Upload
others
View
7
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
EDITA:Xunta de GaliciaPresidenciaSecretaría Xeral da Igualdade
AGRADECEMENTOS:A todo o persoal docente que colaborou con nós na elaboración desta guía Ao CEIP o Piñeiriño de Vilagarcía de Arousa, ao seu alumnado e ás súas familias pola cesión de todo o material gráfico que aparece nela
D.L.: C 3372-2009Deseño: dardo dsImpresión: eurográficas
PRESENTACIÓN
INTRODUCIÓN
1. COEDUCACIÓN, APOSTA POLA INCORPORACIÓN DA PERSPECTIVA DE XÉNERO EN CENTROS DE ENSINO
1.1. ORETODEEDUCARENIGUALDADE.ACOEDUCACIÓN
1.2. CLAVESPARATRABALLARCOEDUCATIVAMENTE.ÁMBITOSDE
INTERVENCIÓN
2. A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE 2.1. PLANSDEIGUALDADENOÁMBITOEDUCATIVO
2.2. AUTOAVALIARAPRÁCTICAEDUCATIVADOCENTRO
3. A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN 3.1. OPROXECTOCOEDUCATIVO.DEFINICIÓNEFASESDEXESTIÓN
3.2. ASFASESDEXESTIÓNNOSPROXECTOSCOEDUCATIVOS
3.2.1.IDENTIFICACIÓNDENECESIDADES.COMOATOPARA
SITUACIÓNDEDESIGUALDADEQUEQUEREMOSTRANSFORMAR?
3.2.2.DESEÑODOPROXECTO.COMOARTICULAROPROXECTO
COEDUCATIVOUNHAVEZIDENTIFICADO?
3.2.3. EXECUCIÓNESEGUIMENTO.COMOREALIZARE
ACOMPAÑARASACCIÓNSCOEDUCATIVAS?
3.2.4.AVALIACIÓNDERESULTADOS.COMOMEDIROÉXITO
DAINTERVENCIÓN?
4. ANEXOS 4.1.RECURSOSPARAACOEDUCACIÓN
4.2.AIGUALDADENOENSINO.MARCOLEXISTATIVO
ÍNDICE
páx. 6
páx. 8
páx. 10
páx. 12
páx. 15
páx. 21
páx. 21
páx. 28
páx. 36
páx. 37
páx. 38
páx. 40
páx. 56
páx. 72
páx. 78
páx. 88
páx. 88
páx. 89
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
6
PRESENTACIÓN
EnplenoséculoXXI,asuperacióndosmodelossociaistradicionaisedos
rolesasignadosáspersoasenfuncióndoseusexoeaformacióndunha
cidadanía libre, autónoma, solidaria e responsable é un compromiso
ineludibledospoderespúblicoseimplicanecesariamenteterenconta
osdiferentesespazosondeapersoasedesenvolvenasúa infanciae
xuventude,xaqueconstitúeno referenteapartirdoqueseconstrúe
psicoloxicamenteaidentidade.
A escola é un axente de socialización con grande influencia na forma-
cióndeactitudes,naincorporacióndevaloresenodesenvolvemento
da personalidade, motivo polo que a Secretaría Xeral da Igualdade
véncolaborandodesdehaitempocoaAdministracióneducativapara
avanzarnaimplantacióndunmodelocoeducativonoscentrosdeen-
sinogalegos.Comoresultadodestelabor,existeunnúmeroimportante
de propostas e abundante material que oferta recursos para aplicar
nasaulasnosdistintosniveiseducativos.
Aexperienciaqueanosacomunidadeautónomatennodesenvolve-
mentodeiniciativasdecoeducaciónestableceunhabasesólidasobre
aqueseabrennovasposibilidadesdetraballo.Amadurezalcanzada
permítenos neste momento aspirar a normalizar a coeducación dun
xeito integral,queatendaa realidadedoscentrosna súaglobalida-
de,eaconstruírunhanovaescolanaque se incorporene se teñan
encontaossabereseomundodasmulleresnoscontidosemétodos
educativosenaquesepropoñaasuperacióndeestereotiposeroles
asignadosenfuncióndosexoentodoorelativoaoseufuncionamento,
ásúaxestióneásrelaciónseinteracciónsentreaspersoasqueforman
partedacomunidadeeducativa–profesorado,alumnado,persoalnon
docente,naisepais–.
Agoraben,esta transformaciónnonsepode levaracabomediante
aelaboracióndunmodeloúnicodeaplicaciónuniversal, senónque
cadacentro,enfuncióndassúasnecesidadesedoseucontexto,debe
atoparafórmulamáisapropiada.Afrontaresteretoconéxitonecesita
docompromisodosequiposdirectivosedorestodopersoaldocentee
dun labor de planificación que permita ir abordando paulatinamente,
7
senprésaperosenpausa,osdistintosámbitosnosqueosexismosema-
nifestaeperdura.
Aguíaqueagorasepresentaconstitúeunha ferramentade traballo
que tenta darlle resposta á necesidade de contar cun instrumento
que axude a definir e a desenvolver, de xeito adaptado á realidade
de cada centro, a estratexia coeducativa máis oportuna en cada
momento. Con ela preténdese orientar, apoiar e simplificar o labor do
profesorado que se compromete coa promoción da igualdade en-
tre mulleres e homes, proporcionando claves que permiten canalizar
osesforzosegarantira sustentabilidadedasactuacións.Agardamos,
destexeito,contribuírámelloradosprocesosdeensinoeapotenciar
odesenvolvementodenenasenenos,rapaceserapazas,enfunción
das súas capacidades e aptitudes, sen que nada determine as súas
opciónsecondiciónsdevida.
MartaGonzálezVázquez
SecretariaxeraldaIgualdade
PRESENTACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
8
INTRODUCIÓN
Coeducar significa algo máis que introducir novos contidos e realizar
determinadasactividades,esixeunhareformulacióndatotalidadedos
elementos implicados nos procesos ensino-aprendizaxe: orientacións
metodolóxicas,contidoscurriculares,organizaciónxeraldocentroena-
turezadasrelaciónsentreaspersoasqueformanpartedacomunidade
educativa.Implicarevisarosmateriaisdidácticos,ousoquesefaida
linguaxe,observaradistribucióneousodetemposeespazospornenas
enenos,adeteccióndecargoseorepartimentoderesponsabilidades,
as actitudeseamensaxeque se transmitea travésdodenominado
currículooculto,poisnonéposiblepromoverundesenvolvementoda
personalidadedemocráticoeigualitario,aotempoquesemanteñen
actitudes,discursosoucondutassexistas.
Oequipoeducativodebeserquendeanalizarocontornoescolarede
consolidarunhaliñadetraballoinnovadoraquesecaractericepolain-
troducióndaperspectivadexénerotantonasaulascomanorestodos
espazosnosquedesenvolveasúaactividade.
AGuía para a xestión de proxectos de coeducación éundocumento
pensado para apoiar este labor e procurar a maior efectividade no
deseñoedesenvolvementodeproxectosdeigualdadenoscentrosde
ensinodeGalicia,medianteoestablecementodunhametodoloxíade
xestiónquebuscaoptimizarresultadosegarantirqueestesresponden
aosobxectivosquemotivaronasúapostaenmarcha.Estametodoloxía
apóiase, dun xeito simplificado e adaptado ao contexto educativo, por
unha banda na denominada planificación estratéxica, coa que se per-
segue a identificación de obxectivos e actuacións necesarias a medio
prazoe,poroutra,noenfoquedemarco lóxico,queproporciona un
conxuntodeprácticas,técnicasenormasnecesariasparadeseñare
xestionarunproxecto.
Oscontidosdaguíaorganízanseentrescapítulos.Oprimeiropretende
argumentaranecesidadedetraballaracoeducacióndesdeocontex-
toescolareofrecerclavesparaarevisióncríticadaprácticadocente.
O segundo capítulo constitúe unha aposta pola planificación, pro-
poñendounmétodoparagarantiraconsecucióndosobxectivosde
9
igualdadeeaintegracióndasdinámicascoeducativasnavidadiaria
doscentroseproporcionandounhamatrizdeautoavaliaciónparaaxu-
dar a identificar a posición de partida de cada un.
Oúltimocapítulodesenvolveasdistintasfasesdexestióndunproxecto,
desdeoinicioataoseupeche,econstadunhaexplicaciónteóricae
da proposta das técnicas e ferramentas de análise máis eficaces para
garantiroseucorrectodeseño,execucióneavaliación,eparafavore-
cerunmaiorimpactodosseusresultados.
Para cada unha das fases xúntase unha ficha de apoio pensada para
facilitaraaplicaciónpráctica,dadoquesintetizaa informaciónmáis
relevanteparaaxestiónepermitetraballardexeitoáxil.
Finalmente,inclúensedousanexos;noprimeirodeles,faiseunhaescol-
ma de páxinas web onde se pode atopar material bibliográfico, recursos
pedagóxicosepropostasdidácticasquepodenserdeutilidadeparaa
comunidadeeducativaeosegundorecolleomarcolegalvixenteen
materiadecoeducación.
INTRODUCIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
10
1. COEDUCACIÓN, APOSTA POLA INCORPORACIÓN DA PERSPECTIVA DE XÉNERO EN CENTROS DE ENSINO
O esforzo de emancipación que as mulleres fixeron ao longo da histo-
ria permitiulles romper as barreiras asociadas aos modelos tradicionais
demasculinidadeefeminidade.Aprocuradunespazolexítimonavida
públicaparaasmullereseaoportunidadedecompartircoshomeso
mundo do privado e doméstico ten como consecuencia un cambio
profundonaordesocialenaconcienciacolectivaacercadopapelde
mulleresehomesnasociedade.Dunmodelodesociedadepatriarcal
evoluciónase,noséculoXXIesobretodonomundooccidental,caraa
unmodelodesociedadenaqueigualdadeentremulleresehomespasa
aserunprincipioinspiradordoEstadodedereitoeobrigaadesenvolver
estratexiasqueasegurenasúaefectividade.
Ointereseporlevaráprácticaesteprincipioinstaurousenapraxepolítica
a travésda lóxicadodenominadomainstreamingou transversalidade
doenfoquedexénero.Estalóxicapretendequeorespectodoprincipio
deigualdadeeaconsideracióndasdiferentesnecesidadeseintereses
demulleresehomesesteapresenteentodososaspectosregulablesda
vidapúblicaeprivada.Trátasedelevaramáximadanondiscriminación
dexéneroedaacciónpositivaaosdistintosámbitosdapraxesocial.
Estescambiosnasociedadetaménrepercutironnomundodoensino.
Nomarcolexislativoespañolegalego,especialmentenosúlti-
mosdezanos,déronsecambiossubstanciaisnoreferidoáin-
corporacióndaperspectivadexéneronoámbitoescolar.Es-
tes cambios atinxen tanto os contidos curriculares como a
prácticadocenteconsideradanoseuconxunto1.
Aideaquetranscendeaesteprocesoéqueaescola,como
undospiaresbásicosdasocializacióndaspersoas,exerceun
papelfundamentalnatransmisióneperpetuacióndosvalores
sexistas.
Este debate convida á reflexión sobre o modelo clásico de ensino, un
modeloquetenunhaamplaconnotaciónandrocéntrica,aoconstruír-
1 Veranexo“Aigualdadenoensino.Marcolexislativo”.
A apertura da escola aunmarcodevalores fa-vorables á convivencia e a unha sociedade máis xusta facilita a inclusióntamén de valores pro-piosda igualdadeentremulleresehomes.
A apertura da escola aunmarcodevalores fa-vorables á convivencia e a unha sociedade máis xusta facilita a inclusióntamén de valores pro-piosda igualdadeentremulleresehomes.
11
sebaixoauniversalizacióndomasculino,equeperpetúabarreiraspara
odesenvolvementopersoaldenenasenenoslibredeestereotipos.
Nestatarefa,omarconormativoofreceosparámetrossobreosquese
debeorientaraaccióneducativaactual,establecendocomoundos
seusobxectivosfundamentaisaeliminacióndadiscriminacióndexéne-
ronaescolaeaformacióndaspersoasnosvaloresedestrezasnecesa-
riosparadesenvolverplenamenteensociedadeassúascapacidades,
senlimitaciónsenfuncióndosexo.
Desdehaianos,sonnumerosasasexperienciastransformadorasqueen
materiadeigualdadesedesenvolveronenGalicia.Aprácticacoedu-
cativatenunhalongatraxectoriaeexisteunhaimportantecantidade
depropostasemateriaisqueabranguentodososniveiseducativose
asdiversasáreascurriculares.Gruposdedocentes,organizadosouatí-
tuloindividual,centrosdeensino,gruposdeANPASeasadministracións
veñen desenvolvendo distintas iniciativas orientadas á incorporación
plenaerealdaigualdadenaescola.
Maliatodoestetraballo,quedaaíndaunlongocamiñoporpercorrer.
Aíndaestá lonxeauniversalizacióndaescolapensadacomoespazo
deigualdade,quepermitaunhaconstrucióndapersonalidadelibrede
estereotiposerolesdexénero.Mais,paralograresteobxectivo,cóm-
predarunpasoadianteedotarasexperienciasencoeducacióndun
sentidomáisestratéxico,desenvolvendoactuaciónsquetratenocerne
doproblema.Paraiso,éprecisoterenconsideracióndiversosaspectos
quevanmáisalódoestritamenteacadémico,comopodensercues-
tiónsorganizativas,odesempeñodecargosepautasdefuncionamen-
to,aintegracióndeobxectivosdepromocióndaigualdadenosdistin-
tosdocumentosquerexenavidadocentro,atipoloxíadasrelacións,
osusosdostemposeosespazos,etc.
Aolongodestecapítulo,achégansealgúnselementosparaacompa-
ñar o proceso de reflexión que deberá ter lugar entre a comunidade
educativaequellesfacilitenatarefaaaquelaspersoasquedesexen
iniciar,ousistematizar,oprocesodeconverterosseuscentrosencentros
coeducativos.
COEDUCACIÓN, APOSTA POLA INCORPORACIÓN DA PERSPECTIVA DE XÉNERO EN CENTROS DE ENSINO
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
12
1.1. O RETO DE EDUCAR EN IGUALDADE. A COEDUCACIÓN
Aaprendizaxederolesevaloresasociadosaosexo,aconstrucióndo
modelosexistaderelaciónsmuller–home,teñenunlugarprivilexiado
deperpetuaciónnaescola,dadoqueasaprendizaxesnormalmente
serealizanporasimilacióndosmodeloscircundanteseoprofesorado,
comoorestodasociedade,actúacomocorreatransmisoradoseste-
reotipossexistasexistentes,fundamentalmenteatravésdodenomina-
docurrículooculto.
Aescolaxogaunpapelesencialcomoaxentesocializadoreosmode-
losofrecidosdesdeelaguiarán,enboamedida,aevolucióndenenas
enenos,asexpectativasfuturassobresimesmos/asouosdemaisea
súamaneiradeseredeestarnomundo.
Poriso,acomunidadeeducativatentaménresponsabilidadenacons-
trucióndexéneroquefaganpequenasepequenose,aotempo,unha
grancapacidadede incidirnocambiodevalores.Ogranretoneste
sentidonoámbitoescolaréodecontribuíractivamenteaoestablece-
mentodasbasesdunhanovacidadaníaqueasegureodesenvolve-
mentoeaparticipacióndetodasaspersoassenlimitacións.
Aexistenciadedinámicasdedesigualdadenaescolacontahoxeen
día con suficiente documentación, mais o sexismo e os estereotipos
sexistasestántaninteriorizadosque,apesardosdatosempíricos,émoi
difícildetectalos.Istoexplicaatendenciatanestendidaanegaresta
realidade,apensarqueaescolaéneutralequeaeducaciónmixtaé,
porsimesma,garantedaigualdade.
Cómpredeixarclaroquepoñernomesmoespazofísicoarapacese
rapazasnonsupón,porsimesmo,uncambiodevaloresedaformade
educar.Aescolamixtafavoreceuaigualdade,aoestablecercontidos
educativos idénticosparaosdoussexos;porén,sendohoxexavarias
asxeraciónseducadasnomarcodemocráticodaescolamixta,resulta
obvioofeitodequeasmullereseoshomesseguenasometerseapro-
cesosdesocializacióndiferenciada,pervivindoconcepciónsestereoti-
padas do que significa ser home ou muller.
13
Na nosa comunidade e polo que se refire ao propio sistema educati-
vo,obsérvaseavixenciadopesodestespatrónsculturais,queteñenim-
portantesconsecuenciasnodesenvolvementoacadémicoenofuturo
profesionaldoalumnado.Así,porexemplo,continúaproducíndoseunha
segregaciónporsexosnaeleccióndeestudos:noensinopostobrigatorio,
asrapazasconcéntransenobacharelato,descendendoasúapresenza
naformaciónprofesional,peroseseanalizanasopciónselixidasobsér-
vaseademaisqueosrapacessonclaramaioríanasensinanzastécnicas,
mentresqueasmullereselixenfundamentalmenteestudosdecarácter
socio-sanitario, de menor saída ao mercado laboral e peor valoradas
económicaesocialmente.Noámbitouniversitario,confírmaseestase-
gregación por sexos nas eleccións vocacionais2. Esta situación provo-
canonsóunhamaiorvulnerabilidadesocialdasmulleres,senóntamén
unhaperdadetalentoqueanosasociedadenonestáencondicións
deasumir.
Por iso, a revisión do modelo educativo preséntase
como un labor prioritario: a comunidade educativa
debe ser quen de identificar as situacións de desigual-
dadeededesenvolverestratexiasquepermitaninte-
grarunhaperspectivacoeducativanadinámicahabi-
tualdoscentros.
Olabordocente,paraserdesenvolvidodesdeestapers-
pectiva coeducativa, esixe fixar uns obxectivos e planifi-
carestratexiasdeintervencióncoherentesconeles,que
permitanacadar,notempoqueseconsiderenecesario,
areversióndassituaciónsdedesigualdadedetectadas.
Estamos a falar dun proceso intencionado que perse-
guefundamentalmenteosseguintesobxectivos:
• Provocar cambios no pensamento colectivo para erradicar as
inerciasdadiscriminaciónporrazóndesexoexéneropropiasda
nosacultura.
• Promoverodesenvolvementointegraldaspersoas,senlimitacións
polosrolesdexénero.
2 “AsmulleresnosistemaeducativodeGalicia:situaciónactual”,Cadernos da Unidade de Muller e Ciencia de Galicia,n.º1,XuntadeGalicia,2007.
COEDUCACIÓN, APOSTA POLA INCORPORACIÓN DA PERSPECTIVA DE XÉNERO EN CENTROS DE ENSINO
Aescola,espazodeaprendizaxedaculturadexénero
O ensino é un dos lugares privi-lexiadosparaasocializacióndaspersoas e, polo tanto, contribúede xeito decisivo á construcióndaidentidadedexéneronosne-nosenenas,rapaceserapazas.Debe evitarse o establecemen-to, de xeito formal ou informal,consciente ou inconsciente, desituacións nas que o trato ou asexpectativas sobre nenos e ne-nasnon sexaomesmoe resultediscriminatorio.
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
• Corrixiractivamenteasdinámicasdedesigualdadedexéneroque
seproduzan.
Esteprocesoécontinuoealongoprazo,oqueimplicasuperarasac-
ciónssingulares,asociadasaosprazosdoscursosacadémicos,eintro-
ducir unha planificación estratéxica que dea resposta ás necesidades
reaisdapoboacióneconsidereocentronoseucontexto.
Estecambiodeenfoquerequireunaltograodeconsensoedecompro-
misoedebeserafrontadoconmoitamotivación, ilusiónecreativida-
de.Sódestexeitopoderemosavanzarnaconsolidacióndoscontidose
métodoscoeducativos.Nestesentido,apresenteguíapretendedotar
acomunidadeeducativacunhanovaferramentadetraballoquega-
rantaaconsolidaciónnotempodasprácticascoeducativas.
14
15
1.2. CLAVES PARA TRABALLAR COEDUCATIVAMENTE. ÁMBITOS DE
INTERVENCIÓN
Opuntodepartidaparatraballar
a promoción da igualdade des-
de o contexto escolar é a toma
de conciencia da comunidade
educativa sobre as desigualda-
des de xénero que persisten na
sociedade e a predisposición a
afrontar cambios profundos que
afectarán,entreoutrascuestións,
oxeitodepensaredeverarea-
lidadeeopropiofuncionamento
docentro.
Neste sentido, o cambio cara
á escola coeducativa debe ser
entendido de xeito creativo e
positivo, considerando que esta
innovaciónxeradinámicasbene-
ficiosas para a vida do alumna-
do,aotempoqueprovocasatis-
facciónprofesionalerenovación
das capacidades dos equipos
docentesedirectivos.
Existeunhaamplabibliografíasobrecoeducaciónemultitudedema-
teriaisquefacilitanadeteccióndedesigualdadesnocontextoescolar,
dosquesefaiunhaescolmanaepígrafedebibliografíadestaguía.Este
material resulta de grande utilidade para orientar o proceso de reflexión
edotardecontidosaposteriorintervención,poloqueserecomendaa
súaconsultaconcarácterprevioaodeseñodecalqueraactuaciónde
caráctercoeducativo.
De xeito sintético, pódese afirmar que para orientar a reflexión estratéxi-
caquesupónotraballoencoeducaciónsedebecomezarpor levar
acabounha revisióncríticadavidadocentro.Abordarasdinámicas
COEDUCACIÓN, APOSTA POLA INCORPORACIÓN DA PERSPECTIVA DE XÉNERO EN CENTROS DE ENSINO
A igualdade de xénero supón a vindicación dunhaasignacion igualitariadedereitos,expectativaseopor-tunidadesdedesenvolvementopersoalparamulleresehomes.
Enfoque transversal de xénero, mainstreaming ou pers-pectiva de xénero:Metodoloxíaecriterioparaentendereparallesdarsoluciónaosproblemasconorixenadiscri-minacióndexénero.Supónaincorporaciónsistemáticaetransversal,entodasasordesdavidapública,demedi-dasquetratendecorrixiradesigualdade entremulleresehomes.
Aperspectivadexéneroaplicadaaoensinopermite:
• Coñecerecomprenderarealidadedenenosene-nas,mozosemozas.
• Prestarlleatenciónaoxeitoenquemulleresehomessesitúannoeidodopúblicoenoprivado,comopar-ticipannofogar,naescolaouendistintosámbitosdasúavidasocial.
• Identificar as estruturas e procesos que poden perpe-tuarpatrónsdedesvantaxeparaasmulleres.
Coeducación. Educaciónpartindodadiferenza sexual,perosenterencontaos rolesdexénero impostospolasociedade.
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
16
dedesigualdadenaescolasupónrealizarunhaanálise desde a pers-
pectiva de xénero do seu funcionamento, é preciso reflexionar sobre
asrelaciónsqueseestablecennomarcodacomunidadeeducativa,
ocontextonoqueseproduceneaexperienciaencoeducacióndo
centro.
A análise das relacións desde a perspectiva de xénero implicaprestar-
llesespecialatenciónaosseguintesaspectos:
• Desempeño de roles polo alumnado segundo sexo: debemosob-
servar comosedesenvolvenanivelpersoal,fixándonosnasacti-
vidadesásquesededicannenasenenos,comodistribúenoseu
tempo, as relacións interpersoais, relacións afectivas, comporta-
mentoseactitudesanteaidentidadesexual,etc.
• Beneficios segundo o sexo: debemos analizar se o desempeño
dunroldexénerosupónoexerciciodun“poderrelativo”.Énece-
sarioobservaraocupacióneousodeespazoscomúnsporparte
doalumnadonassúasactividadesdelecer,deportivas,nabiblio-
teca,naauladeinformática,etc.;taménsedebeindagarsobre
asexpectativasqueoprofesoradotenenrelacióncoalumnado,
queatenciónlleprestaouquevaloraciónfaidassúasaptitudesen
funcióndosexo.
• Características do papel público de nenas e nenos, profesores e
profesoras.
:: Caléasúapresenzaenórganosdedecisiónounoutrosámbi-
tosdetraballonocentro;comoserepartenasresponsabilidades,
acalidadeeoexerciciodaautoridade...
:: Análisedasituacióndoprofesoradosegundoosexonasdistintas
materiasdocentes,actividadesextraescolares,delecer,deporte...
:: Análise da participación pública de nenas e nenos: delega-
dos/asdeclase,conselloescolar,lideradosnocentro,discursose
capacidadedefalarenpúblico...
Ademais,débense terencontafactores externosaocentrodeensino,
pero que inflúen no desenvolvemento dos valores de xénero:
17
• Factor cultural: asdistintasnacionalidadesquepoidanconvivirna
aula,aprofesióndedistintasrelixións,etc.
• Factor socioeconómico:statussocioeconómicofamiliar,profesión
ouniveldeestudosdacontornafamiliar.
• Localización xeo-económica do centro: se é un centro rural ou
urbano.
Tamén é necesario coñecer a capacidade e a experiencia do cen-
troparalevaradianteproxectosdecoeducaciónanalizandoaspectos
como:
• Existenciaounondeexperiencias previasdecaráctercoeduca-
tivo:encasoafirmativo, levaraseacabounhaanáliseerevisión
críticaderesultados,determinandoseseconcibironconcarácter
esporádicooucomoaccióntransversalecontinuadanotempo,
etc.
• Actitudes do persoal docente e directivoenrelacióncoaigualda-
deentrehomesemullereseasúaincorporaciónásdinámicasde
centro.
• Estrutura organizativa do centro: existencia de procedementos
quefacilitanouentorpecenotraballocoeducativo.
• Sexismo na docencia:proxecciónestereotipadadaimaxedemu-
lleresehomesnosdiferentesmateriaisescolares,graodepresenza
delinguaxesexistanacomunicaciónhabitualdoprofesorado,nos
discursosdocentes,etc.
Esta análise de xénero proxectarase sobre os diferentes ámbitos nos
quesedesenvolveaactuacióneducativanocentro.Baseándoseen
traballosprevios3,propóñensecomoámbitos básicos de intervención
educativaosseguintescatrogrupostemáticos,quedaránlugar,segun-
3 Materialesparalaobservaciónyelanálisisdelsexismoenelámbitoescolar,CPRdeXixón, 2002 http://web.educastur.princast.es/cpr/gijon/recursos/coeducacion/mat-sex/publicacion.pdf
Guia de coeducació per als centres educatius: pautes de reflexió i recursos per a l’elaboració dun projecte de centre, Institut Català de les Dones, Generalitat deCatalunya, 2008 http://www20.gencat.cat/docs/icdones/Serveis/Documents/Arxius/PDF%20GUIACOEDUCACIO.pdf
COEDUCACIÓN, APOSTA POLA INCORPORACIÓN DA PERSPECTIVA DE XÉNERO EN CENTROS DE ENSINO
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
18
do o grupo elixido, a unha formulación de actividades, dinámicas e
gruposdepersoasdestinatariasdiferentes.
1. MODELO DE CENTRO.Supón reflexionar e modificar pautas de des-
igualdadeasociadasaofuncionamentodocentro.Estaactuaciónvai
favoreceranormalización,institucionalizaciónecontinuidadedaprác-
ticacoeducativaeoposicionamentonunhaactitudede innovación
constante.Podemosestablecer2planos:
• Intervencións sobre a cultura do centro: trataríase de corrixir a
posicióndocentroenrelacióncoapromocióndaigualdadeen
aspectos como a formación do profesorado, o compromiso do
equipodirectivo,oprocesode identificacióndenecesidades,a
planificacióneaxestióndaintervencióncoeducativa,aintegra-
cióndosobxectivosdeigualdadenocurrículo,acreacióndere-
desdetraballo,etc.
• Intervenciónssobreomodeloorganizativo:supón incidirdirecta-
mentenaprácticae funcionamentodocentro,medianteunha
análise,entreoutros,dosseguintesasuntos:
:: Arepresentacióndossexosnoconxuntodaestruturadacomu-
nidadeeducativa.Implicarevisarorepartimentodetarefaseres-
ponsabilidadesparaconseguirquesexarealmentemáisequitati-
voencantoáocupacióndecargosecomposicióndosórganos
directivos,porexemplo.
:: Asdecisiónsqueafectanadistribuciónporsexonaocupación
deespazos,nousodostempos,noaccesoaosrecursosdocentro,
etc.
2. USO DA LINGUAXE.Implicatraballaroaspectocomunicativo,identi-
ficando e modificando o uso discriminatorio da linguaxe nos materiais
didácticos,nodiscursodoprofesorado,nadocumentaciónesinalécti-
ca(carteis,anuncios...)docentro.Alinguatransmitevalores,actitudes
eprexuízos,poloqueousoquesefagadelapodetantocontribuíra
reforzarosestereotiposexistentescomoaeliminalos.Unusosexista da
linguaxeimplicacuestiónscomo:
19
:: Invisibilizacióndasmulleres mediante ousodomasculinocomoxe-
nérico,enexpresiónsdotipo“osalumnos”parareferirseaoalum-
nado.
:: Transmisióndecontidossexistasedunhavisiónandrocéntricado
coñecemento,porexemplonegandoopapeldasmullerescomo
suxeito activo dos feitos que se ensinan: na ciencia, na historia,
etc.
:: Desvalorización do xénero feminino: a través de xuízos de valor
como que as mulleres “murmuran” cando falan, “son marima-
chos”candoxogandeterminadosdeportes,“son superficiaisou
frívolas”candorinou“nonsabendoquefalan”candoopinanou
desenvolvenuntema.
:: Diferenzasnaadxectivación empregadaparadirixirseanenose
nenas,queresaltacomopositivosaspectosvinculadosáindepen-
denciaeagresividadenoprimeirocasoeásubmisiónedozurano
segundo.
3. DOCENCIA E MATERIAL EDUCATIVO.Supónrevisarcriticamentetanto
oscontidosqueseensinaneosmateriaisempregadoscomoamaneira
enqueseimparten.
• A análise de contidos e material educativo busca detectar a
orientación androcéntrica no ámbito curricular e nos diferentes
materiais didácticos empregados para ofrecer unha visión máis
global,enriquecidaconcontidosreferidosásachegasdasmulle-
resentodososcamposdocoñecementoedaculturaecunha
presenzamáisequilibradadosdoussexos.
• Ametodoloxíaeprácticadocentedebesercoherentecoafinali-
dadecoeducativa,débeselleprestaratenciónaosexismoquese
producenosprocesosdeensino-aprendizaxe.Nestesentido,otra-
ballodocentedebeorientarse,entreoutrosaspectos,afomentar
aautonomíapersoaleaodesenvolvementodascapacidadesde
cooperación.
COEDUCACIÓN, APOSTA POLA INCORPORACIÓN DA PERSPECTIVA DE XÉNERO EN CENTROS DE ENSINO
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
20
4. DESENVOLVEMENTO PERSOAL DO ALUMNADO.Trátasededeconstruír
osmodelostradicionaisdefeminidadeemasculinidadeesentarasba-
ses dun novo paradigma do que significa ser home ou muller na socie-
dadeactual:
• Tratamentodascuestiónsqueteñenquevercopropiodesenvol-
vementoeaautonomíapersoaldoalumnado,ofrecendonovos
modelosdemasculinidade,pautasparaaconstruciónnoneste-
reotipadadaautoimaxeedaautoestima,etc.
• Análisedaconvivenciaedas relacións interpersoais,potencian-
doomundorelacionalatravésdaeducaciónafectivo-sexual,da
prevencióndaviolenciadexéneroedosmalostratosoudaintro-
ducióndaéticadocoidado,entreoutrosaspectos.
21
2. A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE
2.1. PLANS DE IGUALDADE NO ÁMBITO EDUCATIVO
A escola coeducativatenentreosseusobxectivos,dunhabanda,pro-
moverodesenvolvementointegraldaspersoas,libredalimitaciónim-
postapolosestereotiposdexénero,eproducircambiosnopensamen-
to,nasactitudes,nocomportamento,navisiónenainterpretacióndo
mundoe,poroutrabanda,previr,compensareerradicarasdesigual-
dades que non teñan outra xustificación que a inercia das discrimina-
ciónsporrazóndexéneroqueaíndasubxacennanosacultura.
Apoiándonos na reflexión recollida pola profesora Nieves Blanco4,parti-
mosdasseguintespremisas:
• Nonéposiblecoeducarsenoconvencementodequereconstruír
asrelaciónsentremulleresehomesenigualdadeéuntemaimpor-
tante,quemereceserabordadodesdeaescola.
• Éprecisoserconscientedequeocoñecementosocialecientífi-
co-técnicononéneutraleprobablementenonpodeselo.Trátase
derecuperaras“vocesausentesnaseleccióndocoñecemento”,
recuperando o protagonismo e os saberes das mulleres. Ensinar
visibilizandoossuxeitos,mulleresehomes,nonsedebeentender
comoalgocontraditoriocoscontidosdasmateriasdocentesmáis
clásicasouhabituais,sexanmatemáticas,artesplásticasoulingua
galega.
Ensinar é unha arte, unha continua indagación, un experimento im-
pulsadopolocompromisoearesponsabilidadeque,aíndaquesefai
demodoindividual,sesustentaenrelaciónseintercambioscríticosco
alumnadoecooutroprofesorado.Educaren igualdadedebeserun
compromisodetodacomunidadeeducativaedeixardeserunlabor
puntualdepartedoprofesorado.Épreciso implicara todooequipo
docenteeasúacontornaparaconseguirqueaperspectivadexénero
seacabeporinstalar,parasempreedexeitonormalizado,nadinámica
cotiádoscentros.
4 Xénero e educación. A escola coeducativa. Editorial Laboratoiro Educativo. GRAÓ2002
A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
22
Nestesentido,parecedifícilacadaraigualdade
realmediantearealizacióndeactividadesinde-
pendentes en cursos específicos ou propoñendo
accións coeducativas uns anos si e outros non.
Conestasintervenciónslógraseunimpactopun-
tual,perononalongoprazo,enonseconsegue
realmente modificar actitudes e comportamentos
nacomunidadeeducativa.
Apostar pola coeducación, pola capacidade
transformadora das relacións educativas, esixe
planificar,terclarooquesequerefacerecomo
facelo. O proceso de planificación debe ser un
procesodinámicoeinteractivo,atravésdocalo
centro identificará os seus obxectivos a medio e
longoprazo.
Éomomentodepensar na escola coeducativaque se quere construír!
PLANIFICAR = NON IMPROVISAR
É necesario substituír as dinámicas de improvisación con planificación,
dexeitoquetodososesforzosrealizadosesteancorrectamenteorienta-
dos. Reflexionar e decidir previamente o camiño para chegar á escola
coeducativasupónunreto,xaqueincitaabuscarcoherenciasentre
osdesexoseosmarcosteóricoselixidoseasprácticasconcretaseha-
bituais da escola. Planificar unha escola coeducativa non soamente
precisadashabilidades técnicasdoequipodirectivoedoprofesorado,
senóntaméndemotivación ecreatividade.
Para planificar, pódense adoptar posicións diferentes que condiciona-
rán os procesos de reflexión. Na presente guía propóñense os seguintes
enfoques:
• Partirdaspotencialidadesdopropiocentro,dosrecursosmateriais
edecoñecementodosquesedispón.
OPROCESODEINTERVENCIÓNCOEDU-CATIVA
A planificación da intervención co-educativarequiredoconsensodaco-munidadeeducativaduncentro.
O proceso de planificación implica a realización dunha diagnose coa quecoñecer o estado do centro en rela-ción coa coeducación, a identifica-cióndosobxectivosestratéxicossobreos que se vai incidir a medio-longoprazoeaelaboracióndunplandeac-tuación.
Esteplanarticularaseatravésdodese-ñodediferentesproxectosorientadosa conseguir un ou varios dos obxecti-vos identificados.
Os proxectos están conformados porunhaseriedeactividadesatravésdascalesseesperaacadarunsresultadospreviamenteestablecidos.
23
• Realizarunhamirada prospectiva;édicir,establecerofuturo,asi-
tuaciónidealfinal,aescolacoeducativaáquesequerechegar.
• Buscaraquelasliñas estratéxicasdeactuaciónquemellorfagan
usodascapacidadesdetectadas.
Neste sentido, e para facilitar a planificación, proponse un métodoins-
pirado na planificación estratéxica participativa (PE) organizado nos
seguintespasos:
1.º Acadarocompromisocoeducativodoequipodirectivoedoprofe-sorado
2.º Conformaroequipodetraballo
3.º Realizarunhaautoavaliacióninicial
4.º Definirasexpectativascoeducativas
5.º Apostarporunhafilosofíacoeducativanocentrodeensino
6.º Afianzarunhaculturadeinnovación:xerarnovosconceptosepro-cesoscaraáescolacoeducativa
7.º Definirliñasestratéxicasdeactuaciónparaocentro
8.º Redefinirprocesoseducativosqueestánxaenmarcha
9.º Planificaraxestióndo“novo”centro
10.º Utilizarametodoloxíadeproxectoscomoferramentaparaeducarenigualdade
A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
24
Estespasosnonsonosúnicosposibles,ninhaiqueseguilosestritamente.
O método que utilice cada centro de ensino debe ser flexible e adap-
tarseásposibilidadeseásúarealidade,maiséútilorganizarainterven-
ciónseguindoaseguintelóxica:
• Ondeestamos?Caléasituacióndocentroenrelacióncosproce-
sosdecoeducación?
• Aondequeremoschegar? Que trazos definenocentrocaraao
quesequerecamiñar?
• Comotraballamosasituaciónactual? Comosetrazanaspontes
entreo momentoactualeoescenariocoeducativoaoqueque-
remos chegar? Débese tratar de primar as potencialidades do
centroeas súasposibilidades sendescoidarou terencontaas
limitaciónseproblemasquepoidanxurdir.
PASO1.ºACADAROCOMPROMISOCOEDUCATIVODOEQUIPODIREC-
TIVOEDOPROFESORADO
Aapostapolaeducaciónen igualdadearrancadoconvencemento
detodooequipodirectivoedoprofesoradodocentrodetraballarpor
unnovoestilodeeducar,detransformaromodeloeasformaseduca-
tivasestablecidas.
Acadarestecompromisopodelevarmoitotempo,peroasintoníade
todooequipodocentroéaclavedoéxito.Unhavezconseguido,ini-
ciaraseunhatransformaciónpaulatinaqueavanzarápoucoapouco,
perosenperigoderetroceso.
Estaapostadeberíadecomunicárselleácontornaeducativaeáad-
ministraciónpertinente.
PASO2.ºCONFORMAROEQUIPODETRABALLO
Deberáconformarseunequipoquexestioneeorganiceoproceso,este
seráo“equipoxestor”.A súacomposicióndebería seromáisamplae
completa posible e pode estar configurada por profesorado, membros da
ANPA,equipodeorientacióndocentro,persoasexpertasenxénero,etc.
Esteequipodetraballotaméndeberíateruncaráctermultidisciplinarede-
finir unha metodoloxía e linguaxe comúns, co fin de harmonizar criterios.
25
Outro elemento que convén ter en conta é a procura de diferentes
perfíspersoaiscunhaaltamotivación.Estascircunstanciasfavorecerán
ainmersiónnesteprocesoeducativoinnovador.
PASO3.ºREALIZARUNHAAUTOAVALIACIÓNINICIAL
Parasaberataondepodemoschegar,debemospartirdunhaavalia-
ción inicial. É necesario coñecer o punto de partida do noso centro
escolarparasabercaléohorizontequepodemosmarcareospasos
quedeberemosdar.
Parafacerunhaboaavaliacióndocentroconrelaciónápromociónda
igualdade,propoñemosutilizarastécnicasdeanáliseDAFOeoscadros
deautoavaliaciónquesemostrannaseguintepartedestecapítulo.
Nesta autoavaliación débese contar coas percepcións de todas as
persoasimplicadas,paratelasencontaenposteriorespasos.
PASO4.ºDEFINIRASEXPECTATIVASCOEDUCATIVAS
Unha vez definido o “equipo xestor” e identificadas as debilidades e for-
talezasdocentro–entendendoestecomoglobalidade,naquesetenen
contaoequipodocenteedirectivo,perotaménasrelacións,aorgani-
zaciónefuncionamento,oscontidoseducativos,asmateriasimpartidas
eametodoloxíadidáctica–deséñanseeorganízanseporprioridadesas
expectativas que orientarán todo o proceso de planificación.
Estepasodebeserambicioso,perorealista.Denadaserveestablecer
obxectivosparaosseguintescincoanosdetraballo,porexemplo,sea
priori se sabe que non se van poder lograr. O esforzo da planificación
debe ser reflexivo, sobre a base da experiencia. As expectativas deben
concretarse sobre a realidade do ensino, os seus tempos e as súas difi-
cultades. É mellor dar pequenos pasos en firme, avanzar.
PASO5.ºAPOSTARPORUNHAFILOSOFÍACOEDUCATIVANOCENTRODE
ENSINO
A filosofía é a razón de ser do centro de ensino e permite diferenciar uns
centros doutros. Débese apostar por instalar unha filosofía coeducati-
va,queseráonortequeguíecadaunhadasactividades.Apostarpor
esta filosofía esixe reflexionar sobre os contidos e materiais educativos,
A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
26
sobreametodoloxíadocenteesobreomarcorelacionaldaspersoas
coasquese traballa.Haiqueanalizaroestiloeosprocesoseducati-
vos do centro e identificar se promoven a igualdade real entre mulleres
ehomes,sefavorecenorespectoeaconvivencianadiversidade,se
educanparaacríticaeaxustiza,etc.
PASO6.ºAFIANZARUNHACULTURADE INNOVACIÓN:AXERACIÓNDE
NOVOSCONCEPTOSEPROCESOSDECARAÁESCOLACOEDUCATIVA
Ainnovacióndebeacompañarosprocesoseducativos,peroasnovas
ideaseosnovosprocesosnonxordendemaneiraespontánea,requiren
dun proceso de reflexión e planificación. A partir da reflexión conxunta,
débensexerarnovasformasdeeducar,optandoporinnovarsenmedo,
apoiándosenaexperienciaenaslecciónsaprendidas.
PASO7.ºDEFINIRLIÑASESTRATÉXICASDEACTUACIÓNPARAOCENTRO
Asestratexiassonas liñasda intervención,coherentesentreelas,que
noslevaránáescolacoeducativa.Apartirdotraballadonospasosan-
terioresdeberemosdeseñar,conxuntamente,asdiferentesestratexias
queabarquenosdistintosaspectosdaeducaciónnocentroparaaca-
dar a situación final desexada: educar en igualdade.
Asreuniónsdetraballoparaacadarospasosanterioresdeberíanaxu-
dar a desenvolver un novo estilo educativo, desafiante, creador do
centroquesequereconseguir.
Apartirdestepasodébeseacompañartodooprocesodunhaavalia-
ción continua por parte do equipo xestor, para identificar que estratexia
deu resultado e cal non e identificar as causas do éxito e do fracaso.
PASO8.ºREDEFINIRPROCESOSEDUCATIVOSXAENMARCHA
Ademaisdodeseñodeestratexiasnovas,nonsepodeesquecerque
aescolaxaestáenmarcha,educandoparalelamenteaesteproceso
de deseño e planificación da intervención coeducativa. Haberá, polo
tanto, que redefinir procesos xa en desenvolvemento. Para isto, co fin
deavanzarnamesmaliñaqueosprocesoscoeducativosinnovadores,
seguiranse diferentes etapas de adaptación, sen présa, apoiándose
nasnovasestratexiasnasqueseestáatraballar.
27
PASO9.ºPLANIFICARAXESTIÓNDONOVOCENTRO
Éomomentodeconcretarasliñasestratéxicasdeseñadasatravésde
actividades,dadeterminacióndaspersoasimplicadasencadaunha
delas,dosrecursosnecesariosparalevalasacaboedeestablecerun
calendario e uns indicadores que permitan facer un seguimento do
seu desenvolvemento. Esta planificación concretarase en diferentes
proxectos,queseránasferramentasqueguíenotraballo.
PASO10.ºUTILIZARAMETODOLOXÍADEPROXECTOSCOMOFERRAMEN-
TAPARAEDUCARENIGUALDADE
A planificación que permita camiñar de forma ordenada cara á nova
escolatraduciraseendiferentesproxectosouintervenciónsconcretas.
No seguinte capítulo desta guía (capítulo IV) facilítanse fichas para sis-
tematizaraexecucióndeproxectoscoeducativos.
A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
28
2.2. AUTOAVALIAR A PRÁCTICA EDUCATIVA DO CENTRO
Para planificar o camiño ata onde queremos chegar, é necesario saber
deondepartimos.Enfuncióndosresultadosquesaiandesteproceso
de autoavaliación inicial, a planificación coeducativa a curto e medio
prazoeosproxectosatravésdosquesedesenvolvapoderásermáis
oumenosambiciosa.
Para facer unha boa autoavaliación do centro, poderanse seguir as
seguintestécnicas:
• Análise DAFO, consiste en identificar as debilidades e fortalezas
quepresentaunhapersoaougrupoáhoradetraballarcoedu-
cativamenteeasameazasouoportunidadesquelleproporciona
a situaciónoucontextoenmateriadecoeducación.NaDAFO,
procederemosalevaracaboaanálise desde a perspectiva de
xéneroexplicadanocapítuloII.
• CADRO DE AUTOAVALIACIÓN, supón unha ferramenta que me-
diante respostasorientativaspermite situaraposición, favorable
ounon,docentrocaraácoeducación.Nocadropropostoacon-
tinuaciónvalóranse,amodoorientativoesenánimodeexhausti-
vidade,determinadosaspectosreferidosaosámbitos de interven-
cióntaménexpostosnoanteriorcapítulo:
::Modelodecentro
::Usodalinguaxe
::Docenciaematerialeducativo
::Desenvolvementopersoaldoalumnado
Estecadrotenoobxectivodefacilitaredeorientarotraballodediag-
nose identificado no punto terceiro do método, mais non é o único po-
sibleninhaiqueseguiloestritamente,achégaseamododeexemplo.
Cadaaspectoanalizadodivídeseencatrocolumnasnumeradasdo0
ao 3. Os resultados da avaliación permitirán definir a situación do cen-
troenrelaciónconcadaámbitopropostoconformeaunhagradación,
29
axudandoaestablecer liñasdeactuaciónprioritariaseobxectivosa
curto,medioelongoprazo.
0:Centrodeensinoresistenteaocambio
1:Centrodeensinoensituacióninicialnaprácticacoeducativa
2:Centrodeensinoensituaciónintermedianaprácticacoeducativa
3:Centrodeensinoensituaciónavanzadanaprácticacoeducativa
A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
30
EXEMPLOCADRODEAUTOAVALIACIÓN–COEDUCACIÓNNOCENTRO
0 1 2 3
MODELO DE CENTRO
Comparte o equipo directivo a aposta pola coeducación?
Acoeducaciónnonseconsiderauntemaprioritario,poloquenonhaiprevistaningunhaactuaciónnestesentido
Adirecciónpre-vélevaracaboalgúnscambiosnospróximosanos,peroaíndanonestándefinidos
Oequipodirectivoapoiaaprácticaco-educativaedelegaa súa planificación exestiónnunhaouvariaspersoasconin-quietudesnamateria
Oequipodirectivolideratodosospro-cesosdeinterven-cióncoeducativaquesedesenvolvennocentro
Como se integran os obxectivos de promoción da igualdade?
Apromocióndeigualdadenonéuncriteriotidoencontanodesenvolvementodolaboreducativo
Cadadocentedecidedemodoparticularoalcan-ceeoscontidosdasactividadesdecoeducación
Unequipodepersoaldocentrotraballaaintegracióndosobxectivosdeigual-dadenodesenvolve-mentocurricular
Amaiorpartedoequipodocente,baixoolideradodadirección,éproac-tivonaintegracióndeobxectivosdeigualdade
Como se planifican e xestionan os obxectivos de igualdade?
Non hai planificación específica ni se sente asúanecesidade
Existevontadedetraballarapromo-cióndaigualdade,perodemomentononéobxectodeplanificación formal
AigualdadeéunobxectivoeducativorecollidonoPECedemaisdocumen-taciónquerexeofuncionamentodocentro
Existeunplandeigualdade,poiscon-sidérasequeesteaspectoformaparteintegral da planifica-ciónxeraldecentro
Como se articula a coeducación no currículo educativo?
Nonhaitraballonin-gúnnestesentido
Desenvólvensecer-tasactividadesdecoeducación,maisdexeitoillado
Algunhasáreasdes-envolvenactividadescoeducativasdunxeitosistemáticoeprogramado
Aigualdadeformaparteintegraldetodososprocesosdeensino-aprendizaxe
31
0 1 2 3
MODELO DE CENTRO
Como se identifican as necesidades do centro?
Nonsepercibendiferenzasentreasnecesidadesdenenosenenas
Execútanseactivi-dadessenanalizarasnecesidadesdocontexto.Cadaprofesor/aactúasegundooseuniveldesensibilización
Estimúlaseaob-tencióndeideasapartirdaobserva-ción.Haireuniónsconcertafrecuen-ciaparafacerunhapostaencomún
Ocentroestáseg-mentadoporidadese cursos para identifi-carassúasnecesida-des.Osdatosobtidossonanalizadosporunequipomultidisci-plinar para planificar asintervencións
Como se desenvolven as intervencións coeducativas?
Realízaseunica-mentealgunhaactividadeenconmemoracióndedatassinaladas:8demarzoe25denovembro
Unhaouvariaspersoasdesenvolvenactividadescoedu-cativascadacursoescolar
Existemotivaciónetodoopersoalqueodesexetenaoportu-nidadedeparticiparnodesenvolvemen-todeactividadescoeducativas
Adóptaseunenfo-queestratéxicoparaa planificación e o desenvolvementodaintervencióncoedu-cativa
Cal é a actitude do profesorado?
Oprofesoradoéreticenteaotraballoenpromocióndaigualdade
Unhapartedoprofe-soradoéprocliveatraballar,peroaíndahaiquesuperarcer-tasinercias
Existepredisposiciónaotraballodesdeaperspectivadexé-nerodamaiorpartedoequipodocente
Haiunhaculturadecentrodeapoioáintervencióncoedu-cativa
Cal é a capacitación do persoal docente ?
Atotalidadedopersoalcarecedenociónsbásicassobreoconceptodeigualdadeeassúasrepercusiónsnoámbitoeducativo,maisnonsesenteestanecesidade
Estimúlaseopersoalparaqueasistaacursosdeespeciali-zación,conresulta-dosdesiguais
Unhapartedopersoalparticipaouparticipouencursosdecapacitaciónparaintegraraigual-dadenocurrículo
Opersoalestáfor-madoparaintegrarsoluciónscoeducati-vasnosseusproce-sosdeensino
A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
32
0 1 2 3
MODELO DE CENTRO
Cal é a estrutura organizativa do centro?
Aasignacióndecargoseresponsabi-lidadeséinsensibleaoxénero
Anímaseoprofeso-radofemininoaqueparticipenadeten-cióndecargosouresponsabilidades,maisnonseconsi-deraunhacuestiónrelevante
Ocentroéconscien-tedequeaestruturaorganizativanonéneutradesdeopuntodevistadaigualda-deeadoptacertasmedidasdepromo-cióndaigualdade
Garánteseapari-dadenosórganoscolexiadosdocentroenodesempeñodecargoseresponsabi-lidades
Como se distribúen tempos e espazos en función do sexo?
Nonsepercibendiferenzasnadistri-bucióndetemposeespazosenfuncióndosexo
Recoñécesequehaiundesequilibrio,perononsetenpre-vistaunhainterven-ciónacurtoprazo
Realízanseactivida-despuntuaisparaequilibrarousodosespazosetempos,maisnonhaiunhaactuaciónsistemá-tica
Realizouseunestudodousodostemposeespazosescola-res(patio,aulas,laboratoriosetc.),enfuncióndocalsedesenvolvenestratexiasparaconseguirunreparti-mentoequitativodetemposeespazos
Existen relacións co contorno?
Nonseestableceucontactoningúnconoutroscentrosouentidadesparacontrastarexperien-ciasnoámbitodaigualdade
Unhaouvariaspersoasrealizaroncontactosatítulopersoalparacoñe-ceroutrasexperien-cias
OcentrocontactouconoutrosoucoaAdministraciónparasolicitarapoio
Ocentrocomparteactivamenteexpe-rienciasepropostasconoutroscentrosouinstitucións
Foméntase o traballo en rede?
Nonhainingúncom-promisodetraballoconxunto
Asdistintasáreasdocentroparticipannodeseñoedesenvol-vementodeactua-ciónsnoámbitodocentro
Ocentroparticipaenproxectosdeigual-dadenoeidolocal,autonómico,nacio-nalouinternacional
Ocentroconstitúeunreferenteeunexemploenmateriadeboasprácticas
33
0 1 2 3
USO DA LINGUAXE
Que uso da linguaxe se observa no material didáctico e no resto de documentacióndo centro?
Non se fixo análise ningunhaaesterespecto
Unhapartedopro-fesorado identificou nosmateriaisqueempregaexpresiónselinguaxeandro-céntricaelevaacaboacciónspun-tuaisparacorrixila
Existexauntraballoderevisiónconxuntoesistemáticodopro-fesoradodecertasáreasdalinguaxeempregada
Hai unha planifi-caciónaniveldecentropararevisaratotalidadedosma-teriaisdidácticoseatotalidadedado-cumentaciónquesexeranocentroparaerradicarosusossexistasdalinguaxe
Que linguaxe se utiliza na comunicación interpersoal?
Non se fixo análise ningunhaaesterespecto
Sábesequeseusalinguaxesexista,maisotraballodiarionondeixatempoparaatenderesteaspecto
Unhapartedoprofe-soradoestáformán-doseereciclándose,entendendoaimpor-tanciadalinguaxeeasdiscriminaciónsquesetrasladanconscienteouin-conscientemente
Oequipodirectivoedocenteestáforma-doefaiseunsegui-mentoperiódicodousodalinguaxeoralnocentro
A sinaléctica do centro utiliza por igual os usos masculinos e femininos da linguaxe?
Osrótulosutilizanouniversalmasculino,queinclúehomesemulleres
Úsaseomasculinouniversalporquenonhaiconsensosobreanecesidadedocambio
Estetemafoitra-tadoendiversasocasiónse,aoestardeacordoaprác-ticatotalidadedopersoaldocente,iniciaraseenbreveasúarevisión
Foronrevisadoseredactadoscunhalinguaxeinclusivaatotalidadedosrótu-losdaescola
A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
34
0 1 2 3
DOCENCIA E MATERIAL EDUCATIVO
Que imaxes aparecen nos libros de texto e na cartelería?
Non se fixo análise ningunhaaesterespecto
Unhapartedoprofesorado identifi-couimaxessexistaseestereotipadaselevaacaboac-ciónspuntuaisparacorrixilas
Existexauntraballoconxuntoesistemá-ticodoprofesoradodecertasáreasderevisióndasimaxesempregadas
Hai unha planifi-caciónaniveldecentropararevisaratotalidadedosmate-riaisdidácticoseoscarteisqueadornanocentroparaquetransmitanunharea-lidadepluralenonestereotipada
Como se seleccionan os contidos para impartir?
Non se fixo análise doscontidosdesdeaperspectivadexénero
Unhapartedopro-fesorado identificou contidossexistasnosmanuaiselevaacaboacciónspun-tuaisparacorrixilas
Algúnsprofesoreseprofesorasdedicantempoaseleccionarmateriaiscomple-mentariosqueaxu-danatransmitirunhavisiónmenosestereo-tipadadoshomesedasmulleres
Existe unha planifi-caciónaniveldecentroparaabordaroscontidosdosma-teriaisutilizadosnocentro,dexeitoquesesupereaimaxees-tereotipadaesexistaquetrasladan
Quen e como se determina o enfoque e o estilo da materia a impartir?
Éunasuntoprivadodecadaprofesor/a
Unhapartedoprofe-soradodedicaunhaouvariassesiónsatratartemasrelacio-nadoscoapromo-cióndaigualdade
Algúnsprofesoreseprofesorasestántentandotraballaroenfoquecoeduca-tivonasúaprácticadocente
Existe unha planifi-caciónaniveldecentropara,apartirdadiagnosedocentro,trasladarásdiferentesmateriasoenfoquecoedu-cativo
35
0 1 2 3
DESENVOLVEMENTO PERSOAL DO ALUMNADO
Como se aborda a construción da personalidade e o desenvolvemento da autonomía no alumnado?
Estesaspectostrátansesendiferen-ciaciónsdesexo,dexeitoneutral
Desenvólvenseactuaciónspuntuaisenrespostaacertassituaciónsqueseproducennocentro:casosdeanorexia,violenciadexénero,etc.
Desenvólvenseperiodicamenteobradoirossobrediferentesaspectos,comoprevencióndaviolenciadexénerooucondutasderiscoasociadasaunououtroxénero
Olaboreducativosempreexploraasdiferentesnecesida-desdosexofemininoemasculinoetenencontaosriscoseavulnerabilidadeasociadosacadaundeles
Como se leva a cabo a orientación persoal, escolar e profesional do alumnado?
Estesaspectostrátansesendiferen-ciaciónsdesexo,dexeitoneutral
Antesderemataroensinoobrigatoriorealízaseunhacharlacoalumnadodoúltimocursoparapropiciarasopciónsacadémicaseprofe-sionaisnonestereoti-padas
Desenvólvenseperiodicamenteactuaciónsdesdeomarcodaaccióntitorialeodeparta-mentodeorienta-ciónparapropiciarasopciónsacadé-micaseprofesionaisnonestereotipadas
Ocentroofrecesistematicamentemodelosquefavo-recenaconstrucióndeidentidadesnonestereotipadasetenplanificadas accións específicas desde omarcodaaccióntitorialeodeparta-mentodeorienta-ciónparaerradicarosestereotipossexistas
Como se trata o respecto da identidade sexual?
Nonexisteningunhaactuaciónnestesentido
Desenvólvenseactuaciónspuntuaisenrespostaacertassituaciónsdehostili-dadequeseprodu-cennocentro
Desenvólvenseperiodicamenteobradoirossobreadiversidadeafecti-vo-sexual
Existeunhaprogra-mación específica paratraballaradiversidadeafecti-vo-sexualeprevirascondutashomófobas
A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
36
3. A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
Poloxeral,nonseadoitafalarentermosdexestión
noensino,maisaideade“xestión”permiterecoller
oprocesodeimplantacióndunproxecto,desdeo
seucomezoateopeche.
Conestepropósitotentaraseunachegamentoao
conceptoproxecto coeducativo,queodiferenza
doutrotipodeproxectosecalessonassúasfases
de xestión. Igualmente, ofrecerase unha explica-
cióndospasosquesehandarencadaunhades-
tas fases,proporcionando ferramentas e técnicas
de traballoparatratarainformacióndexeitosiste-
máticoecoherenteentodomomentocosobxec-
tivosperseguidos.
Durantetodasasfasesbotarasemandosaspectos
deanálisedesdeaperspectivadexéneroexplicadosnaúltimaparte
docapítulo II,dirixindoonosoesforzoaprogramarproxectosorienta-
dosaosámbitosdeintervencióntratadostaménnomesmocapítulo.A
cadafasedoproxectocorrespóndelleunhaficha de apoio,naquese
resumedexeitoordenadotodaainformacióncoaquesetraballa.Es-
tas fichas serán aplicables a todo o proceso de xestión dos proxectos.
ASPECTOS DA ANÁLISE DESDEAPERSPECTIVADEXÉNERO
• Relacións.
• Contexto.
• Experienciaecapacidadedocentro.
ÁMBITOSDEINTERVENCIÓN
• Modelodecentro.
• Usodalinguaxe.
• Docenciaematerialeducativo.
• Desenvolvementopersoaldoalumnado.
37
3.1. O PROXECTO COEDUCATIVO. DEFINICIÓN E FASES DE XESTIÓN
Osproxectos coeducativos son instrumentosope-
rativosquepermitenabordarasdesigualdadesde
xénero específicas do ámbito escolar e fortalecer
ascapacidadesdetodasaspersoasqueforman
parte da comunidade educativa para propiciar
cambiosquefomentenaigualdade.
Un proxecto coeducativo, como calquera outro
tipodeproxecto,tenasseguintescaracterísticas:
• Un conxunto de actividades orientadas ‡ re-
sulta fundamental para que as actividades
sexancoherentes,axustadasaocontextode
intervención e complementarias, que bus-
quenarealizacióndunobxectivoouresultado
común. Onúmerodeactividadesdependerá
dacomplexidadedoobxectivoproposto,do
tempoedoorzamentodispoñible.
• Nun período de tempo concreto‡ oproxec-
todebeterunhadatadeinicioeunhadata
de fin (non debe prolongarse sen límite). A
planificación temporaldebepermitirqueas
actividades teñan unha secuencia viable,
axustadaáscaracterísticasdocicloescolar,
tendoencontaperíodosdemaiorcargalec-
tivaouvacacionais.
• Concentración/focalización ‡ deberáexis-
tirunhacoherenciaglobal,assúasactivida-
desteñenqueterunsentidocomoconxunto
e unha dirección clara para poder ter un impacto real ao final
dasúaexecución.Débeseevitarqueasactividadessexandisper-
sasoucondestinatariosmoidiferentes.Aconcentraciónpodeser
temática: actuarnoeidodas relaciónsou sobreosmateriaisdi-
dácticos,porexemplo,oufuncional:levaracaboactividadesde
PLANS DE IGUALDADE E PROXECTOS COEDUCATIVOS
Plans de igualdade, documentosondeserecollenosobxectivoseases-tratexias para a promoción da igual-dadenocentroalongoprazo(entre3e5cursosescolares).
Proxecto coeducativo, conxunto deactividadesquese integrannunplanequeserealizannunperíododetem-poconcreto (1ou2cursos),parauncolectivo determinado e cun orza-mento limitado, coa finalidade de transformar (mellorar) situacións es-pecíficas de desigualdade de xénero naescola.Osresultadosdunproxectodeberánmantersenotempo(sersus-tentables) aínda que este finalice.
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
38
sensibilización –xornadas, festivais, web– ou de formación, entre
outras.
• Para un colectivo determinado ‡ as persoas destinatarias das
actividadescoeducativasdebenestardefinidaspreviamenteen
funcióndosobxectivospropostos.Débeseactuarsobreuncolec-
tivo determinado e máis ou menos homoxéneo durante todo o
proxectoeevitartraballarcongruposdiferentes,xaqueosresulta-
dosdoproxectopoderíanquedarmoidispersos.
• Busca da continuidade (sustentabilidade) ‡ candosedeseña
unproxecto,haiquepensarenque oscontidosouactividades
deben continuar cando este acabe, integrándose na práctica
docenteounasdinámicashabituaisdocentroeducativo.
3.2. AS FASES DE XESTIÓN NOS PROXECTOS COEDUCATIVOS
Axestióndunproxectoarticúlaseendiferentesfases:
1. Identificación.Éunhafasemoitasvecesesquecida,trátasedees-
tablecerclaramenteasnecesidadeseasituacióndedesigualda-
deespecíficasobreaquesequereactuar.Istoaxudaráaveros
problemasdexéneroeaachegarassoluciónsmáisaxeitadas.
2. Deseño. É unhafaseimprescindibleparaunbotraballo;trátasede
definirosobxectivoseactividadese taméndeplanificar,oque
implicaterencontaenquemomentosevanrealizarasactivida-
deseasignarosrecursosnecesariosdepersoal,materiaiseeco-
nómicos.Unhaboaplanificacióndebeterencontaosresultados
quebuscaoproxectoepoñerosmediosparaacadalos.Sódeste
xeitoseconseguiráqueasactuaciónsdoproxectononaparezan
atrapalladasesexancoherentes.
3. Execución. Nestafaselévaseáprácticaoproxectocoeducativo
deseñado.Sontarefasfundamentaisdestafase:
:: Acoordinaciónentreparticipantesoupersoasinvolucradasno
desenvolvementodasactividadesprevistaspoloproxecto.
39
:: Oseguimento; édicir,ocontrolsobreaplanificacióndoproxec-
toparagarantirqueseacadenconéxitoos resultadosquenos
formulamosinicialmente.
4. Avaliación. Trátasedefacerbalancesobreoproxectoexecuta-
do,comparandoapropostainicialcosresultadosacadados.
Nestecapítuloabordaranseoscontidosdecadaunhadestasfasese
indicaranse algunhas técnicas de análise e ferramentas que axuden
nastarefasdexestiónasociadas,seguindoaseguintesecuencia.
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
FASEIDENTIFICACIÓN:
1-Enqueconsiste?
2-Pasosetécnicasrecomendadas
3-Fichasdeapoio
FASEDEDESEÑO:
1-Enqueconsiste?
2-Pasosetécnicasrecomendadas
3-Fichasdeapoio
FASEEXECUCIÓN/SEGUIMENTO:
1-Enqueconsiste?
2-Pasosetécnicasrecomendadas
3-Fichasdeapoio
FASEDEAVALIACIÓN:
1-Enqueconsiste?
2Pasosetécnicasrecomendadas
3-Fichasdeapoio
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
40
3.2.1. IDENTIFICACIÓN DE NECESIDADES: COMO ATOPAR A SITUACIÓN DE DESIGUALDADE QUE QUEREMOS TRANSFORMAR?
Porondecomezar?Oprimeiropasopara iniciar
unproxectocoeducativoéaIDENTIFICACIÓNde
necesidadesoudasituacióndedesigualdadeso-
breaquesequereintervir.
Nestemomento,é fundamental terclarasas se-
guintescuestiónsclave:
• Caléasituaciónespecíficadedesigualdade
quequeremoscorrixir?
• Onde queremos chegar e, a grandes trazos,
comoconseguilo?
• Aquenirádirixidaaaccióncoeducativa?
Paraactuarnestafase,resultadegrandeutilida-
deseguirospasosqueseindicanacontinuación
edesenvolverastécnicas detraballoasociadasa
cadaundeles:
Débese identificarcaléasituacióndedesigualdadedexéneroquesequeretransformaroumellorar,aquenafec-ta e que queremos acadar co nosoproxecto, concretando o modo enqueoimosfacerevalorandoasposi-bilidadesdelogralo.
Pasos.
Paracadafasedaxestióndeproxec-tos coeducativos proporciónanse unspasosbásicoseorientativos;cadagru-podetraballoadaptaráestespasosássúasnecesidadeserealidade.
Técnicas e ferramentas de análise.
As técnicas e ferramentas de análiseescollidasnestaguíapermitenrecollerinformaciónexestionala,constituíndoun instrumento útil para introducir aperspectivadexéneronoensino.
Fichas de apoio.
Actúancomo formularios, para cadaunha das fases da xestión coeduca-tiva. As fichas permiten sintetizar a in-formaciónobtidaencadafasecomoresultadodaaplicacióndastécnicaseferramentasquesepropoñenencadaepígrafe.
Débese identificarcaléasituacióndedesigualdadedexéneroquesequeretransformaroumellorar,aquenafec-ta e que queremos acadar co nosoproxecto, concretando o modo enqueoimosfacerevalorandoasposi-bilidadesdelogralo.
Pasos.
Paracadafasedaxestióndeproxec-tos coeducativos proporciónanse unspasosbásicoseorientativos;cadagru-podetraballoadaptaráestespasosássúasnecesidadeserealidade.
Técnicas e ferramentas de análise.
As técnicas e ferramentas de análiseescollidasnestaguíapermitenrecollerinformaciónexestionala,constituíndoun instrumento útil para introducir aperspectivadexéneronoensino.
Fichas de apoio.
Actúancomo formularios, para cadaunha das fases da xestión coeduca-tiva. As fichas permiten sintetizar a in-formaciónobtidaencadafasecomoresultadodaaplicacióndastécnicaseferramentasquesepropoñenencadaepígrafe.
41
PASOS TÉCNICASRECOMENDADAS
1.º Constituírungrupodetraballoparadeseñaredesenvolveroproxectodecoeducación.
AnálisedeparticipacióneDAFO(seleccióngrupodetraballo).
2.º Seleccionar o problema principalousituaciónespecíficadedesigual-dadesobreaquesevaiintervir.
Grupodediscusiónebrains-torming.Árboredeproblemas.
3.º Identificarosobxectivosdoproxec-todecoeducación.
Árboredeobxectivos.
4.º Seleccionar solucións alternativaseocolectivodestinatarioaoquesedirixenestasalternativas.
Análisedealternativas.Análisedeparticipación(seleccióncolectivodestina-tario).
PASO1.ºCONSTITUÍRUNGRUPODETRABALLOPARADESEÑAREDESEN-
VOLVEROPROXECTODECOEDUCACIÓN
A posta en marcha do proxecto coeducativo precisa dun grupo de
persoasqueopromovaeseencarguedoseudeseñoedesenvolve-
mento,ogrupodetraballodecoeducación,comprometidocotraba-
lloemotivadoparalevaloadiante.
Oidealseríaqueestegruposeenriquecesecoaparticipacióndeper-
soasexpertasenxéneroecoeducación,formenpartedopersoaldo
centroounon,asociaciónsfeministas,sociaisouculturaisdacontorna,
aANPAdocentro,etc.Destexeito,ogrupoteráunhavisiónmáisampla
sobreaproblemáticaquesevaitraballarecontaráconmaiorescapa-
cidadeseapoiosáhoradeactuar.
Recomendacións:
:: Buscarperfísdocentesdiferentesecomplementarios,concarác-
teresepersonalidadesqueseintegrenecertavocacióncaraaos
obxectivosdeigualdadedaescola.
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
42
:: Contar,seseconsiderapreciso,conpersoasexternaseexpertas
enmateriadexéneroououtrasespecialidadesdeinterese.
Paraaxudaraorganizarogrupo,asaberconquensedebecontarac-
tivamenteoudequenseríaboouaconsellableteroapoiooupresenza
nostraballos,recoméndaseaseguinteTéCNICA:
ANÁLISEDEPARTICIPACIÓN.SELECCIÓNDOGRUPODETRABALLO
Mediante esta técnica, pódese valorar de xeito moi sinxelo o perfil das
persoas,gruposouentidadescoasquesedebecontarnunproxecto
coeducativo,tantoaspersoasquevanparticiparnel,comoocolectivo
destinatarioaquenirádirixido,comoseveráno4.ºpasodestafasede
identificación.
Seleccionar as persoas participantes no grupo de traballo pode ser
fundamentalparaqueestefuncioneouesteabenorientado:haique
valorar quen debe participar nel, o que significa ter en conta aspectos
como:
:: Experiencia en coeducación ou temáticas análogas ou de utili-
dadeparaoproxecto;p.ex.:multiculturalidade, integraciónna
escola.
:: Accesibilidadeedispoñibilidadeparaotraballo:nonéomesmo
queapersoaouogrupoformepartedopropioequipodocentro
quenon.
Como levar adiante a análise de participación?
1. Nunhareuniónfaraseunhapostaencomúnsobreaspersoasou
gruposdepersoascoasquesedebecontare/oudestinatarias.
2. Definidasaspersoasouosgrupos,indicaraseparacadaunassúas
debilidades,ameazas,fortalezaseoportunidades(técnicaDAFO),
pensandonasúaachegaounointeresequeteñaasúapartici-
paciónparaoproxectocoeducativo.ApartirdestaDAFO,sabe-
remosparaque,comoeenquenospodeapoiarcadapersoaou
grupo.
43
3. A información recollida e consensuada permitiranos establecer
unhaprioridadeentreosgruposounomesapuntadosedetectar
osmáisimportantesparaoproxectocoeducativo.
Aanálisedeparticipaciónresultaunxeitorápidoesinxeloparaorde-
nar e sistematizar unha reflexión conxunta, xa que permite resumir os
aspectospositivosenegativosepermitirárealizarunhaselecciónmáis
obxectivanaquesevalorentodasasalternativasposibles.
Exemplo:cadroresumoanálisedeparticipación
Nome
persoa ou
entidade
Función/
cargo
Observación/
Achega ao
proxecto
DAFO
DEBILI-
DADESAMEAZAS FORTALEZAS
OPORTUNI-
DADES
JuanaFdz. Profesora
Profesorana
áreadeCC.
daSaúde
Escasa
forma-
ciónen
igual-
dadee
faltade
tempo
Posibilidadede
queoutroste-
masacaparen
asúaatención
Motivación
esintoníaco
profesorado
implicado
Sentaras
basespara
traballarde
xeitocoedu-
cativono
centro
Varias
persoasANPA
Contacto
directoco
alumnadono
ámbitofamiliar
Escasa
sensibli-
zación
enigual-
dade
Resistenciaá
execuciónde
proxectosde
coeducación
enhoraslectivas
Implicación
nasdistintas
actividades
docentro
Reforzodos
obxectivos
doproxecto
desdeo
contexto
familiar
Fernando
OCampo
Departa-
mento
Orienta-
ción
Contacto
directo,coñe-
cementodos
problemasdo
alumnado
Faltadepersoal
nodepartamen-
toquellepode
quitartempo
paraoproxecto
Dispoñibili-
dadepara
actuarno
horariode
titorías
Comple-
mentaro
esforzofeito
poloprofe-
soradoea
ANPA
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
44
PASO2.ºSELECCIONAROPROBLEMAPRINCIPALOUASITUACIÓNESPE-
CÍFICADEDESIGUALDADESOBREAQUESEVAIINTERVIR.
Este paso resulta fundamental, xa que a
boa definición da problemática permitirá
que os obxectivos e actividades que se
establezan no proxecto estean realmen-
te orientadas segundo o punto de parti-
da inicial. Para realizar un bo traballo de
identificación deberíanse realizar reunións,
obradoirosparticipativos,encontrosougru-
posdediscusiónedebatenosquepartici-
pen aquelas persoas que son informantes
de intereseparaapropostacoeducativa:
profesorado,membrosdaANPA,titores/as,
departamentodeorientación,etc.
Tratarasedebuscarunhasituaciónespecí-
fica sobre a que actuar; isto é, de delimitar
oproblema,indodomáisxeralataomáis
concreto.Unúnicoproxectodecoeduca-
ciónnonvairesolver“adesigualdadeentre
nenasenenos”oua“transmisiónde roles
dexénero”.Estassonproblemáticasxerais
que o proxecto axudará a resolver, pero
queo transcenden.Destemodo,ogrupo
detraballoteráquefocalizaroseutraballo
sobrealgúnaspectomáisconcreto,como
poderíaser“aimaxedomasculinoedofe-
mininoqueseproxectanacarteleríaema-
teriaisdidácticos”.
Para garantir a coherencia dos proxectos
coeducativos, a continuación propóñen-
se unhas técnicas que axudan a ordenar,
sistematizareconcretaraproblemáticaso-
breaquesevaiintervir.
OUTRAS TéCNICAS APLICABLES PARA A IDENTI-FICACIÓN DO PROBLEMA:
Análise da información dispoñibleutilizando:
- Fontes primarias, de elaboración propia,por exemplo: datos relativos ao propiocentro,entrevistascon informantesde in-terese.
- Fontes secundarias, como estudos, publi-cacións,estatísticasounoticiasdexornais,acercadasituacióndedesigualdadedexéneroquequeremosabordar.
Observación participante. Permite coñeceravidacotiádungrupodendeo seu interior. Unha vez definida a información que se pre-cisaobter,deséñaseunguión.Conelaper-soaoupersoas implicadas recollendatosdexeito ordenado e cun obxectivo acerca dasituaciónourealidadeobservada.Estatécni-capodesermoiútil,xaquemoitosdosámbi-tos de intervención coeducativa se refiren a cuestións subxectivas: actitudes, desempeñoderoles,diferenciaciónsexualnasactividadesdaescola,etc.
Entrevistas. Ogrupodetraballopodeescollerunha serie de temas e elaborar unha entre-vistaconcarácterdeenquisaparacoñeceraadhesiónounonaundeterminado tema;nela preséntanse opcións de respostas pe-chadas ou abertas, se pretendemos ache-garnosásopiniónsevaloraciónsdaspersoasentrevistadas.
Tormenta de ideas (brainstorming). Nun tem-po curto e limitado, todos os membros dogrupo de traballo por quendas expoñen assúas ideas sobre a problemática que se vaiabordar. Tómase nota de todas, para logovaloralasunhaaunha,coassúasvantaxeseinconvenientes.
45
Concarácterprevio,débenserevisarosseguintesaspectos:
1. Sesedispóndunplan de igualdade nocentro (capítuloIII),debe-
ríasecomezarporelixir,deentreasliñasestratéxicasmarcadasnel,
aquelascoasqueogrupodetraballosesintamáisafínouidentifi-
cado.
Senonexisteunplandeigualdadeprevio,poderíaseaproveitar
aAUTOAVALIACIÓNdocapítuloIIIeconelafacerunhaprimeira
análisedoestadodocentroenrelacióncoaigualdade.
2. Seleccionarconxuntamenteo ámbito de intervención doproxec-
to(capítuloII):
:: Modelodecentro.
:: Usodalinguaxe.
:: Docenciaematerialeducativo.
:: Desenvolvementopersoal.
3. Reflexionar novamente sobre os aspectos propostos na análise
desde a perspectiva de xénero(cap.II).Nasreuniónsdaspersoas
implicadas no proxecto deben identificarse todos os problemas
dexéneropresentesnoámbitodeintervenciónelixido.Lémbran-
se,enconcreto,estesdousaspectos:
:: Relaciónsdexéneronomarcodacomunidadeeducativa.
:: Contexto:factoresexternos,sociaiseculturais,queinciden
nasrelaciónsdexéneronocentro.
4. Revisarmateriais,bibliografía relativa a coeducaciónouaámbitos
específicosdetraballo,quepoidaorientareproporcionarideas.
Ainformaciónacadadadebetratarsefocalizandoaatenciónnos
aspectosquesexandemaiorintereseparaogrupo,enfunciónde
distintoscriterios:experiencia,afinidadetemática,gravidadedas
consecuenciasdadesigualdade...
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
46
Paraestastarefas,propóñenseasseguintesTéCNICAS:
GRUPODEDISCUSIÓN.Éunhatécnicaquesistematizaeaxudaaorde-
narainformaciónquemanexaungrupo.Émoisinxela,trátasedepoñer
encomúnaproblemáticasobreaquesequereactuar.Recoméndase
terencontaosseguintesaspectosbásicos:
:: Nomear unha persoa moderadora, coñecedora da temática,
que xa reflexionase sobre a desigualdade e as necesidades de
intervenciónquetenocentro.Estapersoapresentaráotemade
discusión, poderá facilitar documentación, orientará o debate,
controlará as quendas de palabra e limitará tempos. Poderase
axudardoutrapersoaqueseencarguederecollerasideasmáis
relevantes.
:: Constituírogruponunlugarehorarioapropiadoecómodopara
todoomundo,aplicandocriteriosdeconciliación,dexeitoque
nonentorpezaenexcesoaspersoasparticipantes.
:: Limitar o tempo de reunión, aproximadamente a unha hora ou
horaemedia.Estalimitaciónobrigaráasintetizareiráscuestións
esenciais.Antesderematar,resultafundamentalpoñerencomún
ospuntosdeacordo,realizarunhasconclusións.
ÁRBOREDEPROBLEMAS–ANÁLISECAUSA/EFECTO
Trátasedeordenarosproblemassobreosquecentraremosanosain-
tervención. A técnica consiste en elaborar unha “árbore”, na que a
baseaconstitúenascausaseocumioosefectosdesascausas;édicir,
oproblema.
Noutrosentido,amaiorxeneralidadedásenocumio,ondesesitúao
problema xeral, e as cuestións máis específicas ou concretas da situa-
ción de desigualdade sobre a que imos intervir sitúanse por debaixo
del,enramasvinculadas.
Paratraballarestatécnica,propóñenseasseguintesrecomendacións:
:: Tomaroaspectoouámbitodeintervenciónelixidosobreoqueo
grupodecidiutraballar.
47
:: Utilizandonovamenteatécnicadogrupodediscusión,traballar
osdiferentespuntosdevistasobreotemaelixido.Trátasedeor-
denarainformaciónseguindounhalóxicaderelación de causa-
efecto(queproblemasdexéneronaescolasoncausaouefecto
decales).
:: Plasmararelacióndeproblemasdetectadoscoasúacorrespon-
dentexerarquíacausa-efectonunhaÁRBOREDEPROBLEMAS(por
exemplo,preguntándonoscalessonascausasdoproblemarosa,
deberiamosatoparosproblemasazuis).
Porexemplo:
PROBLEMAXERALPERVIVENCIA DOS ESTEREOTI-
POS DE XéNERO NAELECCIÓN ACADéMICA.
Problema específicoLimitación das expectativas academicas de nenas e nenos
Problema1Asuncióndunha imaxe distorsionada dos rolesprofesionaisdehomesemulleres.
Problema2
Problema1.2.Inexistenciadereferentesfemiminosparadetermina-dasprofesiónsnosmateriais didácticosempregados.
Problema1.1.Ideasproxectadasdesdeopropiodiscurso do persoal docente.
ca
usa
- e
fec
to
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
48
PASO3.ºIDENTIFICAROBXECTIVOSDOPROXECTODECOEDUCACIÓN.
Nesta etapa xa está identificada e estruturada a problemática de des-
igualdade sobre a que se vai actuar. Isto vai permitir definir os obxecti-
vos específicos cos que se vai traballar.
Seguindoalóxicadaanálisedeproblemas,proponseaseguinteTéCNICA
paraprocederatraballarosobxectivos:
ÁRBOREDEOBXECTIVOS.ANÁLISEMEDIOS-FINS
Para chegar á definición dos obxectivos, bastará con transformar as
situaciónsnegativasdetectadaspreviamente;porexemplo:usodelin-
guaxediscriminatoriaporpartedoprofesoradoensituaciónspositivas
oudesexables(usodelinguaxeinclusivaenonsexistaporpartedopro-
fesorado).
Atécnicaqueseguepartedoprocedementoanterior,astemáticasou
problemas sobre os que se vai traballar xa están identificados na ÁRBO-
REDEPROBLEMAS.
OBXECTIVOXERALPROMOVER A ELECCIÓN
ACADéMICA LIBRE DEESTEREOTIPOS
Obxectivo específicoAmpliar as expectativas laborais do alumnado
Obxectivooperativo1Xerarunha imaxe igualitaria dos rolesprofesionais.
Obxectivooperativo2
Obxectivo1.2.Revisión conxunta de ma-teriais e sensibilización nas aulassobreigualdadenassaídaslaboraisderapaceserapazas.
Obxectivo1.1.Revisión crítica dos dis-cursosdocentes.
me
dio
s -
fins
49
Traballaraseagoradomáisxeralaomáisconcreto,partindodocumio
daárboreetransformandocadarecadroPROBLEMAXERALnacorres-
pondentesituaciónpositiva–OBXECTIVOXERAL–.Odescensoirálevan-
do aos fins últimos do proxecto de coeducación e aos medios cos que
se vai ir resolvendo a situación específica de desigualdade sobre a que
nosformulamosintervir.Así,noexemplo,oobxectivo1(rosa)acádasea
travésdoalcancedoobxectivo1.1(azul)e,paraacadarosobxectivos
azuis,haberáquelevaracabounhasactividadesconcretas.Volverase
sobreacuestiónnafase2deDESEÑO.
PASO4.ºSELECCIONARSOLUCIÓNSALTERNATIVASEOCOLECTIVODES-
TINATARIOAOQUESEDIRIXENESTASALTERNATIVAS
É o último paso da identificación. Consiste en elixir unha solución a partir
daanálisedeobxectivosquenosmarcamosnopasoanterior.Émoipo-
sible que se teñan identificadas distintas solucións alternativas, así que
trataremosdeproporcionartécnicasecriteriospararealizaraselección
máisapropiada.
Comoproceder?Partindodosresultadosdopasoanterior
e fixándose no obxectivo específico elixido, débese pen-
sarnasoluciónmáisfactibleparaalcanzaloacurtoprazo
(unoudousanos).Para isoteraseencontaunhadobre
dimensión; por unha parte, débese identificar a opción
quepodecontribuírmellorasolucionaradesigualdadee,
poroutra,cales sonos recursos/mediosdispoñiblespara
executala.AsTéCNICASmáisrecomendablesparafacili-
tarestatarefason:
ANÁLISEDEALTERNATIVAS
Estaanálisevaifacilitaratomadedecisiónseaseleccióndasolución
máisacaída (liñadeactuacióndoproxectodecoeducación).Para
levala a cabo, construirase un cadro no que deben figurar:
A. Nacolumnadaesquerda,asdiferentesalternativasdeactuación
quesepropuxeron.
B. Nafilasuperior,osseguintesaspectosoucriterios:
A selección de alternativasimplica unha actitude com-prometida e activa, xa querequire a toma de decisiónssobreamelloropcióndetra-ballo,acalafectaráogruponopróximooupróximosanoslectivos.
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
50
a. O obxectivo operativo que nos marcamos para o proxecto co-
educativo.
b. Osrecursosdispoñibles,facendoaseguintereflexión:
:: Respecto dos recursos económicos e materiais: de que orza-
mento, instalacións, medios se dispón?, cal é a alternativa que
mellorseaxusta?
:: Respectodosrecursoshumanosetécnicos:caléaalternativa
máisaxeitadacopersoalcoqueseconta?,caléasúaexperien-
ciaedispoñibilidade?
:: Respectodotempo:decantotemposedispón,tendoencon-
taacargahabitualdetraballo?
:: Respectodaincidencianocolectivodestinatario:quealterna-
tivapode influírnocambiodeactitudesdexeitomáisdirectoe
positivo?
:: Respectodasustentabilidade:quealternativatenmáisposibili-
dadesdeperdurarnotempo?
Unhavezformuladoocadro,comosevenoexemplo,asignaráselleun
valor,porexemplodo1ao10,acadarecadro.Aalternativaquesume
máispuntosseráaqueteñamáisposibilidadesdeéxito.
Esteprocesorealizarasecoaparticipacióndetodoogrupoeasvalora-
ciónsdeberánfacerseporconsenso.
51
Exemplo:
ALTERNATIVASDEACTUACIÓN1.Revisióndodiscursoedospro-gramasdocentes
2.Revisióndemateriaisesensibi-lizaciónnasaulassobreaigualdadenasprofesións
Obx.Op.1.Xerarunhaimaxeigualitariadosrolesprofesionais
3puntos
3puntos
ORZAMENTO9
puntos9
puntos
INSTALACIÓNSMEDIOS1
puntos3
puntos
RECURSOSHUMANOS3
puntos9
puntos
TEMPO2
puntos6
puntos
GRUPODESTINATARIO2
puntos6
puntos
SUSTENTABILIDADE9
puntos3
puntos
TOTAL27
puntos39
puntos
Aopciónmáisvaloradaseríaa segunda, cunhapuntuaciónde39pun-
tos, eacontinuaciónaprimeira, con27puntos.
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
52
ANÁLISEDEPARTICIPACIÓN.SELECCIÓNDOCOLECTIVODESTINATARIO
Nesta ocasión búscase identificar o grupo ao que se dirixirán as actua-
cións do proxecto ou colectivo destinatario: profesorado, alumnado,
familias, asociacións, etc. Para iso, aplicarase de novo a técnica de
análise de participación, de xeito semellante a como se fixo no paso
1.º para identificar as persoas que deben formar parte do grupo de tra-
ballo, só que esta vez se pensará nun sentido finalista: sobre que grupo
pretendeincidiroproxecto?
Algunhasrecomendacións:
:: Aclaveestánaobservacióndarealidadeedotraballodiariono
centroescolar.
:: Débeseobservaraplicandoaanálisedesdeaperspectivadexé-
nero.
:: Paradetectarocolectivoprioritario,haiquepensar semprenas
actuaciónsesoluciónsalternativasqueseestánidentificando.
:: Tratarase de incidir sobre o(s) grupo(s) que sexan máis sensibles
paraosefectosdasituaciónespecíficadedesigualdadesobrea
quesetraballae/ouconmaioresposibilidadesdequeoproxecto
axudeamodificarassúascondutas.
:: Elixirocolectivodestinatariodándolleprioridadeáconcentración.
Édicir,épreferiblequeoproxectoactúesobreungrupoomáis
definidoelimitadoposible.Ademais,debemosprocuraractuarde
xeitoconstantesobreel,evitandoadispersióndedistintasactua-
ciónssobredistintosgrupos,xaqueistovaidiminuírasposibilidades
reaisdetransformacióndoproxecto.
53
Xa rematou a fase de identificación
Recompilouseeordenouseainformaciónapartirdarealidadedocentro, leváronseacabore-unións cos/coas informantes de interese, identificáronse os problemas de desigualdade, definiuse oobxectivodoproxectoe,despoisdeanalizaramelloralternativadeactuación,estableceuseocolectivosobreoquesevaiactuar.
Nestemomento,xasepodetrasladarainformaciónresultanteáFICHA 1. IDENTIFICACIÓN.
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
54
FICHA 1- IDENTIFICACIÓN
TÍTULO PROXECTO
CENTRO ESCOLAR RESP. PROXECTO (cargo)
ENDEREZO / CONTACTO
TELéFONO / CORREO-E
Gru
po
de
tra
ba
llo d
o p
roxe
cto
c
oe
duc
ativ
o
Nome (engadirtantasliñascomosexannecesarias)
Función (indicadeenrelaciónaoproxectoquecargo)
Experiencia en coeducación:SI/NON,cal?
Situación de partida: expliquebrevementecaléasituacióndedesigualdadenoseucentro,aplicandoparaeloaANÁLISE DENDE A PERSPECTIVA DE XéNERO (cap.II).
Sinale os problemas sobreosquesequereactuar,(3máximo).Prioricedemaioramenorimportancia
1º(máisimportante)
2º(menosimportante)
3º(menosimportante)
55
FICHA 1- IDENTIFICACIÓN
Marque cun X o ámbito de intervención. Expliqueasúaeleciónenrelacióncosproblemasdeigualdadesinaladosnopuntoanterior.
ModelodeCentro
Usodalinguaxe
Docenciaematerialeducativo
Desenvolvementopersoaldoalumnado
Criterios que levaron a seleccionar esa alternativa. Marque cun X:
Colectivo(s) destinatario(s)
Recursoshumanosetécnicosdispoñibles Profesorado NaisePais(ANPA)
Recursosmateriaiseeconómicosdispoñibles AlumnadoBacharelato Outros (especifique):
Experienciadetraballonomesmoámbito AlumnadoESO
Menortempoqueseprecisaríaparaacadarresultados AlumnadoPrimaria
Sostenibilidade:alternativaqueperduraríanotempo AlumnadoInfantil
ALTERNATIVA elexida para o traballo en coeducación.
*dispoñibleenhttp://www.igualdadegalicia.org
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
56
3.2.2. DESEÑO DO PROXECTO: COMO ARTICULAR O PROXECTO COEDUCATIVO UNHA VEZ IDENTIFICADO?
A fase de deseño consiste en desenvolver e concretar aspectos do
tratado na fase de identificación; isto é, en darlle forma ao proxecto
coeducativo,ordenandotodaa informaciónrecollidanotraballoda
faseanterior.
Unbodeseñodebeproporcionarainformaciónnecesariaparaenten-
derenqueconsisteunproxecto.Paragarantirundeseñodecalida-
deecompleto,recoméndaseresponderasseguintespreguntasclave,
comométodoquegarantequeseconseguetrasladaraodeseñoto-
dososdatosprecisos.
PREGUNTASCLAVE
RESPOSTASNODOCUMENTODEDESEÑO
QUEse quere facer?
Introducióncoaexplicacióndotipodeproxectocoeducativodequesetrata.
POR QUEse quere facer?
Xustificación da necesidade do proxecto a partir da desigualdade identificada.
ONDEse vai facer?
Ámbitoterritorial,localizaciónfísicaecaracterísticasdocentrodeensino.
PARA QUEN e CON QUEN?
Colectivodestinatarioegrupodetraballo.
PARA QUEse quere facer?
Obxectivo xeral e obxectivo específico de igualdade.
CANTOse vai facer?
Metasconcretasquesepretendenalcanzar.
COMO se vai facer?
Actividadesquesevanrealizaretécnicasemetodo-loxíasquesevanempregar.
CANDOse vai facer?
Asignacióndetempos.
CON QUEse vai facer?
Asignaciónderecursoshumanoseeconómicos.
QUENfai que?
Asignaciónderesponsabilidadesdentrodogrupodetraballo.
QUEsabemos?
Fontesutilizadasparaarecollidadainformación.
57
Aimportanciadestafasedébeseaque:
• O deseño do proxecto ordena toda a información recollida na
fasedeidentificación.
• Odocumentodeseñadovaiseconsultarconstantementeaolon-
godetodaaintervencióncoeducativa,poloquedebesercom-
pleto,claroesinxelo.
• O documento deseñado favorece a calidade do traballo, pois
todooequipoimplicadocontacontodaainformacióneosdatos
esenciaisdoproxecto.
• A fase de avaliación, que se abordará máis adiante, tamén se
apoianestedocumento.Odeseñopermitirácomparar,candofi-
naliceaintervención,aprevisióninicialcosresultadosacadados.
Paradeseñaroproxectopropóñenseosseguintes PASOS:
PASOS TÉCNICASRECOMENDADAS
1.º Organizaroequipodetraballoimplicadonoproxecto.
Grupodediscusión
2.º Contextualizar a situación dedesigualdade sobre a que sequereintervir.
Grupodediscusión
3.º Definiroesquemadeinterven-cióncoeducativa
Matrizdedeseño
4.º Asignarlle recursos ao proxec-to:persoas/tempo/diñeiro.
Cronograma
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
58
PASO1:ORGANIZAROEQUIPODETRABALLOIMPLICADONOPROXECTO
1. Antesdedeseñaroproxecto,énecesarioorganizaroequipode
traballoimplicadonoproxectocoeducativoestablecendo:
• Aspersoasresponsablesdeelaborarosinformesnecesarios,as
quevanredactaroproxecto.
• Oequipoqueseimplicaráencadaactividade.
2. Definiranseentretodos/asasresponsabilidadesdecadapersoa.
Éoportunonestemomentodedefiniciónderolesnoproxectoter
moiencontaocarácter,aexperienciaeasdebilidadesefortale-
zasdecadaun/unha.Enfuncióndoperfil,nomearase:
• Un/unhacoordinador/a.
• Responsablesdeseguimentotécnico.
• Responsablesdeseguimentoeconómico.
• Executores/asdeactividades.
• Etc.
3. Unhavezseleccionadaseorganizadasaspersoasimplicadasno
proxecto,seríaóptimoacadaromaiorconsensoposiblenoesta-
blecementodasseguintescuestións:
• Filosofía do proxectoqueaxudeasuperarcertasvisiónsandro-
céntricas e estereotipadas no centro educativo. Esta visión de-
beríaimplicartantooprofesoradocomaoequipodirectivo.Seo
centroxaestádotadodunplandeigualdade,terámoiavanzado
estepunto.
• Canles de comunicación,queaxudenatodooequipoimpli-
cadonoproxectoaestar informadodosavancesouproblemas
quepoidanxurdirnapropiadinámicadoseudesenvolvemento.
• Metodoloxía de traballo que permita, entre outras cousas, a
uniformidadenarecollidaepresentacióndedatos.
59
• Datas clave e compromisos.Érecomendableutilizarunesque-
madetraballonoquesefixeuncalendariodeactuaciónseos
compromisosqueseasumenindividualecolectivamente.Estees-
quemadebeserinteriorizadoportodooequipo,cofindeavan-
zardexeitoindividual–cadaquencoassúasresponsabilidadese
actividades–ecolectivo.Respectodesteúltimopunto,asreunións
seguiránordesdodíacoñecidaspreviamente, faranseendatas
marcadasdeantemán,p.ex.:osvenresdecadasemanaouo
primeiro lunsdecadames,enelascomentaranseosavancesa
partirdasfichasdeseguimentoestablecidas.
PASO2:CONTEXTUALIZARASITUACIÓNDEDESIGUALDADESOBREAQUE
QUEREMOSINTERVIR
Nestepuntodébeseresumirtodaainformacióndispoñiblesobrearea-
lidadedocentro.Deformaordenada,nodeseñododocumentodebe
deiraparecendo:
• Contexto no que xorde o proxecto coeducativo. Explicando as
característicasdocentro,operfilxeraldoalumnado,osantece-
dentesdarealidadequesequeretransformar,etc.
Débeseexplicarcoamaiorclaridadeposiblecaléopanorama
sobreoquevaiincidiroproxecto.Paracompletarainformación,
pódense achegar nun anexo documentos complementarios,
como fotografíasdocentro,documentosoudatosgráficosque
avalenasituacióndedesigualdadequeseestáexplicando.
• Principaisproblemasdetectados.Adescricióneconcrecióndos
problemasresultapositivaparafacilitardesdeoinicioacompren-
siónglobaldoproxectocoeducativo.Éfundamentalqueogrupo
teñaclaraaproblemáticadedesigualdadesobreaquevaiincidir
oproxecto,paraisopódesetraballarsobreaárboredeproblemas
realizadanafasedeidentificacion.
É necesario explicar como se chega a definir o problema xeral
sobre o que se vai actuar. Como se explicou na fase de identi-
ficación,énormalqueaparezanvariosproblemassobreosque
actuareque,chegadoomomento,sedebadefiniraalternativa
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
60
(análisedealternativas)máispertinenteapartirdoscriteriosselec-
cionados polo propio centro. Explicar o porqué desta selección
destaalternativaproporciónalleclaridadeecalidadeaodeseño
doproxecto.
• Descricióndocolectivo destinatario.Débeseexplicaraquenvai
dirixidooproxecto,cal seráocolectivodestinatarioeoporqué
daselección.Taménédeinteresedescribiroutrosposiblesgrupos
implicadosdirectaouindirectamente.
Nestemomentocómpreachegartodaainformaciónposibleen
cantoaogrupodestinatario,assúascaracterísticas;porexemplo:
cantosnenosecantasnenasson,que idadesteñen,sehaiper-
soasprocedentesdoutrasculturas,etc.
• Tempos.Haiqueestablecerenquemomento,oumomentos,se
desenvolveráoproxectoexustificaraseleccióndesasdatas.
ATéCNICAdetraballorecomendadaparaestesdouspasosseráade
grupodediscusión.
PASO3.DEFINIROESQUEMADEINTERVENCIÓN
Estepasoéclave.Oxeitoeaclaridadecoaquesepresenteoproxecto
coeducativo, que foi definido en parte na fase de identificación, permi-
tiráentendermelloroobxectivoquesequerelograr.
Para definir e deseñar a intervención coeducativa, propóñense levar
adianteasseguintes tarefas:
1.Describiroudesenvolverosobxectivos (partindodaárboredeobxec-
tivoselaboradanopaso3da faseanterior).Débeseexplicarcaleo
obxectivo que xustifica a necesidade de executar un proxecto coedu-
cativo.Éimportantenestepuntodiferenciarclaramente:
• Obxectivoalongoprazo,aoquellechamaremosobxectivo xeral
(OX),queseráasituacióndesexabledesdeopuntodevistaco-
educativoáquequeremoschegareácalcontribuiráoproxec-
tonun futuropróximo.Oobxectivoxeraléoquexustifica,entre
outrascousas,aplanificación quesetraballounocapítuloIII.
61
Exemplo:unOXpoderíaser“promoveraorientaciónacadémica
libredeestereotiposdexénero”;esteOXconseguirasecotempo
eexecutando,contodaseguridade,máisdunproxecto.
• Obxectivoacurtoprazo,aoque llechamaremosobxectivo es-
pecífico(OE)equeseráoelementocentralarredordoquexira
oproxecto.Expresaanticipadamenteoqueesperaconseguiro
proxectoacurtoprazo.
Oobxectivoespecífico(OE)contribuiráaconseguiroobxectivo
xeral(OX)doqueacabamosdefalar.
Exemplo:unOE,poderíaser“melloraraformacióndoprofesorado
docentroparaevitartrasladarestereotipossexistasnaorientación
académicaeprofesionaldoalumnado”.
CandofinalizaoproxectoeseacadaoOE,estarasemáiscerca
deacadaroOXdeigualdadedefinido.
2. Definir actividades.Asactividadessonasacciónsconcretasquese
levanacabonocentroparaconseguircertosresultadosasociadosaos
obxectivosestablecidos.
Exemplodeactividade1:organizarunhaxornadadetraballoco
profesoradode1.ºdaESO,cadasemestre,paraasensibilización
sobre cuestións básicas asociadas á socialización diferencial en
funcióndoxénero.
Exemplodeactividade2:definireexecutarunprogramade for-
macióncontinuaparaoprofesoradode1.ºdaESOqueocapacite
paraintegraraperspectivadexéneronasúaprácticadocente.
Exemplodeactividade3:analizarosmanuaisempregadosen1.º
daESOparadetectarousodeimaxesecontidossexistas.
3.Paracadaactividadeougrupodelas,estableceraseoresultado quese
esperalograr.Estesresultadosconcretaránosobxectivoseaxudarán,nun
momentoposterior,aavaliaraactuaciónexecutada.
Osproxectosadoitantermáisdunresultado;cadagrupodeactivida-
desestávinculadocunresultado,detalxeitoqueseserealizantodas
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
62
asactividadesestasegarantindoaconsecucióndosresultados.Póden-
se propoñer tantas actividades como sexa necesario para conseguir
cadaundosresultadosprevistos.
:: Exemploderesultado 1:oprofesoradode1.ºdaESO,aofinalizar
ocursoescolar,estámáisformadoparaintegraraperspectivade
xénero na práctica docente. Para achegarnos a ese resultado,
executamosdúasactividades:
Actividade1:organizarunhaxornadadetraballocoprofesorado
de1.ºdaESO,cadasemestre,paraasensibilizaciónsobrecuestións
básicasasociadasásocializacióndiferencialenfuncióndoxénero.
Actividade2:definireexecutarunprogramadeformaciónconti-
nuaparaoprofesoradode1.ºdaESOqueocapaciteparainte-
graraperspectivadexéneronasúaprácticadocente.
:: Exemploderesultado 2:revisadososestereotipossexistasdosma-
nuaisde1.ºdaESO.Paraachegarnosaeseresultado,executa-
mosunhaactividade:
Actividade3:analizarosmanuaisempregadosen1.ºdaESOpara
detectarousodeimaxesecontidossexistas.
4.Paramedirosavancesdoproxectoestableceranseunsparámetros,
ouindicadores de resultado,quepermitanapreciarenquemedidanos
achegamos aos resultados esperados. Estes indicadores son definidos
poloequipo implicadonoproxecto.Paraquesexanútiles,debende
poder medirse e verificarse. Os indicadores deben de indicar canto,
como,cando,ondeeparaquene,semprequesexapertinente,deben
darnosainformacióndesagregadaporsexoparapermitirasúaanálise
desdeaperspectivadexénero.
:: Exemploparaoresultado1: oprofesoradode1.ºdaESO,aofinali-
zarocursoescolar,estámáisformadoparaintegraraperspectiva
dexéneronaprácticadocente.
Indicador:evolución(númeroou%)deprofesoradode1.ºdaESO,
desagregadoporsexo,querevisaoprogramadasúamateriano
seguintecursoescolar.
63
Outrosexemplosdeindicadoressonosseguintes:
-Evolución(%ounúmero)demanuaisdidácticosquesonrevisa-
dosparadescubrirestereotipossexistas.
-Evolución(%ounúmero)depaisenais,desagregadoporsexo,
queentendena importanciadacoeducaciónequeparticipan
nasactividadesextraescolaresorganizadas.
-Evolución(%ounúmero)deprofesoradode1.ºdaESO,desagre-
gadoporsexo,queparticipanoscursosdecapacitación.
Polo xeral, tratarase de información estatística especificamente escolli-
daeseparadaporsexosquepermitaobterdatossobreasituación.É
mellorusarmáisdunindicadorparaacadarunhamaiorconcreción.As
mediciónsdosindicadorespodenserdedoustipos:
• Cuantitativasoumediciónsnuméricasdocambio,quepodenex-
presarseatravésdenúmeros,porcentaxes,taxasouratios.
Exemplo:evolución(númeroou%)denenasquexogandeportes
“masculinizados”nopatio.
• Cualitativas oumediciónssubxectivasreferidasaprocesosoure-
sultadosequedescribenaparticipación,actitudes,percepcións,
comportamentosououtrasformasderelaciónhumana.
Exemplo:evolución (%)depaisqueparticipanactivamentenas
actividadescoeducativasprogramadas.
5.Paralelamenteáformulacióndosindicadoresquepermitiránmediro
avancecaraaoresultadoesperado,débenseestablecerosdocumen-
tosou mediosqueseempregaránpararecollerainformaciónnecesa-
ria.Exemplo:
:: Resultado1:oprofesoradode1.ºdaESO,aofinalizarocursoes-
colar,estámáisformadoparaintegraraperspectivadexénerona
prácticadocente
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
64
Actividade1:organizarunhaxornadadetraballocoprofesoradode1.º
daESO,cadasemestre,paraasensibilizaciónsobrecuestiónsbásicas
asociadasásocializacióndiferencialenfuncióndoxénero.
Indicador:evolución(númeroou%)deprofesoradode1.ºdaESO,des-
agregadoporsexo,querevisaoprogramadasúamaterianoseguinte
cursoescolar.
Mediosdeconstataciónparaoresultado1:
- Cuestionario sobre nivel de coñecementos sobre coeducación
(inicialefinal)daspersoasasistentesásxornadasdetraballo.
- Fotografíasdoprofesoradoasistenteásxornadas.
- Propostasescritas(doprofesoradoasistenteásxornadas)deme-
lloracoeducativacaraaoseguintecursoacadémico.
Un exercicio útil, que permite garantir a coherencia da intervención,
éresumirtodososelementosdoproxectoqueacabamosdevernun
esquema.Paraestatarefa,pódeseutilizaraseguintetécnica.
MATRIZDEDESEÑO
Estetipodematrizéunesquemaqueper-
mite visualizar rapidamente os principais
puntos da intervención coeducativa. Na
táboa indícanse, a modo de exemplo e
senánimodeexhaustividade,posiblesac-
tividades, indicadoresemediosdecons-
tatación. Estes aspectos serán recollidos
na ficha de deseño 2.1
65
Matriz de DESEÑO
Actividadescoeducativas
Resultadovinculado
Destinatario(tipo,curso,n.ºhomese
mulleres)
Indicadores Mediosdeconstatación
Formación,obradoiros,conferencias
N.ºactividades
Informes/actastíckets/facturas
Revisiónmateriaisdidácticosouusodelinguaxesexista
N.ºmateriaisrevisados
ProgramaciónsrevisadasUnidadesconfeccionadas
Actividadeslúdicas,deanimación
N.ºparticipantes
FotosEnquisas
Campañasensibilización
Persoasexternasouasociaciónsimplicadas
Fotos/prensamaterialdivulgativo
Revisióndocumentaciónesinalécticadocentro
N.ºmateriaisRevisados
Informes/actastíckets/facturascopiasdosdocumentosrevisados
Existen unha serie de preguntas de comprobación para verificar que
aperspectivadexéneroestá integradacorrectamentenamatrizde
deseño.Algúnsexemplosdestetipodepreguntassonosseguintes:
• Obxectivoxeral:respostaásnecesidadesdeigualdadedocentro?
• Obxectivoespecífico:determinaaquenvaidirixidoequensebe-
neficiadoproxectocoeducativosegundoosexo?
• Resultados: están especificados por sexo?, son coherentes coas
necesidadesdaspersoasásquesedirixeoproxecto?
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
66
PASO 4. ASIGNAR RECURSOS AO PROXECTO DE COEDUCACIÓN (RE-
CURSOSHUMANOS,MATERIAIS/TEMPOS/GASTOS)
Oéxitodunproxectoparatraballaraigualdadenocentrodeensino
depende de múltiples factores: de identificar ben o problema, de
deseñarunproxectocoherentequeresolvacoasactividadespropostas
asdesigualdadesdetectadas,etc.Nestesentido,taménénecesario
terencontaosrecursosdosquesedispónparalevaloadiante.
1.ASIGNACIÓNDERECURSOSHUMANOS
Cada actividade debe contar cun equipo suficiente para levala a
cabo.Undosproblemasmáisfrecuenteséqueaspersoasmáisimplica-
dasasumenogrosodasactividadeseacabanpordesgastarseeper-
deramotivación.Coaasignacióndopersoalnecesarioparaexecutar
cadaactividadegaránteseasúacalidadeeoéxito.
Nestaliña,éimportantedefinir responsabilidadesentreaspersoasim-
plicadas, de xeito que exista un equilibrio entre a dispoñibilidade de
tempodecadaun/unhaeaexperienciadetraballoenproxectosno
centro.
2.ASIGNACIÓNDETEMPOS
Aasignacióndostemposdebeserrealista.Enmoitasocasións,prescín-
dese dunha boa planificación temporal e esta é unha das principais de
nonconsecucióndosresultadosesperados.Afaltaduncálculorealdos
ritmosdocurso lectivo,dadispoñibilidadedetempodoprofesorado,
etc.sonfactoresderiscoparaoéxitodosproxectosdecoeducación.
Porisorecoméndase,nodeseñodasactividadesdoproxecto:
• Terencontaosperíodosdevacaciónsedíasfestivosdocalenda-
rioescolar.
• Evitarperíodosdealtacargalectivaoudeavaliación.
• Reservarperíodosdetempo:
:: Ao iniciodoproxecto,paraplanificarotraballo.
67
:: Nametadedaexecución doproxecto,para facerun segui-
mentoeeventuaiscorrecciónsnaplanificacióndeactividades.
:: Ao final doproxecto,paraavaliarosresultadosapartirdoini-
cialmenteprevisto.
Ferramenta recomendadapararealizarestatarefas:
CRONOGRAMA
Estaferramentapermitiráfacerunresumoesquemático,noqueasignar
econtrolarostemposeosavancesdoproxectocoeducativo.
Co cronograma de actividades preténdese, ademais de especificar os
prazos de execución para cada actividade, establecer a secuencia
temporalsegundoacalunhasactividadesdebenprecederaoutras.
*Ver ficha 2. DESEÑO.
3.ASIGNACIÓNDEGASTOS
Para maior control e eficacia do proxecto, é necesario establecer un
orzamentoqueprecisecalessonosrecursosnecesariosparaaexecu-
cióndecadaunhadasactividadesprogramadas.
Éindispensablefaceruncálculorealdosgastosnos
queincorreráoproxectoenfuncióndarealidadedo
contexto–ruralouurbano,porexemplo–docentro
deensino,doprezodecadaunhadasactividades
deseñadas,etc.
Paraisto,recoméndase:
• Orzamentarcadaactividadeporseparado.
• Simplificar,concretarenumeraromaterialne-
cesarioparaexecutarcadaactividade.
• Definirosprezosapartirdunhabuscaexhausti-
va,solicitandofacturaspro-formacandosexa
necesariooudocumentándosenaswebsespe-
cíficasexistentesusandoasnovastecnoloxías.
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
Xa rematou a fase de deseño:
Resumiuse a información recollidana fase de identificación, ordenouse ocontextoeexplicáronseosaspec-tos clave do proxecto: obxectivos,resultados esperados, actividadesetc., asignando responsabilidades,tempos,recursoseconómicosema-teriaisacadaunhadasactividadesdeseñadas.
Nestemomento,xasepodetrasla-dar a información resultante á FI-CHA 2. DESEÑO:deseñoinicial,asig-naciónderecursosecronograma.
68
FICHA 2.1 - DESEÑO
TÍTULO PROXECTODATA INICIO prevista:
…/…/…
CENTRO ESCOLARDATA FINALIZACIÓN prevista:
…/…/…
RESP. PROXECTO
(cargo)
enderezo/contacto TELéFONO/CORREO-E
Gru
po
de
tra
ba
llod
op
roxe
cto
co
ed
uc
ativ
o Nome (engadirtantasliñascomosexannece-sarias).
Cargo ouacti-vidadehabitualquedesempeña.
Función enrelacióncoproxecto.
Experiencia en coeducación: SI/NON,cal?
BreveresumodoCONTEXTOdeintervención.Indi-quen o problema xeral e específico sobre o que actuará oproxectocoeducativo.
ÁMBITOINTERVENCIÓNCOEDUCATIVA
Obxectivo xeral (longo prazo), máximo2liñas:
Obxectivo específico (curto prazo),máximo2liñas:
Descrición xeral do proxecto
69
FICHA 2.1 - DESEÑO
MATRIZ DE DESEÑO (engadir tantas filas como sexan necesarias)
ACTIVIDADES
RESULTADOSVINCULADOS
COLECTIVODESTINATARIO
INDICADO-RES
MEDIOSDEVERIFI-CACIÓNNOME TIPO COLECTIVO CURSO AULA
NºHOMES
NºMULLE-
RES
A.1.
A.1.1
A.1.2
A.1.3
A.2.
A.2.1
A.2.2
A.3.
A.3.1
A.3.2
*dispoñibleenhttp://www.igualdadegalicia.org
70
FICHA 2.2- ASIGNACIÓN DE RECURSOS: orzamento, persoal, tempo
TÍTULO PROXECTO
CENTRO ESCOLAR RESP. PROXECTO (cargo)
ENDEREZO/CONTACTO
TELéFONO/CORREO-E
ACTIVIDADES
RECURSOS
ORZAMENTO PERSOAL IMPLICADO
A.1.1
A.1.2
A.1.3
A.2.1
A.2.2
A.3.1
A.3.2
DATA INICIO ACTIVIDADES: …/…/…
DATA FINALIZACIÓN ACTIVIDADES: …/…/…
CRONOGRAMA
1ºano 2ºano
MESES (poloxeral,entrexulloesetembroeendecembrononseexecutanactividades)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
71
FICHA 2.2- ASIGNACIÓN DE RECURSOS: orzamento, persoal, tempo
TÍTULO PROXECTO
CENTRO ESCOLAR RESP. PROXECTO (cargo)
ENDEREZO/CONTACTO
TELéFONO/CORREO-E
ACTIVIDADES
RECURSOS
ORZAMENTO PERSOAL IMPLICADO
A.1.1
A.1.2
A.1.3
A.2.1
A.2.2
A.3.1
A.3.2
DATA INICIO ACTIVIDADES: …/…/…
DATA FINALIZACIÓN ACTIVIDADES: …/…/…
CRONOGRAMA
1ºano 2ºano
MESES (poloxeral,entrexulloesetembroeendecembrononseexecutanactividades)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
*dispoñibleenhttp://www.igualdadegalicia.org
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
72
3.2.3. EXECUCIÓN E SEGUIMENTO. COMO REALIZAR E ACOMPAÑAR AS ACCIÓNS COEDUCATIVAS?
Na fasedeexecuciónpoñeranseenprácticaasactividadesdeseña-
dasnoproxecto.Unhadascuestiónsclavesparaaboamarchados
proxectos é conseguir que a realidade non modifique substancialmen-
te os obxectivos e actividades marcadas nas fases anteriores (identifi-
caciónedeseño).Débesegarantirqueasactividadesprogramadasse
desenvolven facendo bo uso dos recursos asignados e da planificación
temporalestablecida,dexeitoqueselogrenefectivamenteos
resultadosparaosquefoipensadoinicialmenteoproxecto.
Nonsepodeesquecerqueasactividadesdoproxectosedes-
envolveránnuncontextovivonoquepodenxurdirtodaunha
serie de condicionantes novos, problemas e variacións que
erandifícilesdeprevernoinicio;poriso,aexecucióndebeser
flexible e adaptarse ás circunstancias gardando fidelidade ás
liñasmestrasdoplandeacciónpreviamentedeseñado.
Paraesta tarefa resulta imprescindibleestablecer,comaiorconsenso
posible,comosedesenvolveránosseguinteslabores:
• Coordinación,xestióndodíaadíadoproxecto,organizacióndas
distintastarefasetemposdeexecuciónbaixoaorientaciónda(s)
persoa(s)responsable(s).
• Seguimento,tarefasdesupervisiónparalelasáexecuciónparaco-
rrixiraquelasvariaciónsnonprevistasnodeseñoinicial.
PASOS
1.º Coordinaroproxectodecoeducación
2.º Controlaresupervisarasúaexecución
PASO1.COORDINAROPROXECTODECOEDUCACIÓN
• Asignaciónourevisiónresponsabilidades.
Paraunbodesenvolvementodoproxecto,éprecisoestablecerunsis-
temadeorganizacióndogrupode traballoxaestablecidonas fases
A planificación previafeitanafasedeDESEÑOé indispensable para obo desenvolvemento etranslación á realidadedastarefasdoproxectoeparaologrodosresul-tadosagardados.
73
anteriores, definir responsabilidades e revisar funcións. Para iso, resulta
deutilidade:
:: Designarunhapersoaoupersoasqueseencargarándeorien-
taredirixiroboritmodoproxectoedefaceroseuseguimento.
Apersoacoordinadoradeberálevarocontroldegastoseman-
terunplandecomunicación,taménseencargarádeimpulsaloe
motivaraspersoasimplicadasparaaseguraroseuéxito.
:: Constituír equipos temáticos, en función das persoas implica-
dasedastemáticasoutarefasdasquesecompónaprograma-
cióndeactividades. Para isto resultamoiútil revisaramatrizde
deseñoedetectaraquelastarefasquesedesenvolvenconcerta
autonomíaconrespectoaoresto,polasúanaturezatemáticaou
polosseustemposderealización.
Dependendodograodecomplexidadedasúaexecución,cadatarefa
poderádotarsedoseupropioplandetraballo.Taménconvénrealizar
unhacorrectaasignaciónderecursoseprevisióndecambiosporcada
plandetraballo,dexeitoqueacoordinacióndoproxectopoidagarantir
aboadireccióndatotalidadedoproxectocoeducativo.
Respecto do plan de comunicación anteriormente citado, a comu-
nicacióndosproxectosde igualdaderesultavital,xaquenofondoo
obxectivo último de todos eles é o de cambiar actitudes, opinións e
comportamentose,nestesentido,éevidentequecantomáisseamplíe
oámbitodeproxeccióndosseuscontidos,maioralcancee impacto
teránestesnosseusresultados.Oplandecomunicacióndebeteren
contaunhadobredimensión.
:: Comunicacióninterna:débesegarantiraboacomunicacióne
ofluxodeinformaciónentreaspersoasimplicadasnaexecución
doproxecto.
:: Comunicaciónexterna,paraproxectarpublicamenteas reali-
zaciónselogrosdoproxectocoeducativo.Osgruposdestinatarios
destetipodecomunicaciónseránoutroscentroseducativoseper-
soaseentidadespresentesnacontornainmediatadoscentros:aso-
ciaciónsveciñais,demulleres,culturais,naisepais,concello,etc.
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
74
PASO2.CONTROLARESUPERVISARASÚAEXECUCIÓN
O control sistemático e continuo da execución do proxecto permite
coñecerenquemedidaasactividadesrealizadasestándebidamente
orientadasparagarantirosresultadosesperados.
En moitos casos, prodúcense desviacións ou deficiencias no desen-
volvemento do proxecto, servindo o seguimento para identificalas e
propoñermedidasalternativasquereconduzanasúaexecución.Ose-
guimentoéunhaactividadesimultáneaáexecucióndoproxectoque
deberealizarsecontinuaesistematicamenteequepermitevaloraren
quemedidaseestánocamiñodeconseguirosresultadosprevistosini-
cialmente.
Parafacilitaroseguimento,recoméndase:
REALIZARREUNIÓNS.
No cronograma de execución do proxecto deberá recollerse a
realizaciónde reuniónsde seguimentooumomentosdecontrol
doseuritmoecaracterísticasdeexecución.Estasreuniónsserán
organizadaspolapersoaoupersoascoordinadorasdoproxectoe
polasresponsablesdeequipostemáticos.
Encasodequesexapreciso,tomaransemedidascorrectorasso-
breasdistintastarefas.Éimportantequeseimpliquenaspersoas
participantesnaexecucióndoproxectoparaconseguirmellores
perspectivasdesolucióndosproblemasquesepoidanpresentar.
Entodasasreuniónsdeseguimento,ademaisdosdocumentoses-
tablecidosparafacilitarotraballodébeserevisarconstantemente:
:: amatrizdedeseñodoproxecto;
:: ocronogramaouaplanificacióntemporal;
:: omapaouprogramaderecursos.
ELABORARINFORMES.
Segundoasnecesidadeseascaracterísticasdoproxecto,os in-
formesteránque incluír informaciónsobrecadaundoselemen-
75
tos da súa execución. Se é posible, deberíase determinar unha
metodoloxíadeseguimentoconprocedementosuniformespara
otraballodetodooprofesorado.Destaforma,nasreuniónsperió-
dicas(semanais,mensuais...)queseestablezanparacomentaros
avances,cadapersoapodeterinformacióndetodoogrupode
traballo.
Débese, ademais, atender con coidado todo o relativo aos as-
pectosdeanálisedesdeaperspectivadexénero(cap.II).Aper-
soacoordinadoraprocurarágarantir,comomínimo,asseguintes
actuacións:
:: Control, supervisión e asesoramento continuo para o cumpri-
mento dos criterios de xénero. Garantía da recollida de datos
desagregadosporsexosobreodesenvolvementoeimpactodas
accións.
:: Coberturadasfichasdeseguimentoerecompilacióndema-
terialvisualedocumentosqueconstateneavalenasactividades
realizadas.
Setodovaibeneoproxecto/programasedesenvolvesenproblemas,
segundo a identificación e planificación inicial, acadaranse os resulta-
dosesperados.
Unha vez finalizadas asactividades,deberase realizarundocumento
resumo ou informe final de proxecto, no que se recollerán de forma
claraesistemáticaosseguintespuntos:
• aconsecucióndosobxectivosdeigualdadedoproxecto;
• asactividadesdesenvolvidasataadataeograodeexecución
doproxectorespectododeseñoinicial;
• oorzamentoinicialdoproxecto,aseventuaisaxudasrecibidase
osgastosqueseexecutaron.
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
76
Xa rematou a fase de EXECUCIÓN:
Levouse adiante o proxecto coeducativo deseñado, as persoas participantes coordináronse econstituíronequipostemáticosoperativosportarefasdoproxecto.Aplicouseunplandecomuni-cación para garantir que a información traspasase as barreiras do propio proxecto e fixéronse tare-fasdeseguimentocoasqueseconseguiuacadarosresultadosdeigualdadequeseagardaban.
Ferramentadetraballoempregada:FICHA 3. SEGUIMENTO.
FICHA 3- SEGUIMENTO
TÍTULO PROXECTO
CENTRO ESCOLAR
ENDEREZO/CONTACTO
RESUMO DO PROXECTO
SITUACIÓN ACTUAL DO PROXECTO:
HOUBO VARIACIÓNS?
RESULTADO VINCULADO A CADA
ACTIVIDADEACTIVIDADES EXECUCIÓN
R.1
A.1.1 O SI O NON
A.1.2 O SI O NON
A.1.3 O SI O NON
R.2
A.2.1 O SI O NON
A.2.2 O SI O NON
R.3
A.3.1 O SI O NON
A.3.2 O SI O NON
RESP. PROXECTO (cargo) DURACIÓN (meses)
TELéFONO/CORREO-E DATA …/…/…
LOGRO DE RESULTADOS (%)INDICADORES MEDIOS DE
VERIFICACIÓN
MODIFICACIÓN E OBSER-
VACIÓNSN.º TIPO
77
FICHA 3- SEGUIMENTO
TÍTULO PROXECTO
CENTRO ESCOLAR
ENDEREZO/CONTACTO
RESUMO DO PROXECTO
SITUACIÓN ACTUAL DO PROXECTO:
HOUBO VARIACIÓNS?
RESULTADO VINCULADO A CADA
ACTIVIDADEACTIVIDADES EXECUCIÓN
R.1
A.1.1 O SI O NON
A.1.2 O SI O NON
A.1.3 O SI O NON
R.2
A.2.1 O SI O NON
A.2.2 O SI O NON
R.3
A.3.1 O SI O NON
A.3.2 O SI O NON
RESP. PROXECTO (cargo) DURACIÓN (meses)
TELéFONO/CORREO-E DATA …/…/…
LOGRO DE RESULTADOS (%)INDICADORES MEDIOS DE
VERIFICACIÓN
MODIFICACIÓN E OBSER-
VACIÓNSN.º TIPO
*dispoñibleenhttp://www.igualdadegalicia.org
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
78
3.2.4. AVALIACIÓN DE RESULTADOS. COMO MEDIR O éXITO DA INTERVENCIÓN?
Aavaliacióndunproxectocoeducativoconsistenacomparaciónentre
a situación final que se acadou respecto da promoción da igualdade
nocentroeasituacióninicialquedeuorixeaoproxecto.Nonéposible
afirmar que un proxecto ten éxito se non está contribuíndo a corrixir as
desigualdadesdexéneroqueseproducennaescola.
É necesario utilizar a información e os indicadores da fase de identifi-
caciónedeseño.Aavaliacióndoproxectodeberámedirograode
consecución dos obxectivos de igualdade en relación cos medios
–humanos e técnicos– e recursos utilizados nel e verificar se houbo que
reaxustar a planificación recollida no seu deseño inicial.
Aavaliaciónpermitiranos:
• Medirseselograronosobxectivosdeigualdadequexustificarona
necesidadedelevaracabooproxecto.
• Analizarporqueecomoasactividadesdoproxectocontribuíron
(ounon)aologrodosobxectivos.
• Planificar futuras accións a partir do aprendido, de xeito que o
próximoproxectoteñamaiorimpacto.
Aavaliacióndunproxectocoeducativotenquecontarconcriteriose
datosobxectivosquepermitansacarconclusiónsreaisedeberáfacer
unhaanálisedoimpactodesdeaperspectivadexénero(análisedas
relacións de xénero, contexto, experiencia de traballo en igualdade
nocentro).Atravésdestaanálisepoderansevaloraroscambiosacon-
tecidosduranteoproxectoenfuncióndoámbitodeintervenciónse-
COMPARACIÓN/AVALIACIÓN
Situación(datos,informa-cióneindicadores)de desigualdade inicialquefundamentaarealizacióndoproxectocoeducativo
Avances (datos,informacióneindicadores)entermosde(des)igualdade naescolanomomento de finalización do proxectocoeducativo
79
leccionado-Modelodecentro,Usodalinguaxe,Docenciaemateriais
didácticoseDesenvolvementopersoaldoalumnado.
Paraavaliaroproxecto,recoméndaseseguirosseguintes PASOS:
1.º Recoller toda a información dispoñible que resulta do propio
desenvolvementodoproxectocoeducativo
2.º Procuraroutrasfontesdeinformaciónsobreosresultados
3.º Comparar/avaliarapropostainicialcosresultadosfinais
PASO1:RECOLLERTODAAINFORMACIÓNDISPOÑIBLE
Desde a fase de identificación do proxecto, débese de conservar e
recompilar toda a información que se xere, xa que no momento da
avaliaciónseránecesariovolverrevisala.
Seguramente haberá moitísima información e cómpre recuperala
toda:
• Datosclaveedocumentosdafasedeidentificaciónsobreapro-
blemáticanocentro.
• Documentoefichasdedeseñodoproxecto.
• Matrizdodeseñodoproxecto.
• Cronograma.
• Táboaderecursos.
• Informesefichasdeseguimento.
• Resultadosdeexecucióndasactividadescoeducativas,através
dediversosmediosdeconstatación:actas, informes,programa-
cións,fotos,recortesdeprensa,etc.
• Outros.
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
80
PASO2:PROCURAROUTRASFONTESDEINFORMACIÓN
Ademais da documentación escrita ocasionada pola xestión do
proxecto, nun proceso avaliador tamén é moi importante recoller as
opiniónseimpresiónsdeinformantesclave,queproporcionaráninfor-
macióndeintereseparaasúaavaliación.Estesinformantespodenser
dedoustipos:
• Vinculadosaoproxecto,comopodensermembrosdogrupode
traballooualumnadodestinatariodeactividades.
• Non vinculados directamente ao proxecto, persoas que poidan
achegarasúavaloracióncríticaaosresultadosdoproxecto(al-
gúns pais e nais, persoas doutros colectivos profesionais, etc.).
Convénqueaspersoasalleasaoproxectoteñancertocriterioco-
educativo.
Aopinióndos/asinformantesclaveachegamoitainformaciónáava-
liación.Pararecollerestainformación,enfuncióndotempodoquese
dispoña,recoméndaseapoiarseen técnicasxaexplicadasnafasede
identificación.
• TécnicadoGRUPODEDISCUSIÓNqueaxudaaordenarainforma-
ciónquemanexaungrupo.Trátasedepoñerencomúnasopi-
niónsqueseobtiverondaxestióndoproxecto.
• ENTREVISTAS. Trátase de escoller unha serie de temas sobre o
proxecto e elaborar unha entrevista. Esta pode ter carácter de
enquisa para coñecer a percepción dun determinado aspecto
enconcreto(conopciónspechadasouabertas)easvaloracións
daspersoasentrevistadas.
• OBSERVACIÓNPARTICIPANTE. Estatécnicapodesermoiútilparaa
avaliaciónencoeducación,xaquemoitosdosámbitosdeinter-
venciónserefirenacuestiónssubxectivas:actitudes,desempeño
deroles,diferenciaciónsexualnasactividadesdaescola,etc.
Durantetodooprocesoavaliador,débeseterunhavisiónglobalclara
doquefoioproxectoencadaunhadassúasfasesecontrastarainfor-
maciónantesdedecidirsetomalaencontaounon.
81
PASO3:COMPARAR/AVALIARAPROPOSTAINICIALCOSRESULTADOS
FINAIS
Unhavezrecuperadatodaainformacióndoproxectoecontrastadas
outras fontes de información, xa se dispón de datos suficientes para va-
loraroseugraodeéxito.
En termos xerais, establécense cinco criterios básicos de avaliación:
Pertinencia, Eficacia, Eficiencia, Impacto e Sustentabilidade doproxec-
to.Achégaseuncadroresumoquepodeaxudaraexecutarestafase
efacilítansepreguntasorientativas,segundocadacriterio,quepoden
axudaraentender,adaptándoasacadaproxecto,enqueaspectosse
debecentraraanálise:
CRITERIO EXEMPLOS PREGUNTA CLAVE
PERTINENCIAValoraautilidadedoproxecto
:: Oproxectoécoherentecocontextoecoaproblemáticadedesigualdadedescritanocentrodeensino? oSi––Non.Porque?
:: Adaptáronseasactividadesdoproxectoásituacióndedesigualdade e ás especificidades do centro? Valore do 1 ao 5ecomente: oAdaptaciónáidade oAdaptaciónáinterculturalidadedocentro oAdaptaciónádiversidaderelixiosa oAdaptaciónádiversidadesexual
EFICACIAVaimedirograodeconsecucióndoobxectivodoproxecto,enfuncióndasactividadesrealizadasedosresultadosesperados
:: Acadouoproxectoosobxectivosdeigualdadequesepropuña?Enquemedidaoproxectoconcluíuoprogramadeactividades(valorenoutroapartadoo%deexecucióneresultadosactividadeporactividade): oAo30% oAo50% oAo80% oAo100%
:: Poderíanlograrseosmesmosresultadosdeigualdadereali-zandooutrasoumenosactividades? oSi––Non.Porque?
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
82
EFICIENCIAVaimedirousodosmedioserecursosdispoñiblesaolongodoproxecto
:: Foron adecuados os medios (humanos –n.º de persoas, perfil profesional–económicoseotempo)delimitadosparaconse-guirosresultadospropostos?Valorado1ao5ecomente: oRRHH oDiñeiro oTempo
:: Poderíanlograrseosmesmosresultadosconcustosmenores,utilizandométodosalternativos? oSi––Non.Porque?Valoreresultadoporresultado.
IMPACTOVaimedirosefectos,positivosounegativos,quetenoproxectosobreasrelaciónsdexéneromáisaládologrodoseuobxectivo
:: Asacciónsformuladaseosresultadosalcanzadoscontri-búenareducirasdesigualdadesentremulleresehomes,nenasenenosnocentro? oSi––Non.
:: Argumenteasúaresposta,sinalandoimpactospositivosedestacando,sexurdisen,impactosnegativos.Queconsecuenciastivooproxectonosseguintesgrupos?Valoredo1ao5eexplique: oConsecuenciasentreopersoaldocente oConsecuenciasnaANPAounacontorna sociocomunitaria oNoalumnado oOutrosimpactos
SUSTENTABILIDADE Vaimediracapacidadedepermanencianotempodosefectospositivosdoproxectocoeducativo
:: Enquemedidaasactuaciónsecontidoscoeducativosdoproxectovantercontinuidadenotempo?Expliqueenfuncióndosámbitosdeintervención(Modelodecentro,Usodalinguaxe,DocenciaemateriaisdidácticoseDesenvolvementopersoaldoalumnado):
:: Previuseaimplicacióndacontornaeducativaedoalum-nado na vida diaria do centro unha vez terminada a influen-ciadoproxecto? oSi––Non.
:: Expliquecomoeenquegraoseimplicoucadaundosgrupos.
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
Xa rematou a fase de AVALIACIÓN:
Comparouse a proposta inicial cos resultados finais do proxecto coeducativo, a partir dos cinco criteriosbásicosdeavaliación, introducindonaanáliseaperspectivadexéneroen relacióncoámbito de intervención elixido e indentificáronse as boas prácticas extrapolables a outros centros deensino.
Nestemomento,xasepodetrasladarainformaciónresultanteáFICHA 4. AVALIACIÓN.
83
84
FICHA 4- AVALIACIÓN
TÍTULO PROXECTO
CENTRO ESCOLAR RESP. PROXECTO (cargo)
ENDEREZO/CONTACTO TELéFONO/CORREO-E
RESUMO FINAL: GRAO DE FINALIZACIÓN E éXITO DO PROXECTO COEDUCATIVO
VARIACIÓNS SALIENTABLES SOBRE A PROPOSTA INICIAL E MOTIVO DELAS
RESULTADO ESPERADOACTIVIDADES VINCULADAS A CADA
RESULTADO
GRAO DE FINALIZACIÓN(SI/NON.Valoredo1ao5ograode
execucióndaactividade)
R.1 A.1.1
R.1 A.1.2
R.1 A.1.3
R.2 A.2.1
R.2 A.2.2
CRITERIOS DA AVALIACIÓN Si/Non
PERTINENCIA Oproxectofoiútilepertinente?
EFICACIA Acadouoproxectoosobxectivosdeigualdadequesepropuñacoprogramadeactividadesproposto?
EFICIENCIA Foronadecuadososmedios,económicosehumanos,paraconseguirosresultadospropostos?
IMPACTO Asacciónsrealizadaseosresultadosalcanzadoscontri-buíronareducirasdesigualdadesnocentrodeensino?
SUSTENTABILILIDADEAsactuaciónsecontidoscoeducativosdoproxectovantercontinuidadenotempo?
SINALE 2 BOAS PRÁCTICAS COEDUCATIVAS EXPORTABLES PARA OUTROS CENTROS DE ENSINO
1.
2.
DURACIÓN (meses)
DATA …/…/…
GRAO DE éXITO (Valoredo1ao
5ograodeéxitodaactividade)
INDICADORES MEDIOS DE CONSTATA-CIÓN DE EXECUCIÓN DA
ACTIVIDADEMODIFICACIÓN E OBSERVACIÓNS
N.º TIPO
Por que? Resuma en dúas liñas
85
FICHA 4- AVALIACIÓN
TÍTULO PROXECTO
CENTRO ESCOLAR RESP. PROXECTO (cargo)
ENDEREZO/CONTACTO TELéFONO/CORREO-E
RESUMO FINAL: GRAO DE FINALIZACIÓN E éXITO DO PROXECTO COEDUCATIVO
VARIACIÓNS SALIENTABLES SOBRE A PROPOSTA INICIAL E MOTIVO DELAS
RESULTADO ESPERADOACTIVIDADES VINCULADAS A CADA
RESULTADO
GRAO DE FINALIZACIÓN(SI/NON.Valoredo1ao5ograode
execucióndaactividade)
R.1 A.1.1
R.1 A.1.2
R.1 A.1.3
R.2 A.2.1
R.2 A.2.2
CRITERIOS DA AVALIACIÓN Si/Non
PERTINENCIA Oproxectofoiútilepertinente?
EFICACIA Acadouoproxectoosobxectivosdeigualdadequesepropuñacoprogramadeactividadesproposto?
EFICIENCIA Foronadecuadososmedios,económicosehumanos,paraconseguirosresultadospropostos?
IMPACTO Asacciónsrealizadaseosresultadosalcanzadoscontri-buíronareducirasdesigualdadesnocentrodeensino?
SUSTENTABILILIDADEAsactuaciónsecontidoscoeducativosdoproxectovantercontinuidadenotempo?
SINALE 2 BOAS PRÁCTICAS COEDUCATIVAS EXPORTABLES PARA OUTROS CENTROS DE ENSINO
1.
2.
DURACIÓN (meses)
DATA …/…/…
GRAO DE éXITO (Valoredo1ao
5ograodeéxitodaactividade)
INDICADORES MEDIOS DE CONSTATA-CIÓN DE EXECUCIÓN DA
ACTIVIDADEMODIFICACIÓN E OBSERVACIÓNS
N.º TIPO
Por que? Resuma en dúas liñas
*dispoñibleenhttp://www.igualdadegalicia.org
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
86
PASO4:EXPLICARNUNDOCUMENTOASCONCLUSIÓNSDOPROCESO
AVALIADOR
Estepasoconsisteenresumir,dexeitoordenado,ostrespasosanterio-
resdeformaquequedeconstanciadoprocesoavaliadoredograoe
finalización e éxito do proxecto coeducativo.
Asconclusiónsdaavaliaciónseránmoiútilesparamellorarnosseguintes
proxectosdeigualdadeeparaaprenderdoserros.Poristo,énecesario
deixar constancia do proceso avaliador e facer unha recompilación
das boas prácticas extraídas de toda a xestión do proxecto, co fin de
quepoidanaxudaraoutroscentrosdeensino,ouaoutrosequiposdo-
centes,alevaracaboproxectoscoeducativosexitosos.
Para elaborar o informe de avaliación (do que a ficha é o resumo) re-
coméndase:
• Explicarenprimeiro lugarcaleraopuntodepartida:unresumo
dasclavesdoproxecto.
• Vincular, relacionarecompararas tres fasesanterioresáavalia-
cióncomounprocesocontinuado;nonsedebeavaliarporpar-
tes(identificaciónporunhabanda,deseñoporoutra,etc.),senón
comounmesmoproceso:oproxectocoeducativo.
• Valorarporseparadoasactividades,osresultadose,polotanto,
oalcancedosobxectivospropostos[ograodeconsecucióndo
obxectivo específico (OE) e o acercamento ao obxectivo xeral
(OX)],apoiándosenos indicadoresde xéneroda intervencióne
nos cinco criterios da avaliación. A información debe ser trasla-
dada sinteticamente actividade por actividade e resultado por
resultadoparanoncrearconfusións.Porexemplo:
87
• Recollernasconclusiónsenquemedidaasnecesidadeseintere-
sesdosnenosedasnenasforonatendidospoloproxecto,como
se valoraron as contribucións dunhas e outros ao éxito da inter-
vención, como se mantivo a implicación do grupo de traballo,
comorapazaserapacessebeneficiarondoéxitoedosresultados
acadados,enfuncióndoámbitode intervenciónseleccionado.
Endefinitiva,valorarograodecoeducaciónaoquesechegou
trasoproxecto.
• Recollerosdatosdesagregadosporsexo.
• Enumerareexplicarasboasprácticasexportablesaoutroscentros
deensino.
ACTIVIDADE RESULTADO
RESUMODAACTIVIDADE RESUMO
GRAODEEXECUCIÓN GRAODEALCANCE
CAUSASDASMODIFICACIÓNS(sehoubo)
CAUSASDASMODIFICACIÓNS(sehoubo)
BOASPRÁCTICASEXTRAÍDAS
A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
88
4. ANEXOS
4.1. RECURSOS PARA A COEDUCACIÓN
Ofrécese,acontinuación,unhabrevemostradepáxinasde internet
onde se pode atopar bibliografía, unidades didácticas e recursos in-
formativosedeapoioedeutilidadeparaintroduciraperspectivade
xéneronaescola:
Directorio europeo de recursos para a igualdade e a prevención da
violencia de xénero
http://www.educarenigualdad.org/default.aspx
Averroes. Red telemática educativa de Andalucía
http://juntadeandalucia.es/averroes/
Portal Coeducación-Asturias
http://web.educastur.princast.es/proyectos/coeduca/
Programas de innovación educativa. Coeducación. Generalitat de
Cataluña www.xtec.cat/innovacio/coeducacio/
Portal do Instituto Vasco de la Mujer EMAKUNDE www.emakunde.org
FETE-UGT. Educación en valores
http://www.educacionenvalores.org/spip.php?rubrique133
Portal Intercambia http://www.educacion.es/intercambia/
Portal do PLAN VALORA www.edu.xunta.es/valora
Seminario Permanente de Educación para a Igualdade
http://www3.xunta.es:8080/auto/sgi/
Enlazadas. Directorio web. Coeducación
http://www.ciudaddemujeres.com/Enlazadas/index.php?c=55
Feminario de Alicante: Guía didáctica de la coeducación
http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/
12693849009020518085624/
Materiais para a observación e a análise do sexismo no ámbito escolar
http://web.educastur.princast.es/cpr/gijon/recursos/coeducacion/
matsex/publicacion.pdf
Guia de coeducació per als centres educatius: pautes de reflexió i re-
cursos per a l’elaboració dun projecte de centre, Institut Català de les
dones, Generalitat de Catalunya, 2008
http://www20.gencat.cat/docs/icdones/Serveis/Documents/Arxius/
PDF%20GUIA%20COEDUCACIO.pdf
89
4.2. A IGUALDADE NO ENSINO. MARCO LEXISTATIVO
Omarcolexislativoactualobrigaaintroduciraperspectivadexéneroe
avelarpolocumprimentodoprincipiodeigualdaderealentremulleres
ehomesnoámbitoeducativo.Integranestecorpuslexislativo,poloque
á nosa comunidade autónoma se refire, as seguintes leis:
• Leiorgánica2/2006,do3demaio,deeducación(BOEn.º106do
4demaio).
• Leiorgánica3/2007,do22demarzo,paraaigualdadeefectiva
demulleresehomes(BOEn.º71do23demarzo).
• Leiorgánica1/2004,do28dedecembro,demedidasdeprotec-
ciónintegralcontraaviolenciadexénero(BOEn.º313do29de
decembro).
• Lei7/2004,do16dexullo,galegaparaaigualdadedemullerese
homes(DOGn.º149do3deagosto).
• Lei11/2007,do27dexullo,galegaparaprevenciónetratamento
integraldaviolenciadexénero(DOGn.º152do7deagosto).
A continuación, sinálanse os artigos destas leis que recollen expresa-
menteprevisións relativasápromociónda igualdadeeáprevención
daviolenciadexéneronoensinononuniversitario.
Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación
Artigo 1. Principios
O sistema educativo español, configurado de acordo cos valores da
Constitucióneasentadonorespectoaosdereitoseliberdadesrecoñe-
cidosnela,inspírasenosseguintesprincipios:
k) A educación para a prevención de conflitos e para a resolución pa-
cífica deles, así como a non violencia en todos os ámbitos da vida per-
soal,familiaresocial.
l)Odesenvolvementodaigualdadededereitoseoportunidadeseo
fomentodaigualdadeefectivaentrehomesemulleres.
ANEXOS
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
90
Artigo 2. Fins
1.Osistemaeducativoespañolorientaraseáconsecucióndosseguin-
tes fins:
b) Aeducaciónnorespectodosdereitoseliberdadesfundamentais,
naigualdadededereitoseoportunidadesentrehomesemulleres
enaigualdadedetratoenondiscriminacióndaspersoascondis-
capacidade.
c) Aeducaciónnoexerciciodatoleranciaedaliberdadedentrodos
principiosdemocráticosdeconvivencia,asícomonaprevención
deconflitosearesoluciónpacíficadeles.
Artigo 13. Obxectivos da educación infantil
a)Coñeceroseupropiocorpoeodosoutros,assúasposibilidadesde
accióneaprenderarespectarasdiferenzas.
b)Desenvolverassúascapacidadesafectivas.
c)Relacionarsecosdemaiseadquirirprogresivamentepautaselemen-
taisdeconvivenciaerelaciónsocial,asícomoexercitarsenaresolución
pacífica de conflitos.
Artigo 17. Obxectivos da educación primaria
c) Adquirir habilidades para a prevención e para a resolución pacífica
de conflitos, que lles permitan desenvolverse con autonomía no ámbito
familiaredoméstico,asícomonosgrupossociaiscosqueserelacionan.
d)Coñecer,comprendererespectarasdiferentesculturaseasdiferen-
zasentreaspersoas,aigualdadededereitoseoportunidadesdeho-
mesemullereseanondiscriminacióndepersoascondiscapacidade.
m)Desenvolverassúascapacidadesafectivasentodososámbitosda
personalidadeenassúasrelaciónscosdemais,asícomounhaactitude
contrariaáviolencia,aosprexuízosdecalqueratipoeaosestereotipos
sexistas.
91
Artigo 23. Obxectivos da educación secundaria obrigatoria
c)Valorarerespectaradiferenzadesexoseaigualdadededereitose
oportunidadesentreeles.Rexeitarosestereotiposquesupoñandiscrimi-
naciónentrehomesemulleres.
d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da
personalidadeenassúasrelaciónscosdemais,asícomorexeitaravio-
lencia,osprexuízosdecalqueratipo,oscomportamentossexistasere-
solver pacificamente os conflitos.
Artigo 33. Obxectivos do bacharelato
b)Consolidarunhamadurezpersoalesocialquellespermitaactuarde
formaresponsableeautónomaedesenvolveroseuespíritocrítico.Pre-
ver e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.
c)Fomentara igualdadeefectivadedereitoseoportunidadesentre
homesemulleres,analizarevalorarcriticamenteasdesigualdadesexis-
tenteseimpulsaraigualdaderealeanondiscriminacióndaspersoas
condiscapacidade.
Artigo 40. Obxectivos da formación profesional
a)Aprenderporsimesmosetraballarenequipo,asícomoformarsena
prevención de conflitos e na resolución pacífica deles en todos os ámbi-
tosdavidapersoal,familiaresocial.Fomentaraigualdadeefectivade
oportunidadesentrehomesemulleresparaaccederaunhaformación
quepermitatodotipodeopciónsprofesionaiseoexerciciodelas.
Artigo 66. Obxectivos da formación de persoas adultas
g) Previr e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e so-
ciais.Fomentaraigualdadeefectivadedereitoseoportunidadesentre
homesemulleres,asícomoanalizarevalorarcriticamenteasdesigual-
dadesentreeles.
ANEXOS
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
92
Artigo 102. Formación permanente
1.Aformaciónpermanenteconstitúeundereitoeunhaobrigadetodo
oprofesoradoeunharesponsabilidadedasadministraciónseducativas
edospropioscentros.
2. Os programas de formación permanente deberán contemplar a
adecuacióndoscoñecementosemétodosáevolucióndasciencias
e das didácticas específicas, así como todos aqueles aspectos de co-
ordinación,orientación,titoría,atencióneducativaádiversidadeeor-
ganizaciónencamiñadosamelloraracalidadedoensinoeofuncio-
namento dos centros. Así mesmo, deberán incluír formación específica
enmateriadeigualdadenostermosestablecidosnoartigosetedaLei
orgánica1/2004,do28dedecembro,demedidasdeproteccióninte-
gralcontraaviolenciadexénero.
Artigo 126. Composición do Consello Escolar
2. Unha vez constituído o Consello Escolar do centro, este designará
unhapersoaque impulsemedidaseducativasquefomentena igual-
daderealeefectivaentrehomesemulleres.
Artigo 127. Competencias do Consello Escolar
g)Propoñermedidaseiniciativasquefavorezanaconvivencianocen-
tro, a igualdade entre homes e mulleres e a resolución pacífica de con-
flitos en todos os ámbitos da vida persoal, familiar e social.
Disposición adicional vixésimo quinta.Fomentodaigualdadeefectiva
entrehomesemulleres.
Co fin de favorecer a igualdade de dereitos e oportunidades e fomentar
aigualdadeefectivaentrehomesemulleres,oscentrosquedesenvol-
vanoprincipiodecoeducaciónen todasasetapaseducativas serán
obxectodeatenciónpreferenteeprioritarianaaplicacióndasprevisións
recollidasnapresentelei,senprexuízododispostonosconveniosinterna-
cionaissubscritosporEspaña.
93
Lei orgánica 3/2007, do 22 de marzo, para a igualdade efectiva de mu-
lleres e homes
Artigo 14. Criterios xerais de actuación dos poderes públicos
Para os fins desta lei, serán criterios xerais de actuación dos poderes
públicos:
11.Aimplantacióndunhalinguaxenonsexistanoámbitoadministrativoe
oseufomentonatotalidadedasrelaciónssociais,culturaiseartísticas.
Artigo 23. A educación para a igualdade de mulleres e homes
O sistema educativo incluirá entre os seus fins a educación no respecto
dosdereitose liberdadesfundamentaisenaigualdadededereitose
oportunidadesentremulleresehomes.Asímesmo,osistemaeducativo
incluirá,dentrodosseusprincipiosdecalidade,aeliminacióndosobs-
táculos que dificultan a igualdade efectiva entre mulleres e homes e o
fomentodaigualdadeplenaentreunhaseoutros.
Artigo 24. Integración do principio de igualdade na política de
educación
1.AsAdministraciónseducativasgarantiránunigualdereitoáeduca-
cióndemulleresehomesatravésdaintegraciónactiva,nosobxecti-
vosenasactuaciónseducativas,doprincipiodeigualdadedetrato,
evitandoque,porcomportamentossexistasopolosestereotipossociais
asociados,seproduzandesigualdadesentremulleresehomes.
2.Asadministraciónseducativas,noámbitodassúasrespectivascom-
petencias, desenvolverán, con tal finalidade, as seguintes actuacións:
a)Aatenciónespecialnoscurrículoseentodasasetapaseducativas
aoprincipiodeigualdadeentremulleresehomes.
b) A eliminación e o rexeitamento dos comportamentos e contidos
sexistaseestereotiposquesupoñandiscriminaciónentremullereseho-
mes, con especial consideración a iso nos libros de texto e materiais
educativos.
ANEXOS
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
94
c)A integracióndoestudoeaaplicacióndoprincipiode igualdade
noscursoseprogramasparaaformacióninicialepermanentedopro-
fesorado.
d)Apromocióndapresenzaequilibradademulleresehomesnosórga-
nosdecontroledegobernodoscentrosdocentes.
e)Acooperacióncorestodasadministraciónseducativasparaodes-
envolvementodeproxectoseprogramasdirixidosafomentarocoñece-
mentoeadifusión,entreaspersoasdacomunidadeeducativa,dosprin-
cipiosdecoeducaciónedeigualdadeefectivaentremulleresehomes.
f)Oestablecementodemedidaseducativasdestinadasaorecoñece-
mentoeensinanzadopapeldasmulleresnahistoria.
Lei orgánica 1/2004, de medidas de protección integral contra a violen-
cia de xénero
Artigo 4. Principios e valores do sistema educativo
1. O sistema educativo español incluirá entre os seus fins a formación no
respectodosdereitoseliberdadesfundamentaisedaigualdadeentre
homesemulleres,asícomonoexerciciodatoleranciaedaliberdade
dentrodosprincipiosdemocráticosdeconvivencia.
Igualmente,osistemaeducativoespañolincluirá,dentrodosseusprin-
cipios de calidade, a eliminación dos obstáculos que dificultan a plena
igualdadeentrehomesemullereseaformaciónparaaprevenciónde
conflitos e para a resolución pacífica destes.
2.Aeducacióninfantilcontribuiráadesenvolvernainfanciaaaprendi-
zaxe na resolución pacífica de conflitos.
3.Aeducaciónprimariacontribuiráadesenvolvernoalumnadoasúa
capacidade para adquirir habilidades na resolución pacífica de confli-
toseparacomprendererespectaraigualdadeentresexos.
4. A educación secundaria obrigatoria contribuirá a desenvolver no
alumnadoacapacidadepararelacionarsecosdemaisdeformapací-
fica e para coñecer, valorar e respectar a igualdade de oportunidades
dehomesemulleres.
95
5.Obacharelatoeaformaciónprofesionalcontribuiránadesenvolver
noalumnadoacapacidadeparaconsolidarasúamadurezpersoal,
socialemoral,quellespermitaactuardeformaresponsableeautóno-
maeparaanalizarevalorarcriticamenteasdesigualdadesdesexoe
fomentaraigualdaderealeefectivaentrehomesemulleres.
6.Aensinanzaparaaspersoasadultas incluiráentreosseusobxectivos
desenvolver actividades na resolución pacífica de conflitos e fomentar o
respectoádignidadedaspersoaseáigualdadeentrehomesemulleres.
7.Asuniversidadesincluiránefomentaránentodososámbitosacadé-
micosaformación,docenciaeinvestigaciónenigualdadedexénero
enondiscriminacióndeformatransversal.
Artigo 6. Fomento da igualdade
Coa finalidade de garantir a efectiva igualdade entre homes e mulle-
res,asadministraciónseducativasvelaránparaqueentodososmate-
riaiseducativosseeliminenosestereotipossexistasoudiscriminatoriose
paraquefomentenoigualvalordehomesemulleres.
Artigo 7. Formación inicial e permanente do profesorado
Asadministraciónseducativasadoptaránasmedidasnecesariaspara
que nos plans de formación inicial e permanente do profesorado se
inclúa unha formación específica en materia de igualdade, co fin de
asegurarqueadquirenoscoñecementoseastécnicasnecesariasque
ashabilitenpara:
a)Aeducaciónnorespectodosdereitoseliberdadesfundamentaise
daigualdadeentrehomesemulleresenoexerciciodatoleranciaeda
liberdadedentrodosprincipiosdemocráticosdeconvivencia.
b) A educación na prevención de conflitos e na resolución pacífica
deles,entodososámbitosdavidapersoal,familiaresocial.
c)Adetecciónprecozdaviolencianoámbitofamiliar,especialmente
sobre a muller e os fillos e fillas.
ANEXOS
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
96
d)Ofomentodeactitudesencamiñadasaoexerciciodeiguaisdereitos
eobrigasporpartedemulleresehomes,tantonoámbitopúblicocoma
privado,eacorresponsabilidadeentreambosnoámbitodoméstico.
Artigo 8. Participación nos consellos escolares
Adoptaranseasmedidasprecisasparaasegurarqueosconselloses-
colaresimpulsenaadopcióndemedidaseducativasquefomentena
igualdaderealeefectivaentrehomesemulleres.
Co mesmo fin, no Consello Escolar do Estado asegurarase a representa-
cióndoInstitutodaMulleredasorganizaciónsquedefendanosintere-
sesdasmulleresconimplantaciónentodooterritorionacional.
Artigo 9. Actuación da Inspección Educativa
OsservizosdeInspecciónEducativavelaránpolocumprimentoeapli-
cacióndosprincipiosevaloresrecollidosnestecapítulonosistemaedu-
cativodestinadosafomentaraigualdaderealentremulleresehomes.
Lei 7/2004, do 16 de xullo, galega para a igualdade de mulleres e homes
Artigo 9. O currículo regulador do sistema educativo
1.AXuntadeGaliciaadoptará,dentrodassúascompetencias,asme-
didasconducentesaproporcionarllestantoásmullerescomoaosho-
mesunhaeducaciónparaaigualdade.Paraestesefectos,ocurrículo
reguladordaprácticadocentedecadaundosniveis,etapas,ciclos,
graos e modalidades do sistema educativo adaptarase ás seguintes
especificacións relativas a obxectivos, contidos, metodoloxía e criterios
deavaliación:
a)Acomprensióndovalorconstitucionaldaigualdadeentreambosos
sexoscomoobxectivodeespecialatenciónsenqueenningúncasose
admitancontidos,metodoloxíaoucriteriosdeavaliacióntransmisores,
directaouindirectamente,dunhadistribuciónestereotipadadepapeis
entreossexosoudunhaimaxededominacióndunsexosobreooutro
encalqueraámbitodavida.
97
b)Oenriquecementodocontidocurricularcoascontribuciónsaoco-
ñecementohumanorealizadaspolasmulleresnopasadoenopresente
e co adecuado reflexo do papel das mulleres na evolución histórica.
c)Aadquisiciónenalumnosealumnasdoscoñecementoseactitudes
necesariasquellespermitan,candoalcancenamadurez,atenderas
súaspropiasnecesidadesdomésticaseoslaboresfamiliarescomparti-
dos,inclusiveascargasparentaisdeatencióndefamiliaresqueporde-
pendencianecesitenaasistenciadoutraspersoas,mulleresouhomes.
d)Ofomentodasvocaciónsfemininasnaquelasáreasenqueseencon-
treninfrarrepresentadasasmullereseofomentodasvocaciónsmasculi-
nasnaquelasáreasenqueseencontreninfrarrepresentadososhomes,
buscandoevitarasdecisiónsprofesionaisderivadasdeprexuízos.
e)AgarantíadacoeducaciónnaComunidadeAutónomadeGalicia
dentrodassúascompetenciaspropias.
2.AXuntadeGaliciaincluiránosprogramasdeformacióndoprofeso-
rado, como materia específica, a igualdade e a violencia de xénero.
Artigo 10. Erradicación de prexuízos nos centros docentes
1.Nonseadmitirán,nocentrodocente,asdesigualdadesentrealum-
nos e alumnas sustentadas en crenzas, prexuízos, tradicións ou prác-
ticasconsuetudinariastransmisoras,directaou indirectamente,dunha
distribuciónestereotipadadepapeisentreossexosoudunhaimaxede
dominacióndunsexosobreooutroencalqueraámbitodavida.
2.Deformadirecta,asdocenteseosdocentesnonpermitiránningun-
ha forma de machismo e de misoxinia que puidese existir no seo da
comunidadeescolare,sobretodoentrenenosenenaseadolescentes,
aplicaránactivamenteprincipiospedagóxicosderespectoáidentida-
deeáimaxedasmulleres.
Con talesefectos,nos regulamentos internosdoscentroseducativos,
deberánexplicitarseasmedidasdecorrecciónousancióndecompor-
tamentossexistas.
ANEXOS
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
98
Lei 11/2007, do 27 de xullo, galega para a prevención e o tratamento
integral da violencia de xénero
Artigo 16. Actitudes
AAdministracióneducativagalega,encolaboracióncodepartamen-
to competente en materia de Igualdade, impulsará a realización de
actividadesdirixidasácomunidadeescolarparaaprevencióndecom-
portamentoseactitudessexistasedaviolenciadexénero,destinadas
a afondar nas estratexias para a análise e resolución dos conflitos, así
comonaaprendizaxedaconvivenciabaseadanorespectoatodasas
persoas,garantindoe fomentandoactitudes,valoresecapacidades
quecontribúanaunplenodesenvolvementoenigualdade.
Artigo 17. Escolarización inmediata en caso de violencia de xénero
AXuntadeGaliciaaseguraráaescolarización inmediatadasnenase
dosnenosquesevexanafectadosporcambiosdecentroderivadosde
situaciónsdeviolenciadexénero.Asímesmo, facilitaráqueoscentros
educativoslleprestenunhaatenciónespecialaodevanditoalumnado.
Artigo 18. Edición e adaptación de materiais
1.OdepartamentocompetenteenmateriadeIgualdadeeodepar-
tamentocompetenteenmateriadeEducaciónvelaránparaque,no
ámbitodassúascompetencias,nonseutilicenmateriaiseducativose
librosdetextoqueinclúancontidosquevulnerenoprincipiodeigual-
dade. Co mesmo fin, revisaranse e adaptaranse as materias do ámbito
educativononregulado.
2.OdepartamentodaXuntadeGaliciacompetenteenmateriadeIgual-
dadeeodepartamentodaXuntadeGaliciacompetenteenmateriade
Educacióndesenvolveránedifundiránproxectosemateriaisdidácticos
actualizados,dirixidosatodososniveiseducativos,queconteñanpautas
decondutaquetransmitanvaloresde respectoe igualdade,dexeito
quesefavorezaaprevencióndeactitudesesituaciónsviolentas.
Artigo 19. Revisión e adaptación do currículo educativo
OdepartamentodaXuntadeGaliciacompetenteenmateriadeEdu-
cación,coobxectodegarantira igualdaderealentremullereseho-
mes,velaráparaquesegarantaaperspectivadexéneronoscontidos,
procedementos,actitudesevaloresqueconformanocurrículoento-
dososniveiseducativos.
Entodocaso,oscurrículosdosdistintosniveis,etapas,ciclos,graosemo-
dalidadesdosistemaeducativoadaptaranseaodispostonoartigo9da
Lei7/2004,do16dexullo,galegaparaaigualdadedemulleresehomes.
Promoveraseainclusióndecontidosrelacionadoscoaeducaciónpara
apazeanonviolenciaeofomentodoprincipiodeigualdadenospro-
gramasdeeducaciónparapersoasadultas.
Artigo 20. Plans de acción titorial
Osplansdeaccióntitorialdetodososniveiseducativos incluiránepí-
grafes específicas destinadas a potenciar modificacións nos modelos
masculinoefeminino,asícomounhaorientacióndeestudoseprofe-
siónsbaseadanasaptitudesecapacidadesdaspersoasenonenes-
tereotipossexistas.
Artigo 21. Proxectos educativos e curriculares de centro
Osproxectoseducativosdecentroincorporaránaperspectivadexé-
neronasúaelaboraciónenoseudesenvolvemento.Osproxectoscurri-
cularespropiciaránmedidasdecoeducaciónnoscontidos,nasactitu-
desenosprocedementos.
Artigo 22. Consellos escolares e Consello Escolar de Galicia
1.AAdministracióneducativagalega,noámbitodassúascompeten-
cias,adoptaráasmedidasnecesariasparagarantirqueosconsellos
escolaresdoscentros impulsenmedidaseducativasquepromovana
igualdaderealentremulleresehomes,acoeducacióneaprevención
daviolenciadexéneronocentroeducativo.
2.GarantirasearepresentacióneparticipaciónnoConselloEscolarde
GaliciadoórganodaAdministraciónautonómicaqueexerzaacom-
petenciaenmateriadeIgualdade.
3. O Consello Escolar de Galicia, en colaboración co departamento
daXuntadeGaliciacompetenteenmateriadeIgualdade,elaborará
ANEXOS
GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS
100
uninformeanualsobreasituacióndacoeducacióneprevenciónda
violenciadexéneronoscentroseducativosdeGalicia.
Artigo 23. Inspección Educativa
OsservizosdeInspecciónEducativadodepartamentodaXuntadeGa-
liciacompetenteenmateriadeEducaciónvelaránpolocumprimento
epolaaplicacióndetodososprincipiosrecollidosnestecapítulonosis-
temaeducativo,destinadosafomentaraigualdaderealentremulleres
ehomes.