xuÊt huyÕt.

VI. Tiªn l−îng BÖnh míi ph¸t th× sau khi ®iÒu trÞ 3-5 ngµy con vËt b×nh phôc trë l¹i. BÖnh ë d¹ng

m¹n tÝnh tiªn l−îng xÊu.

VII. ChÈn ®o¸n - Ph¶i n¾m ®−îc ®Æc ®iÓm cña bÖnh nh− nhu ®éng d¹ cá gi¶m, hoÆc ngõng h¼n, nhai

l¹i gi¶m, kÐm ¨n, thØnh tho¶ng ch−íng h¬i, lóc ®Çu ®i t¸o, sau ®ã i¶ ch¶y, thøc ¨n trong d¹ cá n¸t nh− ch¸o.

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi çc bÖnh:

+ D¹ cá ch−íng h¬i: BÖnh ph¸t ra ®ét ngét, vïng bông tr¸i phång to, c¨ng nh− qu¶ bãng, con vËt ng¹t thë, niªm m¹c tÝm bÇm, nÕu can thiÖp kh«ng kÞp thêi con vËt sÏ chÕt.

+ Viªm d¹ dµy- ruét cÊp tÝnh: Gia sóc h¬i sèt, trong d¹ cá kh«ng tÝch h¬i vµ ®äng l¹i thøc ¨n, nhu ®éng ruét t¨ng, Øa ch¶y.

+ Viªm d¹ tæ ong ngo¹i vËt: Con vËt còng liÖt d¹ cá, thay ®æi t− thÕ ®øng, d¹ng 2 ch©n tr−íc khi xuèng dèc, ®au, nghiÕn r¨ng, phï yÕm. BÖnh th−êng g©y viªm phóc m¹c, viªm ngo¹i t©m m¹c kÕ ph¸t.

VIII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c lµ lµm t¨ng nhu ®éng d¹ cá, lµm gi¶m chÊt chøa.

1. Hé lý

- Khi míi m¾c bÖnh cho gia sóc nhÞn 1-2 ngµy (kh«ng h¹n chÕ uèng n−íc) sau ®ã cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, cho ¨n Ýt vµ nhiÒu lÇn trong ngµy.

127

- Xoa bãp vïng d¹ cá (ngµy tõ 1-5 lÇn, mçi lÇn kho¶ng 10-15 phót), cho gia sóc vËn ®éng nhÑ. Tr−êng hîp gia sóc ®au nhiÒu kh«ng nªn xoa bãp vïng d¹ cá.

2. Dïng thuèc

a. Dïng thuèc lµm t¨ng c−êng nhu ®éng d¹ cá (dïng mét trong çc lo¹i sau)

- Magiesulfat: tr©u, bß (300 g/con); bª, bghÐ (200 g/con). Hßa víi 1 lÝt n−íc cho con vËt uèng 1 lÇn trong ngµy ®Çu ®iÒu trÞ.

- HoÆc Pilocacpin 3%: tr©u, bß (3-6 ml/con); bª, nghÐ (3ml/con). Tiªm b¾p ngµy 1 lÇn.

- HoÆc dung dÞch NaCl 10%: tr©u, bß (200 - 300ml/con); bª, nghÐ (200ml/con). Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn.

Chó ý: Nh÷ng gia sóc cã chöa kh«ng dïng thuèc kÝch co bãp c¬ tr¬n

b. Dïng thuèc øc chÕ lªn men sinh h¬i cña d¹ cá

c. §iÒu chØnh hÖ thÇn kinh, tr¸nh nh÷ng kÝch thÝch bÖnh lý (dïng thuèc an thÇn)

d. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng vµ t¨ng c−êng gi¶i ®éc

Thuèc Tr©u, bß (ml) Bª, nghÐ, dª, cõu (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 300 - 500 Cafein natribenzoat 20% 20 5 - 10

Canxi clorua 10% 50 - 70 15 - 20 Urotropin 10% 50 - 70 20 - 30 Vitamin C 5% 20 10


e. Tr−êng hîp viªm m¹n tÝnh dïng n−íc muèi nh©n t¹o cho uèng

f. NÕu liÖt d¹ cá do thÇn kinh giao c¶m qu¸ h−ng phÊn: Dïng Novocain 0,25% 20 - 40ml phong bÕ vïng bao thËn.

g. §Ó t¨ng c−êng qu¸ tr×nh tiªu ho¸: Dïng HCl 0,5% 500ml cho uèng; dïng r−îu tái 40 - 60ml cho uèng.

h. NÕu ch−íng h¬i d¹ cá kÕ ph¸t: Cho uèng thuèc ®Ó øc chÕ lªn men trong d¹ cá.

i. NÕu kÕ ph¸t Øa ch¶y: Cho uèng tanin vµ thuèc kh¸ng sinh chèng nhiÔm khuÈn ®−êng ruét.

Ch−íng h¬i d¹ cá cÊp tÝnh (Tympania ruminis acuta)

I. §Æc ®iÓm

- Do gia sóc ¨n nhiÒu thøc ¨n dÔ lªn men, sinh ra nhiÒu h¬i tÝch trong d¹ cá→ d¹ cá ch−íng h¬i ph×nh to, Ðp vµo c¬ hoµnh lµm trë ng¹i tíi h« hÊp vµ tuÇn hoµn. Do vËy, con vËt cã biÓu hiÖn thë khã hoÆc ng¹t thë.

- ë ViÖt Nam gia sóc hay m¾c bÖnh nµy vµo vô ®«ng xu©n, nhÊt lµ lóc cá non ®ang mäc vµ cßn nhiÒu s−¬ng gi¸.


128

II. Nguyªn nh©n - Do gia sóc ¨n nhiÒu thøc ¨n dÔ lªn men, sinh h¬i (thøc ¨n xanh chøa nhiÒu n−íc,

nh÷ng c©y hä ®Ëu, th©n c©y ng« non, l¸ d©m bôt,...) hoÆc gia sóc ¨n ph¶i nh÷ng thøc ¨n ®ang lªn men dë (c©y, cá, r¬m môc).

- Do gia sóc ¨n ph¶i thøc ¨n cã chøa chÊt ®éc (chÊt ®éc hîp chÊt phospho h÷u c¬)

- Do gia sóc lµm viÖc qu¸ søc hoÆc do thêi tiÕt thay ®æi qu¸ ®ét ngét lµm ¶nh h−ëng tíi bé m¸y tiªu ho¸.

- BÖnh ph¸t sinh cßn do kÕ ph¸t tõ bÖnh liÖt d¹ cá, viªm d¹ tæ ong, viªm phóc m¹c, liÖt thùc qu¶n, t¾c thùc qu¶n hay do gia sóc n»m liÖt l©u ngµy.

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (cóm, tô huyÕt trïng,...).

- Do gia sóc bÞ tróng ®éc Carbamid.

- Bª, nghÐ m¾c bÖnh th−êng do bó s÷a kh«ng tiªu.


Thøc ¨n trong d¹ cá do t¸c ®éng cña çc vi sinh vËt trong d¹ cá sinh s¶n ra khÝ: metan (26%), cacbonic (6,2%), sulfua hydro, hydrogen vµ nit¬ (7%). Mét phÇn h¬i tÝch l¹i trªn bÒ mÆt thøc ¨n ë tói trªn, khÝ cßn thõa ®−îc gia sóc î ra ngoµi, mét phÇn nhá thÊm vµo m¸u, phÇn cßn l¹i theo ®−êng ruét th¶i ra ngoµi. Khi thøc ¨n dÔ lªn men, ph¶n x¹ î h¬i bÞ ng−ng trÖ, g©y nªn ch−íng h¬i d¹ cá.

Cã ý kiÕn cho r»ng: §Ó cã h¬i tÝch l¹i trong d¹ cá kh«ng chØ do thøc ¨n vµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu mµ cßn do bät h¬i h×nh thµnh trong d¹ cá vµ çc chÊt nhÇy carbonat cña n−íc bät. Nh÷ng bät h¬i nµy cã søc c¨ng bÒ mÆt lín nªn tÝch l¹i ë tói trªn vµ trén víi thøc ¨n. Do sù tÝch l¹i nh÷ng bät h¬i lín nªn nh÷ng bät h¬i nhá kh«ng cã lèi tho¸t ra v× nh÷ng bät h¬i lín cã søc c¨ng bÒ mÆt lín h¬n, nã tÝch l¹i ë phÇn trªn, ngoµi ra protein thùc vËt còng gióp cho søc c¨ng bÒ mÆt cña nh÷ng bät h¬i lín lªn.

Còng cã ý kiÕn cho r»ng: H¬i tÝch trong d¹ cá lµ glycosis, axit cyanhydric, chÊt gièng vitamin PP ë thùc vËt g©y øc chÕ c¬ tr¬n d¹ cá, d¹ cá nhu ®éng kÐm lµm h¬i tÝch l¹i.

ThuyÕt kh¸c cho r»ng: nh÷ng chÊt s¶n sinh trong c¬ thÓ nh− histamin còng cã t¸c dông lµm øc chÕ ho¹t ®éng cña c¬ tr¬n, lµm cho bÖnh dÔ ph¸t ra.

Song dï cho nguyªn nh©n nµo ®i n÷a, bÖnh g©y ra chñ yÕu vÉn do thøc ¨n lªn men chøa nhiÒu n−íc lµm h¬i s¶n sinh nhiÒu, lµm rèi lo¹n tuÇn hoµn ë v¸ch d¹ cá vµ øc chÕ thÇn kinh ¶nh h−ëng ®Õn sù nhai l¹i vµ î h¬i, v¸ch d¹ cá bÞ thiÕu m¸u, nhu ®éng d¹ cá gi¶m.

H¬i tÝch l¹i lµm thÓ tÝch d¹ cá t¨ng lªn ®ét ngét, Ðp lªn c¬ hoµnh lµm gia sóc ng¹t thë, m¸u vÒ tim bÞ trë ng¹i g©y ø huyÕt ë n;o vµ tÜnh m¹ch cæ, gan còng bÞ d¹ cá chÌn Ðp g©y thiÕu m¸u lµm c¬ n¨ng gi¶i ®éc cña gan gi¶m ®ång thêi nh÷ng chÊt ph©n gi¶i trong d¹ cá kÝch thÝch vµo v¸ch d¹ cá g©y cho con vËt nh÷ng c¬n co th¾t. §Õn cuèi k× bÖnh, d¹ cá bÞ tª liÖt, qu¸ tr×nh tèng h¬i ra ngoµi hoµn toµn bÞ ngõng trÖ nªn gia sóc l©m vµo tr¹ng th¸i trÇm träng, gia sóc cã thÓ chÕt do ng¹t thë vµ do tuÇn hoµn trë ng¹i.

129

IV TriÖu chøng BÖnh xuÊt hiÖn rÊt nhanh

(th−êng xuÊt hiÖn sau khi ¨n 30 phót ®Õn 1 giê).

- BÖnh míi ph¸t con vËt tá ra kh«ng yªn, bån chån, bông tr¸i ngµy cµng ph×nh to vµ con vËt cã triÖu chøng ®au bông (con vËt lu«n ngo¶nh l¹i nh×n bông, vÉy ®u«i, cong l−ng, hai ch©n thu vµo bông).

- Quan s¸t vïng bông thÊy vïng bông tr¸i s−ng to, hâm h«ng tr¸i c¨ng phång, cã khi phång cao h¬n cét sèng.

- gâ vµo bông tr¸i (®Æc biÖt hâm h«ng tr¸i) thÊy ©m trèng chiÕm −u thÕ, ©m ®ôc vµ ©m bïng h¬i mÊt. NÕu khÝ tÝch l¹i nhiÒu trong d¹ cá, khi gâ cßn nghe thÊy ©m kim thuéc.

- Nghe vïng d¹ cá thÊy nhu ®éng d¹ cá lóc ®Çu t¨ng sau ®ã gi¶m dÇn råi mÊt h¼n, chØ nghe thÊy tiÕng næ lÐp bÐp do thøc ¨n lªn men.

- BÖnh cµng nÆng, gia sóc ®au bông cµng râ rÖt, v; må h«i, uÓ o¶i, hay sî h;i, con vËt ngõng ¨n, ngõng nhai l¹i. Gia sóc khã thë, tÇn sè h« hÊp t¨ng, d¹ng hai ch©n tr−íc ®Ó thë, hoÆc thÌ l−ìi ®Ó thë vµ con vËt chÕt do ng¹t thë.

- HÖ thèng tuÇn hoµn bÞ rèi lo¹n, m¸u ë cæ vµ ®Çu kh«ng dån vÒ tim ®−îc nªn tÜnh m¹ch cæ phång to, tim ®Ëp nhanh (140 lÇn/phót), m¹ch yÕu, huyÕt ¸p gi¶m, gia sóc ®i tiÓu liªn tôc.

v. BÖnh tÝch Gia sóc cã hiÖn t−îng ch¶y m¸u ë mòi vµ hËu m«n, cã hiÖn t−îng lßi dom, måm ®Çy

bät, thùc qu¶n vÝt chÆt, thøc ¨n lªn tíi tËn miÖng, phæi sung huyÕt, m¸u tÝm bÇm.

VI. Tiªn l−îng BÖnh hay x¶y ra ë thÓ cÊp, rÊt nguy hiÓm, khi gia sóc ph¸t bÖnh nÕu kh«ng kÞp thêi

can thiÖp gia sóc sÏ bÞ ng¹t thë, tróng ®éc axit cacbonic lµm trë ng¹i tuÇn hoµn vµ xuÊt huyÕt n;o, gia sóc chÕt nhanh.

VIi. ChÈn ®o¸n - CÇn n¾m ®−îc ®Æc ®iÓm chÝnh cña bÖnh: bÖnh tiÕn triÓn nhanh (th−êng sau khi ¨n

1-2 giê), vïng bông tr¸i c¨ng phång, trong d¹ cá chøa ®Çy h¬i, gia sóc khã thë, tÜnh m¹ch cæ phång to.

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi d¹ cá béi thùc: ë bÖnh béi thùc d¹ cá, bÖnh tiÕn triÓn chËm (th−êng xuÊt hiÖn sau khi ¨n tõ 6 - 9 giê), khi gâ vïng d¹ cá xuÊt hiÖn ©m ®ôc tuyÖt ®èi.

Bß ch−íng h¬i d¹ cá


130

VIii. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ

- T×m mäi biÖn ph¸p lµm tho¸t h¬i trong d¹ cá, øc chÕ sù lªn men, t¨ng c−êng nhu ®éng d¹ cá ®ång thêi chó ý trî tim, trî søc.

- Tr−êng hîp ch−íng h¬i qu¸ cÊp ph¶i dïng Troca ®Ó chäc tho¸t h¬i trong d¹ cá, chó ý khi chäc ph¶i ®Ó tho¸t h¬i tõ tõ.

1. Hé lý

§Ó gia sóc ®øng yªn trªn nÒn dèc (®Çu cao m«ng thÊp) cho dÔ thë, dïng tay xoa bãp d¹ cá nhiÒu lÇn (mçi lÇn tõ 10-15 phót).

- Déi n−íc l¹nh vµo nöa th©n sau, b«i Ichthyol vµo l−ìi hoÆc dïng que ng¸ng ngang måm ®Ó kÝch thÝch gia sóc î h¬i.

- §−a tay vµo trùc trµng mãc ph©n vµ kÝch thÝch bµng quang ®Ó gia sóc ®i tiÓu


a. Dïng thuèc th¶i trõ chÊt chøa ë d¹ cá:

Thuèc Tr©u, bß Bª, nghÐ

MgSO4 hoÆc Na2SO4 200 - 300g/con 100 - 200g/con

Hßa n−íc cho uèng mét lÇn trong c¶ qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ

b. Dïng thuèc øc chÕ sù lªn men sinh h¬i ë d¹ cá

c. Dïng thuèc trî søc, trî lùc:

Thuèc Tr©u, bß Bª, nghÐ

Cafein natribenzoat 20% 10 - 15 ml 5 - 10 ml

vitamin B1 2,5% 10 - 15 ml 5 - 10 ml

Tiªm d−íi da ngµy 1 lÇn.

Ch−íng d¹ cá h¬i m¹n tÝnh (Tympania ruminis chronica)

I. §Æc ®iÓm BÖnh d¹ cá ch−íng h¬i m¹n tÝnh th−êng lµ mét bÖnh kÕ ph¸t. BÖnh sóc biÓu hiÖn lóc

khái, lóc kh«ng.

II. Nguyªn nh©n - BÖnh x¶y ra th−êng do hËu qu¶ cña nh÷ng bÖnh lµm gi¶m nhu ®éng d¹ cá (nh− liÖt

d¹ cá, viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt, viªm ngo¹i t©m m¹c, t¾c d¹ l¸ s¸ch, hÑp ruét, viªm d¹ mói khÕ vµ bÖnh gan m¹n tÝnh).

- BÖnh cßn lµ hËu qu¶ cña hÑp thùc qu¶n, hoÆc thÇn kinh mª tÈu bÞ chÌn Ðp...nh÷ng bÖnh trªn lµm cho sù î h¬i bÞ trë ng¹i, g©y nªn bÖnh.

- Nh÷ng bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u m¹n tÝnh (Anaplasma, Trypanosoma,...) còng lµ nguyªn nh©n g©y bÖnh ch−íng h¬i d¹ cá m¹n tÝnh.

131

IIi. TriÖu chøng - BÖnh ph¸t cã tÝnh chÊt chu k×, vïng hâm h«ng tr¸i h¬i s−ng to, dïng tay thóc m¹nh

vµo d¹ cá míi biÕt ®−îc.

- Nhu ®éng d¹ cá gi¶m, gi¶m nhai l¹i, gia sóc gÇy dÇn.

- BÖnh kÐo dµi hµng th¸ng, con vËt ®i t¸o vµ Øa láng xen kÏ nhau.

Iv. §iÒu trÞ

1. Hé lý

T×m nguyªn nh©n chÝnh ®Ó ®iÒu trÞ, ch¨m sãc tèt gia sóc, tr¸nh cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n dÔ lªn men, nh÷ng thøc ¨n cã nhiÒu n−íc. T¨ng c−êng xoa bãp vïng d¹ cá.


- Khi bÞ ch−íng h¬i nªn dïng thuèc chèng lªn men sinh h¬i.

- Cho uèng HCl lo;ng vµ cån ®Ó kÝch thÝch qu¸ tr×nh tiªu ho¸ vµ ®Ò phßng lªn men sinh h¬i.

- Dïng thuèc t¨ng c−êng nhu ®éng d¹ cá.

- Dïng thuèc trî søc trî lùc.

Viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt (Gastro peritonitis traumatica)

i. ®Æc ®iÓm - BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi loµi nhai l¹i.

- Loµi nhai l¹i trong khi ¨n th−êng nuèt ph¶i nh÷ng dÞ vËt s¾c nhän lÉn ë trong thøc ¨n vµo d¹ cá råi xuèng d¹ tæ ong chäc thñng d¹ tæ ong g©y nªn viªm.

- BÖnh th−êng kÕ ph¸t viªm ngo¹i t©m m¹c → rèi lo¹n toµn th©n, cuèi cïng con vËt chÕt.

Ii. nguyªn nh©n - Do ph−¬ng thøc lÊy thøc ¨n vµ nuèt cña loµi nhai l¹i nªn dÔ nuèt ph¶i ngo¹i vËt.

- Do thøc ¨n gia sóc kh«ng ®−îc chän läc cÈn thËn ®Ó ngo¹i vËt lÉn vµo trong thøc ¨n.

IIi. C¬ chÕ sinh bÖnh

ë loµi nhai l¹i gai l−ìi mäc xu«i chiÒu, gia sóc ¨n véi, nhai kh«ng kü lµm cho ngo¹i vËt theo ®å ¨n vµo trong d¹ cá. Nh÷ng ngo¹i vËt lín chui vµo trong d¹ cá sÏ ë l¹i d¹ cá, l©u ngµy bÞ oxy ho¸ råi ph©n gi¶i, ngo¹i vËt nhá sÏ theo thøc ¨n vµo d¹ tæ ong. ë d¹ tæ ong thÓ tÝch nhá, lùc co bãp lín nªn ngo¹i vËt ë trong ®ã dÔ ®©m thñng v¸ch d¹ dµy. NÕu ngo¹i vËt n»m däc th× dÔ ®©m thñng cßn ngo¹i vËt n»m ngang th× sÏ d¾t vµo v¸ch d¹ tæ ong. Ngo¹i vËt theo sù co bãp cña v¸ch d¹ tæ ong tiÕn lªn phÝa tr−íc sÏ ®©m vµo v¸ch c¬ hoµnh råi xuyªn vµo ngo¹i t©m m¹c, cã khi vµo tíi tim. Khi ®ã sù ho¹t ®éng cña tim bÞ trë ng¹i, m¸u ø l¹i trong tÜnh m¹ch g©y nªn phï ë tr−íc bông, tr−íc ngùc, d−íi hµm.


132

BÖnh kÐo dµi g©y nªn viªm côc bé, cã hiÖn t−îng dÝnh d¹ tæ ong víi c¬ hoµnh. Khi gia sóc vËn ®éng nhiÒu ngo¹i vËt sÏ xuyªn s©u vµo lµm cho bÖnh trë thµnh cÊp tÝnh.

Khi m¾c bÖnh con vËt ®au ®ín, ¶nh h−ëng ®Õn tiªu ho¸ nªn th−êng g©y liÖt d¹ cá kÕ ph¸t, khi c¬ hoµnh bÞ kÝch thÝch còng g©y nªn ho. Ngoµi ra bÖnh cßn g©y nªn hiÖn t−îng nhiÔm trïng huyÕt lµm cho con vËt chÕt nhanh.

IV. TriÖu chøng - BÖnh th−êng ph¸t ra m¹nh khi gia sóc vËn ®éng m¹nh hay khi rÆn ®Î.

- Khi bÖnh míi ph¸t con vËt th−êng biÓu hiÖn liÖt d¹ cá m¹n tÝnh, gi¶m nhai l¹i, lu«n î h¬i, ch−íng h¬i d¹ cá m¹n tÝnh, nhu ®éng ruét gi¶m, t¸o bãn, n¨ng suÊt s÷a gi¶m, con vËt ®au ®ín.

- BÖnh ngµy cµng nÆng. Con vËt ®au ®ín nªn th−êng ®øng, ng¹i n»m xuèng ®øng lªn, ch©n khuúnh, l−ng cong. Khi vËn ®éng con vËt rÊt khã chÞu vµ ®au ®ín. Gia sóc th−êng muèn ®øng yªn kh«ng vËn ®éng, m¾t lim dim, hai ch©n tr−íc d¹ng ra. Khi mÖt qu¸ con vËt n»m xuèng mét çch thËn träng. Khi døng dËy gièng nh− ngùa, hai ch©n tr−íc chèng lªn tr−íc, c¬ run rÈy, nhÊt lµ c¬ vïng khuûu ch©n tr¸i, con vËt rªn rØ.

- Khi bÖnh nÆng dÇn, triÖu chøng toµn th©n râ rµng: Th©n nhiÖt lªn cao 39,5-400C, mòi kh«, m¾t sung huyÕt, n−íc m¾t ch¶y, tÜnh m¹ch cæ phång to, thë n«ng vµ ng¾n, tim ®Ëp nhanh 80-100 lÇn/phót. NÕu kÕt hîp víi viªm ngo¹i t©m m¹c th× rèi lo¹n vÒ tuÇn hoµn cµng râ, hiÖn t−îng phï xuÊt hiÖn. Cuèi cïng con vËt kiÖt søc, gÇy réc, tiªu ho¸ ®×nh trÖ, suy tim.

- KiÓm tra m¸u: Sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng râ, tû lÖ b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh t¨ng.

- KiÓm tra n−íc tiÓu: Trong n−íc tiÓu xuÊt hiÖn albumin, l−îng Indican t¨ng

- Dïng çc ph−¬ng ph¸p kh¸m d¹ tæ ong nh−: thóc vµo mám kiÕm, Ên u vai vµ kÐo da vïng bông tæ ong, gâ däc theo liªn s−ên 9 con vËt rÊt khã chÞu, dïng thuèc lµm t¨ng nhu ®éng d¹ cá con vËt cµng ®au. ChiÕu X quang vµ m¸y dß kim lo¹i th× thÊy ngo¹i vËt.

v. BÖnh tÝch Thµnh d¹ tæ ong dÝnh liÒn víi c¬ hoµnh vµ ngo¹i t©m m¹c, cã khi cßn cã nhiÒu tæ

chøc liªn kÕt bao bäc lÊy ngo¹i vËt. Ngoµi ra cßn g©y nªn viªm phóc m¹c, phÕ m¹c cÊp tÝnh hay m¹n tÝnh.

Vi. Tiªn l−îng BÖnh th−êng tiÕn triÓn chËm, th−êng g©y nªn çc bÖnh kÕ ph¸t nh− dÝnh gi÷a d¹ tæ

ong víi çc c¬ quan kh¸c, m−ng mñ ë gan, l¸ch, phæi vµ hoµnh çch m«, viªm bao tim, c¬ tim, phÕ m¹c, phæi vµ cuèi cïng sinh huyÕt nhiÔm mñ. Gia sóc nhiÔm ®éc vµ chÕt.

NÕu ngo¹i vËt ®©m vµo v¸ch d¹ tæ ong, tæ chøc lªn kÕt t¨ng sinh bao bäc lÊy ngo¹i vËt, con vËt cã thÓ khái.

VII. ChÈn ®o¸n C¨n cø vµo nh÷ng ®Æc ®iÓm cña bÖnh: XuÊt hiÖn mét çch ®ét ngét sau khi gia sóc

vËn ®éng m¹nh, nh÷ng rèi lo¹n vÒ tiªu ho¸ biÓu hiÖn kh«ng râ. Con vËt lu«n ®au ®ín, khã chÞu, ®i, ®øng, n»m lu«n ë t− thÕ kh¸c th−êng. Dïng ph−¬ng ph¸p kh¸m d¹ tæ ong thÊy con vËt ®au.

Khi kÕ ph¸t viªm ngo¹i t©m m¹c, viªm c¬ tim, viªm phæi th× chÈn ®o¸n ph¶i thËn träng.

133

VIII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: H¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña bÖnh, ®Ò phßng tr−êng hîp kÕ ph¸t.

1. Hé lý

§Ó con vËt yªn tÜnh, cho ®øng ë t− thÕ ®Çu cao, th©n thÊp, cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, nÕu cÇn th× cho nhÞn ¨n vµ tiªm glucoza vµo tÜnh m¹ch.

2. Dïng thuèc

a. BÖnh míi ph¸t: §Ó ®Ò phßng sù lªn men trong d¹ cá dïng thuèc øc chÕ sù lªn men sinh h¬i (Ichthyol 15g hoµ víi 1 lÝt n−íc, cho uèng ngµy 2-3 lÇn, hoÆc dïng Natribicarbonat 1% hoµ víi 1 Ýt Ichthyol cho uèng.

b.NÕu con vËt qu¸ ®au ®ín: Cã thÓ dïng thuèc gi¶m ®au, an thÇn.

c. Dïng kh¸ng sinh ®Ó diÖt vi khuÈn béi nhiÔm

Chó ý: NÕu x¸c ®Þnh ®óng lµ ngo¹i vËt, cã thÓ dïng phÉu thuËt lÊy ngo¹i vËt ra (khi con vËt sèt ch−a ®Õn trªn 400C, ch−a cã triÖu chøng viªm phóc m¹c râ rµng).

IX. Phßng bÖnh - KiÓm tra thøc ¨n tr−íc khi cho gia sóc ¨n, chó ý lÊy nh÷ng ngo¹i vËt lÉn vµo thøc

¨n cña gia sóc, cã thÓ dïng m¸y sµng hay dïng nam ch©m ®Ó hót ngo¹i vËt b»ng kim lo¹i ra.

- Kh«ng nªn ch¨n th¶ gia sóc ë gÇn c«ng tr−êng, x−ëng m¸y.

T¾c nghÏn d¹ l¸ s¸ch (Obturatio omasi)

I. §Æc ®iÓm - Do b¶n th©n d¹ l¸ s¸ch co bãp kÐm. Do vËy, viÖc ®Èy thøc ¨n vµo d¹ mói khÕ

chËm, ng−îc l¹i d¹ tæ ong vµ d¹ cá nhu ®éng m¹nh nªn thøc ¨n lu«n xuèng d¹ l¸ s¸ch → thøc ¨n tÝch trong d¹ l¸ s¸ch, kh« dÇn vµ t¾c l¹i.

- BÖnh th−êng x¶y ra vµo thêi kú gi¸ rÐt. Tr©u, bß miÒn nói m¾c bÖnh nhiÒu h¬n tr©u, bß vïng ®ång b»ng.

II. Nguyªn nh©n

- Do tr©u, bß ¨n nhiÒu çm trong mét thêi gian dµi hoÆc trong çm cã lÉn bïn ®Êt.

- Do tr©u, bß ¨n nhiÒu cá kh«, r¬m r¹, lâi ng« l¹i Ýt uèng n−íc.

- Do kÕ ph¸t tõ viªm d¹ dµy, d¹ mói khÕ biÕn vÞ, do t¾c cöa th«ng víi d¹ mói khÕ.

- Do kÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u (bÖnh tiªn mao trïng), bÖnh

truyÒn nhiÔm hay nh÷ng bÖnh g©y sèt cao, lµm cho d¹ l¸ s¸ch gi¶m nhu ®éng → thøc ¨n tÝch l¹i ë d¹ l¸ s¸ch.


134

III. C¬ chÕ Sinh bÖnh

D¹ l¸ s¸ch cã cÊu t¹o bëi nhiÒu l¸ nhá, gi÷a çc l¸ nhá ®ã cã chç chøa thøc ¨n nªn sù vËn chuyÓn trong d¹ l¸ s¸ch khã kh¨n h¬n çc d¹ kh¸c.

Do t¸c ®éng cña bÖnh nguyªn lµm d¹ l¸ s¸ch co bãp kÐm, trong khi ®ã thøc ¨n l¹i kh«ng ngõng tõ d¹ tæ ong dån xuèng, n−íc trong thøc ¨n ®−îc hÊp thô nhanh nªn thøc ¨n kh« vµ ®i xuèng d¹ mói khÕ khã kh¨n → thøc ¨n tÝch l¹i ë d¹ l¸ s¸ch. NÕu thøc ¨n

tÝch l¹i l©u sÏ Ðp vµo v¸ch cña d¹ l¸ s¸ch lµm cho tõng l¸ bÞ ho¹i tö → c¬ thÓ bÞ nhiÔm ®éc lµm bÖnh ngµy cµng nÆng thªm.

IV. TriÖu chøng

Thêi gian ®Çu con vËt gi¶m ¨n, mÖt mái, kÐm nhai l¹i, thØnh tho¶ng d¹ cá bÞ béi thùc hoÆc ch−íng h¬i nhÑ. Con vËt sèt, ®au vïng d¹ l¸ s¸ch do vËy th−êng quay ®Çu vÒ vïng d¹ l¸ s¸ch, nghe vïng d¹ l¸ s¸ch thÊy ©m nhu ®éng mÊt (nghe ë khe s−ên 7-9 trªn ®−êng ngang tõ gê vai ph¶i). Chäc dß d¹ l¸ s¸ch thÊy kim chuyÓn ®éng theo h×nh con l¾c.

TriÖu chøng biÓu hiÖn sím nhÊt lµ gia sóc ®i t¸o, trong ph©n cã nh÷ng m¶nh thøc ¨n ch−a tiªu ho¸. Nh÷ng ngµy ®Çu th©n nhiÖt, tÇn sè h« hÊp, tim m¹ch b×nh th−êng, nh÷ng ngµy sau ®ã cã ho¹i tö trong d¹ l¸ s¸ch vµ bÞ b¹i huyÕt th× con vËt sèt cao, triÖu chøng toµn th©n râ rµng.

v. ChÈn ®o¸n

§Ó chÈn bÖnh ng−êi ta c¨n cø vµo: §au vïng d¹ l¸ s¸ch, Øa t¸o ph©n cã lÉn m¶nh thøc ¨n ch−a kÞp tiªu hãa. Ngoµi ra cßn dïng ph−¬ng ph¸p chäc dß d¹ l¸ s¸ch vµ b¬m thuèc vµo d¹ l¸ s¸ch.

vi. tiªn l−îng

BÖnh ë thÓ nhÑ gia sóc cã thÓ khái, bÖnh nÆng gia sóc cã thÓ chÕt.

ViI. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- Cho gia sóc vËn ®éng. BÖnh míi ph¸t sinh cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n chøa nhiÒu n−íc hay cá non.

- §−a tay vµo trùc trµng mãc ph©n vµ kÝch thÝch gia sóc ®i tiÓu.


a. Dïng thuèc lµm nhEo thøc ¨n trong d¹ l¸ s¸ch:

+ MgSO4: tr©u, bß (200-300g/con); bª, nghÐ (100-200g/con).

Hßa víi n−íc cho uèng mét lÇn.

+ Dung dÞch MgSO4 25%: tr©u, bß (300-400ml/con); bª, nghÐ (200ml/con).

Tiªm trùc tiÕp vµo d¹ l¸ s¸ch.

b. Dïng thuèc t¨ng c−êng nhu ®éng d¹ l¸ s¸ch: Dïng mét trong çc lo¹i thuèc sau

135

+ Pilocacpin: tr©u, bß (5-6ml/con); bª, nghÐ (3-5ml/con). Tiªm b¾p ngµy mét lÇn.

+ HoÆc Strychninsulfat 0,1%: tr©u, bß (10-15ml/con); bª, nghÐ: 5-10ml/con. Tiªm d−íi da ngµy mét lÇn.

+ HoÆc Dung dÞch NaCl 10%: tr©u, bß (300ml/con); bª, nghÐ (200ml/con). Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn.

Chó ý: §èi víi tr©u, bß cã chöa th× dïng dung dÞch NaCl 10%.

c. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, t¨ng c−êng gi¶i ®éc vµ n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ.

Thuèc Tr©u, bß (ml) Bª, nghÐ (ml) Glucoza 20% 1000 - 2000 300 - 500

Cafein natribenzoat 20% 20 5 - 10

Canxi clorua 10% 50 - 70 20 - 30

Urotropin 10% 50 - 70 30 - 50

Vitamin C 5% 20 10


d. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng kÕ ph¸t nÕu cã: NÕu t¸o bãn dïng thuèc nhuËn trµng. NÕu Øa ch¶y dïng thuèc cÇm Øa ch¶y.

Viªm d¹ dµy cata cÊp (Gastritis catarrhalis acuta)

I. §Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra trªn líp niªm m¹c cña v¸ch d¹ dµy, lµm rèi lo¹n c¬ n¨ng

vËn ®éng vµ tiÕt dÞch cña d¹ dµy. HËu qu¶ g©y rèi lo¹n tiªu hãa.

- BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi gia sóc non vµ gia sóc giµ, chã vµ ngùa hay m¾c.

II. Nguyªn nh©n - Chñ yÕu do sai sãt vÒ ch¨m sãc vµ nu«i d−ìng nh− :

+ Cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n kÐm phÈm chÊt, cã lÉn t¹p chÊt, chÊt ®éc.

+ Do chÕ ®é sö dông vµ nu«i d−ìng kh«ng thÝch hîp (¨n no ®i lµm ngay, thay ®æi ®ét ngét thøc ¨n).

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (dÞch t¶, phã th−¬ng hµn, tô huyÕt trïng)

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh néi khoa (viªm häng, viªm gan, viªm phæi)

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh ký sinh trïng (giun d¹ dµy, s¸n l¸ gan, giun ®òa).

III. C¬ chÕ

Nh÷ng t¸c nh©n g©y bÖnh t¸c ®éng vµo niªm m¹c d¹ dµy, g©y viªm niªm m¹c→ ¶nh h−ëng ®Õn c¬ n¨ng ph©n tiÕt vµ vËn ®éng cña d¹ dµy. Tuú theo møc ®é cña bÖnh, qu¸ tr×nh viªm ®−îc thÓ hiÖn ë 2 thÓ:

a. ThÓ t¨ng axit


136

ThÓ nµy lµm t¨ng qu¸ møc hµm l−îng axit HCl trong dÞch vÞ (l−îng axit HCl trong dÞch d¹ dµy t¨ng do thÇn kinh giao c¶m qu¸ h−ng phÊn hoÆc do qu¸ tr×nh viªm loÐt ë d¹ dµy, ruét). MÆt kh¸c, do thøc ¨n lªn men, kÝch thÝch niªm m¹c d¹ dµy lµm t¨ng tiÕt axit

HCl. do l−îng axit HCl t¨ng lªn l¹i kÝch thÝch vµo çc æ viªm ë niªm m¹c d¹ dµy tõ ®ã lµm qu¸ tr×nh bÖnh phøc t¹p thªm.

b. ThÓ gi¶m hoÆc thiÕu axit

Do thÇn kinh cña gia sóc qu¸ c¨ng th¼ng, sî h;i, hoÆc do tuyÕn d¹ dµy bÞ teo,

hoÆc khÈu phÇn ¨n thiÕu chÊt (th−êng do thiÕu vitamin) → sù ph©n tiÕt HCl cña d¹ dµy gi¶m hoÆc mÊt h¼n. Tõ ®ã l−îng HCl tù do vµ HCl kÕt hîp trong dÞch vÞ gi¶m, ®é axit chung gi¶m.

KÕt qu¶ cña çc thÓ bÖnh trªn lµm cho gia sóc rèi lo¹n tiªu ho¸, niªm m¹c d¹ dµy

s−ng, sung huyÕt hoÆc xuÊt huyÕt → viªm loÐt niªm m¹c d¹ dµy.

IV. TriÖu chøng

- TriÖu chøng toµn th©n: NÕu viªm nhÑ nhiÖt ®é c¬ thÓ th−êng kh«ng t¨ng, nÕu viªm nÆng con vËt sèt, m¹ch nhanh, lo¹n nhÞp tim. Ngùa hay ng¸p, loµi nhai l¹i lu«n î h¬i, nhu ®éng d¹ cá gi¶m, lîn, chã, mÌo hay n«n.

- Gia sóc cã biÓu hiÖn tiªu ho¸ kÐm: LÊy thøc ¨n chËm, ¨n Ýt hoÆc kh«ng ¨n, ¨n dë, Ýt uèng n−íc, con vËt hay ®au bông, ph©n kh«, cã chÊt nhÇy b¸m quanh, nhu ®éng ruét th−êng gi¶m. Niªm m¹c miÖng ®á hoÆc tr¾ng bÖch, l−ìi cã nhiÒu bùa tr¾ng, trong miÖng cã nhiÒu n−íc d;i nhÇy, miÖng h«i. Khi viªm d¹ dµy cã kÕ ph¸t viªm ruét sinh ra Øa ch¶y.

- Do thøc ¨n trong d¹ dµy bÞ thèi r÷a, tiÕt ra chÊt ®éc ngÊm vµo m¸u, lµm cho con vËt ñ rò, thËm chÝ h«n mª. Niªm m¹c m¾t mµu vµng, kiÓm tra m¸u hµm l−îng cholebilirubin trong huyÕt thanh t¨ng.

V. ChÈn ®o¸n

- Ngoµi kiÓm tra triÖu chøng l©m sµng cÇn tiÕn hµnh kiÓm tra tÝnh axit cña dÞch vÞ (x¸c ®Þnh ®é axit chung, axit HCl tù do, axit HCl kÕt hîp).

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi:

+ Viªm ruét cata cÊp: Nhu ®éng ruét t¨ng, con vËt ®au bông Øa ch¶y.

+ Viªm d¹ dµy - ruét: BÖnh ph¸t ra m;nh liÖt h¬n, Øa ch¶y nhiÒu, m¹ch nhanh, ph©n lo;ng, mïi tanh kh¼m, cã mµng gi¶, c¬ thÓ mÊt n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i.

+ Viªm gan cÊp tÝnh: Gia sóc ¨n kÐm, kh«ng cã ph¶n øng nhiÖt ®é, cã triÖu chøng hoµng ®¶n vµ thÇn kinh râ.

VI. Tiªn l−îng

- BÖnh ë thÓ cata th−êng kÐo dµi 5-15 ngµy, khi ®iÒu trÞ tÝch cùc sÏ khái, nÕu kÕ ph¸t thµnh viªm d¹ dµy-ruét, bÖnh trÇm träng ch÷a l©u khái.

- BÖnh kÐo dµi sÏ chuyÓn sang m¹n tÝnh ®iÒu trÞ kÐm hiÖu qu¶.

137

VII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

BÖnh khi míi ph¸t, cho gia sóc gi¶m ¨n hoÆc nhÞn ®ãi, cho uèng n−íc ®Çy ®ñ, sau ®ã cho ¨n nh÷ng thøc ¨n dÔ tiªu. §èi víi lîn, chã nªn cho thøc ¨n lo;ng.


a. Dïng thuèc tÈy, trõ chÊt chøa trong ®−êng tiªu ho¸

Dïng MgSO4 hoÆc Na2SO4, ®èi víi ®¹i gia sóc (200 - 300g/con); tiÓu gia sóc (100 - 200g/con); lîn, chã (10 - 20g/con). Cho uèng mét lÇn vµo ngµy ®Çu cña liÖu tr×nh ®iÒu trÞ.

b. Dïng thuèc ®iÒu chØnh l−îng axit HCl trong d¹ dµy

+ Tr−êng hîp viªm thÓ t¨ng axit: Dïng Natribicarbonat cho uèng ®Ó trung hoµ axit, ®ång thêi cho gia sóc ¨n thøc ¨n cã nhiÒu protein, kh«ng nªn cho gia sóc nhÞn ¨n.

+ Tr−êng hîp viªm thÓ gi¶m axit: Nªn cho gia sóc nhÞn ¨n 1 ngµy, cho uèng parafin tõ (400 - 500ml) ®Ó tÈy. Sau ®ã cho gia sóc uèng axit HCl (lÊy 10 -15ml axit nguyªn chuÈn hoµ víi 1 lÝt n−íc). §èi víi ®¹i gia sóc: 0,5 - 1 lÝt; gia sóc nhá: 2-5ml. Cho uèng liªn tôc 5-7 ngµy liÒn). Cho ¨n thøc ¨n nhiÒu bét ®−êng, kh«ng dïng Natribicarbonat ®Ó ®iÒu trÞ.

c. Dïng çc thuèc trî søc, trî lùc.

Viªm d¹ dµy cata m¹n tÝnh (Gastritis catarrhalis chrolica)

i. ®Æc ®iÓm

- BÖnh lµm biÕn ®æi cÊu tróc niªm m¹c d¹ dµy (niªm m¹c teo l¹i hoÆc xï x×) → lµm gi¶m chøc n¨ng vËn ®éng vµ tiÕt dÞch cña d¹ dµy, g©y rèi lo¹n tiªu ho¸. Trong qu¸ tr×nh bÖnh con vËt khi t¸o, khi Øa ch¶y, bÖnh th−êng kÐo dµi.

- BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi gia sóc giµ, chã vµ ngùa hay m¾c.

Ii. nguyªn nh©n

1. Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t

- Do viªm d¹ dµy cata cÊp tÝnh chuyÓn sang.

- Do ch¨m sãc, nu«i d−ìng gia sóc kÐm (thøc ¨n kÐm phÈm chÊt, ¨n uèng thÊt th−êng, sö dông qu¸ søc, ®iÒu kiÖn vÖ sinh kÐm).

- Do c¬ thÓ gia sóc suy yÕu, hoÆc do r¨ng gia sóc mßn kh«ng ®Òu.

2. Nguyªn nh©n kÕ ph¸t

- Do hËu qu¶ cña mét sè bÖnh néi khoa (gi;n d¹ dµy cÊp hoÆc m¹n tÝnh, do çc bÖnh vÒ tim, gan, phæi,...).

- Do hËu qu¶ cña bÖnh truyÒn nhiÔm m¹n tÝnh (lao, tþ th−,...).


138

- Do bÖnh ký sinh trïng (gißi, giun d¹ dµy).


Nh÷ng kÝch thÝch bÖnh lý t¸c ®éng l©u dµi trªn niªm m¹c d¹ dµy lµm rèi lo¹n c¬ n¨ng tiÕt dÞch vµ vËn ®éng cña d¹ dµy, tõ ®ã g©y trë ng¹i vÒ tuÇn hoµn vµ dinh d−ìng cña niªm m¹c v¸ch d¹ dµy. Niªm m¹c d¹ dµy bÞ qu¸ tr×nh viªm t¸c ®éng l©u ngµy dÇy lªn, çc tuyÕn ë d¹ dµy bÞ teo l¹i g©y nªn tiªu ho¸ kÐm, bÖnh kÐo dµi con vËt sÏ bÞ thiÕu m¸u, suy dinh d−ìng. Qu¸ tr×nh tiªu ho¸ ®×nh trÖ lµm cho con vËt dÇn kiÖt søc råi chÕt.

IV. TriÖu chøng

- Con vËt ¨n uèng thÊt th−êng, ¨n dë, ñ rò, hay ra må h«i, hay ng¸p, con vËt gÇy yÕu. Niªm m¹c miÖng kh«, tr¾ng bÖch, cã dÞch nhÇy, måm h«i, l−ìi cã bùa mµu tr¾ng. Con vËt Øa ph©n t¸o cã dÞch nhÇy bao quanh, còng cã khi do chÊt chøa trong ®−êng tiªu ho¸ ph©n huû lµm cho vËt Øa ch¶y. Nh− vËy trong qu¸ tr×nh bÖnh con vËt khi t¸o, khi Øa ch¶y.

- Con vËt thiÕu m¸u, cã khi cã triÖu chøng thÇn kinh (run rÈy hoÆc co giËt), sau ®ã suy kiÖt råi chÕt.

v. bÖnh tÝch - Qu¸ tr×nh bÖnh t¹o nªn niªm m¹c quanh vïng h¹ vÞ cã nh÷ng vÕt mµu ®á n©u hoÆc

®á x¹m. Trªn mÆt niªm m¹c phñ 1 líp dÞch nhÇy mµu x¸m, cã khi cã lÉn mñ vµ m¸u.

- BÖnh kÐo dµi lµm niªm m¹c d¹ dµy bÞ dµy lªn t¹o thµnh nh÷ng nÕp nh¨n kh«ng b×nh th−êng, hiÖn t−îng t¨ng sinh cßn lµm cho niªm m¹c d¹ dµy xuÊt hiÖn nh÷ng môn thÞt thõa.

- NÕu viªm d¹ dµy cata m¹n tÝnh ë thÓ viªm teo th× v¸ch d¹ dµy máng vµ tr¾ng bÖch dÔ dÉn ®Õn gi;n d¹ dµy m¹n tÝnh.

VI. Tiªn l−îng BÖnh khã ®iÒu trÞ (v× çc tuyÕn tiÕt dÞch bÞ teo do tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh).

VII. ChÈn ®o¸n - Dùa vµo ®Æc ®iÓm chÝnh cña bÖnh: Con vËt gi¶m ¨n, tiªu ho¸ kÐm, con vËt gÇy dÇn,

niªm m¹c miÖng bÈn, måm h«i thèi. Khi chÈn ®o¸n cÇn l−u ý kiÓm tra tÝnh chÊt cña dÞch vÞ. Trong thÓ bÖnh nµy, ®é axit trong dÞch vÞ th−êng gi¶m (chñ yÕu gi¶m l−îng HCl tù do vµ HCl kÕt hîp), trong dÞch vÞ cã nhiÒu niªm dÞch vµ dÞch mËt, kiÓm tra trªn kÝnh hiÓn vi thÊy cã nhiÒu tÕ bµo b¹ch cÇu vµ tÕ bµo th−îng b×.

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh sau:

+ X¬ gan: BÖnh cã nh÷ng triÖu chøng t−¬ng tù nªn khi chÈn ®o¸n cÇn kiÓm tra chøc n¨ng gan.

+ Viªm phóc m¹c m¹n tÝnh: CÇn ph©n biÖt b»ng çch sê n¾n phóc m¹c, chäc dß xoang bông vµ th¨m trùc trµng.

139

VIII. §iÒu trÞ 1. Hé lý

C¶i thiÖn chÕ ®é nu«i d−ìng gia sóc, thay ®æi khÈu phÇn ¨n (cho gia sóc ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, giµu dinh d−ìng).


- NÕu ë thÓ thiÕu axit

Cho gia sóc uèng HCl lo;ng (pha 10-15ml HCl nguyªn chuÈn trong 1 lÝt n−íc) hoÆc dÞch vÞ nh©n t¹o. Cho uèng tr−íc khi ¨n 1giê, ngµy cho uèng 1 lÇn, dïng liªn tôc trong 1 tuÇn.

- NÕu ë thÓ nhiÒu axit

Cho uèng natribicarbonat: Gia sóc lín (50-100g), gia sóc nhá (10-20g). Cho uèng tr−íc khi ¨n 1giê, ngµy cho uèng 1 lÇn, dïng liªn tôc trong 1 tuÇn.

Chó ý:

+ Lóc gia sóc míi m¾c bÖnh dïng dung dÞch Natribicarbonat 2,5g Sulfat natri 3,0g NaCl 1g N−íc 1000ml

Hßa tan vµ cho gia sóc uèng víi liÒu l−îng: §¹i gia sóc (500-1000 ml/con); TiÓu gia sóc (300-500 ml/con); Lîn, chã (50-100 ml/con). Cho uèng ngµy mét lÇn

+ BÖnh tiÕn triÓn ®; l©u dïng dung dÞch

Sulfat natri 3,0g NaCl 5g N−íc 1000ml

Hßa tan vµ cho gia sóc uèng víi liÒu l−îng: §¹i gia sóc (500-1000 ml/con); TiÓu gia sóc (300-500 ml/con); Lîn, chã (50-100 ml/con). Cho uèng ngµy mét lÇn

+ NÕu kÕ ph¸t viªm ruét cata: Dïng ph¸c ®å ®iÒu trÞ gièng bÖnh viªm ruét cata cÊp.

Viªm d¹ dµy - ruét (Gastro enteritio)

I. §Æc ®iÓm

- Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra d−íi líp biÓu m« cña v¸ch d¹ dµy vµ ruét→ lµm trë ng¹i rÊt lín tíi tuÇn hoµn vµ dinh d−ìng ë v¸ch d¹ dµy vµ ruét, lµm cho c¶ líp niªm m¹c tæ chøc bÞ viªm → v¸ch d¹ dµy vµ ruét bÞ sung huyÕt, ho¸ mñ, ho¹i tö g©y nªn nhiÔm ®éc vµ b¹i huyÕt cho c¬ thÓ.

- Con vËt cã biÓu hiÖn Øa ch¶y rÊt nÆng, c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i rÊt nhiÒu → con vËt chÕt nhanh.

- Tïy theo tÝnh chÊt viªm mµ cã:

+ Viªm xuÊt huyÕt.

+ Viªm thÓ mµng gi¶.


140

+ Viªm ho¹i th−.

- BÖnh tiÕn triÓn nhanh vµ tû lÖ chÕt cao.

II. Nguyªn nh©n 1. ThÓ nguyªn ph¸t

- Do sù ch¨m sãc nu«i d−ìng gia sóc kh«ng ®óng ph−¬ng ph¸p, cho gia sóc ¨n thøc ¨n kÐm phÈm chÊt, uèng n−íc bÈn.

- Do gia sóc lµm viÖc qu¸ søc, thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét, chuång tr¹i vÖ sinh kÐm.

- Do tróng ®éc çc lo¹i ho¸ chÊt g©y viªm niªm m¹c ®−êng tiªu ho¸.

- Do nhiÔm çc lo¹i vi khuÈn cã s½n trong ®−êng tiªu ho¸ (Salmonella, E. coli,...). Khi søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m, çc lo¹i vi khuÈn nµy ph¸t triÓn g©y bÖnh.

2. ThÓ kÕ ph¸t

- Do kÕ ph¸t tõ viªm ruét thÓ viªm cata.

- KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (nh− bÖnh dÞch t¶ lîn, dÞch t¶ tr©u bß, cóm, viªm mµng mòi thèi loÐt vµ bÖnh do ký sinh trïng).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Niªm m¹c d¹ dµy, ruét bÞ kÝch thÝch bëi çc nguyªn nh©n g©y bÖnh lµm trë ng¹i

nghiªm träng ®Õn c¬ n¨ng vËn ®éng vµ tiÕt dÞch cña d¹ dµy, ruét, çc m« bµo cña v¸ch d¹ dµy, ruét bÞ ph¸ hñy, ®ång thêi çc vi khuÈn trong ruét ph¸t triÓn m¹nh, ph©n gi¶i çc chÊt chøa thµnh çc s¶n vËt ®éc ngÊm vµo m¸u g©y tróng ®éc cho c¬ thÓ. Trong qu¸ tr×nh viªm, niªm m¹c d¹ dµy, ruét bÞ s−ng, sung huyÕt, xuÊt huyÕt, líp niªm m¹c th−îng b× bÞ trãc → thèi r÷a protein trong ruét cµng trë nªn nghiªm träng. Nh÷ng s¶n phÈm ph©n gi¶i tõ protein nh− Indol, Scatol, H2S,... ngÊm vµo m¸u, øc chÕ thÇn kinh trung −¬ng lµm ¶nh h−ëng ®Õn tiªu ho¸ cña d¹ dµy, ruét → con vËt Øa ch¶y d÷ déi.

Do kÕt qu¶ cña çc qu¸ tr×nh ph©n gi¶i çc chÊt chøa trong d¹ dµy, ruét vµ protein → con vËt sèt cao, Øa ch¶y m¹nh → c¬ thÓ mÊt n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i, kÕt qu¶ con vËt bÞ tróng ®éc, h«n mª dÉn ®Õn chÕt. Ngoµi ra cßn cã thÓ g©y viªm kÕ ph¸t ®Õn tim, gan, thËn, l¸ch.

IV. BÖnh tÝch

- Tr−êng hîp viªm ruét xuÊt huyÕt, trªn v¸ch ruét cã çc ®iÓm hoÆc vÖt xuÊt huyÕt, ph©n mµu ®á hoÆc ®en.

- NÕu viªm thÓ mµng gi¶, trªn bÒ mÆt ruét phñ líp fibrin.

- Viªm ho¸ mñ trªn mÆt niªm m¹c phñ líp mµu vµng. Trªn l©m sµng gia sóc bÞ viªm d¹ dµy vµ ruét, niªm m¹c ruét bÞ lãc ra tõng m¶ng dµi, mµu tr¾ng, xanh, dÝnh, nhÇy, theo ph©n ra ngoµi, ë tr©u bß d¹ mói khÕ bÞ xuÊt huyÕt nÆng, däc ®−êng ruét xuÊt huyÕt. ChÊt chøa trong ruét n¸t nh− bïn ®en.

V. TriÖu chøng

1. TriÖu chøng toµn th©n

Tr©u Øa ch¶y nÆng

141

Con vËt ¨n kÐm hoÆc kh«ng ¨n, mÖt mái, kh¸t n−íc. Khi bÖnh trë nªn kÞch ph¸t con vËt ñ rò, sèt cao, m¹ch nhanh, run rÈy, v; må h«i vµ chÕt rÊt nhanh. Tr−íc khi chÕt th©n nhiÖt gi¶

2. TriÖu chøng côc bé

Con vËt Øa ch¶y m;nh liÖt, ph©n láng nh− n−íc, mµu ®en, thèi kh¼m, cã khi lÉn c¶

m¸u t−¬i, mµng gi¶ (do líp niªm m¹c ruét bong trãc), sè lÇn ®i Øa trong ngµy nhiÒu. ë chã vµ lîn cßn cã hiÖn t−îng n«n möa.

Do Øa ch¶y m¹nh, c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i. Do vËy, trªn l©m sµng thÊy hè m¾t tròng s©u, khoÐ m¾t cã rö, niªm m¹c m¾t h¬i vµng, da kh«, mÊt ®µn tÝnh, l«ng xï. Khi Øa ch¶y nhiÒu, ®Õn giai ®o¹n cuèi c¬ vßng hËu m«n bÞ liÖt nªn ph©n tù ®éng ch¶y ra ngoµi, con vËt n»m liÖt, th©n nhiÖt h¹, sau ®ã con vËt chÕt.

3. TriÖu chøng phi l©m sµng

- KiÓm tra n−íc tiÓu cã albumin niÖu, l−îng n−íc tiÓu gi¶m, tû träng n−íc tiÓu t¨ng.

- KiÓm tra m¸u thÊy sè l−îng hång cÇu, hµm l−îng hemoglobin t¨ng, tû lÖ b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh t¨ng.

VI. Tiªn l−îng - Viªm ë møc ®é nhÑ, bÖnh kÐo dµi tõ 1-2 tuÇn. NÕu ch÷a tÝch cùc bÖnh cã thÓ khái

nh−ng gia sóc håi phôc rÊt l©u vµ hay chuyÓn sang giai ®o¹n m¹n tÝnh.

- Viªm ë thÓ nÆng con vËt chÕt sau 2-3 ngµy. NÕu bÖnh g©y nªn do nguyªn nh©n tróng ®éc con vËt chÕt sau 24 giê.

VII. ChÈn ®o¸n CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi çc bÖnh

+ Viªm ruét thÓ cata cÊp tÝnh: TriÖu chøng toµn th©n nhÑ, chñ yÕu lµ trë ng¹i c¬ n¨ng vËn ®éng vµ tiÕt dÞch sinh ra Øa ch¶y. §iÒu trÞ kÞp thêi vµ hé lý tèt th× con vËt khái sau ®ã håi phôc nhanh.

+ Héi chøng ®au bông: TriÖu chøng l©m sµng gièng viªm d¹ dµy - ruét nh−ng con vËt kh«ng sèt, kh«ng cã triÖu chøng toµn th©n râ rÖt, hiÖn t−îng ®au bông thÓ hiÖn râ.

+ Suy tim cÊp vµ viªm ngo¹i t©m m¹c: BÖnh nµy do m¸u ø l¹i ë tÜnh m¹ch nªn g©y viªm d¹ dµy, ruét, song bÖnh cã triÖu chøng ø huyÕt toµn th©n vµ phï.

+ Mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm g©y viªm d¹ dµy - ruét: BÖnh nhiÖt th¸n, tô huyÕt trïng, dÞch t¶. Nh÷ng bÖnh nµy ngoµi triÖu chøng viªm d¹ dµy, ruét, bÖnh cßn cã çc triÖu chøng ®Æc thï kh¸c, bÖnh cã tÝnh chÊt l©y lan.

VIII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Bæ sung n−íc, chÊt ®iÖn gi¶i vµ t¨ng c−êng thÓ lùc cho con vËt.

th¶i trõ chÊt chøa trong d¹ dµy, ruét, b¶o vÖ niªm m¹c ®−êng tiªu ho¸, øc chÕ sù lªn men ®Ó ®Ò phßng tróng ®éc.

1. Hé lý

- khi bÖnh míi ph¸t cho gia sóc nhÞn ¨n 1-2 ngµy, sau ®ã cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu. Cho gia sóc uèng n−íc tù do (tèt nhÊt uèng n−íc ®iÖn gi¶i).


142

- Thu dän ph©n vµ chÊt th¶i, tÈy uÕ chuång tr¹i


a. Bæ sung n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i cho c¬ thÓ: Dïng çc dung dÞch ®¼ng tr−¬ng (Ringerlactat, dung dÞch n−íc sinh lý, dung dÞch glucoza ®¼ng tr−¬ng,...).

b. Th¶i trõ chÊt chøa trong ruét: Dïng thuèc tÈy muèi (nh− magie sulfat, hoÆc natri sulfat) cho con vËt uèng.

c. Dïng Natribicarbonat 2% ®Ó thôt röa ruét

d. Dïng thuèc b¶o vÖ niªm m¹c ruét: Cho uèng n−íc ch¸o g¹o nÕp (sau khi uèng thuèc röa ruét) mçi lÇn 2-3 lÝt, ngµy uèng 3-4 lÇn, hoÆc dïng Natribromua 40 -50g trén vµo ch¸o hoÆc cho uèng. Trong tr−êng hîp Øa ch¶y l©u ngµy vµ kh«ng ph¶i m¾c bÖnh truyÒn nhiÔm, cho con vËt uèng tanin: (ngùa, bß tõ 5-20g, lîn tõ 2-5g, chã tõ 0,1-0,5g) hoµ víi n−íc cho uèng. HoÆc dïng çc c©y cã chøa chÊt ch¸t nh− bóp sim, æi, hång xiªm xanh s¾c ®Æc cho uèng.

e. Dïng thuèc ®Ó øc chÕ lªn men trong d¹ dµy vµ ruét: cho uèng Ichthyol (ngùa:10-15g; tr©u bß:10-20g; lîn: 0,5-1g).

f. Dïng kh¸ng sinh ®Ó diÖt vi khuÈn béi nhiÔm ®−êng ruét: Cã thÓ dïng mét trong çc lo¹i kh¸ng sinh:

+ Sulfaguanidin: ®¹i gia sóc 20-40g; dª cõu 1-3g; chã 0,5-1g.

+ Streptomycin: 20-30mg/kg P. Cho uèng ngµy 2 lÇn.

+ Kanamycin: 20-30mg/kg P. Cho uèng ngµy 2 lÇn.

+ Gentamycin: tr©u bß: 5-10mg/kg P; lîn, chã: 10mg/kgP. Tiªm liªn tôc 3-4 ngµy.

+ Neomycin: 25-50mg/kgP. Cho uèng ngµy 1 lÇn

+ Enrofloxacin, Norcoli

h. Dïng thuèc gi¶m tiÕt dÞch vµ co th¾t d¹ dµy, ruét

- Dïng n−íc Êm thôt ruét.

- Dïng atropin 0,1%: §¹i gia sóc (10 -15 ml/con); TiÓu gia sóc (5-10 ml/con); Lîn, chã (1-3 ml). Tiªm b¾p ngµy mét lÇn.

Viªm ruét cata cÊp (Entritis catarrhalis acuta)

I. §Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra trªn líp biÓu m« cña v¸ch ruét, lµm ¶nh h−ëng ®Õn nhu

®éng vµ hÊp thu cña ruét. Trong ruét viªm chøa nhiÒu dÞch nhÇy, tÕ bµo biÓu m« ë v¸ch ruét bong trãc, b¹ch cÇu x©m nhiÔm, nh÷ng thøc ¨n ch−a kÞp tiªu ho¸, cïng víi çc s¶n phÈm ph©n gi¶i kÝch thÝch vµo v¸ch ruét lµm t¨ng nhu ®éng sinh ra Øa ch¶y.

- Tïy theo vÞ trÝ viªm ë ruét mµ triÖu chøng Øa ch¶y xuÊt hiÖn sím hay muén. Tïy theo lo¹i thøc ¨n mµ tÝnh chÊt viªm kh¸c nhau (viªm thÓ toan, viªm thÓ kiÒm).

- NÕu bÖnh kh«ng nÆng l¾m th× triÖu chøng toµn th©n kh«ng râ rµng. NÕu bÖnh nÆng th× toµn th©n suy nh−îc, con vËt sèt nhÑ.

143

- BÖnh th−êng x¶y ra vµo thêi kú thøc ¨n khan hiÕm. §èi víi ngùa, nÕu kh«ng ®iÒu trÞ kÞp thêi dÔ chuyÓn sang thÓ m¹n tÝnh.

Ii. Nguyªn nh©n - Do chÊt l−îng thøc ¨n kÐm, thay ®æi thøc ¨n ®ét ngét. Do ®ã, lµm ¶nh h−ëng tíi

tiªu ho¸ cña con vËt.

- Do thêi tiÕt, khÝ hËu thay ®æi ®ét ngét, hoÆc gia sóc bÞ l¹nh ®ét ngét.

- Do gia sóc bÞ ngé ®éc bëi çc lo¹i ho¸ chÊt, thuèc trõ s©u.

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh (nh− bÖnh dÞch t¶, tô huyÕt trïng, phã lao, s¸n l¸ gan, s¸n l¸ ruét, viªm gan, t¾c d¹ l¸ s¸ch...).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Nh÷ng nh©n tè bªn ngoµi hay bªn trong c¬ thÓ t¸c ®éng vµo hÖ thèng néi thô c¶m

cña ruét, sÏ lµm trë ng¹i tíi c¬ n¨ng vËn ®éng vµ tiÕt dÞch cña ruét t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nh÷ng hÖ vi sinh vËt trong ruét ph¸t triÓn, lµm t¨ng c−êng qu¸ tr×nh lªn men vµ thèi r÷a ë ruét. Lo¹i vi khuÈn lªn men chÊt bét ®−êng sinh ra nhiÒu axit h÷u c¬ vµ axit axetic, axit axeto axetic vµ h¬i (nh− CH4, CO2, H2,...). Çc lo¹i vi khuÈn ph©n gi¶i protein sinh ra Indol, Scatol, Phenol, H2S, NH3 vµ çc amino axit. Tõ sù lªn men vµ thèi r÷a ®ã lµm thay ®æi ®é pH ë trong ruét g©y trë ng¹i vÒ tiªu ho¸ vµ hÊp thu ë trong ruét. Nh÷ng chÊt ph©n gi¶i trong qu¸ tr×nh lªn men ë ruét ngÊm vµo m¸u g©y nhiÔm ®éc, nh÷ng h¬i s¶n sinh ra kÝch thÝch lµm ruét t¨ng nhu ®éng sinh ®au bông.

Trong qu¸ tr×nh viªm çc kÝch thÝch lý ho¸ ë trªn sÏ g©y nªn viªm, niªm m¹c ruét sung huyÕt, tho¸i ho¸, c¬ n¨ng tiÕt dÞch t¨ng, ®ång thêi céng víi dÞch thÈm xuÊt tiÕt ra trong qu¸ tr×nh viªm lµm cho nhu ®éng ruét t¨ng, con vËt sinh ra Øa ch¶y. Do Øa ch¶y con vËt r¬i vµo t×nh tr¹ng mÊt n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i, m¸u ®Æc l¹i g©y hiÖn t−îng toan huyÕt lµm cho bÖnh trë nªn trÇm träng.

IV. TriÖu chøng Con vËt ¨n kÐm, uÓ o¶i, kh¸t n−íc, kh«ng

sèt hoÆc sèt nhÑ, giai ®o¹n ®Çu nhu ®éng ruét gi¶m, con vËt Øa ph©n t¸o, giai ®o¹n sau nhu ®éng ruét t¨ng, con vËt Øa ch¶y.

TÝnh chÊt bÖnh lý tïy theo vÞ trÝ viªm trªn ruét.

1. NÕu viªm ruét non

Nhu ®éng ruét non t¨ng, trong ruét ãc ¸ch nh− n−íc ch¶y. NÕu trong ruét chøa ®Çy h¬i, khi nhu ®éng ruét m¹nh sÏ thÊy ©m kim khÝ, khi ruét co giËt sinh chøng ®au bông. NÕu qu¸ tr×nh viªm ch−a lan xuèng ruét giµ th× hiÖn t−îng Øa ch¶y ch−a xuÊt hiÖn. Sau viªm tõ 2-3 ngµy míi xuÊt hiÖn Øa ch¶y.

2. NÕu viªm ruét giµ

Nhu ®éng ruét t¨ng, nghe nh− tiÕng sÊm, gia sóc Øa ch¶y, ph©n nh;o nh− bïn, hoÆc lo;ng nh− n−íc, trong chøa nh÷ng m¶nh thøc ¨n ch−a tiªu ho¸, ph©n lÉn dÞch nhµy, m¸u

Lîn viªm ruét Øa ch¶y


144

vµ tÕ bµo th−îng b×, ph©n thèi kh¾m vµ tanh, gia sóc hay ®¸nh r¾m, ph©n dÝnh vµo hËu m«n, kheo ch©n vµ ®u«i. Gia sóc Øa ch¶y l©u ngµy th× bông hãp, m¾t tròng, l«ng xï, da th«, c¬ vßng hËu m«n bÞ liÖt, ph©n tù do ch¶y ra ngoµi.

3. NÕu viªm tiÓu trùc trµng vµ kÕt trµng

Con vËt th−êng cã triÖu chøng ®i kiÕt, con vËt lu«n muèn ®i Øa nh−ng mçi lÇn ®i chØ cã mét Ýt ph©n, trong ph©n cã dÞch nhµy, lç hËu m«n më réng hay lßi ra.

4. NÕu viªm ruét cata toan tÝnh

Con vËt ¨n uèng kh«ng thay ®æi nhiÒu, gia sóc dÔ mÖt khi lao t¸c nÆng, hay v; må h«i, nhu ®éng ruét t¨ng, ®i Øa nhiÒu lÇn, ph©n lo;ng, chua, thèi, ®¸nh r¾m kªu nh−ng kh«ng thèi.

5. NÕu viªm cata kiÒm tÝnh

Con vËt gi¶m ¨n, l«ng dùng, da gi¶m ®µn tÝnh, cã khi nhiÖt ®é h¬i lªn cao. Gia sóc mÖt mái, ®i lo¹ng cho¹ng, nhu ®éng ruét gi¶m, khi Øa ch¶y ph©n cã mµu ®en x¹m, mïi thèi r÷a. Trong n−íc tiÓu l−îng Indican t¨ng. Khi Øa ch¶y kÐo dµi th× con vËt mÊt n−íc nhiÒu, mÊt chÊt ®iÖn gi¶i → hè m¾t con vËt tròng s©u, con vËt cã triÖu chøng nhiÔm ®éc, triÖu chøng thÇn kinh râ.

V. Tiªn l−îng BÖnh ë thÓ nguyªn ph¸t, sau khi chÊt chøa trong ruét tho¸t ra ngoµi 2-3 ngµy sau

con vËt sÏ khái, con vËt khái h¼n sau 5-6 ngµy.

BÖnh nÆng, con vËt Øa ch¶y kÐo dµi, c¬ thÓ mÊt n−íc, chÊt ®iÖn gi¶i, c¬ thÓ nhiÔm ®éc, con vËt th−êng chÕt sau 1-2 tuÇn m¾c bÖnh. Tr−êng hîp Øa ch¶y cÊp chØ kho¶ng 3-4 ngµy lµ con vËt chÕt.

VI. ChÈn ®o¸n - CÇn n¾m ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm cña bÖnh: BÖnh th−êng sinh Øa ch¶y, nhu ®éng ruét

t¨ng, con vËt kh«ng sèt hoÆc sèt nhÑ, con vËt vÉn ¨n uèng b×nh th−êng hoÆc gi¶m ¨n.

- §Ó ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ cÇn ph©n biÖt viªm ruét cata toan tÝnh hay kiÒm tÝnh: LÊy 2-3 gam ph©n cho vµo èng nghiÖm, hoµ lo;ng ph©n víi Ýt n−íc (5-10 ml), dïng ®òa thuû tinh ®¸nh tan, ghi l¹i mµu s¾c cña ph©n, sau ®ã dïng giÊy quú ®Ó ®o ®é pH, råi nót chÆt l¹i, ®Ó èng nghiÖm vµo tñ Êm tõ 5-6 giê lÊy ra quan s¸t. NÕu viªm ruét cata toan tÝnh th× n−íc ph©n trong, ng−îc l¹i nÕu viªm thÓ kiÒm th× n−íc ph©n ®ôc.

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi nh÷ng bÖnh sau :

+ Viªm d¹ dµy - ruét: TriÖu chøng toµn th©n râ rµng, con vËt ñ rò, mÖt mái, Øa ch¶y m¹nh, ph©n cã mµng gi¶, m¹ch nhanh, th©n nhiÖt cao, niªm m¹c hoµng ®¶n, cã triÖu chøng nhiÔm ®éc toµn th©n, triÖu chøng thÇn kinh râ,

+ Tr−êng hîp ruét kinh luyÕn vµ çc lo¹i ®au bông kh¸c: Ph¶i ®iÒu tra nguyªn nh©n g©y bÖnh vµ chÈn ®o¸n héi chøng ®au bông.

+ Viªm c¬ tim vµ viªm ngo¹i t©m m¹c: Do suy tim lµm cho tÜnh m¹ch cöa ø huyÕt g©y nªn triÖu chøng ®−êng ruét (nªn khi chÈn ®o¸n ph¶i cã hÖ thèng).

+ Çc bÖnh truyÒn nhiÔm: Phã lao, Colibacilosis, phã th−¬ng hµn. V× vËy cÈn chÈn ®o¸n vÒ vi trïng häc.

145

+ Çc bÖnh ký sinh trïng: HuyÕt bµo tö trïng, tiªn mao trïng còng g©y nªn viªm ruét thÓ cata. V× vËy cÇn chÈn ®o¸n vÒ ký sinh trïng häc.


- Khi bÖnh míi ph¸t, ®Ó gia sóc nhÞn ®ãi 1-2 ngµy sau ®ã cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu. NÕu viªm ruét cata toan tÝnh cho con vËt ¨n nhiÒu thøc ¨n th« xanh. NÕu viªm ruét cata kiÒm tÝnh cho co vËt ¨n thøc ¨n ñ xanh, ch¸o g¹o, ng«.

- Cho con vËt nghØ ng¬i (®èi víi gia sóc cµy kÐo), chuång tr¹i s¹ch sÏ, kh« r¸o vµ tho¸ng m¸t.

- Ch−êm nãng vïng bông (dïng çm rang hoÆc tro nãng cho vµo bao t¶i quÊn quanh bông).


a. Th¶i trõ chÊt chøa trong ruét: Dïng Na2SO4 hoÆc MgSO4 (tr©u, bß, ngùa 300-500g; dª, cõu, bª, nghÐ 50-100g; lîn 25-50g; chã 10-20g) hßa n−íc cho uèng 1 lÇn trong c¶ qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ.

b. Dïng thuèc trung hßa pH trong ruét vµ m¸u: NÕu viªm ruét thÓ toan tÝnh, dïng Natricarbonat 3% ë nhiÖt ®é 38 - 400C, thôt ruét hoÆc dung dÞch Natricarbonat 1%, tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch. NÕu viªm thÓ kiÒm tÝnh dïng dung dÞch thuèc tÝm 0,1% thôt röa ruét.

c. øc chÕ qu¸ tr×nh lªn men vµ thèi r÷a trong ruét

Thuèc Tr©u, bß, ngùa Dª, cõu, bª nghÐ Chã, lîn Ichthyol 25 - 50g 5 - 10g 3 - 5g

Hoµ thµnh dung dÞch 1-2% cho uèng ngµy 1 lÇn

d. Dïng thuèc gi¶m dÞch tiÕt ë ruét vµ co th¾t ruét (bét than ho¹t tÝnh)

§¹i gia sóc Bª, nghÐ, dª, cõu Chã, Lîn

250-300g 20 - 30g 5 -10g

Cho gia sóc uèng ngµy mét lÇn.

Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã, lîn

Atropinsulfat 0,1% 15ml 10ml 1 - 3ml

Tiªm b¾p ngµy mét lÇn.

Chó ý : §èi víi tr−êng hîp mµ nguyªn nh©n g©y bÖnh kh«ng ph¶i lµ truyÒn nhiÔm th× khi tÈy chÊt chøa trong ruét råi dïng axit tanic cho uèng ®Ó lµm se niªm m¹c ruét: Ngùa (5-10g); bß (10-25g); bª nghÐ cõu dª (3,5-5g); chã (0,1-0,5g). Cã thÓ dïng çc lo¹i l¸ cã chÊt ch¸t s¾c cho uèng.

e. Bæ sung n−íc, chÊt ®iÖn gi¶i vµ trî søc, trî lùc cho c¬ thÓ

f. Dïng thuèc chèng nhiÔm khuÈn ®−êng ruét.


146

Viªm ruét cata m¹n tÝnh (Enteritis catarrhalis chronica)

I. ®Æc ®iÓm - Do niªm m¹c ruét bÞ viªm l©u ngµy lµm thay ®æi cÊu tróc niªm m¹c ruét (niªm

m¹c t¨ng sinh, çc tuyÕn ruét teo) → trë ng¹i ®Õn c¬ n¨ng tiÕt dÞch vµ vËn ®éng cña ruét. HËu qu¶, g©y rèi lo¹n tiªu hãa, trªn l©m sµng thÊy con vËt Øa ch¶y xen kÏ víi t¸o bãn kÐo dµi).

- BÖnh th−êng x¶y ra ®èi víi tr©u, bß vµ ngùa.

Ii. nguyªn nh©n - BÖnh rÊt Ýt khi ë thÓ nguyªn ph¸t, th−êng lµ kÕ ph¸t tõ viªm cata cÊp tÝnh (®Æc biÖt

®èi víi ngùa). Nguyªn nh©n g©y bÖnh gièng nh− viªm cata cÊp tÝnh nh−ng tÝnh kÝch thÝch cña bÖnh nguyªn dµi h¬n.

- Do gia sóc m¾c mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm, ký sinh trïng m¹n tÝnh, bÖnh néi khoa.

iII. C¬ chÕ ph¸t bÖnh Do ruét bÞ viªm l©u ngµy lµm cho v¸ch ruét thay

®æi vÒ cÊu tróc (v¸ch ruét máng, tuyÕn ruét bÞ teo, líp tÕ bµo th−îng b× tho¸i ho¸, tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh, trªn mÆt niªm m¹c ruét bÞ loÐt hay thµnh sÑo), lµm gi¶m nhu ®éng ruét → sinh ra t¸o bãn. Khi thøc ¨n trong ruét tÝch l¹i l©u th−êng lªn men vµ kÝch thÝch vµo niªm m¹c ruét, lµm t¨ng tiÕt dÞch vµ nhu ®éng ruét → g©y Øa ch¶y. V× vËy, trong qu¸ tr×nh bÖnh con vËt cã hiÖn t−îng t¸o bãn, Øa ch¶y xuÊt hiÖn xen kÏ cã tÝnh chu kú vµ kÐo dµi. BÖnh kÐo dµi, con vËt suy dinh d−ìng, thiÕu m¸u, kiÖt dÇn.

IV. TriÖu chøng Con vËt ¨n uèng thÊt th−êng, mÖt mái, kÐm tiªu ho¸, lóc Øa ch¶y, lóc t¸o bãn, bông

th−êng hãp nh−ng cã lóc l¹i sinh ch−íng h¬i ruét, d¹ cá hay ch−íng h¬i nhÑ (®èi víi tr©u, bß). Ngùa ®«i khi cã hiÖn t−îng ®au bông.

TriÖu chøng toµn th©n kh«ng râ rµng, bÖnh nÆng con vËt bÞ suy dinh d−ìng, thiÕu m¸u, ngµy mét gÇy dÇn, niªm m¹c tr¾ng bÖch hoÆc h¬i vµng, con vËt bÞ suy tim cã thÓ g©y phï ë bèn ch©n vµ bông, sau ®ã suy kiÖt råi chÕt.

V. Tiªn l−îng BÖnh kÐo dµi hµng th¸ng hoÆc hµng n¨m, rÊt khã ®iÒu trÞ.

VI. ChÈn ®o¸n

- C¨n cø vµo hiÖn t−îng Øa ch¶y kÐo dµi (Øa ch¶y xen kÏ víi t¸o bãn), con vËt gÇy dÇn.

Con vËt gÇy yÕu

147

- Khi chÈn ®o¸n chó ý ph©n biÖt víi mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm m¹n tÝnh, bÖnh gan m¹n tÝnh, bÖnh vÒ trao ®æi chÊt, bÖnh ký sinh trïng, cÇn chó ý c¶ bÖnh mÒm x−¬ng cña ngùa còng kÕ ph¸t bÖnh nµy.

VII. §iÒu TrÞ

1. Hé lý

- §iÒu chØnh khÈu phÇn ¨n (cho ¨n nh÷ng lo¹i thøc ¨n dÔ tiªu ho¸ vµ kÝch thÝch tiÕt dÞch, chia l−îng ¨n lµm nhiÒu b÷a). T¨ng c−êng ho¹t ®éng ®èi víi con vËt bÖnh.

- Ch¨m sãc nu«i d−ìng gia sóc tèt, chuång trai s¹ch sÏ vµ tho¸ng.


a. Dïng thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n chÝnh.

b. Dïng thuèc th¶i trõ chÊt chøa trong ruét:


MgSO4 300g/con 100 - 200g/con 10 - 20g/con

Hßa víi n−íc cho uèng

c. Dïng thuèc kÝch thÝch tiªu hãa:

+ §èi víi víi ®¹i gia sóc cho uèng axit clohydric lo;ng hoÆc r−îu.

+ §èi víi lîn cho uèng men tiªu hãa (Biosubtil hoÆc Subtil) cïng víi Becbirin.

d. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng: (ë thêi kú t¸o bãn dïng thuèc nhuËn trµng, ë thêi kú Øa ch¶y cho uèng thuèc cÇm Øa ch¶y).

e. Dïng thuèc trî søc trî lùc, t¨ng c−êng gi¶i ®éc vµ søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ

Thuèc §¹i gia sóc (ml) TiÓu gia sóc (ml) Chã, lîn (ml)

Glucoza 20% 1000 - 2000 500 150 - 400

Cafein natribenzoat 20% 10 -15 5 - 10 1 - 3

Canxi clorua 10% 50 - 70 30 – 40 5-10

Urotropin 10% 50 - 70 30 – 50 10 - 15



f. Dïng thuèc lµm se niªm m¹c ruét vµ diÖt vi khuÈn béi nhiÔm

Héi chøng ®au bông ngùa (Colica)

I. §¹i c−¬ng - Héi chøng ®au bông ngùa lµ tæng hîp

triÖu chøng l©m sµng vÒ ®au bông do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau g©y nªn. Khi ®au bông con vËt thÓ hiÖn tr¹ng th¸i kh«ng yªn, bÖnh ®ét ph¸t mét çch kÞch liÖt, nhu ®éng

Ngùa l¨n lén trªn mÆt ®Êt


148

ruét t¨ng gi¶m bÊt th−êng, rèi lo¹n vÒ tuÇn hoµn, h« hÊp, tiªu ho¸ vµ trao ®æi chÊt.

- Héi chøng ®au bông ë ngùa biÓu hiÖn d−íi nhiÒu h×nh thøc:

+ Gia sóc ®øng kh«ng yªn, xoay quanh cäc buéc, ch©n tr−íc cµo ®Êt, ch©n sau ®¹p bông, gia sóc n»m xuèng, bèn ch©n duçi th¼ng, ngùc s¸t ®Êt råi ®øng lªn mét çch thËn träng, còng cã khi ®ét nhiªn n»m vËt ra, l¨n lén (th−êng phñ phôc hay n»m ngöa), bèn ch©n co vµo hay duçi ra, hoÆc co giËt, cã khi n»m chæng vã gi;y dôa.

+ Con vËt cã lóc ®øng l× hoÆc lu«n lu«n ngo¶nh l¹i nh×n bông, cã khi dïng mâm g;i vµo vïng tim ë v¸ch ngùc, cã khi ®øng cong l−ng, d¹ng ch©n nh− t− thÕ ®i tiÓu, cã khi ngåi nh− chã, cæ ngöa vÒ sau l¾c sang ph¶i, sang tr¸i.

+ Bông cã khi ch−íng to, con vËt d¸ng b¨n kho¨n, cã lóc muèn n«n, ngoµi ra çc c¬ ®Çu, cæ vµ ®u«i co giËt.

- Héi chøng ®au bông phô thuéc vµo sù trë ng¹i c¬ n¨ng cña hÖ thÇn kinh thùc vËt vµ thÇn kinh trung −¬ng. ThÇn kinh mª tÈu cã t¸c dông h−ng phÊn vËn ®éng cña d¹ dµy, ruét. Ngoµi ra ruét cßn chÞu sù chi phèi cña d©y thÇn kinh tuû sèng. ThÇn kinh giao c¶m cña d¹ dµy vµ ruét tõ thÇn kinh t¹ng lín xuÊt ph¸t tõ tiÕt giao c¶m 6,7,9 cña ngùc, ®i qua c¬ hoµnh cïng víi ®éng m¹ch cæ råi vµo ®¸m rèi mÆt trêi, l¹i tõ ®¸m rèi mÆt trêi cã d©y thÇn kinh liªn l¹c víi h¹ch thÇn kinh treo trµng tr−íc vµ sau råi chia vÒ mÆt bông cña ruét non, kÕt trµng vµ d¹ dµy. ThÇn kinh t¹ng bÐ xuÊt ph¸t tõ hai h¹ch giao c¶m thø hai vµ thø ba cña ngùc hîp thµnh, d©y vµo bông qua ®¸m rèi mÆt trêi råi chui vµo h¹ch treo trµng sau vµ ®¸m rèi thËn, sau ®ã ph©n vµo mÆt l−ng cña kÕt trµng vµ tiÓu kÕt trµng, cïng vµo thËn. ThÇn kinh t¹ng chØ cã t¸c dông øc chÕ vËn ®éng cña d¹ dµy vµ ruét. ThÇn kinh phã giao c¶m do thÇn kinh mª tÈu ph©n ra, mét phÇn cña nã chui vµo ®¸m rèi mÆt trêi råi tíi h¹ch thÇn kinh treo trµng sau, nh−ng ®o¹n sau trùc trµng vµ c¬ vßng hËu m«n l¹i do sù chi phèi cña h¹ch thÇn kinh h«ng.

Nh−ng nh÷ng sîi ph©n vµo tiÕt thÇn kinh nµy kh«ng ®ång ®Òu, cã khi chñ yÕu lµ d©y giao c¶m, cã tiÕt thÇn kinh chñ yÕu lµ d©y phã giao c¶m, còng cã nh÷ng tiÕt thÇn kinh l¹i chñ yÕu lµ d©y thÇn kinh tuû sèng, chóng ®Òu cã nhiÖm vô lµ ®iÒu hoµ sù ho¹t ®éng cña d¹ dµy vµ ruét. Sîi thÇn kinh giao c¶m vµ phã giao c¶m cã mét phÇn nhá trùc tiÕp vµo tÕ bµo ruét cßn ®a sè th× ë v¸ch ruét vµ h×nh thµnh h¹ch Authbach vµ Meissner, chóng s¶n sinh ra chÊt Axetylcholin lµm ruét co bãp, lµm c¨ng m¹ch qu¶n, t¨ng c−êng tiÕt dÞch vµ nhËn c¶m.

Do sù ph©n bè thÇn kinh trong ruét nh− vËy ta thÊy c¬ n¨ng vËn ®éng cña ruét lµ do

h¹ch authbach vµ Meissner ®iÒu khiÓn. Hai h¹ch nµy cã tÝnh chÊt h−ng phÊn chñ ®éng do bÞ kÝch thÝch tõ thÇn kinh giao c¶m vµ phã giao c¶m ë ngoµi vµo. V× thÕ khi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thay ®æi ®Òu lµm trë ng¹i ®Õn c¬ n¨ng d¹ dµy, ruét sinh ra ®au bông.

II. Nguyªn nh©n Theo quan ®iÓm vÒ ho¹t ®éng thÇn kinh cña Pavlov th× ®au bông ngùa lµ do sù rèi

lo¹n thÇn kinh cña vá n;o, trung khu d−íi n;o, thÇn kinh thùc vËt, hÖ thèng néi c¶m thô cña d¹ dµy vµ ruét g©y nªn trë ng¹i vÒ vËn ®éng tiÕt dÞch, hÊp thu vµ bµi tiÕt.

Rèi lo¹n vÒ c¬ n¨ng vËn ®éng ®Çu tiªn chØ lµ sù t¨ng lªn vÒ tÇn sè nhu ®éng råi tiÕn tíi kinh luyÕn ruét, nhÊt lµ çc c¬ vßng. Sau ®ã thÇn kinh trung −¬ng bÞ øc chÕ qu¸ ®é sinh ra øc chÕ, tõ kinh luyÕn chuyÓn sang tª liÖt, sù tiÕt dÞch còng theo ®ã mµ chÞu ¶nh h−ëng.

149

Nghiªm träng h¬n lµ rèi lo¹n thÇn kinh dinh d−ìng do thÇn kinh côc bé bÞ tæn th−¬ng g©y nªn (vÝ dô: sù thay ®æi vÒ h×nh th¸i cña v¸ch d¹ dµy khi bÞ gi;n cÊp tÝnh do t¸o bãn hoÆc t¾c ruét g©y nªn). NÕu c¬ n¨ng tiÕt dÞch vµ co bãp cña d¹ dµy t¨ng th× th−êng lµm co th¾t cuèng h¹ vÞ g©y nªn ch−íng h¬i d¹ dµy cÊp tÝnh. Ng−îc l¹i c¬ n¨ng d¹ dµy bÞ øc chÕ vËn ®éng vµ tiÕt dÞch th× hay g©y ra bÖnh d¹ dµy béi thùc. Khi c¬ n¨ng vËn ®éng cña d¹ dµy, ruét qu¸ h−ng phÊn sÏ dÉn ®Õn kinh luyÕn ruét, ng−îc l¹i nÕu c¬ n¨ng vËn ®éng cña ruét bÞ øc chÕ sÏ lµm chÊt chøa trong ruét bÞ ngõng trÖ, lªn men vµ thèi r÷a g©y thµnh ph¶n x¹ t¨ng nhu ®éng, thøc ¨n tõ ruét trë l¹i d¹ dµy lµm kÕ ph¸t gi;n d¹ dµy cÊp tÝnh.

Trong tr−êng hîp ruét bÞ biÕn vÞ, rèi ruét, xo¾n ruét, lång ruét còng trë ng¹i tíi thÇn kinh dinh d−ìng, tuÇn hoµn vµ trao ®æi chÊt.

Do vËy, nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n g©y nªn héi chøng ®au bông ngùa th−êng lµ:

+ Do ch¨n nu«i kh«ng ®óng ph−¬ng ph¸p, ¨n uèng thÊt th−êng, thøc ¨n qu¸ ®¬n ®iÖu, phÈm chÊt thøc ¨n kÐm.

+ Sau khi ¨n no cho ®i lµm ngay, hay sau khi ®i lµm vÒ cho uèng n−íc l¹nh hoÆc cho ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n tinh.

+ Do ngùa Ýt vËn ®éng l©u ngµy nªn c¬ n¨ng vµ kh¶ n¨ng tiÕt dÞch cña d¹ dµy vµ ruét gi¶m.

+ Do thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét hay do gia sóc lµm viÖc qu¸ søc d−íi trêi n¾ng.

+ Do gia sóc qu¸ sî h;i.

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do nh÷ng kÝch thÝch bÖnh lý tõ bªn ngoµi hay bªn trong c¬ thÓ ®èi víi thÇn kinh

trung −¬ng g©y thµnh ph¶n x¹ rèi lo¹n tiªu ho¸ vÒ c¬ häc, nh÷ng kÝch thÝch ®ã lµm co th¾t c¬ vßng vµ c¬ tr¬n cña d¹ dµy g©y nªn gi;n d¹ dµy hoÆc kinh luyÕn. Theo thuyÕt cËn sinh, sù qu¸ h−ng phÊn sÏ dÉn ®Õn øc chÕ. Khi c¬ cña d¹ dµy bÞ tª liÖt th× çc chÊt chøa tÝch l¹i trong ®−êng tiªu ho¸ cµng nhiÒu. Sù lªn men t¨ng, çc chÊt ph©n gi¶i sÏ kÝch thÝch vµo hÖ thèng néi c¶m thô ë v¸ch ruét lµm cho con vËt sinh ®au.

Nh÷ng kÝch thÝch ®au truyÒn lªn vá n;o liªn tôc lµm cho nh÷ng tÕ bµo thÇn kinh mÖt mái, mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh ®èi víi thÇn kinh trung khu d−íi n;o. Nh− vËy, c¬ thÓ r¬i vµo tr¹ng th¸i rèi lo¹n toµn th©n.

Nh÷ng kÝch thÝch ®au lµm thay ®æi nång ®é çc chÊt men xóc t¸c cña ph¶n øng sinh ho¸ trong m¸u. L−îng cacbonic, cÆn azot (Ure, Indican, Tryptophan,...) hµm l−îng globulin, kali, magie, muèi phosphat t¨ng vµ ph¸ ho¹i c¬ n¨ng cña hÖ thÇn kinh thùc vËt. Sù t¾c ruét dÉn ®Õn hiÖn t−îng n−íc trong ruét bÞ hÊp thu vµ th¶i ra ngoµi t¨ng lµm cho con vËt ngµy cµng bÞ thiÕu n−íc vµ dÉn ®Õn hiÖn t−îng nhiÔm ®éc toµn th©n

Sù t¾c ruét cßn dÉn ®Õn gi;n d¹ dµy cÊp tÝnh hoÆc l−îng dÞch vÞ t¨ng lªn trong d¹ dµy, ®o¹n ruét phÝa tr−íc còng tÝch chÊt chøa, lªn men sinh h¬i nªn dÔ dÉn tíi ch−íng h¬i ruét, thÓ tÝch d¹ dµy vµ ruét t¨ng lªn Ðp vµo gan lµm gi¶m c¬ n¨ng th¶i ®éc cña gan. Ruét c¨ng to lµm con vËt ®au d÷ déi vµ trë ng¹i tuÇn hoµn vµ cã thÓ sinh ra sung huyÕt n;o vµ lµm cho bÖnh cµng trë nªn trÇm träng. Con vËt chÕt do ng¹t thë.


150

IV. Ph©n lo¹i ®au bông ngùa Héi chøng ®au bông ngùa chia ra 3 thÓ

1. ThÓ triÖu chøng

Do kÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh kh¸c (nh− bÖnh truyÒn nhiÔm, ký sinh trïng, bÖnh ngo¹i khoa, s¶n khoa).

2. ThÓ gi¶

Do bÖnh ë thËn, phæi, phÕ m¹c g©y nªn, kh«ng ph¶i bÖnh ë d¹ dµy.

3. ThÓ thËt

Do bÖnh vÒ d¹ dµy vµ ruét g©y nªn ®au bông.

V. Nguyªn t¾c chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ Trong thùc tÕ l©m sµng chøng ®au bông ngùa chØ xuÊt hiÖn 1-2 giê tr−íc khi gia sóc

chÕt. V× vËy, viÖc chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ ph¶i nhanh chãng vµ ®−îc tiÕn hµnh ®ång thêi.

1. Hái chñ gia sóc

Hái cÆn kÏ vÒ bÖnh (nh− chÕ ®é lµm viÖc, thøc ¨n, thêi tiÕt,...).

2. Ph¶i ®o th©n nhiÖt, tÇn sè tim ®Ëp, tÇn sè h« hÊp, tÇn sè nhu ®éng ruét

NÕu cÇn ph¶i kiÓm tra c¬ n¨ng thÇn kinh thùc vËt. Tõ kÕt qu¶ cña ®o th©n nhiÖt cã thÓ ph©n biÖt ®−îc víi bÖnh truyÒn nhiÔm hay gia sóc cã bÞ viªm phóc m¹c, d¹ dµy, ruét hay kh«ng?

3. Dïng èng th«ng d¹ dµy (nhÊt thiÕt ph¶i lµm)

NÕu do ch−íng h¬i d¹ dµy th× h¬i sÏ theo èng ra ngoµi lµm cho chøng ®au bông gi¶m ®i hay hÕt h¼n. NÕu kh«ng thÊy h¬i ra th× thôt vµo d¹ dµy 2-3 lÝt n−íc Êm råi l¹i h¹ thÊp ®Çu gia sóc cho n−íc ch¶y ra. NÕu cuèng h¹ vÞ co th¾t lµm chÊt chøa trong d¹ dµy tÝch l¹i th× n−íc ch¶y ra b»ng l−îng n−íc cò hay nhiÒu h¬n, lóc ®ã lËp tøc thôt vµo d¹ dµy 10-12 ml axit lactic hay 50ml axit axetic hoµ vµo 0,5 lÝt n−íc ®Ó lo¹i trõ sù co th¾t cuèng h¹ vÞ. NÕu bÖnh vÉn tiÕp diÔn, sau khi röa d¹ dµy dïng chÊt chèng lªn men (Ichthyol 10-12ml cho vµo 300ml r−îu hoµ víi 0,5 lÝt n−íc cho uèng). Còng cã thÓ sau khi th¶i trõ co th¾t ë h¹ vÞ, ng−êi ta dïng 0,5 lÝt dÇu thÇu dÇu hoÆc parafin cho uèng ®Ó th¶i trõ chÊt chøa trong d¹ dµy.

Chó ý: Trong qu¸ tr×nh chÈn ®o¸n, nÕu cÇn cã thÓ ®Ó èng th«ng trong vßng 2 giê, nÕu ®Ó l©u cã thÓ lµm ho¹i tö niªm m¹c mòi.

4. §Ó thÇn kinh ho¹t ®éng b×nh th−êng, xóc tiÕn tuÇn hoµn vµ ho¹t ®éng c¬ n¨ng cña d¹ dµy

Cã thÓ dïng: Cafein natribenzoat 20% 20ml

NaCl 5-10% 200ml

Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch.

Chó ý:

- §¬n nµy dïng cã hiÖu qu¶ ngay víi bÖnh ch−íng h¬i ruét, t¸o bãn).

151

- §Ó ®iÒu chØnh thÇn kinh, gióp cho ho¹t ®éng tiªu ho¸ b×nh th−êng cã thÓ dïng thuèc an thÇn.

- TÊt c¶ qu¸ tr×nh trªn ph¶i hoµn thµnh trong 30 phót. Khi gia sóc ®; t−¬ng ®èi yªn tÜnh, ta kh¸m b»ng biÖn ph¸p th«ng th−êng nh− sê, n¾n, gâ, nghe,.... nÕu cÇn ph¶i kiÓm tra c¶ ®é dù tr÷ kiÒm trong m¸u. Khi kh¸m cã thÓ dùa vµo çc triÖu chøng bªn ngoµi ®Ó ph¸n ®o¸n t×nh tr¹ng bÖnh.

vÝ dô:

+ Khi ngùa ®au tõng c¬n l¨n lén trªn ®Êt lµ do kinh luyÕn ruét hay gi;n d¹ dµy cÊp tÝnh.

+ NÕu ngùa tr¸nh kh«ng cho sê n¾n vïng bông vµ bông cã hiÖn t−îng ch−íng, con vËt ®au ®ín, ®øng lªn, n»m xuèng thËn träng lµ do bÖnh t¸o bãn, t¾c ruét hay viªm phóc m¹c g©y nªn.

+ NÕu ngùa r−ín bèn ch©n, l−ng cong lªn nh− t− thÕ ®i tiÓu, mòi thóc vµo tim lµ do ruét bÞ biÕn vÞ hay t¾c ruét.

+ Khi ngùa l¨n lén trªn ®Êt, cã lóc n»m chæng bèn vã lµ do treo trµng qu¸ c¨ng g©y nªn, th−êng thÊy trong bÖnh ch−íng h¬i ruét hay t¸o bãn ë ruét giµ. Khi ®ã nªn gi÷ cho vËt n»m ngöa, xoa bãp bông ®Ó lµm gi¶m sù treo trµng, lµm håi phôc c¬ n¨ng thÇn kinh vµ tuÇn hoµn ë ruét th× c¬n ®au sÏ gi¶m ®i.

5. Khi ®au bông d÷ déi

Cã thÓ dïng: Novocain 0,5%: 50ml/100kg. Phong bÕ vµo bao thËn

Anagin 10%: 20-25 ml/con. Tiªm b¾p.

Chó ý: Khi ngùa ®; yªn cã thÓ kh¸m trùc trµng, ph−¬ng ph¸p nµy rÊt quan träng khi chÈn ®o¸n ®au bông do nguyªn nh©n c¬ giíi.

- NÕu ruét bÞ biÕn vÞ th× thß tay vµo trùc trµng rÊt khã v× phÝa tr−íc cöa x−¬ng chËu cã vËt ch¾n ngang, ruét co l¹i nh− sîi d©y thõng, treo trµng c¨ng th¼ng, trong trùc trµng cã nhiÒu dÞch nhÇy vµ th−êng kÕ ph¸t gi;n d¹ dµy.

- NÕu bÞ t¸o bãn, cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc vÞ trÝ tÝch ph©n, dïng biÖn ph¸p co bãp còng mang l¹i hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ. Khi ngùa bÞ t¸o bãn dïng 10-20 lÝt n−íc Êm thôt vµo ruét ®Ó lµm mÒm ph©n vµ tèng ra ngoµi.

- NÕu ruét bÞ ch−íng h¬i th× ruét ph×nh to nh− qu¶ bãng. NÕu gia sóc bÞ nÆng th× ph¶i dïng thñ thuËt th¸o h¬i ë manh trµng.

6. Cã thÓ dïng biÖn ph¸p ch÷a theo triÖu chøng

a. Lµm gi¶m sù h−ng phÊn thÇn kinh

Dïng mét trong çc ®¬n thuèc sau: + Prozin 10-15ml. Tiªm b¾p. + Novocain 0,25% 400-500ml. Phong bÕ vµo vïng ®¸m rèi thËn vµ ®¸m rèi mÆt trêi. + Anagin 10%: 20-25 ml/con. Tiªm b¾p.

b. Lµm gi¶m ®au khi ®au bông do kinh luyÕn

Atropinsulfat 0,1%: 5-10ml/con. Tiªm b¾p.

Chó ý: Trong tr−êng hîp ®au bông do t¸o bãn, kh«ng ®−îc dïng Atropinsulfat v× cã thÓ g©y tª liÖt ruét.

c. Tr−êng hîp bÞ sung huyÕt nEo: Ph¶i chÝch huyÕt ë tÜnh m¹ch cæ.


152

d. Th¶i trõ chÊt chøa ë ®−êng tiªu ho¸ vµ th¶i h¬i ë d¹ dµy, ruét: Dïng (Natri sulfat hoÆc Magie sulfat, n−íc l¸ thÞ, n−íc gõng) cho uèng.

e. Dïng thuèc kÝch thÝch c¬ n¨ng cña d¹ dµy, ruét

NaCl 10%: 200-300ml. Tiªm tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn. Strychnin sulfat 0,1%: 5ml/con. Tiªm b¾p trong tr−êng hîp bÞ tª liÖt ruét. f. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, trî tim

Chó ý:

NÕu ngùa bÞ ®au nÆng, kh«ng ¨n ph¶i truyÒn n−íc ®Ó trî lùc, t¨ng c−êng gi¶i ®éc, ®Ò phßng nhiÔm ®éc toan.

Dung dÞch Glucoza 20% 1 - 2 lÝt

Cafein natribenzoat 20% 20 ml

Canxi clorua 10% 50 - 70 ml

Urotropin 10% 50 - 70 ml

Vitamin C 5% 20 ml


VI. BiÖn ph¸p phßng bÖnh - VÒ mÆt nu«i d−ìng cÇn chó ý ®Õn phÈm chÊt thøc ¨n, kh«ng cho ¨n thøc ¨n mèc,

thèi, lÉn çt, cho uèng n−íc s¹ch. Nªn cho ngùa ¨n theo tr×nh tù sau: Cho ¨n cá tr−íc khi uèng n−íc råi cho ¨n thøc ¨n tinh, sau ®ã l¹i cho ¨n cá. Tr−íc vµ sau khi ®i lµm tr¸nh cho gia sóc ¨n no vµ uèng n−íc l¹nh.

- Lu«n t¾m ch¶i cho ngùa, khi ®i lµm vÒ kh«ng cho ngùa ®øng ë n¬i cã giã lïa, nÕu ngùa kh«ng ®i lµm ph¶i cho ngùa vËn ®éng.

- Chó ý phßng çc bÖnh truyÒn nhiÔm vµ ký sinh trïng cho ngùa.

BÖnh gi·n d¹ dµy cÊp tÝnh (Dilatatio ventriculi acuta)

i. ®Æc ®iÓm Do ngùa ¨n qu¸ no, lµm trë ng¹i ®Õn c¬ n¨ng vËn ®éng vµ tiÕt dÞch cña d¹ dµy,

cuèng h¹ vÞ co th¾t, thøc ¨n vµ h¬i tÝch l¹i lµm d¹ dµy c¨ng qu¸ ®é. HoÆc do ruét kinh luyÕn, lµm trë ng¹i ®Õn qu¸ tr×nh thøc ¨n tõ d¹ dµy xuèng ruét vµ cßn do nhu ®éng ng−îc chiÒu lµm chÊt chøa tõ ruét dån lªn d¹ dµy g©y nªn. Trong chøng ®au bông ngùa, bÖnh nµy chiÕm tõ 10-20%.

II. Nguyªn nh©n 1. ThÓ nguyªn ph¸t

- Do ¨n no çc lo¹i thøc ¨n khã tiªu hoÆc thøc ¨n dÔ lªn men.

- Do ¨n uèng thÊt th−êng, hoÆc thay ®æi thøc ¨n ®ét ngét, hoÆc cho ¨n qu¸ no l¹i cho uèng n−íc qu¸ nhiÒu.

- Do sö dông ngùa kh«ng hîp lý (sau khi ¨n no cho ®i lµm ngay hoÆc khi ®i lµm vÒ l¹i cho ¨n nhiÒu thøc ¨n tinh bét).

- Do khÝ hËu thay ®æi thÊt th−êng.

153

- Do r¨ng mßn, c¬ d¹ dµy lµm viÖc yÕu.

2. ThÓ kÕ ph¸t

Do t¾c ruét, hÑp ruét, ruét biÕn vÞ, ruét kinh luyÕn lµm thøc ¨n tÝch l¹i trong d¹ dµy.

III. C¬ chÕ sinh bÖnh D¹ dµy cña ngùa nhá (vµo kho¶ng 8-15 lÝt), khi cã sù thay ®æi bÊt th−êng sÏ g©y tÝch

thøc ¨n trong d¹ dµy. Khi thøc ¨n tÝch l¹i sÏ t¹o thµnh kÝch thÝch tíi hÖ thèng néi c¶m thô ë d¹ dµy lµm trë ng¹i tíi c¬ n¨ng vËn ®éng vµ tiÕt dÞch cña d¹ dµy, ®ång thêi cuèng h¹ vÞ co th¾t, thøc ¨n tÝch l¹i, lªn men sÏ g©y gi;n d¹ dµy.

Thøc ¨n tÝch trong d¹ dµy cµng lín sÏ g©y mét kÝch thÝch ¸p lùc truyÒn lªn vá ®¹i n;o lµm c¶n trë tíi c¬ n¨ng ®iÒu chØnh cña trung khu thÇn kinh, ®−îc biÓu hiÖn b»ng sù rèi lo¹n cña hÖ thÇn kinh thùc vËt. Lóc ®Çu thÇn kinh phã giao c¶m h−ng phÊn, lµm t¨ng kh¶ n¨ng nhu ®éng vµ tiÕt dÞch cña d¹ dµy, ruét, c¬ d¹ dµy co giËt, tiÕp ®ã lµ thÇn kinh giao c¶m h−ng phÊn, sù vËn ®éng vµ tiÕt dÞch gi¶m, c¬ vßng h¹ vÞ co th¾t lµm cho bÖnh cµng nÆng thªm.

Trong tr−êng hîp bÖnh nÆng, con vËt sinh ra n«n möa, bông hãp l¹i ®Ó ®Èy thøc ¨n ra, con vËt ®au ®ín, khã chÞu, l¨n lén trªn ®Êt - d¹ dµy cã thÓ bÞ vì.

Do thÓ tÝch d¹ dµy t¨ng sÏ lµm trë ng¹i tíi h« hÊp vµ tuÇn hoµn.

IV. TriÖu chøng ThÓ nguyªn ph¸t th−êng x¶y ra sau khi ¨n 1-3 giê còng cã khi x¶y ra sau khi ¨n tõ

7-8 giê vµ con vËt cã nh÷ng biÓu hiÖn:

1. Con vËt ®au bông víi nh÷ng biÓu hiÖn

Bá ¨n uèng, b¨n kho¨n, hai ch©n tr−íc cµo ®Êt, th−êng ngo¶nh l¹i nh×n bông, con vËt th−êng muèn n»m, hoÆc ngåi nh− chã ngåi. Thêi k× ®Çu con vËt ®au tõng c¬n, giai ®o¹n sau ®au liªn tôc vµ ngµy cµng kÞch liÖt, cïng víi ®au bông con vËt thë khã vµ to¸t må h«i.

2. î h¬i vµ n«n Måm ch¶y d;i, bông tãp l¹i, ®Çu cói xuèng ®Ó n«n.

3. Khi cho èng th«ng thùc qu¶n vµo thÊy cã h¬i thèi, chua tho¸t ra ngoµi

Cã thÓ cho qua èng th«ng 2-3 lÝt n−íc Êm råi h¹ ®Çu thÊp xuèng ®Ó chÊt chøa tho¸t ra ngoµi lµm gi¶m nhÑ ®au bông. KiÓm tra dÞch vÞ thÊy ®é axit chung t¨ng.

4. KiÓm tra vïng bông

ThÊy trªn ®−êng ngang mám x−¬ng ngåi, tõ khe s−ên 14-17 vång cao lªn. NÕu d¹ dµy cã nhiÒu h¬i th× gâ cã ©m trong, d¹ dµy nhiÒu thøc ¨n th× gâ cã ©m ®ôc, sê n¾n thÊy ch¾c cøng. Nghe vïng bông thÊy ©m nhu ®éng yÕu vµ trÇm.

5. KiÓm tra trùc trµng

PhÝa tr−íc thËn tr¸i sê thÊy v¸ch d¹ dµy rÊt c¨ng, l¸ l¸ch lïi l¹i sau, cã khi tíi mám x−¬ng çnh h«ng.


154

6. TriÖu chøng toµn th©n

KÕt m¹c ®á, con vËt thë gÊp, m¹ch nhanh vµ yÕu, nhiÖt ®é b×nh th−êng, hay lªn tíi 390C. NÕu cã nhiÔm ®éc toµn th©n th× nhiÖt ®é t¨ng cao. Tr−êng hîp d¹ dµy bÞ vì th× con vËt ®ét nhiªn gi¶m ®au, ®Çu gôc xuèng, to¸t må h«i, nhiÖt ®é h¹ dÇn, sèng mòi, cuèng tai vµ bèn ch©n l¹nh, con vËt thë gÊp råi chÕt.

V. Tiªn l−îng BÖnh kÐo dµi 1-2 ngµy, bÖnh ë thÓ nhÑ sau 1-2 giê cã thÓ håi phôc, bÖnh nÆng cã thÓ

chÕt rÊt nhanh, nÕu ®iÒu trÞ kÞp thêi th× sau 1-2 ngµy con vËt khái. Trong tr−êng hîp d¹ dµy ch−íng h¬i kh¶ n¨ng ®iÒu trÞ tèt h¬n d¹ dµy béi thùc.

VI. ChÈn ®o¸n - CÇn dùa vµo çc ®Æc ®iÓm cña bÖnh: BÖnh ph¸t nhanh sau khi ¨n, ®au kÞch liÖt,

ngùa ngåi nh− chã ngåi, vïng bông ph×nh to, khã thë, m¹ch nhanh, yÕu, n«n, î h¬i, dïng èng th«ng thùc qu¶n h¬i tho¸t ra lµm cho con vËt ®ì ®au. NÕu d¹ dµy ch−íng h¬i th× gâ cã ©m bïng h¬i, dïng èng th«ng thùc qu¶n cã h¬i tho¸t ra, nÕu d¹ dµy kh«ng tiªu th× gâ cã ©m ®ôc, kh«ng cã h¬i tho¸t ra ngoµi èng th«ng.

- Ph©n biÖt víi bÖnh nhiÖt th¸n cÊp tÝnh: BÖnh nµy gia sóc còng ®ét nhiªn ®au bông, khã thë, nh−ng bÖnh nhiÖt th¸n lµm cho con vËt sèt cao, ch¶y m¸u ë tÊt c¶ çc lç tù nhiªn, vïng d−íi ngùc vµ d−íi bông phï. Khi chÈn ®o¸n cÇn l−u ý ®iÒu tra vÒ dÞch tÔ vµ kiÓm tra vi trïng häc.

VII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Nhanh chãng th¶i trõ çc chÊt chøa vµ h¬i trong d¹ dµy, øc chÕ

lªn men, håi phôc c¬ n¨ng ®iÒu tiÕt, vËn ®éng cña d¹ dµy, lo¹i trõ sù co th¾t cuèng h¹ vÞ, gi¶m ®au, cô thÓ:

1. Hé lý

Trong 1-2 ngµy ®Çu kh«ng nªn cho con vËt ¨n, chØ cho uèng n−íc, sau ®ã cho ¨n thøc ¨n mÒm, dÔ tiªu råi míi cho ¨n ë møc b×nh th−êng. Cho con vËt vËn ®éng


+ Dïng èng th«ng thùc qu¶n ®Ó tho¸t h¬i trong d¹ dµy (kh«ng nªn ®Ó èng th«ng qu¸ 2 giê ®Ó ®Ò phßng viªm niªm m¹c mòi vµ thùc qu¶n). Sau khi h¬i tho¸t ra, cho qua èng th«ng dung dÞch cån - cloralhydrat (cloralhydrat 20-25g, cån 960 25-30ml, formon 15ml hoµ víi 1000ml n−íc).

+ Sau 2-3 giê cho con vËt uèng dung dÞch axit axetic (5-10ml hoµ vµo 500ml n−íc).

+ Tr−êng hîp d¹ dµy tÝch thøc ¨n nªn dïng ph−¬ng ph¸p röa d¹ dµy.

+ Th¶i trõ chÊt chøa trong d¹ dµy: dïng natri sulfat, magie sulfat (200-250g/con)

Chó ý: kh«ng ®−îc dïng Pilocarpin hay arecholin tiªm v× cã thÓ lµm vì d¹ dµy.

+ Dïng thuèc thuèc trî søc, trî lùc.

155

BÖnh kinh luyÕn ruét (Enteralgia catarrhalis)

i. ®Æc ®iÓm - Do c¬ tr¬n cña ruét co th¾t tõng c¬n g©y nªn ®au bông. BÖnh th−êng x¶y ra vµo

®Çu xu©n hoÆc cuèi thu, th−êng do c¶m l¹nh g©y nªn.

- BÖnh chiÕm kho¶ng 35-55% trong chøng ®au bông ngùa.

iI. Nguyªn nh©n

- Do ¨n thøc ¨n kÐm phÈm chÊt, cho ¨n kh«ng ®óng giê giÊc, lóc qu¸ ®ãi, lóc qu¸ no. Do vËy, dÔ g©y nªn viªm ruét cata råi sinh ra co th¾t ruét.

- Do con vËt ph¶i lµm viÖc qu¸ søc, khÝ hËu thay ®æi ®ét ngét, trêi trë l¹nh hoÆc trong khi vËn ®éng cho uèng n−íc qu¸ l¹nh.

- Do bÖnh vÒ r¨ng, miÖng g©y nªn.

iII. C¬ chÕ sinh bÖnh

TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n g©y bÖnh ®Çu tiªn g©y rèi lo¹n c¬ n¨ng ®iÒu chØnh cña vá n;o, lµm rèi lo¹n sù ho¹t ®éng cña thÇn kinh thùc vËt. ThÇn kinh phã giao c¶m qu¸ h−ng phÊn, ng−îc l¹i thÇn kinh giao c¶m bÞ øc chÕ, do ®ã g©y nªn co th¾t çc c¬ tr¬n cña ruét sinh ra ®au bông. HiÖn t−îng co th¾t c¬ tr¬n ruét x¶y ra çch nhau, kh«ng liªn tôc. Nhu ®éng ruét t¨ng ®ång thêi víi sù t¨ng vµ tiÕt dÞch, v× vËy con vËt th−êng Øa ph©n láng. Nh−ng sau ®ã ruét co th¾t qu¸ møc th× gia sóc l¹i kh«ng ®i Øa.

Mét sè tr−êng hîp ruét non cßn nhu ®éng ng−îc chiÒu nªn dÔ sinh ra lång ruét, lµm cho gia sóc dÔ chÕt.

Iv. TriÖu chøng

- Gia sóc th−êng ph¸t bÖnh sau khi ¨n uèng 1-3 giê. Lóc ®Çu con vËt cã c¬n ®au bông kÐo dµi 5-10 phót, con vËt ®øng n»m kh«ng yªn, sau c¬n ®au con vËt l¹i b×nh th−êng, sau ®ã cø 10-15 phót l¹i xuÊt hiÖn ®au bông. Sau khi ®au con vËt th−êng ñ rò, mÖt mái, ©m nhu ®éng ruét t¨ng.

- Nhu ®éng ruét t¨ng, kÐo dµi, nghe ruét cã ©m kim thuéc, kh¸m trùc trµng thÊy ph©n nh;o, vïng bông b×nh th−êng.

- Th©n nhiÖt kh«ng t¨ng, tÇn sè h« hÊp, tÇn sè tim t¨ng sau khi con vËt ®au.

V. Tiªn l−îng

BÖnh nhÑ, sau 15-30 phót gia sóc cã thÓ khái. BÖnh nÆng, nÕu kh«ng kÕ ph¸t bÖnh kh¸c, sau 5-6 giê gia sóc khái. Tr−êng hîp ç biÖt cã thÓ g©y nªn lång ruét, xo¾n ruét vµ biÕn vÞ th× hiÖn t−îng ®au bông sÏ bÞ kÐo dµi.


156

Vi. ChÈn ®o¸n - CÇn n¾m ch¾c çc ®Æc ®iÓm cña bÖnh: Nhu ®éng ruét t¨ng tõng c¬n, vïng bông

kh«ng cã g× thay ®æi, ph©n ®«i khi n¸t, kh¸m trùc trµng kh«ng cã triÖu chøng ®Æc biÖt. Ngoµi ra cÇn ®iÒu tra xem con vËt cã bÞ nhiÔm l¹nh kh«ng?.

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi çc tr−êng hîp ®au bông kh¸c.

VII. §iÒu trÞ

Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Gi¶i trõ hiÖn t−îng kinh luyÕn ruét, lµm gi¶m ®au, ®Ò phßng ruét bÞ biÕn vÞ, th¶i trõ chÊt chøa trong ®−êng ruét.

1. Hé lý

§¾p nãng, ch−êm nãng vïng bông


a. Gi¶i trõ kinh luyÕn ruét

Dïng n−íc Êm thôt vµo ruét, tiªm Novocain 2% vµo tÜnh m¹ch (15-20ml/con). Cho uèng Belladon 10-15ml. HoÆc dïng Atropinsulfat 0,1%. Tiªm b¾p

b. Dïng thuèc tÈy nhÑ

Cho uèng magie sulfat hoÆc natri sulfat 100-200g. HoÆc dïng Pilocarpin liÒu thÊp (3- 5ml/con). Tiªm b¾p.

c. Dïng thuèc chèng lªn men sinh h¬i ë ruét: Cho uèng Ichthyol (8-12g/con).

d. Dïng thuèc trî søc, trî lùc vµ n©ng cao søc ®Ò kh¸ng.

BÖnh ch−íng h¬i ruét (Tympania intestinalis meteorismus intestinorum)

I. §Æc ®iÓm

Do thøc ¨n lªn men sinh h¬i qu¸ nhiÒu trong ruét → ruét ph×nh h¬i sinh ra ®au bông, vïng bông ch−íng to, con vËt ®au bông liªn tôc lµm con vËt chÕt nhanh.

II. Nguyªn nh©n

- Do gia sóc ¨n nhiÒu thøc ¨n dÔ lªn men.

- Do ¨n nh÷ng lo¹i thøc ¨n kÐm phÈm chÊt (thøc ¨n mèc, «i thèi, cá −ít s−¬ng ®ªm).

- Do ch¨m sãc nu«i d−ìng vµ sö dông ngùa kh«ng ®óng ph−¬ng ph¸p (Cho ¨n qu¸ no, cho ¨n xong ®i lµm ngay,...).

- Do kÕ ph¸t tõ t¾c ruét, xo¾n ruét, lång ruét, gi;n d¹ dµy cÊp tÝnh.

III. C¬ chÕ ph¸t bÖnh H¬i sinh ra nhiÒu (do thøc ¨n tÝch l¹i trong ruét) g©y kÝch thÝch vµo v¸ch ruét lµm

nhu ®éng ruét t¨ng vµ h¬i ®−îc th¶i ra ngoµi nhiÒu ë giai ®o¹n ®Çu cña bÖnh. Giai ®o¹n

157

sau do h¬i sinh ra qu¸ nhiÒu, v¸ch ruét bÞ kÝch thÝch m¹nh g©y ra kinh luyÕn g©y ®au bông, còng do kinh luyÕn lµm h¬i ë tiÓu kÕt trµng vµ trùc trµng th¶i ra ngoµi khã kh¨n lµm bÖnh trë nªn trÇm träng. Khi v¸ch ruét c¨ng qu¸ møc sÏ Ðp vµo çc khóc ruét kh¸c dÔ g©y ruét biÕn vÞ, c¬n ®au trë nªn liªn tôc. Do ruét ch−íng h¬i → vïng bông ph¶i ph×nh to, con vËt bÝ Øa, h¬i kh«ng tho¸t ra ngoµi. Sau ®ã c¬ ruét bÞ tª liÖt, nhu ®éng ruét mÊt, ruét c¨ng to, Ðp vµo c¬ hoµnh g©y trë ng¹i vÒ tuÇn hoµn vµ h« hÊp.

IV. TriÖu chøng - BÖnh th−êng ph¸t ra sau khi ¨n vµi giê hoÆc khi ®ang lµm viÖc. Míi ®Çu con vËt

®au tõng c¬n sau ®ã ®au liªn tôc, ®øng n»m kh«ng yªn, l¨n lén trªn mÆt ®Êt, cã khi chèng bèn ch©n lªn trêi, c¬ run rÈy, to¸t må h«i. Bông c¨ng to rÊt nhanh, nhÊt lµ vïng hâm h«ng ph¶i, gâ cã ©m trèng, nghe nhu ®éng ruét gi¶m, cã ©m khÝ, sau ®ã nhu ®éng ruét dõng h¼n. Thêi gian ®Çu gia sóc Øa ph©n láng cã lÉn h¬i, giai ®o¹n sau bÝ Øa.

- BÖnh nÆng lµm gia sóc khã thë, thë thÓ ngùc, tÇn sè h« hÊp t¨ng, m¹ch nhanh. Niªm m¹c m¾t sung huyÕt hay tÝm bÇm.

- Kh¸m trùc trµng khã, ruét vÝt chÆt lÊy cöa x−¬ng chËu.

V. Tiªn l−îng Gia sóc th−êng chÕt sau khi ph¸t bÖnh kho¶ng 10 giê, còng cã khi chØ sau 1-2 giê,

con vËt th−êng chÕt do r¸ch ruét, r¸ch c¬ hoµnh hoÆc bÞ ng¹t thë.

VI. ChÈn ®o¸n - C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm chung lµ vïng bông ph×nh to (kh¸c víi bÖnh t¸o bãn hay t¾c

ruét lµ bông cøng ch¾c). Niªm m¹c m¾t tÝm bÇm, con vËt khã thë. Bông ®au tõng c¬n, sau ®au liªn tôc, n»m ngöa, chæng bèn vã lªn trêi.

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi çc tr−êng hîp ®au bông kh¸c.

VII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Th¶i trõ h¬i vµ chÊt chøa trong ruét, ®Ò phßng thøc ¨n tiÕp tôc

lªn men sinh h¬i, gióp cho c¬ n¨ng ®iÒu chØnh thÇn kinh chãng håi phôc, gi¶i trõ kinh luyÕn ruét. Tr−êng hîp ch−íng h¬i nÆng ph¶i chäc th¸o h¬i.

1. Hé lý

§Ó con vËt ë n¬i yªn tÜnh, lo¹i bá thøc ¨n kÐm phÈm chÊt.


a. Dïng thuèc øc chÕ lªn men trong ®−êng ruét: Ichthyol (25-30g); hoÆc Salol (10-15g); hoÆc axit lactic 12ml; hoÆc axit axetic 5ml.

b. Dïng thuèc t¨ng nhu ®éng ruét, th¶i trõ chÊt chøa: Dïng dung dÞch NaCl 10% (200-300ml). Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch.

Chó ý:

+ NÕu ruét ch−íng h¬i nhÑ dïng Pilocarpin hay Arecholin tiªm d−íi da. Cã thÓ dïng n−íc xµ phßng hay n−íc muèi Êm thôt vµo ruét.


158

+ Tr−êng hîp ch−íng h¬i nÆng ph¶i chäc dß manh trµng hay kÕt trµng (chäc dß manh trµng ë hâm h«ng ph¶i, çch cét sèng 1 bµn tay, chäc dß kÕt trµng ph¶i kh¸m trùc trµng ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ tr−íc).

+ Tr−êng hîp ch−íng h¬i ruét do kÕ ph¸t tõ bÖnh kh¸c ph¶i l−u ý ch÷a bÖnh ngay.

VIII. Phßng bÖnh

- KiÓm tra thøc ¨n tr−íc khi cho con vËt ¨n vµ lo¹i bá nh÷ng thøc ¨n kÐm phÈm chÊt

- H¹n chÕ nh÷ng thøc ¨n dÔ lªn men sinh h¬i

- Ch¨m sãc nu«i d−ìng ngùa ®óng kü thuËt

Chøng t¸o bãn (Obstipatio intestini)

i. ®Æc ®iÓm - Chøng t¸o bãn g©y nªn do rèi lo¹n vÒ ph¶n x¹ thÇn kinh lµm cho nhu ®éng ruét bÞ

trë ng¹i, chÊt chøa vµ ph©n tÝch l¹i trong ruét g©y ®au bông.

- N¬i hay bÞ t¸o bãn lµ manh trµng, vïng ph×nh to cña ®¹i kÕt trµng vµ kÕt trµng tr¸i d−íi, khóc quµnh x−¬ng chËu.

- NÕu bÖnh kÐo dµi th−êng g©y nhiÔm ®éc cho c¬ thÓ → con vËt chÕt.

iI. nguyªn nh©n a. ThÓ nguyªn ph¸t

- Do cho con vËt ¨n nh÷ng thøc ¨n khã tiªu (cá gµ, r¬m kh«,... nh÷ng lo¹i nµy cã nhiÒu x¬, hay cho ¨n nhiÒu thøc ¨n tinh cã nhiÒu ®¹m víi thêi gian kÐo dµi (b; ®Ëu, ng«, çm,...).

- Do ch¨m sãc, nu«i d−ìng con vËt kh«ng ®óng kü thuËt (cho ¨n kh«ng ®óng giê, b÷a ®ãi, b÷a no, thay ®æi thøc ¨n ®ét ngét, Ýt cho uèng n−íc).

- Do khÝ hËu thay ®æi ®ét ngét, do c¬ thÓ gia sóc suy nh−îc.

b. ThÓ kÕ ph¸t

Do kÕ ph¸t tõ çc bÖnh vÒ r¨ng, t¾c ruét, hÑp ruét, viªm ruét giµ m¹n tÝnh, viªm phóc m¹c,...

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do nh÷ng nguyªn nh©n g©y bÖnh t¸c ®éng qua ph¶n x¹ cña hÖ thÇn kinh trung −¬ng

lµm cho nhu ®éng vµ tiÕt dÞch cña ruét gi¶m → thøc ¨n vµ ph©n trong ruét ngõng di chuyÓn, n−íc sÏ bÞ hÊp thô ®i cßn l¹i chÊt cÆn b; ch¾c, cøng l¹i tÝch l¹i ë ruét. V¸ch ruét n¬i ph©n tÝch l¹i lu«n bÞ kÝch thÝch vÒ c¬ giíi vµ ho¸ häc sinh ra kinh luyÕn g©y nªn ®au bông. Nh÷ng kÝch thÝch ®au truyÒn lªn vá n;o lµm rèi lo¹n ®Õn c¬ n¨ng hÖ thÇn kinh thùc vËt, thÇn kinh giao c¶m qu¸ h−ng phÊn, nhu ®éng ruét cµng gi¶m, con vËt ®i t¸o hoÆc bÝ Øa. T¸o bãn l©u ngµy sÏ g©y nªn t¾c ruét, lµm cho tuÇn hoµn ë ®o¹n ruét bÞ trë ng¹i dÔ g©y

159

nªn viªm, ho¹i tö vµ tª liÖt v¸ch ruét, cã khi cßn g©y viªm phóc m¹c, r¸ch ruét. Nh÷ng chÊt ®éc ®−îc sinh ra tõ n¬i ruét bÞ t¾c vµo m¸u g©y nªn nhiÔm ®éc → con vËt chÕt.

IV. TriÖu chøng Tuú theo vÞ trÝ t¾c mµ biÓu hiÖn trªn l©m sµng cã çc triÖu chøng kh¸c nhau.

1. NÕu thøc ¨n tÝch trong ruét non

BiÓu hiÖn bÖnh th−êng x¶y ra khi con vËt ®ang ¨n hay sau khi ¨n vµi giê, con vËt ñ rò, gôc ®Çu, ch©n l¶o ®¶o, ®au bông nhÑ, vÉy ®u«i, ngo¶nh l¹i nh×n bông, th−êng muèn n»m. NÕu kÕ ph¸t ®au d¹ dµy th× ®au bông trë nªn kÞch liÖt, niªm m¹c m¾t sung huyÕt, vïng bông kh«ng ch−íng to. Khi bÞ nÆng con vËt sèt cao, tÇn sè tim vµ h« hÊp t¨ng. Con vËt cã thÓ ®i Øa ch¶y, ph©n thèi nh−ng nhu ®éng ruét l¹i yÕu. Kh¸m trùc trµng cã thÓ sê thÊy chÊt cøng ®äng l¹i trong ruét.

2. NÕu ph©n ®äng l¹i trong ruét giµ

BÖnh ph¸t ra chËm h¬n (sau khi gia sóc ¨n mét vµi ngµy), con vËt ®i Øa khã, ph©n trßn, r¾n vµ Ýt, sau ®ã bÝ Øa, gia sóc Ýt uèng n−íc, ¨n gi¶m hoÆc kh«ng ¨n. Con vËt ®au bông tõng c¬n nhÑ, ch©n tr−íc cµo ®Êt, ch©n sau ®¸ bông, ®Çu ngo¶nh l¹i nh×n bông, cã con n»m l¨n lén, cã con n»m l× hoÆc n»m nghiªng, d¹ng bèn ch©n vµ kªu rªn rØ. Ngùa ®ùc ®øng cã t− thÕ nh− ®i tiÓu nh−ng kh«ng ®¸i hoÆc ®¸i Ýt.

3. Khi kh¸m con vËt bÖnh thÊy

KÕt m¹c m¾t sung huyÕt, nhu ®éng ruét gi¶m hay ngõng h¼n, gâ cã ©m ®ôc, miÖng kh« vµ thèi, cã bùa l−ìi.

Kh¸m trùc trµng, manh trµng, khóc quµnh cña x−¬ng chËu cã ph©n r¾n, ruét ph×nh to, con vËt tá ra ®au ®ín khi sê n¾n, tay ng−êi kh¸m dÝnh nhiÒu dÞch nhÇy.

V. Tiªn l−îng NÕu t¸o bãn ë ruét non th× bÖnh diÔn biÕn 1-3 ngµy. T¸o bãn ë t¸ trµng dÔ kÕ ph¸t

gi;n d¹ dµy nªn thËn träng khi ®iÒu trÞ.

NÕu t¸o bãn ë ruét giµ bÖnh kÐo dµi 3-10 ngµy. T×nh tr¹ng bÖnh tuú theo c¬ thÓ con vËt, møc ®é t¸o bãn mµ quyÕt ®Þnh. Con vËt ®au bông nhÑ, ph©n t¸o kh«ng r¾n l¾m, cßn nhu ®éng ruét th× tiªn l−îng tèt. Tr−êng hîp nÆng cÇn chó ý ®Õn kÕ ph¸t viªm ruét vµ r¸ch ruét.

VI. ChÈn ®o¸n C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña bÖnh:

+ T¸o bãn ë ruét non con vËt ñ rò, vïng bông b×nh th−êng, niªm m¹c vµng, måm kh« vµ h«i, kh¸m trùc trµng sê thÊy ruét bÞ t¸o bãn. Chó ý kÕ ph¸t sang gi;n d¹ dµy cÊp tÝnh.

+ T¸o bãn ë ruét giµ con vËt th−êng ®au bông tõng c¬n, n»m l×, bèn ch©n duçi, nhu ®éng ruét yÕu hay ngõng h¼n, con vËt bÝ Øa.

+ Khi r¸ch ruét con vËt th−êng v; må h«i, run rÈy, sèt cao, m¹ch yÕu.

CÇn chó ý ph©n biÖt víi çc tr−êng hîp ®au bông kh¸c


160

VII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: T¨ng c−êng c¬ n¨ng nhu ®éng, tiÕt dÞch cña d¹ dµy, ruét, th¶i

trõ chÊt chøa trong ruét, øc chÕ sù thèi r÷a trong ruét.

1. Hé lý

Cho con vËt vËn ®éng, uèng nhiÒu n−íc, ¨n nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh chÊt nhuËn trµng.


a. NÕu t¸o bãn ë ruét non (con vËt ®au bông kÞch liÖt)

+ Dïng n−íc xµ phßng Êm thôt vµo ruét sau ®ã dïng parafin 1-2 lÝt hoµ vµo víi Ichthyol 10-15g vµ n−íc thµnh dung dÞch s÷a cho uèng.

+ Dïng dung dÞch NaCl 10% (200-300 ml). Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn.

b. NÕu t¸o bãn ë ruét giµ

+ Dïng n−íc Êm thôt ruét (10-20 lÝt). Cho uèng natri sulfat (200-400g), hoÆc Ichthyol (10-15g)

+ Dïng ®¬n thuèc

NaCl 10%: 200ml

Cafein natribenzoat 20% 15-20ml

Brommua natri 10% 200ml.


c. Tr−êng hîp bÖnh nÆng: Gia sóc thë gÊp, m¹ch nhanh, ph¶i chÝch huyÕt, tiªm Novocain 0,25% 100ml vµo tÜnh m¹ch.

d. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng vµ t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho c¬ thÓ

Glucoza 20% 1 - 2 lÝt Cafein natribenzoat 20% 10- 15 ml Canxi clorua 10% 50 - 70 ml Urotropin 10% 50 - 70ml Vitamin C 5% 20 ml


Ruét biÕn vÞ (Dislocatio nitestini)

I. §Æc ®iÓm

- VÞ trÝ b×nh th−êng cña ruét thay ®æi, v¸ch ruét bÞ ø huyÕt lµm cho con vËt ®au bông.

- HiÖn t−îng ruét biÕn vÞ bao gåm: VÆn ruét, rèi ruét, ruét bÞ kÑt vµ lång ruét.

II. Nguyªn nh©n

- Do gia sóc vËn ®éng qu¸ m¹nh (nh¶y, ng;, vËt lén khi ®au bông, khi lµm phÉu thuËt).

161

- Do hËu qu¶ cña mét sè bÖnh (viªm ruét cata, Hecni, kinh luyÕn ruét, tª liÖt ruét, t¾c ruét,...).

iiI. c¬ chÕ sinh bÖnh Do ruét biÕn vÞ lµm cho lßng ruét hÑp l¹i, chÊt chøa trong ruét ø ®äng l¹i lªn men

sinh h¬i, Ðp vµo v¸ch ruét → ®o¹n ruét biÕn vÞ mÊt dinh d−ìng, ruét dÇn dÇn bÞ ø huyÕt g©y nªn trµn t−¬ng dÞch vµo phóc m¹c. Ruét bÞ ho¹i tö g©y kÕ ph¸t viªm ruét, r¸ch ruét, viªm phóc m¹c. ChÊt ®éc s¶n sinh ra do sù thèi r÷a cña chÊt chøa ë v¸ch ruét g©y nªn nhiÔm ®éc c¬ thÓ.

iV. triÖu chøng - Con vËt ®ét nhiªn ®au bông (®Çu ngo¶nh nh×n bông, quÊt ®u«i, chåm vÒ phÝa tr−íc,

quþ hai ch©n tr−íc, l¨n lén,...), con vËt gi¶m ¨n. KÕt m¹c m¾t sung huyÕt, m¹ch yÕu vµ nhanh, thë nhanh, nhiÖt ®é lªn cao, v; må h«i.

- Nhu ®éng ruét gi¶m. NÕu kÕ ph¸t ch−íng h¬i th× bông ph×nh to, khi bÖnh míi ph¸t con vËt ®i Øa, sau ®ã ngõng hoµn toµn.

- Kh¸m trùc trµng thÊy c¬ vßng hËu m«n co róm, con vËt ®au ®ín, sê vµo cã thÓ thÊy n¬i ruét biÕn vÞ, trong trùc trµng cã Ýt ph©n nh−ng nhiÒu dÞch nhÇy, khi thôt ruét n−íc ch¶y ra ngoµi nhanh.

- Cuèi k× bÖnh do ruét bÞ liÖt nªn con vËt gi¶m ®au. Tr−íc khi chÕt bèn ch©n run rÈy, m¹ch ch×m.

V. Tiªn l−îng Tiªn l−îng rÊt xÊu, gia sóc th−êng chÕt. NÕu biÕn vÞ ë ruét non bÖnh kÐo dµi trrong

vµi giê ®Õn mét ngµy, cßn nÕu biÕn vÞ ë ruét giµ th× bÖnh kÐo dµi 2-5 ngµy.

VI. ChÈn ®o¸n - BÖnh chÈn ®o¸n khã, chñ yÕu dùa vµo kh¸m trùc trµng ®Ó ph¸t hiÖn vïng bÖnh.

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi kinh luyÕn ruét: Trong tr−êng hîp ruét biÕn vÞ, tiªm Atropinsulfat kh«ng cã hiÖu qu¶ (con vËt kh«ng khái ®au bông).

VII. §iÒu trÞ ViÖc ®iÒu trÞ rÊt khã kh¨n, Ýt hiÖu qu¶, khi ®iÒu trÞ chñ yÕu lµm gi¶m ®au vµ chØnh lý

vÞ trÝ ruét. Gi¶m ®au b»ng çc thuèc an thÇn (Prozin, anagin,...) sau khi gia sóc gi¶m ®au, kh¸m trùc trµng, chØnh lý vÞ trÝ cña ruét.

Dïng thuèc trî tim, trî lùc vµ gi¶i ®éc (glucoza, cafein hay n−íc muèi −u tr−¬ng).

BÖnh vÒ gan (Diseases of the liver)

I. §¹i c−¬ng Gan ®¶m nhiÖm nhiÒu chøc phËn rÊt quan träng vµ phøc t¹p, lµ trung t©m cña 3 qu¸

tr×nh trao ®æi chÊt c¬ b¶n trong c¬ thÓ (trao ®æi protein, trao ®æi gluxit, trao ®æi lipit),


162

gan cßn cã chøc n¨ng gi¶i ®éc, nã trung hoµ çc chÊt ®éc hÊp thu tõ ruét, nhÊt lµ nh÷ng s¶n phÈm cña sù ph©n gi¶i protein. Ngoµi ra gan cßn ®iÒu tiÕt sù ®«ng m¸u. VÒ ph−¬ng diÖn miÔn dÞch häc líp tÕ bµo néi b× vâng m¹c cña gan cã sù ph¶n øng sinh miÔn dÞch ®èi víi kh¸ng nguyªn vi sinh vËt vµ protein dÞ thÓ.

Gan ho¹t ®éng d−íi sù chi phèi trùc tiÕp cña hÖ thÇn kinh thùc vËt, d−íi sù ®iÒu chØnh chung cña vá n;o.

BÖnh vÒ gan th−êng do ký sinh trïng, bÖnh truyÒn nhiÔm, bÖnh vÒ tim, do bÞ tróng ®éc vµ nh÷ng bÖnh vÒ ®−êng tiªu ho¸ g©y nªn.

Çc chøc phËn cña gan cã mèi liªn quan víi nhau rÊt chÆt chÏ, rèi lo¹n chøc phËn nµy sÏ kÐo theo chøc phËn kh¸c lµm cho h×nh ¶nh bÖnh lý thªm phøc t¹p. Khi c¬ n¨ng gan bÞ trë ng¹i th× 3 qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt c¬ b¶n sÏ bÞ rèi lo¹n lµm ¶nh h−ëng nghiªm träng tíi toµn th©n.

II. Rèi lo¹n chøc phËn cña gan

1. Rèi lo¹n chuyÓn hãa s¾c tè mËt

a. ChuyÓn hãa s¾c tè mËt

PhÇn lín bilirubin ®−îc dÉn xuÊt tõ dÞ ho¸ hemoglobin trong tÕ bµo hång cÇu l;o ho¸. B×nh th−êng nguån gèc nµy chiÕm kho¶ng 80-85% l−îng bilirubin s¶n xuÊt hµng ngµy. Qu¸ tr×nh nµy tiÕn hµnh trong tÕ bµo cña hÖ thèng vâng néi m« ë gan, l¸ch vµ tuû sèng.

Trong qu¸ tr×nh dÞ ho¸ hemoglobin, tr−íc hÕt globin ®−îc t¸ch ra khái nhãm hem sau ®ã mét nöa nhãm hem ®−îc t¸ch ra theo c¬ chÕ oxy ho¸ vµ chuyÓn thµnh bilirubin nhê men oxygenaza heme cña vi tiÓu thÓ. HÖ enzym nµy ®ßi hái oxy vµ mét ®ång yÕu tè nicotinamid adenin dinucleotit phosphat (NADPH), bilirubin sau ®ã ®−îc h×nh thµnh tõ bilivecdin reductaza. Kho¶ng 15-20% bilirubin ®−îc dÉn xuÊt tõ çc nguån kh¸c ngoµi nguån hång cÇu l;o ho¸, mét nguån lµ tõ sù ph¸ huû çc tÕ bµo d¹ng hång cÇu ®ang tr−ëng thµnh tõ tuû x−¬ng, nguån kh¸c lµ nh÷ng thµnh phÇn kh«ng ph¶i lµ hång cÇu nh−ng nã cã liªn quan ®Õn sù t¸i sinh hem vµ çc protein heme (nh− cytocrom, myoglobin vµ çc lo¹i enzym chøa heme). Nh÷ng bilirubin ®−îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh trªn ®i vµo trong huyÕt t−¬ng, toµn bé s¾c tè nµy ®−îc g¾n chÆt víi Albumin (kh¶ n¨ng g¾n bã tèi ®a lµ 2 mol bilirubin cho 1 mol Albumin theo mét çch thuËn nghÞch vµ kh«ng ®ång ho¸ trÞ). T¹o thµnh hemobilirubin, lo¹i nµy kh«ng tan trong n−íc, theo m¸u chu chuyÓn trong huyÕt qu¶n vµ kh«ng v−ît qua èng läc cña thËn ra ngoµi theo n−íc tiÓu.

Khi ®Õn gan hemobilirubin mÊt tÝnh chÊt phøc hÖ protein, s¾c tè Albumin ph©n ly nhau. S¾c tè kÕt hîp víi axit glucoronic t¹o thµnh cholebilirubin (bilirubin trùc tiÕp) qu¸ tr×nh nµy tiÕn hµnh nhê men Uridindiphospho glucoronic transferaza. Trong ®ã cholebilirubin chÝnh lµ bilirubindiglucoronic (s¾c tè II) vµ bilirubinmonoglucoronic (s¾c tè I). S¾c tè I chiÕm kho¶ng 30%, cßn s¾c tè II chiÕm kho¶ng 70%.

Bilirubin + 2 UDPGA men→ Bilirubindiglucoronic + 2UDP

Bilirubin + UDPGA men→ Bilirubindiglucoronic + 2UDP

(UDP: Uridin phosphat)

163

Trong qu¸ tr×nh nµy UDP ®−îc sö dông t¸i t¹o axit uridin diphosphat glucoronic, tham gia l¹i qu¸ tr×nh trªn.

Çc d¹ng bilirubin nµy tan trong n−íc, v× cÊu tróc h×nh häc cña chóng ng¨n c¶n sù liªn kÕt hydro néi ph©n tö.

Khi bilirubin ®i ®Õn ruét, nã ®−îc bµi tiÕt vµo ph©n hoÆc ®−îc chuyÓn ho¸ thµnh urobilinogen vµ çc s¶n phÈm cã quan hÖ. Qu¸ tr×nh nµy cÇn t¸c ®éng cña çc vi khuÈn vµ diÔn ra ë phÇn trªn cña ruét non vµ ®¹i trµng. Bilirubin bÞ khö oxy ®Ó t¹o thµnh mezobilirubin, sau ®ã thµnh urobilinogen vµ stekobilinogen. Mét phÇn urobilinogen vµ stekobilinogen thÊm qua thµnh ruét vµo tÜnh m¹ch cöa, quay trë l¹i gan, ë gan chóng oxy ho¸ ®Ó t¹o thµnh bilirubin. Mét phÇn stekobilinogen theo ph©n ra ngoµi, gÆp oxy ho¸ ®Ó t¹o thµnh stekobilin, mét Ýt bilirubin ®; bÞ khö oxy xuèng ruét giµ, thÊm qua mao huyÕt qu¶n cña thµnh ruét, theo m¸u ®Õn thËn vµ ra ngoµi theo n−íc tiÓu d−íi d¹ng urobilinogen, gÆp kh«ng khÝ trë thµnh urobilin.

b. Rèi lo¹n chuyÓn hãa s¾c tè mËt

Vµng da (hoµng ®¶n) lµ t×nh tr¹ng bÖnh lý x¶y ra khi s¾c tè mËt trong m¸u cao h¬n b×nh th−êng vµ ngÊm vµo da, niªm m¹c.

Cã rÊt nhiÒu çch xÕp lo¹i, nh−ng hiÖn nay çch xÕp lo¹i theo c¬ chÕ sinh bÖnh lµ hîp lý nhÊt.

+ Vµng da do t¾c èng mËt

Do èng dÉn mËt bÞ t¾c (sái mËt, giun chui èng mËt, viªm èng mËt,...) cholebilirubin ø l¹i ë gan, ®i vµo m¸u lµm cho niªm m¹c, da, tæ chøc liªn kÕt d−íi da cã mµu vµng. Trong m¸u ph¶n øng vandenberg trùc tiÕp d−¬ng tÝnh, trong ph©n l−îng stekobilin gi¶m hoÆc mÊt, trong n−íc tiÓu urobilin Ýt, xuÊt hiÖn bilirubin trong n−íc tiÓu.

NÕu èng mËt bÞ t¾c hoµn toµn th× sù hÊp thô mì gi¶m ®i râ rÖt, nh−ng mì ch−a ®−îc hÊp thô vµ çc axit bÐo theo ph©n ra ngoµi, ®ång thêi hÖ thèng néi c¶m thô cña ruét bÞ kÝch thÝch sÏ g©y Øa ch¶y.

+ Vµng da do bÖnh gan

Khi gan bÞ bÖnh, qu¸ tr×nh t¹o cholebilirubin cña gan bÞ trë ng¹i, l−îng hemobilirubin trong m¸u t¨ng, ®ång thêi do çc tÕ bµo gan bÞ tæn th−¬ng nªn cholebilirubin ë trong gan còng trµo l¹i m¸u. Do ®ã l−îng bilirubin tæng sè trong m¸u t¨ng (gåm c¶ cholebilirubin vµ hemobilirubin), ph¶n øng vandenberg l−ìng tÝnh. Trong n−íc tiÓu cã nhiÒu urobilin, cholebilirubin, nh−ng stekobilin trong ph©n l¹i gi¶m.

+ Vµng da do dung huyÕt

Do hång cÇu trong m¸u bÞ vì nhiÒu khi gia sóc bÞ çc bÖnh (thiÕu m¸u truyÒn nhiÔm, huyÕt ban, ký sinh trïng ®−êng m¸u, tróng ®éc ho¸ chÊt m¹nh, tiÕp m¸u kh«ng cïng lo¹i hoÆc do ®éc tè cña vi trïng,....).

S¬ ®å chuyÓn hãa s¾c tè mËt


164

Khi hång cÇu vì nhiÒu, l−îng hemobilirubin trong m¸u t¨ng ®ång thêi l−îng cholebilirubin còng lín h¬n b×nh th−êng, trong ph©n l−îng stekobilin t¨ng - l−îng urobilin trë l¹i gan qu¸ nhiÒu, kh«ng chuyÓn ho¸ hÕt thµnh cholebilirubin, tiÕp tôc vµo m¸u, thÊm nhiÒu vµo çc tæ chøc sinh ra hoµng ®¶n; l−îng urobilin trong n−íc tiÓu t¨ng; ph¶n øng vandenberg gi¸n tiÕp. Do dung huyÕt sÏ kÝch thÝch l¸ l¸ch lµm cho l¸ l¸ch t¨ng sinh vµ s−ng to, søc kh¸ng hång cÇu gi¶m, trong m¸u xuÊt hiÖn nhiÒu hång cÇu dÞ h×nh, gia sóc l©m vµo tr¹ng th¸i thiÕu m¸u.

Chó ý: Çc test ho¸ häc ph¸t hiÖn s¾c tè mËt

Test ho¸ häc ®−îc sö dông réng r;i nhÊt ®Ó ph¸t hiÖn çc s¾c tè mËt trong huyÕt thanh lµ ph¶n øng vandenberg.

Trong ph¶n øng nµy, çc s¾c tè mËt (bilirubin) ®−îc diazo ho¸ b»ng axit sulfanilic vµ çc s¶n phÈm t¹o s¾c tè ®−îc ®Þnh l−îng b»ng kü thuËt s¾c ký.

Ph¶n øng vandenberg còng cã thÓ sö dông ®Ó ph©n biÖt bilirubin kÕt hîp víi bilirubin tù do v× lý do thuéc tÝnh hoµ tan cña çc s¾c tè kh¸c nhau.

Khi ph¶n øng tiÕn hµnh trong m«i tr−êng n−íc, bilirubin kÕt hîp tan trong m«i tr−êng n−íc cho ph¶n øng vandenberg trùc tiÕp. NÕu ph¶n øng ®−îc thùc hiÖn trong m«i tr−êng methanol, çc liªn kÕt hydro néi ph©n tö cña bilirubin tù do bÞ ph¸ vì. Do vËy, c¶ s¾c tè tù do vµ kÕt hîp ®Òu cho ph¶n øng, cho mét ®Þnh l−îng nång ®é bilirubin toµn phÇn.

Bilirubin toµn phÇn - Bilirubin trùc tiÕp = Bilirubin tù do. Trong l©m sµng, ph¶n øng vandenberg ®−îc xem lµ çch ®¸nh gi¸ gÇn ®óng çc s¾c tè kÕt hîp vµ tù do (ph¶n øng chÝnh x¸c ë thêi ®iÓm 1 phót vµ ph¶n øng vandenberg trùc tiÕp, nÕu ®Ó l©u h¬n mét phÇn bilirubin tù do còng tham gia ph¶n øng).

Ph−¬ng ph¸p chÝnh x¸c nhÊt lµ ®Þnh l−îng bilirubin trong çc dÞch sinh häc liªn quan ®Õn sù t¹o thµnh çc methyl este bilirubin vµ do çc s¶n phÈm b»ng kü nghÖ s¾c ký láng cã møc ®é chÝnh x¸c cao. Çc c«ng tr×nh nghiªn cøu b»ng çc kü nghÖ nµy cho thÊy, huyÕt thanh b×nh th−êng chøa phÇn lín bilirubin kh«ng liªn hîp, chØ cã 4% ë d¹ng liªn hîp.

ViÖc ®Þnh tÝnh bilirubin trong n−íc tiÓu cã thÓ tiÕn hµnh b»ng çc ph−¬ng ph¸p ho¸ häc hoÆc b»ng giÊy thö. Trong ®ã test lµm næi bËt n−íc tiÓu còng cã gi¸ trÞ øng nghiÖm ®Þnh tÝnh. NÕu l¾c m¹nh n−íc tiÓu b×nh th−êng ®ùng trong èng nghiÖm th× sÏ næi bät hoµn toµn tr¾ng, cßn trong n−íc tiÓu cã bilirubin sÏ cã bät mµu vµng, xanh.

2. Rèi lo¹n chøc n¨ng gan

Khi gan bÞ bÖnh, tÕ bµo gan bÞ huû ho¹i, chøc n¨ng gi¶i ®éc cña gan kÐm, con vËt dÔ r¬i vµo tr¹ng th¸i tróng ®éc, v× nh÷ng s¶n phÈm ph©n gi¶i cña protein tõ ruét ®Õn gan kh«ng gi¶i ®éc sÏ tÝch l¹i trong m¸u g©y tróng ®éc. Khi ®ã gia sóc th−êng cã triÖu chøng thÇn kinh, thËm chÝ r¬i vµo tr¹ng th¸i h«n mª.

Qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt bÞ rèi lo¹n, hµm l−îng ®−êng huyÕt gi¶m, l−îng protein tæng sè trong huyÕt thanh gi¶m, tû lÖ çc tiÓu phÇn protein huyÕt thanh thay ®æi, l−îng cholesterol trong m¸u t¨ng.

165

3. T¨ng huyÕt ¸p ë tÜnh m¹ch cöa

Tr−êng hîp bÞ bÖnh ë gan, huyÕt ¸p ë tÜnh m¹ch cöa vµ ë gan t¨ng, trë ng¹i tíi tuÇn hoµn ë çc mao qu¶n cña gan sinh ø huyÕt ë çc nh¸nh phô cña tÜnh m¹ch g©y tÝch n−íc ë xoang bông, s−ng l¸ l¸ch.

Viªm gan thùc thÓ cÊp tÝnh (Hepatitis pareuchymatosa acuta)

i. ®Æc ®iÓm Viªm gan thùc thÓ cÊp tÝnh lµ tÕ bµo gan, tæ chøc thùc thÓ cña gan bÞ viªm, tÕ bµo

gan bÞ tho¸i ho¸. BÖnh sóc cã triÖu chøng hoµng ®¶n, rèi lo¹n tiªu ho¸ vµ xuÊt hiÖn çc triÖu chøng toµn th©n kh¸c.

iI. nguyªn nh©n - Do gia sóc bÞ tróng ®éc nÊm mèc, chÊt ®éc thùc vËt, chÊt ®éc ho¸ häc.

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh xo¾n khuÈn, bÖnh viªm gan do siªu vi trïng, bÖnh nhiÖt th¸n, bÖnh dÞch t¶, bÖnh tô huyÕt trïng,...).

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh ký sinh trïng (S¸n l¸ gan, tiªn mao trïng).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Nguyªn nh©n g©y bÖnh kÝch thÝch vµo çc nhu m« gan lµm cho gan bÞ viªm, thÓ tÝch

gan s−ng (mÆt c¾t låi, khÐp hai mÆt c¾t vµo nhau th× hë). Qu¸ tr×nh viªm lµm cho tæ chøc nhu m« gan thay ®æi vÒ kÕt cÊu, ®ång thêi g©y rèi lo¹n vÒ chøc n¨ng (rèi lo¹n chøc n¨ng trao ®æi protein, chøc n¨ng trao ®æi lipit, chøc n¨ng trao ®æi gluxit) → ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ. HËu qu¶, con vËt vµng da vµ viªm ruét Øa ch¶y → rèi lo¹n toµn th©n.

1. Rèi lo¹n trao ®æi protein

Khi gan bÞ viªm, qu¸ tr×nh ph©n gi¶i protein kh«ng hoµn toµn, s¶n sinh nhiÒu axit amin, polypeptit, Indol, scatol lµm cho çc thµnh phÇn nµy t¨ng trong m¸u.

Khi gan bÞ bÖnh, kh¶ n¨ng tæng hîp protein gi¶m. Do ®ã, hµm l−îng protein tæng sè trong huyÕt thanh gi¶m, tû lÖ albumin gi¶m, tû lÖ glubulin t¨ng nªn hÖ sè A/G gi¶m, çc ph¶n øng lªn b«ng huyÕt thanh thay ®æi.

2. Rèi lo¹n trao ®æi lipit

Khi gan bÞ viªm, qu¸ tr×nh phosphorin ho¸ lipit cña gan gi¶m dÉn tíi hiÖn t−îng gan bÞ nhiÔm mì.

Trong çc tÕ bµo gan phospholipit, cholesterol ®−îc h×nh thµnh, çc axit bÐo ®−îc oxy ho¸ t¹o thµnh çc s¶n phÈm nh− thÓ xeton vµ çc axit ®¬n gi¶n còng ®−îc tiÕn hµnh ë gan, çc vitamin A, D, E, K còng ®−îc t¹o thµnh ë gan. Khi gan bÞ bÖnh hµm l−îng cholesterol gi¶m, kÓ c¶ çc lo¹i vitamin còng cã thÓ thiÕu (A, D, E, K).


166

3. Rèi lo¹n trao ®æi gluxit

Khi gan bÞ viªm, lµm rèi lo¹n qu¸ tr×nh ph©n gi¶i vµ tæng hîp glycogen. Thêi k× ®Çu cña bÖnh hµm l−îng ®−êng huyÕt t¨ng, bÖnh kÐo dµi dÉn ®Õn gi¶m l−îng ®−êng huyÕt (do glycogen bÞ ph©n gi¶i chËm)

4. Rèi lo¹n c¬ n¨ng gi¶i ®éc cña gan

Khi gan bÞ viªm, tÕ bµo gan bÞ huû ho¹i, chøc n¨ng gi¶i ®éc cña gan kÐm, con vËt dÔ r¬i vµo tr¹ng th¸i tróng ®éc, v× nh÷ng s¶n phÈm ph©n gi¶i cña protein tõ ruét ®Õn gan kh«ng gi¶i ®éc sÏ tÝch l¹i trong m¸u g©y tróng ®éc. Khi ®ã gia sóc th−êng cã triÖu chøng thÇn kinh, thËm chÝ r¬i vµo tr¹ng th¸i h«n mª.

5. Rèi lo¹n chøc n¨ng t¹o s¾c tè mËt g©y hiÖn t−îng hoµng ®¶n

Khi gan bÞ viªm, qu¸ tr×nh t¹o cholebilirubin cña gan bÞ trë ng¹i, l−îng hemobilirubin trong m¸u t¨ng, ®ång thêi do çc tÕ bµo gan bÞ tæn th−¬ng nªn cholebilirubin ë trong gan còng trµo l¹i vµo m¸u. Do ®ã, l−îng bilirubin tæng sè trong m¸u t¨ng (gåm c¶ cholebilirubin vµ hemobilirubin). Cho nªn, ph¶n øng vandenberg l−ìng tÝnh. Trong n−íc tiÓu cã nhiÒu urobilin, cholebilirubin, nh−ng stekobilin trong ph©n l¹i gi¶m.

Tãm l¹i viªm gan sÏ ¶nh h−ëng tíi ho¹t ®éng cña c¬ thÓ, lµm cho gia sóc gÇy dÇn vµ suy kiÖt råi chÕt.

IV. TriÖu chøng Giai ®o¹n ®Çu con vËt gi¶m ¨n, sèt, tÇn sè tim t¨ng, gia sóc dÔ h−ng phÊn, niªm m¹c

vµng, da næi mÈn, ngøa (do axit cholic kÝch thÝch), ®i l¶o ®¶o, gia sóc ñ rò vµ hay buån

ngñ. ë ngùa cã hiÖn t−îng viªm ruét cata cÊp tÝnh, kÕt m¹c m¾t ph¶i hoµng ®¶n h¬n m¾t tr¸i, c¬ th©n bªn tr¸i hay run. Trong vµi tr−êng hîp ®Æc biÖt cßn cã hiÖn t−îng s−ng khíp x−¬ng vµ viªm häng nhÑ. Gâ vïng gan con vËt cã ph¶n øng ®au, vïng ©m ®ôc cña gan më réng.

Trong qu¸ tr×nh bÖnh nhu ®éng ®−êng ruét gi¶m (do dÞch mËt vµo ruét Ýt)→ con vËt t¸o bãn, nh−ng khi chÊt chøa trong ruét lªn men th× nhu ®éng ruét t¨ng → con vËt Øa ch¶y, ph©n nh¹t mµu (hµm l−îng stekobilin gi¶m hay kh«ng cã trong ph©n), ph©n nhµy nh− chÊt mì.

Trong n−íc tiÓu lóc ®Çu hµm l−îng urobilin t¨ng, sau ®ã xuÊt hiÖn c¶ cholebilirubin, cã albumin niÖu, trô niÖu vµ tÕ bµo thËn.

KiÓm tra huyÕt thanh, ph¶n øng vandenberg l−ìng tÝnh t¨ng

KiÓm tra m¸u, søc kh¸ng cña hång cÇu t¨ng.

V. BÖnh tÝch Gan bÞ s−ng, mÐp gan dÇy, cã hiÖn t−îng

xuÊt huyÕt hoÆc ø huyÕt, gan dÔ n¸t, çc tiÓu thuú gan bÞ ho¹i tö, tÕ bµo g¹n bÞ tho¸i ho¸ h¹t vµ tho¸i ho¸ mì. Do hËu qu¶ cña viªm, tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh, gi÷a çc tiÓu thuú gan ®Òu cã dÞch viªm th©m nhiÔm.

Tæ chøc gan t¨ng sinh

167

VI. Tiªn l−îng BÖnh ph¸t kÞch liÖt lµm cho gia sóc bÞ tróng ®éc, biÕn thµnh viªm m¹n tÝnh hoÆc teo

gan. BÖnh nhÑ ch÷a kÞp thêi gia sóc cã thÓ khái.

VII. ChÈn ®o¸n - C¨n cø vµo triÖu chøng: Gia sóc m¾c bÖnh th−êng hay kÐm tiªu ho¸, niªm m¹c

mµu vµng, m¹ch nhanh, dÔ h−ng phÊn, trong n−íc tiÓu l−îng urobilin t¨ng; xuÊt hiÖn cholebilirubin, ph¶n øng vandenberg l−ìng tÝnh.


+ Teo gan cÊp tÝnh: Gia sóc cã rèi lo¹n vÒ tiªu ho¸, hoµng ®¶n, ®i chÖnh cho¹ng, n−íc tiÓu Ýt, mµu ®á n©u, xuÊt hiÖn albumin vµ bilirubin niÖu.

+ X¬ gan: BÖnh ph¸t t−¬ng ®èi chËm, th−êng bÞ viªm d¹ dµy, ruét m¹n tÝnh, hoµng ®¶n, vïng gan s−ng vµ cøng, l¸ l¸ch s−ng, con vËt gÇy dÇn, con vËt ñ rò hay cã hiÖn t−îng tÝch n−íc trong xoang bông.

+ BÖnh thiÕu m¸u truyÒn nhiÔm: Còng cã hoµng ®¶n, nh−ng triÖu chøng chÝnh lµ con vËt sèt lªn xuèng, thiÕu m¸u, cã hiÖn t−îng suy tim dÉn ®Õn phï (do trë ng¹i vÒ tuÇn hoµn).

+ BÖnh huyÕt bµo tö trïng: Con vËt th−êng sèt liªn miªn, bÖnh ph¸t ra theo tÝnh chÊt chu k×, con vËt thiÕu m¸u, cã hiÖn t−îng hoµng ®¶n, trong hång cÇu t×m thÊy huyÕt bµo tö trïng.

VIII. §iÒu trÞ

Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Chó ý ®iÒu chØnh khÈu phÇn ¨n uèng, xóc tiÕn qu¸ tr×nh tiÕt mËt, gi¶m nhÑ mäi kÝch thÝch ®Õn gan, t¨ng c−êng c¬ n¨ng gan, ®Ò phßng chÊt chøa lªn men ph©n gi¶i ë ruét.

1. Hé lý

Kh«ng cho gia sóc ¨n nh÷ng lo¹i thøc ¨n cã nhiÒu lipit, protein, h¹n chÕ cho ¨n muèi, cho uèng Ýt n−íc, cho gia sóc ¨n nhiÒu lÇn, mçi lÇn ¨n mét Ýt ®Ó kÝch thÝch tiªu ho¸.

2. Dïng thuèc

a. Dïng thuèc lîi mËt:

- Cho uèng dung dÞch natri sulfat 5-10%:

Ngùa: 1,5-2 lÝt

Bß: 2,5-5 lÝt

Chã: 100-150ml

- Dïng dung dÞch magie sulfat 20% tiªm tÜnh m¹ch:

Ngùa vµ bß: 15-25g

Lîn: 2-5g

Chã: 0,5g

Ngoµi ra cã thÓ dïng pilocarpin 0,05-0,1g tiªm d−íi da.


168

b. Dïng thuèc trî søc, trî l−c, t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng, t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho c¬ thÓ


Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 400 ml 150 - 400 ml

Cafein natribenzoat 20% 15 ml 5 - 10 ml 1 - 3 ml

Canxi clorua 10% 50 - 70 ml 20- 30 ml 5-10 ml

Urotropin 10% 50 - 70 ml 30 - 50 ml 10 - 15 ml

Vitamin C 5% 20 ml 10 ml 5- 10 ml

Tiªm chËm tÜnh m¹ch.

c. Dïng kh¸ng sinh ®Ó tiªu diÖt khuÈn béi nhiÔm

X¬ gan (Cirrhozis hepatis)

i. ®Æc ®iÓm BÖnh lµm cho tæ chøc thùc thÓ cña gan bÞ chÕt, tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh vµ cøng l¹i.

BÖnh tiÕn triÓn qua 3 thêi kú (thêi kú ho¹i tö, thêi kú t¨ng sinh, thêi kú gan cøng). Qua 3 thêi kú nµy sÏ lµm thay ®æi kÕt cÊu cña gan, hËu qu¶ gan bÞ x¬ cøng, c¬ n¨ng gan bÞ rèi lo¹n → g©y rèi lo¹n toµn th©n vµ b¸ng n−íc, sau ®ã con vËt suy kiÖt rèi chÕt.

Ii. nguyªn nh©n a. ThÓ nguyªn ph¸t

Do gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n cã nÊm mèc, lªn men, nh÷ng c©y cã chÊt ®éc, nh÷ng lo¹i thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch m¹nh (b; r−îu, b; bia) trong thêi gian dµi.

b. ThÓ kÕ ph¸t

KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm, bÖnh ký sinh trïng (viªm gan siªu vi trïng, s¸n l¸ gan, Êu s¸n,...) hoÆc mét sè bÖnh néi khoa kh¸c (Viªm ruét, t¾c ruét, ¸p xe gan,...).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh X¬ gan cã liªn hÖ tíi sù rèi lo¹n tiªu ho¸, tuÇn hoµn vµ trao ®æi chÊt. ChÊt ®éc sau

khi bÞ hÊp thu qua tÜnh m¹ch cöa, ®éng m¹ch gan vµ èng mËt vµo gan. NÕu chÊt ®éc qua tÜnh m¹ch cöa vµo gan bÖnh tÝch th−êng biÓu hiÖn ë côc bé tæ chøc quanh tiÓu thuú, n¬i ph©n nh¸nh cuèi cïng cña tÜnh m¹ch cöa. NÕu chÊt ®éc theo ®éng m¹ch vµo gan th× bÖnh tÝch më réng ra tæ chøc liªn kÕt gi÷a çc thuú gan.

ChÊt ®éc vµo gan x©m nhËp vµo çc tæ chøc thùc thÓ cña gan sÏ g©y viªm gan thùc thÓ, nÕu chÊt ®éc x©m nhËp vµo çc tæ chøc liªn kÕt gi÷a çc tiÓu thuú th× g©y teo gan.

TÝnh chÊt bÖnh lý quyÕt ®Þnh bëi sè l−îng tÕ bµo gan bÞ tæn th−¬ng, møc ®é t¨ng sinh cña çc tæ chøc liªn kÕt, n¨ng lùc lµm bï cña çc tÕ bµo gan. Tuy vËy, c−êng ®é ®éc tè cã vai trß rÊt quan träng.

Do cã vai trß t¨ng sinh cña tæ chøc liªn kÕt gi÷a çc tiÓu thuú sÏ g©y nªn trë ng¹i vÒ tuÇn hoµn, sinh ra ø huyÕt ë tÜnh m¹ch cöa g©y ra tÝch n−íc vµ phï ë quanh tÜnh m¹ch, ngoµi ra cßn lµm hÑp hoÆc t¾c èng mËt.

C¬ n¨ng gan bÞ ph¸ ho¹i sÏ ¶nh h−ëng ®Õn çc qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt vµ gi¶i ®éc, ¶nh h−ëng ®Õn sù tiÕt vµ bµi tiÕt mËt cña gan.

169

Ngoµi ra do rèi lo¹n tuÇn hoµn ë d¹ dµy, ruét vµ tuþ, dÞch mËt tiÕt ra Ýt sÏ lµm trë ng¹i tiªu ho¸ ë ®−êng ruét g©y viªm d¹ dµy vµ ruét, ®ång thêi do ø mËt sÏ g©y nªn hoµng ®¶n.

iV. triÖu trøng BÖnh míi ph¸t triÖu chøng kh«ng râ rµng, con vËt cã hiÖn t−îng rèi lo¹n tiªu ho¸,

viªm d¹ dµy vµ ruét cata m¹n tÝnh (Øa ch¶y vµ t¸o bãn xen kÏ nhau), con vËt cã hiÖn t−îng hoµng ®¶n. BÖnh sóc gÇy dÇn, thÓ lùc suy kiÖt, uÓ o¶i, th−êng cã hiÖn t−îng tÝch n−íc trong xoang bông.

Gan s−ng lµm cho vïng gan më réng, d−íi cung s−ên ph¶i cã thÓ sê thÊy vïng gan. Kh¸m qua trùc trµng, sê thÊy gan n»m d−íi cung s−ên ph¶i. Gan s−ng vµ cøng.

Trong n−íc tiÓu, hµm l−îng urobilin t¨ng, xuÊt hiÖn c¶ cholebilirubin trong n−íc tiÓu. Trong ph©n, l−îng stekobilin gi¶m.

Trong m¸u hµm l−îng bilirubin tæng sè t¨ng (gåm hemobilirubin vµ cholebilirubin).

v. bÖnh tÝch BÖnh tÝch gåm hai thÓ: - ThÓ teo gan: ThÓ tÝch gan nhá, mÆt gan låi lâm, cøng, c¾t ra khã, cã nh÷ng nèt r¾n

nhá. MÆt gan cã nhiÒu mµu loang læ (mµu ®á, ®á x¹m, vµng nh¹t, vµng thÉm...), tæ chøc liªn kÕt gi÷a çc tiÓu thuú t¨ng sinh.

- ThÓ s−ng gan: ThÓ nµy Ýt thÊy, thÓ tÝch gan t¨ng gÊp hai ®Õn ba lÇn b×nh th−êng, r¾n, mÆt l¸ng bãng.

VÒ tæ chøc häc thÊy tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh ngay trong tiÓu thuú vµ gi÷a çc tiÓu thuú. TÕ bµo gan nhiÔm mËt nh−ng rÊt Ýt nhiÔm mì. L¸ l¸ch kh«ng s−ng, cã mµu gØ s¾t vµ cøng h¬n b×nh th−êng.

vI. ®iÒu trÞ HiÖu qu¶ ®iÒu trÞ cao khi bÖnh ë giai ®o¹n ®Çu.

1. hé lý Cho gia sóc nghØ ng¬i, cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, giµu vitamin, ®Æc biÖt nªn bæ sung

vµo khÈu phÇn ¨n Methionin. Kh«ng cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch ®èi víi gan.

2. dïng thuèc ®iÒu trÞ a. Dïng thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n chÝnh

b. Dïng thuèc kÝch thÝch tiªu ho¸ vµ lîi mËt: Sulfat magie

§¹i gia sóc: 50-100 g/con/ngµy. Chã, lîn: 2-5 g/con/ngµy.

Ngµy cho uèng mét lÇn, liªn tôc 3-5 ngµy.

c. Dïng thuèc trî søc, trî lùc n©ng cao søc ®Ò kh¸ng, t¨ng c−êng gi¶i ®éc vµ lîi tiÓu cña c¬ thÓ

TÝch n−íc xoang bông


170

Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã, lîn Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 400 ml 150 - 400 ml Cafein natribenzoat 20% 15 ml 5 - 10 ml 1 - 3 ml Canxi clorua 10% 50 - 70 ml 20 - 30 ml 5 -10 ml Urotropin 10% 50 - 70ml 30 - 50 ml 10 - 15 ml

Vitamin C 5% 20 ml 10 ml 5- 10 ml

Tiªm chËm tÜnh m¹ch

d. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng

+ NÕu gia sóc Øa ch¶y, dïng thuèc cÇm Øa ch¶y.

+ NÕu gia sóc cã hiÖn t−îng ch−íng h¬i, dïng thuèc øc chÕ lªn men sinh h¬i.

+ NÕu gia sóc bÞ ngøa dïng axit fenic 1% b«i lªn da vµ dïng canxi clorua 10% tiªm tÜnh m¹ch.

+ Dïng thuèc lîi tiÓu ®Ó gi¶m hiÖn t−îng b¸ng n−íc

e. Dïng ph−¬ng ph¸p chäc dß ®Ó th¸o n−íc trong xoang bông

VÞ trÝ chäc dß: Hai bªn ®−êng tr¾ng, çch x−¬ng øc 10-15cm. Tr©u, bß nªn chäc phÝa bªn ph¶i, ngùa chäc bªn tr¸i.

BÖnh viªm phóc m¹c (Peritonitis)

I. §Æc ®iÓm Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra gi÷a phóc m¹c vµ thµnh bông. Tïy theo tÝnh chÊt viªm, bÖnh

cã 3 thÓ:

+ ThÓ viªm cata

+ ThÓ viªm ho¸ mñ,

+ ThÓ viªm dÝnh. Trong ®ã thÓ viªm dÝnh lµ thÓ hay gÆp nhÊt.

HËu qu¶ gia sóc bÞ tróng ®éc vµ chÕt.

II. Nguyªn nh©n - Do t¸c ®éng c¬ giíi vµo thµnh bông (®¸nh ®Ëp, ng;) hoÆc do hËu qu¶ cña thiÕn

ho¹n, chäc troca.

- Do qu¸ tr×nh viªm lan tõ çc c¬ quan kh¸c ë trong xoang bông (Viªm tö cung, viªm ©m ®¹o, viªm bµng quang). Vi khuÈn tõ çc æ viªm ®ã ®i vµo m¸u ®Õn xoang phóc m¹c g©y viªm.

- Do mét sè khÝ quan trong xoang bông bÞ tæn th−¬ng (vì ruét, d¹ dµy, bµng quang) çc dÞch ch¶y vµo xoang phóc m¹c g©y viªm.

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (®ãng dÊu lîn, dÞch t¶, nhiÖt th¸n).


Do t¸c ®éng cña çc nguyªn nh©n bÖnh g©y ph¶n øng viªm ë phóc m¹c. Do viªm g©y nªn ph¶n x¹ ®au, tõ ®ã ¶nh h−ëng tíi nhu ®éng vµ tiÕt dÞch cña ruét, lµm cho gia sóc t¸o bãn ë giai ®o¹n ®Çu, giai ®o¹n sau xuÊt hiÖn Øa ch¶y.

171

Trong qu¸ tr×nh viªm, dÞch rØ viªm tiÕt ra vµ nhanh chãng ®−îc phóc m¹c hÊp thu vµo m¸u lµm cho gia sóc bÞ tróng ®éc → trªn l©m sµng gia sóc sèt cao vµ h«n mª råi chÕt.

IV. TriÖu chøng 1. TriÖu chøng toµn th©n

Con vËt sèt cao, sèt kh«ng theo quy luËt. Con vËt ñ rò, kÐm ¨n hoÆc bá ¨n, giai ®o¹n cuèi cña bÖnh con vËt th−êng h«n mª, co giËt.

2. TriÖu chøng côc bé

Con vËt cã ph¶n øng ®au ë vïng bông (gia sóc th−êng ngho¶nh ®Çu vÒ phÝa bông, nghiÕn r¨ng, l−ng cong, kh«ng muèn vËn ®éng). §èi víi tr©u, bß, ngùa th−êng ®øng, kh«ng muèn n»m, ®èi víi tiÓu gia sóc hay n»m rªn rØ. Con vËt Øa ph©n t¸o.

BÖnh ë giai ®o¹n ®Çu nhu ®éng ruét t¨ng lµm cho con vËt ®au bông kÞch liÖt, sê vµo vïng bông con vËt tá ra khã chÞu. Gia sóc ë thÓ ngùc, tÇn sè h« hÊp t¨ng, nÕu dÞch viªm ®äng l¹i trong xoang bông nhiÒu lµm cho con vËt ng¹t thë. Tr−êng hîp viªm m¹n tÝnh, v¸ch bông trë nªn xï x×, kh¸m trùc trµng cã thÓ thÊy, con vËt tá ra ®au ®ín.

Khi chäc dß xoang bông, cã dÞch rØ viªm ch¶y ra, tÝnh chÊt cña dÞch rØ viªm tuú theo nguyªn nh©n g©y bÖnh. LÊy dÞch rØ viªm lµm ph¶n øng rivalta cã kÕt qu¶ d−¬ng tÝnh.

V. §iÒu trÞ HiÖu qu¶ ®iÒu trÞ cao khi can thiÖp ngay ë giai ®o¹n ®Çu cña bÖnh.

1. Hé lý

Kh«ng cho gia sóc vËn ®éng m¹nh, cho gia sóc nghØ ng¬i vµ ¨n nh÷ng thøc ¨n dÔ tiªu ho¸, tr¸nh mäi kÝch thÝch ®èi víi gia sóc.


a. Dïng thuèc gi¶m ®au


Atropinsulfat 0,1% 10 - 15 ml 5 - 10 ml 2 - 3 ml

Tiªm d−íi da.

Anagin 10% 10 ml 5 ml 2 - 3 ml

Tiªm b¾p ngµy 1 lÇn.

b. §Ò phßng viªm lan réng: §¾p l¹nh b»ng n−íc ®¸ ë thêi kú ®Çu cña viªm.

c. Dïng kh¸ng sinh ®Ó ®Ò phßng nhiÔm trïng toµn th©n

d. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ.

e. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng: NÕu gia sóc bÞ t¸o bãn dïng thuèc nhuËn trµng (Magie sulfat, hoÆc Natrisulfat, parafin...). NÕu gia sóc ch−íng h¬i dïng thuèc øc chÕ lªn men sinh h¬i. NÕu gia sóc Øa ch¶y dïng thuèc cÇm Øa ch¶y.

Chó ý: Tr−êng hîp dÞch viªm chøa ®Çy trong xoang bông, chäc dß ®Ó th¸o bít dÞch ra ngoµi, ®ång thêi ®−a dung dÞch s¸t trïng ®Ó röa, sau ®ã b¬m dung dÞch kh¸ng sinh vµo xoang phóc m¹c ®Ó chèng nhiÔm trïng.


172

Ch−¬ng V

BÖnh ë hÖ tiÕt niÖu (Diseases of the urinary system)

I. §¹i c−¬ng

ThËn lµ mét c¬ quan cã vai trß quan träng bËc nhÊt ®Ó ®¶m b¶o sù h»ng ®Þnh cña m«i tr−êng bªn trong c¬ thÓ. §¬n vÞ vÒ mÆt tæ chøc häc còng nh− ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng sinh lý cña thËn lµ Nephron. C¬ chÕ ho¹t ®éng t¹o thµnh n−íc tiÓu cña thËn lµ läc, t¸i hÊp thu vµ bµi tiÕt. Th«ng qua viÖc t¹o thµnh n−íc tiÓu vµ çc ho¹t ®éng chuyÓn hãa, néi tiÕt. ThËn cã çc chøc n¨ng quan träng chÝnh sau ®©y

1. Chøc n¨ng läc

§©y lµ mét chøc n¨ng quan träng cña thËn, ®µo th¶i tõ m¸u tÊt c¶ çc chÊt kh«ng cÇn thiÕt vµ çc chÊt ®éc ®èi víi c¬ thÓ, nh− çc s¶n phÈm cuèi cïng cña çc chuyÓn hãa (®Æc biÖt lµ cña chuyÓn hãa protein), çc muèi, çc thuèc, çc chÊt mµu, chÊt ®éc,... gi÷ l¹i çc chÊt nh− protein, lipit, gluxit.

2. Chøc n¨ng ®iÒu chØnh sù h»ng ®Þnh çc thµnh phÇn cña m¸u, gi÷ v÷ng pH m¸u

+ §iÒu hßa c©n b»ng kiÒm- toan.

+ §iÒu hßa sù h»ng ®Þnh ¸p lùc thÈm thÊu cña m¸u.

+ §iÒu hßa sù h»ng ®Þnh cña thµnh phÇn m¸u.

§Ó thùc hiÖn chøc n¨ng nµy thËn ®µo th¶i mét çch cã chän läc çc chÊt cÇn ®µo th¶i vµ gi÷ l¹i ë c¬ thÓ çc chÊt cÇn thiÕt, ®¶m b¶o sù h»ng ®Þnh çc thµnh phÇn m¸u.

3. Chøc n¨ng c« ®Æc vµ hßa lo·ng

Tïy thuéc vµo nhu cÇu cña c¬ thÓ mµ thËn cã thÓ c« ®Æc hoÆc hßa lo;ng n−íc tiÓu. Thø nhÊt b»ng çch t¸i hÊp thu vµ bµi tiÕt, ®µo th¶i sè l−îng n−íc kh«ng cÇn thiÕt ra n−íc tiÓu vµ gi÷ l¹i l−îng n−íc cÇn cho nhu cÇu cña c¬ thÓ.

4. Chøc n¨ng ®èi víi chuyÓn hãa

§Ó thùc hiÖn çc nhiÖm vô sinh lý cña thËn, ë thËn x¶y ra nhiÒu qu¸ tr×nh chuyÓn hãa phôc vô cho nhu cÇu b¶n th©n thËn vµ çc chøc n¨ng mµ thËn ph¶i ®¶m b¶o: ®iÒu hßa chuyÓn hãa muèi - n−íc, t¹o amoniac vµ th¶i çc muèi amon, chuyÓn hãa çc chÊt sinh mµu, tham gia t¹o axit hypuric vµ th¶i axit hypuric, cïng víi gan t¹o creatin vµ chuyÓn hãa creatin. §Æc biÖt ë tÕ bµo èng cßn x¶y ra mét çch m¹nh mÏ sù chuyÓn hãa cña çc chÊt gluxit, lipit, protein nhê hÖ thèng men phong phó ë thËn (çc men cña vßng Krebs, çc men phosphataza, men glycoronidaza, men glutaminaza,...).

5. Tham gia ®iÒu chØnh çc ¸p lùc ®éng m¹ch

CÇn nªu lªn lµ ë çc nhãm tÕ bµo nhá ë vïng ®o¹n xa cña èng l−în, ë tæ chøc ®Öm cña tiÓu cÇu, ®éng m¹ch ®Õn vµ ®i cã t¹o ra renin, lµ mét chÊt néi tiÕt b¶n chÊt lµ mét

173

protein cã ho¹t ®éng cña mét men proteaza biÕn hypertensinogen (lµ mét globulin) thµnh hypertensin cã t¸c dông g©y co m¹ch, qua ®ã mµ ¶nh h−ëng tíi huyÕt ¸p.

6. Tham gia viÖc t¹o m¸u

B»ng mét hormon kh¸c ®−îc tæng hîp ë thËn lµ Erythropoietin thuéc lo¹i mucoprotein cã t¸c dông kÝch thÝch tñy x−¬ng t¹o m¸u.

II. Nh÷ng triÖu chøng chung khi thËn bÞ bÖnh

BÖnh cña thËn th−êng biÓu hiÖn nh÷ng hiÖn t−îng sau

1. Protein niÖu

Trong qu¸ tr×nh thËn m¾c bÖnh, v¸ch mao qu¶n cña thËn bÞ tho¸i ho¸, tÝnh thÈm thÊu t¨ng lªn, lµm cho çc chÊt cã ph©n tö lín nh− protein còng cã thÓ thÊm qua ®−îc.

Protein niÖu cßn do çc trô niÖu th¶i ra theo n−íc tiÓu nh− trô th−îng b×, trô hång cÇu, trô h¹t,... trong tr−êng hîp protein niÖu gi¶ th× protein ra ngoµi theo n−íc tiÓu lµ s¶n phÈm cña bµng quang, niÖu ®¹o khi çc bé phËn nµy bÞ bÖnh hoÆc tõ c¬ quan sinh dôc.

2. HuyÕt niÖu

Do thËn bÞ xuÊt huyÕt (cÇn ph©n biÖt víi çc tr−êng hîp do kÕ ph¸t tõ çc bÖnh truyÒn nhiÔm hoÆc do viªm xuÊt huyÕt ë niÖu ®¹o, bµng quang hay ®−êng sinh dôc).

3. Cao huyÕt ¸p

§©y lµ triÖu chøng th−êng thÊy khi bÞ suy thËn. Khi thËn kh«ng ®−îc cung cÊp m¸u ®Çy ®ñ sÏ h×nh thµnh mét chÊt globin gäi lµ renin, nã kÕt hîp víi mét protein ®Æc biÖt trong huyÕt t−¬ng lµ hypertensinogen ®Ó t¹o thµnh hypertensin, chÊt nµy cã t¸c dông lµm co çc mao qu¶n → g©y cao huyÕt ¸p.

4. Ure huyÕt

Ure huyÕt lµ héi chøng cña sù gi÷ l¹i chÊt cÆn b; ®−îc sinh ra trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, g©y ®éc cho c¬ thÓ. Cã 2 tr−êng hîp ure huyÕt

Ure huyÕt tr−íc thËn lµ do bÖnh ë ngoµi thËn g©y nªn nh− khi bÞ n«n möa, Øa ch¶y kÐo dµi, lµm cho c¬ thÓ mÊt n−íc, m¸u c« ®Æc l¹i, ¸p lùc keo trong m¸u t¨ng lµm trë ng¹i cho qu¸ tr×nh siªu läc trong qu¶n cÇu thËn g©y nªn. Ure huyÕt lo¹i nµy cßn gÆp trong tr−êng hîp ®¸i ®−êng hay rèi lo¹n tuÇn hoµn do nhiÔm trïng.

Ure huyÕt sau thËn do gia sóc bÞ t¾c niÖu qu¶n, bµng quang, niÖu ®¹o lµm cho gia sóc kh«ng ®i tiÓu ®−îc, ure trong n−íc tiÓu ngÊm vµo m¸u lµm cho gia sóc tróng ®éc, nÕu kh«ng can thiÖp kÞp thêi con vËt sÏ chÕt.

5. Phï thòng

Do c¬ n¨ng th¶i n−íc tiÓu cña thËn bÞ trë ng¹i, çc muèi kho¸ng, nhÊt lµ Na+ gi÷ l¹i trong tæ chøc lµm cho n−íc hÊp thu vµo ®ã. MÆt kh¸c do hËu qu¶ cña albumin niÖu lµm gi¶m ¸p lùc keo cña m¸u g©y hiÖn t−îng tho¸t t−¬ng dÞch g©y phï toµn th©n hoÆc tÝch n−íc ë xoang ngùc vµ xoang bông.


174

6. Suy thËn

Trong qu¸ tr×nh viªm, mét sè çc tiÓu cÇu thËn bÞ ph¸ ho¹i nªn c¬ n¨ng bµi tiÕt cña thËn bÞ trë ng¹i. HËu qu¶ cña suy thËn lµ mÊt kh¶ n¨ng duy tr× ®é pH cña m¸u, nªn gia sóc dÔ bÞ tróng ®éc toan hoÆc kiÒm. ChÊt cÆn azot tÝch l¹i trong m¸u.

Viªm thËn cÊp tÝnh (Nephritis acuta)

i. ®Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm ë tiÓu cÇu thËn, hoÆc tæ chøc kÏ thËn cña tiÓu cÇu thËn. TiÓu cÇu

thËn bÞ dÞch rØ viªm th©m nhiÔm. - BÖnh g©y ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh siªu läc cña thËn dÉn ®Õn phï (do tÝch n−íc,

muèi ë tæ chøc) vµ g©y nhiÔm ®éc ®èi víi c¬ thÓ (do çc s¶n phÈm trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt kh«ng th¶i ra ngoµi ®−îc).

- BÖnh Ýt khi gÆp ë thÓ nguyªn ph¸t, th−êng lµ kÕ ph¸t tõ çc bÖnh kh¸c

iI. Nguyªn nh©n - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh + KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh dÞch t¶ lîn, ®ãng dÊu lîn, tô huyÕt

trïng, nhiÖt th¸n, lë måm long mãng). + KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh ký sinh trïng ®−êng m¸u (tiªn mao trïng, biªn trïng) + KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh néi khoa (bÖnh viªm d¹ dµy ruét, viªm gan, suy tim,...). - Do vi trïng tõ çc æ viªm kh¸c trong c¬ thÓ ®Õn thËn g©y viªm (tõ viªm néi t©m

m¹c, ngo¹i t©m m¹c, viªm phæi,...). - Do bÞ nhiÔm ®éc bëi ho¸ chÊt, nÊm mèc thøc ¨n, ®éc tè thùc vËt. - Do gia sóc bÞ c¶m l¹nh, bÞ báng.

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do nh÷ng kÝch thÝch cña bÖnh nguyªn g©y rèi lo¹n thÇn kinh trung khu, lµm ¶nh

h−ëng tíi c¬ n¨ng cña thÇn kinh vËn m¹ch, çc mao qu¶n toµn th©n sinh ra co th¾t, nhÊt lµ thËn sÏ lµm gi¶m tÝnh thÈm thÊu mao qu¶n thËn, çc chÊt ®éc tÝch l¹i trong tiÓu cÇu thËn g©y nªn viªm.

Khi tiÓu cÇu thËn bÞ viªm, líp tÕ bµo néi b× s−ng vµ trãc ra, tÕ bµo b¹ch cÇu th©m nhiÔm, mao qu¶n cÇu thËn co th¾t lµm cho l−îng n−íc tiÓu gi¶m sinh ra ure huyÕt g©y nªn tróng ®éc.

Do sù co th¾t m¹ch qu¶n, chÊt renin ®−îc s¶n sinh nhiÒu, kÕt hîp víi hypertensinogen trong huyÕt t−¬ng thµnh hypertensin lµm cao huyÕt ¸p. Sù th¶i n−íc tiÓu bÞ trë ng¹i, muèi NaCl tÝch l¹i trong tæ chøc g©y nªn phï toµn th©n. Trong n−íc tiÓu cã albumin, tÕ bµo th−îng b×, hång cÇu, b¹ch cÇu vµ trô niÖu.

TriÖu chøng ®au thËn

175

IV. TriÖu chøng BÖnh Ýt khi gÆp ë thÓ nguyªn ph¸t, th−êng lµ kÕ ph¸t tõ çc bÖnh kh¸c, khi m¾c bÖnh

con vËt th−êng cã çc triÖu chøng sau:

- Gia sóc sèt cao, toµn th©n bÞ øc chÕ, bá ¨n vµ ®au ë vïng thËn lµm cho con vËt ®i ®¸i khã kh¨n, l−ng cong. Khi sê vµo vïng thËn con vËt cã ph¶n øng ®au.

- Con vËt ®i tiÓu nhiÒu ë thêi kú ®Çu (®a niÖu), giai ®o¹n sau ®i tiÓu Ýt (thiÓu niÖu), n−íc tiÓu ®ôc, cã khi cã m¸u,. BÖnh kÐo dµi g©y hiÖn t−îng phï toµn th©n (çc vïng phï dÔ thÊy lµ ngùc, yÕm, bông, ch©n, ©m hé vµ mÝ m¾t), cã hiÖn t−îng trµn dÞch mµng phæi, xoang bông, xoang bao tim.

- Hµm l−îng ure t¨ng cao trong m¸u g©y nhiÔm ®éc, lµm cho con vËt bÞ h«n mª, co giËt, n«n möa, Øa ch¶y.

- XÐt nghiÖm n−íc tiÓu cã protein niÖu, huyÕt niÖu, trô niÖu vµ tÕ bµo biÓu m« tiÓu cÇu thËn.

- Trong m¸u, sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng, tû lÖ b¹ch cÇu trung tÝnh t¨ng (nhÊt lµ tû lÖ b¹ch cÇu non).

V. BÖnh tÝch ThËn bÞ s−ng, mÆt thËn sung huyÕt hoÆc

lÊm tÊm sung huyÕt, mµng ngoµi thËn dÔ bãc, trong mao qu¶n cña tiÓu cÇu thËn cã protein ®«ng ®Æc, b¹ch cÇu vµ Ýt hång cÇu. HÖ thèng néi b× s−ng lµm cho tiÓu cÇu thËn ph×nh to, tÕ bµo th−îng b× cña thËn tiÓu qu¶n bÞ tho¸i ho¸ h¹t vµ tho¸i ho¸ mì.

Trong n−íc tiÓu cã trô niÖu, trô h¹t, trô hång cÇu, trô mì...

VI. ChÈn ®o¸n - C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña bÖnh lµ: phï, huyÕt ¸p cao, gi;n tim, thiÓu niÖu, albumin

niÖu, ure huyÕt, cã çc lo¹i trô niÖu trong n−íc tiÓu, vïng thËn ®au, hay kÕ ph¸t viªm phæi vµ viªm ruét.

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi:

+ BÖnh thËn cÊp vµ m¹n tÝnh: Kh«ng ®au vïng thËn, hµm l−îng protein trong n−íc tiÓu rÊt nhiÒu, trong n−íc tiÓu cã trô niÖu, kh«ng cã hiÖn t−îng cao huyÕt ¸p.

+ BÖnh viªm bÓ thËn: kh«ng cã hiÖn t−îng phï, kh«ng cao huyÕt ¸p, vïng thËn rÊt mÉn c¶m, n−íc tiÓu ®ôc cã nhiÒu dÞch nhÇy.

+ Sái thËn: kh«ng cã hiÖn t−îng sèt.


Cho gia sóc nghØ ng¬i, kh«ng cho con vËt ¨n thøc ¨n cã nhiÒu muèi, thøc ¨n cã nhiÒu n−íc, thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch m¹nh ®èi víi thËn, h¹n chÕ cho uèng n−íc.

ThËn sung vµ xuÊt huyÕt


176



b. Dïng kh¸ng sinh ®Ó diÖt vi khuÈn

c. Dïng çc thuèc lîi niÖu, gi¶i ®éc, t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ

Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã, lîn Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 500 ml 150 - 300 ml


Canxi clorua 10% 50 - 70 ml 20 - 30 ml 5 - 10 ml

Urotropin 10% 50 - 70 ml 30 - 50ml 10 - 15 ml

Vitamin C 5% 20 ml 10 ml 3 - 5 ml


Ngoµi ra cã thÓ cho uèng n−íc r©u ng«, b«ng m; ®Ò hoÆc rÔ cá tranh.

d. §Ò phßng hiÖn t−îng thËn nhiÔm mì, hoÆc tho¸i ho¸, gi¶m viªm (dïng Prednisolon hoÆc Dexamethazon).

BÖnh thËn cÊp tÝnh vµ m¹n tÝnh (Nephrosis acuta et chromica)

i. ®Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra ë èng thËn, ®©y lµ mét bÖnh toµn th©n, lµ sù tiÕp diÔn cña

qu¸ tr×nh rèi lo¹n trao ®æi chÊt (rèi lo¹n trao ®æi protein, lipit, chÊt kho¸ng vµ n−íc), tõ ®ã g©y nªn sù tho¸i ho¸ ë m« bµo thËn tiÓu qu¶n vµ lµm rèi lo¹n c¬ n¨ng cña thËn.

- BÖnh cßn cã tªn gäi lµ héi chøng thËn h− (v× çc kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy çc triÖu chøng cña thËn h− cã thÓ gÆp trong nhiÒu bÖnh cÇu thËn tiªn ph¸t vµ thø ph¸t. Tæn th−¬ng thËn còng ®a d¹ng, mÆc dï çc biÓu hiÖn l©m sµng vµ sinh hãa t−¬ng ®èi gièng nhau).

- TriÖu chøng l©m sµng vµ sinh hãa ®−îc ®Æc tr−ng lµ: Protein niÖu nhiÒu, protein m¸u gi¶m, albumin m¸u gi¶m, lipit m¸u t¨ng, phï.

Ii. nguyªn nh©n a. Nguyªn nh©n do tiªn ph¸t

- BÖnh cÇu thËn tæn th−¬ng tèi thiÓu.

- BÖnh cÇu thËn m¹n tÝnh (x¬ hãa cÇu thËn æ, ®o¹n, bÖnh cÇu thËn mµng, viªm cÇu thËn mµng t¨ng sinh; çc bÖnh viªm cÇu thËn t¨ng sinh vµ x¬ hãa kh¸c).

b. Nguyªn nh©n do kÕ ph¸t

- KÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm cÊp tÝnh vµ m¹n tÝnh g©y nªn (bÖnh lao, cóm, lîn ®ãng dÊu, viªm phÕ m¹c truyÒn nhiÔm ë ngùa, bÖnh thiÕu m¸u truyÒn nhiÔm).

- Do hËu qu¶ cña çc chøng tróng ®éc (tróng ®éc thñy ng©n vµ çc kim lo¹i nÆng, nÊm mèc ®éc,...)

- BÖnh hÖ thèng: Çc chÊt ®éc cña c¬ thÓ s¶n sinh ra do rèi lo¹n trao ®æi chÊt, lµm tæn th−¬ng èng thËn (chøng xeton huyÕt, bÖnh gan, chøng ®¸i th¸o ®−êng)

- Khi gia sóc bÞ báng nÆng,...

177


Ng−êi ta cho r»ng, bÖnh thËn kh«ng ph¶i b¾t nguån ®Çu tiªn ë thËn mµ lµ bÖnh cña toµn th©n, dÉn ®Õn rèi lo¹n vÒ tÝnh chÊt lý ho¸ thÓ keo trong tæ chøc. Sù rèi lo¹n ®ã lµ biÓu hiÖn vÒ trë ng¹i trao ®æi chÊt (trao ®æi protein, lipit, n−íc, muèi NaCl) cña c¬ thÓ vµ g©y ra çc triÖu chøng l©m sµng, sinh hãa ®Æc tr−ng:

Albumin niÖu nhiÒu: Albumin trong huyÕt t−¬ng mang ®iÖn tÝch ©m, b×nh th−êng nã khã lät qua ®−îc mµng läc cña cÇu thËn v× líp ®iÖn tÝch ©m cña mµng läc cÇu thËn ng¨n c¶n. Trong héi chøng thËn h−, do líp ®iÖn tÝch ©m cña mµng nÒn cÇu thËn bÞ hñy ho¹i→ cÇu thËn ®Ó lät dÔ dµng çc ph©n tö mang ®iÖn tÝch ©m nh− lµ albumin, cßn globulin lµ ph©n tö lín kh«ng chui ra ngoµi m¹ch qu¶n → hµm l−îng globulin trong m¸u t¨ng. Khi l−îng albumin ®−îc bµi xuÊt ra ngoµi nhiÒu g©y nªn gi¶m l−îng albumin trong m¸u.

Do gi¶m albumin trong m¸u vµ sù tæng hîp protein cña gan kh«ng bï ®¾p kÞp→ gi¶m ¸p lùc thÓ keo m¸u g©y ra phï (do n−íc di chuyÓn tõ lßng mao m¹ch ra tæ chøc kÏ). Còng do gi¶m ¸p lùc thÓ keo m¸u vµ rèi lo¹n ®iÒu chØnh tæng hîp protein ®; kÝch thÝch gan tæng hîp lipoprotein → t¨ng lipit m¸u.

ThÓ tÝch m¸u gi¶m (do tho¸t dÞch ra tæ chøc) g©y ho¹t hãa hÖ Renin - Angiontensin -Aldosteron vµ hÖ thÇn kinh giao c¶m g©y t¨ng t¸i hÊp thu Na+, n−íc cña èng thËn → phï. MÆt kh¸c nh÷ng chÊt ø ®äng l¹i ë thËn tiÓu qu¶n, cïng víi thËn tiÓu qu¶n bÞ s−ng sÏ lµm cho gia sóc bÝ ®¸i vµ g©y nªn phï. Nh÷ng chÊt ®éc sinh ra trong qu¸ tr×nh rèi lo¹n trao ®æi chÊt sÏ ph¸ ho¹i çc c¬ quan trong c¬ thÓ vµ cuèi cïng tËp trung vÒ thËn vµ g©y nªn tho¸i ho¸ ë thËn tiÓu qu¶n. ë thËn tiÓu qu¶n h×nh thµnh trô niÖu trong, líp tÕ bµo th−îng b× lãc ra vµ bÞ vì thµnh nh÷ng m¶nh nhá ®äng l¹i trong tiÓu qu¶n h×nh thµnh hÖ thèng trô niÖu h¹t. NÕu bÖnh ë thÓ cÊp tÝnh, míi ph¸t hiÖn th× thËn tiÓu qu¶n hÊp thu m¹nh, n−íc tiÓu Ýt vµ ®Æc, tr−êng hîp bÖnh thËn m¹n tÝnh, lµm cho v¸ch thËn tiÓu qu¶n t¸i hÊp thu kÐm, lµm cho gia sóc ®i ®¸i nhiÒu vµ tû träng n−íc tiÓu thÊp.

IV. TriÖu chøng 1. BÖnh nhÑ

Trong n−íc tiÓu cã Ýt albumin, tÕ bµo th−îng b× thËn vµ trô niÖu, n−íc tiÓu cã tÝnh toan.

2. BÖnh nÆng

Hµm l−îng protein trong n−íc tiÓu cao (30%). CÆn n−íc tiÓu cã tÕ bµo th−îng b× thËn, nhiÒu lo¹i trô niÖu (trô trong, trô s¸p, trô h¹t,...).

- Tr−êng hîp cÊp tÝnh: con vËt mÖt mái, ¨n Ýt, ®¸i Ýt, l−îng n−íc tiÓu gi¶m vµ tû träng cao.

- Khi bÖnh ë thÓ m¹n tÝnh th× l−îng n−íc tiÓu nhiÒu vµ tû träng n−íc tiÓu gi¶m. Gia sóc bÞ phï nÆng ë yÕm, ©m nang, bèn ch©n, cã khi trµn dÞch mµng phæi hoÆc phóc m¹c, gia sóc gÇy dÇn hay bÞ rèi lo¹n tiªu ho¸.

XÐt nghiÖm m¸u vµ n−íc tiÓu thÊy: protein toµn phÇn trong m¸u gi¶m, lipÝt trong m¸u t¨ng, nång ®é albumin trong m¸u thÊp, nång ®é Na+ trong m¸u thÊp, tèc ®é l¾ng m¸u t¨ng, albumin trong n−íc tiÓu nhiÒu.


178

V. BÖnh tÝch

ë thÓ nhÑ, thËn kh«ng s−ng hoÆc h¬i s−ng. Trªn kÝnh hiÓn vi thÊy tÕ bµo ë quai henler s−ng to thµnh h×nh trßn, nguyªn sinh chÊt cã h¹t, nh©n tÕ bµo to, lßng qu¶n hÑp.

BÖnh nÆng h¬n thËn s−ng to, mÒm, líp vá dµy, mµu x¸m. Trªn kÝnh hiÓn vi ngoµi hiÖn t−îng tho¸i ho¸ h¹t, cßn thÊy tho¸i ho¸ kh«ng bµo, nh©n tÕ bµo bÞ ph¸, tÕ bµo nhiÔm mì.

Trong tr−êng hîp tÕ bµo thËn bÞ tho¸i ho¸ h¹t th× thËn s−ng to, r¾n, c¾t ra cã mµu vµng ®ôc.

VI. Tiªn l−îng Tuú theo tÝnh chÊt cña bÖnh nguyªn mµ quyÕt ®Þnh tiªn l−îng. NÕu bÖnh nhÑ, khi

lo¹i trõ bÖnh nguyªn, thËn sÏ håi phôc, bÖnh nÆng, thêi gian bÖnh kÐo dµi, thËn bÞ tho¸i ho¸ rÊt khã håi phôc.

VII. ChÈn ®o¸n CÇn n¾m ®−îc ®Æc ®iÓm cña bÖnh: N−íc tiÓu nhiÒu protein, cã tÕ bµo th−îng b×

thËn, cã trô niÖu (trô trong, trô h¹t). Gia sóc bÞ phï nÆng. Trong tr−êng hîp bÖnh thËn kh«ng ghÐp viªm thËn th× huyÕt ¸p kh«ng cao vµ kh«ng bÞ ure huyÕt, albumin trong m¸u gi¶m, protein toµn phÇn gi¶m, lipÝt toµn phÇn t¨ng.

CÇn ph¶i chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi:

+ BÖnh viªm thËn cÊp

+ BÖnh viªm bÓ thËn.

VIII. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: TiÕn hµnh ®ång thêi 3 vÊn ®Ò (®iÒu trÞ theo c¬ chÕ sinh bÖnh,

®iÒu trÞ triÖu chøng, ®iÒu trÞ dù phßng çc biÕn chøng).

1. Hé lý

Khi kh«ng bÞ ure huyÕt vµ chøng ure n−íc tiÓu th× cho ¨n nh÷ng thøc ¨n cã nhiÒu protein ®Ó bæ sung l−îng protein mÊt qua ®−êng n−íc tiÓu. H¹n chÕ cho uèng n−íc khi gia sóc bÞ phï, kh«ng cho ¨n muèi.


a. Dïng thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n chÝnh (vÝ dô nÕu lµ hËu qu¶ cña bÖnh truyÒn nhiÔm th× dïng kh¸ng sinh can thiÖp).

b. §iÒu trÞ theo c¬ chÕ sinh bÖnh: (dïng thuèc øc chÕ miÔn dÞch - Prednisolon)

c. Dïng thuèc lîi tiÓu, gi¶m phï t¨ng søc ®Ò kh¸ng vµ s¸t trïng ®−êng niÖu


Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 400 - 500 ml 150 - 400 ml





179


d. §iÒu trÞ dù phßng çc biÕn chøng (t¾c nghÏn tÜnh m¹ch - do t¨ng ®«ng m¸u): Dïng Aspirin (chèng ng−ng kÕt tiÓu cÇu), hoÆc thuèc kh¸ng vitamin K (Syntrom, Wafarin).

BÖnh viªm bÓ thËn (Pyelitis)

i. ®Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra ë bÓ thËn. Tïy theo tÝnh chÊt viªm cã çc d¹ng:

+ Viªm bÓ thËn sung huyÕt

+ Viªm bÓ thËn cata

+ Viªm bÓ thËn ho¸ mñ

- Tïy theo thêi gian viªm cã: viªm thÓ cÊp tÝnh hoÆc thÓ m¹n tÝnh.

Ii. nguyªn nh©n - Do gia sóc lµm viÖc, lao t¸c qu¸ nÆng nhäc.

- Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm

- Do mét sè vi trïng t¸c ®éng: Colibacille, Koch, Staphylococcus, Streptococcus.

- Do nhiÔm ®éc bëi çc chÊt ®éc thùc vËt, ho¸ chÊt.

- Do viªm lan tõ ®−êng th¶i niÖu hoÆc do cuéi ë thËn.

- Do giun ký sinh ë bÓ thËn

IIi. C¬ chÕ sinh bÖnh Do ®éc tè, chÊt ®éc hoÆc çc t¸c ®éng c¬ giíi kÝch thÝch vµo niªm m¹c bÓ thËn hoÆc

do vi trïng trùc tiÕp x©m nhËp vµo g©y viªm. Do viªm lµm qu¸ tr×nh th¶i niÖu khã kh¨n, lµm cho c¬ bÓ thËn dµy ra vµ dÉn tíi liÖt c¬.

Do qu¸ tr×nh th¶i niÖu khã kh¨n→ n−íc tiÓu tÝch l¹i trong bÓ thËn lµm cho bÓ thËn gi;n to. ¸p lùc trong bÓ thËn t¨ng, sÏ kÝch thÝch vµo hÖ thèng néi c¶m thô lµm cho thËn bÞ ®au.

Viªm ë bÓ thËn cã thÓ lan sang viªm thËn (do n−íc tÝch bÞ ø l¹i ë thËn hoÆc cã thÓ g©y viªm xuèng bµng quang). Nh÷ng s¶n phÈm ®éc cña qu¸ tr×nh viªm cã thÓ bÞ hÊp thu vµo m¸u lµm cho bÖnh cµng trÇm träng.

IV. TriÖu chøng - Vïng thËn mÉn c¶m, khi sê vµo vïng thËn con vËt cã c¶m gi¸c ®au, khã chÞu. NÕu

kÕ ph¸t viªm thËn hay bµng quang lµm cho gia sóc lu«n rÆn ®¸i mµ kh«ng ®¸i ®−îc nhiÒu.

- Gia sóc sèt cao, nhiÖt ®é c¬ thÓ 40-410C, sèt lªn xuèng kh«ng ®Òu hoÆc çch nhËt. Gia sóc ñ rò, kÐm ¨n.

- N−íc tiÓu ®ôc, cã dÞch nhµy vµ protein. CÆn n−íc tiÓu cã tÕ bµo b¹ch cÇu, mñ, tÕ bµo th−îng b× thËn, çc muèi tricanxi phosphat Ca3(PO4)2, phosphat magie Mg3(PO4)2, urat amon,... NÕu viªm sang thËn th× cÆn n−íc tiÓu cã c¶ trô niÖu.


180

- Khi viªm bÓ thËn m¹n tÝnh th× triÖu chøng l©m sµng kh«ng râ rµng, trong n−íc tiÓu chØ thÊy cã nhiÒu b¹ch cÇu.

V. Tiªn l−îng - NÕu bÖnh chØ x¶y ra ë mét bÓ thËn, qu¸ tr×nh viªm kh«ng lan vµo thËn th× tiªn

l−îng tèt.

- NÕu viªm ho¸ mñ th× tiªn l−îng xÊu.

- NÕu kÕ ph¸t viªm thËn vµ t¾c niÖu qu¶n th−êng lµm bÖnh sóc chÕt.

- Tr−êng hîp viªm bÓ thËn m¹n tÝnh bÖnh kÐo dµi.

VI. ChÈn ®o¸n - Chñ yÕu c¨n cø vµo vïng thËn ®au, trong n−íc tiÓu cã protein d−¬ng tÝnh, cÆn n−íc

tiÓu cã çc tÕ bµo b¹ch cÇu, tÕ bµo th−îng b× bÓ thËn, mét sè muèi phosphat vµ urat. NÕu cã trô niÖu vµ tÕ bµo th−îng b× thËn lµ do viªm lan ®Õn thËn. NÕu viªm lan ®Õn bµng quang th× cÆn n−íc tiÓu cã tÕ bµo th−îng b× bµng quang.

- CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi viªm thËn cÊp tÝnh.

VII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

Cho gia sóc nghØ ng¬i, cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, kh«ng cho ¨n nh÷ng thøc ¨n cã tÝnh chÊt kÝch thÝch ®èi víi thËn. NÕu bÖnh sóc bÝ ®¸i th× h¹n chÕ cho ¨n thøc ¨n láng vµ uèng n−íc.


a. Dïng çc thuèc lîi niÖu: Dïng Urotropin 15-20%. Tiªm tÜnh m¹ch, hoÆc cho uèng hypoyhiazid.

b. Tr−êng hîp cã kÕ ph¸t viªm thËn: Dïng kh¸ng sinh diÖt khuÈn.

c. Dïng thuèc gi¶m ®au (Anagin, Prozin, dung dÞch Novocain 0,5%. Phong bÕ bao thËn.

d. Dïng thuèc lîi tiÓu, t¨ng søc ®Ò kh¸ng vµ gi¶i ®éc cho c¬ thÓ

Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã, lîn Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 500 ml 150 - 400 ml Cafein natribenzoat 20% 150 ml 5 - 10 ml 1 - 3 ml

Canxi clorua 10% 50 - 70 ml 20 - 30 ml 5 - 10 ml Urotropin 10% 50 - 70ml 30 - 50 ml 10 - 15 ml Vitamin C 5% 20 ml 10 ml 3 - 5 ml


Chó ý: NÕu bÝ ®¸i, th«ng bµng quang, niÖu ®¹o sau ®ã dïng thuèc s¸t trïng röa bµng quang, niÖu ®¹o.

181

Viªm bµng quang (Cystitis)

i. ®Æc ®iÓm - Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra trªn niªm m¹c bµng quang vµ g©y co th¾t bµng quang, lµm

cho con vËt ®i tiÓu khã. Khi viªm bµng quang cßn lµm cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh cuéi niÖu ®−îc dÔ dµng. BÖnh th−êng thÊy ë chã, bß, ngùa, çc lo¹i gia sóc kh¸c Ýt gÆp.

- Tïy theo tÝnh chÊt viªm mµ bÖnh cã çc thÓ: + Viªm cata + Viªm xuÊt huyÕt + Viªm mµng gi¶. - Tïy theo thêi gian bÖnh cã viªm cÊp tÝnh hoÆc viªm m¹n tÝnh.

II. Nguyªn nh©n - Do t¸c ®éng cña mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm (bÖnh dÞch t¶, phã th−¬ng hµn,...) hoÆc

do t¸c ®éng cña çc lo¹i vi trïng sinh mñ (Staphylococcus, Streptococcus, Colibacille,...) nh÷ng lo¹i vi trïng nµy qua m¸u hoÆc qua thËn vµo bµng quang, hoÆc cã s½n trong bµng quang, khi bµng quang bÞ tæn th−¬ng hay khi søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ gi¶m lµ c¬ héi tèt ®Ó vi trïng ph¸t triÓn vµ g©y bÖnh.

- Do viªm thËn hoÆc viªm niÖu qu¶n, qu¸ tr×nh viªm lan xuèng bµng quang.

- ë gia sóc çi bÖnh hay gÆp khi bÞ viªm tö cung hoÆc ©m ®¹o.

- Do çc kÝch thÝch c¬ giíi (dïng èng th«ng niÖu ®¹o, do cuéi niÖu kÝch thÝch vµo v¸ch bµng quang).

- Do t¾c niÖu ®¹o, n−íc tiÓu tÝch l¹i trong bµng quang vµ bÞ ph©n gi¶i t¹o thµnh nh÷ng s¶n vËt ®éc, nh÷ng s¶n phÈm nµy kÝch thÝch vµo niªm m¹c bµng quang g©y viªm.

- Do ¶nh h−ëng cña çc chÊt ®éc.

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Çc yÕu tè g©y bÖnh t¸c ®éng ®Õn hÖ thèng néi c¶m thô cña niªm m¹c bµng quang

vµ ®−îc dÉn truyÒn lªn thÇn kinh trung −¬ng, tõ ®ã g©y nªn hiÖn t−îng sung huyÕt ë niªm m¹c bµng quang → viªm. Çc s¶n phÈm t¹o ra trong qu¸ tr×nh viªm nh− (t−¬ng dÞch, b¹ch cÇu, hång cÇu, tÕ bµo th−îng bÞ bµng quang,...) sÏ trë thµnh m«i tr−êng tèt cho vi trïng ph¸t triÓn.

Nh÷ng ®éc tè cña vi khuÈn cïng víi nh÷ng chÊt ph©n gi¶i cña dÞch viªm vµ sù ph©n gi¶i cña n−íc tiÓu thµnh amoniac kÝch thÝch vµo v¸ch niªm m¹c bµng quang lµm cho bµng quang bÞ co th¾t→ con vËt ®i ®¸i d¾t. NÕu c¬ vßng bµng quang co th¾t con vËt ®i ®¸i khã kh¨n.

Nh÷ng chÊt ph©n gi¶i tõ bµng quang vµ ®éc tè cña vi khuÈn thÊm vµo m¸u lµm cho gia sóc bÞ nhiÔm ®éc, g©y sèt vµ cã biÓu hiÖn triÖu chøng toµn th©n.

Khi viªm bµng quang cßn lµm cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh cuéi niÖu ®−îc dÔ dµng.


182

IV. TriÖu chøng - Con vËt ®au bµng quang khi ®i tiÓu, lu«n lu«n cã ®éng t¸c ®i tiÓu nh−ng n−íc tiÓu

Ýt hoÆc kh«ng cã. Con vËt tá vÎ kh«ng yªn, cong l−ng, ®au bông, rªn rØ. Con vËt kÐm ¨n, uÓ o¶i, th©n nhiÖt t¨ng.

- Sê n¾n bµng quang hoÆc kh¸m qua trùc trµng con vËt ®au ®ín, bµng quang trèng rçng. Tr−êng hîp c¬ vßng bµng quang co th¾t, n−íc tiÓu tÝch ®Çy trong bµng quang, lªn men, cã thÓ g©y vì bµng quang, gia sóc thë cã mïi amoniac.

- N−íc tiÓu thay ®æi: NÕu viªm cata th× n−íc tiÓu ®ôc, cã chøa nhiÒu dÞch nhµy vµ mét Ýt protein. NÕu viªm xuÊt huyÕt, n−íc tiÓu cã m¸u. NÕu viªm ho¸ mñ, n−íc tiÓu cã mñ vµng hoÆc xanh. NÕu viªm thÓ mµng gi¶, n−íc tiÓu cã mµng gi¶. Trong cÆn n−íc tiÓu cã nhiÒu b¹ch cÇu, hång cÇu, tÕ bµo th−îng b× cña bµng quang, mµng gi¶, dÞch nhµy vµ vi trïng.

- ë viªm m¹n tÝnh, triÖu chøng nhÑ, hiÖn t−îng ®i tiÓu khã vµ ®au kh«ng râ, gia sóc kh«ng sèt, bÖnh kÐo dµi.

V. BÖnh tÝch Niªm m¹c bµng quang s−ng, lÊm tÊm xuÊt

huyÕt hay tõng vÖt xuÊt huyÕt, cã dÞch nhÇy, mñ. BÖnh ë thÓ nÆng trªn mÆt bµng quang phñ mét líp mµng gi¶, bµng quang bÞ loÐt tõng m¶ng.

VI. Tiªn l−îng ThÓ viªm cata th× tiªn l−îng tèt cßn çc thÓ

viªm kh¸c th× tiªn l−îng xÊu. Viªm bµng quang dÔ dÉn tíi loÐt hoÆc ho¹i tö bµng quang vµ viªm bµng quang dÉn tíi viªm thËn, bÓ thËn, viªm phóc m¹c, g©y chøng b¹i huyÕt, liÖt bµng quang vµ gia sóc chÕt.

VII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

§Ó gia sóc yªn tÜnh, cho ¨n nh÷ng lo¹i thøc ¨n Ýt kÝch thÝch, cho uèng n−íc tù do.


a. Dïng kh¸ng sinh ®Ó tiªu viªm vµ diÖt khuÈn

b. Dïng thuèc lîi niÖu: Cã thÓ dïng mét trong çc lo¹i thuèc sau: (Axetat kali, Diuretin, Urotropin, b«ng m; ®Ò, rÔ cá tranh, r©u ng«).

c. Röa bµng quang: dïng dung dÞch s¸t trïng (dung dÞch KMnO4 0,1%, phÌn chua 0,5%, axit boric 1-2%, axit salicylic 1%, axit tanic 1-2 %, Rivalnol 0,1%,...). Tr−íc khi thôt thuèc s¸t trïng, nªn thôt vµo bµng quang n−íc muèi sinh lý ë nhiÖt ®é 37-390C (§GS: 300 ml, TGS: 50 ml). Sau khi cho dung dÞch s¸t trïng vµo kho¶ng 2-3 phót råi th¸o ra. Cuèi cïng thôt kh¸ng sinh vµo bµng quang.

d. Dïng thuèc gi¶m ®au: Anagin, Prozin hoÆc phong bÕ Novocain 0,25% vµo ®èt sèng l−ng.

Niªm m¹c bµng quang xuÊt huyÕt

183

Chó ý:

Khi bµng quang tÝch ®Çy n−íc tiÓu mµ niÖu ®¹o bÞ t¾c: H¹n chÕ cho gia sóc uèng n−íc, kh«ng dïng thuèc lîi niÖu, sau ®ã dïng thñ thuËt ®Ó rót n−íc tiÓu ra ngoµi.

LiÖt bµng quang (Paralysis vesicee urinariae)

i. ®Æc ®iÓm LiÖt bµng quang nghÜa lµ v¸ch bµng quang mÊt kh¶ n¨ng co bãp, n−íc tiÓu tÝch l¹i

trong bµng quang lµm gi;n bµng quang → rèi lo¹n qu¸ tr×nh ®µo th¶i n−íc tiÓu.

Ii. nguyªn nh©n - Do tæn th−¬ng tuû sèng cña ®èt sèng l−ng, h«ng (cét sèng bÞ chÊn th−¬ng, viªm,

khèi u hay xuÊt huyÕt), hoÆc do bÖnh ë vá n;o g©y trë ng¹i ®Õn trung khu bµi tiÕt.

- Do bÖnh cña bµng quang (c¬ vßng bµng quang co th¾t, viªm bµng quang - viªm ë tÇng s©u cña v¸ch bµng quang).

- Do hËu qu¶ cña nh÷ng bÖnh lµm n−íc tiÓu tÝch l¹i l©u trong bµng quang (nh÷ng bÖnh lµm cho gia sóc bÞ liÖt- cßi x−¬ng, mÒm x−¬ng,...)

IIi. C¬ chÕ sinh bÖnh Trong ®iÒu kiÖn sinh lý b×nh th−êng, n−íc tiÓu trong bµng quang th¶i ra ngoµi theo

qu¸ tr×nh ph¶n x¹. Ph¶n x¹ ®ã ®−îc h×nh thµnh do c¶m gi¸c n−íc tiÓu ®Çy lªn trong bµng quang, bµng quang gi;n ra, kÝch thÝch vµo hÖ thèng néi c¶m thô truyÒn lªn trung khu th¶i niÖu ë tuû sèng, kÕt qu¶ lµm co bãp c¬ bµng quang vµ øc chÕ c¬ vßng bµng quang g©y ph¶n x¹ ®i tiÓu lµm n−íc tiÓu tho¸t ra ngoµi. Ngoµi ra trung khu th¶i niÖu cßn chÞu sù ®iÒu khiÓn cña vâ n;o.

Khi hÖ thèng thÇn kinh bÞ tæn th−¬ng th× c¶m gi¸c vµ ph¶n x¹ ®i tiÓu bÞ mÊt, c¬ vßng bµng quang co th¾t, n−íc tiÓu tÝch l¹i trong bµng quang lµm cho v¸ch bµng quang gi;n ra. N−íc tiÓu tÝch ®Çy bµng quang lµm mÊt c¶m gi¸c cña v¸ch bµng quang nªn con vËt Ýt ®i ®¸i hoÆc kh«ng ®¸i ®−îc. Khi ¸p lùc trong bµng quang t¨ng, kh¾c phôc ®−îc phÇn nµo sù co th¾t cña c¬ vßng th× n−íc tiÓu ch¶y ra Ýt hoÆc ch¶y tõng giät.

Khi tuû sèng bÞ bÖnh, kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt cña trung khu th¶i niÖu mÊt, c¬ bµng quang bÞ liÖt kh«ng cßn kh¶ n¨ng co bãp ®Èy n−íc tiÓu ra ngoµi, c¬ vßng bµng quang còng bÞ tª liÖt. V× vËy bµng quang kh«ng cã kh¶ n¨ng chøa n−íc tiÓu mµ gièng nh− chiÕc tói rçng. HiÖn t−îng nµy thÊy râ nhÊt khi ®au ngang tuû sèng, trong chøng liÖt nöa th©n d−íi.

Iv. TriÖu chøng NÕu con vËt bÞ bÖnh ë ®¹i n;o hay phÇn tuû sèng tr−íc th¾t l−ng th× dï bµng quang

bÞ liÖt nh−ng gia sóc vÉn lu«n muèn ®i tiÓu, tuy cã ®au nh−ng vÉn ®i ®¸i ®−îc, nh−ng kho¶ng çch gi÷a hai lÇn ®i ®¸i rÊt dµi. Khi n−íc tiÓu chøa ®Çy trong bµng quang dïng èng th«ng bµng quang hoÆc lÊy tay Ðp bµng quang cã thÓ lµm cho n−íc tiÓu ch¶y ra hÕt. Nh÷ng lÇn gia sóc ®i tiÓu l−îng n−íc tiÓu ch¶y ra Ýt.


184

Khi tuû sèng bÞ bÖnh th−êng lµm cho c¬ vßng bµng quang bÞ tª liÖt, n−íc tiÓu sÏ kh«ng tÝch l¹i trong bµng quang mµ lu«n nhá giät hoÆc thµnh tõng tia nhá ch¶y ra ngoµi. Do ®ã bµng quang rçng, gia sóc kh«ng mãt ®i tiÓu vµ còng kh«ng ®au.

Khi n−íc tiÓu tÝch l©u trong bµng quang, vi trïng sÏ tõ niÖu ®¹o lan ®Õn bµng quang, g©y viªm cata vµ triÖu chøng trë nªn nÆng thªm.

V. Tiªn l−îng Sù ph¸t triÓn cña bÖnh vµ tiªn l−îng cña bÖnh phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña bÖnh

nguyªn ph¸t. Khi bµng quang tª liÖt t¹m thêi hoÆc tª liÖt Ýt qua ®iÒu trÞ cã thÓ khái. NÕu liÖt bµng quang do thÇn kinh ®iÒu khiÓn sù th¶i niÖu bÞ tæn th−¬ng nghiªm träng th× c¬ n¨ng cña bµng quang kh«ng thÓ håi phôc ®−îc.

Ngoµi ra trong qu¸ tr×nh bÖnh, do sù x©m nhËp cña vi trïng cßn cã thÓ g©y nªn viªm bµng quang, viªm bÓ thËn vµ thËn.

VI. ChÈn ®o¸n

Chñ yÕu dùa vµo triÖu chøng: bµng quang c¨ng to hoÆc trèng rçng, gia sóc kh«ng ®i tiÓu ®−îc hoÆc ®i tiÓu Ýt, kh«ng mãt ®i tiÓu.

Khi chÈn ®o¸n ph¶i so s¸nh víi co th¾t bµng quang, viªm bµng quang, çc bÖnh ë ®¹i n;o vµ tuû sèng.

VII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- Ph¶i ®Þnh kú th«ng bµng quang ngµy 2-3 lÇn ®ång thêi tiÕn hµnh xoa bãp bµng quang (do gia sóc ®¸i khã, bµng quang chøa ®Çy n−íc tiÓu). NÕu cã ®iÒu kiÖn dïng dßng ®iÖn c¶m øng ®Ó kÝch thÝch bµng quang.

- H¹n chÕ uèng n−íc vµ ¨n thøc ¨n chøa nhiÒu n−íc.



b. Dïng thuèc trî søc, trî lùc vµ n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ

c. Dïng thuèc kÝch thÝch co bãp cña bµng quang

- Strychninsulfat 0,1%: §GS (0,03-0,1g); TGS (0,001g). Tiªm b¾p. Çch 4 -5 ngµy tiªm 1 lÇn

Chó ý: NÕu sù thay ®æi bÖnh lý ë v¸ch bµng quang kh«ng nghiªm träng, cã thÓ dïng n−íc l¹nh thôt vµo trùc trµng hoÆc thôt th¼ng vµo bµng quang ®Ó kÝch thÝch co bãp.

185

Co th¾t bµng quang (Cystopasmus)

I. ®Æc ®iÓm

Do c¬ vßng bµng quang bÞ co th¾t lµm cho n−íc tiÓu tÝch l¹i ë bµng quang. HËu qu¶ g©y t¾c bµng quang. NÕu n−íc tÝch l¹i l©u trong bµng quang sÏ g©y gi;n bµng quang vµ cuèi cïng g©y tª liÖt bµng quang.

Ii. nguyªn nh©n

- Th−êng do bµng quang bÞ kÝch thÝch hoÆc trung khu thÇn kinh bÞ bÖnh.

- Do kÕ ph¸t cña çc bÖnh: viªm bµng quang, cuéi niÖu, bÖnh uèn v¸n, ®au bông.

IIi. TriÖu chøng - Khi c¬ vßng bµng quang co th¾t, gia sóc lu«n rÆn ®¸i nh−ng n−íc tiÓu kh«ng ch¶y

ra ngoµi hoÆc ch¶y ra rÊt Ýt.

- Bµng quang tÝch ®Çy n−íc tiÓu, dïng tay Ðp hoÆc xoa bãp bµng quang n−íc tiÓu còng kh«ng ch¶y ra ®−îc.

- Khi n−íc tiÓu tÝch l©u trong bµng quang lµm gi;n bµng quang, tiÕp ®ã lµ bµng quang bÞ tª liÖt.

IV. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: T×m nguyªn nh©n ®Ó lo¹i bá nguyªn nh©n g©y bÖnh

1. Hé lý

§Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh, h¹n chÕ uèng n−íc vµ ¨n thøc ¨n nhiÒu n−íc, thøc ¨n g©y kÝch thÝch.



b. Dïng thuèc gi¶i trõ co th¾t bµng quang: Dïng n−íc Êm thôt vµo trùc trµng hoÆc thôt vµo bµng quang. NÕu hiÖn t−îng co th¾t cßn tiÕp diÔn th× dïng cloralhydrat (§GS 20-25 g, TGS 1-2 g), hoµ vµo n−íc thôt trùc trµng hoÆc dïng morphin clohydrat 1 g kÕt hîp víi parafin 10 ml thôt vµo bµng quang cã thÓ gi¶i trõ co th¾t.

Chó ý: Sau khi dïng çc thñ thuËt trªn míi ®−îc xoa bãp bµng quang hoÆc th«ng n−íc tiÓu ®Ó lµm bÖnh chãng håi phôc.

Viªm niÖu ®¹o (Uretritis)

i. ®Æc ®iÓm Qu¸ tr×nh viªm x¶y ra ë líp niªm m¹c trong niÖu ®¹o. Trong qu¸ tr×nh bÖnh, tuú

theo tÝnh chÊt vµ thêi gian m¾c bÖnh, bÖnh viªm niÖu ®¹o thÓ hiÖn ë çc thÓ viªm: viªm


186

cata, viªm xuÊt huyÕt, viªm cã fibrin, viªm t−¬ng dÞch, viªm ho¸ mñ, viªm cÊp tÝnh, viªm m¹n tÝnh...

Gia sóc çi vµ gia sóc ®ùc gièng hay m¾c.

iI. nguyªn nh©n - Do t¸c ®éng c¬ giíi (th−êng do th«ng niÖu ®¹o, do cuéi niÖu lµm s©y s¸t niªm m¹c

g©y viªm). - Do viªm lan tõ çc c¬ quan kh¸c ®Õn (viªm bµng quang, viªm ©m ®¹o). - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh ký sinh trïng ë ®−êng niÖu ®¹o.

iII. TriÖu chøng - Gia sóc lu«n lu«n ®i tiÓu, khi ®i con

vËt cã c¶m gi¸c ®au ®ín ë ®−êng niÖu ®¹o.

- Gia sóc ®ùc th× d−¬ng vËt lu«n s−ng to, bao quy ®Çu s−ng, gia sóc çi th× ©m m«n më, rØ ra tõng giät n−íc tiÓu cã lÉn dÞch nhµy.

- Sê n¾n niÖu ®¹o hoÆc dïng èng th«ng lµm cho gia sóc ®au ®ín, khã chÞu.

- Khi viªm, v¸ch niÖu ®¹o dµy lªn, lßng niÖu ®¹o hÑp l¹i, con vËt ®i tiÓu khã kh¨n.

- N−íc tiÓu ®ôc, trong n−íc tiÓu cã lÉn m¸u, mñ vµ dÞch nhµy.

vI. Tiªn l−îng BÖnh phÇn lín cã tiªn l−îng tèt, nh−ng nÕu bÖnh lµm lßng niÖu ®¹o ho¸ sÑo vµ hÑp

l¹i, g©y nªn khã ®¸i.

Khi n−íc tiÓu tÝch l¹i ë niÖu ®¹o sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho vi trïng ph¸t triÓn, tõ ®ã dÔ g©y viªm lan lªn bµng quang, bÓ thËn vµ thËn.

V. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Lo¹i bá nguyªn nh©n g©y bÖnh, s¸t trïng ë niÖu ®¹o vµ ®Ò

phßng hiÖn t−îng viªm lan réng.

1. Hé lý

- Ngõng phèi gièng ®èi víi gia sóc bÞ bÖnh.

- VÖ sinh chuång tr¹i s¹ch sÏ kh« r¸o.


- Dïng thuèc s¸t trïng ®−êng niÖu

+ urotropin 20%: §¹i gia sóc (50-100 ml); TiÓu gia sóc (30-50ml/con); Lîn, chã (20-30ml/con). Tiªm tÜnh m¹ch ngµy 1 lÇn.

+ Cho uèng salon, axit salicylat.

DÞch viªm ch¶y ë mÐp ©m m«n

187

- Dïng kh¸ng sinh ®Ó tiªu viªm

+ Penicillin 10000-15000 UI/kg tiªm b¾p ngµy 2 lÇn, liªn tôc 3-5 ngµy.

+ Ampicillin 10 mg/kg tiªm b¾p ngµy 1 lÇn, liªn tôc 3-5 ngµy.

+ Gentamycin 5-10 mg/kg tiªm b¾p ngµy 1 lÇn, liªn tôc 3-5 ngµy.

+ Lincomicin 10-15 mg/kg tiªm b¾p ngµy 1 lÇn.

- Dïng dung dÞch s¸t trïng röa niÖu ®¹o.

- Dïng çc biÖn ph¸p ®Ó t¨ng c−êng trî søc, trî lùc cho gia sóc.

- Tr−êng hîp viªm niÖu ®¹o g©y t¾c ®¸i, n−íc tiÓu tÝch ®Çy bµng quang ph¶i t×m çch tho¸t n−íc tiÓu ra ngoµi tr¸nh g©y vì bµng quang.

- NÕu lßng niÖu ®¹o viªm t¨ng sinh vµ lßng niÖu ®¹o bÞ t¾c th× dïng thñ thuËt ngo¹i khoa më niÖu ®¹o.

Cuéi niÖu (Urinary calculi)

i. ®Æc ®iÓm

- Cuéi niÖu lµ do çc lo¹i muèi khã hoµ tan ®äng l¹i trong bÓ thËn, bµng quang, niÖu ®¹o t¹o thµnh. Cuéi niÖu cã nhiÒu h×nh d¹ng vµ kÝch th−íc kh¸c nhau.

- BÖnh ph¸t ra tuú theo chÊt l−îng thøc ¨n n−íc uèng cña tõng ®Þa ph−¬ng nªn tû lÖ ph¸t bÖnh kh«ng gièng nhau.

- Tïy theo vÞ trÝ viªn cuéi ë hÖ tiÕt niÖu mµ cã: Cuéi thËn, cuéi bµng quang, cuéi niÖu ®¹o.

iI. Nguyªn nh©n

- Do trong c¬ thÓ gia sóc cã trë ng¹i vÒ qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, vÝ dô khi hµm l−îng Parathyroxin t¨ng lªn trong m¸u sÏ lµm rèi lo¹n qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt canxi, phospho, dÉn tíi hµm l−îng canxi t¨ng lªn trong m¸u.

- Do trë ng¹i vÒ thÇn kinh lµm cho n−íc tiÓu ø l¹i trong hÖ tiÕt niÖu.

- Do qu¸ tr×nh viªm ë hÖ thèng tiÕt niÖu, líp tÕ bµo th−îng b× vµ nh÷ng cÆn h÷u c¬ trong n−íc tiÓu ®äng l¹i.

- Do thøc ¨n n−íc uèng cã qu¸ nhiÒu chÊt kho¸ng nh− Ca, P,... hoÆc do thøc ¨n thiÕu vitamin ®Æc biÖt lµ vitamin A.

- Do gia sóc uèng nhiÒu lo¹i thuèc sulfamid mµ uèng Ýt n−íc.


Sù h×nh thµnh cuéi niÖu lµ do sù b;o hoµ mét sè lo¹i muèi kho¸ng trong n−íc tiÓu. Nh÷ng lo¹i muèi nµy khi b×nh th−êng chóng ë d¹ng keo l¬ löng trong n−íc tiÓu hay ë d¹ng hoµ tan. Nh−ng khi nång ®é muèi kho¸ng ë n−íc tiÓu cao hoÆc do tÝnh chÊt, thµnh phÇn cña n−íc tiÓu thay ®æi th× nh÷ng thÓ keo nµy bÞ ph¸ vì, hoÆc nh÷ng tinh thÓ hoµ tan sÏ thµnh d¹ng kÕt tña. Khi çc muèi l¾ng xuèng th−êng kÐo theo çc nh©n tè t¹o thµnh nh©n (tÕ bµo hång cÇu, b¹ch cÇu, tÕ bµo ®−êng tiÕt niÖu, niªm dÞch, fibrin),


188

sau ®ã çc lo¹i muèi kho¸ng sÏ ®äng l¹i xung quang thµnh nh÷ng vßng trßn ®ång t©m ®Ó t¹o thµnh cuéi niÖu.

Tuú theo vÞ trÝ cña cuéi niÖu mµ ph©n ra cuéi niÖu ë bÓ thËn, niÖu qu¶n, bµng quang hay niÖu ®¹o.

Nh÷ng cuéi niÖu nhá cã thÓ th¶i ra ngoµi theo n−íc tiÓu, cßn nh÷ng cuéi niÖu lín cã thÓ lµm hÑp hoÆc lµm t¾c ®−êng tiÕt niÖu, con vËt ®i ®¸i khã kh¨n hoÆc bÝ ®¸i, hËu qu¶ dÉn tíi nhiÔm ®éc ure huyÕt hoÆc vì bµng quang. Cuéi niÖu cßn g©y viªm, r¸ch niÖu qu¶n lµm cho con vËt ®¸i ra m¸u.

vI. TriÖu chøng TriÖu chøng bÖnh tuú thuéc vµo vÞ trÝ xuÊt hiÖn cuéi niÖu.

1. Cuéi niÖu ë bÓ thËn

Con vËt ®au vïng thËn (khi ®i tiÓu con vËt tá ra ®au ®ín, khã chÞu, biÓu hiÖn râ nhÊt khi con vËt vËn ®éng). Kh¸m vïng thËn con vËt biÓu hiÖn ®au ®ín.

Tr−êng hîp cuéi niÖu to, lµm t¾c bÓ thËn hay niÖu qu¶n th× con vËt kh«ng ®i tiÓu, con vËt ®au bông kÐo dµi kÌm theo hiÖn t−îng nhiÔm ®éc ure huyÕt. Khi kiÓm tra n−íc tiÓu t×m thÊy hång cÇu

2. Cuéi niÖu ë bµng quang

Con vËt ®i tiÓu ®au, thiÓu niÖu, n−íc tiÓu ®ôc, cã lÉn m¸u. NÕu cuéi niÖu to, khi kh¸m bµng quang cã thÓ sê thÊy ®−îc cuéi niÖu. ë tr−êng hîp nµy bÖnh biÓu hiÖn nÆng nhÑ phô thuéc vµo cuéi niÖu n»m tù do hay b¸m vµo bµng quang. Cuéi niÖu n»m tù do trong bµng quang bÖnh biÓu hiÖn nhÑ h¬n, nÕu cuéi niÖu b¸m vµo bµng quang sÏ kÝch thÝch bµng quang lµm cho m¸u lu«n ch¶y ra theo n−íc tiÓu.

3. Cuéi niÖu ë niÖu ®¹o

Tr−êng hîp nµy th−êng x¶y ra ë con ®ùc, con vËt kh«ng ®i tiÓu ®−îc, kh¸m bµng quang, thÊy bµng quang c¨ng to, chøa ®Çy n−íc tiÓu, cã thÓ g©y vì bµng quang dÉn ®Õn viÖc viªm phóc m¹c vµ ure huyÕt.

NÕu viªn cuéi nhá, gia sóc kh«ng t¾c ®¸i hoµn toµn, khi ®i tiÓu con vËt cã biÓu hiÖn ®au.

Chó ý: Trong c¶ ba tr−êng hîp khi kiÓm tra cÆn n−íc tiÓu ®Òu t×m thÊy tÕ bµo th−îng b× cña ®−êng tiÕt niÖu, tuú theo vÞ trÝ cña cuéi niÖu mµ ta cã thÓ t×m thÊy tÕ bµo th−îng b× cña n¬i ®ã. KiÓm tra huyÕt niÖu vµ albumin niÖu cho kÕt qu¶ d−¬ng tÝnh, t×m thÊy cÆn v« c¬ trong n−íc tiÓu.

Çc viªn cuéi nhá

Cuéi niÖu ®¹o

189

V. Tiªn l−îng BÖnh kÐo dµi, con vËt ngµy mét gÇy dÇn, th−êng kÕ ph¸t viªm thËn, viªm niÖu qu¶n,

bµng quang. Khi bÞ t¾c niÖu ®¹o cã thÓ g©y vì bµng quang vµ con vËt bÞ tróng ®éc ure huyÕt.

BÖnh rÊt khã ®iÒu trÞ, hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ kh«ng cao.

Vi. ChÈn ®o¸n Ngoµi kh¸m l©m sµng vµ ho¸ nghiÖm n−íc tiÓu cßn cã thÓ chiÕu X quang, siªu ©m

®Ó chÈn ®o¸n vÞ trÝ viªn sái.

CÇn ph©n biÖt víi tr−êng hîp viªm thËn vµ ®au bông do viªm d¹ dµy vµ ruét.

VIi. §iÒu trÞ HiÖu qu¶ ®iÒu trÞ tuú thuéc vµo møc ®é bÖnh.

1. Hé lý

Khi ph¸t hiÖn sím, cã thÓ cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n dÔ tiªu, cho uèng nhiÒu n−íc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn tèng viªn cuéi ra ngoµi. Kh«ng cho gia sóc ¨n nh÷ng lo¹i thøc ¨n cã nhiÒu muèi Ca, P.


a. Dïng thuèc ®Ó toan hãa n−íc tiÓu: Víi gia sóc ¨n cá cho uèng dung dÞch HCl lo;ng ®Ó g©y toan ho¸ n−íc tiÓu (hoµ 3 ml HCl ®Æc víi 100 ml n−íc cho gia sóc uèng) cã t¸c dông hoµ tan çc muèi carbonat vµ phosphat. Víi lo¹i thøc ¨n cã tÝnh chua cho uèng bicarbonat natri ®Ó hßa tan çc lo¹i muèi cã tÝnh axit.

b. Dïng thuèc s¸t trïng ®−êng niÖu: Sanol, urotropin, Diuretin

c. Dïng thuèc gi¶m ®au: Khi gia sóc qu¸ ®au ®ín dïng çc lo¹i thuèc gi¶m ®au vµ an thÇn (Atropinsulfat, Prozin).

Chó ý:

- Tr−êng hîp bµng quang qu¸ c¨ng ph¶i th«ng niÖu ®¹o b»ng èng th«ng (¸p dông víi ngùa ®ùc vµ tr©u bß çi) hoÆc chäc dß bµng quang ®Ó th¶i n−íc tiÓu ra ngoµi tr¸nh vì bµng quang.

- NÕu chÈn ®o¸n chÝnh x¸c cã thÓ dïng thñ thuËt ngo¹i khoa ®Ó lÊy cuéi niÖu.


190

Ch−¬ng VI

BÖnh cña hÖ thÇn kinh

HÖ thèng thÇn kinh thùc hiÖn sù thèng nhÊt ho¹t ®éng cña çc khÝ quan, tæ chøc trong c¬ thÓ; gi÷ th¨ng b»ng gi÷a c¬ thÓ vµ ngo¹i c¶nh. Mét c¬ thÓ bÞ bÖnh th× çc c¬ n¨ng, nhÊt lµ c¬ n¨ng ph¶n x¹ b¶o vÖ cña hÖ thÇn kinh rèi lo¹n. BÖnh ph¸t sinh vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña bÖnh lý Ýt nhiÒu ph¶n ¸nh trong tr¹ng th¸i ho¹t ®éng cña hÖ thÇn kinh. Khi hÖ thÇn kinh bÞ bÖnh th−êng dÉn ®Õn:

+ Rèi lo¹n c¬ n¨ng thÇn kinh trung khu + Rèi lo¹n chøc n¨ng vËn ®éng cña c¬ thÓ + Rèi lo¹n vÒ ý thøc + Rèi lo¹n vÒ c¶m gi¸c vµ ph¶n x¹.

BÖnh c¶m n¾ng (Insolatio)

i. §Æc ®iÓm

BÖnh th−êng x¶y ra vµo mïa hÌ, ë nh÷ng ngµy n¾ng g¾t, trong thêi ®iÓm 11 - 12 giê tr−a.

Khi gia sóc ®−îc ch¨n th¶ hoÆc ph¶i lµm viÖc d−íi trêi n¾ng to, Ýt giã, ¸nh n¾ng chiÕu trùc tiÕp vµo ®Ønh ®Çu lµm cho sä vµ hµnh tuû nãng lªn, n;o vµ mµng n;o bÞ sung huyÕt g©y trë ng¹i ®Õn c¬ n¨ng cña hÖ thÇn kinh. HËu qu¶ cña bÖnh lµ g©y rèi lo¹n toµn th©n.

iI. Nguyªn nh©n

- Do vËn chuyÓn gia sóc víi qu;ng ®−êng dµi vµ ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn kh«ng cã m¸i che.

- Do ch¨n th¶ gia sóc hoÆc b¾t gia sóc lµm viÖc d−íi trêi n¾ng to, n¾ng chiÕu trùc tiÕp vµo ®Ønh ®Çu.

- Nh÷ng gia sóc qu¸ bÐo hoÆc ¨n qu¸ no khi tiÕp xóc víi n¾ng dÔ bÞ c¶m n¾ng.

IIi. c¬ chÕ sinh bÖnh

Do ¸nh n¾ng chiÕu trùc tiÕp vµo ®Ønh ®Çu lµm nhiÖt ®é ë vïng ®Çu t¨ng cao→ n;o vµ mµng n;o bÞ sung huyÕt g©y tæn th−¬ng ®Õn tÕ bµo thÇn kinh, tõ ®ã g©y ¶nh h−ëng tíi trung khu tuÇn hoµn, h« hÊp vµ ®iÒu hoµ th©n nhiÖt lµm cho con vËt chÕt rÊt nhanh.

iv. TriÖu chøng

Tïy theo møc ®é bÖnh

191

- NÕu bÖnh nhÑ: Con vËt cã biÓu hiÖn cho¸ng v¸ng, ®i ®øng siªu vÑo, niªm m¹c m¾t tÝm bÇm, cã khi v; må h«i, nuèt khã, th©n nhiÖt t¨ng cao, ë lîn vµ chã cßn cã hiÖn t−îng n«n möa.

- NÕu bÖnh nÆng: Con vËt ph¸t ®iªn cuång vµ sî h;i, m¾t ®á ngÇu, låi ra ngoµi, m¹ch nhanh vµ yÕu, tÜnh m¹ch cæ phång to. Gia sóc khã thë (thë kiÓu cheyne-stokes), ®i kh«ng v÷ng vµ ®æ ng; tù nhiªn. NhiÖt ®é c¬ thÓ lªn tíi 40-410C, da kh«, ®ång tö m¾t lóc ®Çu më réng, sau thu hÑp l¹i cuèi cïng mÊt ph¶n x¹ thÇn kinh vµ ph¶n x¹ toµn th©n. Con vËt run rÈy, co giËt råi chÕt.

- Mæ kh¸m kiÓm tra bÖnh tÝch thÊy: N;o, mµng n;o vµ hµnh tuû bÞ sung huyÕt, xuÊt

huyÕt, phæi vµ néi ngo¹i t©m m¹c còng bÞ xuÊt huyÕt.

v. ChÈn ®o¸n

- BÖnh th−êng x¶y ra cÊp tÝnh, con vËt chÕt nhanh kh«ng kÞp ®iÒu trÞ.

- Khi chÈn ®o¸n cÇn ph©n biÖt víi bÖnh c¶m nãng vµ so s¸nh víi bÖnh truyÔn nhiÔm cÊp tÝnh, çc bÖnh vÒ phæi cÊp tÝnh.

Vi. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- §−a ngay con vËt vµo chç r©m m¸t, tho¸ng khÝ.

- Ch−êm n−íc ®¸ hay n−íc l¹nh lªn vïng ®Çu, sau ®ã phun n−íc l¹nh lªn toµn th©n, cã thÓ thôt n−íc l¹nh vµo trùc trµng ®Ó lµm gi¶m nhiÖt ®é c¬ thÓ.

- Xoa bãp toµn th©n cho m¸u l−u th«ng ®Ó chèng sung huyÕt n;o.


a. Dïng thuèc t¨ng c−êng tuÇn hoµn vµ h« hÊp cho c¬ thÓ: Dïng thuèc trî tim

(Cafein natribenzoat 20%, Spactein, Spactocam, Ubarin. Tiªm d−íi da hoÆc tÜnh m¹ch)

b.Dïng thuèc h¹ th©n nhiÖt: Dïng mét trong çc lo¹i thuèc sau (Pyramidon,

Paracetamon, Anagin, Decolgen,....)

c. Dïng thuèc tiªm trî lùc: Dïng dung dÞch glucoza 20-40%. Tiªm truyÒn vµo tÜnh m¹ch.

Chó ý: NÕu cã hiÖn t−îng ø huyÕt tÜnh m¹ch, n;o bÞ sung huyÕt nÆng th× ph¶i chÝch

m¸u ë tÜnh m¹ch cæ ®Ó lÊy bít m¸u.


192

BÖnh c¶m nãng (Siriasis)

I. ®Æc ®iÓm

- BÖnh th−êng x¶y ra khi khÝ hËu nãng kh«, hoÆc Èm −ít, lµm cho qu¸ tr×nh trao ®æi nhiÖt cña c¬ thÓ vµ m«i tr−êng bªn ngoµi khã kh¨n → tÝch nhiÖt trong c¬ thÓ, g©y sung

huyÕt n;o → rèi lo¹n tuÇn hoµn n;o, lµm rèi lo¹n trung khu ®iÒu hoµ th©n nhiÖt. HËu qu¶ g©y rèi lo¹n toµn th©n.

- BÖnh th−êng ph¸t ra cïng víi bÖnh c¶m n¾ng, møc ®é bÖnh thªm, con vËt chÕt rÊt nhanh.

II. Nguyªn nh©n

- Do khÝ hËu nãng bøc, nhiÖt ®é cña m«i tr−êng bªn ngoµi qu¸ cao, hoÆc qu¸ Èm −ít lµm ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh th¶i nhiÖt cña c¬ thÓ.

- Do chuång tr¹i hoÆc ph−¬ng tiªn vËn chuyÓn qu¸ chËt chéi.

- Do gia sóc qu¸ bÐo l¹i kh¸t n−íc, hoÆc gia sóc cã l«ng qu¸ dµy, gia sóc m¾c bÖnh tim ph¶i lµm viÖc trong thêi tiÕt oi bøc.

IiI. C¬ chÕ

Do nh÷ng nguyªn nh©n trªn lµm kh¶ n¨ng th¶i nhiÖt cña c¬ thÓ gi¶m, nhiÖt tÝch l¹i trong c¬ thÓ → th©n nhiÖt t¨ng cao, gia sóc v; må h«i nhiÒu nªn c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc vµ mÊt muèi → rèi lo¹n qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt ë m« bµo. NhiÖt ®é c¬ thÓ t¨ng, ¶nh h−ëng tíi tuÇn hoµn vµ h« hÊp, mÆt kh¸c do m« bµo ë c¬ thÓ bÞ mÊt n−íc (do t¨ng tiÕt må h«i) lµm cho m¸u ®Æc l¹i, l−îng n−íc tiÓu gi¶m, çc s¶n phÈm trung gian cña qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt ø l¹i trong m¸u g©y nhiÔm ®éc, lµm cho con vËt bÞ h«n mª, co giËt.

iv. TriÖu chøng

- Con vËt thë khã, th©n nhiÖt t¨ng (410C), toµn th©n v; må h«i, mÖt mái, niªm m¹c tÝm bÇm, tim ®Ëp nhanh, m¹ch nÈy, c¬ nhai vµ c¬ m«i co giËt, n«n möa. NÕu nhiÖt ®é bªn ngoµi qu¸ nãng th× th©n nhiÖt con vËt t¨ng tíi 43- 440C, con vËt ®iªn cuång, tÜnh m¹ch cæ phång to, ®ång tö më réng sau ®ã h«n mª, co giËt råi chÕt. Khi chÕt con vËt sïi bät mÐp, cã khi cßn lÉn m¸u.

- KiÓm tra thÊy m¸u khã ®«ng, n;o vµ mµng n;o sung huyÕt, phæi còng bÞ sung huyÕt hay phï. Ngo¹i t©m m¹c vµ phÕ m¹c bÞ ø huyÕt.

IV. Tiªn l−îng

Con vËt th−êng bÞ chÕt v× liÖt tim, sung huyÕt vµ phï thòng phæi. BÖnh nÆng con vËt chÕt nhanh. NÕu ph¸t hiÖn kÞp thêi vµ ®iÒu trÞ tèt con vËt cã kh¶ n¨ng håi phôc.

193

V. ChÈn ®o¸n

C¨n cø vµo biÓu hiÖn chñ yÕu: Con vËt v; må h«i, m¸u c« ®Æc, mÊt n−íc, rèi lo¹n vÒ trao ®æi chÊt, sung huyÕt vµ xuÊt huyÕt ë mét sè tæ chøc. Con vËt chÕt v× khã thë vµ nhiÔm ®éc.

CÇn ph©n biÖt víi bÖnh: BÖnh c¶m n¾ng, bÖnh viªm n;o vµ mµng n;o, bÖnh nhiÖt th¸n,...

VI. §iÒu trÞ

Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: §Ó cho gia sóc yªn tÜnh, t¨ng c−êng viÖc tho¸t nhiÖt ®Ó ®Ò phßng tª liÖt trung khu thÇn kinh.

1. Hé lý

§Ó gia sóc n¬i tho¸ng m¸t, dïng n−íc l¹nh ®¾p vµo ®Çu vµ toµn th©n, cho gia sóc uèng dung dÞch ®iÖn gi¶i.


a. Bæ sung n−íc vµ chÊt ®iÖn gi¶i cho c¬ thÓ: Dïng dung dÞch n−íc muèi sinh lý, glucoza hay dung dÞch ringerlactat. Tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch.

b. Dïng thuèc trî tim: Cafein natribenzoat 20%; Spactein,...

Chó ý: Tr−êng hîp tÜnh m¹ch cæ qu¸ c¨ng ph¶i dïng biÖn ph¸p chÝch huyÕt.

BÖnh viªm n·o vµ mµng n·o (Meningo encephatitis)

I. §Æc ®iÓm

- Mµng n;o bao bäc hÖ thÇn kinh trung −¬ng. Mµng n;o gåm ba l¸:

+ Mµng cøng: lµ mét mµng x¬ n»m s¸t vá x−¬ng.

+ Mµng mÒm: Phñ trùc tiÕp lªn m« thÇn kinh, lµ m« rÊt giÇu m¹ch m¸u, ph©n phèi kh¾p bÒ mÆt cña n;o.

+ Mµng nhÖn: N»m gi÷a hai mµng trªn, çch mµng cøng mét kho¶ng ¶o, çch mµng mÒm bëi khoang d−íi nhÖn, khoang nµy lµ n¬i l−u th«ng n−íc n;o tuû.

- Qu¸ tr×nh viªm th−êng b¾t ®Çu ë mµng nhÖn sau ®ã theo m¹ch qu¶n vµ l©m ba vµo n;o.

- Mµng n;o cã liªn quan trùc tiÕp tíi vá n;o vµ çc d©y thÇn kinh sä n;o. V× vËy, khi viªm n;o vµ mµng n;o cã thÓ g©y tæn th−¬ng ®¹i n;o vµ çc d©y thÇn kinh sä n;o → Con vËt bÞ bÖnh th−êng bÞ rèi lo¹n thÇn kinh, trªn l©m sµng th−êng thÊy mét sè triÖu chøng chøc n¨ng vµ thùc thÓ nhÊt ®Þnh.


194

II. Nguyªn nh©n a. ThÓ nguyªn ph¸t

- Do çc lo¹i vi trïng (liªn cÇu trïng, song cÇu trïng, tô cÇu trïng x©m nhËp g©y viªm).

- Do n;o bÞ chÊn th−¬ng.

- Do thêi tiÕt qu¸ nãng, qu¸ l¹nh (lµm ¶nh h−ëng tíi tuÇn hoµn n;o → g©y viªm).

b. ThÓ kÕ ph¸t

ThÓ nµy lµ hËu qu¶ cña mét sè bÖnh nh−: BÖnh tô huyÕt trïng, bÖnh nhiÖt th¸n, bÖnh d¹i, viªm h¹ch truyÔn nhiÔm, viªm phæi mµng gi¶, Êu s¸n n;o cõu.

BÖnh cßn cã thÓ do viªm lan tõ n¬i kh¸c ®Õn, nh−: viªm xoang mÆt, mòi, viªm tai gi÷a.

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Qu¸ tr×nh viªm b¾t ®Çu tõ líp mµng nhÖn sau ®ã theo m¸u vµ dÞch l©m ba x©m nhËp

vµo n;o. Trong qu¸ tr×nh viªm, do n;o vµ mµng n;o bÞ sung huyÕt, dÞch thÈm xuÊt tho¸t ra ngoµi lµm t¨ng ¸p lùc n;o g©y nªn rèi lo¹n thÇn kinh (rèi lo¹n vÒ ý thøc, rèi lo¹n vÒ vËn ®éng). NÕu viªm n;o vµ mµng n;o cã tÝnh chÊt côc bé th× trªn l©m sµng con vËt biÓu hiÖn triÖu chøng cã tÝnh chÊt ®Þa ph−¬ng.

Iv. TriÖu chøng BÖnh cã biÓu hiÖn çc rèi lo¹n:

- Rèi lo¹n vÒ thÇn kinh: Con vËt uÓ o¶i, nh×n ngo¹i c¶nh ng¬ ng¸c, döng d−ng nh− mÊt hån, ph¶n x¹ kÐm, cã khi qu¸ mÉn c¶m. Con vËt ®i lo¹ng cho¹ng, dÔ ng;. Cã khi cã nh÷ng c¬n h−ng phÊn lµm cho con vËt ®iªn cuång, lång lén, lao ®Çu vÒ phÝa tr−íc, sau nh÷ng c¬n ®ã con vËt l¹i ë tr¹ng th¸i ñ rò.

- Rèi lo¹n h« hÊp: Con vËt thë nhanh, m¹ch nhanh trong thêi kú h−ng phÊn, thë chËm, s©u, thë kiÓu cheyne-stokes trong thêi kú øc chÕ.

- Rèi lo¹n vÒ ¨n uèng: bá ¨n, n«n möa, cã khi bÞ liÖt häng hoÆc c¬ l−ìi.

- Rèi lo¹n vÒ vËn ®éng: NÕu n;o bÞ tæn th−¬ng côc bé th× con vËt cã biÓu hiÖn tª liÖt tõng vïng c¬ hoÆc liÖt nöa th©n.

V. ChÈn ®o¸n ChÈn ®o¸n bÖnh ph¶i c¨n cø vµo triÖu chøng l©m sµng cña con vËt, chñ yÕu lµ rèi

lo¹n thÇn kinh (ë møc ®é toµn th©n hay côc bé), kÕt hîp víi kiÓm tra dÞch n;o tuû, xÐt nghiÖm dÞch n;o tuû thÊy cã nhiÒu b¹ch cÇu.

CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh:

+ BÖnh d¹i: ngoµi nh÷ng triÖu chøng vÒ thÇn kinh, con vËt cã biÓu hiÖn sî giã, sî n−íc, sî tiÕng ®éng.

+ Chøng ure huyÕt: Con vËt th−êng ñ rò, co giËt, trong h¬i thë cã mïi n−íc tiÓu.

+ BÖnh uèn v¸n: Con vËt cã thÓ bÞ co rót çc c¬ b¾p, c¬ hµm nghiÕn chÆt, m¾t trîn ng−îc, th©n nhiÖt kh«ng cao.

195

+ Chøng tróng ®éc: Ngoµi triÖu chøng thÇn kinh, con vËt bÞ viªm d¹ dµy, ruét, n«n möa, Øa ch¶y.

VI. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- §Ó gia sóc vµo n¬i yªn tÜnh, Ýt ¸nh s¸ng. Trong chuång cÇn tr¶i cá kh«, r¬m r¹ ®Ó ®én lãt. NÕu gia sóc bÞ liÖt, dïng dÇu nãng xoa n¬i bÞ liÖt vµ th−êng xuyªn trë m×nh cho gia sóc.

- §¾p n−íc l¹nh, n−íc ®¸ lªn vïng ®Çu.

- Tr−êng hîp bÞ ø huyÕt n;o cÇn ph¶i chÝch huyÕt.


a. Dïng kh¸ng sinh diÖt vi khuÈn: (lo¹i kh¸ng sinh cã t¸c dông tèt trong ®iÒu trÞ bÖnh viªm n;o vµ mµng n;o lµ: Ampixilin, Penixilin+Streptomycin; Tetraxilin).

b. Dïng thuèc lµm gi¶m ¸p lùc ë nEo, lîi tiÓu vµ gi¶i ®éc


Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 500 ml 150 - 300 ml

Canxi clorua 10% 50 - 70 ml 30 - 40 ml 5 ml

Urotropin 10% 50 - 70 ml 30 - 50 ml 10 -15 ml

Vitamin C 5% 20 ml 10 ml 5 ml

c. Dïng thuèc trî søc vµ trî lùc: Cafein natribenzoat hoÆc long n;o kÕt hîp víi vitamin B1. Tiªm b¾p.

Chó ý:

- §èi víi chã cã thÓ dïng Spactein kÕt hîp víi vitamin B1, B12 hoÆc Terneurine.

- Tr−êng hîp gia sóc qu¸ h−ng phÊn, dïng thuèc an thÇn.

- NÕu gia sóc bÞ liÖt, dïng thuèc t¨ng c−êng tr−¬ng lùc c¬ vµ bæ thÇn kinh kÕt hîp víi ®iÖn ch©m vµ dïng dÇu nãng xoa bãp n¬i bÞ liÖt.

BÖnh viªm tuû sèng (Myelitis spinalis)

i. ®Æc ®iÓm Qu¸ tr×nh viªm cã thÓ lan trµn hoÆc chØ giíi h¹n côc bé, tæ chøc thùc thÓ cña tuû

sèng bÞ viªm vµ tho¸i ho¸ → g©y rèi lo¹n vËn ®éng. Tuú theo tÝnh chÊt viªm cã thÓ ph©n thµnh çc lo¹i (viªm ho¸ mñ; viªm xuÊt huyÕt; viªm thùc thÓ hay viªm trµn t−¬ng dÞch).

Ii. nguyªn nh©n - Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm: BÖnh d¹i, bÖnh cóm, bÖnh viªm phÕ m¹c

truyÒn nhiÔm,...

- Do tróng ®éc mét sè ®éc tè cña nÊm mèc (nÊm mèc trong thøc ¨n).

- Do chÊn th−¬ng cét sèng, hoÆc gia sóc ph¶i lµm viÖc qu¸ søc.

- Do ®ùc gièng phèi gièng qu¸ nhiÒu trong thêi gian ng¾n.


196

iII. C¬ chÕ sinh bÖnh Vi khuÈn vµ ®éc tè qua m¹ch qu¶n vµ dÞch

l©m ba t¸c dông ®Õn tuû sèng lµm cho tuû sèng sung huyÕt vµ tiÕt dÞch, sau ®ã g©y tho¸i ho¸ çc tÕ bµo ë tuû sèng → lµm mÊt tÝnh ®µn håi cña tuû sèng vµ lµm ¶nh h−ëng ®Õn trung khu vËn ®éng cña c¬ thÓ, g©y nªn nh÷ng biÕn ®æi bÖnh lý. Trªn l©m sµng thÊy gia sóc th−êng bÞ liÖt, tõ ®ã cã thÓ kÕ ph¸t nh÷ng bÖnh kh¸c (vÝ dô kÕ ph¸t ch−íng h¬i d¹ dµy, viªm ruét Øa ch¶y, viªm phæi, thèi loÐt mét sè vïng tæ chøc trªn c¬ thÓ), lµm t×nh tr¹ng bÖnh nÆng thªm.

III. TriÖu chøng - Con vËt bÞ rèi lo¹n vËn ®éng: Khi míi ph¸t bÖnh, do kÝch thÝch cña viªm nªn çc

c¬ chÞu sù chi phèi cña tuû sèng th−êng ph¸t sinh co giËt, sau ®ã g©y gi¶m tr−¬ng lùc c¬ råi liÖt → trªn l©m sµng gia sóc cã hiÖn t−îng liÖt vµ teo c¬ ë phÇn th©n sau.

- Con vËt mÊt c¶m gi¸c vµ ph¶n x¹.

- Con vËt th−êng bÞ liÖt bµng quang, n−íc tiÓu tÝch l¹i trong bµng quang g©y tróng ®éc cho gia sóc.

- Cã khi con vËt cßn mÊt ph¶n x¹ ®¹i, tiÓu tiÖn, ph©n vµ n−íc tiÓu tù ®éng ch¶y ra ngoµi.

IV. Tiªn l−îng

BÖnh rÊt khã håi phôc: ë thÓ cÊp tÝnh, gia sóc th−êng chÕt sau 3-4 ngµy. ë thÓ m¹n tÝnh gia sóc th−êng bÞ liÖt hoÆc teo c¬, gia sóc bÞ liÖt hµng th¸ng, sau ®ã th−êng kÕ ph¸t bÖnh kh¸c (viªm bµng quang, viªm ruét, thèi loÐt da thÞt,...) sau ®ã con vËt chÕt.

V. ChÈn ®o¸n - C¨n cø vµo triÖu chøng l©m sµng ®iÓn h×nh: Con vËt bÞ rèi lo¹n vËn ®éng, vËt mÊt

c¶m gi¸c vµ ph¶n x¹, liÖt vµ teo c¬ ë phÇn th©n sau.


+ Viªm mµng n;o vµ n;o: con vËt sèt cao vµ sèt kÐo dµi, mÊt ý thøc

+ BÖnh ë khíp x−¬ng, bÖnh mÒm x−¬ng hay cßi x−¬ng ë gia sóc.

VI. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- §Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh, s¹ch sÏ, tho¸ng m¸t, cã ®Öm lãt b»ng cá kh«, r¬m kh« vµ lu«n trë m×nh cho gia sóc, ®Ò phßng hiÖn t−îng viªm loÐt bé phËn bÞ liÖt.

- Cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n dÔ tiªu.

- Dïng dÇu nãng xoa bãp ë nh÷ng n¬i bÞ liÖt ngµy 2-3 lÇn, mçi lÇn 15-20 phót.


a. Dïng thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n: Tuú theo tõng nguyªn nh©n g©y bÖnh cã thÓ dïng çc lo¹i thuèc ®Æc hiÖu ®Ó ®iÒu trÞ. Cã thÓ dïng ®¬n thuèc sau:

Bß liÖt do viªm tñy sèng

197

Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã Penicillin 2.000.000 - 3.000.000 UI 500.000 - 10.000.000 UI 500.000 UI Urotropin 10% 7-10 g 1 g 0,5 g N−íc cÊt 30 ml 30 ml 30 ml


b. Dïng thuèc kÝch thÝch tr−¬ng lùc c¬ vµ t¨ng c−êng ho¹t ®éng cña thÇn kinh

Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã Strychninsulfat 0,1% 5 - 10 ml/con 3 - 5 ml/con 0,5 - 1 ml/con Vitamin B12 2000 - 3000 γ 500 γ 1000 - 2000 γ

Vitamin B1 1,25% 10 - 20 ml 5 ml 2 ml

Tiªm b¾p ngµy 1 lÇn.

c. Dïng thuèc trî søc, trî lùc vµ n©ng cao søc ®Ò kh¸ng, t¨ng c−êng gi¶i ®éc cña c¬ thÓ.

Chó ý:

+ NÕu cã ®iÒu kiÖn dïng biÖn ph¸p ch©m cøu vµo çc huyÖt trªn c¬ thÓ (®iÖn ch©m hoÆc thuû ch©m).

+ §iÒu trÞ triÖu chøng do bÖnh kÕ ph¸t.

Chøng ®éng kinh (Nervous signse)

I. §Æc ®iÓm Chøng ®éng kinh lµ sù rèi lo¹n tõng c¬n chøc n¨ng cña thÇn kinh trung −¬ng do sù

phãng ®iÖn ®ét ngét, qu¸ møc cña çc n¬ron.

Chøng ®éng kinh th−êng x¶y ra theo chu kú, xuÊt hiÖn ®ét ngét, g©y rèi lo¹n vÒ ý thøc, sinh co giËt, sïi bät mÐp sau ®ã ngÊt xØu. Trªn l©m sµng cã thÓ nguyªn ph¸t vµ kÕ ph¸t. ë gia sóc th−êng gÆp ë thÓ kÕ ph¸t. BÖnh th−êng diÔn biÕn qua hai thêi kú:

+ Thêi kú tiÒn ph¸t

+ Sau thêi kú tiÒn ph¸t

II. Nguyªn nh©n Nguyªn nh©n g©y bÖnh rÊt phøc t¹p

- ë thÓ nguyªn ph¸t: Do vá ®¹i n;o vµ trung khu d−íi vá ®¹i n;o bÞ kÝch thÝch bëi nh÷ng t¸c ®éng bªn trong c¬ thÓ hoÆc do ngo¹i c¶nh (¸nh s¸ng, tiÕng ®éng,...) g©y rèi lo¹n gi÷a hai qu¸ tr×nh h−ng phÊn vµ øc chÕ.

- ë thÓ kÕ ph¸t: Chñ yÕu do nh÷ng bÖnh vÒ n;o, bÖnh g©y rèi lo¹n trao ®æi chÊt, bÖnh vÒ tuyÕn néi tiÕt, çc bÖnh g©y rèi lo¹n tuÇn hoµn, bÖnh viªm phæi do virus.

III. TriÖu chøng Chøng ®éng kinh xuÊt hiÖn ®ét ngét, g©y mÊt ý thøc t¹m thêi, sau c¬n ®éng kinh gia

sóc l¹i khoÎ b×nh th−êng. BÖnh th−êng diÔn biÕn qua 2 thêi kú:

- Tr−íc ®éng kinh: con vËt cã thêi kú tiÒn ph¸t. Thêi kú nµy ë mçi loµi vËt cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau:


198

+ ë ngùa th−êng ñ rò, ph¶n x¹ chËm hoÆc qu¸ h−ng phÊn, con vËt hay l¾c ®Çu, ®i lo¹ng cho¹ng.

+ ë dª, cõu hay quay vßng trßn.

+ ë lîn hay kªu vµ dÝ mòi hóc ®Êt.

+ ë chã cã hiÖn t−îng tá ra kh«ng yªn, hay c¾n xÐ. - Sau thêi kú tiÒn ph¸t: Con vËt tá ra sî h;i, ®i kh«ng v÷ng, thë m¹nh, c¬ tai, c¬

vïng mÆt, mÝ m¾t co giËt, mÊt ý thøc råi ng;, 4 ch©n duçi th¼ng, niªm m¹c m¾t nhît nh¹t hoÆc tÝm bÇm, ®ång tö më réng, nh;n cÇu rung, sïi bät mÐp, ngÊt xØu. Sau kho¶ng 30-60 gi©y chuyÓn sang co giËt tõng c¬n ë c¬ vïng ®Çu (c¬ mÆt, c¬ mòi, c¬ måm...) råi lan toµn th©n, nÕu nÆng th× bèn ch©n gi;y giôa, r¨ng nghiÕn ken kÐt, måm ngËm chÆt, tim ®Ëp nhanh, m¹ch cøng vµ yÕu. C¬n co giËt kÐo dµi vµi phót sau ®ã trë l¹i b×nh th−êng, gia sóc mÖt mái, ñ rò. NÕu c¬n ®éng kinh nhÑ, bÖnh x¶y ra ng¾n (con vËt ®ét nhiªn mÊt ý thøc, çc c¬ co giËt nhÑ) vµ rÊt nhanh nªn rÊt khã ph¸t hiÖn.

IV. Tiªn l−îng BÖnh th−êng hay t¸i ph¸t, lóc ®Çu m¾c bÖnh, çc c¬n ®éng kinh th−êng çch xa

nhau, thêi gian sau çc c¬n ®éng kinh xuÊt hiÖn th−êng xuyªn h¬n.

BÖnh ë d¹ng m¹n tÝnh ch÷a kh«ng khái.

V. ChÈn ®o¸n C¨n cø vµo triÖu chøng l©m sµng ®iÓn h×nh kÕt hîp víi viÖc ®iÒu tra bÖnh

CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi hiÖn t−îng co giËt do thiÕu canxi (tr−êng hîp co giËt do thiÕu canxi, con vËt cã rèi lo¹n vÒ tuÇn hoµn vµ h« hÊp nh−ng kh«ng cã rèi lo¹n vÒ ý thøc, kh«ng ngÊt xØu).


- §Ó gia sóc n¬i yªn tÜnh, tho¸ng m¸t víi t− thÕ ®Çu cao, ®u«i thÊp.

- Cho ¨n nh÷ng thøc ¨n dÔ tiªu ho¸, giÇu dinh d−ìng.


a. T×m nguyªn nh©n vµ ®iÒu trÞ theo nguyªn nh©n chÝnh

b. Ch÷a theo triÖu chøng: Chñ yÕu dïng thuèc an thÇn tr−íc khi c¬n ®éng kinh xuÊt hiÖn

c. Khi gia sóc lªn c¬n ®éng kinh: Dïng thuèc g©y mª

d. Dïng çc lo¹i thuèc trî søc, trî lùc, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ

199

Ch−¬ng VII

BÖnh vÒ m¸u vµ hÖ thèng t¹o m¸u (Diseases of blood and blood forming organs)

M¸u cã quan hÖ mËt thiÕt tíi sù sèng cña c¬ thÓ, nã vËn chuyÓn chÊt dinh d−ìng ®Õn çc tæ chøc vµ th¶i tiÕt nh÷ng s¶n phÈm sinh ra trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt.

M¸u cã nhiÖm vô trao ®æi O2 vµ CO2 ë phæi vµ m« bµo.

M¸u lµm nhiÖm vô ®iÒu tiÕt nhiÖt cho c¬ thÓ, tham gia vµo qu¸ tr×nh thùc bµo vµ s¶n sinh kh¸ng thÓ, vËn chuyÓn çc chÊt néi tiÕt ®Ó lµm cho çc khÝ quan trong c¬ thÓ liªn hÖ víi nhau chÆt chÏ.

HÖ thèng t¹o m¸u cña gia sóc tr−ëng thµnh chñ yÕu lµ tuû x−¬ng, h¹ch l©m ba, l¸ l¸ch vµ hÖ thèng néi b× vâng m¹c. Tuû x−¬ng t¹o nªn Proerythroblaste ®Ó sinh ra hång cÇu, Megacaryoblaste sinh ra huyÕt tiÓu b¶n lµ b¹ch cÇu cã h¹t (B¹ch cÇu trung tÝnh, b¹ch cÇu −a axit, b¹ch cÇu −u baz¬).

H¹ch l©m ba vµ l¸ l¸ch t¹o nªn Lymphoblaste ®Ó sinh ra l©m ba cÇu.

HÖ thèng néi b× vâng m¹c ph©n t¸n ë l¸ l¸ch, h¹ch l©m ba vµ tuû x−¬ng sinh ra monocyte (b¹ch cÇu ®¬n nh©n).

Thµnh phÇn h÷u h×nh cña m¸u ®éng vËt ®Òu æn ®inh, nã chØ thay ®æi chót Ýt trong ph¹m vi sinh lý. Khi c¬ thÓ bÞ mét kÝch thÝch nµo ®ã ë néi t¹i hoÆc çc t¸c ®éng tõ bªn ngoµi ®Òu cã thÓ lµm thay ®æi vÒ thµnh phÇn vµ tÝnh chÊt cña m¸u. Sù thay ®æi nµy phô thuéc vµo tÝnh chÊt cña bÖnh, møc ®é cña bÖnh còng nh− diÔn biÕn cña qu¸ tr×nh bÖnh.

Trong c«ng t¸c chÈn ®o¸n vµ theo dâi bÖnh, viÖc kiÓm tra m¸u lµ c«ng viÖc kh«ng thÓ thiÕu ®−îc, nhÊt lµ nh÷ng c¬ quan t¹o m¸u.

ë mét sè bÖnh khi çc triÖu chøng l©m sµng ch−a kÞp xuÊt hiÖn song ®; cã sù thay ®æi vÒ tÝnh chÊt vµ thµnh phÇn cña m¸u, ®iÒu ®ã gióp ta chÈn ®o¸n sím bÖnh vµ cã biÖn ph¸p phßng trÞ hiÖu qu¶.

BÖnh cña c¬ quan t¹o m¸u do nhiÒu nguyªn nh©n g©y bÖnh kh¸c nhau dÉn ®Õn mÊt m¸u: nh− çc bÖnh truyÔn nhiÔm, ký sinh trïng, tróng ®éc, ung th−, çc bÖnh vÒ rèi lo¹n dinh d−ìng vµ trao ®æi chÊt.

Khi m¸u vµ c¬ quan t¹o m¸u bÞ bÖnh sÏ ¶nh h−ëng nghiªm träng tíi c¬ thÓ. Nh÷ng hiÖn t−îng mÊt m¸u vµ tan m¸u g©y nªn thiÕu m¸u, nh÷ng nh©n tè g©y b¹i huyÕt lµm

thay ®æi bÖnh lý trong c¬ quan t¹o m¸u. ë çc chøng viªm, qu¸ tr×nh g©y mñ, nh÷ng rèi lo¹n vÒ néi tiÕt cã thÓ g©y nªn chøng t¨ng b¹ch cÇu.


200

Chøng thiÕu m¸u (Anaemia)

B×nh th−êng khèi l−îng cña m¸u ®−îc duy tr× ë møc ®é gÇn nh− h»ng ®Þnh. Do ®ã, thiÕu m¸u lµ gi¶m sè l−îng hång cÇu trong mét ®¬n vÞ dung tÝch m¸u, kÌm theo gi¶m hµm l−îng hemoglobin, lµm cho hång cÇu thay ®æi vÒ chÊt lÉn l−îng.

Cã rÊt nhiÒu çch xÕp lo¹i thiÕu m¸u, song dÔ hiÓu nhÊt lµ çch xÕp lo¹i theo c¬ chÕ sinh bÖnh. Cã thÓ xÕp thµnh ba nhãm chÝnh

I. ThiÕu m¸u do mÊt m¸u ThiÕu m¸u do mÊt m¸u lµ thiÕu m¸u nh−îc s¾c (v× s¾t bÞ mÊt ra ngoµi c¬ thÓ, kh«ng

thu håi l¹i ®−îc). Cã hai tr−êng hîp mÊt m¸u

- ThiÕu m¸u cÊp tÝnh

Do c¬ thÓ bÞ mét lÇn mÊt m¸u víi khèi l−îng lín, lµm cho con vËt rèi lo¹n tuÇn hoµn vµ h« hÊp nghiªm träng ®ång thêi thÓ hiÖn rèi lo¹n vÒ thÇn kinh, do l−îng m¸u ë mao qu¶n thiÕu hôt nhanh chãng, nghiªm träng nhÊt lµ sù thiÕu m¸u n;o. Tr−êng hîp nµy thµnh phÇn m¸u kh«ng thay ®æi.

- ThiÕu m¸u thÓ m¹n tÝnh

Do m¸u ch¶y ra ngoµi liªn tôc víi mét khèi l−îng nhá. Trong tr−êng hîp nµy ngoµi sù thay ®æi vÒ sè l−îng, chÊt l−îng m¸u còng thay ®æi, thÓ hiÖn râ nhÊt lµ sù gi¶m hång cÇu vµ huyÕt s¾c tè.

1. Nguyªn nh©n

- Nguyªn nh©n chñ yÕu g©y nªn mÊt m¸u cÊp tÝnh: + Do vì m¹ch qu¶n (nhÊt lµ vì ®éng m¹ch) + Khi gia sóc bÞ ngo¹i th−¬ng, lµm phÉu thuËt, + Do vì mét sè khÝ quan trong c¬ thÓ (vì gan, l¸ch, d¹ dµy, xuÊt huyÕt phæi,...). - Nguyªn nh©n g©y mÊt m¸u m¹n tÝnh: + Do mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm m¹n tÝnh. + BÖnh ký sinh trïng, bÖnh néi khoa m¹n tÝnh.


- Tr−êng hîp mÊt m¸u cÊp tÝnh g©y nªn thiÕu m¸u n;o, dÉn ®Õn tÕ bµo thÇn kinh ë vá n;o bÞ ¶nh h−ëng nghiªm träng, gia sóc chÕt trong thêi gian ng¾n. Khi mÊt m¸u, l−îng m¸u ë tim vµ m¹ch qu¶n gi¶m, ¸p lùc ë xoang vµ ®éng m¹ch cæ gi¶m, tõ ®ã kÝch thÝch thÇn kinh giao c¶m lµm cho tim ®Ëp nhanh, m¹ch qu¶n co l¹i, ®ång tö m¾t gi;n réng, v; må h«i. H¬n n÷a do l−îng oxy trong m¸u gi¶m lµm cho gia sóc ng¹t thë. Khi l−îng m¸u ë m¹ch qu¶n gi¶m, m¸u ë çc c¬ quan dù tr÷ trong c¬ thÓ (nh− l¸ch) dån vµo m¹ch qu¶n, tiÕp ®ã dÞch tæ chøc còng dån vµo m¹ch qu¶n lµm cho con vËt cã c¶m gi¸c kh¸t n−íc.

- Tr−êng hîp mÊt m¸u m¹n tÝnh: HuyÕt cÇu sÏ thay ®æi vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Sù thay ®æi ch¼ng nh÷ng phô thuéc vµo sè l−îng m¸u mÊt mµ cßn phô thuéc vµo kh¶ n¨ng t¸i sinh cña c¬ quan t¹o m¸u. Tr−êng hîp mÊt m¸u m¹n tÝnh, trong m¸u xuÊt hiÖn nhiÒu hång cÇu non, hµm l−îng huyÕt s¾c tè gi¶m, sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng. NÕu mÊt m¸u tr−êng diÔn cã thÓ dÉn tíi mét sè c¬ quan ngoµi tuû x−¬ng còng t¹o m¸u (nh− gan, l¸ch, h¹ch l©m ba).

201

3. TriÖu chøng

- Tr−êng hîp mÊt m¸u cÊp tÝnh: lµm cho c¬ thÓ suy sôp rÊt nhanh chãng. Gia sóc to¸t må h«i, l¹nh, c¬ run rÈy, khã thë, niªm m¹c tr¾ng bÖch (nh− mµu chÐn sø), gia sóc rÊt kh¸t n−íc. NhiÖt ®é c¬ thÓ h¹ dÇn, m¹ch yÕu, tim ®Ëp nhanh, huyÕt ¸p h¹ ®ét ngét, tiÕng tim thø hai gi¶m. Trong m¸u sè l−îng hång cÇu gi¶m, l−îng huyÕt s¾c tè gi¶m, sè l−îng b¹ch cÇu vµ huyÕt tiÓu b¶n t¨ng.

- Tr−êng hîp mÊt m¸u m¹n tÝnh: con vËt mÖt mái, yÕu dÇn, mÊt kh¶ n¨ng lµm viÖc, niªm m¹c nhît nh¹t. Trong m¸u xuÊt hiÖn çc d¹ng hång cÇu bÖnh lý, sè l−îng hång cÇu vµ l−îng huyÕt s¾c tè gi¶m.

4. Tiªn l−îng

Tiªn l−îng cña bÖnh phô thuéc vµo l−îng m¸u cña c¬ thÓ mÊt nhiÒu hay Ýt, phô thuéc vµo vÞ trÝ n¬i ch¶y m¸u vµ c¬ quan bÞ mÊt m¸u.

5. §iÒu trÞ

Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Lo¹i trõ nguyªn nh©n g©y ch¶y m¸u, ®Ò phßng ch¶y m¸u tiÕp tôc, bæ sung l−îng m¸u ®; mÊt cho c¬ thÓ vµ kÝch thÝch sù t¹o m¸u.

5.1. Tr−êng hîp mÊt m¸u cÊp

- NÕu ch¶y m¸u bªn ngoµi: dïng çc thñ thuËt ngo¹i khoa ®Ó cÇm m¸u.

- NÕu ch¶y m¸u bªn trong: dïng çc thuèc lµm co m¹ch qu¶n, lµm xóc tiÕn qu¸ tr×nh ®«ng m¸u ë n¬i cã m¸u ch¶y.

5.2. Tr−êng hîp mÊt m¸u m¹n tÝnh

Cho gia sóc uèng s¾t hoµn nguyªn (FeCl2), kÕt hîp víi vitamin C ®Ó t¨ng c−êng qu¸ tr×nh t¹o m¸u. Gia sóc ¨n thÞt cho ¨n thªm gan. Dïng vitamin B12 tiªm cho gia sóc.

Chó ý:

- Tr−êng hîp gia sóc bÞ ch¶y m¸u phæi kh«ng ®−îc dïng Adrenalin ®Ó tiªm (v× nã lµm gi;n m¹ch qu¶n phæi).

- TiÕp m¸u khi gia sóc bÞ mÊt m¸u cÊp tÝnh: sè l−îng m¸u tiÕp tuú thuéc vµo sè l−îng m¸u mÊt vµ ph¶n øng cña c¬ thÓ (cã thÓ tõ 0,1- 2 lÝt). NÕu kh«ng cã m¸u tiÕp, ph¶i dïng n−íc sinh lý ®Ó duy tr× huyÕt ¸p b×nh th−êng cña gia sóc.

II. ThiÕu m¸u do dung huyÕt (Anaemia haemolytica)

ThiÕu m¸u do dung huyÕt lµ chøng thiÕu m¸u g©y nªn bëi hång cÇu bÞ ph¸ huû hµng lo¹t, lµm cho gia sóc cã hiÖn t−îng hoµng ®¶n.

Th−êng do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh truyÒn nhiÔm, ký sinh trïng vµ trong mét sè tr−êng hîp tróng ®éc.

Niªm m¹c m¾t nhît nh¹t


202

1. Nguyªn nh©n

- Do gia sóc m¾c mét sè bÖnh truyÔn nhiÔm hoÆc ký sinh trïng (xo¾n khuÈn, tiªn mao trïng, lª d¹ng trïng, biªn trïng,...).

- Do gia sóc bÞ tróng ®éc çc lo¹i ho¸ chÊt (Pb, Hg, Cloroforin,...).

- Do bÞ ung th−, bÞ báng l©u ngµy, hoÆc bÞ nhiÔm trïng huyÕt.

- Do suy tuû, dÉn tíi c¬ n¨ng t¹o huyÕt bÞ rèi lo¹n.


Nh÷ng ®éc tè cña vi sinh vËt, ký sinh trïng hay nh÷ng chÊt ®éc kh¸c tõ bªn ngoµi c¬ thÓ th«ng qua ph¶n x¹ thÇn kinh trung −¬ng sÏ ph¸ ho¹i c¬ n¨ng cña c¬ quan t¹o m¸u. Trong qu¸ tr×nh viªm hµng lo¹t çc tÕ bµo m¸u (b¹ch cÇu, hång cÇu, huyÕt tiÓu b¶n) bÞ ph¸ vì. Do hång cÇu bÞ ph¸ vì, l−îng bilirubin t¨ng lªn trong huyÕt thanh (chñ yÕu lµ hemobilirubin). Do vËy, trªn l©m sµng con vËt cã hiÖn t−îng hoµng ®¶n. MÆt kh¸c do hång cÇu bÞ vì nhiÒu lµm cho con vËt bÞ suy nh−îc dÉn ®Õn chÕt.

3. TriÖu chøng

- Gia sóc kÐm ¨n, da kh«, l«ng xï, thë n«ng, tim ®Ëp nhanh, niªm m¹c m¾t nhît nh¹t cã mµu vµng, da còng cã mµu vµng. Tr©u bß bÞ bÖnh th−êng liÖt d¹ cá, gi¶m s¶n l−îng s÷a.

- XÐt nghiÖm m¸u thÊy: Sè l−îng hång cÇu gi¶m nhiÒu, trong m¸u xuÊt hiÖn hång cÇu dÞ h×nh (hång cÇu ®a s¾c ký, h×nh l−íi), søc kh¸ng hång cÇu gi¶m, sè l−îng b¹ch cÇu th−êng kh«ng t¨ng. Trong huyÕt thanh hµm l−îng hemobilirubin t¨ng cao, ph¶n øng vandenberg gi¸n tiÕp.

- Trong n−íc tiÓu xuÊt hiÖn hemoglobin niÖu, l−îng urobilin t¨ng.

- Trong ph©n, l−îng stekobilin t¨ng, ph©n cã mµu ®Ëm.

- Khi mæ kh¸m cã hiÖn t−îng l¸ l¸ch s−ng to, gan còng h¬i s−ng cã hiÖn t−îng ho¹i tö hoÆc tho¸i ho¸ mì.

4. ChÈn ®o¸n

C¨n cø vµo triÖu chøng l©m sµng ®iÓn h×nh vµ kÕt qu¶ xÐt nghiÖm m¸u, n−íc tiÓu. §ång thêi cÇn chó ý kiÓm tra ký sinh trïng ®−êng m¸u, thøc ¨n, thuèc hoÆc ho¸ chÊt ®; dïng cho gia sóc.

5. §iÒu trÞ

C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña bÖnh nguyªn ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu trÞ. NÕu lµ bÖnh truyÒn nhiÔm hay ký sinh trïng ®−êng m¸u ph¶i ®iÒu trÞ nh÷ng bÖnh trªn. NÕu lµ tróng ®éc, t×m biÖn ph¸p gi¶i ®éc.

Con vËt gÇy cßm, suy nh−îc

203

5.1. Hé lý

- T¨ng c−êng ch¨m sãc vµ nu«i d−ìng tèt gia sóc. Bæ sung vµo thøc ¨n nh÷ng nguyªn tè vi l−îng vµ protein ®Ó t¹o hång cÇu.

5.2. Dïng thuèc ®iÒu trÞ

a. Trong tr−êng hîp sè l−îng hång cÇu bÞ ph¸ huû Ýt: Dïng çc thuèc cã t¸c dông lµm t¨ng hång cÇu.

+ Cho uèng viªn s¾t: §GS (5-10 g/con/ngµy); TGS (2-3 g/con/ngµy); Chã (1g/con/ngµy).

+ Tiªm vitamin B12 : §GS (2000-3000 γ/con); TGS (1000 γ/con); Chã (200-500 γ/con).

b. Dïng çc lo¹i thuèc lµm t¨ng c−êng c¬ n¨ng cña gan

Philatop gan: §GS (10ml/con/ngµy); TGS (5ml/con/ngµy); Lîn, chã (2-5ml/con/ngµy). Tiªm hoÆc cho uèng tïy theo chÕ phÈm thuèc.

III. ThiÕu m¸u do rèi lo¹n chøc phËn t¹o m¸u Qu¸ tr×nh t¹o m¸u cÇn nh÷ng nguyªn liÖu nh− s¾t, protein, vitamin vµ sù ho¹t ®éng

b×nh th−êng cña c¬ quan t¹o m¸u. Lo¹i thiÕu m¸u nµy rÊt phøc t¹p. Trong nhãm nµy ng−êi ta th−êng gÆp:

+ ThiÕu m¸u do thiÕu s¾t. + ThiÕu m¸u do thiÕu protein. + ThiÕu m¸u do thiÕu vitamin (vitamin C, B12). + ThiÕu m¸u do tñy x−¬ng kÐm hoÆc kh«ng ho¹t ®éng.

BÖnh b¹ch huyÕt (Leucosis hay Leucaemia)

I. §Æc ®iÓm Chñ yÕu lµ do sù thay ®æi bÖnh lý ë çc khÝ quan t¹o ra b¹ch cÇu, lµm cho sè l−îng

b¹ch cÇu trong m¸u t¨ng lªn qu¸ møc vµ cã nhiÒu d¹ng b¹ch cÇu non.

BÖnh b¹ch huyÕt cã 2 thÓ: ThÓ t¨ng b¹ch cÇu Myeloleucosis, thÓ t¨ng l©m ba cÇu Lympholeucosis.

II. Nguyªn nh©n

Nguyªn nh©n g©y bÖnh b¹ch huyÕt cã nhiÒu gi¶ thuyÕt kh¸c nhau, song quy tô cã hai nguyªn nh©n chÝnh

1. Nguyªn nh©n do virus

Dïng kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö çc nhµ khoa häc ®; t×m thÊy lo¹i virus g©y bÖnh ë gµ vµ thá, bÖnh cã tÝnh chÊt l©y lan, râ nhÊt lµ bÖnh leucosis ë gµ.

2. Do tia phãng x¹

Do ¶nh h−ëng cña tia phãng x¹ lµm rèi lo¹n qu¸ tr×nh s¶n sinh b¹ch cÇu lµm thay ®æi cÊu tróc cña tÕ bµo, t¹o ra t×nh tr¹ng mÊt th¨ng b»ng trong qu¸ tr×nh t¹o m¸u.


204

Çc tia phãng x¹ lµm thay ®æi cÊu t¹o cña axit desoxyribonucleic (AND) vµ axit oxyribonucleic (ARN) lµ nh÷ng chÊt c¬ b¶n trong tÕ bµo, lµm cho nã ph¸t triÓn kh«ng b×nh th−êng.

III. triÖu chøng

Nh÷ng triÖu chøng l©m sµng lóc míi m¾c bÖnh th−êng biÓu hiÖn gièng nh− ë bÖnh thiÕu m¸u (con vËt mÖt mái, ñ rò, kÐm ¨n, tim ®Ëp nhanh, thë gÊp, niªm m¹c tr¾ng bÖch, da kh«, l«ng xï, hay t¸o bãn hoÆc Øa ch¶y, ®èi víi loµi nhai l¹i nhu ®éng d¹ cá gi¶m, l−îng s÷a gi¶m). Sau ®ã xuÊt hiÖn çc triÖu chøng:

- Cã hiÖn t−îng h¹ch s−ng: çc h¹ch d−íi hµm, h¹ch mang tai, h¹ch tr−íc vai, h¹ch bÑn ®Òu s−ng to. Çc h¹ch s−ng, cøng, kh«ng ®au, kh«ng nãng vÉn di ®éng. Do h¹ch s−ng cã thÓ lµm trë ng¹i cho sù vËn ®éng cña con vËt. Çc h¹ch trong néi t¹ng còng s−ng to lµm ¶nh h−ëng tíi c¬ n¨ng ho¹t ®éng cña çc khÝ quan trong c¬ thÓ vµ sù vËn chuyÓn, l−u th«ng cña m¸u.

- NhiÖt ®é con vËt b×nh th−êng hoÆc h¬i cao, niªm m¹c cã lóc cã hiÖn t−îng xuÊt huyÕt.

- M¸u con vËt cã mµu ®á nh¹t, chËm ®«ng, tèc ®é huyÕt trÇm t¨ng, m¸u lo;ng.

- Sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng râ rÖt.

- Sè l−îng hång cÇu, hµm l−îng hemoglobin gi¶m m¹nh, thÓ tÝch hång cÇu to nhá kh«ng ®Òu. Trong m¸u xuÊt hiÖn nhiÒu hång cÇu dÞ h×nh, hång cÇu ®a s¾c.

- Tû lÖ b¹ch cÇu trong m¸u thay ®æi tuú theo thÓ bÖnh. ë thÓ lympholeucosis th× l©m

ba cÇu (Lymphocyte) t¨ng râ, nhÊt lµ tiÓu l©m ba. ë thÓ Myeloleucosis th× b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh t¨ng râ, ngoµi ra tû lÖ b¹ch cÇu ¸i toan, ®¬n nh©n còng t¨ng. Trong b¹ch cÇu ®a nh©n trung tÝnh th× tû lÖ tuû cÇu t¨ng.

- L¸ l¸ch s−ng to, gan s−ng to (ë gµ bÞ bÖnh gan s−ng to gÊp 5 lÇn b×nh th−êng).

IV. Tiªn l−îng

BÖnh kÐo dµi hµng th¸ng, hµng n¨m, khã ®iÒu trÞ, cuèi cïng con vËt gÇy dÇn vµ chÕt.

v. ChÈn ®o¸n

Khi chÈn ®o¸n cÇn c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cña bÖnh: h¹ch l©m ba, gan, l¸ l¸ch s−ng to, èng x−¬ng ®au.

Sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng râ vµ cã thay ®æi vÒ h×nh th¸i.

Sè l−îng hång cÇu gi¶m, h×nh th¸i hång cÇu thay ®æi, gia sóc ë t×nh tr¹ng thiÕu m¸u.

So s¸nh 2 thÓ m¾c bÖnh: thÓ lympholeucosis hay x¶y ra ë çc loµi gia sóc, thÓ Myeloleucosis th−êng hay gÆp ë chã. Ngoµi ra khi chÈn ®o¸n cÇn ph©n biÖt nã víi bÖnh

lao, tþ th−, ung th−, çc chøng viªm, çc bÖnh truyÒn nhiÔm. ë çc bÖnh ®ã sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng nh−ng kh«ng râ rÖt nh− thÓ b¹ch huyÕt, ngoµi ra nã cßn cã triÖu chøng ®Æc tr−ng cña bÖnh.

205

VI. §iÒu trÞ

- §èi víi bÖnh b¹ch huyÕt viÖc ®iÒu trÞ kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. Chñ yÕu lµ t¨ng c−êng ch¨m sãc nu«i d−ìng ®Ó ng¨n ngõa bÖnh tiÕn triÓn.

- Trong tr−êng hîp cÇn thiÕt dïng biÖn ph¸p truyÒn m¸u ®Ó cÊp cøu t¹m thêi.

- Dïng çc thuèc c¶n trë sinh tÕ bµo ®Ó ng¨n chÆn bÖnh.


206

Ch−¬ng VIII

BÖnh vÒ rèi lo¹n trao ®æi chÊt (Disorder of metabolism)

Trao ®æi chÊt ë ®éng vËt lµ dÊu hiÖu c¬ b¶n cña sù sèng. C¬ thÓ ®éng vËt sinh ra, ph¸t triÓn, sèng vµ chÕt ®i ®Òu lµ do kÕt qu¶ cña sù trao ®æi vËt chÊt.

Sù trao ®æi chÊt ë ®éng vËt gåm cã hai qu¸ tr×nh c¬ b¶n liªn quan mËt thiÕt víi nhau lµ ®ång hãa vµ dÞ hãa

+ §ång hãa

Lµ qu¸ tr×nh tiªu thô çc chÊt dinh d−ìng ®−a tõ m«i tr−êng xung quanh vµo c¬ thÓ ®éng vËt. §Ó ®¶m cho çc qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sèng ®−îc tiÕn hµnh b×nh th−êng c¬ thÓ cÇn cã çc chÊt oxy, n−íc, protein, lipit, gluxit, muèi kho¸ng vµ nhiÒu hîp chÊt kh¸c. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sèng, c¬ thÓ ®éng vËt sÏ biÕn chóng thµnh çc d¹ng dÔ tiªu thô vµ sau ®ã dïng vµo viÖc kh«i phôc hoÆc ®æi míi çc bé phËn c¬ thÓ cña m×nh hoÆc vµo viÖc tæng hîp rÊt nhiÒu hîp chÊt h÷u c¬ phøc t¹p s½n cã cña c¬ thÓ.

+ DÞ hãa

Lµ qu¸ tr×nh ng−îc víi ®ång hãa. Nã thÓ hiÖn ë sù ph©n hñy s©u s¾c çc bé phËn cña c¬ thÓ ®éng vËt thµnh nh÷ng chÊt gi¶n ®¬n sau ®ã th¶i ra m«i tr−êng xung quanh çc s¶n phÈm cuèi cïng cña ho¹t ®éng sèng.

Khi trao ®æi chÊt trong qu¸ tr×nh dÞ hãa cã sù gi¶i phãng n¨ng l−îng cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn çc chøc n¨ng sèng cña c¬ thÓ ®éng vËt.

Khi ®iÒu kiÖn sèng thay ®æi ë ®éng vËt th× ®Æc ®iÓm trao ®æi chÊt còng thay ®æi vµ ë møc ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã sÏ g©y nªn sù rèi lo¹n trao ®æi chÊt, tõ ®ã lµm cho c¬ thÓ l©m vµo tr¹ng th¸i bÖnh lý.

Tïy theo sù rèi lo¹n çc chÊt trong c¬ thÓ mµ g©y nªn nh÷ng tr¹ng th¸i bÖnh lý kh¸c nhau. VÝ dô khi rèi lo¹n trao ®æi gluxit sÏ g©y nªn chøng xeton huyÕt. Khi rèi lo¹n trao ®æi canxi, phospho sÏ g©y nªn hiÖn t−îng cßi x−¬ng, mÒm x−¬ng.

Chøng xeton huyÕt (Ketonic)

I. §Æc ®iÓm Chøng xeton huyÕt lµ kÕt qu¶ cña sù rèi lo¹n trao ®æi lipit vµ protein. Trong m¸u vµ

trong tæ chøc chøa nhiÒu thÓ xeton g©y triÖu chøng thÇn kinh ë con vËt, ®ång thêi hµm l−îng ®−êng huyÕt gi¶m xuèng râ rÖt.

HËu qu¶ cña sù t¨ng çc axit xetonic trong m¸u lµ:

- øc chÕ sù bµi tiÕt axit uric m¸u theo thËn dÉn ®Õn t¨ng axit trong m¸u. HËu qu¶ xuÊt hiÖn çc c¬n co rót c¬.

207

- Lµm nhiÔm axit chuyÓn hãa vµ g©y mÊt nhiÒu cation trong n−íc tiÓu dÉn ®Õn rèi lo¹n h« hÊp vµ nhiÔm axit trong dÞch n;o tñy.

- Lµm gi¶m thu nhËn oxy ë n;o vµ øc chÕ mét çch tæng qu¸t sù thu nhËn glucoza, axit pyruvat ë n;o dÉn ®Õn c¬ thÓ mÖt mái, ñ rò.

BÖnh th−êng x¶y ra ë bß s÷a cã s¶n l−îng cao, thiÕu vËn ®éng, thøc ¨n nhiÒu ®¹m, mì.

II. Nguyªn nh©n

- Do phèi hîp khÈu phÇn thøc ¨n ch−a ®óng. Trong khÈu phÇn thøc ¨n thiÕu gluxit, nh−ng tû lÖ protein vµ lipit l¹i qu¸ nhiÒu.

- Do kÕ ph¸t tõ chøng ®−êng niÖu, do bÖnh gan, do thiÕu insulin nªn sù tæng hîp glycogen kÐm, c¬ thÓ kh«ng gi÷ ®−îc ®−êng.


ë c¬ thÓ gia sóc khoÎ, trao ®æi chÊt tiÕn hµnh b×nh th−êng, hµm l−îng thÓ xeton trong m¸u thÊp (1-2 mg%). Khi hµm l−îng ®−êng kh«ng ®ñ cung cÊp n¨ng l−îng cho c¬ thÓ, trong khi ®ã thøc ¨n chøa nhiÒu ®¹m vµ mì th× c¬ thÓ ph¶i dïng mì vµ ®¹m lµm chÊt t¹o n¨ng l−îng chñ yÕu cho c¬ thÓ th× hµm l−îng xeton trong m¸u t¨ng lªn rÊt nhiÒu (200-300 mg%), g©y hiÖn t−îng xeton huyÕt (c¬ thÓ ph©n gi¶i nhiÒu lipit, protein, l−îng axetyl coenzim A s¶n sinh qu¸ nhiÒu, chóng kh«ng hoµn toµn ®i vµo chu tr×nh Krebs, l−îng cßn thõa sÏ thµnh thÓ xeton). ThÓ xeton t¨ng trong m¸u chñ yÕu lµ axit β oxybutyric; axit axetoaxetic; axeton. Çc thÓ xeton mang tÝnh chÊt toan, nÕu tÝch nhiÒu trong m¸u sÏ lµm gi¶m ®é dù tr÷ kiÒm g©y nªn tróng ®éc toan, lµm rèi lo¹n s©u s¾c çc qu¸ tr×nh sinh ho¸ cña c¬ thÓ, con bÖnh th−êng chÕt trong tr¹ng th¸i h«n mª. Çc thÓ xeton trong m¸u vµo phæi, thËn, tuyÕn vó. Do vËy trong h¬i thë, s÷a, n−íc tiÓu cña con vËt bÖnh còng cã thÓ xeton.

IV. TriÖu chøng

- Trong giai ®o¹n ®Çu (nhÊt lµ ®èi víi bß s÷a cã s¶n l−îng cao) con vËt biÓu hiÖn rèi lo¹n tiªu ho¸, thÝch ¨n thøc ¨n th« xanh chøa nhiÒu n−íc, con vËt ¨n dë, ch¶y d;i, nhai gi¶, nhu ®éng d¹ cá gi¶m hoÆc liÖt, gi¶m nhai l¹i. Sau ®ã cã hiÖn t−îng viªm ruét thÓ cata, ®i Øa ch¶y, ph©n ®en, cã chÊt nhÇy, thØnh tho¶ng ®au bông. Con vËt gÇy dÇn, s¶n l−îng s÷a gi¶m.

- Giai ®o¹n bÖnh tiÕn triÓn: con vËt ñ rò, mÖt mái, ®i l¹i lo¹ng cho¹ng, thÝch n»m l×, m¾t lim dim. Con vËt cã triÖu chøng thÇn kinh b¾t ®Çu b»ng nh÷ng c¬n ®iªn cuång, m¾t trîn ng−îc, dùa ®Çu vµo t−êng, hai ch©n tr−íc ®øng b¾t chÐo hay cho¹ng ra, l−ng cong, c¬ cæ vµ c¬ ngùc co giËt.

- Cuèi thêi kú bÖnh: con vËt bÞ liÖt hai ch©n sau, ph¶n x¹ kÐm, n»m l× mét chç, ®Çu gôc vµo mÐ ngùc.

- Trong qu¸ tr×nh bÖnh nhiÖt ®é c¬ thÓ th−êng gi¶m, thë s©u vµ chËm, thë thÓ bông, tÇn sè m¹ch Ýt thay ®æi nh−ng khi suy tim th× tÇn sè m¹ch t¨ng.

- Vïng ©m ®ôc cña gan më réng, kh¸m vïng gan con vËt cã ph¶n øng ®au, gan bÞ tho¸i ho¸ mì.

- Da rÊt nh¹y c¶m, khi ch¹m vµo da con vËt cã c¶m gi¸c ®au ®ín.


208

- N−íc tiÓu trong, tû träng n−íc tiÓu thÊp, cã mïi xeton, l−îng xeton trong n−íc tiÓu cã thÓ ®¹t tíi 100 mg/l.

V. Tiªn l−îng

BÖnh th−êng ë thÓ m¹n tÝnh, kÐo dµi vµi tuÇn. NÕu gia sóc n»m l×, ch÷a kh«ng kÞp thêi th× tiªn l−îng xÊu.

VI. ChÈn ®o¸n

§iÒu tra khÈu phÇn thøc ¨n cña gia sóc.

N¾m v÷ng nh÷ng ®Æc ®iÓm cña bÖnh lµ rèi lo¹n tiªu ho¸, liÖt d¹ cá, Øa ch¶y. Trong h¬i thë, s÷a, n−íc tiÓu cã mïi xeton. Con vËt tª liÖt, n»m l× gôc ®Çu vÒ phÝa ngùc. Hµm l−îng xeton t¨ng trong m¸u vµ n−íc tiÓu, cßn hµm l−îng ®−êng huyÕt gi¶m.

Khi chÈn ®o¸n cÇn ph©n biÖt víi nh÷ng bÖnh sau:

+ LiÖt sau khi ®Î: bÖnh x¶y ra ngay sau khi ®Î 1-3 ngµy, trong n−íc tiÓu kh«ng cã mïi xeton. Dïng ph−¬ng ph¸p b¬m kh«ng khÝ vµo vó cã thÓ ch÷a khái.

+ LiÖt d¹ cá: BÖnh nµy kh«ng cã xeton trong n−íc tiÓu.

VII. §iÒu trÞ

Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: C¶i thiÖn khÈu phÇn thøc ¨n cho gia sóc. Cho ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, gi¶m tû lÖ ®¹m mì. T¨ng c−êng sù h×nh thµnh glycogen ®Ó tr¸nh nhiÔm ®éc toan.

1. Hé lý

Cho gia sóc ¨n thªm çc lo¹i thøc ¨n nh− c©y ng«, ngän mÝa, b; ®−êng, t¨ng c−êng hé lý, ch¨m sãc, cho gia sóc vËn ®éng.


Tr−êng hîp bÖnh nÆng

- Bæ sung ®−êng glucoza vµo m¸u

+ Dung dÞch glucoza 20- 40%, tiªm tÜnh m¹ch 200-300 ml/con, vµi giê tiªm mét lÇn.

+ Cho uèng n−íc ®−êng: hoµ 200 - 400 g ®−êng víi 1- 2 lÝt n−íc Êm, cho uèng 2-3 lÇn trong ngµy.

- §Ò phßng nhiÔm ®éc toan: cho uèng bicarbonat natri tõ 50 -100 g, cho uèng 3-4 giê mét lÇn.

- KÝch thÝch nhu ®éng d¹ cá vµ nhuËn trµng: cho uèng natrisulfat 300-500 g/con.

- Tr−êng hîp gia sóc cã triÖu chøng thÇn kinh: Dïng thuèc an thÇn.

- Tr−êng hîp bÖnh g©y nªn do thiÕu Insulin: Insulin (40-80 UI) kÕt hîp víi dung dÞch glucoza 20-40% (200-300 ml). Dïng tiªm tÜnh m¹ch 2 ngµy 1 lÇn.

- Dïng thuèc trî søc, trî lùc cho gia sóc.

209

BÖnh cßi x−¬ng (Rachitis)

I. §Æc ®iÓm BÖnh cßi x−¬ng lµ mét lo¹i bÖnh ë gia sóc non ®ang trong thêi kú ph¸t triÓn, do trë

ng¹i vÒ trao ®æi canxi, phospho vµ vitamin D g©y ra.

Do thiÕu canxi vµ phospho mµ tæ chøc x−¬ng kh«ng ®−îc canxi ho¸ hoµn toµn nªn x−¬ng ph¸t triÓn kÐm.

BÖnh th−êng gÆp ë chã, lîn, cõu, bª, nghÐ. BÖnh ph¸t triÓn vµo mïa ®«ng vµ nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn vÖ sinh, ch¨n nu«i kÐm.

II. Nguyªn nh©n - Do thøc ¨n (hoÆc s÷a mÑ) thiÕu canxi, phospho, vitamin D. HoÆc tû lÖ gi÷a Ca/P

kh«ng thÝch hîp.

- Do gia sóc Ýt ®−îc ch¨n th¶, chuång tr¹i thiÕu ¸nh s¸ng ¶nh h−ëng ®Õn tæng hîp vitamin D.

- Do gia sóc bÞ bÖnh ®−êng ruét lµm trë ng¹i ®Õn hÊp thu kho¸ng.

- Gia sóc thiÓu n¨ng tuyÕn phã gi¸p tr¹ng g©y mÊt c©n b»ng tû lÖ canxi, phospho trong m¸u.

III. C¬ chÕ Khi hµm l−îng canxi trong c¬ thÓ gi¶m, tû lÖ Ca/P bÞ ph¸ vì ¶nh h−ëng tíi sù t¹o

x−¬ng vµ sôn nhÊt lµ sù cèt ho¸ ë çc ®Çu x−¬ng. Do vËy, x−¬ng bÞ biÕn d¹ng, ®Æc biÖt râ ë x−¬ng èng. Trªn l©m sµng nh÷ng con bÞ bÖnh, x−¬ng èng th−êng cong queo, ¶nh h−ëng ®Õn vËn ®éng, lµm cho gia sóc quÌ hoÆc liÖt.

Ngoµi hiÖn t−îng x−¬ng bÞ biÕn d¹ng, khi thiÕu canxi cßn g©y triÖu chøng co giËt ë con vËt bÞ bÖnh. Còng do thiÕu canxi, phospho con vËt hay ¨n bËy nªn dÔ m¾c bÖnh ®−êng tiªu ho¸, vËt ngµy cµng gÇy, chËm lín, kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh kÐm.

IV. TriÖu chøng - Giai ®o¹n ®Çu: cña bÖnh con vËt th−êng gi¶m ¨n, tiªu ho¸ kÐm, thÝch n»m, cã hiÖn

t−îng ®au çc khíp x−¬ng.

- Giai ®o¹n bÖnh tiÕn triÓn: Con vËt hay ¨n

dë, liÕm bËy b¹, mäc r¨ng vµ thay r¨ng chËm. ë lîn cßn cã triÖu chøng co giËt tõng c¬n.

- Cuèi thêi kú bÖnh: x−¬ng biÕn d¹ng, çc khíp s−ng to, çc x−¬ng èng ch©n cong queo, sèng l−ng cong lªn hay vÆn vÑo, lång ngùc vµ x−¬ng chËu hÑp, x−¬ng øc låi... con vËt gÇy yÕu, hay kÕ ph¸t çc bÖnh kh¸c.

NÕu kh«ng kÕ ph¸t çc bÖnh kh¸c th× trong suèt qu¸ tr×nh bÖnh con vËt kh«ng sèt.


210

V. Tiªn l−îng BÖnh tiÕn triÓn chËm, nÕu ph¸t hiÖn sím chØ

cÇn ®iÒu chØnh trë l¹i khÈu phÇn ¨n, cho gia sóc t¾m n¾ng hoÆc bæ sung vitamin D th× cã thÓ khái. NÕu kh«ng ch÷a kÞp thêi gia sóc ngµy mét gÇy yÕu, khã ch÷a vµ hay kÕ ph¸t nh÷ng bÖnh kh¸c.

VI. ChÈn ®o¸n BÖnh lóc ®Çu khã chÈn ®o¸n, ®Õn giai ®o¹n x−¬ng biÕn d¹ng dÔ ph¸t hiÖn.

Khi kh¸m bÖnh chó ý çc triÖu chøng l©m sµng, tiÕn hµnh ®iÒu tra khÈu phÇn ¨n, nÕu cã ®iÒu kiÖn th× chiÕu X quang ®Ó chÈn ®o¸n.

VII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

C¶i thiÖn khÈu phÇn ¨n, bæ sung canxi, phospho vµ vitamin D, vÖ sinh chuång tr¹i, t¨ng c−êng ch¨n th¶ ngoµi trêi. NÕu gia sóc bÞ liÖt cÇn lãt æ r¬m, cá kh« vµ th−êng xuyªn trë m×nh cho gia sóc.


a. Bæ sung vitamin D.

b. Bæ sung canxi trùc tiÕp vµo m¸u.

Dïng mét trong çc chÕ phÈm (canxi clorua 10%; Gluconatcanxi 10%; canxi-For; polycan; Magie-canxi-For; Calbiron).

c. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng çc bÖnh kÕ ph¸t.

d. Dïng thuèc t¨ng c−êng tr−¬ng lùc c¬ vµ bæ thÇn kinh: Strychninsulfat 0,1% kÕt hîp víi vitamin B1. Tiªm b¾p ngµy 1 lÇn.

Chó ý:

- Kh«ng dïng Strychnin liªn tôc qu¸ 10 ngµy

- N¬i cã ®iÒu kiÖn nªn tiÕn hµnh chiÕu tia tö ngo¹i.

BÖnh mÒm x−¬ng (Osteo malacia)

I. §Æc ®iÓm BÖnh mÒm x−¬ng lµ bÖnh cña gia sóc tr−ëng thµnh, th−êng gÆp ë gia sóc çi cã chöa

hoÆc cho con bó. BÖnh g©y cho x−¬ng bÞ mÒm, xèp råi sinh ra biÕn d¹ng.

II. Nguyªn nh©n - Do trong khÈu phÇn ¨n thiÕu canxi, phospho l©u ngµy, hoÆc tû lÖ Ca/P kh«ng thÝch

hîp.

- Do thiÕu vitamin D, gia sóc thiÕu vËn ®éng, Ýt tiÕp xóc víi ¸nh s¸ng mÆt trêi.

X−¬ng ch©n biÕn d¹ng

211

- Do khi gia sóc cã chöa hoÆc nu«i con c¬ thÓ mÊt nhiÒu canxi, Phospho, nªn ph¶i huy ®éng canxi, phospho tõ x−¬ng vµo m¸u.

- Do tuyÕn phã gi¸p tr¹ng t¨ng tiÕt lµm hµm l−îng canxi trong m¸u t¨ng.

- Do khÈu phÇn thiÕu protein ¶nh h−ëng tíi sù h×nh thµnh x−¬ng.

- Do ¶nh h−ëng cña bÖnh ®−êng tiªu ho¸ m¹n tÝnh → gi¶m sù hÊp thu canxi, phospho.

III. C¬ chÕ sinh bÖnh Do nh÷ng nguyªn nh©n trªn lµm cho thµnh phÇn canxi, phospho trong x−¬ng bÞ

gi¶m. X−¬ng trë nªn mÒm, xèp, biÕn d¹ng vµ dÔ gÉy, cèt m¹c cña x−¬ng dµy, dÔ bãc khái x−¬ng.

Do mÒm x−¬ng nªn ¶nh h−ëng tíi h« hÊp, tiªu ho¸ vµ c¬ n¨ng vËn ®éng cña c¬ thÓ. Sù gi¶m canxi cßn g©y hiÖn t−îng co giËt ë lîn.

IV. TriÖu chøng BÖnh th−êng ph¸t sinh ë thÓ m¹n tÝnh,

con vËt bÞ bÖnh cã nh÷ng biÓu hiÖn sau:

- Con vËt ¨n kÐm, hay ¨n bËy (la liÕm, gÆm t−êng...).

- Con vËt hay n»m, kÐm vËn ®éng, dÔ mÖt, ra må h«i. Khi vËn ®éng cã thÓ nghe tiÕng lôc khôc ë khíp x−¬ng.

- X−¬ng hµm trªn vµ d−íi hay biÕn d¹ng, r¨ng mßn nhanh vµ kh«ng ®Òu, x−¬ng èng nh« cao, cong queo vµ dÔ gÉy.

- Con vËt hay m¾c bÖnh vÒ ®−êng tiªu ho¸, Øa ch¶y. Ph©n cßn nhiÒu thøc ¨n ch−a tiªu.

- Gia sóc çi m¾c bÖnh, tû lÖ thô thai kÐm, ë gµ s¶n l−îng trøng gi¶m, trøng dÔ vì, má bÞ biÕn d¹ng.

- KiÓm tra m¸u: hµm l−îng canxi trong huyÕt thanh gi¶m tõ 5-7%, hµm l−îng phospho h¬i t¨ng, b¹ch cÇu trung tÝnh vµ l©m ba cÇu t¨ng.

- Thay ®æi vÒ tæ chøc häc: Cèt m¹c s−ng, x−¬ng bÞ xèp, èng Havers më to, xung quang cã nhiÒu tæ chøc liªn kÕt.

V. Tiªn l−îng BÖnh kÐo dµi hµng th¸ng hoÆc hµng n¨m, vËt kÐm ¨n, Ýt vËn ®éng, gÇy mßn. Cuèi

cïng con vËt n»m liÖt vµ m¾c çc bÖnh kÕ ph¸t mµ chÕt.

VI. ChÈn ®o¸n BÖnh ë tr¹ng th¸i m¹n tÝnh nªn lóc ®Çu chÈn ®o¸n rÊt khã, chñ yÕu dùa vµo xÐt

nghiÖm.

- BÖnh th−êng x¶y ra ë c¶ bÇy gia sóc cã chÕ ®é ch¨n nu«i gièng nhau vµ cã cïng triÖu chøng nh− ®; nªu ë trªn.

- Gâ vµo xoang tr¸n cã ©m ph¸t ra gièng nh− gâ vµo cét gç.

Lîn liÖt 2 ch©n sau


212

- Dïng X quang cã thÓ ph¸t hiÖn bÖnh sím vµ biÕt ®−îc x−¬ng xèp, ranh giíi gi÷a cèt m¹c vµ tæ chøc cèt m¹c dµy, khíp x−¬ng s−ng to, cã khi cã u x−¬ng.

- So s¸nh víi thÊp khíp: bÖnh th−êng ph¸t ra khi gia sóc bÞ c¶m l¹nh, con vËt ®i l¹i khã kh¨n khi b¾t ®Çu vËn ®éng, sau mét thêi gian vËn ®éng con vËt ®i l¹i b×nh th−êng.

VII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- Bæ sung thªm canxi, phospho vµo khÈu phÇn ¨n nh− cho ¨n bét x−¬ng hoÆc çc lo¹i premix kho¸ng, vitamin.

- Cho gia sóc vËn ®éng ngoµi trêi, chuång tr¹i s¹ch sÏ, tho¸ng khÝ.

- H¹n chÕ cho con bó hoÆc t¸ch con ra khái mÑ.

- NÕu gia sóc bÞ liÖt, lãt æ ®Öm cho gia sóc vµ th−êng xuyªn trë m×nh cho gia sóc.


a. Bæ sung vitamin D.

b. Dïng canxi bæ sung trùc tiÕp vµo m¸u: (canxi clorua 10%, gluconat canxi 10%, canxi-For hoÆc polycan hoÆc Magie-canxi-For).

c. Dïng thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng çc bÖnh kÕ ph¸t.

d. Dïng thuèc t¨ng c−êng trù lùc c¬ vµ bæ thÇn kinh: Strychninsulfat 0,1% kÕt hîp víi vitamin B1.

Chó ý:

- N¬i cã ®iÒu kiÖn nªn tiÕn hµnh chiÕu tia tö ngo¹i.

- T¨ng c−êng kh¶ n¨ng hÊp thu canxi cho c¬ thÓ.

+ DÇu ç: bß (20-30 ml/con); Lîn (5-10 ml/con); Chã (3 ml/con). Cho uèng ngµy 1 lÇn.

+ Vitamin D: bß (10000-15000 UI/con); Lîn (5000-10000 UI/con); Chã (5000 UI/con). Tiªm b¾p ngµy 1 lÇn.

- Trî søc vµ lµm gi¶m ®au çc khíp x−¬ng

Thuèc §¹i gia sóc TiÓu gia sóc Chã Dung dÞch Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 400 ml 100 - 150 ml

Urotropin 10% 50 - 70ml 30 - 50ml 15 - 20 ml

Salicylat natri 2 g 1 g 0,5 g

Tiªm chËm tÜnh m¹ch hai ngµy mét lÇn.

e. §iÒu trÞ çc bÖnh kÕ ph¸t nh− ch−íng h¬i, Øa ch¶y

Chøng thiÕu vitamin (Hypo vitaminosis)

Vitamin lµ nh÷ng hîp chÊt h÷u c¬, víi mét sè l−îng Ýt nh−ng nã l¹i cã t¸c dông v« cïng quan träng trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ. Nã cã nhiÒu trong çc lo¹i thøc ¨n ®éng vËt vµ thùc vËt.

213

Vitamin chia lµm 2 lo¹i:

- Vitamin tan trong mì gåm çc lo¹i vitamin A, D, E, K.

- Vitamin tan trong n−íc gåm çc lo¹i vitamin nhãm B vµ vitamin nhãm C.

Khi c¬ thÓ gia sóc thiÕu vitamin, tuú theo thiÕu lo¹i vitamin nµo sÏ biÓu hiÖn trªn l©m sµng nh÷ng triÖu chøng ®Æc hiÖu. Khi thiÕu vitamin ®Òu dÉn ®Õn gi¶m ¨n, chËm lín, suy dinh d−ìng, thiÕu m¸u, tiªu ch¶y, viªm phæi.

ThiÕu vitamin A (A- Hypovitaminosis)

1. §Æc ®iÓm

- Vitamin A cã nhiÒu trong dÇu gan ç, lßng ®á trøng, caroten (tiÒn vitamin A) cã nhiÒu trong qu¶ gÊc, ít, cµ chua, ®u ®ñ...

- ThiÕu vitamin A sÏ ®−a gia sóc ®Õn gÇy sót, m¾t kh«, viªm gi¸c m¹c. BÖnh th−êng x¶y ra ë gia sóc non, g©y tæn thÊt lín cho ch¨n nu«i.

2. Nguyªn nh©n

- Do s÷a mÑ kh«ng ®ñ l−îng caroten.

- Do gia sóc thiÕu thøc ¨n xanh trong mïa ®«ng.

- Do gia sóc m¾c bÖnh ®−êng tiªu ho¸, ¶nh h−ëng tíi sù hÊp thu vitamin.


Vitamin A trong c¬ thÓ cã t¸c dông chèng bÖnh kh« m¾t. Khi thiÕu vitamin A çc m« b¶o vÖ da, niªm m¹c, gi¸c m¹c m¾t bÞ kh« lµm c¬ thÓ dÔ bÞ nhiÔm khuÈn. Gi¸c m¹c kh«, khi cä s¸t dÔ bÞ tæn th−¬ng, kÐo mµng tr¾ng mê, dÇn dÇn sinh mÒm, háng m¾t (chøng nhuyÔn gi¸c m¹c). Ngoµi gi¸c m¹c bÞ viªm loÐt, hµng rµo biÓu b× còng bÞ tæn th−¬ng nªn con vËt dÔ bÞ nhiÔm trïng ®−êng tiªu ho¸ vµ h« hÊp.

Khi thiÕu vitamin A, biÓu hiÖn râ nhÊt lµ hiÖn t−îng qu¸ng gµ. §ã lµ do s¾c tè rodopxin cã ë quanh vâng m¹c, ra ngoµi ¸nh s¸ng nã bÞ ph©n huû thµnh opsin vµ retinin (aldehyt cña vitamin A). Ng−îc l¹i trong tèi th× opsin vµ retinin l¹i t¹o thµnh rodopxin lµm t¨ng kh¶ n¨ng thÞ gi¸c. Khi thiÕu vitamin A th× retinin sÏ thiÕu vµ rodopxin còng Ýt nªn thÞ gi¸c kÐm sót g©y nªn chøng qu¸ng gµ.

Rodopxin s¸ng

tèi→← Retinin + opsin

4. TriÖu chøng

- §èi víi gia sóc non: con vËt kÐm ¨n, chËm lín, viªm kÕt m¹c, gi¸c m¹c, m¾t kh«, gÇy yÕu, l«ng xï, thiÕu m¸u.

- §èi víi gia sóc çi: hay bÞ sÈy thai, sãt nhau, viªm tö cung.

- ë lîn cã hiÖn t−îng kh« m¾t vµ viªm gi¸c m¹c biÓu hiÖn kh«ng râ nh−ng cã triÖu chøng thÇn kinh, thÞ lùc kÐm, bÖnh nÆng cã hiÖn t−îng co giËt hoÆc h«n mª.

- BÖnh víi gµ rÊt nghiªm träng (®Æc biÖt lµ gµ con), gµ bÞ viªm kÕt m¹c, m¾t s−ng ch¶y n−íc hoÆc thµnh bäc mñ, cã b; ®Ëu, nh;n cÇu ®ôc, cuèng l−ìi, vßm khÈu çi, häng vµ thùc qu¶n cã næi môn lÊm tÊm, mòi cã dÞch nhÇy, mµo nh¹t mµu, thë khã, cã líp mµng gi¶ dÔ bãc ë thanh qu¶n, d−íi líp niªm m¹c kh«ng bÞ loÐt. Tr−êng hîp nµy cÇn ph©n biÖt víi bÖnh ®Ëu gµ ë thÓ mµng gi¶, ë bÖnh ®Ëu nµy líp mµng gi¶ khã bãc, líp niªm m¹c ë d−íi cã vÕt loÐt vµ ch¶y m¸u.


214

5. Phßng trÞ bÖnh

5.1. Hé lý

- Ph¶i kÞp thêi bæ sung vitamin A hoÆc thøc ¨n cã nhiÒu vitamin A vµo khÈu phÇn (gia sóc s¬ sinh ph¶i l−u t©m cho bó s÷a ®Çu).

- T¨ng c−êng çc lo¹i thøc ¨n cho nhiÒu caroten nh− cá kh«, çc lo¹i cñ qu¶, cµ rèt, bÝ ®á...


- Dïng dÇu ç tiªm cho con vËt: bß (10-20 ml/con); Lîn (5-10 ml/con). Tiªm d−íi da hoÆc tiªm b¾p thÞt. §èi víi gµ cã thÓ trén dÇu ç víi thøc ¨n cho gµ ¨n.

- Dïng vitamin A: bß (50000-100000 UI/con); Lîn (25000-30000 UI/con)

- Ch÷a theo triÖu chøng çc bÖnh kÕ ph¸t: nh− viªm kÕt m¹c, viªm ruét, viªm phæi.

ThiÕu vitamin B1 (B1 - Hypovitaminosis)

1. §Æc ®iÓm

- vitamin B1 gi÷ vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng trao ®æi chÊt, ®Æc biÖt ®èi víi chuyÓn ho¸ gluxit vµ trong ho¹t ®éng thÇn kinh.

- §èi víi trao ®æi gluxit, vitamin B1 cßn lµm t¨ng hÊp thu ®−êng ë v¸ch ruét vµo m¸u.

- §èi víi ho¹t ®éng cña thÇn kinh nã cã t¸c dông øc chÕ men cholinsteraza lµm gi¶m sù thuû ph©n axetylcholin, nªn khi thiÕu vitamin B1, cholinsteraza ho¹t ®éng m¹nh lµm cho ho¹t ®éng thÇn kinh bÞ rèi lo¹n, víi biÓu hiÖn bªn ngoµi lµ hiÖn t−îng co giËt vµ b¹i liÖt.

Khi thiÕu vitamin B1, qu¸ tr×nh khö cacboxyl cña çc xetoaxit bÞ ngõng trÖ lµm cho l−îng axit pyruvic, axit oxaloaxetic, axit α- xetoglutamic,... t¨ng lªn trong m¸u. HiÖn t−îng nµy dÉn ®Õn tr¹ng th¸i toan huyÕt do thÓ xeton.

2. TriÖu chøng

Khi thøc ¨n thiÕu vitamin B1 gia sóc th−êng ph¸t sinh chøng phï thòng vµ viªm thÇn kinh, cã biÓu hiÖn ë nhiÒu c¬ quan nh− b¾p thÞt, c¬ tim, èng tiªu ho¸,... ThÇn kinh bÞ viªm, th−êng g©y hiÖn t−îng co giËt, b¹i liÖt tø chi vµ cã nh÷ng biÕn ®æi tho¸i ho¸ ë tæ chøc.

Chøng thiÕu vitamin B1 thÊy râ nhÊt ë ngçng, gµ, vÞt, lµm con vËt gi¶m ¨n, l«ng xï, Øa ch¶y, liÖt c¬ hoÆc co giËt. ë bß khi thiÕu vitamin B1 sÏ m¾c bÖnh l−ìi ®en, gi¶m ¨n.

3. Çch phßng trÞ

- §èi víi gia sóc (®Æc biÖt ë bß s÷a) cho ¨n men bia tõ 25-100 g/ngµy, trén lÉn víi thøc ¨n hoÆc cho ¨n çm ñ lªn men r−îu.

- Dïng vitamin B1 tiªm b¾p hoÆc d−íi da: §GS (2 g/ngµy); TGS (0,5-1 g/ngµy); Lîn, chã (0,3-0,5g/ngµy).

ThiÕu vitamin C (C- Hypovitaminosis)

1. §Æc ®iÓm

Vitamin C cßn cã tªn gäi lµ axit ascorbic, vitamin chèng bÖnh Scorbut. Lo¹i vitamin nµy khã b¶o qu¶n v× dÔ bÞ oxy ho¸ khi gÆp nhiÖt ®é h¬i cao.

215

Vitamin C tham gia vµo sù h« hÊp cña tÕ bµo, t¨ng tÝnh ®«ng cña m¸u vµ kh¶ n¨ng kh¸ng thÓ. Vitamin C n©ng ®ì t¸c ®éng cña men kh¸c thóc ®Èy sù cÊu t¹o cña sôn x−¬ng, cñng cè v¸ch m¹ch qu¶n. Nã cã t¸c dông tèt trong viÖc chèng nhiÔm trïng vµ gi¶m sèt.

2. TriÖu chøng

ThiÕu vitamin C sÏ g©y hiÖn t−îng xuÊt huyÕt ë niªm m¹c (nh− niªm m¹c lîi, ch©n r¨ng, niªm m¹c trong néi t¹ng) vµ tæ chøc d−íi da. ë chã khi thiÕu vitamin C th−êng thÊy viªm miÖng, viªm d¹ dµy, ruét, xuÊt huyÕt, con vËt n«n möa, ®¸i ra m¸u.

3. §iÒu trÞ

- §èi víi chã, mÌo cho ¨n thªm gan, thËn, n−íc chanh, cµ chua sèng.

- §èi víi loµi ¨n cá, t¨ng c−êng cho ¨n çc lo¹i cñ, qu¶, cá t−¬i.

- Cã thÓ bæ sung vitamin C vµo thøc ¨n víi liÒu l−îng 100-200 mg/kg thøc ¨n.

- Tiªm vitamin C trùc tiÕp vµo m¹ch m¸u.


216

Ch−¬ng IX

BÖnh vÒ da (Diseases of the skin)

Da lµ mét tæ chøc bao bäc c¬ thÓ nh−ng nã cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi çc khÝ quan bªn trong vµ chÞu sù ®iÒu tiÕt cña thÇn kinh trung −¬ng. Do ®ã nh÷ng bÖnh tÝch trªn da cã thÓ liªn quan ®Õn mét sè bÖnh cña c¬ quan néi t¹ng kh¸c vµ rèi lo¹n hiÖn t−îng trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ.

Da cã chøc n¨ng chèng çc kÝch thÝch c¬ giíi, nhiÖt vµ ho¸ häc, da gióp c¬ thÓ ®iÒu tiÕt nhiÖt, h« hÊp vµ th¶i nh÷ng chÊt cÆn b; ra ngoµi.

Khi bÞ tæn th−¬ng, líp biÓu b× cña da cã kh¶ n¨ng t¸i sinh rÊt nhanh ®Ó hµn g¾n vÕt th−¬ng.

BÖnh chµm da (Eczema)

I. §Æc ®iÓm Chµm da lµ mét chøng viªm da cÊp tÝnh ë tæ chøc biÓu b×. BÖnh tiÕn triÓn tõng ®ît,

hay t¸i ph¸t rÊt phøc t¹p vµ dai d¼ng. §Æc ®iÓm cña nã lµ næi mÈn trªn da nh÷ng môn n−íc vµ môn mñ vµ sau ®ã lµ hiÖn t−îng ®ãng vÈy, da dµy lªn.

II. Nguyªn nh©n Nguyªn nh©n cña bÖnh rÊt phøc t¹p, song cã thÓ ph©n lµm hai nguyªn nh©n chÝnh.

1. Nguyªn nh©n ngo¹i c¶nh

- Do ®iÒu kiÖn vÖ sinh kÐm, chuång tr¹i bÈn, da lu«n bÞ Èm −ít vµ çc chÊt bÈn ®äng l¹i trªn da.

- Da bÞ tæn th−¬ng do cä s¸t c¬ giíi, bÞ c«n trïng c¾n,.... - Do bÞ kÝch thÝch bëi çc ho¸ chÊt. - Do ¶nh h−ëng cña thêi tiÕt.

2. Nguyªn nh©n bªn trong

- Do rèi lo¹n tiªu ho¸ (t¸o bãn l©u ngµy, suy gan, nhiÔm giun s¸n.,..). - Do çc rèi lo¹n vÒ tuÇn hoµn, néi tiÕt. - Do rèi lo¹n qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ (thiÕu vitamin, thiÕu çc lo¹i kho¸ng

vi l−îng,...).

Muèn t×m ®−îc nguyªn nh©n chÝnh x¸c ph¶i tiÕn hµnh ®iÒu tra lÞch sö bÖnh, ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng, ch¨m sãc vµ kiÓm tra l©m sµng kÕt hîp víi xÐt nghiÖm bÖnh phÈm.

III. TriÖu chøng BÖnh th−êng tiÕn triÓn qua çc giai ®o¹n sau

217

1. Giai ®o¹n ®á

Giai ®o¹n nµy b¾t ®Çu tõ ®¸m da bÞ ®á, ranh giíi kh«ng râ rÖt vµ rÊt ngøa (ngøa lµ triÖu chøng xuÊt hiÖn ®Çu tiªn dai d¼ng vµ kÐo dµi cho ®Õn çc giai ®o¹n sau). Trªn vïng da ®á xuÊt hiÖn nh÷ng nèt sÇn nh− nh÷ng h¹t kª, dµy chi chÝt.

2. Giai ®o¹n môn n−íc

Nh÷ng nèt sÇn trªn thùc tÕ lµ nh÷ng môn n−íc ngµy cµng lín, khi ngøa, con vËt g;i hoÆc cä s¸t nªn môn n−íc bÞ vì vµ ch¶y ra mét thø n−íc vµng, ®ãng thµnh v¶y. Nh÷ng môn n−íc kh¸c l¹i tiÕp tôc næi lªn, mét sè môn bÞ nhiÔm khuÈn cã mµu vµng. Trong giai ®o¹n nµy cã thÓ cã mét sè triÖu chøng nhiÔm khuÈn thø ph¸t.

3. Giai ®o¹n ®ãng v¶y

Giai ®o¹n nµy da kh«ng næi lªn nh÷ng môn n−íc míi, nh÷ng môn cò ®ãng vÈy, kh« dÇn, cã chç lªn da non mµu hång. Tuy nhiªn vÉn cßn mét sè Ýt môn n−íc. Da cã mµu sÉm h¬n vµ dµy cém lªn.

4. Giai ®o¹n m¹n tÝnh

Da sÉm mµu, dÇy cém, cã nh÷ng nèt sÇn cøng h¬n, to h¬n ë gi÷a çc vÕt h»n da.

Trong tr¹ng th¸i m¹n tÝnh nµy vÉn cã nh÷ng ®ît næi lªn nh÷ng nèt sÇn kh¸c hoÆc môn n−íc vµ vÉn bÞ ch¶y n−íc nh− nh÷ng giai ®o¹n tr−íc.

Qu¸ tr×nh bÖnh chia lµm çc giai ®o¹n trªn song çc giai ®o¹n ®ã kh«ng chia râ ranh giíi mµ th−êng lÉn nhau trong giai ®o¹n ®á ®; cã mét sè môn n−íc, trong giai ®o¹n môn n−íc ®; cã mét sè lªn da non, trong giai ®o¹n m¹n tÝnh vÉn cßn cã nh÷ng môn mÈn ®á, môn n−íc).

BÖnh chµm da ë nh÷ng loµi gia sóc cã biÓu hiÖn kh¸c nhau

- Ngùa: th−êng ë thÓ m¹n tÝnh, n¬i hay ph¸t bÖnh lµ ë bêm cæ, cuèng ®u«i, sau khíp c¼ng ch©n. VËt ngøa ng¸y, da dµy cém. BÖnh th−êng ph¸t vµo mïa hÌ.

- Tr©u, bß th−êng m¾c ë phÝa trong ®ïi, ë cæ, vó, kÏ mãng ch©n.

- Lîn th−êng hay cã ë n¸ch, bÑn, d−íi bông.

- Chã hay m¾c ë sèng mòi, cæ vµ khuûu ch©n, m«i trªn, mÝ m¾t vµ xung quanh tai.

IV. Tiªn l−îng BÖnh ë thÓ cÊp tÝnh nÕu ®iÒu trÞ kÞp thêi bÖnh sÏ khái. NÕu bÖnh chuyÕn sang m¹n

tÝnh rÊt khã ch÷a.

V. ChÈn ®o¸n CÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi mét sè bÖnh sau

Da viªm ®á

Da dÇy cém


218

- BÖnh ghÎ: C¹o vÈy ®Ó t×m çi ghÎ.

- BÖnh viªm da: BÖnh g©y viªm s©u ë çc líp néi b× vµ d−íi da. Viªm da kh«ng næi môn n−íc vµ môn ®á, con vËt Ýt ngøa h¬n.

VI. §iÒu trÞ

1. §iÒu trÞ toµn th©n

- CÇn c¶i thiÖn chÕ ®é vÖ sinh, ch¨m sãc nu«i d−ìng ®Ó n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ. Tr¸nh cho gia sóc ¨n nh÷ng thøc ¨n kÝch thÝch, tr¸nh cä s¸t vµ kh«ng ®Ó nhiÔm bÈn.

- Chó ý ®iÒu hoµ çc chøc phËn, tÈy giun s¸n ®Þnh kú, tr¸nh t¸o bãn, cho gia sóc uèng ®ñ n−íc.

- Lµm huyÕt liÖu ph¸p.

- Ch÷a dÞ øng: dïng Novocain 0,25% tiªm tÜnh m¹ch, gluconat canxi hoÆc cloruacanxi kÕt hîp víi vitamin C tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch.

2. §iÒu trÞ t¹i chç

CÇn ph©n biÖt tõng giai ®o¹n ®Ó cã biÖn ph¸p ch÷a thÝch hîp:

- Tr−êng hîp chç da bÖnh ch¶y n−íc, trît da, ®á: tr¸nh kh«ng dïng çc thuèc kÝch thÝch hoÆc thuèc mì mµ chØ dïng çc lo¹i thuèc lµm dÞu da, thuèc n−íc (Lajic; hå n−íc; bét phÌn chua).

+ Dïng mét trong çc lo¹i thuèc s¸t trïng sau (Natribicabonat 5%; Rivalnol 0,1%; thuèc tÝm 0,1% thÊm vµo g¹c, ®¾p lªn vÕt loÐt.

+ Dïng thuèc lµm dÞu da vµ trÞ nÊm: dÇu kÏm (bao gåm: Oxit kÏm 40 g, Vaselin 60 ml); Trangala; Lajic; hå n−íc; Kodecfa,... ngµy b«i 2 lÇn.

+ Dïng thuèc kh¸ng sinh chèng nhiÔm khuÈn: (Cephaxilin, Gentamycin,...)

+ Dïng thuèc chèng ngøa: (Xiro pheregan,...)

Chó ý: Khi ®¾p g¹c kh«ng kú cä qu¸ m¹nh, b«i thuèc xong kh«ng b¨ng kÝn.

NÕu bÖnh cã nhiÒu vÈy th× chÊm qua dÇu l¹c cho vÈy bong ra råi míi b«i thuèc hoÆc ®¾p g¹c.

- Giai ®o¹n n¬i da bÖnh t−¬ng ®èi kh« vµ bít ®á: dïng 1 trong çc lo¹i thuèc sau:

Ichthyol: 10 ml Oxit kÏm 5 g Axit benzoic: 3 g

Bét tanin: 5 g PhÌn chua: 5 g Vaselin: 5 ml

T¹o thµnh hçn dÞch nh− mì, b«i lªn n¬i viªm ngµy 2 lÇn.

- Giai ®o¹n m¹n tÝnh: Dïng çc lo¹i thuèc lµm máng da, bít ngøa nh− dÇu Ichthyol, mì l−u huúnh, mì salisilic tõ thÊp ®Õn cao (5-10%) b«i lªn chç da bÖnh, cã thÓ b¨ng l¹i.

Chó ý: Khi dïng thuèc nªn th¨m dß ph¶n øng cña gia sóc ®Ó kÞp thêi thay ®æi thuèc. NÕu cã ®iÒu kiÖn cã thÓ dïng biÖn ph¸p lý liÖu ph¸p.

219

Chøng næi mÈn ®ay (Caseous exudate at the derma)

I. §Æc ®iÓm Do nh÷ng kÝch thÝch tõ bªn ngoµi hoÆc bªn trong c¬ thÓ lµm cho hÖ thèng vËn m¹ch

cña da bÞ rèi lo¹n, lµm tõng ®¸m néi b× cña da thÊm t−¬ng dÞch, da dµy lªn. Trªn l©m sµng ta thÊy trªn mÆt da cã nh÷ng nèt næi mÈn h×nh trßn hoÆc h×nh bÇu dôc, khi sê thÊy dµy cém, con vËt ngøa khã chÞu.

Ngùa vµ chã hay m¾c.

II. Nguyªn nh©n

1. Nguyªn nh©n bªn ngoµi

- Gia sóc bÞ nhiÔm l¹nh ®ét ngét.

- Do çc lo¹i c«n trïng ®èt (ong, kiÕn, s©u rãm,...).

- Do gia sóc tiÕp xóc víi mét sè ho¸ chÊt.

2. Nguyªn nh©n bªn trong

- Do gia sóc ¨n ph¶i nh÷ng thøc ¨n ®éc, kÐm phÈm chÊt, thøc ¨n l¹.

- Do gia sóc t¸o bãn l©u ngµy.

- Do sö dông thuèc (bÞ dÞ øng thuèc).

- Do kÕ ph¸t tõ nh÷ng bÖnh truyÒn nhiÔm (®ãng dÊu lîn, viªm h¹ch truyÒn nhiÔm,...).

- Do chøc n¨ng gan bÞ rèi lo¹n.

III. TriÖu chøng Giai ®o¹n ®Çu trªn da xuÊt hiÖn nhiÒu nèt nhá, trßn nh− ®ång xu, sau ®ã lan to dÇn,

nh÷ng nèt nµy cã mµu ®á, sê tay vµo thÊy dµy cém.

Gia sóc ngøa, khã chÞu, kÐm ¨n, cã tr−êng hîp s−ng mÝ m¾t, s−ng m«i, ch¶y n−íc mòi, n−íc d;i. NÕu bÞ nÆng con vËt cã thÓ chÕt.

IV. Tiªn l−îng BÖnh dÔ håi phôc, gia sóc cã thÓ khái trong vµi giê hoÆc vµi ngµy nh−ng th−êng hay

t¸i ph¸t.

V. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Lo¹i trõ nh÷ng kÝch thÝch cña bÖnh nguyªn, b¶o vÖ c¬ n¨ng

thÇn kinh trung −¬ng vµ ®iÒu trÞ côc bé.

1. Hé lý

§Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh lo¹i bá thøc ¨n kÐm phÈm chÊt vµ thøc ¨n l¹, gi÷ Êm cho gia sóc.



220

a. Dïng thuèc an thÇn: Aminazin, Prozil,...

b. Dïng thuèc lµm gi¶m dÞch tiÕt (t−¬ng dÞch) vµ bÒn v÷ng thµnh m¹ch: vitamin C kÕt hîp víi canxi clorua tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch.

c. Dïng thuèc lµm co m¹ch qu¶n vµ lµm gi¶m dÞch thÈm xuÊt: Adrenalin 0,1%.

d. Dïng thuèc th¶i trõ chÊt chøa ë ruét.

e. Dïng thuèc t¨ng c−êng chøc n¨ng vµ gi¶i ®éc cña gan.

f. §iÒu trÞ côc bé: dïng n−íc l¹nh phun vµo nèt ph¸t ban, næi mÈn hoÆc dïng axit axetic 1%, tr−êng hîp ph¸t ban do ong, kiÕn ®èt dïng v«i ®; t«i b«i lªn vÕt th−¬ng.

BÖnh huyÕt thanh

I. §Æc ®iÓm BÖnh x¶y ra sau khi tiªm huyÕt thanh miÔn dÞch vµo c¬ thÓ, gia sóc cã biÓu hiÖn khã

thë, næi mÈn ®ay, lo¹ng cho¹ng sïi bät mÐp vµ ng;.

BÖnh th−êng thÊy ë bß vµ ngùa.

II. Nguyªn nh©n Do tiªm huyÕt thanh miÔn dÞch lÇn thø 2 vµo c¬ thÓ.

III. C¬ chÕ sinh bÖnh ChÊt protein cña huyÕt thanh kh¸c loµi khi tiªm vµo c¬ thÓ chóng ch−a ph©n gi¶i

ngay, nh÷ng ph©n tö protein nµy sÏ kÝch thÝch c¬ thÓ s¶n sinh ra kh¸ng thÓ chèng l¹i chóng. V× vËy khi tiªm huyÕt thanh kh¸c loµi lÇn hai, trong c¬ thÓ sÏ x¶y ra ph¶n øng gi÷a kh¸ng nguyªn vµ kh¸ng thÓ, trong qu¸ tr×nh nµy çc chÊt histamin, axetyl cholin ®−îc gi¶i phãng g©y nªn tr¹ng th¸i qu¸ mÉn.

IV. TriÖu chøng TriÖu chøng cña bÖnh ë çc loµi gia sóc kh¸c nhau cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau.

1. ë tr©u bß BÖnh x¶y ra sau khi tiªm huyÕt thanh tõ 15 phót - 3 giê, còng cã tr−êng hîp x¶y ra

sau khi tiªm 2-3 ngµy, hoÆc võa rót kim ra.

Con vËt bÞ bÖnh cã nh÷ng biÓu hiÖn: sïi bät mÐp, khã thë, ®¹i tiÓu tiÖn kh«ng tù chñ, ph©n láng, niªm m¹c m¾t ®á ngÇu, m¹ch nhanh kh«ng ®Òu. ë cæ, mÐ bông, hËu m«n, ©m hé næi nh÷ng nèt mÈn ®ay, gia sóc ngøa khã chÞu.

2. ë lîn

Lîn ®i l¶o ®¶o, thë gÊp vµ n«ng, sïi bät mÐp, tim ®Ëp nhanh vµ yÕu. ë hËu m«n, mÐ bông næi nh÷ng nèt mÈn ®ay, gia sóc rÊt ngøa. Gia sóc cã thÓ chÕt trong vµi giê sau khi m¾c bÖnh.

3. ë ngùa BÖnh x¶y ra sau khi tiªm huyÕt thanh tõ 2-3 giê, con vËt v; må h«i, toµn th©n run

rÈy, ch©n lu«n cµo ®Êt, ë mÝ m¾t, bông, l−ng næi mÈn ®ay. Ngùa ®i ®¸i, Øa liªn tôc, ph©n láng. NÕu bÖnh nÆng con vËt sÏ chÕt trong vµi giê.

221

IV. §iÒu trÞ

1. Hé lý

§Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh víi t− thÕ ®Çu cao, ®u«i thÊp.


- Tr−êng hîp cÊp cøu dïng Adrenalin 1% tiªm d−íi da hoÆc tiªm tÜnh m¹ch.

- Tr−êng hîp nhÑ dïng chlorua canxi 10% vµo tÜnh m¹ch.

- Dïng çc lo¹i thuèc trî tim: cafein natribenzoat 20%, long n;o n−íc 10%

- Tr−êng hîp gia sóc ngøa nhiÒu, ®iªn cuång dïng çc lo¹i thuèc an thÇn (Prozin, minazin...).

V. Phßng bÖnh - Khi tiªm nªn dïng lo¹i huyÕt thanh cïng loµi, tr−íc khi tiªm ph¶i cho gia sóc nghØ

lµm viÖc 1 ngµy.

- Tiªm d−íi da 1 ml huyÕt thanh tr−íc khi tiªm tõ 5-21 giê ®Ó lµm gi¶m tÝnh dÞ øng.

- Cã thÓ dïng CaCl2 10% tõ 10-20 g (®èi víi §GS), tiªm vµo tÜnh m¹ch tr−íc khi tiªm huyÕt thanh.

- Thö ph¶n øng tr−íc khi tiªm, cã hai çch thö:

+ Nhá huyÕt thanh vµo m¾t cho gia sóc cÇn tiªm vµ quan s¸t, nÕu gia sóc cã ph¶n øng th× ch¶y nhiÒu n−íc m¾t vµ ngøa.

+ Tiªm néi b×: dïng huyÕt thanh pha lo;ng 1/10 tiªm vµo néi b×. Ph¶n øng ©m th× n¬i tiªm h¬i ®á vµ mÊt ®i sau vµi phót. Ph¶n øng d−¬ng tÝnh cã hiÖn t−îng næi mÈn ®ay trong vßng vµi giê.

- §Ó ng¨n ngõa dÞ øng, khi tiªm cã thÓ cho vµo huyÕt thanh Adrenalin, cafein natribenzoat 20%, long n;o n−íc 10%.


222

Ch−¬ng X

Tróng ®éc (Poisoning)

ChÊt ®éc ®−îc ph©n bè réng r;i trong m«i tr−êng, bao gåm hµng ngh×n, hµng v¹n lo¹i chÊt ®éc hãa häc, chÊt ®éc tè, vi khuÈn hoÆc cÇu khuÈn cã trong ®éng vËt, thùc vËt vµ thuèc men. Do m«i tr−êng sèng vµ ch¨n nu«i vËt nu«i kh¸c nhau, viÖc tiÕp xóc víi çc lo¹i chÊt ®éc còng kh¸c nhau. Do vËy, lµm cho çc tr−êng hîp bÞ ngé ®éc hiÖn nay ®; trë thµnh c¨n bÖnh th−êng thÊy ë vËt nu«i.

I. Kh¸i niÖm vÒ chÊt ®éc ChÊt ®éc lµ mét chÊt víi mét liÒu l−îng nhÊt ®Þnh vµ trong mét ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh

cã thÓ lµm thay ®æi vÒ c¬ n¨ng vµ bÖnh lý ë m« bµo hay khÝ quan cña c¬ thÓ. ChÊt ®éc cã nhiÒu nguån gèc vµ x©m nhËp vµo c¬ thÓ b»ng nhiÒu ®−êng kh¸c nhau, song ng−êi ta ph©n ra lµm hai lo¹i chÝnh.

1. ChÊt ®éc tõ ngoµi vµo c¬ thÓ

Lo¹i h×nh nµy rÊt ®a d¹ng vµ cã nhiÒu nguån gèc

- ChÊt ®éc cña thùc vËt

- Näc ®éc cña ®éng vËt

- §éc h¹i cña vi sinh vËt

- Çc lo¹i ho¸ chÊt,...

2. ChÊt ®éc s¶n sinh ngay trong c¬ thÓ

Chóng lµ çc s¶n phÈm trung gian trong qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt nh− thÓ xeton, indol, scatol, axit lactic,... Nh÷ng s¶n phÈm nµy ®−îc sinh ra qu¸ nhiÒu, g©y nhiÔm ®éc cho c¬ thÓ.

II. Kh¸i niÖm vÒ tróng ®éc Tróng ®éc lµ d¹ng bÖnh do chÊt ®éc g©y nªn lµm cho c¬ thÓ cã mét sè triÖu chøng

bÖnh lý gäi lµ tróng ®éc.

III. Hoµn c¶nh g©y nªn tróng ®éc - Do gia sóc ¨n ph¶i nh÷ng lo¹i thøc ¨n cã lÉn chÊt ®éc mµ kh«ng ®−îc xö lý nh÷ng

lo¹i nÊm mèc trong thøc ¨n hoÆc nh÷ng c©y cá ®éc.

- Do çc lo¹i ho¸ chÊt lÉn vµo trong thøc ¨n.

- Do h¬i ®éc nhiÔm qua ®−êng h« hÊp: gia sóc hÝt thë ph¶i khÝ ®éc.

- Cho gia sóc ¨n l©u ngµy mét lo¹i thøc ¨n cã tÝnh kÝch thÝch m¹nh. VÝ dô: men bia, b; bia.

- Do dïng nhÇm thuèc hoÆc dïng thuèc qu¸ liÒu quy ®Þnh.

223

- Do bÞ r¾n c¾n hoÆc c«n trïng ®èt.

- Do gia sóc qu¸ ®ãi (nhÞn ®ãi l©u ngµy) hoÆc qu¸ thiÕu chÊt nªn kh«ng ph©n biÖt ®−îc thøc ¨n, ¨n ph¶i nh÷ng lo¹i thøc ¨n ®éc.

- Do nhiÔm ®éc tè cña vi trïng.

- Do hËu qu¶ xÊu cña qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt trong c¬ thÓ.

- Do sù ph¸ ho¹i cña kÎ xÊu.

IV. C¬ chÕ tróng ®éc ChÊt ®éc tiÕp xóc côc bé vµo c¬ thÓ, cã thÓ g©y nªn ë ®ã nh÷ng ph¶n øng nhÊt ®Þnh

nh− sung huyÕt, viªm loÐt, ho¹i tö,.... Nh−ng nÕu chØ giíi h¹n ë côc bé th× ph¶n øng toµn th©n kh«ng râ.

S¬ ®å vËn chuyÓn çc chÊt ®éc trong c¬ thÓ

çc khÝ quan

ChÊt ®éc g©y nªn rèi lo¹n toµn th©n ®Òu ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh ph¶n x¹ cña hÖ thÇn kinh trung −¬ng. ChÊt ®éc t¸c ®éng lªn bé phËn néi c¶m thô cña côc bé c¬ thÓ råi truyÒn lªn vá n;o, nh÷ng luång kÝch thÝch bÖnh lý ®ã lµm kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh cña thÇn kinh bÞ rèi lo¹n, cuèi cïng g©y rèi lo¹n ®èi víi çc khÝ quan (tuÇn hoµn, h« hÊp, tiªu ho¸, tiÕt niÖu,...). ChÊt ®éc vµo trong m¸u sÏ chuyÓn ®i kh¾p n¬i ph¸ ho¹i toµn c¬ thÓ, g©y ¶nh h−ëng tíi qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt ë m« bµo. Trong qu¸ tr×nh di chuyÓn ®ã chÊt ®éc hoÆc bÞ gan trung hoµ (b»ng çc c¬ chÕ gi¶i ®éc) hoÆc ®−îc ®µo th¶i qua ®−êng thë, ph©n, n−íc tiÓu, s÷a ra ngoµi.

V. TriÖu chøng Do tÝnh chÊt cña çc chÊt ®éc kh¸c nhau vµ tuú con ®−êng chÊt ®éc vµo c¬ thÓ mµ

triÖu chøng cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau. Th«ng th−êng tróng ®éc cã 2 d¹ng: cÊp tÝnh vµ m¹n tÝnh.

§−êng tiªu hãa

Phæi

Da, tö cung...

M¸u - Tù do

- G¾n víi protein - G¾n víi lipit - KÕt hîp víi chÊt mÇu - §Ýnh vµo çc tÕ bµo m¸u

ThËn

TuyÔn s÷a, ®−êng dÉn trøng (trøng gia cÇm), ®−êng tiªu hãa

TÝch lòy Tµng tr÷

Çc recepter -T¸c dông chÝnh - T¸c dông phô

Ph©n hñy (gan vµ çc tæ chøc kh¸c)

→

←

→

←


224

1. ThÓ cÊp tÝnh (bÖnh ph¸t sinh ®ét ngét)

- ë d¹ng nµy con vËt biÓu hiÖn lµ rèi lo¹n hÖ thèng thÇn kinh, vËt ë tr¹ng th¸i h−ng phÊn hoÆc øc chÕ, co giËt hoÆc tª liÖt.

- Con vËt sïi bät mÐp, n«n möa, Øa ch¶y, cã khi lÉn m¸u, ch−íng h¬i d¹ dµy, ruét.

- VËt khã thë, cã khi bÞ ng¹t, niªm m¹c tÝm bÇm, tim ®Ëp nhanh vµ lo¹n nhÞp

- §¸i d¾t, trong n−íc tiÓu cã khi cã m¸u, da næi mÈn, ®ång tö më réng hoÆc thu hÑp.

- NhiÖt ®é c¬ thÓ kh«ng t¨ng, song khi gia sóc gi;y giôa nhiÒu th× th©n nhiÖt t¨ng.

- ë thÓ nµy tuú thuéc vµo møc ®é tróng ®éc mµ gia sóc cã thÓ bÞ chÕt trong vßng vµi giê hoÆc vµi ngµy.

2. ThÓ m¹n tÝnh

§©y lµ tr−êng hîp nhiÔm ®éc kÐo dµi hµng th¸ng, hµng n¨m. Çc triÖu chøng l©m sµng kh«ng thÓ hiÖn râ ë thÓ nµy. VËt cã biÓu hiÖn rèi lo¹n vÒ tiªu ho¸, ®au bông, ch−íng h¬i, t¸o bãn hoÆc Øa ch¶y. VËt yÕu dÇn vµ chÕt.

VI. ChÈn ®o¸n chÊt ®éc vµ ngé ®éc chÊt ®éc ChÊt ®éc lµ chØ ®éc tè th©m nhËp vµo trong c¬ thÓ sinh vËt, tøc lµ trong ®iÒu kiÖn

l−îng thuèc t−¬ng ®èi Ýt, vÉn cã thÓ thµnh vËt thÓ g©y tæn th−¬ng çc c¬ quan hoÆc chøc n¨ng c¬ thÓ sinh vËt. Cã rÊt nhiÒu lo¹i chÊt ®éc, chØ riªng çc chÊt hãa häc, trªn thÞ tr−êng ®; cã tõ 5000 ®Õn 10000 lo¹i. Nh−ng cã kh«ng qu¸ 100 ®Õn 150 lo¹i lµ cã kh¶ n¨ng g©y ngé ®éc. Bao gåm çc chÊt khÝ g©y ngé ®éc nh− khÝ clo, khÝ amoniac, khÝ sulfuahydro,...; Çc lo¹i kim lo¹i vµ muèi nh− Pb, Hg, Mg, As,...; Mét sè hîp chÊt h÷u c¬ nh− Benzen, Metylic, Formaldehyd,....; Çc lo¹i thuèc nh− thuèc ngñ, thuèc gi¶m ®au,... Ngoµi ra cßn nhiÒu lo¹i chÊt ®éc trong thiªn nhiªn, chÊt ®éc cña ®éng vËt nh− chÊt ®éc ë näc r¾n, näc ong,..; çc lo¹i chÊt ®éc trong thùc vËt nh− nÊm ®éc, cµ ®éc d−îc, c©y gai,..; mét sè lo¹i vi khuÈn ®éc nh− tô cÇu khuÈn,....

Khi kh¸m l©m sµng cÇn xem cã ph¶i ngé ®éc kh«ng, xem lo¹i chÊt ®éc ®ã lµ lo¹i chÊt ®éc g×, cã g©y h¹i g×. Khi chÈn ®o¸n, ngoµi viÖc xem xÐt kü çc bÖnh tÝch trong çc khÝ quan cña c¬ thÓ mét çch cã hÖ thèng.

Do ®ã ®èi víi viÖc çc bÖnh do ngé ®éc th× khi chÈn ®o¸n l©m sµng cÇn t×m hiÓu 3 tr−êng hîp d−íi ®©y råi míi tæng hîp ph©n tÝch vµ ph¸n ®o¸n.

1. T×m hiÓu xem tr−íc ®©y cã tiÕp xóc víi chÊt ®éc kh«ng

Mét ®iÒu quan träng víi b¸c sü khi chÈn ®o¸n, ®Æc biÖt víi çc lo¹i bÖnh kh«ng cã çc biÓu hiÖn ®iÓn h×nh hoÆc cã rÊt nhiÒu vËt nu«i cïng ph¸t bÖnh th× cÇn nghÜ ngay tíi kh¶ n¨ng bÞ ngé ®éc.

2. T×m hiÓu çc lo¹i chÊt ®éc dÔ x©m nhËp vµo c¬ thÓ vµ biÓu hiÖn cña nã

Tuy trong biÓu hiÖn l©m sµng mét sè chÊt khi g©y tæn th−¬ng cho çc bé phËn cña c¬ thÓ, çc chÊt ®éc kh¸c nhau th× çc giai ®o¹n còng kh¸c nhau hoÆc ë çc møc ®é kh¸c nhau, biÓu hiÖn l©m sµng cña çc bé phËn trong c¬ thÓ l¹i cµng cã sù thay ®æi næi bËt. Do ®ã, b¸c sü cã thÓ c¨n cø vµo çc biÓu hiÖn chñ yÕu ®Ó chÈn ®o¸n xem kh¶ n¨ng ®; bÞ ngé ®éc lo¹i chÊt ®éc nµo. Çc chÊt ®éc chñ yÕu g©y tæn th−¬ng cho c¬ thÓ vËt nu«i cã thÓ chia lµm çc lo¹i sau:

225

2.1. ChÊt ®éc vµo hÖ thèng thÇn kinh

Chñ yÕu lµ n;o bÞ ngé ®éc, xung quanh hÖ thÇn kinh çc c¬ b¾p rung ®éng, ch©n run, cö ®éng mÊt c©n ®èi, tª liÖt,...Trong ®ã ngé ®éc cÊp tÝnh ë møc ®é nÆng th−êng cã biÓu hiÖn cña hiÖn t−îng phï n;o vµ dÉn ®Õn tö vong. Çc chÊt ®éc th−êng hay thÊy lµ Pb,Hg, thiÕc h÷u c¬, Mn, As, hîp chÊt h÷u c¬.

2.2. ChÊt ®éc ë hÖ thèng h« hÊp

Çc chÊt hãa häc th−êng g©y ra çc chøng bÖnh nh− viªm mòi cÊp, viªm häng cÊp, viªm khÝ qu¶n cÊp, viªm phæi, phï phæi, suy h« hÊp,....BiÓu hiÖn l©m sµng th−êng gÆp lµ do hÝt ph¶i chÊt ®éc. ChÊt ®éc th−êng hay gÆp lµ khÝ Nitrogen dioxit, Sulfuro dioxit, khÝ Clo, Amoniac.

2.3. ChÊt ®éc ë hÖ thèng m¸u

Çc chÊt ®éc kh¸c nhau sÏ dÉn ®Õn çc tæn th−¬ng kh¸c nhau

a. ChÊt ®éc trong m¸u

Cã thÓ g©y thiÕu m¸u do suy thËn cÊp. VÝ dô chÊt xµ phßng, näc r¾n vµ mét sè thuèc miÔn dÞch g©y thiÕu m¸u nh− Aspirin, Quinin, Sulfamid,....

b. Çc chÊt øc chÕ viÖc t¹o m¸u ë tñy sèng

Cã thÓ dÉn ®Õn viÖc gi¶m tÕ bµo, gi¶m thµnh phÇn trong m¸u, thËm chÝ cßn g©y khã kh¨n trong viÖc t¸i sinh m¸u khi bÞ thiÕu m¸u. Çc chÊt th−êng gÆp ph¶i lµ Benzen, Cacbon tetraclorit, Tritoluen vµ mét sè thuèc nh− Cloromycetyl, thuèc Sintomycin,...Pb vµ çc hîp chÊt kh¸c cã thÓ g©y øc chÕ cho viÖc tæng hîp huyÕt s¾c tè, g©y ra chøng thiÕu m¸u do tÕ bµo s¾t non.

c. BiÕn t−íng cña çc chÊt ®éc trong viÖc h×nh thµnh Hemoglobin

BiÓu hiÖn l©m sµng niªm m¹c cã mµu tÝm sÉm vµ cã triÖu chøng thiÕu d−ìng khÝ, lµm l−îng Hemoglobin trong m¸u t¨ng cao, tÕ b¸o m¸u tån t¹i ë d¹ng tiÓu thÓ Henin. Th−êng thÊy çc chÊt ®éc nh− Nitrit, nhãm Anilin,.....

d. Çc chÊt ®éc lµm c¶n trë qu¸ tr×nh ®«ng m¸u

Cã thÓ g©y xuÊt huyÕt toµn th©n, ph¸t ban tõng m¶ng trªn da. Th−êng thÊy ë çc chÊt ®éc trong Hg, Bismuth vµ mét sè lo¹i thuèc diÖt chuét,....

2.4. ChÊt ®éc ®−êng tiªu hãa

Mét sè chÊt ®éc khi bÞ nuèt vµo trong c¬ thÓ cã thÓ g©y ra hµng lo¹t çc triÖu chøng ë ®−êng tiªu hãa nh−: loÐt niªm m¹c trong miÖng, loÐt d¹ dµy, thùc qu¶n. Th−êng cã çc biÓu hiÖn nh− ®au bông d÷ déi n«n ra m¸u, ®i Øa ra m¸u, tiªu ch¶y vµ bÞ viªm phóc m¹c. Çc chÊt ®éc tiªu biÓu lµ çc lo¹i axit m¹nh, kiÒm m¹nh, phenol, n−íc oxy giµ, thuèc trõ s©u,....

2.5. Çc chÊt ®éc nhiÔm vµo gan thËn

Nh÷ng vËt nu«i bÞ ngé ®éc cã thÓ g©y ra ë gan, khi bÞ ngé ®éc nÆng cã thÓ lµm cho gan bÞ ho¹i tö, teo gan hoÆc suy gan cÊp tÝnh.

Tæn th−¬ng thËn cã biÓu hiÖn lµ cÊp tÝnh do bÞ ngé ®éc ë thËn, tiÓu qu¶n thËn bÞ ho¹i tö bÞ t¾c hoÆc g©y suy thËn cÊp tÝnh. ChÊt ®éc còng th−êng x©m nhËp vµo c¬ tim, g©y ra bÖnh viªm c¬ tim do ngé ®éc. Çc chÊt ®éc nµy lµ Benzen, Phenol, Phospho tr¾ng, As,....


226

Ngoµi ra cßn cã rÊt nhiÒu chÊt ®éc trong thuèc ch÷a bÖnh cã thÓ g©y tæn th−¬ng cho gan thËn nh−: Gentamycin, thuèc kh¸ng sinh, isoliazit.

3. TiÕn hµnh xÐt nghiÖm

LÊy mÉu m¸u, n−íc tiÓu, s÷a, n−íc d;i, chÊt chøa ë d¹ dµy hoÆc çc bé phËn bÞ ngé ®éc hoÆc kiÓm tra hµm l−îng chÊt th¶i ra cña ®éc tè lµ chøng cí kh¸ch quan quan träng nhÊt ®Ó t×m ra çc chÊt ®; g©y ngé ®éc.

Ngoµi ra, viÖc xÐt nghiÖm çc tæn th−¬ng cña çc bé phËn trong c¬ thÓ ®Ó chÈn ®o¸n lµ kh«ng thÓ thiÕu ®−îc nh− xÐt nghiÖm chøc n¨ng gan, thËn, phæi, m¸u, tñy, ®iÖn t©m ®å, kiÓm tra çc xÐt nghiÖm hoÆc chiÕu chôp.

NÕu nh− cã thÓ th× xem xÐt t×nh h×nh hai mÆt trªn vµ tiÕn hµnh xÐt nghiÖm, råi tæng hîp ph©n tÝch.

4. Khi vËt nu«i ®ang nu«i trong chuång hoÆc ch¨n th¶ cïng chÕ ®é

§ét nhiªn m¾c bÖnh cïng mét triÖu chøng gièng nhau. Khi ®ã ta ph¶i chÈn ®o¸n lµ bÖnh truyÔn nhiÔm hay bÞ tróng ®éc. Khi chÈn ®o¸n tróng ®éc cÇn l−u ý:

- B¸m s¸t triÖu chøng ®Ó chÈn ®o¸n chÝnh x¸c.

- Chó ý: §iÒu tra nguån gèc thøc ¨n, n−íc uèng vµ qu¸ tr×nh sö dông thuèc (lo¹i thuèc, thêi gian sö dông, liÒu dïng) ®ång thêi cßn ph¶i ®iÒu tra quan hÖ x; héi n¬i ®ã.

- Mæ kh¸m bÖnh tÝch ®Ó t×m bÖnh tÝch bªn trong

- Göi çc bÖnh phÈm: m¸u, chÊt chøa trong d¹ dµy, n−íc tiÓu, s÷a ®Ó xÐt nghiÖm t×m chÊt ®éc. Khi göi bÖnh phÈm ph¶i mang theo hå s¬ ®Çy ®ñ ®Ó c¬ quan xÐt nghiÖm cã kÕt luËn chÝnh x¸c nhÊt.

VII. Ph−¬ng ph¸p vµ thao t¸c cô thÓ khi cÊp cøu ngé ®éc cÊp tÝnh

1. Lµm s¹ch çc chÊt ®éc

a. NÕu bÞ ngé ®éc khi hÝt vµo ®−êng h« hÊp

CÇn nhanh chãng ®−a bÖnh sóc rêi khái hiÖn tr−êng, ®−a ®Õn n¬i cã kh«ng khÝ tho¸ng m¸t ®Ó cÊp cøu.

b. Ngé ®éc do « nhiÔm ë da: Dïng xµ phßng vµ n−íc s¹ch ®Ó röa da.

c. NÕu bÞ « nhiÔm ë m¾t: Ph¶i dïng n−íc ch¶y röa s¹ch.

d. NÕu bÞ r¾n, rÕt, th»n l»n c¾n: CÇn nhanh chãng b¨ng chÆn phÝa trªn vÕt th−¬ng l¹i, sau khi hót s¹ch chÊt ®éc ra míi tiÕn hµnh gi¶i ®éc vµ ®iÒu trÞ toµn th©n.

e. Ngé ®éc do uèng

CÇn nhanh g©y n«n (kÝch thÝch cuèng l−ìi hoÆc thµnh häng, cã thÓ dïng n−íc ®−êng Psychoxin ®Ó g©y n«n, sau ®ã röa s¹ch d¹ dÇy (dïng n−íc Êm hoÆc n−íc muèi sinh lý ®Ó röa). Chó ý: Víi çc bÖnh sóc ®; biÕt râ nguyªn nh©n g©y ngé ®éc th× cã thÓ dïng çc lo¹i dÞch röa d¹ dÇy ®Æc biÖt ®Ó röa, nh− sulfatnatri 2% (Ngé ®éc Bari), Sodium iod 1% (ngé ®éc Thallium), axit tanic 0,5% hoÆc chÌ ®Æc (ngé ®éc chÊt kiÒm, Alkaloid). Cuèi cung cã thÓ dïng Sulfatmagie hoÆc Sulfatnatri ®Ó thôt röa.

227

2. Thóc ®Èy viÖc ®µo th¶i çc chÊt ®éc ®· hÊp thô

a. T¨ng c−êng lîi tiÓu

§Çu tiªn cÇn bæ sung ®Çy ®ñ l−îng dÞch cho tim, phæi, thËn,....Thø nhÊt lµ cã thÓ lµm lo;ng chÊt ®éc trong m¸u, cã t¸c dông gi¶m bít ®éc. Hai lµ cã thÓ c¶i thiÖn chøc n¨ng läc cña thËn, cã lîi cho viÖc ®µo th¶i chÊt ®éc (dïng dung dÞch glucoza −u tr−¬ng), sau ®ã cã thÓ dïng çc lo¹i thuèc lîi tiÓu (Lasix, Fursemid,..) ®Ó t¨ng c−êng lîi tiÓu.

b. KiÒm hãa vµ axit hãa n−íc tiÓu

Cã hai môc ®Ých:

Thø nhÊt cã thÓ lµm cho mét sè chÊt ®éc nµo ®ã nhanh chãng bÞ ph©n gi¶i mÊt hiÖu nghiÖm. Nh− trong ®iÒu kiÖn kiÒm tÝnh cã thÓ lµm cho phospho h÷u c¬ ph©n gi¶i víi tèc ®é nhanh.

Thø hai cã thÓ lµm thay ®æi tr¹ng th¸i hãa kh«ng ph¶i ion cña mét sè hîp chÊt nµo ®ã, cã lîi cho viÖc bµi tiÕt tõ tÕ bµo vµ lµm gi¶m viÖc hÊp thô chÊt ®éc ë thËn. Nh− khi ngé ®éc lo¹i Bacbitan dïng lo¹i thuèc kiÒm tÝnh (Hydrocarbonat natri 5%), khi ngé ®éc Ganitin dïng çc lo¹i thuèc cã tÝnh axit (Amonium clorit 9%) ®Òu cã t¸c dông ®µo th¶i chÊt ®éc nhanh h¬n; KiÓm tra ®é pH trong n−íc tiÓu ®Ó ®iÒu tiÕt l−îng axit vµ kiÒm nhËp vµo c¬ thÓ.

c. LiÖu ph¸p läc m¸u

ChÊt ®éc cã l−îng ph©n tö thÊp (<50 KD) mµ kh«ng kÕt hîp víi Hemoglobin nh− Etylic, Asenic, nhiÒu lo¹i thuèc,... cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p chÝch m¸u ®Ó t¨ng c−êng qu¸ tr×nh ®µo th¶i chÊt ®éc. §èi víi mét sè chÊt ®éc cã dung l−îng ®éc cao nh− thuèc diÖt c«n trïng, thuèc diÖt chuét,...Víi çc ph−¬ng ph¸p kÓ trªn kh«ng dÔ ®µo th¶i chÊt ®éc ra ®−îc, cßn cã thÓ thay m¸u hoÆc thay huyÕt t−¬ng.

3. T¨ng c−êng kh¶ n¨ng gi¶i ®éc cña c¬ thÓ

Çc biÖn ph¸p th−êng dïng lµ

a. TiÕp oxy

TiÕp oxy kh«ng chØ cã hiÖu qu¶ víi çc th−¬ng tæn do ngé ®éc phæ biÕn nhÊt lµ thiÕu oxy g©y nªn mµ vÉn lµ mét biÖn ph¸p gi¶i ®éc hiÖu qu¶ ®èi víi ngé ®éc CO g©y tøc thë.

b. TruyÒn glucoza, vitamin C, ATP,... cã thÓ t¨ng c−êng gi¶i ®éc cho gan

c. Gluthlione: §©y lµ lo¹i hîp chÊt hãa häc v« cïng quan träng cña c¬ thÓ, lµ chÊt ho¹t tÝnh gi¶i ®éc rÊt m¹nh.

4. Gi¶i ®éc mang tÝnh ®Æc biÖt

Chñ yÕu lµ dïng çc lo¹i thuèc gi¶i ®éc ®Æc biÖt, gåm çc lo¹i thuèc chñ yÕu sau:

a. Ngé ®éc muèi Nitrit, Alinin, Nitrobenzen

Dïng Xanh methylen 1% pha víi dung dÞch ®−êng glucoza tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch; Sau 1-2 giê cã thÓ tiªm l¹i liÒu nh− thÕ, nh−ng cÇn tr¸nh liÒu qu¸ lín trong 1 lÇn.

b. Ngé ®éc nhãm kim lo¹i

Dïng nhãm hîp chÊt thuèc Thionalit (e) lµ hiÖu qu¶ nhÊt nh− ®èi víi Arsenic, thñy ng©n, ch×,.. Trong ®ã nhãm Diaxit (DMS) cã t¸c dông réng r;i nhÊt, dïng liªn tôc 3-5 ngµy.


228

c. Ngé ®éc chÊt Cyanogen

Tiªm Natrinitrit 3% sau ®ã lËp tøc tiªm Natrithiosulfat 15-20%.

d. Ngé ®éc thuèc s©u phospho h÷u c¬

Tiªm vµo tÜnh m¹ch Pyralocin Methylcloxit sau ®ã cø 1-2 giê l¹i tiªm tiÕp 1/2 liÒu thuèc ®ã, çc ngµy sau gi¶m mét nöa, sau 3 ngµy chuyÓn sang duy tr× víi l−îng nhá, cho ®Õn khi hoµn toµn hÕt hiÖn t−îng run c¬ b¾p, ®ång thêi cßn sö dông Atropin tiªm tÜnh m¹ch, cø 10 - 15 phót mét lÇn, khi thÊy xuÊt hiÖn "Atropin hãa'' th× chuyÓn sang duy tr× víi l−îng nhá, cho ®Õn khi hoµn toµn hÕt triÖu chøng.

e. Ngé ®éc thuèc trõ s©u cã chøa Flo h÷u c¬

Cã thÓ dïng Acetamide (thuèc gi¶i ®éc Flo) pha víi Procain ®Ó tiªm b¾p, 2-4 lÇn/ngµy (lÇn ®Çu dïng liÒu gÊp ®«i) liªn tôc trong 5 -7 ngµy. Còng cã thÓ dïng Anhydrous ethylic pha víi ®−êng glucoza truyÒn chËm vµo tÜnh m¹ch.

f. Ngé ®éc Bari

Cã thÓ tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch Sulfatnatri hoÆc Natrithiosulfat 2 lÇn/ngµy. Sau khi khèng chÕ ®−îc triÖu chøng cã thÓ duy tr× nöa liÒu liªn tôc trong 3 -5 ngµy. Khi ngé ®éc bari th−êng g©y gi¶m kali trong m¸u, nªn cÇn bæ sung kali.

5. Nguyªn lý gi¶i ®éc

- Nhanh chãng gi¶i trõ çc chÊt ®éc ®Ó h¹n chÕ sù t¸c ®éng trùc tiÕp cña chÊt ®éc ®èi víi c¬ thÓ. NÕu chÊt ®éc ë ngoµi da th× dïng n−íc l;, n−íc xµ phßng ®Ó röa. ChÊt ®éc vµo d¹ dµy th× dïng ph−¬ng ph¸p röa d¹ dµy, g©y n«n. ChÊt ®éc vµo ®Õn ruét th× dïng thuèc tÈy hoÆc dïng mét sè thuèc kÝch thÝch bµi tiÕt ®Ó th¶i trõ chÊt ®éc qua må h«i vµ n−íc tiÓu.

- Gi¶i ®éc b»ng ph−¬ng ph¸p lý ho¸ häc.

+ Dïng than ho¹t tÝnh, bét kaolin ®Ó hÊp thu chÊt ®éc.

+ Dïng chÊt hå hoÆc lßng tr¾ng trøng cho uèng ®Ó b¶o vÖ niªm m¹c ruét vµ t¹o thµnh líp protein bao lÊy chÊt ®éc (nÕu chÊt ®éc cã thuû ng©n).

+ Dïng çc chÊt ho¸ häc cho uèng nh»m môc ®Ých trung hoµ hoÆc g©y kÕt tña chÊt ®éc.

- Ch÷a theo triÖu chøng

Khi chÈn ®o¸n lµ tróng ®éc vÉn ph¶i ch÷a theo triÖu chøng ®Ó ®Ò phßng bÖnh ph¸t triÓn, thÝ dô: trî tim, trî søc, cÇm m¸u,...

- T¨ng c−êng c¬ n¨ng b¶o vÖ vµ gi¶i ®éc cña c¬ thÓ. Bao gåm ch¨m sãc tèt gia sóc, cho ë n¬i kÝn ®¸o, b¾t nhÞn ¨n, hoÆc cho ¨n ch¸o cã ®−êng, dïng çc lo¹i thuèc t¨ng c−êng c¬ n¨ng cña gan.

6. §Ò phßng tróng ®éc

- Lo¹i bá nh÷ng c©y cã chÊt ®éc ë b;i ch¨n xung quanh khu ch¨n nu«i

- Thøc ¨n cho gia sóc ph¶i ®−îc lùa chän vµ xö lý cÈn thËn

- Khi sö dông thøc ¨n míi, cÇn qua ph©n tÝch vµ thö nghiÖm nhiÒu lÇn.

- Khi sö dông thuèc ph¶i chó ý nh;n hiÖu, phÈm chÊt vµ liÒu l−îng cña thuèc. Khi sö dông thuèc diÖt c«n trïng ë chuång tr¹i ph¶i theo ®óng h−íng dÉn.

229

Tróng ®éc Carbamid (Carbamid poisoning)

I. ®Æc ®iÓm Tróng ®éc carbamid lµ hiÖn t−îng tróng ®éc do gia sóc ¨n thøc ¨n cã bæ sung

protein b»ng nh÷ng chÊt cã chøa nit¬. HiÖn t−îng tróng ®éc nµy chñ yÕu x¶y ra ë loµi nhai l¹i.

II. Nguyªn nh©n - Do trén nhiÒu thøc ¨n bæ sung cã chøa nit¬ vµo thøc ¨n.

- Do cho ¨n carbamid ë d¹ng −ít hoÆc d¹ng dung dÞch

- Do thøc ¨n thiÕu glucoza trong thêi gian bæ sung carbamid.

- Khi cho gia sóc ¨n thøc ¨n míi mµ kh«ng cã thêi kú tËp ¨n, hoÆc thêi kú nµy qu¸ ng¾n.


B¶n th©n carbamid lµ chÊt kh«ng ®éc, trong d¹ cá d−íi sù t¸c ®éng cña vi sinh vËt chøa nhiÒu men ureaza, carbamid sÏ biÕn thµnh NH3 vµ çc lo¹i vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m sèng trong d¹ cá sÏ sö dông NH3 ®Ó t¹o protein cho b¶n th©n chóng. NÕu l−îng NH3 sinh ra nhiÒu trong thêi gian ng¾n th× vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m kh«ng sö dông hÕt, NH3 ®i vµo trong m¸u lµm t¨ng ®é pH cña m¸u, ion amonium ®i vµo trong tÕ bµo lµm t¨ng nh¹y c¶m ph¶n øng cña tÕ bµo → c¬ thÓ bÞ tróng ®éc.

IV. TriÖu chøng TriÖu chøng l©m sµng xuÊt

hiÖn sau khi ¨n 30-40 phót: con vËt tá ra sî h;i- ®i ®¸i, Øa liªn tôc, çc c¬ vïng m«i, tai, m¾t co giËt, nhu ®éng d¹ cá mÊt, con vËt ch−íng h¬i. Giai ®o¹n sau con vËt ®au bông, ch¶y d;i, ®øng cøng nh¾c. M¹ch nhanh, thë n«ng, tr−íc khi chÕt thë khã, thë kÐo dµi vµ gi;y giôa.

V. ChÈn ®o¸n ChÊt chøa trong d¹ cá cã

mïi amoniac, ®é pH cña d¹ cá cao (8,5-9,0)

CÇn x¸c ®Þnh nång ®é NH3 trong chÊt chøa cña d¹ cá, trong gan, thËn b»ng çc xÐt nghiÖm.

VI. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c: Ph¶i can thiÖp sím vµ tiÕn hµnh theo çc b−íc gi¶i ®éc nhanh

Co giËt ë dª bÞ tróng ®éc


230

1. Hé lý

§Ó gia sóc ë n¬i yªn tÜnh víi t− thÕ ®Çu cao ®u«i thÊp, th¸o h¬i d¹ cá, thôt röa d¹ dµy.


a. Dïng thuèc tÈy trõ chÊt chøa trong d¹ dµy (dïng MgSO4).

b. Dïng thuèc ®Ó trung hßa l−îng kiÒm trong d¹ dµy: cho uèng dÊm pha lo;ng (1-3 lÝt).

c. Bæ sung ®−êng ®Ó t¨ng ®−êng huyÕt: Dïng dung dÞch ®−êng 30-40% tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch.

d. Dïng thuèc ®Ó gi¶m co giËt vµ bÒn v÷ng thµnh m¹ch: Dïng axit glutamic pha vµo dung dÞch ®−êng glucoza.

e. Dïng thuèc an thÇn: Aminazin, Prozin,...

f. Dïng thuèc øc chÕ sù lªn men sinh h¬i trong d¹ cá.

VII. §Ò phßng tróng ®éc - Khi bæ sung carbamid vµo khÈu phÇn ¨n ph¶i t¨ng thªm l−îng ®−êng trong

khÈu phÇn.

- Kh«ng cho gia sóc ¨n qu¸ liÒu quy ®Þnh (tr©u bß kh«ng qu¸ 100 g/ngµy, bª nghÐ kh«ng qu¸ 50 g/ngµy).

- Khi cho ¨n xong kh«ng ®−îc cho gia sóc uèng n−íc ngay.

Tróng ®éc muèi ¨n (Natri tosicosis)

i. ®Æc ®iÓm Trong tr−êng hîp thøc ¨n cã tíi 10-20% muèi nh−ng cung cÊp n−íc ®Çy ®ñ th× gia

sóc vÉn kh«ng bÞ tróng ®éc, nÕu kh«ng ®ñ n−íc th× l−îng muèi trong thøc ¨n chØ 1-2% còng cã thÓ tróng ®éc.

Khi tróng ®éc, hµm l−îng natri trong m¸u t¨ng g©y c¶m gi¸c kh¸t, ®ång thêi Na+ cã thÓ ®i vµo tæ chøc n;o g©y øc chÕ thÇn kinh

Ii. Nguyªn nh©n Cho gia sóc, gia cÇm ¨n thøc ¨n cã chøa nhiÒu muèi nh−ng kh«ng ®ñ n−íc uèng vµ

khÝ hËu nãng bøc.

IIi. C¬ chÕ sinh bÖnh B¶n chÊt cña tróng ®éc muèi ¨n lµ tróng ®éc ion Na+. Khi tróng ®éc, hµm l−îng

natri trong m¸u t¨ng g©y c¶m gi¸c kh¸t, ®ång thêi Na+ cã thÓ ®i vµo tæ chøc n;o g©y øc

Ph−¬ng ph¸p thôt röa d¹ dµy

231

chÕ thÇn kinh (do hµm l−îng Na+ gi÷a n;o vµ m¹ch qu¶n cã sù chªnh lÖch) hµm l−îng Na+ ë n;o cao, g©y chªnh lÖch vÒ ¸p suÊt thÈm thÊu, n−íc tõ m¹ch qu¶n vµo n;o lµm t¨ng thÓ tÝch n;o (phï n;o) t¨ng ¸p lùc n;o, g©y hËu qu¶ tho¸i ho¸ n;o, c¬ n¨ng vá n;o bÞ rèi lo¹n → con vËt cã triÖu chøng thÇn kinh.

Iv. TriÖu chøng 1. ThÓ qu¸ cÊp tÝnh

Con vËt n«n möa, ch¶y d;i, c¬ run, con vËt chÕt sau 1-2 ngµy.

2. ThÓ cÊp tÝnh

TriÖu chøng xuÊt hiÖn sau 3-4 ngµy. Con vËt vËn ®éng miÔn c−ìng, ®iÕc, mï, ¨n uèng kÐm. Con vËt róc ®Çu xuèng nÒn chuång, nghiÕn r¨ng, c¬ ®Çu vµ cæ co giËt, c¬n co giËt kÐo dµi tíi vµi phót. Sau mét thêi gian con vËt trë l¹i yªn tÜnh, råi l¹i tiÕp tôc ®Õn chu kú sau. Th©n nhiÖt cao h¬n b×nh th−êng (do con vËt gi;y giôa). ë thÓ nµy qua vµi ngµy con vËt cã thÓ khái. Tû lÖ chÕt 30-40%. §èi víi gia cÇm, con vËt bÞ Øa ch¶y, co giËt, vËn ®éng rèi lo¹n vµ tÝch n−íc xoang bông.

V. §iÒu trÞ - Lo¹i trõ nh÷ng lo¹i thøc ¨n nghi cã chøa nhiÒu muèi.

- Dïng çc chÊt tÈy röa ruét.

- Cho uèng nh÷ng chÊt cã t¸c dông b¶o vÖ niªm m¹c ruét (dung dÞch n−íc ch¸o, n−íc hå, s÷a hay dÇu thùc vËt).

- Tiªm thuèc trî søc, trî lùc (dung dÞch glucoza, cafein natribenzoat 20%, long n;o 10%, Adrenalin,...).

- §èi víi gia sóc cã thÓ tiªm CaCl2 10% vµo tÜnh m¹ch.

Tróng ®éc s¾n (Cyanuanosis)

Trong s¾n cã chøa nhiÒu axit cyanhydric, nhÊt lµ ë vá. BÖnh x¶y ra do cho gia sóc ¨n nhiÒu s¾n kh«ng ®−îc xö lý cÈn thËn.

I. Nguyªn nh©n tróng ®éc - Cho gia sóc ¨n nhiÒu s¾n.

- Trong khÈu phÇn ¨n cã nhiÒu s¾n nh−ng chÕ biÕn kh«ng ®óng quy çch.

- Do gia sóc ®ãi l©u ngµy, ®ét nhiªn cho ¨n nhiÒu s¾n.

II. C¬ chÕ ChÊt axit cyanhydric tån t¹i trong thùc vËt d−íi d¹ng glucosid, khi vµo c¬ thÓ sÏ

kÕt hîp víi men cytocrom, cytocrom oxydaza lµ nh÷ng men chuyÓn ®iÖn tö trong qu¸ tr×nh h« hÊp cña tÕ bµo. Do ®ã, lµm cho qu¸ tr×nh oxy ho¸ trong tæ chøc bÞ ®×nh trÖ → thiÕu oxy, nghiªm träng nhÊt lµ hiÖn t−îng thiÕu oxy cña n;o lµm cho con vËt khã thë, co giËt → chÕt.


232

III. TriÖu chøng BÖnh th−êng thÓ hiÖn ë d¹ng cÊp tÝnh, x¶y ra sau khi ¨n 10-20 phót. Con vËt tá ra

kh«ng yªn, lóc ®øng, lóc n»m, toµn th©n run rÈy, ®i lo¹ng cho¹ng, måm ch¶y d;i, cã khi n«n möa. Con vËt khã thë, tim ®Ëp nhanh vµ yÕu, cã lóc lo¹n nhÞp, th©n nhiÖt thÊp hoÆc b×nh th−êng, 4 ch©n vµ cuèng tai l¹nh. Cuèi cïng con vËt h«n mª, ®ång tö m¾t më réng, co giËt råi chÕt.

BÖnh ë thÓ nÆng con vËt chÕt sau 30 phót ®Õn 2 giê. BÖnh nhÑ sau 4-5 giê con vËt cã thÓ khái.

IV. BÖnh tÝch Niªm m¹c m¾t tr¾ng bÖch hay tÝm bÇm, phæi sung huyÕt vµ thuû thòng, däc khÝ

qu¶n chøa nhiÒu lo¹i bät tr¾ng, d¹ dµy, ruét, gan, l¸ l¸ch sung huyÕt, ë ruét non cã khi cã xuÊt huyÕt. M¸u tÝm ®en, khã ®«ng.

V. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Nhanh chãng th¶i trõ chÊt ®éc ra ngoµi, t×m mäi biÖn ph¸p ng¨n

trë sù kÕt hîp cña axit cyanhydric víi men h« hÊp, ®ång thêi t¨ng c−êng kh¶ n¨ng gi¶i ®éc cña gan.

1. Hé lý

§Ó gia sóc n¬i yªn tÜnh víi t− thÕ ®Çu cao, ®u«i thÊp. §èi víi tr©u bß cÇn ph¶i th¸o h¬i d¹ cá.


a. Dïng ph−¬ng ph¸p thôt röa d¹ dµy hay g©y n«n b»ng apomorfin: §GS (0,02-0,05 g); TGS (0,01-0,02 g), tiªm d−íi da.

b. Dïng Xanh methylen 1% tiªm d−íi da, liÒu 1ml/kg. Xanh methylen sÏ kÕt hîp víi hemoglobin ®Ó t¹o thµnh methemoglobin vµ methemoglobin kÕt hîp víi HCN, do ®ã men cytocrom oxydaza vÉn ho¹t ®éng, sù oxy ho¸ ë m« bµo vÉn ®−îc ®¶m b¶o.

c. Cã thÓ dïng nitrit natri 1% liÒu 1ml/kg tiªm tÜnh m¹ch. T¸c dông gi¶i ®éc cña nitrit natri gièng nh− Xanh methylen, sau ®ã dïng thiosulfat natri nång ®é 1% liÒu 1ml/kg tiªm tÜnh m¹ch ®Ó khö HCN cßn l¹i.

d. Cho gia sóc uèng n−íc ®−êng, mËt hoÆc tiªm dung dÞch glucoza ®¼ng tr−¬ng, −u tr−¬ng, kÕt hîp víi cafein hay long nEo ®Ó trî tim.

VI. Phßng bÖnh - NÕu cho gia sóc ¨n s¾n t−¬i ph¶i xö lý cÈn thËn (lo¹i bá vá, ng©m s¾n vµo n−íc

tr−íc khi nÊu, khi nÊu nªn ®Ó hë vung ®Ó HCN cã thÓ theo h¬i n−íc tho¸t ra ngoµi).

- Khi dïng thøc ¨n lµ s¾n, kh«ng cho gia sóc ¨n no ngay, trong khÈu phÇn nªn phèi hîp nhiÒu lo¹i, kh«ng cho ¨n s¾n víi l−îng lín.

233

Tróng ®éc mèc ng« (Aflatoxin intoxication)

I. nguyªn nh©n Do ng« kh«ng ®−îc b¶o qu¶n tèt sinh ra nÊm mèc, ®Æc biÖt lµ nÊm sinh ra ®éc tè

Aflatoxin. Gia sóc ¨n ph¶i ng« cã nÊm mèc sÏ m¾c bÖnh. Møc ®é tróng ®éc tuú theo l−îng nÊm mèc cã trong thøc ¨n vµ tr¹ng th¸i søc khoÎ cña con vËt.

II. TriÖu chøng BÖnh cã triÖu chøng gièng nh− viªm n;o tuû.

- Con vËt ®ét nhiªn bá ¨n, uèng, çc cö ®éng bÞ rèi lo¹n, b−íc ®i lo¹ng cho¹ng, nhiÖt ®é kh«ng t¨ng.

- TriÖu chøng thÇn kinh thÓ hiÖn râ.

- C¬ toµn th©n hay c¬ côc bé run rÈy, con vËt ®øng lú mét chç, ®Çu gôc xuèng, cã khi nh− ®iªn cuång. Sau mçi c¬n ®iªn cuång gia sóc l¹i r¬i vµo tr¹ng th¸i øc chÕ, qu¸ tr×nh ®ã thay nhau xuÊt hiÖn. Con vËt vËn ®éng kh«ng ®Þnh h−íng (quay trßn, l¨n lén trªn ®Êt, måm chói xuèng ®Êt...), cã khi c¬ cæ cøng nh¾c, nghiªng vÒ mét bªn.

- M¾t bÞ nh−îc hay mï, m«i trÔ hoÆc tª liÖt, måm ch¶y d;i, l−ìi thÌ ra ngoµi, con vËt kh«ng nuèt hoÆc khã nuèt.

III. BÖnh tÝch - Niªm m¹c ruét non, ruét giµ, manh trµng cã hiÖn t−îng xuÊt huyÕt thµnh tõng ®¸m

b»ng h¹t ®Ëu.

- Líp t−¬ng m¹c ë ®−êng tiªu ho¸ vµ treo trµng ruét cã vÖt xuÊt huyÕt.

- Néi t©m m¹c vµ líp mì quanh vµnh tim cã ®iÓm vµ vÖt xuÊt huyÕt.

- Niªm m¹c bµng quang sung huyÕt hoÆc xuÊt huyÕt.

- Phæi cã phÇn bÞ khÝ thòng, gan s−ng.

- N;o cã hiÖn t−îng bÞ phï, bÞ ho¹i tö hoÆc xuÊt huyÕt.

IV. Tiªn l−îng Gia sóc bÖnh chÕt nhanh vµ cã tû lÖ chÕt cao.

V. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Ngõng hoÆc lo¹i bá nh÷ng thøc ¨n cã nÊm mèc, t¨ng c−êng b¶o

hé khi con vËt cã triÖu chøng tróng ®éc.

- Lo¹i bá thøc ¨n nghi mèc, sau ®ã dïng thuèc tÈy ®Ó lo¹i trõ thøc ¨n trong ®−êng tiªu ho¸.

Lîn cßi cäc


234

- Cho uèng bét than, n−íc hå ®Ó hÊp thu chÊt ®éc vµ b¶o vÖ niªm m¹c ruét.

- Tiªm dung dÞch glucoza −u tr−¬ng vµo tÜnh m¹ch hoÆc n−íc muèi −u tr−¬ng 10% (2-3 ngµy tiªm 1 lÇn) vµo tÜnh m¹ch.

- Sau ®ã tiªm urotropin 10% vµo tÜnh m¹ch (sau khi tiªm n−íc muèi 1 giê).

T¨ng c−êng trî tim, trî lùc b»ng cafein, long n;o.

VI. Phßng bÖnh - KiÓm tra thøc ¨n tr−íc khi cho gia sóc ¨n.

- Ng« vµ nh÷ng thøc ¨n bÞ nÊm mèc tuyÖt ®èi kh«ng cho gia sóc ¨n.

Tróng ®éc thuèc trõ s©u

Thuèc s©u lµ chØ thuèc ®Ó trõ çc lo¹i s©u ph¸ ho¹i s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, diÖt trõ cá d¹i, çc lo¹i thuèc bãn thóc vµ khèng chÕ sinh vËt sinh tr−ëng. Thuèc trõ s©u cã t¸c dông quan träng b¶o ®¶m cho n«ng nghiÖp ®−îc mïa. Cïng víi viÖc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ngµy cµng më réng, s¶n l−îng vµ l−îng dïng thuèc trõ s©u ngµy mét cµng gia t¨ng. Trong ®ã thuèc trõ s©u chiÕm trªn 70%, chñ yÕu lµ hîp chÊt l©n h÷u c¬.

TiÕp theo lµ çc thuèc chÊt trõ s©u nh− hîp chÊt lo¹i Etylcarbonat. Trong nh−ng n¨m gÇn ®©y, do çc lo¹i s©u bä ngµy cµng nhên víi çc lo¹i thuèc trõ s©u, ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ thuèc trõ s©u tiÕt kiÖm thêi gian vµ c«ng søc chÕ thuèc, viÖc pha trén hai lo¹i thuèc hoÆc pha nhiÒu lo¹i thuèc ngµy cµng nhiÒu.

Dùa vµo môc ®Ých sö dông cho n«ng nghiÖp, thuèc trõ s©u ®¹i thÓ ®−îc ph©n ra nh− sau.

1. Thuèc diÖt s©u bä

Dïng ®Ó chèng l¹i çc lo¹i s©u bä cã h¹i, bao gåm çc lo¹i s©u cã h¹i th«ng th−êng vµ çc lo¹i ve.

§Ó tiÖn cho viÖc cÊp cøu vµ ®iÒu trÞ sau khi bÞ ngé ®éc, chóng ta cã thÓ xem chóng thuéc vµo nhãm hãa chÊt nµo, thµnh phÇn cña nã, bëi v× ®iÒu trÞ cÊp cøu çc ca ngé ®éc thuèc s©u cã liªn quan chÆt chÏ víi kÕt cÊu hãa chÊt cña thuèc trõ s©u. Çc lo¹i thuèc trõ s©u cã cïng lo¹i kÕt cÊu hãa chÊt th× khi cÊp cøu vµ ®iÒu trÞ çc ca ngé ®éc lµ gièng nhau:

- Lo¹i Clo h÷u c¬: 666, DDT, Triclorit diÖt çc lo¹i ve.

- Lo¹i Phospho h÷u c¬: §éc tÝnh t−¬ng ®èi cao, lo¹i th−êng dïng còng nhiÒu, cã trén lÉn cïng Phospho (3-9-1-1), Phospho diÖt s©u keo,...

- Lo¹i nito h÷u c¬: Cã thuèc trõ s©u Amidil.

- Lo¹i Etylcarbamat.

2. Thuèc diÖt khuÈn

Lµ thuèc dïng ®Ó phßng trÞ bÖnh h¹i cho thùc vËt nh− bÖnh ®¹o «n ë lóa, bÖnh môc qu¶ b«ng,...

235

3. Thuèc trõ cá

Dïng ®Ó diÖt çc lo¹i cá t¹p.

4. Thuèc diÖt chuét

Çc lo¹i thuèc diÖt chuét chñ yÕu cã chøa Natri, Flo h÷u c¬, Phosphat kÏm vµ thuèc diÖt chuét Inspection.

5. Thuèc diÖt çc lo¹i ®éng vËt nhuyÔn thÓ

§−îc dïng chñ yÕu diÖt çc lo¹i èc cã h¹i.

6. Thuèc ®iÒu tiÕt thùc vËt ph¸t triÓn

Cã kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt, thóc ®Èy sù t¨ng tr−ëng vµ chuyÓn hãa cña thùc vËt, thóc ®Èy thùc vËt nhanh chãng ph¸t triÓn, lªn c©y kÕt tr¸i sím

Do vËy cã thÓ thÊy, thuèc cã lîi rÊt lín ®èi víi con ng−êi, song thuèc trõ s©u rót côc l¹i lµ mét chÊt cã ®éc vµ muèn ph¸t huy t¸c dông cã Ých tr¸nh mÆt cã h¹i, nghÜa lµ cÇn ph¶i l¾m v÷ng kü thuËt khi dïng thuèc trõ s©u, kh«ng nªn ®−îc l¹m dông viÖc sö dông thuèc trõ s©u. NÕu kh«ng sÏ kh«ng nh÷ng lµm cho c©y n«ng nghiÖp bÞ h¹i mµ cßn cã thÓ g©y ngé ®éc cho con ng−êi vµ gia sóc.

Tróng ®éc hîp chÊt phospho h÷u c¬

Hîp chÊt phospho h÷u c¬ dïng ®Ó diÖt c«n trïng, khi lÉn vµo thøc ¨n, gia sóc ¨n ph¶i dÔ g©y tróng ®éc. Khi tróng ®éc con vËt cã biÓu hiÖn chñ yÕu lµ rèi lo¹n thÇn kinh.

I. Nguyªn nh©n - Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do sö dông çc lo¹i thuèc diÖt c«n trïng vµ ký sinh trïng

kh«ng ®¶m b¶o quy tr×nh kü thuËt, çc chÊt ®éc ®i vµo c¬ thÓ gia sóc g©y ngé ®éc.

- Çc thuèc chèng c«n trïng, ký sinh trïng th−êng dïng ë d¹ng láng, d¹ng khÝ nªn rÊt dÔ lÉn vµo kh«ng khÝ, thøc ¨n, n−íc uèng, dïng ®iÒu trÞ ngo¹i ký sinh trïng vµ néi ký sinh trïng. Trong ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, gia sóc tiÕp xóc víi chÊt ®éc dÔ m¾c bÖnh.

II. C¬ chÕ tróng ®éc Khi chÊt ®éc vµo c¬ thÓ (b»ng ®−êng tiªu ho¸, h« hÊp) nã cã t¸c dông øc chÕ men

cholinsteraza, lµm ®×nh trÖ qu¸ tr×nh ph©n huû Axetylcholin. Axetylcholin tÝch l¹i trong çc xinap thÇn kinh lµm thÇn kinh bÞ t¸c ®éng m¹nh, trªn l©m sµng con vËt cã triÖu chøng co giËt sau ®ã tª liÖt.

III. TriÖu chøng - Con vËt tróng ®éc sïi bät mÐp, ch¶y n−íc d;i. - Çc c¬ tr¬n ho¹t ®éng m¹nh, con vËt ®i ®¸i, Øa liªn tôc. - Khã thë, co giËt liªn tôc, ®i ®øng siªu vÑo, co ®ång tö m¾t. - Giai ®o¹n cuèi con vËt h«n mª, khã thë d÷ déi, tª liÖt vµ chÕt do liÖt h« hÊp. - §èi víi loµi nhai l¹i cã triÖu chøng ch−íng h¬i d¹ cá.


236

IV. §iÒu trÞ 1. Hé lý

- Lo¹i bá nh÷ng thøc ¨n, n−íc uèng nghi cã chÊt ®éc.

- Th¸o h¬i d¹ cá.


a. Dïng thuèc tÈy trõ chÊt chøa trong d¹ dµy (nÕu chÊt ®éc ®i vµo b»ng ®−êng tiªu ho¸).

b. Dïng n−íc xµ phßng ®Ó röa s¹ch chÊt ®éc (nÕu chÊt ®éc qua ®−êng da).

c. Dïng thuèc ®èi kh¸ng ®Ó gi¶i ®éc: Atropinsulfat 0,1% liÒu 0,2 mg/kg. Tiªm d−íi da hoÆc tiªm tÜnh m¹ch.

d. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, gi¶i ®éc, lîi tiÓu tiªm chËm vµo tÜnh m¹ch


Glucoza 20% 1 - 2 lÝt 300 - 400 ml 100 - 150 ml





Tróng ®éc thuèc diÖt chuét

Trong mÊy n¨m nay do cuèn hót theo lîi Ých kinh tÕ thÞ tr−êng, thuèc diÖt chuét v« cïng hçn lo¹n, viÖc dïng thuèc diÖt chuét phi ph¸p ®ang lan ra thµnh tÖ n¹n, nh÷ng vô ®¸nh b¶ b»ng thuèc diÖt chuét ®; g©y chÕt gia sóc ë kh¾p n¬i trªn toµn quèc. Cã lóc ®; lµ nguyªn nh©n kh«ng râ rµng vÒ "BÖnh qu¸i gë " phæ biÕn ë mét vïng nµo ®ã, mµ kÕt qu¶ ®iÒu tra th× ®a sè ®; phi ph¸p dïng lo¹i thuèc diÖt chuét cùc ®éc tªn lµ Vinyl Amido g©y ra. §Ó n©ng cao ý thøc vµ t¨ng c−êng c¶nh gi¸c víi çc ca ngé ®éc thuèc chuét, cÇn cã th¶o luËn vÒ nh÷ng biÓu hiÖn l©m sµng, viÖc chuÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ çc ca ngé ®éc Êy.

I. BiÓu hiÖn vµ t¸c dông cña chÊt ®éc C¬ chÕ t¸c dông ®éc cña çc lo¹i thuèc diÖt chuét cã kh¸c nhau, chia ra lµm çc lo¹i

nh− sau

1. øc chÕ kh©u chuyÓn hãa trong c¬ thÓ

1.1. Vinyl Amido

Lµ lo¹i flo h÷u c¬ kh«ng mµu, kh«ng mïi, kh«ng dÔ bay h¬i khi kÕt tinh thµnh bét mµu tr¾ng, dÔ tan trong n−íc, lµ lo¹i thuèc cùc ®éc ®Ó diÖt chuét, ®ång thêi còng cùc ®éc víi ng−êi vµ gia sóc. RÊt khã ph©n gi¶i trong tù nhiªn vµ trong ®éng vËt, rÊt dÔ ngé ®éc khi tiÕp xóc nhiÒu lÇn. Lo¹i chÊt ®éc nµy ®−îc hÊp thô qua ®−êng tiªu hãa vµ niªm m¹c da bÞ tæn th−¬ng, sau khi th©m nhËp vµo c¬ thÓ lµm mÊt Amoniac, h×nh thµnh Fluoric axit, råi t¹o thµnh hîp chÊt Fluoric axit Citric, øc chÕ axit Aconitic, lµm cho axit Citric kh«ng thÓ chuyÓn hãa thµnh axit Aconitic. KÕt qu¶ lµ axit Citric tÝch tô thµnh l−îng lín trong c¬ thÓ, n¨ng l−îng axit Triolefinic tuÇn hoµn bÞ c¶n trë trong qu¸ tr×nh

237

chuyÓn hãa, nªn chÊt ®éc g©y tæn th−¬ng chñ yÕu cho hÖ thèng huyÕt m¹ch tim vµ hÖ thèng thÇn kinh trung −¬ng. ViÖc tÝch tô axit Fluoric, axit Citric còng cã t¸c dông kÝch thÝch trùc tiÕp hÖ thèng thÇn kinh.

BiÓu hiÖn l©m sµng cña kiÓu ngé ®éc nµy cã thÓ ph©n ra lµm çc lo¹i tæn th−¬ng chñ yÕu ë hÖ thÇn kinh vµ ë tim m¹ch. Trong ®ã tæn th−¬ng cho hÖ thÇn kinh gÆp ph¶i nhiÒu h¬n. Thêi gian ñ bÖnh sau khi ngé ®éc tõ 30 phót ®Õn 6 giê. §Çu tiªn cã biÓu hiÖn n«n äe khã chÞu ë vïng bông trªn, bån chån kh«ng yªn, run c¬ b¾p, bÖnh sóc bÞ nÆng cã thÓ co giËt, toµn th©n co dóm l¹i, cã biÓu hiÖn t¸i ph¸t nhiÒu lÇn, çc ®éng t¸c Êy ngµy cµng nÆng, do bÞ suy h« hÊp cã thÓ dÉn ®Õn chÕt.

1.2. Thuèc chèng chuét, hay cßn gäi lµ thuèc diÖt chuét

Thuèc thuéc lo¹i thay thÕ chÊt urª (CO(NH2)2), thuèc bét cã mµu vµng nh¹t, c¬ chÕ diÖt chuét lµ øc chÕ chuyÓn hãa chÊt Niacinamide trong c¬ thÓ con chuét, sau khi chuét bÞ ngé ®éc do thiÕu vitamin B mét çch nghiªm träng, c¬ h« hÊp bÞ tª liÖt dÉn ®Õn tö vong. Cßn biÓu hiÖn l©m sµng chñ yÕu cña con ng−êi sau khi bÞ ngé ®éc lµ î chua, n«n äe, mÖt mái, sau 24 ®Õn 48 giê c¬ thÓ uÓ o¶i, khã thë, sinh ra ®ê ®Én, thë yÕu, suy tuÇn hoµn dÉn ®Õn tö vong. Còng cã thÓ biÓu hiÖn lën vën thÇn kinh.

1.3. Thuèc diÖt chuét tøc th×

Cßn gäi lµ thuèc diÖt chuét Pyrimidine, lµ mét d¹ng s¸p mµu vµng n©u, kh«ng dÔ tan trong n−íc, th−êng kh«ng g©y t¸i ngé ®éc lÇn hai. §ã lµ chÊt kh¸ng l¹i viÖc chuyÓn hãa vitamin B6, cã kh¶ n¨ng g©y c¶n trë viÖc chuyÓn hãa chÊt Amino trong axit Amino vµ ph¶n øng t¸ch Decarboxylizing, g©y khã kh¨n cÊp tÝnh trong chuyÓn hãa ë c¬ thÓ, sinh ra triÖu chøng thÇn kinh ngé ®éc nh− co giËt tõng c¬n rÊt m¹nh...

2. T¸c ®éng tíi thÇn kinh trung −¬ng

Thuèc diÖt chuét cã ®éc tÝnh m¹nh, cßn gäi lµ "424" lµ chÊt bét mµu tr¾ng, tan trong n−íc. RÊt dÔ g©y t¸i ngé ®éc lÇn hai, hay cã thÓ bÞ ngé ®éc tõ thùc vËt ®−îc phun thuèc nµy sau mét thêi gian dµi vÉn cã thÓ g©y ngé ®éc. ChÊt nµy lµ thÓ kÝch thÝch thÇn kinh trung −¬ng cùc m¹nh, cã t¸c dông dÉn ®Õn co giËt, thuèc t¸c dông rÊt nhanh, ®éng vËt bÞ tróng ®éc víi liÒu l−îng lín sau 3 phót sÏ chÕt ngay, c¬ chÕ t¸c dông kh«ng râ rµng. Lo¹i s¶n phÈm nµy cã t¸c dông kh¸ng l¹i chÊt GABA (chÊt axit Aspartic) cã t¸c dông øc chÕ thÇn kinh trung −¬ng. Sau khi ngé ®éc th−êng cã çc biÓu hiÖn lµ co giËt, cã thÓ bÞ co rót d÷ déi g©y ra suy h« hÊp råi dÉn ®Õn chÕt.

3. T¸c dông chèng ®«ng m¸u

Thuèc diÖt chuét cã chøa Natri, thuéc nhãm Indanione, lµ chÊt bét mµu vµng nh¹t, cã thÓ hßa tan trong n−íc. ChÊt ®éc cã t¸c dông chñ yÕu th«ng qua gan c¶n trë sö dông vitamin K, lµm ¶nh h−ëng tíi nguån men ®«ng m¸u vµ ¶nh h−ëng tíi viÖc hîp thµnh mét sè men ®«ng m¸u nh− nhãm II, V, VII vµ nhãm X tæn th−¬ng trùc tiÕp cho thµnh tÕ bµo m¸u, lµm cho néi t¹ng vµ da bÞ xuÊt huyÕt.

Sau khi bÞ ngé ®éc cã thêi k× ñ bÖnh kÐo dµi, th−êng sau khi ¨n ph¶i thùc phÈm tõ ngµy thø 3 ®Õn ngµy thø 7 míi xuÊt hiÖn triÖu chøng. §Çu tiªn lµ n«n äe, ®au bông, ¨n kÐm vµ mÖt mái... Sau ®ã lÇn l−ît ch¶y m¸u mòi, ch¶y m¸u lîi, da bÞ tö ®iÓm, ®i tiÓu ra m¸u, ®i Øa ra m¸u, cã triÖu chøng xuÊt huyÕt toµn th©n, nh÷ng bÖnh sóc nÆng c¬ thÓ bÞ sèc do x¶y ra ch¶y m¸u.


238

4. T¸c dông øc chÕ men

4.1. Thuèc diÖt chuét an toµn

Lµ chÊt bét mµu vµng nh¹t, kh«ng cã mïi vÞ, kh«ng tan trong n−íc, cã t¸c dông øc chÕ Cholinesteraza. Sau khi ngé ®éc cã thÓ g©y ra Cholin (Bilineurine) lµ triÖu chøng g©y ra thÇn kinh h−ng phÊn, bÞ chãng mÆt, mÖt mái, ®æ nhiÒu må h«i, ®ång tö thu nhá ®au bông, ch¶y n−íc d;i. BÖnh sóc bÞ nÆng thÊy c¬ b¾p co giËt, khÝ thòng phæi, ho¹t tÝnh Axetyl-Cholinesteraza trong m¸u gi¶m.

4.2. Thuèc diÖt chuét chøa phospho

Thuéc nhãm l©n h÷u c¬ lµ chÊt bét mµu tr¾ng hoÆc kÕt tinh, cã thÓ g©y t¸i ngé ®éc lÇn hai cho ®éng vËt. Khi bÞ ngé ®éc cÊp tÝnh nã g©y øc chÕ ho¹t tÝnh Cholinesteraza, cã triÖu chøng x¶y ra d¹ng nÊm ®éc hoÆc Nicotin. BiÓu hiÖn l©m sµng gièng víi ngé ®éc l©n h÷u c¬.. Ho¹t tÝnh Axetyl-Cholinesteraza gi¶m thÊp. Ngoµi ra cÇn chó ý víi biÓu hiÖn l©m sµng, san khi ch÷a khái, ngé ®éc cã thÓ bÞ quËt l¹i dÉn ®Õn chÕt.

5. Çc lo¹i kh¸c

5.1. Phosphat KÏm (Zinc phosphat)

Lµ chÊt bét mµu ®en sÉm hoÆc mµu x¸m, cã mïi h¾c cña tái thèi. C¬ chÕ t¸c dông chÊt ®éc chñ yÕu lµ Zinc phosphat ë trong d¹ dµy sau khi gÆp ph¶i axit biÕn thµnh Hydrogen Phosphat. Trong ®ã Hydrogen Phosphat th«ng qua viÖc øc chÕ «xy trong tÕ bµo m¸u ®; g©y tæn th−¬ng cho hÖ thèng thÇn kinh trung −¬ng, tim, gan, thËn. Sau khi ¨n ph¶i sau 48 giê th× bÖnh ph¸t, måm miÖng bÞ loÐt ®au ®ín, n«n äe, tiªu ch¶y. Çc chÊt n«n ra cã mïi h«i h¾c. Khi bÖnh nÆng th× c¬ bÞ co rót vµ bÞ sèc, th−êng cã tæn th−¬ng nÆng nÒ tim, gan, thËn, cã mét sè Ýt bÖnh sóc bÞ khÝ thòng phæi.

II. ChÈn ®o¸n

1. Qu¸ tr×nh chÊt ®éc th©m nhËp vµ tiÕp xóc

CÇn chó ý hái xem chÊt ®éc uèng ph¶i hay ¨n nhÇm thùc phÈm cã chøa thuèc diÖt chuét hoÆc thuèc ë thÞt gia sóc gia cÇm bÞ chÕt cã liªn quan. NÕu nh− nguyªn nh©n ch−a râ rµng mµ ë xung quanh khu vùc ®ã còng cã nhiÒu gia sóc cã triÖu chøng nh− vËy, ®ång thêi cã hµng lo¹t gia sóc gia cÇm bÞ chÕt th× ngoµi viÖc nghÜ ®Õn c¨n bÖnh truyÒn nhiÔm nµo ®ã ®ang lan truyÒn, ®Ó tr¸nh chÈn ®o¸n nhÇm th× ngé ®éc còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cÇn xÐt, cÇn tiÕn hµnh ®iÒu trÞ bÖnh häc ®ang lan truyÒn. CÇn ghi chÐp tØ mØ cô thÓ thêi gian, ®Þa ®iÓm, ®å ¨n thøc uèng cña nh÷ng gia sóc m¾c bÖnh, qu¸ tr×nh l©m sµng cña tõng bÖnh sóc ®Ó t×m ra nguyªn nh©n g©y bÖnh. NÕu nh− ®óng lµ bÖnh truyÒn nhiÔm th× ph¶i cã æ truyÒn nhiÔm vµ dÔ bÞ l©y lan sang gia sóc kh¸c, cßn nÕu bÞ ngé ®éc th× ph¶i cã æ ngé ®éc vµ cuèi cïng ph¶i lµm râ l−îng thuèc cßn tån t¹i quan hÖ ph¶n øng.

2. BiÓu hiÖn l©m sµng ®iÓn h×nh

VÝ dô nh− ngé ®éc Vinyl Amidatin th−êng xuÊt hiÖn bÞ co rót, co giËt toµn th©n tõng c¬n, nhiÒu lÇn, bÞ ngé ®éc thuèc diÖt chuét lo¹i m¹nh th× çc biÓu hiÖn ®Æc thï chñ yÕu lµ co giËt tõng c¬n vµ ®éng kinh. Tr−íc ®©y c¬ thÓ ®ang kháe m¹nh th× ®ét nhiªn xuÊt hiÖn xuÊt huyÕt nhiÒu chç kh«ng râ nguyªn nh©n, thËm chÝ da vµ lîi còng ch¶y m¸u

239

®ång thêi ®i tiÓu ra m¸u th× cÇn nghÜ ®Õn kh¶ n¨ng ®; bÞ ngé ®éc lo¹i thuèc chuét chèng ®«ng m¸u, v.v... Ph¶i tiÕn hµnh xÐt nghiÖm kiÓm tra ®Ó cã thªm chøng cø.

3. XÐt nghiÖm ®Ó chÈn ®o¸n - §iÒu trÞ

NÕu bÞ ngé ®éc thuèc diÖt chuét chèng ®«ng m¸u, dïng vitamin K1 ®iÒu trÞ cã hiÖu qu¶, nÕu nh− nghi ngê bÞ ngé ®éc chÊt Carbamat th× cã thÓ dïng thö Atropinsulfat.

4. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt

4.1. Khi bÞ ngé ®éc Vinyl Amidation

HoÆc thuèc diÖt chuét lo¹i m¹nh, thuèc diÖt chuét tøc th×: cã çc biÓu hiÖn co rót, ®éng kinh, co giËt,...

4.2. Ngé ®éc thuèc diÖt chuét chèng ®«ng m¸u

CÇn lo¹i trõ c¨n bÖnh m¸u l©u ®«ng vµ huyÕt tiÓu cÇu do ban xuÊt huyÕt, m¸u ®«ng trong huyÕt m¹ch lan réng ra, l−îng Dicumarol qu¸ lín hoÆc chøc n¨ng gan bÞ tæn th−¬ng nÆng, tr−êng hîp c¬ sè tiÓu cÇu m¸u vµ chøc n¨ng gan b×nh th−êng th× thêi gian m¸u ®«ng vµ thêi gian nguån men ®«ng kÐo dµi râ rÖt, nÕu tiªm ®ñ l−îng vitamin K1 vµo tÜnh m¹ch cho thÊy râ rÖt hiÖu qu¶ gióp cho chÈn ®o¸n.

4.3. Khi ngé ®éc Carbamat cã chøng thÇn kinh Cholin: CÇn ph©n biÖt râ víi ngé ®éc phospho h÷u c¬.

III. §iÒu trÞ, ng¨n chÆn ®Ó kh«ng tiÕp tôc hÊp thô chÊt ®éc

1. Ng¨n chÆn ®Ó kh«ng cho tiÕp tôc hÊp thô chÊt ®éc

Thôt, röa hÕt chÊt ®éc b»ng çch g©y n«n, tÈy d¹ dµy, thôt röa, röa s¹ch chÊt ®éc « nhiÔm ë da.

2. §iÒu trÞ cã hiÖu qu¶ ®Æc biÖt

2.1. Acetamide

Lµ thuèc gi¶i ®éc cã hiÖu nghiÖm nhÊt ®èi víi lo¹i ngé ®éc Vinyl Amidatin. Gia sóc lín liÒu dïng 2,5 - 5g, tiªm b¾p, mçi ngµy 2 - 4 lÇn. Gia sóc bÞ bÖnh nÆng cã thÓ dïng mét liÒu 5 - 10 g, pha víi 20 - 40 ml ®−êng glucoza 50% tiªm trùc tiÕp vµo tÜnh m¹ch, nãi chung dïng liªn tôc trong thêi gian tõ 5- 7 ngµy.

2.2. Absulute Ethyl Alcohol (cån tuyÖt ®èi)

ThÝch hîp víi viÖc dïng thuèc gi¶i ®éc Acetamide ®iÒu trÞ ngé ®éc Vinyl Amidation cho hiÖu qu¶. Çch dïng 5 ml Absolute Ethyl Alcohol pha víi 100 ml ®−êng glucoza 10%, tiªm tõ tõ vµo tÜnh m¹ch, mçi ngµy 2 - 4 lÇn. NÕu ngé ®éc nhÑ cã thÓ cho uèng thªm r−îu tr¾ng.

2.3. Vitamin K1

ThÝch hîp víi çc ca ngé ®éc thuèc diÖt chuét chèng ®«ng m¸u. Çch dïng: 10- 20 mg vitamin K1, tiªm b¾p, mçi ngµy 2 - 3 lÇn. NÕu bÞ nÆng cho tiªm víi liÒu lín h¬n tiªm tõ tõ vµo tÜnh m¹ch, liªn tôc 5 -7 ngµy, cho ®Õn khi dõng h¼n viÖc ch¶y m¸u, thêi gian nguån men ®«ng m¸u trë l¹i b×nh th−êng, tiÕp tôc theo dâi tõ 10 -15 ngµy.


240

2.4. Dïng Atropin

Dïng trong tr−êng hîp bÞ ngé ®éc cã chøa l©n vµ thuèc diÖt chuét cã chøa phospho h÷u c¬. Atropin dïng ®Ó gi¶i çc ca ngé ®éc Carbamat.

2.5. Dïng Niacinamid

Lµ thuèc gi¶i ®éc rÊt hiÖu nghiÖm víi lo¹i thuèc chèng chuét. Sau khi bÞ ngé ®éc ph¶i cho uèng ngay víi liÒu l−îng lín

2.6. Çc lo¹i kh¸c

Vitamin B6 cã t¸c dông gi¶i ®éc víi çc ca ngé ®éc thuèc diÖt chuét th× Semi axit Amoniac cã t¸c dông víi ngé ®éc chÊt Vinyl Amidation.

3. §iÒu trÞ theo chøng bÖnh

a. Víi nh÷ng bÖnh sóc bÞ co rót cho dïng thuèc an thÇn Barbital hay Stabilizing

b. §Ò phßng nEo bÞ ngé ®éc, phï nEo: H¹n chÕ l−îng dÞch chuyÓn vµo, cho uèng thuèc chèng mÊt n−íc, uèng thuèc Adrenalin vµ thuèc bæ thÇn kinh.

c. Phßng trÞ khÝ thòng phæi: Dïng Adrenalin.

d. NÕu cã triÖu chøng ch¶y m¸u th× ph¶i cho truyÒn m¸u

e. Çc lo¹i kh¸c

B¶o vÖ mét sè c¬ quan quan träng nh− tim, gan, thËn, khèng chÕ viÖc suy h« hÊp, nhÞp tim thÊt th−êng, suy tim... Ng¨n chÆn vµ chèng nhiÔm bÖnh. NÕu ngé ®éc triÖu chøng nÆng vµ chøc n¨ng thÇn kinh kh«ng tèt th× ph¶i chÝch m¸u råi dÉn l−u.

Ngé ®éc Nitrit (Nitrit poisoning)

Çc lo¹i rau c¶i, rau c¶i xanh, rau hÑ, rau ch©n vÞt,... çc lo¹i rau nµy chøa t−¬ng ®èi nhiÒu çc lo¹i chÊt muèi axit Nitrit (50 - 100mg%) vµ Nitrit vi l−îng. NÕu gia sóc ¨n nhiÒu cã thÓ bÞ tróng ®éc.

I. Nguyªn nh©n bÖnh vµ c¬ chÕ tróng ®éc Nitrit lµ chÊt Oxidation cã thÓ khiÕn cho l−îng Hemoglobin trong m¸u ®−îc b×nh

th−êng. Oxidation lµ Hemoglobin cã hµm l−îng s¾t cao (Fe3+), nªn lµm mÊt kh¶ n¨ng mang Oxygen dÉn ®Õn thiÕu Oxygen. Th−êng khi Hemoglobin chøa hµm l−îng s¾t cao v−ît qu¸ 100% (1,5g/dl), cã thÓ lËp tøc g©y th©m tÝm. Nitrit cßn cã thÓ g©y ra nh;o c¬ tr¬n huyÕt m¹ch dÉn ®Õn tôt huyÕt ¸p.

II. triÖu chøng Th−êng ®ét nhiªn ph¸t bÖnh sau khi ¨n tõ 1/2 giê ®Õn 3 giê; nhanh cã thÓ chØ 10-15

phót. Do hÖ thèng thÇn kinh trung −¬ng vµ hÖ thèng huyÕt m¹ch cña tim mÉn c¶m, do bÞ thiÕu oxy, g©y ra çc triÖu chøng ®i l¶o ®¶o, mÖt mái, thë gÊp, n«n möa, ®au bông, tiªu ch¶y.

241

III. §iÒu trÞ - Çch xö lý th«ng th−êng

Cho n«n ra, nghØ ng¬i, uèng nhiÒu n−íc, tiÕp n−íc vitamin C,... víi çc ca nhÑ th× sau khi dïng çch ®iÒu trÞ th«ng th−êng gia sóc cã thÓ håi phôc. Víi ca nÆng, röa da dµy, bæ sung kÞp thêi l−îng s¾t cao trong Hemoglobin, dïng Xanh methylen 1% (víi liÒu 1ml/1kg P) vµ vitamin C hßa trong dung dÞch ®−êng glucoza −u tr−¬ng.

- §iÒu trÞ bÖnh

+ NÕu suy h« hÊp: Cho uèng thuèc kÝch thÝch ®Ó thë

+ Bæ sung l−îng m¸u cho c¬ thÓ.


242

Ch−¬ng XI

BÖnh cña gia sóc non (Diseases of the suckling animal)

Gia sóc non lµ nh÷ng c¬ thÓ ®ang ph¸t triÓn, çc qu¸ tr×nh ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸ tiÕn hµnh ë møc cao. Song ë gia sóc non, chøc n¨ng ho¹t ®éng cña mét sè c¬ quan trong c¬ thÓ còng dÇn hoµn chØnh vµ æn ®Þnh. V× vËy, trong giai ®o¹n nµy c¬ thÓ gia sóc non cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c víi gia sóc tr−êng thµnh.

1. HÖ tuÇn hoµn

C¬ tim cña gia sóc non mÒm yÕu, tÇn sè tim ®Ëp nhanh vµ hay bÞ lo¹n nhÞp sinh lý. Tèc ®é m¸u nhanh, ®é pH trong m¸u nghiªng vÒ toan. Hµm l−îng protein trong m¸u thÊp (chØ b»ng 1/2 cña gia sóc tr−ëng thµnh), l−îng γ globulin trong m¸u rÊt Ýt, sù c©n b»ng vÒ canxi, phospho thay ®æi liªn tôc, nhu cÇu vÒ Fe2+ cao ®Ó t¹o m¸u t¨ng liªn tôc.

2. HÖ h« hÊp

Lç mòi cña gia sóc non ng¾n vµ nhá, mao m¹ch ë niªm m¹c lé râ, tæ chøc phæi mÒm yÕu, hÖ thèng h¹ch ph¸t triÓn kÐm, søc ®Ò kh¸ng kÐm. Do lång ngùc cßn nhá vµ hÑp nªn chóng thë nhanh, n«ng vµ thë thÓ bông. V× vËy, gia sóc non dÔ m¾c bÖnh ë ®−êng h« hÊp.

3. HÖ tiªu ho¸

ë bª nghÐ vµ dª con r;nh thùc qu¶n th−êng ®ãng kÝn ®Õn d¹ thø t−, cho tíi khi ®−îc 9-10 th¸ng tuæi r;nh më réng dÇn vµ con vËt ¨n ®−îc thøc ¨n th«. Trong thêi gian bó s÷a, d¹ cá ph¸t triÓn chËm, c¬ ruét yÕu, ®ång thêi çc men tiªu ho¸ h×nh thµnh ch−a ®Çy ®ñ, kh¶ n¨ng gi¶i ®éc kÐm. V× vËy gia sóc non rÊt dÔ bÞ m¾c bÖnh ë ®−êng tiªu ho¸, tû lÖ chÕt rÊt cao.

4. HÖ tiÕt niÖu

Gia sóc s¬ sinh kh«ng cã urobilinogen trong n−íc tiÓu, sau 3-10 ngµy tuæi trë nªn míi cã vµ nång ®é urobilinogen t¨ng dÇn, ®Õn 7 th¸ng tuæi th× gièng ë gia sóc tr−ëng thµnh.

5. Kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt th©n nhiÖt

Kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt th©n nhiÖt cña gia sóc non rÊt kÐm, do ®ã nã rÊt nh¹y c¶m víi sù thay ®æi khÝ hËu bªn ngoµi, nhÊt lµ nhiÖt ®é l¹nh dÔ lµm cho gia sóc non bÞ bÖnh. ë gia sóc non tõ 15-20 ngµy tuæi th©n nhiÖt míi dÇn æn ®Þnh.

Víi tÊt c¶ nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn, gia sóc non dÔ bÞ nhiÔm bÖnh g©y ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng ®µn gia sóc.

243

Chøng suy dinh d−ìng (Dystrophia)

Gia sóc non toµn ®µn hay trong mét ®µn cã mét sè con gÇy yÕu, cßi cäc, chËm lín, ®ã lµ hiÖn t−îng suy dinh d−ìng.

I. nguyªn nh©n - Do gia sóc mÑ trong thêi kú mang thai Ýt ®−îc båi d−ìng, thøc ¨n thiÕu protein,

kho¸ng, vitamin. - Gia sóc mÑ bÞ m¾c bÖnh lµm ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng s÷a, hoÆc do phèi gièng

®ång huyÕt lµm qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña gia sóc non gi¶m, dÉn ®Õn cßi cäc, chËm lín. - Gia sóc non bÞ bÖnh nh− viªm ruét, viªm phæi, ký sinh trïng...

II. C¬ chÕ sinh bÖnh Qu¸ tr×nh dÉn ®Õn suy dinh d−ìng, ®Çu tiªn th−êng b¾t ®Çu b»ng rèi lo¹n tiªu ho¸,

lµm kh¶ n¨ng vËn ®éng vµ tiÕt dÞch cña d¹ dµy vµ ruét gi¶m, tõ ®ã çc chÊt ®¹m, kho¸ng, sinh tè ®−îc hÊp thu kÐm. Tõ suy dinh d−ìng sÏ lµm cho qu¸ tr×nh h−ng phÊn cña vá n;o kÐm, do ®ã mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh çc trung khu d−íi vâ n;o. MÆt kh¸c ®Ó duy tr× sù sèng, c¬ thÓ ph¶i tiªu hao n¨ng l−îng cña b¶n th©n chóng, lµm c¬ thÓ ngµy cµng gÇy yÕu, søc ®Ò kh¸ng còng gi¶m, con vËt hay m¾c bÖnh hoÆc qu¸ suy nh−îc mµ chÕt.

III. TriÖu chøng Con vËt bÞ suy dinh d−ìng th−êng chËm lín,

l«ng xï, niªm m¹c nhît nh¹t, 4 ch©n yÕu, ®i kh«ng v÷ng, thÝch n»m mét chç ®«i khi cã hiÖn t−îng phï. Thë nhanh vµ n«ng, tim ®Ëp nhanh, nhu ®éng d¹ dµy vµ ruét gi¶m, khi thøc ¨n trong ruét tÝch l¹i lªn men sinh ra Øa ch¶y. Th©n nhiÖt th−êng thÊp.

KiÓm tra m¸u: Hµm l−îng huyÕt s¾c tè gi¶m, sè l−îng hång cÇu vµ b¹ch cÇu gi¶m, tû lÖ l©m ba cÇu t¨ng, trong m¸u xuÊt hiÖn çc d¹ng hång cÇu non.

IV. BÖnh tÝch Con vËt th−êng da kh«, l«ng xï, ®«i khi xuÊt hiÖn thuû thòng d−íi hÇu, tr−íc ngùc,

©m nang. Khi mæ kh«ng thÊy líp mì d−íi da, thÞt tr¾ng bÖch. C¬ tim nh;o, líp mì vµnh tim bÞ tho¸i ho¸ keo. Phæi teo l¹i, cã tõng ®¸m bÞ xÑp, gan bÞ teo vµ nhît nh¹t.

V. phßng trÞ - C¶i thiÖn chÕ ®é dinh d−ìng cho con mÑ.

- Con con ®Î ra ph¶i cho bó s÷a ®Çu.

- Gi÷ cho nhiÖt ®é chuång nu«i Êm vµ s¹ch

- TËp cho gia sóc non ¨n sím.

Lîn cßi cäc


244

- CÇn bæ sung thªm trong khÈu phÇn ¨n cña gia sóc non çc lo¹i kho¸ng vi l−îng, çc lo¹i vitamin (chó träng vitamin D).

BÖnh viªm ruét cña gia sóc non (Dispepsia)

§©y lµ bÖnh kÐm tiªu ho¸ cña d¹ dµy vµ ruét ë gia sóc non. BÖnh th−êng gÆp nhÊt lµ bÖnh Øa ph©n tr¾ng cña lîn con vµ bª nghÐ.

BÖnh ®−îc chia lµm hai thÓ: thÓ ®¬n gi¶n mang tÝnh chÊt viªm cata th«ng th−êng vµ thÓ nhiÔm ®éc do kÕ ph¸t çc vi trïng cã s½n trong ®−êng ruét g©y nªn.

I. nguyªn nh©n

1. Do b¶n th©n gia sóc non

- Do sù ph¸t dôc cña bµo thai kÐm.

- Do nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh lý bé m¸y tiªu ho¸ cña gia sóc non nh− d¹ dµy vµ ruét cña lîn con trong 3 tuÇn ®Çu ch−a cã kh¶ n¨ng tiÕt dÞch vÞ, thøc ¨n trùc tiÕp kÝch thÝch vµo niªm m¹c mµ tiÕt dÞch, trong dÞch vÞ ch−a cã HCl, hµm l−îng vµ ho¹t tÝnh cña men pepsin rÊt Ýt.

- Do hÖ thèng thÇn kinh cña gia sóc non ch−a æn ®Þnh nªn kÐm thÝch nghi víi sù thay ®æi cña ngo¹i c¶nh.

- Gia sóc non trong thêi kú bó s÷a cã tèc ®é ph¸t triÓn vÒ c¬ thÓ rÊt nhanh, ®ßi hái ph¶i cung cÊp ®Çy ®ñ ®¹m, kho¸ng vµ vitamin. Trong khi ®ã s÷a mÑ ngµy cµng gi¶m vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, nÕu kh«ng bæ sung kÞp thêi, gia sóc non dÔ bÞ cßi cäc vµ nhiÔm bÖnh.

2. Do gia sóc mÑ

- Kh«ng ®−îc nu«i d−ìng ®Çy ®ñ khi mang thai. - Trong thêi gian nu«i con kh«ng ®−îc ch¨m sãc nu«i d−ìng tèt hoÆc bÞ bÖnh. - Cho ¨n nhiÒu thøc ¨n khã tiªu. - Gia sóc mÑ ®éng dôc.

3. Do ngo¹i c¶nh

- Do vÖ sinh kÐm, gia sóc non Ýt ®−îc vËn ®éng vµ t¾m n¾ng. - Do vi trïng x©m nhËp. - Do nhiÔm ký sinh trïng.

Trong nh÷ng nguyªn nh©n kÓ trªn th× yÕu tè ch¨m sãc, nu«i d−ìng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh.

II. C¬ chÕ sinh bÖnh Khi bÞ bÖnh, ®Çu tiªn d¹ dµy gi¶m tiÕt dÞch vÞ, nång ®é HCl gi¶m, lµm gi¶m kh¶

n¨ng diÖt trïng vµ kh¶ n¨ng tiªu ho¸ protein. Khi ®é kiÒm trong ®−êng tiªu ho¸ t¨ng cao t¹o ®iÒu kiÖn cho çc lo¹i vi khuÈn trong ®−êng ruét ph¸t triÓn m¹nh, lµm thèi r÷a çc chÊt chøa trong ®−êng ruét vµ s¶n sinh nhiÒu chÊt ®éc. Nh÷ng s¶n phÈm trªn kÝch thÝch vµo niªm m¹ch ruét lµm t¨ng nhu ®éng, con vËt sinh ra Øa ch¶y. Khi bÖnh kÐo dµi, con

245

vËt bÞ mÊt n−íc (do Øa ch¶y) g©y nªn rèi lo¹n trao ®æi chÊt trong c¬ thÓ nh− nhiÔm ®éc toan hoÆc mÊt cÇn b»ng çc chÊt ®iÖn gi¶i, lµm cho bÖnh trë nªn trÇm träng, gia sóc cã thÓ chÕt.

III. TriÖu chøng

1. Lîn con Øa ph©n tr¾ng

Lîn con tõ 5-25 ngµy tuæi dÔ m¾c bÖnh. Trong 1-2 ngµy ®Çu m¾c bÖnh, lîn vÉn bó vµ ch¹y nh¶y nh− th−êng. Ph©n t¸o nh− h¹t ®Ëu xanh, nh¹t mµu. Sau ®ã ph©n láng dÇn, cã mµu vµng hoÆc tr¾ng, cã bät vµ chÊt nhµy, mïi tanh kh¾m. Con vËt cã bó hoÆc bá bó, l«ng xï vµ dùng, da nh¨n nheo, nhît nh¹t, ®u«i vµ khoeo dÝnh ®Çy ph©n. Con vËt bÞ bÖnh tõ 5-7 ngµy, c¬ thÓ qu¸ kiÖt søc dÉn ®Õn chÕt, nÕu gia sóc qua khái th× chËm lín, cßi cäc.

2. Bª nghÐ Øa ph©n tr¾ng

Bª nghÐ th−êng m¾c bÖnh nµy sau khi sinh ra 10-15 ngµy, thËm chÝ cßn sím h¬n. Con vËt ®i Øa ph©n láng mïi chua nh−ng vÉn bó vµ ®i l¹i ®−îc. Sau vµi ngµy con vËt biÓu hiÖn râ triÖu chøng toµn th©n nh−: sèt 40-410C, gi¶m ¨n, thÝch n»m, ph©n láng, cã mµu h¬i xanh, mïi tanh kh¾m, bông ch−íng to, thë n«ng vµ nhanh, tim ®Ëp nhanh vµ yÕu. BÖnh nÆng gia sóc cã thÓ bÞ h«n mª, nhiÖt ®é h¹ dÇn råi chÕt.

IV. §iÒu trÞ Nguyªn t¾c ®iÒu trÞ: Ch÷a sím vµ tÝch cùc.

1. BÖnh lîn con Øa ph©n tr¾ng

1.1. Hé lý

Khi lîn míi m¾c bÖnh cÇn h¹n chÕ bó mÑ, cã ®iÒu kiÖn th× t¸ch riªng lîn bÞ bÖnh ®Ó theo dâi vµ ®iÒu trÞ bÖnh. KiÓm tra l¹i vÖ sinh chuång tr¹i vµ chÕ ®é ch¨m sãc, chó ý ®Õn nhiÖt ®é vµ Èm ®é chuång nu«i.


- Dïng thuèc lµm se niªm m¹c ruét

+ Cho uèng çc chÊt cã tanin ®Ó lµm se niªm m¹c ruét vµ diÖt khuÈn nh− n−íc l¸ æi, qu¶ hång xiªm xanh, bét tanin, bóp sim...

- Dïng kh¸ng sinh cÇm Øa ch¶y (dïng mét trong çc lo¹i kh¸ng sinh sau).

+ Cho uèng sulfaguanidin 0,5 -1 g/con/ngµy.

+ Tiªm sulfathiazon 10% vµo d−íi da 2-5 ml/con.

Lîn Øa ph©n tr¾ng

NghÐ Øa ph©n tr¾ng


246

+ Uèng Streptomycin 20-30 mg/kg, ngµy 2 lÇn, liªn tôc 2-3 ngµy. Khi dïng lo¹i thuèc nµy ®iÒu trÞ dÔ g©y cßi cäc sau ®iÒu trÞ.

+ Kanamycin tiªm b¾p 10-15 mg/kg. Tiªm 2 lÇn/ngµy, liªn tôc 3-5 ngµy.

+ Neomycin cho uèng 25-50 mg/kg/ngµy, cho uèng liªn tôc 3-4 ngµy. Spectam tiªm b¾p 25 mg/kg, 2 lÇn/ngµy, liªn tôc 3 ngµy.

+ Norfloxacin, Enrofloxacin,...

- Dïng thuèc ®iÒu chØnh sù c©n b»ng hÖ vi sinh vËt trong ®−êng ruét: Cho uèng canh trïng B. subtilis.

2. BÖnh bª nghÐ Øa ph©n tr¾ng

2.1. Hé lý

- Çch ly riªng nh÷ng con bÖnh, h¹n chÕ cho bó (thËm chÝ b¾t nhÞn bó tõ 8-12 giê) cho uèng n−íc ®−êng pha muèi hoÆc dung dÞch orezol.


- Dïng thuèc kh¸ng sinh chèng nhiÔm khuÈn ®−êng ruét (cã thÓ dïng mét trong çc lo¹i kh¸ng sinh sau):

+ Sulfaguanidin 0,1-0,2g/kg, uèng 2-3 lÇn trong ngµy, liªn tôc 3-5 ngµy.

+ Streptomycin: tiªm b¾p liÒu 10-15 mg/kg, ngµy 2 lÇn, liªn tôc 3-5 ngµy.

Cho uèng 20-30 mg/kg ngµy 2 lÇn, liªn tôc 2-3 ngµy.

+ Kanamycin: tiªm b¾p 1 ml/15-30 kg, ngµy 2 lÇn, liªn tôc 3-5 ngµy.

+ KMnO4 0,1%: cho uèng 500 ml/ngµy.

+ Biomycin 0,02g/kg cho uèng ngµy 2 lÇn, liªn tôc 2-3 ngµy.

- Dïng thuèc t¨ng c−êng trî søc, trî lùc.

Thuèc LiÒu l−îng

Glucoza 20% 300 - 400 ml

Cafein natribenzoat 20% 5 - 10 ml

Canxi clorua 10% 30 - 40 ml

Urotropin 10% 30 - 50 ml

Vitamin C 5% 10 ml


- Tr−êng hîp bª nghÐ Øa ph©n tr¾ng do giun ®òa: dïng thuèc tÈy, tinh dÇu giun, piperazin, santonin, mebendazol hoÆc dïng 5-7 h¹t cau vµ 3-5 g diªm sinh ®un víi n−íc cho uèng.

V. Phßng bÖnh - Chó ý phßng chèng l¹nh, Èm vµ bÈn cho gia sóc non.

- Ch¨m sãc tèt gia sóc çi mang thai, cho gia sóc non tËp ¨n sím, chó ý bæ sung thªm vµo khÈu phÇn kho¸ng vi l−îng vµ vitamin. Víi lîn con dïng Dextran s¾t tiªm ®Ó kÝch thÝch sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn.

247

BÖnh viªm phæi cña gia sóc non (Pneumonia of the suckling animal)

I. §Æc ®iÓm - BÖnh viªm phæi cña gia sóc non th−êng ë d¹ng phÕ qu¶n phÕ viªm hoÆc thuú phÕ

viªm. - BÖnh tiÕn triÓn nhanh vµ gia sóc chÕt nhanh (gia sóc th−êng chÕt sau 3 ngµy m¾c

bÖnh).

II. Nguyªn nh©n

2.1. Nguyªn nh©n nguyªn ph¸t

Chñ yÕu do nu«i d−ìng vµ ch¨m sãc kÐm, dÉn ®Õn søc ®Ò kh¸ng cña gia sóc non gi¶m, vi trïng dÔ x©m nhËp vµo c¬ thÓ g©y bÖnh.

2.2. Nguyªn nh©n kÕ ph¸t

- Do kÕ ph¸t tõ çc bÖnh truyÒn nhiÔm (dÞch t¶, phã th−¬ng hµn, tô huyÕt trïng). - Do kÕ ph¸t tõ bÖnh néi khoa (viªm d¹ dµy, viªm ruét). - Do kÕ ph¸t tõ bÖnh ký sinh trïng (giun phæi, Êu trïng giun ®òa di hµnh).

III. C¬ chÕ sinh bÖnh C¬ thÓ gia sóc non thÝch øng víi ngo¹i c¶nh kÐm, nÕu ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i vµ ch¨m

sãc kh«ng tèt sÏ lµm cho søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ kÐm. Khi ®ã çc vi trïng g©y bÖnh tõ ngoµi kh«ng khÝ vµo c¬ thÓ hoÆc çc vi sinh vËt ký sinh s½n trong ®−êng h« hÊp ph¸t triÓn, g©y thµnh qu¸ tr×nh bÖnh lý.

Do t¸c ®éng cña vi khuÈn, gia sóc non sèt, c¬ thÓ mÊt n−íc, mÊt muèi, ®ång thêi do sèt cao qu¸ tr×nh ph©n gi¶i protein trong c¬ thÓ t¨ng lµm ®é pH cña m¸u gia sóc gi¶m, gia sóc dÔ bÞ nhiÔm ®éc toan. MÆt kh¸c çc chÊt ph©n gi¶i trong c¬ thÓ cïng víi çc ®éc tè cña vi khuÈn sÏ g©y rèi lo¹n tuÇn hßan ë phæi g©y ra sung huyÕt phæi vµ viªm phæi. Khi viªm phæi, c¬ thÓ thiÕu oxy lµm tim ®Ëp nhanh vµ m¹nh nªn dÉn tíi suy tim. Do sèt lµm c¬ n¨ng tiÕt dÞch vµ vËn ®éng cña ruét gi¶m lµm gia sóc kÐm ¨n, bá ¨n. Trong n−íc tiÓu xuÊt hiÖn albumin niÖu.

Cuèi kú bÖnh, gia sóc th−êng bÞ b¹i huyÕt, c¬ n¨ng ®iÒu tiÕt cña thÇn kinh trung khu gi¶m sót. Cuèi cïng trung khu h« hÊp vµ tuÇn hoµn bÞ tª liÖt lµm cho gia sóc chÕt.

IV. BÖnh tÝch BÖnh tÝch viªm phæi thuéc thÓ phÕ qu¶n phÕ viªm, thuú phÕ viªm hay hçn hîp cña

hai thÓ. BÖnh th−êng biÓu hiÖn nhiÒu ë thuú tim, thuú ®Ønh vµ thuú ®¸y cña phæi, cã khi phæi bÞ dÝnh vµo lång ngùc.

Trong nhiÒu tr−êng hîp gia sóc cßn bÞ viªm ruét, çc h¹ch l©m ba s−ng vµ xuÊt huyÕt.


248

V. TriÖu chøng

1. ThÓ cÊp tÝnh

GÆp ë nh÷ng gia sóc vµi tuÇn tuæi, gia sóc sèt cao (410C), uÓ o¶i, thÝch n»m, gi¶m ¨n, mòi kh«, ®Çu gôc s¸t ®Êt, l«ng xï vµ ho. VËt thë gÊp, n«ng, cã n−íc mòi ch¶y ra ë hai bªn lç mòi, n−íc mòi cã thÓ lo;ng hay ®Æc. Khi bÞ chøng b¹i huyÕt toµn th©n run rÈy, niªm m¹c m¾t, mòi, miÖng lÊm tÊm xuÊt huyÕt. Tim ®Ëp nhanh, m¹nh yÕu dÇn. NÕu kÕ ph¸t viªm ruét gia sóc Øa ph©n thèi kh¾m lÉn chÊt nhµy.

Gâ vïng phæi thÊy xuÊt hiÖn vïng ©m ®ôc, nghe thÊy ©m phÕ qu¶n bÖnh lý, tiÕng ran, tiÕng vß tãc.

KiÓm tra X quang thÊy vïng phæi ®Ëm ë thuú ®Ønh vµ thuú tim. KiÓm tra m¸u, sè l−îng b¹ch cÇu t¨ng, ®é dù tr÷ kiÒm gi¶m, cuèi kú bÖnh l−îng hång cÇu vµ huyÕt s¾c tè gi¶m.

2. ThÓ m¹n tÝnh

GÆp ë gia sóc ®; lín. Con vËt sèt nhÑ, thØnh tho¶ng ho, gâ phæi kh«ng thÊy xuÊt hiÖn vïng ©m ®ôc, nghe phæi cã khi thÊy tiÕng ran. Gia sóc chËm lín, ngµy mét gÇy dÇn.

VI. Tiªn l−îng - NÕu bÖnh kÐo dµi 3-5 ngµy kh«ng khái th× gia sóc khã khái bÖnh, th−êng bÞ chÕt.

- BÖnh ë thÓ m¹n tÝnh kÐo dµi hµng tuÇn, hµng th¸ng.

- NÕu viªm phæi chuyÓn sang d¹ng b¹i huyÕt, kÕ ph¸t viªm ruét vµ viªm phæi ho¸ mñ th× rÊt khã ch÷a.

VII. §iÒu trÞ

1. Hé lý

- Cho gia sóc ë n¬i Êm ¸p, tho¸ng khÝ, tr¸nh l¹nh vµ Èm.

- Dïng dÇu nãng xoa vµo ngùc.


a. Dïng kh¸ng sinh ®iÒu trÞ

+ Penicillin 10000- 15000 UI/kg/lÇn. Tiªm b¾p ngµy 2 lÇn, liªn tôc 3-5 ngµy.

+ Ampicillin. Tiªm b¾p 10 mg/kg/ngµy, liªn tôc 3-5 ngµy.

+ Phèi hîp Penicillin víi Streptomycin vµ dung dÞch Novocain 0,5%. phong bÕ h¹ch sao.

+ Streptomycin tiªm b¾p liÒu 10-15 mg/kg/lÇn, ngµy 2 lÇn, liªn tôc trong 3-5 ngµy.

+ Kanamycin tiªm b¾p 10-15 mg/kg/ngµy liªn tôc 3-5 ngµy.

+ Gentamycin tiªm b¾p 10 mg/kg/ngµy, liªn tôc 2-5 ngµy.

Bê thở khó

249

+ Genta- tylo, Cephaxilin, Erythromyxin,...

b. Dïng thuèc gi¶m sèt: dïng ®¬n sau tiªm tÜnh m¹ch

Chlorua natri: 0,9g

Piramydon: 2g

Novocain: 3g

N−íc cÊt: 100 ml

HoÆc dïng Anagin 10%.

c. Dïng thuèc trî søc, trî lùc, t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng vµ gi¶i ®éc

Thuèc TiÓu gia sóc Chã, lîn

Glucoza 20% 300 - 400 ml 100 - 150 ml

Cafein natribenzoat 20% 5 - 10 ml 1 - 3 ml

Canxi clorua 10% 30- 40 ml 5-10 ml

Urotropin 10% 30 - 50 ml 10 - 15 ml

Vitamin C 5% 10 ml 3 - 5 ml

d. Dïng ph−¬ng ph¸p protein liÖu ph¸p ®Ó t¨ng c−êng søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ: dïng m¸u tù th©n hoÆc m¸u cña con vËt kh¸c tiªm cho vËt bÖnh.

e. Dïng thuèc ®iÒu trÞ bÖnh kÕ ph¸t


250

Tµi liÖu tham kh¶o 1. NguyÔn ThÞ Minh An vµ céng sù. Néi khoa c¬ së (triÖu chøng häc néi khoa, tËp I),

Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi - 2001.

2. NguyÔn ThÞ Minh An vµ céng sù. Néi khoa c¬ së (triÖu chøng häc néi khoa, tËp II), Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi - 2001.

3. Phïng §øc Cam. BÖnh tiªu ch¶y, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi - 2003.

4. NguyÔn §øc C«ng vµ céng sù. BÖnh häc néi khoa, Nhµ xuÊt b¶n Qu©n ®éi nh©n d©n, Hµ Néi - 2002 .

5. Vò V¨n §Ýnh vµ céng sù. §iÒu d−ìng néi khoa, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi - 1999.

6. Ph¹m Kh¾c HiÕu, Lª ThÞ Ngäc DiÖp, Bïi ThÞ Tho. D−îc lý häc thó y, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi - 1997.

7. Hoµng TÝch HuyÒn vµ céng sù. H−íng dÉn sö dông kh¸ng sinh, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi - 2001.

8. NguyÔn Ngäc Lanh, V¨n §×nh Hoa, Phan ThÞ Thu Oanh, TrÇn ThÞ ChÝnh. Sinh lý bÖnh häc, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi - 2002.

9. NguyÔn §øc L−u, NguyÔn H÷u Vò. Thuèc thó y vµ çch sö dông, Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi - 1997.

10. Hå V¨n Nam, NguyÔn ThÞ §µo Nguyªn, Ph¹m Ngäc Th¹ch. BÖnh néi khoa gia sóc, Nhµ xuÊt b¶n N«ng NghiÖp, 1997.

11. Hßa Phông. Phßng vµ ch÷a çc ca ngé ®éc th−êng gÆp, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, 2004.

12. NguyÔn Kh¸nh Tr¹ch vµ céng sù. §iÒu trÞ häc néi khoa tËp I, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi - 2002.

13. NguyÔn Kh¸nh Tr¹ch vµ céng sù. §iÒu trÞ häc néi khoa tËp II, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi - 2002.

14. Ph¹m V¨n vinh. Siªu ©m tim vµ bÖnh lý tim m¹ch, Nhµ xuÊt b¶n Y häc - Thµnh phè Hå ChÝ Minh - 2001.

15. Vò §×nh Vinh, Lª V¨n H−¬ng. Sinh hãa l©m sµng (quyÓn mét), Tr−êng ®¹i häc Qu©n y, 1971.

16. Adam D.H, Adu D. Non-steroidal antiimflamatory drugs and the kidney, Oxford textbook of clinical nephrology Vol 1. 819-825.

17. ARon D.C Tyrrell J.B. Cushing syndrome problem in diagnosis medicine, Baltimore-1991.

18. Brauwald. Heart disease. W.B-Sauders company, 1997.

19. Brenner B.M, Mackenzie h.s. Effects of nephron loss on renal excetory mechanism, Principles of internation medicine, MC graw-hill book company, 1998.

20. Bradford P.Smith, DVM, Diplomate ACVIM. Large animal internal medicine, The C.V.Mosby Company, 1990.

251

21. Carl A.Osbrone, Jody W.publulich. Kirk's current veterinary therapy XII (Small animal practice). W.B.Saunders company, 1999.

22. J.H.Green. Basic clinical physiology, Oxford University press, New York, Toronto - 2000.

23. Jonh K.Dunn, MVetSc, BVM&S, Dsam, Dipecvim, Mrcvs. Textbook of small animal medicine, W.B.Saunders company, 1999.

24. Harrision. Principles of internation medicine, MC graw-hill book company, 1998.

25. Stephen J.Ettinger, Edward C.Feldman, VDM. Textbook of veterinary internal medicine (Diseases of the Dog and Cat), W.B.Saunders company, 1990.

26. Timothy H.Ogilvie, DVM, MSc. First edition, Large animal internal medicine, Willams & Wilkins a Waverly company, 1998.


252

Môc lôc

Ch−¬ng I. PhÇn më ®Çu 3 Kh¸i niÖm vÒ bÖnh 3

I. BÖnh lµ g×? 3 II. XÕp lo¹i bÖnh 8 III. Çc thêi kú cña mét bÖnh 8

Kh¸i niÖm vÒ m«n häc bÖnh néi khoa gia sóc 9 §¹i c−¬ng vÒ ®iÒu trÞ häc 12

I. Kh¸i niÖm vÒ ®iÒu trÞ häc 12 II. Nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong ®iÒu trÞ häc 13 III. Çc ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ 16 IV. Ph©n lo¹i ®iÒu trÞ 21

TruyÒn m¸u vµ truyÒn dung dÞch 23 I. TruyÒn m¸u (tiÕp m¸u) 23 II. TruyÒn dÞch 26

§iÒu trÞ b»ng kÝch thÝch phi ®Æc hiÖu 28 §iÒu trÞ b»ng Novocain 31

I. S¬ l−îc vÒ tÝnh chÊt d−îc lý vµ ®−êng dïng thuèc Novocain 31 II. Dïng Novocain trong ®iÒu trÞ bÖnh néi khoa (phong bÕ h¹ch thÇn kinh) 32

Dïng thuèc ch÷a bÖnh cho vËt nu«i 35 I. Çc nhãm thuèc th−êng dïng 35 II. Çc d¹ng thuèc th−êng dïng 37 III. Çch ®−a thuèc vµo c¬ thÓ 40 IV. Nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt khi xem nh;n thuèc 41 V. Çch tÝnh liÒu l−îng thuèc 41 VI. L−u ý khi b¶o qu¶n vµ sö dông thuèc 42 VII. Chän kh¸ng sinh ®Ó ®iÒu trÞ dùa theo triÖu chøng bÖnh 42

Kh¸ng sinh dïng trong thó y 43 A. Nh÷ng ®iÒu cÇn biÕt khi dïng kh¸ng sinh 43 B. Sù ®Ò kh¸ng kh¸ng sinh cña vi khuÈn 45 C. Ph−¬ng thøc ®Ó vi khuÈn kh¸ng l¹i kh¸ng sinh 45

Ch−¬ng II. BÖnh ë hÖ tim m¹ch (Diseases of cardiomuscula system) 46

BÖnh viªm ngo¹i t©m m¹c (Pericariditis) 47 TÝch n−íc trong xoang bao tim (Hydropericardium) 51

BÖnh viªm c¬ tim cÊp tÝnh (Myocarditis acuta) 53

BÖnh viªm néi t©m m¹c cÊp tÝnh (Endocarditis acuta) 56

BÖnh ë van tim (Ritium cordis) 59

Hë lç van hai l¸ (van t¨ng m¹o) (Mitral valve regurgitation) 60

Hë van ba l¸ (hay hë lç nhÜ thÊt ph¶i) (Insufficantia valeurea trieusppidalis) 61

253

HÑp lç ®éng m¹ch chñ (Seteriosis Osti Aorttae) 62

HÑp lç ®éng m¹ch phæi (Insunfficientia Valoularu Suarteriae Pulmonalis) 64

HÑp lç van hai l¸ (Sterosis Ostiatrioven Tricularri Sinistri) 65 HÑp van ba l¸ (Stenosis Ostfi Atrioventricularis Dexaf) 66

Hë lç ®éng m¹ch chñ (Insufficientia Valoularum Semilun©iumortae) 66

Ch−¬ng III. BÖnh ë hÖ h« hÊp (Diseases of the respiratory system) 69

BÖnh ch¶y m¸u mòi (Rhinorrhagia) 70 BÖnh viªm mòi thÓ cata cÊp (Rhinitis Catarrhalis Acuta) 71

BÖnh viªm mòi thÓ cata m¹n tÝnh (Rhinitis Catarrhalis Chronica) 73

BÖnh viªm mòi thÓ mµng gi¶ (Rhinitis crouposa fibrinosa) 73

BÖnh viªm thanh qu¶n cata cÊp (Laryngitis catarrhalis acuta) 74

BÖnh viªm thanh qu¶n thÓ mµng gi¶ (Laryngitis crouposa fibrinosa) 76 BÖnh viªm phÕ qu¶n cata cÊp tÝnh (Bronchitis catarrhalis acuta) 78

BÖnh viªm phÕ qu¶n cata m¹n TÝNH (Bronchitis catarrhalis chronica) 81

BÖnh khÝ phÕ (Emphysema pulmorum) 83

KhÝ phÕ trong phÕ nang (Emphysema pulmorum alveolara) 83

KhÝ phÕ ngoµi phÕ nang (Emphysema pulmorum interstiala) 85

Xung huyÕt vµ phï phæi (Hyperamia et oedema pulmorum) 87

XuÊt huyÕt phæi (Haemopteo) 89

BÖnh phÕ qu¶n phÕ viªm (Broncho pneumonia catarrhalis) 91

BÖnh viªm phæi thïy (Pneumonia crouposa) 94

BÖnh viªm phæi ho¹i th− vµ ho¸ mñ (Gangacna pulmorum et Abscesus pulmorum) 97

BÖnh viªm mµng phæi (Pleuritis) 100

Ch−¬ng IV. BÖnh ë hÖ tiªu ho¸ (Diseases of alimentery system) 104

Viªm miÖng (Stomatitis) 104

Viªm miÖng cata (Stomatitis catarrhalis) 105

Viªm miÖng næi môn n−íc (Stomatitis vesiculosa) 106

Viªm miÖng lë loÐt (Stomatitis ulcerisa) 107

Viªm tuyÕn mang tai (Parotitis) 108

Viªm häng (Pharyngitis) 110

Viªm thùc qu¶n (Oesophagitis) 112

Thùc qu¶n co giËt (Oesophagismus) 114

HÑp thùc qu¶n (Stenosis oesophagi) 115

D;n thùc qu¶n (Dilatatio oesophagi) 116

T¾c thùc qu¶n (Obturatio Oesophagi) 116

BÖnh viªm diÒu ë gia cÇm (Ingluritis) 119

BÖnh t¾c diÒu (Obturatio inglurie) 120

BÖnh ë d¹ dµy vµ ruét cña loµi nhai l¹i (Diseases of ruminant) 120

BÖnh d¹ cá béi thùc (Dilatatio acuta ruminis ingestis) 122


254

LiÖt d¹ cá (Atomia ruminis) 124

Ch−íng h¬i d¹ cá cÊp tÝnh (Tympania ruminis acuta) 127

Ch−íng d¹ cá h¬i m¹n tÝnh (Tympania ruminis chronica) 130 Viªm d¹ tæ ong do ngo¹i vËt (Gastro peritonitis traumatica) 131

T¾c nghÏn d¹ l¸ s¸ch (Obturatio omasi) 133

Viªm d¹ dµy cata cÊp Gastritis catarrhalis acuta) 135

Viªm d¹ dµy cata m¹n tÝnh (Gastritis catarrhalis chrolica) 137

Viªm d¹ dµy - ruét (Gastro enteritio) 139 Viªm ruét cata cÊp (Entritis catarrhalis acuta) 142

Viªm ruét cata m¹n tÝnh (Enteritis catarrhalis chronica) 146

Héi chøng ®au bông ngùa (Colica) 147

BÖnh gi;n d¹ dµy cÊp tÝnh (Dilatatio ventriculi acuta) 152

BÖnh kinh luyÕn ruét (Enteralgia catarrhalis) 155

BÖnh ch−íng h¬i ruét (Tympania intestinalis meteorismus intestinorum) 156

Chøng t¸o bãn (Obstipatio intestini) 158

Ruét biÕn vÞ (Dislocatio nitestini) 160

BÖnh vÒ gan (Diseases of the liver) 161

Viªm gan thùc thÓ cÊp tÝnh (Hepatitis pareuchymatosa acuta) 165

X¬ gan (Cirrhozis hepatis) 168

BÖnh viªm phóc m¹c (Peritonitis) 170

Ch−¬ng V. BÖnh ë hÖ tiÕt niÖu (Diseases of the urinary system) 172 I. §¹i c−¬ng 172 II. Nh÷ng triÖu chøng chung khi thËn bÞ bÖnh 173

Viªm thËn cÊp tÝnh (Nephritis acuta) 174 BÖnh thËn cÊp tÝnh vµ m¹n tÝnh (Nephrosis acuta et chromica) 176

BÖnh viªm bÓ thËn (Pyelitis) 179 Viªm bµng quang (Cystitis) 181

LiÖt bµng quang (Paralysis vesicee urinariae) 183

Co th¾t bµng quang (Cystopasmus) 185

Viªm niÖu ®¹o (uretritis) 185

Cuéi niÖu (Urinary calculi) 187

Ch−¬ng VI. BÖnh cña hÖ thÇn kinh 190

BÖnh c¶m n¾ng (Insolatio) 190

BÖnh c¶m nãng (Siriasis) 192

BÖnh viªm n;o vµ mµng n;o (Meningo encephatitis) 193 BÖnh viªm tuû sèng (Myelitis spinalis) 195

Chøng ®éng kinh (Nervous signse) 197

Ch−¬ng VII. BÖnh vÒ m¸u vµ hÖ thèng t¹o m¸u (Diseases of blood and blood forming organs) 199

255

Chøng thiÕu m¸u (Anaemia) 200 A. ThiÕu m¸u do mÊt m¸u 200 B. ThiÕu m¸u do dung huyÕt (Anaemia haemolytica) 201 C. ThiÕu m¸u do rèi lo¹n chøc phËn t¹o m¸u 203

BÖnh b¹ch huyÕt (Leucosis hay Leucaemia) 203

Ch−¬ng VIII. BÖnh vÒ rèi lo¹n trao ®æi chÊt (Disorder of metabolism) 206

Chøng xeton huyÕt (Ketonic) 206

BÖnh cßi x−¬ng (Rachitis) 209

BÖnh mÒm x−¬ng (Osteo malacia) 210

Chøng thiÕu vitamin (Hypo vitaminosis) 212

ThiÕu vitamin A (A- Hypovitaminosis) 213 ThiÕu vitamin B1 (B1 - Hypovitaminosis) 214 ThiÕu vitamin C (C- Hypovitaminosis) 214

Ch−¬ng IX. BÖnh vÒ da (Diseases of the skin) 216

BÖnh chµm da (Eczema) 216

Chøng næi mÈn ®ay (Caseous exudate at the derma) 219

BÖnh huyÕt thanh 220

Ch−¬ng X. tróng ®éc (Poisoning) 222 I. Kh¸i niÖm vÒ chÊt ®éc 222 II. Kh¸i niÖm vÒ tróng ®éc 222 III. Hoµn c¶nh g©y nªn tróng ®éc 222 IV. C¬ chÕ tróng ®éc 223 V. TriÖu chøng 223 VI. ChÈn ®o¸n chÊt ®éc vµ ngé ®éc chÊt ®éc 224 VII. Ph−¬ng ph¸p vµ thao t¸c cô thÓ khi cÊp cøu ngé ®éc cÊp tÝnh 226

Tróng ®éc Carbamid (Carbamid poisoning) 229

Tróng ®éc muèi ¨n (Natri tosicosis) 230

Tróng ®éc s¾n (Cyanuanosis) 231

Tróng ®éc mèc ng« (Aflatoxin intoxication) 233

Tróng ®éc thuèc trõ s©u 234 Tróng ®éc hîp chÊt phospho h÷u c¬ 235 Tróng ®éc thuèc diÖt chuét 236 Ngé ®éc Nitrit (Nitrit poisoning) 240

Ch−¬ng XI. BÖnh cña gia sóc non (Diseases of the suckling animal) 242

Chøng suy dinh d−ìng (Dystrophia) 243

BÖnh viªm ruét cña gia sóc non (Dispepsia) 244

BÖnh viªm phæi cña gia sóc non (Pneumonia of the suckling animal) 247

Tµi liÖu tham kh¶o 250


256

Documents

Gt benh noi_khoa_gia_suc