Gunumuzde Devletler an Uygulanan Psikolojik Operasyonlar Teorisi Psychological Operations Theory of New Era

8/7/2019 Gunumuzde Devletler an Uygulanan Psikolojik Operasyonlar Teorisi Psychological Operations Theory of New Era

1/153

T.C.

KARA HARP OKULU

SAVUNMA BLMLER ENSTTS

GVENLK BLMLER ANA BLM DALI

GNMZDE DEVLETLER TARAFINDAN UYGULANAN

PSKOLOJK OPERASYONLAR TEORS

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

J. tm. Erdoan EK

Tez Danman

Dr. Mehmet ATAY

ANKARA - 2006


2/153

TEZ TANITIM FORMU

TEZN TARH: 14.03.2006

TEZN TP: Yksek Lisans Tezi

TEZN BALII: Gnmzde Devletler Tarafndan Uygulanan Psikolojik

Operasyonlar Teorisi

TEZN YAPILDII BRM: Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstits

Gvenlik Bilimleri Ana Bilim Dal

SPONSOR KURULU: --

DAITIM LSTES: Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstits Tez

Hazrlama, Onay, Datm ve Muhafaza Esaslar Klavuzunda belirtilen

yerlere.

TEZN ZET: Uluslararas ilikilerde devletlerin karlar n plandadr.

Tarih boyunca bu karlar urunda atmalar yaanmtr ve de yaanmaya

devam edecektir. Gemite maliyeti ok olmayan savalar, teknolojik

gelimeler neticesinde artk uluslarn kaldramayaca bir olgu haline

dnt. Gemie oranla dolayl yntemlerin daha ar bast gnmzde,

mcadele tekniklerinden birisi de Psikolojik Operasyonlardr. lkelerin,

belirli yollarla etki altna alnarak, istismar edilmesi ve karlar dorultusunda

yneltilmesi mmkndr. Psikolojik Operasyonlar bu imkn vermektedir. Bu

alma, uluslarn gvenlik yaklamlarn tehdit eden Psikolojik

Operasyonlarn tanmlanmas ve uygulan tarzn ortaya koymak amac ile

yaplmtr.

ANAHTAR KELMELER: Psikolojik Operasyon

SAYFA SAYISI: 134

GZLLK DERECES: Tasnif D


3/153

T.C.

KARA HARP OKULU

SAVUNMA BLMLER ENSTTS

GVENLK BLMLER ANA BLM DALI

GNMZDE DEVLETLER TARAFINDAN UYGULANAN PSKOLOJK

OPERASYONLAR TEORS

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan

J. tm. Erdoan EK

Tez Danman

Dr. Mehmet ATAY

ANKARA - 2006


4/153

KARA HARP OKULU

SAVUNMA BLMLER ENSTTS MDRLNE

Erdoan EKN Gnmzde Devletler Tarafndan UygulananPsikolojik Operasyonlar Teorisi konulu tez almas, jrimiz

tarafndan Gvenlik Bilimi Ana Bilim Dalnda YKSEK LSANS tezi

olarak kabul edilmitir.

Bakan ---------------------------------Prof. Dr. Cihat ZNDER

ye ---------------------------------

Dr. Mehmet ATAY

(Danman)

ye ---------------------------------

Dr. J.Alb. Hidayet VAHAPOLU

ONAY

Yukardaki imzalarn, ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.... / ... / 200....

Taner ALTINOK

Prof. Dr. Y. Mh. Alb.

Enstit Mdr


5/153

i

TEEKKR

Yksek lisans renimi bitirme tezi olan bu almada ncelikli olarak

bize lisansst eitim frsatn veren Trk Silahl Kuvvetlerine kranlarmbildirmeyi bir bor olarak gryorum. Bu maksatla eitimimiz boyunca bize

her trl destei veren Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Enstitsnn tm

personeline sayglarm sunarm.

Yksek lisans konusu tespit etmenin zorluunu ilk bata youn bir

ekilde yaadm. Bu dnemde tez konusu bulmamda yardmc olan ve

sonrasnda da danmanlk yaparak beni ynlendiren Dr. Mehmet ATAYa

teekkr ederim.


6/153

ii

ZET

Tarihin derinliklerinden gnmze kadar, akll liderlerin stnlk elde

etmek iin bavurduu psikolojik operasyonlar, kimi zaman her hamlesi

dnlm, kimi zamanda plansz ve programsz kullanlm, etkili ve

yerinde kullanldnda ise beklentiler tesi sonular kazandrmtr.

Sun Tzu, harp sanatnda uzman olanlar, dman ordusuna

savamadan boyun edirirler. Onlar taarruz etmeksizin ehirleri ele geirirler

ve uzun bir harekt yapmakszn bir devleti devirirler sz ile psikolojik

operasyonlarn savamann da tesinde bir strateji olduunu ifade eder.

Gnmzde psikolojik operasyonlarn yntemi olan propaganda, psikolojiksava ve dezinformasyon ok etkin olarak kullanlmaktadr.

Propaganda, 20. yzyln byk olaylarn, komnist devrimini, faizmi,

kapitalizmin yaylmasn, topyekn gerekleen savalar aklamakta temel

subjedir. Propaganda, bireylere her trl konuyu anlatmada, onlarn

kanaatlerini etkilemede ve ynlendirmede an her trl teknii kullanlarak

yaplr. nanlar, tavrlar ve davranlar, propaganda asndan etkilenmesi

istenen kavramlardr. Propagandada en byk etki, bireylerden oluan

gruplar araclyla kitlelere ulaarak, yeni fikir ve haberleri bu kitle iinde yay-

makla elde edilir. Propaganda, mitlerini ve hayallerini kaybetmi kiileri daha

ok etkiler. Propagandada, alglarekillendirme, kavraylar ynlendirme ve

propagandacnn arzulad amaca ulamasna yardm edecek bir cevabn

alnmasn salayacak davranlar tavsiye etme sz konusudur.

Tarihsel sre ierisinde uygulanan farkl propaganda yntemlerininen nemli nedeni de teknoloji ve kullanlan aralarn geliimidir. Propaganda,

bir taraftan kitleleri inandrrken, dier taraftan da onlar ynetmek iin, bilimin

salad btn yollardan yararlanan, btncl, tutarl, belki bir dereceye

kadar da dizgeletirilmi olan bir tekniktir. Daha geni kitlelere ulaabilmeyi

olanakl klan propagandann, toplumun demokratiklemesine hizmet ettii

savunulabilirse de, bireyleri adaylar arasnda zgrce seim yapabilme

imkanndan mahrum brakmas ile bir eit paradoks halini alr.


7/153

iii

Bilinen dnyada, en kanl savalarn yaand 20. yzylda ise, ulusal

ve Uluslararas politik hedeflere ve ekonomik karlara ulamada tek ve en

geerli yol olarak bilinen scak sava, yerini insanlarn bilinalt ve duygularn

hedef alan psikolojik savaa brakmtr. Psikolojik sava, kimi zaman askeri

faaliyetlere ek ilemsel bir ara, kimi zaman politikann bir kategorisi, kimi

zaman da topyekn savan son utaki bir bilimi olarak ortaya kmaktadr.

Psikolojik sava, hibir teorisyenin, bilginin veya dnrn kafasndan

km deildir. Psikolojik sava, ne kadar eskiye gidilirse gidilsin bir savatr,

ancak insanlarn canna veya malna yaplan bir kasttan te zihinlere

yneltilmitir.

Gnmzde, uluslararas politikann son basamanda yer alan savatekniklerinin yaratt risklere kar duyarsz kalmak ve mcadele etmemek

son derece tehlikeli, ihmal derecesinde ise byk hatalara neden olur.

Psikolojik savan hedefi, dmann iradesidir. Dmann iradesinin

zayflatlmas ise dolayl yollardan yaklamakla mmkn olur. Bir yntem

olarak psikolojik savan grevi kimi zaman dman maneviyatnn gerisinde

artmacalar yapmak, kimi zamanda dman tarafn ordu-ulus ilikisinin

hassas noktalarna ynelik bir baltalama faaliyetinde bulunmaktr. Psikolojiksava faaliyetleri, tahminler zerine kurulamaz. Salkl bilgi olmakszn

yaplacak faaliyetler baarszlkla sonulanr. Bu yzden hassasiyetinden

yararlanlacak olan psikolojik zafiyetler ncesinde gn yzne karlr.

Dezinformasyon ise, kamuoyunun kandrmak gayesinden hareketle

gerekmi gibi gsterilip, yalana dayanan kkrtc bir haberdir.

Dezinformasyon, dman, planlayclarn karlmasn grmek istedii

neticeler bulmasna yarayacak yalan haberlerle beslemek suretiyle

yanltmaya ynelik zel operasyonlardr.

Dezinformasyon birok senelere yaylm ve uzam bir faaliyettir.

Dezinformasyon operasyonlar ieriine gre siyasi, askeri veya ilmi olabilir.

Dezinformasyonun esas gerek gibi dorulanmak istenen bir yalandan

ibarettir. Dezinformasyon dier psikolojik operasyonlardan farkl olarak her

lkede veya her kitleye kar uygulanamaz.


8/153

iv

Uluslararas platformda tm gelimi lkeler, amaladklar hedeflere

ulamak iin dnya siyasetini ynetmeyi isterler. Devletlerin kendi ulusal

karlar dorultusunda tespit ettii d politika hedef ve stratejilerinin

gereklemesi iin, lke iinde halkn destei, lke dnda ise zihinlerin

kazanlmas gerekmektedir. Bu da etkin bir psikolojik operasyon stratejisini

gerektirir.

Psikolojik operasyonlarn nemi, gelecekte ok daha fazla artacaktr.

Psikolojik operasyonlar, sistemli bir politikay, teknolojiyi kullanabilen bir

tekilat, uza grebilen liderleri gerektirir.


9/153

v

ABSTRACT

Wise leaders to attain supremacy for many years have used the

psychological operations. These operations were planned and implemented

very carefully or used without detailed plans; however their effects have

mainly been positive if used at the right place and time.

Sun Tzu said, Well-prepared armies defeat the enemy without war.

They take the control of cities without attacking and gain authority of other

governments without a major operation which shows the importance of

psychological operations in the battlefield. Today, three methods of

psychological operations; propaganda, psychological warfare anddisinformation are widely used by governments.

Propaganda is the main factors to consider while explaining the

major events of the 20th century like the rise of communism, fascism and

capitalism. Using various techniques in order to direct and change peoples

points of view make propaganda. An effective propaganda requires people

who are good at socializing with others. Propagandas effects are best seen

among the people who have lost their joy and comfort due to the bad

conditions they dive.

Propaganda aims to change emotions and ideas of other people by

well-thought words and behaviors used by propaganda experts.

Technological developments also affected the methods of propaganda

thought history. Propaganda makes use of technology and science and

therefore new devices offered by new technologies change the way ofpropaganda.

20th century has been the bloodiest era of mankind with two

devastating wars. The end of 20th century has however introduced a new way

of fighting, psychological warfare that aims emotions and ideas of people.

Psychological warfare is either used as complementary tool by the

governments or as a main element without the use of other means. A famous

strategists or a commander did not invent psychological warfare. It is a war


10/153

vi

that is directed against minds rather than bodies. Ignoring the importance of

psychological warfare and its effects can lead to defeats. The target is the

perseverance of enemy and using indirect ways and methods can only

weaken this.

Psychological warfare uses deception in order to affect the enemy

troops and also aims to weaken the ties between the public and the military.

Psychological warfare actions cannot be based on rough estimates. Steps

taken without proper information is destined to defeat. Therefore the weak

points to be exploited should be determined before any serious action.

Disinformation is the dissemination of wrong information in order to

stir the feelings of public. Disinformation is the use of special steps that aim

to deceive the enemy and make the enemy react the way we desire.

Disinformation operations can include political and scientific means. Different

than other psychological operations, disinformation cannot be used in every

country and again every group.

In the international arena, all developed countries want to control the

world politics and desire to reach their goals on the way of being aprosperous country. In order for the governments to realize foreign policy

goals and strategies, they require public support inside the country and a

considerable success at directing ideas of people outside the country. This

requires an effective psychological operation strategy.

The importance of psychological operations will increase in the future.

Psychological operations require a systematic policy, leaders who can

foresee the feature and a structural organization, which can effectively use

technology.


11/153

vii

NDEKLER

Teekkr ..........................................................................................................i

zet ................................................................................................................ iiAbstract...........................................................................................................v

indekiler...................................................................................................... vii

ekiller Listesi.............................................................................................. xiii

Ksaltmalar Listesi........................................................................................ xiv

n Sz..........................................................................................................xv

Giri .............................................................................................................. 1

BRNC BLM

PROPAGANDA

1. PROPAGANDANIN TANIMLANMASI........................................................ 5

2. PROPAGANDANIN UNSURLARI.............................................................. 8

a. Propagandac ....................................................................................... 8

b. Kaynak.................................................................................................. 9

c. Zaman................................................................................................. 11

. Kitle..................................................................................................... 12

(1) Kitlelerde Gven Yaratmak............................................................. 13

(2) Kitleleri nandrmak......................................................................... 13

(3) Kitleleri Muhalefete Srkleyen Eylemlerden Kanmak ................ 14

(4) Kitleleri Kazanmak ve Muhafaza Etmek ......................................... 14

d. Hedef.................................................................................................. 14

3. PROPAGANDANIN AMALARI .............................................................. 15

4. PROPAGANDANIN GELM ................................................................. 17


12/153

viii

5. PROPAGANDA TRLER ....................................................................... 25

a. Beyaz (Ak) Propaganda................................................................... 25

b. Siyah (Gizli) Propaganda.................................................................... 26

c. Gri (Bulank) Propaganda ................................................................... 27

6. PROPAGANDA YNTEMLER ............................................................... 28

a. Politik Propaganda ............................................................................. 28

b. Kar Propaganda............................................................................... 30

(1) Dmann Kulland Temalar Bulmak .......................................... 31

(2) Zayf Noktalara Saldrmak .............................................................. 32(3) Gl Dman Propagandasna Kardan Saldrmamak ............... 32

(4) Kk Drmek ............................................................................ 32

(5) Dman Propagandasn Etkisizletirmek ...................................... 32

(6) Dman Gln Hale Drmek ................................................... 33

(7) Dmana Kar stnlk Salamak............................................... 33

c. Blc (Kkrtc) Propaganda........................................................... 33

. Btnletirici Propaganda ................................................................... 34

7. PROPAGANDA ARALARI..................................................................... 34

a. Haber.................................................................................................. 34

b. Yazl Yayn (Kitap, Makale, Bildiri)..................................................... 36

c. Sreli Yayn (Gazete, Dergi) ............................................................... 38

. Grsel Yayn ( Sinema, Tv, Reklam) .................................................. 40

d. Gsteri................................................................................................ 42

e. itsel Yayn (Radyo) .......................................................................... 42

f. nternet ................................................................................................ 44

g. Sylenti............................................................................................... 45


13/153

ix

8. PROPAGANDANIN KURALLARI............................................................. 47

a. Yalnlk ve Tek Dman Kural ........................................................... 47

b. Bytme ve Bozma Kural .................................................................. 48

c. Dzenleme Kural ............................................................................... 48

. Alama Kural .................................................................................... 49

d. Birlik ve Bulama Kural...................................................................... 50

9. PROPAGANDA TEKNKLER.................................................................. 50

a. Ad Takma ........................................................................................... 51

b. Gsterili Genelleme .......................................................................... 51c. Transfer .............................................................................................. 51

. Tanklk ............................................................................................... 52

d. Halktan Biri ......................................................................................... 52

e. Yararl Olgular Kullanma.................................................................... 52

f. Lokomotif Etkisi ................................................................................... 52

10. PROPAGANDANIN YNETM VE KONTROL................................... 53

KNC BLM

PSKOLOJK SAVA

1. PSKOLOJK SAVAIN TANIMI VE GELM SREC........................... 55

2. RTL FAALYETLERDE PSKOLOJK SAVA.................................. 63

3. PSKOLOJK SAVA TEKNKLER ......................................................... 65

a. Kontroll Gerilim Stratejisi .................................................................. 68

b. Deformasyon ...................................................................................... 69

(1) Uyuturma ...................................................................................... 69

(2) Cahilletirme................................................................................... 70


14/153

x

(3) Fakirletirme................................................................................... 71

c. Ajitasyon ............................................................................................. 72

. Provokasyon ....................................................................................... 74

d. Likidasyon (Siyasal Cinayet)............................................................... 77

4. PSKOLOJK SAVA HEDEFLER .......................................................... 79

a. Taktik Psikolojik Sava ....................................................................... 79

b. Stratejik Psikolojik Sava.................................................................... 80

5. PSKOLOJK SAVAIN SINIRLARI......................................................... 81

6. PSKOLOJK HAREKAT VE YNTEMLER ........................................... 827. DEOLOJK SAVA ................................................................................. 85

8. PSKOLOJK SAVAIN ETKLER........................................................... 87

a. Kastl Psikolojik Etkiler....................................................................... 87

b. Kastl Olmayan Psikolojik Etkiler ....................................................... 87

9. PSKOLOJK SAVASTHBARATI........................................................ 88

a. Propaganda ve Dnce Analizi......................................................... 89

b. Sorgulama .......................................................................................... 90

10. PSKOLOJK SAVUNMA ....................................................................... 91

a. Eitim Dzeyi...................................................................................... 91

b. Yasak Koymak.................................................................................... 91

c. Kltr Kuvvetli Tutmak...................................................................... 92

. Sezgileri Gelitirmek........................................................................... 92

d. Yaam seviyesi................................................................................... 92

e. Halk Destei ....................................................................................... 92

11. PSKOLOJK OPERASYONLAR ........................................................... 93


15/153

xi

NC BLM

DEZNFORMASYON

1. DEZNFORMASYONUN TANIMLANMASI.............................................. 94

2. DEZNFORMASYON FAALYETLERNN HEDEFLER .......................... 99

3. DEZNFORMASYON TEKNKLER ....................................................... 100

a. Aldatma ............................................................................................ 100

(1) Taktik Aldatma.............................................................................. 100

(2) Stratejik Aldatma .......................................................................... 101

b. Yalan Haberler.................................................................................. 102

c. Maniplasyon (Ynlendirme) ............................................................ 104

. Subversiyon (Bozgunculuk) .............................................................. 105

d. ntoksikasyon (Zehirleme)................................................................. 108

e. Enflans (Etkileme) .......................................................................... 110

f. Ypratma Stratejisi ............................................................................. 111

4. ETK AJANLARI..................................................................................... 112

5. DEZNFORMASYONDA BAARISIZLIK NEDENLER.......................... 114

6. DEZNFORMASYON OPERASYONLARI ............................................. 115

a. Tarihte Dezinformasyon.................................................................... 115

b. Politik Dezinformasyonlar ................................................................. 117

c. Medya Dezinformasyonlar ............................................................... 118

. Sansr .............................................................................................. 119


16/153

xii

DRDNC BLM

Sonu......................................................................................................... 122

Kaynaka................................................................................................... 129


17/153

xiii

EKLLER

Sayfa

ekil-1: Propagandann leme Sreci Modeli 6

ekil-2: Saptrc Kaynak Modeli 8

ekil-3: Merulatrc Kaynak Modeli 9


18/153

xiv

KISALTMALAR

ABD : Amerika Birleik Devletleri

Bz. : Baknz

CIA : ABD Merkezi stihbarat Tekilat

C. : Cilt

DY : Dk Younluklu atma

FM : Field Manual

(Sahra Talimnamesi)

JSPD : The Joint Subsidary Plans Division

(Mterek Alt Planlama Birimi)

KGB : Sovyetler Birlii stihbarat Tekilat (Devlet Gvenlik Komitesi)

NSC : National Security Council

(Ulusal Gvenlik Konseyi)

PSB : Psychological Straregy Board

(Psikolojik Strateji Merkezi)

US : United States

(Amerika Birleik Devletleri)


19/153

xv

N SZ

Psikolojik operasyonlar, lkelerin, baka lkelerce kontrol

edilmesinde veya etki edemeyecek hale getirilmesinde kullanlan, zel teknik

ve yntemler ieren, politik, diplomatik ve askeri bir aratr. Psikolojik

operasyonlarn en nemli hedefi, lkelerin kar koyma refleksinin

sndrlmesi, mmknse yok edilmesidir.

Ulusal gvenliin salanmas ve srdrlmesi iin devletler, srekli

gelime kaydetmek zorundadrlar. Kullanabilen devletler iin etkin psikolojik

operasyonlar, lkelerin mevcut gvenlik stratejisi iinde deerlendirilir.

Yaplan analizler neticesinde alglanabilen her tehdit, lkelere, kar tedbiralma frsatn verir ve savunma refleksini, zafiyeti giderme dorultusunda

artrr.

Devletlerin, baka lkeleri etkilemesinde ve kontrol altna almasnda,

maliyeti en dk ancak riski ve zahmeti en fazla olan arac psikolojik

operasyonlardr. Psikolojik operasyonlarn gnmzde kullanlan birok

teknii olmasna ramen, uluslararas arenada en etkili olanlar propaganda,

psikolojik sava ve dezinformasyon faaliyetleridir. Bu tekniklerin hepsi bir

arada kullanlabilecei gibi, tek bir faaliyet alan olarak da seilebilir.

Psikolojik operasyonlar, dorudan bir atma yntemi ile kazanlamayacak

hedeflerin, dmana hissettirmeden elde edilmesine olanak tanr. Bu

almann ana gayesi, psikolojik operasyonlar teorisinin neleri kapsadn

ve nasl uygulandn ortaya koymaktr.


20/153

GR

Tarih boyunca uluslar, i ve d glerin tehdidi altnda kalmlardr.

Temelinde devlet karlarnn yatt ulus-devlet mcadeleleri, hem ulusal,hem de uluslararas gvenlik ortamn tehlikeye atmaktadr.

Uluslararas arenada, dier uluslara hkmetme gds tayan

devletler, menfaatlerin kesitii durumda, dierlerini etkileme veya etkisiz

hale getirmeyi denerler. Tek sper g olmay isteyen bu devletler, bu

arzularn yerine getirirken, dier lkelerin ulusal gvenlii iin bir tehdit halini

alrlar.

ve d mcadelede, ncelikli olarak bu tehdidin fark edilmesi,

tannmas ve tanmlanmas gerekir. Bu zellikle gvenlii salamaktan

sorumlu kurum ve kiilerin tehdit deerlendirmelerine de katk salayabilir.

Tehdidin ortaya karlmas, niteliinin belirlenmesi ve etkisinin

giderilmesi konusunda psikolojik operasyonlar, bir istihbarat yntemi olarak

uygulanabilir ve lkelerin etki altna alnarak, baml hale getirilmesi bu

faaliyetlerin esasn oluturur.

Son eyrek asrda, nc bir dnya felaketi beklenirken, savalarn

kk lekte ve blgesel bir atma seviyesinde olmas, nkleer silahlarn

kullanlamamas, sratle gelien teknolojinin taraflara kazandrd korkun

tahrip kuvvetinin dengede tutulmas, evrensel bir barn henz erken olduu

dncesi bir yana, dnya siyasetine yn veren devletlerin gayelerine

ulamak iin topyekn bir sava vasta olarak kullanmay dnme fikrinden

uzaklatn gstermektedir.

lkelere, dolayl yollardan etki edilmesi bir devlet politikasdr.

Psikolojik operasyonlar, bu tr faaliyetleri yrtebilecek karakteristii sahip bir

yapdadr. Psikolojik operasyonlar teorisi, en geni anlamda temel

operasyonu ierir. Bunlar, propaganda, psikolojik sava ve dezinformasyon

faaliyetleridir. Bu operasyon ynteminin, uygulanmasndaki amalar ve

hedefler farkl olmasna ramen kullandklar yollar ayndr.


21/153

2

kinci Dnya Sava esnasnda yrtlen psikolojik operasyonlar,

kimi zaman askeri harekta elik etmi, kimi zamanda askeri seenein

nne geen strateji olmutur. Sava ncesi meydana gelen atmalardan

farkl olarak, bu dnemde uygulanan psikolojik operasyonlar, ideoloji uruna

verilen mcadelenin bir yntemi olarak da kullanlmtr.

20 nci yzylda, klasik savalarn maliyetinin giderek artmas ve

iddetinin yksek younluklu olmas, atmalarn boyut deitirmesine

neden oldu. Bu deiimde, fiziksel ve psikolojik etkilerin meydana getirdii

zararlarn telafi edilemez oluu etkili olmutur. Yeni dnya dzeninde, siyasi

snrlar savalarla deitirmenin zor olduunun anlalmas zerine savan

toprak kazanmak olan amac ortadan kalkt. lkelerin, dier lkelerin ipolitikalarn ynetmek istei, daha kabul edilebilir gzkmeye balad.

Hedef lkenin i ilerinde ve ynetimlerinde sz sahibi olmak,

belirlenen hedeflere kolayca ulama imknn verir. Gnmzde, psikolojik ve

politik olarak etkileme daha n plana kmtr. Bu yzden, silahl

mcadelenin yannda psikolojik operasyonlar, bir etkileme arac olarak,

zellikle kinci Dnya Savandan sonra youn biimde kullanlmaya

balanmtr. Sonuta, 20 nci yzylla birlikte, lkelerin politik adan

etkilenmeleri, psikolojik operasyonlar asndan bakldnda temel bir ama

olmutur.

Yaplan bu aratrma genel blmde incelenmitir. Bu blmlerde

psikolojik operasyonlarn birer alt dal olan propaganda, psikolojik sava ve

dezinformasyon faaliyetlerine yer verilmitir. Birinci blmde ncelikle

propaganda kavramnn tanm yaplmtr. Tarihin derinliklerinden itibarenuygulanan propaganda faaliyeti, zellikle kinci Dnya Sava ncesi

ideolojilerin szcln yapm ve ideolojilerin gerek felsefesine katkda

bulunarak, balatlan savan kazanlmasna yardmc olmutur.

Propagandann tarihsel sre iindeki geliimi, temel propaganda trn

ortaya karmtr. Bunlar, beyaz, siyah ve gri propagandadr. Amalar ayn

fakat ileyi yollar farkl olan bu propagandann, dman tarafndan

farkna varlmas, kar propagandaya maruz kalmas ve taraflarn hakll,

etkinlii ve gayretleri lsnde baar gstermesi mmkn olur.


22/153

3

Propagandada her tr materyalin bir ara olarak kullanlabilir olmas ve

srekli gelien teknolojiden yararlanmas, propagandacy kitlelere ulamada

snr tanmaz bir duruma getirmitir. Kitle iletiim aralarnn gelimesi ile

propaganda, daha acmasz bir hal alarak, kitleleri esir konumuna

drmtr. Propaganda, plansz ve programsz bir faaliyet deildir.

Tamamen sistemli bir alma gerektirir. Kurallarna dikkat edilmesi ve

tekniklerinin etkili kullanm yaplan propagandadan verim alnmasnda nem

kazanr.

kinci blmde, psikolojik sava yaklamna yer verilmitir. rtl

faaliyetler konsepti ierisinde de yer alan psikolojik savan zellikle d

politik hedeflerin etki altna alnmasnda katks byktr. Psikolojik savakavram ilkeyi benimsemektedir. Birincisi, dostluklar kurup srdrmektir.

Savalarn sone erdirilmesi, yaplan barn kesintisiz srdrlmesi gnmz

dnyasnn en nemli gerei haline gelmitir. Ancak, bu yana yneltilen

gayretlerin yannda, esas ama, hedef olarak belirlenen lkelerde, yaylma ve

genileme yoluyla bir takm szma eritleri arayp bulmaktr. kincisi, eylemi

gizli ajanlarla glendirip hzlandrmaktr. Bu daha ok beinci kol

faaliyetlerinin aktif kullanmn gerektirir. Belirlenen hedefler dorultusunda,hasm lkenin en hassas noktalarn belirleme ve bunlardan zafiyet yaratma

yoluna gidilir. ncs, kamuoyunu doru veya aslsz haberler seline

bomaktr. Bu haberler vastasyla kamuoyunu sarsma, blme ve datma

amalanr. Psikolojik sava, tahminler zerine kurulamaz. Hedef hakknda

salkl bilgi birikimi olmakszn yaplacak faaliyetler, kimi zaman

baarszlkla sonulanr. stihbarat servisleri ve haber kaynaklar tarafndan

elde edilecek bilgilerin, nceden edinilmi bilgilerle karlatrlmas

operasyonlarn etkinlii asndan nemlidir.

nc blmde dezinformasyon kavramna yer verilmitir. Gizli

servisler tarafndan bir devletin siyasi, ekonomik yahut diplomatik hedeflerini

gizlemek veya arptmak iin kullanlan bir metot olan dezinformasyon, yedi

temel teknikle anlatlmtr. Dezinformasyon dar veya geni anlamda

kullanlabilir. Dar anlamda intoksikasyon ile enflans arasnda yer alr.

Burada intoksikasyon kiileri baz kesin eylere inandrmaya urar.


23/153

4

Dezinformasyon ise, sistematik ve profesyoneldir, kitle iletiim aralar etkin

olarak kullanlr. Buna paralel olarak, enflans, grnte dzensiz, z

bakmndan nicelikli bir faaliyet olarak yrtld halde, dezinformasyon

bilinlerde ve zellikle hedef kitlenin bilinaltnda, uygulayan lke lehine, baz

davranlarla kt grntleri yerletirmeye ynelik bir program uygular.

Son blmde ise psikolojik operasyonlar teorisinin genel bir

deerlendirilmesi yaplmaya allmtr. zellikle teorinin bilinmesi gvenlik

gleri ve istihbarat birimleri asndan nem arz etmektedir.


24/153

BRNC BLM

PROPAGANDA

1. PROPAGANDANIN TANIMLANMASI

Gnmzde insanlar, gnlk yaam faaliyetlerini srdrrken,

srekli ve farknda olmadan ynlendirilmektedirler. Bu, bir alveri esnasnda

verilen bir kararda, grd bir olay veya ald bir haber karsnda oluan

duygularda, alternatifler arasnda bir seim yapmak zorunda kalndnda

veya bir partiye oy verilirken grlmektedir. Ksaca bu ynlendirme etkisine

propaganda denebilir.

Propaganda, Latince propagare kelimesinden gnmze kadar

gelmitir. Latince anlam; bir filizin topraa dikilerek yeni bitkiler elde

edilmesi (zsoy, 1998: 6) veya inandrmak, ikna etmek, retmek ve yaymak

gibi anlamlar ifade eden iletiimsel bir olgu (Mutlu, 2003: 107) eklinde

aklanabilir. Propagandann szlk anlam ise bir fikre veya harekete

taraftar kazandrmak amac ile dzenlenen programlar btndr (Brown,

2000: 9).

Propaganda, bireylere her trl konuyu anlatmada, onlarn

kanaatlerini etkilemede ve ynlendirmede an her trl teknii kullanlarak

yaplan bir giriimdir. Propaganda konusunda yaplan almalar, belli

karlar olan birey ya da gruplarn, bakalarnn kanaat ve davranlarn

etkilemek amacyla, nceden tasarlayarak, ikna ve telkin yntemlerini

kullanarak yaptklar eylemin propaganda olarak tanmlanmas zerindegr birliine varmlardr (Bekta, 2002: 19-20).

Propagandann kapsaml bir ekilde tanmlanmas ile ilgili ilk

almalar, Laswellin Birinci Dnya Savanda Propaganda Teknii adl

eserinde grlmektedir. Laswell, almalar neticesinde propagandann

insan eylemini etkileme teknii olduunu, sz konusu sunumlarn szl,

yazl, resimsel ya da mziksel biimde olabileceinden bahsetmektedir.

(Bekta, 2002: 20).


25/153

6

Tnnies ise propaganday bir fikri, doruluk veya kesinlii ile

balantsz olarak yaymak amacyla kamuoyunun etkin biimde uyarlmas

olarak nitelendirmektedir. F.E. Lumley ise, Propaganda Tehdidi adl

almasnda, propaganday, belli bir fikir ve davrann kkenini, bununla

ilgili karlar, kulland yntemleri, yaymak istedii ierii ve

benimseyenlerin karlaaca sonular gz nnde tutarak, bu hususlardan

birini, birkan ya da hepsini gzetmek suretiyle yayma ve kabul ettirme

gayreti olarak tanmlayarak propagandann kendince belirledii be

sacayandan da bahsetmektedir (Bekta, 2002: 21).

ekil-1: Propagandann leme Sreci Modeli(Jowett ve ODonnell, 1999: 371)

Jowett ve ODonnell, propaganday, bir taraftan propagandann temel

nitelikleri asndan incelerken, dier taraftan da iletiim alanlar erevesinde

KURUM

PROPAGANDACI

RADYO BASINTVDER

FLM

OY VERME

BAIYAPMA

GSTERLER

GRUPLARAKATILMA

TOPLUMSALLKLER AI

KKGRUPLAR

DEDKODU KANAATNDERLER

KARIPROPAGANDA

KAMU

ELMLER:BREYSELFARKLILIKLAR

KLTRELEVRE

TOPLUMUNM TLEROLAYLAR

EKONOM

HKMET DEOLOJ

KLTRELEVRE

MEDYA


26/153

7

tahlil ederler. Propaganda ile sunulan temann iinde mesaj verici, ama,

mesajn kendisi, ulam kanallar, hedef kitle ve alnan cevaplarda ilenmi

olmaktadr. Propaganda, alglamalarekillendirme, kavraylar ynlendirme

ve propagandacnn arzulad amaca ulamasna yardm edecek bir cevabn

alnmasn salayacak davranlar tavsiye etme niyetiyle yaplan, nceden

tasarlanm ve sistemli giriimlerdir. Jowett ve O'Donnell'n ekil-1deki

Modern Toplumlarda Propaganda Sreci modeli, gnmzde

propagandann bir iletiim biimi olarak nasl ilediini gstermesi asndan

nemlidir (Jowett ve ODonnell, 1999: 6).

Domenacha gre propaganda, toplumun gr ve davranlar,

kiilerin belirli bir gr, belirli bir davran benimsemelerini salayacakbiimde etkileme giriimidir (2003: 17). Kimball Young ise propaganday

sosyo-kltrel adan yle deerlendirmektedir (Brown, 2000: 19).

Fikir, kanaat ve deer hkmlerini deitirmek ve davran tarzlarn

istenen ynlerde etkilemek iin, telkin ve benzer psikolojik metotlara,

nceden planlanm olan sembollerin sistematik bir ekilde kullanlmasdr.

Propagandann amac bazen aka belirtilebilir, ama bazen kamufle edilir.

Sosyo-kltrel ereve dhilinde mtalaa edilmesi gerekir. rnek olarak

Sovyet siyasi szlne gre; Marks, Engel, Lenin ve Stalin eserlerini ve

Bolevik partisi tarih ve grevlerini akla kavuturmaktr

Pratkanis ve Turnere gre propaganda bir alcy veya dnceyi,

nyarg ve duygularla oynayarak gdkletiren, basit imajlar ve sloganlar

kullanarak evvelce kararlatrlm bir noktaya getirme giriimidir (Pratkanis

ve Turner, 1996: 190).

Propaganda, bireyler ve gruplar araclyla gruplarn kanaatlerini,

grlerini ve davranlarn iletiim aralar vastasyla, propagandacnn

istekleri dorultusunda etkileme, deitirme veya kontrol altnda tutmaya

ynelik bilinli bir davrantr. Bu adan bir eylemin propaganda olmas iin,

kanaat ve grleri denetlemeye ynelik bilinli bir davrann olmas gerekir

(zsoy, 1998: 56).

Bir memleketin i ve d politikasna dair herhangi bir davann

kazanlmasnda rol ve yardm olacak ahslara, zmrelere ve kitlelere tesir


27/153

8

edebilecek faaliyetler de propaganda olarak tanmlanabilir (zsoy, 1998: 6

7). Kamuoyunu etkilemek iin gerek, yar gerek ya da yalan bilgiler

sunarak, simgeler araclyla bireylerin veya gruplarn inanlarn, tutumlarn

ya da eylemlerini etkileme ynnde yaplan sistemli gayretlerin tm de

propaganda kapsamndadr (Bekta, 2002: 31).

2. PROPAGANDANIN UNSURLARI

a. Propagandac1

Propaganda, zel bir davran biimi yaratmak amacyla faaliyetlerini

kurgular. nanlar, tavrlar ve davranlar, propaganda asndan etkilenmesi

istenen kavramlardr. Bu kavramlar, propaganda mesajlarnn,kampanyasnn ya da her ikisinin niteliini belirler. nan, tavr ve

davranlarn oluumunu belirlemede ok sayda faktr vardr. Propagandac

bu kavramlar zerinde etkili olmak istiyorsa, ncelikle yapmas gereken

hedeflenen kitle zerinde ayrntl bilgi toplamaktr (Bekta, 2002: 29).

Propagandac, propagandaya maruz kalan insanlarn karlarn

nemsiyor gibi gzkse de, gerekte propagandacnn hedefleri bencilcedir.

Savata insanlarn zarar grmemesi zerine younlatrlan bir

propagandada arzu edilen gerek niyet, dman kuvvetlerinin sava terk

etmesi olabilir.

Yazarlar, bilginler, sanatlar, nl sporcular propagandada klavuz

kii roln stlenebilirler. Aydnlarn da bu gruba katlmas propagandann

entelektel adan g kazanmasn salar. Kitleler, hayranlk duyduklar

kiilerde, kendilerinden farkl doal zelliklerden te, onlardan esinlendikleridlerini, isteklerini sze veya eyleme dkmelerini ararlar (Domenach, 2003:

75).

Propagandac iin kimlik saklama, istenen hedefe ulamak iin

ounlukla gereklidir. Propagandac, bilgi akn elde tutmaya, kamuoyunu

elde etmeye ve davran kalplar ekillendirmeye alr. Bu tr hedefler,

1 Propagandac: Propaganda yapan kimse, propagandist (ng.), propagandiste (Fra,)


28/153

9

propagandacnn esas amac biliniyorsa veya gerek kaynak ortaya

karlmsa elde edilmeyebilir (Bekta, 2002: 54).

Baarl bir propagandac, hedef kitlenin temel inanlarn,

ihtiyalarn, heyecanlarn ve korkularn sezebilen ve bunlar zerinde

oynayabilen kiidir.

b. Kaynak

Propagandann en nemli unsuru kaynaktr. Bu sebeple kaynak

unsurunun zerinde durulmas gerekir. Propaganda, ak kaynaklar

zerinden dnya gndemine sunulacaksa, propaganda yapan, yaynlanan

bilgilerin yksek doruluk derecesinde olmasn salamak zorundadr. Eeraslsz kaynaklar kullanlacaksa, propaganda yapan devletin veya

kurumlarnn gizlilik konusuna nem vermesi ve propagandann aa

kmamas salanr. ki farkl teknik kullanlmaktadr. Ak kaynaklar

vastasyla yaplan propagandada devletin isim ve imknlarn en iyiekilde

kullanabilen, uluslararas ne sahip yetkililere veya kamu grevlilerine

gereksinim vardr.

Ak kaynaklarn etkili kullanlmasnda en nemli husus,

propagandacnn kulland materyallerin doruluuna inanmasdr. Aslsz

kaynaklar kullanlarak yaplan propagandada etkili olabilmek iin kuvvetli bir

disipline sahip, akc zellii olan, taklit ve artma yetenei yksek kurgular

kullanlmaldr (Strangelove,1998). Bu da iki ekilde olur. Propagandac (P)

yanl ynlendirici bir kaynak yaratmakta (P1) ve bu mesajn (M)

grnteki kayna haline gelmektedir. Alc (A), bilgiyi dorudan (P1)den

geliyor gibi alglamakta ve bunu esas propagandac (P) ile

ilikilendirmemektedir (Bekta, 2002: 39). Bu teknie uygun Saptrc Kaynak

Modeli ekil-2de gsterilmitir.


29/153

10

ekil-2: Saptrc Kaynak Modeli (Jowett ve ODonnell, 1999: 20)

Propagandac gizlice orijinal mesaj (M1) ona meruluk kazandracak

kaynak (P2) iine yerletirilir. Bu mesaj, (P2) tarafndan yorumland

biimiyle (M2) haline gelmitir.Bu mesaj propagandac (P) tarafndan alnr ve

alcya (A) (M3) olarak gnderilir. Bu ilem mesaj merulatrarak,

propagandacnn (P) mesajn kaynayla olan ilikisini ortadan kaldrr

(Bekta, 2002: 39). Bu teknie uygun Merulatrc Kaynak Modeli ekil-3tegsterilmitir.

ekil-3: Merulatrc Kaynak Modeli (Jowett ve ODonnell, 1999: 21)

P

P1 A

M1M2

M3

P1

P

A


30/153

11

ABD, kinci Dnya Sava esnasnda bu iki eit propaganday

kullanmakta o kadar baarlyd ki, aada belirtilen hususun olumasna

sebep oldu. Dikkat edilmesi gereken ilk husus kaynan karakteridir.

Kaynan karakteri ile ilgili farkllklar sz konusu olabilir. Kaynan aidiyeti ile

ilgili gerek kaynak (propagandann gerek yaynlaycs) ve grnen kaynak

(zerinde imzas olan kii) olmak zere iki durum grlr. Bir dier husus ise

kaynan gsterimidir. Bununla ilgili olarak da ilk kullanc kayna (ilk defa

kullanan kii) ve mteakip kullanc kayna (sadece alnt yaptn iddia

eden) bulunabilir (Strangelove, 1998).

Gerekte kimden geldii bilinen bir kaynak doru kaynaktr. Doru

kaynak, gerek kaynan kimliini saklamayan, yani kimden ve nasl ortayaktn belirten yaym vastalaryla, ilk kt kii veya kurumun belli olduu

propaganda aralar vastasyla ve bize gerekte kimin ulatrd bilinen

yaym vastalarndan elde edilebilir (Strangelove, 1998).

Grnen kaynan ise, gerekte kimden geldii kesin olarak

bilinmemekle birlikte, kimden geliyor olduu gzkebilir. Kim tarafndan

yayld bilinen yayn kanallar yoluyla elde edilebilir (Strangelove, 1998).

Bir temann ilk veya sonraki kullanl kayna olmas propagandac

iin nemlidir. lk ve sonraki kullanl kaynaklar arasndaki ba, bilinli yada

bilinsiz yaplan alnt ve nadiren de olsa intihal yoluyla oluur. lk kez

kullanlan bir kaynaktan alnt yaplarak elde edilen sonraki kullanllarda,

ierikten atlmas gerekenler, ierikte deiiklik yaplacaklar, tekzip ve eviri

hatalar ikisi arasndaki farklar olarak gzkmektedir (Strangelove, 1998).

c. Zaman

Propagandann etkili olmas iin zamanlamann iyi ayarlanmas

gerekir. Propaganda iin hedef kitlenin geniletilmesi, kullanlan ynteminin

deitirilmesi, farkl aralarn kampanya sresince devreye sokularak

kullanlmas v.b. gibi belli bir srece yaylm propaganda hareketlerinin bir

zaman cetveli dorultusunda gelitirilmesi gerekir. Propaganda da her eylem

birbirinden bamsz bile yaplsa, faaliyetlerin birbiri ardna sralan farkllkkazandrr. Propaganda kampanyalarnda ilenen olaylarn veya aktarmlarn


31/153

12

zamanlar, yayn zamanlar, pekitirmede yaplacak tekrarlarn zaman dikkat

edilecek nemli hususlardandr (Strangelove, 1998).

. Kitle

18 nci yzyln sonlarna doru Avrupada insanln geliimini iki temel

olay etkiler. Bunlar, gerek yapsal, gerekse anlay olarak uluslarn olumas

ve insanlarn toplu yaam eklini seerek ehirler oluturmaya balamasdr.

nsanlar artk uyruk konumundan, yurtta konumuna ekilir ve onlardan oy

kullanmas, savalara katlmas istenir. Bu dnemde, eski yaplarn ykl,

iletiim aralarnn gelimesi, nfusun kentlerde younlamas, endstri

koullarnn gvensizlii, bunalm ve sava tehlikeleri ve deien yaamn

gittike artan ortak problemleri ile birlikte insanlar bir sr haline getirmitir.

Bu durum, tek biim haline sokmaya ynelten etkenler ile kolaylkla etkilenen,

ortak ve sert tepkiler gsterebilen, bilgilenmeye susam kitleler yaratmay

kolaylatrrr ve yeni kitleleri ayn anda etkileme imkann verir (Domenach,

2003: 19).

Kitlelere deiik vastalarla verilen mesajlar herkes kendine gre

yorumlar. Bu yzden de mesajlarn etkileri deiik ve birbirinden farkl olur.Yollanan mesajlarn etkileri nceden kesinlikle tahmin edilemez. Verilen

mesajla, net ve kesin sonularn elde edilebilmesi iin izleyicilerin oluturulan

atmosfere girmesi ve izleyici gruplarnn birbirlerine paralel bir psikolojiye

sahip olmalar gerekir (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 17).

Propaganda da basitletirme nemlidir. Byk ounluun

anlayabilecei bir anlatm gerektirir. Ayrntlara ve ince noktalara mmkn

olduunca az girilerek, konu bir btn olarak, herkesin anlayabilecei ekilde,

en arpc biimde ilenir. Hitler, Kavgam2 adl eserinde buna yle iaret

eder (Domenach, 2003: 60):

Her trl propaganda, dnce dzeyini seslendii kiilerin en kaln

kafalsnn anlama yeteneine gre ayarlanmaldr. Dnce dzeyi ne

kadar aa olursa, inandraca insan kitlesi o kadar geni olur.

2 Mein Kampf (Alm.), Hitlerin 1924 ylnda hapishane arkada Rudolf Hesse yazdrd otobiyografisi.


32/153

13

Kitle iletiiminde izleyiciler, genellikle birbirleriyle ilikisi olmayan

bireylerdir. Propagandada en byk etki, bireylerden oluan gruplar

araclyla kitlelere ulaarak, yeni fikir ve haberleri bu kitle iinde yaymakla

elde edilir (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 14).

Propaganda ile mitlerini ve hayallerini kaybetmi kiiler daha ok

etkilenebilir. mitlerini yitirenler iin propagandacnn fikirleri ok ekicidir.

Machiavellinin "propagandann gerekten etkili olabilmesi iin, arkasnda

daima keskin bir kl bulunmal" sz bu konuya deiik bir yorum katar.

Propaganda, artlar deitiremez. Deitirebilecei sadece mevcut artlar

altndaki inanlardr. nsanlarn inanlarn da deitirmeye zorlayamaz.

Ancak ikna ve telkin yolu ile onlar istenilen yne kanalize edebilir (Can,2005: 40).

Propagandann kitlelere ynelik amac, dmana zarar verecek

ekilde hareket etmeye ve dndrmeye sevk etmektir. Bunun iin kitlelere

ynelik yaplacak faaliyetlerde unlar gzetilmelidir (FM 33-1, 1990: 2-9):

(1) Kitlelerde Gven Yaratmak

Propaganda kaynaklarnn doruluu ve inanlrl konusunda

gven vermek ok nemlidir. Hedef kitleye verilen haberler, objektif, gerek

ve doru olmaldr. zellikle dmana ait, aslsz ve sahte haberlerin gezdii

bir yerde halkn gvenecei bir kaynak olmak propagandann gcn artrr.

Salanacak bu gven ortamnda, yaplacak en byk hata hedef kitlede,

dmana ait yerlemi fikirlere zt temalar kullanmaktr.

(2) Kitleleri nandrmak

kna ve telkin metotlarn kullanarak, zerinde durulan konularda

kitleleri inandrmak, onlar kolaylkla ynlendirmeyi ve sorunsuz bir ekilde

idare etmeyi kazandrr. Gzel konumakta, inandrma yntemlerinden

birisidir. Toplumlar, telkin altnda kalmaya olduka aktr ve liderlerin kitleler

zerinde korkun bir byleme etkisi vardr. Propagandann btn sanat bu

byl akm vastayla ikna ve telkin yollarn amaktr. Grlmtr ki,


33/153

14

baarl nderler daima gzel konuan ve toplumlarn iddetle etkileyen

kiilerdir (Kayabal ve Arslanolu, 1983: 21).

(3) Kitleleri Muhalefete Srkleyen Eylemlerden Kanmak

Propagandac, hedef kitleyi tahrik edici faaliyetlerden uzak

tutmaldr. Dmanla alay etmek, onunla ilgili utan verici eyleri gndeme

getirmek, taraf deitirmeyi aalk bir davran gibi gstermek, mevcut

durumdaki stnlkle nmek hedef kitle zerindeki uysall mukavemete

dntrr.

(4) Kitleleri Kazanmak ve Muhafaza Etmek

Kitleleri kontrol altna almak ve onlar kazanmak gtr.

Propaganda aralar vastasyla iliki kurmak, her zaman doru ve objektif

haber vermek, hedef kitlenin lisann kullanmak, sahip olduklar inan ve

deerlerin farknda olmak ve sayg gstermek, ihtiyalarn gidermek, salk

ve eitim faaliyetlerine destek olmak baz yaklam metotlardr.

d. Hedef

yi bir propaganda, belli bir zamanda, tek bir temel hedefe ynelir. Bu

bir younlatrmadr. Hitler, bu yntemi ok iyi uygulamtr. nce

Markslara kar burjuva partileri ve ar sac partilerle, sonra burjuva

partilere kar ulusu sala birletiler, en sonunda da ulusular elediler,

bylelikle Naziler karlarnda hep tek dman bulmulardr (Domenach,

2003: 57).

Propagandada kartn bireyletirilmesi ok yarar salar. nsanlarkaranlk gler yerine, gzle grlr kiilerle kar karya gelmeyi daha ok

ister. Toplumsal veya ulusal kitleler btnne saldrmak yerine, bireylere ve

kk topluluklara saldrmak direnci azaltr ve gizli tepkileri nler. Hitler, hibir

zaman Marks ii snfyla savatn ileri srmemi, ipleri ellerinde tutan

kimi Marks-Yahudiler ile savat ifadelerine yer vermitir ve kilise ile

savamak yerine, devlet dman bir papazlar klii ile mcadeleden sz

etmitir (Domenach, 2003: 58).


34/153

15

Bu sayca az olan kartlarn tamam mmkn olduunca tek bir

kiiye veya snfa indirgenmeye allr. Nazi propagandasnda,

demokratlarn, pltokratlarn, Boleviklerin Avrupaya kar olan hareketi,

uluslararas yahudiliin ynettii bir takm abalar olarak sunulmutur.

Bulatrma da diyeceimiz bu yntem, kitlelerde, tm kartlarn ayn

kategoride yer ald kans uyandrr. Yani, kartlar arasndaki ayrlklarn

aslnda halk aldatmak iin bavurulmu bir dzen olduu, gerekte halka

kar anlatklar belirtilmeye allr (Domenach, 2003: 59).

3. PROPAGANDANIN AMALARI

Propagandacnn amac, propaganda kapsamna alnan, birer

propaganda konusu olan hususlarda, kitlelerin tutumunu etkilemektir

(Domenach, 2003: 18). Propagandada, alglar ekillendirme, kavraylar

ynlendirme ve propagandacnn arzulad amaca ulamasna yardm

edecek bir cevabn alnmasn salayacak davranlar tavsiye etme sz

konusudur (Jowett ve ODonnell, 1999: 6).

letiim tekniklerinde yaanan byk gelimelerin, bilginin retilmesi

ve datlmasnda at yeni ufuklara kar propagandann amac hep aynkalmtr (Lewis, 2001: 14). Ancak 20 nci yzylla birlikte, smrgecilik ve

topyekn sava gibi kitleler zerinde etkili olmay gerektiren olgularn ortaya

atlmas propaganda kavramna olumsuz bir deer yklemesi yapmtr. Bu

yzden kavram tahlili yapabilmek iin onu iyi veya kt yarglardan

arndrmak gerekir. Philip M. Taylor bunu u ekilde dile getiriyor (1998: 9).

Propaganday, siyasal, ahlaksal ve ekonomik balamdan bamsz bir ikna

sreci olarak anlayabilmek iin aratrmaclar, propagandann deer ykl

olmayan kavramlarla ele alnmasnn gereklilii zerinde birlemektedirler.

Propaganda, ne iyi ne de kt bir eydir, o neyse odur. Pek ok aratrmac

incelemelerine ite bu anlayla balamaktadr

Propagandann amalar, gizli olduu kadar ak ve toplumun

karlar asndan yararl veya zararl olabilir. Dr. Hans Speir, propagandann

amalarn, propagandann hedeflerinden yola karak u ekilde

sralamaktadr (Oskay, 1992: 273):


35/153

16

Boyun edirme

Bozgunculuk

birlii

Yoksulluk duygusu alamak

Panik

Harold Laswell ise propagandann amacn, dnce ve doktrinlerin

kastl olarak alanmas giriimi olarak ifade etmektedir (Mutlu, 2003: 112).

Osman zsoy fertlerin, kabule zorunlu olmadklar bir dnceyi, istekleriyle

kabule, yapmaya zorlanamayacaklar bir hareketi istekleriyle yapmaya

yneltmektir olarak tarif etmektedir (1998: 9).

Vladimir Volkoffa gre propagandann esas psikolojik temelli bir

plandr. Byle bir plan unlar kapsamaktadr (1985: 47).

Etkilenmek istenen kiilerin gruplarnn ayrt edilmesi,

Ayr ayr her gruptaki elemanlara ynelik uygulanacak psikolojikhedeflerin hazrlanmas,

Bu amalara ynelik eylemleri gerekletirmek iin gerekli

organlarn kurulmas,

Propaganda unsurlar tarafndan propaganda eylem ve

ekillerinin hazrlanmas,

Eylemlerin zaman ve mekn iinde datlmas,

Eylemlerin koordinasyonu,

zellikle eylemlerin hazrlanmas, gerekletirilmesi ve etkileri ile

beraber kampanyann kontrol,


36/153

17

4. PROPAGANDANIN GELM

Propagandann, haber akn kontrol etme, kamuoyunu idare etme

ve davranlar etkileme amalaryla kullanm insanlk tarihi kadar eskiye

dayanr. Tarih boyunca propaganda, unsurla ilikilendirilebilir. Birincisi,

uygarln geliimi ve ulus devletlerin ortaya kmas ile birlikte mcadeleye

dnen halka egemen olma gds, ikincisi, propaganda temalarn ileten

kitle iletiim aralarnn nitelik ve nicelik olarak hzla artmas ve son olarak

propagandann insanlar zerindeki etkisinin giderek daha fazla

kavranmasyla, kitleleri davransal olarak etkileme olanann ayn oranda

artmasdr (Bekta, 2002: 65).

Eski Yunanda hitabet sanat en nemli propaganda arac olmu,

daha sonralar tiyatro ve sahne oyunlar ise propagandann etkin vastalar

haline gelmitir. Makedonya Kral Byk skender, Helenistik dnemde, kendi

baarlarn gstermede ve bykln ilan etmede propaganda

sembollerini nemli bir ara olarak kullanmtr. mparatorluun snrlar

iinde kendi onuruna heykel ve ant ina edilmesine ve portrelerinin hemen

her yerde kullanlmasna izin vermitir. Kimi zaman Tanr Zeusun olu yerine

gemi, kimi zaman barn, zenginliin sembol olmu, idare etmedeki

adaleti ehirden ehire dolamtr. Bu da skendere ksa bir zaman

ierisinde, herhangibir siyasal antlama yapmadan, sadece sembolik bir

propaganda ilevi ile kltrleri uzlatrma olana vermitir (Bekta, 2002:

6872).

Sezar dneminde, Romada baslan ve zerlerindeki sembollerle,

devletin gcn ve zenginliini ak bir ekilde yanstan madeni paralar, odnemin kitlesel bir propaganda aracyd. Sezar, gz kamatrc

gsterilerden de azami lde yararlanyordu. Bazen ayda birka kez yaplan

trenler, Sezarn hretini artran ortamlar hazrlyordu. Halk ile irtibat ok iyi

yakalayan Sezar, gnlk olaylardan ald masal tr sylevlerle kendisini

doa st gsteriyor, Roma ahalisinin zihinlerinde cumhuriyetten uzaklama,

monarik ynetim ve emperyalist hedeflerin kabul edilmesi ynnde

psikolojik deiim srecinin balamasn salyordu (Bekta, 2002: 68-72).


37/153

18

zellikle sann lmnden sonra, Hristiyanln yaylmas, ok

geni bir propaganda faaliyeti sonucu olmutur. Havariler, Hristiyanl

anlatmaya ynelik propaganda eyleminde ilkin mitsiz kleleri ve sefalet

iindeki halk seerek birebir temas yolu ile ok geni kitlelere mesajlarn

duyurabilmilerdir. Byk mcadeleler sonucu, Romann da Hristiyanl

kabul etmesiyle, Avrupann dier blgelerine misyoner propagandaclar

gnderilmitir. eitli nedenlerle kitap saysnn az oluu, okur-yazar orannn

dk olmas sylentilerin oalmasna ve rivayetlerin azdan aza

dolamasna neden olmutur. Halkn bu cehaletinden en ok istifade edenler

ise kilise mensuplardr. Sahip olduu mal ve servetle giderek glenen kilise,

halk zerindeki mukadderat belirlemede ve karlarn savunmada krallarla

kar karya kalnca, ilk defa dorudan doruya siyasi maksatlarla planl bir

propaganda faaliyetine ynelmitir (zsoy, 1998: 28).

Kilise en bilgili ve hatip rahipler tarafndan kaleme alnm risaleleri

halk arasnda datarak halk krallara kar kkrtmaya, krallar ise etkin

yazarlar ve airleri propaganda amacyla kullanarak halk kendi taraflarnda

toplamaya almlardr (Bekta, 2002: 74). 15 nci yzylda matbaann icad

ile yazlan eserlerin geni halk kitleleri arasnda yaylmas byk etkiuyandrd. Matbaa sayesinde, Martin Lutherin hazrlad protesto

beyannamesi kk bir kasabann snrlar dna kabildi. Martin Luther ile

taraftarlarnn bast kitapklar, halk arasnda datlmas ve yaylmasyla

Avrupann en cra kelerine kadar ulama imkn buldu. Bu kitapklara

bazen tahta zerinde oyulmu resimler baslyor ve seyyar satclar drt bir

yana bunlar ulatryordu (zsoy, 1998: 29).

Tarihte propaganda etkinliklerine ilk defa propaganda ismi ile

uygulayan devlet olarak Roma mparatorluunu gryoruz. ngilterenin

hristiyanlatrlmasnda ilk dnemlerde baarszla urayan Roma Kilisesi

sonunda Doru nancn Yaylmas iin Eitim Koleji adyla bir kolej

kurmutur. Propandai szcn yayma, yaygnlatrma anlamnda

kullanan tarihin bu ilk propaganda kurumu, ngilterenin Hristiyanlatrlmas

faaliyetlerinde baarl olmutur (Domenach, 2003: 9).


38/153

19

Kavram olarak propaganda ise, 17 nci yzylda Papa 15. Greguar

tarafndan kurulan Congragatio de Propaganda Fide (tikat Yayma

Cemiyeti) ile ortaya kmtr. Bu cemiyet, Katolik kilisesi tarafndan artan

Protestan kiliselerine kar propaganda amacyla kurulmutur3 (Bekta, 2002:

66). Katolik inanlar stn tutmak, inanlar yaymak ve protestanlarn

aleyhte yaptklar propagandaya kar mcadele etme grevini stlenmitir

(zsoy, 1998: 34).

Kilisenin, misyonerlik ad altnda srdrd propaganda

faaliyetlerini, din ve kltr yayma rts altnda faaliyette bulunan teekkller

ve ahslar devam ettirmitir. Fransa ve ngiltere gibi byk devletler,

smrgelerini ve Kuzey Amerikay, gnderdikleri misyonerler ve

konferanslar vastasyla, buralarda ilmi heyetler, hastaneler, mektepler ve

kiliseler kurarak, hristiyanlatrmlardr (Mutlu, 2003: 108).

1791den itibaren, savalarn idaresinde lk, silahlarla birlemi,

propaganda stratejinin yardmcs olmutur. Propaganda ile yurtta birlik ve

cokunluk salanm, dmanda ise kargaa ve korku yaratlmtr. Bu

dnemde topyekn sava, propagandaya eylem alan olarak yalnz ordular

deil, sivil halk da sunmaya balamtr. 18 nci yzyln son dnemlerine

doru, matbaa ve kt retim teknikleri gelimi, ulamn hzlanmas da

mesajlarn gitgide daha geni kitlelere yaylmasna olanak salamtr. Basl

kitaplar, risaleler, ilanlar, dergiler okuryazarlk oranlarnn artna ivme

kazandrm ve yazl propaganda mesajlarnn okuyucuya ynelik sylemleri

derinlik kazanmtr (Bekta, 2002: 81).

Hedef kitle ile dorudan iletiim kurabilen siyasal karikatrler ve

benzeri grsel malzemeler, bu dnemin etkin propaganda aralar arasnda

yerini almtr. 17 ve 18 nci yzyllar bror yllar olmu, bir ok yazar farkl

grlerin propagandasn ieren yazlar hazrlamlardr (zsoy, 1998: 47).

3 Bu cemiyetin ubesi vard. Birinci ube, dua kitaplarn gzden geirmekle grevliydi. kinci ube,yabanc lkelerdeki piskoposlardan ve dier memurlardan gelen raporlar tetkik ediyordu. nc ubeise bugnk anlamda propaganda faaliyetlerini planlyor ve yrtyordu (Mutlu, 2003: 108).


39/153


40/153

21

Birinci Dnya Savann balamasyla birlikte propaganda,

uluslararas ilikilerde nemli bir konu haline geldi. Propaganda bir harp silah

olarak ilk kez ngilizler tarafndan bu savata kullanld. Savata, gerek

askeri, gerekse ekonomik alanda ayakta kalabilmenin, ancak dmann

maneviyatn krmak ve kendi halknn maneviyatn gl tutmakla

salanabilecei anlald (Mutlu, 2003: 109). Propagandann ilk kez Birinci

Dnya Savanda kullanlmasnda Osman zsoy u rnei veriyor (zsoy,

1998: 89)

1917 ylnda Alman topraklarna propaganda kd atan iki ngiliz pilotu

Almanlarn eline esir dnce, bunlar ar sava suu iledikleri gerekesiyle

mahkemeye sevk edilmiler ve on yl ar hizmete mahkm edilmilerdir.

1923 ylnda La Haye'de, savalarda hava propagandalarnn yaplabilecei

kabul edilmi ve bu tarihten sonra propaganda savata meru bir silah

olarak kullanlmaya balanmtr. Bylece propaganda meru bir mcadele

vastas olmutur."

ki dnya sava aras dnemde propaganda siyasi gelimenin

paralelinde incelenebilir. Birincisi, Sovyet Devriminin yerlemesi ve Sovyet

Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin douu, ikincisi, Amerikann iine

kapanma politikas ve Birinci Dnya Savann etkileri ve son olarak da faist

devletlerin zellikle Nazi Almanyasnn douu olarak zetlenebilir. Bu

nemli tarihi gelime, 1939 ylnda balayan dnya savann kmasnda

nemli lde etkili olmutur (Bekta, 2002: 139).

Lenin ile Troki, ayaklanma ile propaganday birlikte kullanarak,

sava esnasnda orduyu ve ynetimi kertmeyi baarm ve 1917 ylnda

Bolevik devrimini gerekletirmilerdir. Sovyet yneticileri bu amalarna

ulamak iin, kitlesel siyasal eitimi de kapsayan etkin bir propaganda

mekanizmas kurmulardr. Bu mekanizmada basn, eitim kurumlar, sanat

ve bilim komnist devletin kurulmasnda nemli rol oynayan birer propaganda

arac olmutur.

htilal sonras, iktidar tm yurda benimsetmek amacyla her eit

propaganda tekniine bavurulmutur. Hatta gen ve tahsilli genlerden

oluturulan kk gruplar, lkenin her blgesine gnderilerek, halklakaynama salanm, bir ok aktiviteler yaplarak kitlelere devrim mesajlar


41/153

22

aktarlmtr. Grld zere, merkezden kontrol edilen Sovyet propaganda

sistemi, tecrbeli propagandaclarla eitilen yerel kulpler ve dier toplumsal

rgtlenmeler araclyla, lkedeki yaamn her alanna ulamtr. Komnist

rejimle ynetilen lkelerde propaganda alann belirlemek olanakszdr.

Propaganda yazdan sanata, ilkretimden sanayi ve tarm retimine kadar

her alana ulatndan, toplumun tm etkinlikleri propaganda konusu

yaplabilmektedir (Bekta, 2002: 141).

Tm bu propaganda faaliyetleri, en kk yerleim yerlerinde bile

temsilcilii bulunan, Sovyetler Birlii Komnist Partisinin Ajitasyon-

Propaganda ubelerinin sk kontrol altnda yaplmtr. htilalden sonra

eitim devlet kontrolne alnm ve ders mfredatlar kitlesel propagandaamacyla kullanlmtr. 1922 ylnda partilere ye olacak ocuklara ynelik

propaganda amacyla ncler adl bir kulp kurulmutur. Haber ak,

sonradan Tass adn alacak olan, Rus Telgraf Ajansnn kuruluu ile kontrol

altna alnm, parti gazetesi pravda araclyla haberler istenen ekilde

kitlelere ulatrlmtr. Nazi propagandasnda barol oynayan Hitler,

Thomsonun dedii gibi Julius Caesar ve Napoleon Bonaparte ile birlikte

yalnzca yeni propaganda yntemlerinin yaygn olarak kullanld iin deil,fakat tm siyasal kariyerini planl propagandaya dayandrmas nedeniyle zel

bir yere sahiptir (Jowett ve ODonnell, 1999: 235). Hitlerin propaganda

bakan ve Nazi propagandasnn yaratcs olan Goebbels4, Hitlerin Kavgam

adl kitabndan ald temel propaganda ilkelerini yle sralamaktadr (Jowett

ve ODonnell, 1999: 236):

"Birbirleri zerine dikkatle bina edilecek saptama ve beyanlar, ister doru

ister uydurma olsunlar kat biimde benimsenmi olan dncelerin altnoymak ve onlarn yerini alacak yenilerini yaratmak iin kullanlrlar. Yeteri

kadar tekrar ederek ve psikolojilerini anlayarak, bir insan topluluuna, bir

karenin aslnda bir daire olduunu ispat etmek sanld kadar zor deildir.

Her eyden nce bir daire ve kare nedirler? Bunlar szcklerden baka bir

4 13 Mart 1933 tarihinde Hitler, Goebbels'in ynetiminde alacak Propaganda ve Halk AydnlatmaBakanl'n kurdu. Goebbels, ayn yl, Nazilere kitle iletiimini ve tm kltrel faaliyetleri tek at altndakoordine etme olana sunan, Reich Kltr Dairesi'nin de bakanlna getirildi. Goebbels'in bakanlise olaanst yetkilerle donatld. ileri Bakanl radyo yaynlar, filmler, basn ve tiyatronun

denetlenmesi, sanat eserleri ve antlarn korunmas ve resmi kutlamalarla tatil gnlerinindzenlenmesine ilikin yetkilerini Propaganda ve Halk Aydnlatma Bakanl'na devretti. Ayn ekildeDileri Bakanl da d lkelerdeki propaganda faaliyetini yeni bakanln ilevi olarak kabul etti.


42/153

23

ey deildirler ve szckler olarak zerlerine anlamlarn deitirecek

elbiseler giydirilene kadar istenildii biimde ekillendirilebilirler."

Jowett ve ODonnellin ifade ettikleri zere iki blm propagandaya

ayrlan Kavgam adl kitabnda Hitler baarl bir propaganda iin bir takmkurallar sralamtr. Hitler; soyut kavramlar kullanmak yerine duygulara hitap

edin. Az sayda ancak belirli temalar ileyen kalplar srekli kullanmaktan

ekinmeyin. Tartmann sadece ileyebileceiniz bir ynn ortaya koyun.

Kar taraf srekli eletirin ve zellikle ktlemek iin belirgin bir dman

yaratn demitir (Jowett ve ODonnell, 1999: 237).

Hitler devlet tarafndan tasarlanan ve uygulanan propaganday

kurum araclyla yapyordu. Propaganda ve Halk Aydnlatma Bakanl,

Nazi Partisi Merkez Propaganda ubesi ve Devlet Kltr Dairesi,

Propaganda ve Halk Aydnlatma Bakanl5 Nazilerin iktidar sresince

temel propaganda faaliyetlerinin ynlendiricisi olmutur.

Nazi propagandas temel olarak sylevler, basn ve kitapklar

araclyla yaplyordu. Hitler, gazete yoluyla propaganday benimsemiyordu.

Hitlerin duygu ykl ifadelerini, gazetecilerin kendi inisiyatiflerine bal olarak

aktardklar dncesi, gazeteyi az kullanlan bir propaganda arac haline

getiriyordu. Naziler, en byk propaganda arac olarak radyoyu kullanyordu.

Hitlerin bir ay gibi ksa bir srede 50 radyo konumas yapmas bunun en

byk iaretidir. Hitler de, tpk Sezar ve Napolyon gibi, kitle zerinde

denetim kurma ve onlar etkilemenin temel aralarndan birisinin antsal

mimari olduunu dnm, heybetli yaplarn ina edilmesine nem

vermitir. 1936 ylnda Berlin Olimpiyatlar, Hitler iin ok nemli propaganda

alan oluturmutur. Sporun bile yeri geldiinde propaganda amal olarak

kullanlacan tm dnyaya gstermitir (Bekta, 2002: 152-159).

kinci Dnya Sava srasnda propaganda, askeri harekata paralel

icra edilmi ve kimi zaman stratejinin belirlenmesinde askeri seenekten ne

kmtr. kinci Dnya Sava, nceki atmalardan farkl olarak ideolojik bir

mcadele olarak nitelendirilebilir. Taraflar baarlarn, sistemlerinin (faizm,

5 1938 ylnda bakanlk idare, propaganda, radyo yaynlar, basn ve erikinlerin eitimi isimli beubeden oluurken, 1942 ylnda ube says 14e ykselmitir.


43/153

24

sosyalizm, komnizm, demokrasi) stn olduunun kant olarak

sunmulardr. Savan merkezi saylan Avrupada eitimli kitle orannn

yksek oluu yazl basn, kitap, bror ve posterler araclyla

gerekletirilen propagandann etkinliini nemli lde artrmtr (Bekta,

2002: 163).

Sava sresince her lkenin psikologlar, kitlelere ulamak iin en

etkin yntemleri gelitirme ve hedef kitlenin zgn kltrel ve toplumsal

zelliklerini saptama zerine grevlendirilmilerdi. Bu ise psikolojik savan

ne denli ciddi yapldnn bir kant saylabilir (Jowett ve ODonnell, 1999:

250). Gerek Avrupada gerekse Pasifik cephesinde propaganda konusunda

eitim alm uzmanlar, bilimsel yntemlerden faydalanarak ulusal veuluslararas propaganda kampanyalar dzenlemilerdir.

Kore ve Vietnamdaki kriz ve atmalar, bir bakma kinci Dnya

Sava sonras kapitalizm ve komnizm arasnda yaanan ideolojik savan

yansmalardr. Her iki atmada, siyasi ittifaklarn farkll ve savaa

gsterilen tepkileri nedeniyle, deiik propaganda stratejilerinin

uygulanmasna sahne olmulardr (Bekta, 2002: 173). Bu atmalar

ncesinde ve esnasnda propagandann etkinlii veya etkisiz kal, kitlelerin

sosyo-psikolojik, kltrel ve ekonomik zelliklerini anlamann gerekliliini

ortaya koymutur. Avrupa savalarnda kullanlan basn, radyo, kitap ve

bror gibi propaganda aralar bu atma blgelerinde etkisiz kalrken, yeni

dnyann meyveleri (ekonomik yardm, eitim ve salk destei) propaganda

kampanyalarndaki yerlerini almtr.

20 nci yzyl, propaganda kullanmnn en iddetli ve en younolduu dnemidir. 1950lerden sonra devletler, ordularn gcnn yannda

uluslararas etkileme yntemleriyle hedeflerine ulamaya almaktadr

(Lainer, 2002). Sava yllarnda propagandann neminin anlalmas ve bu

dnemde kullanlan youn propagandann halk zerinde etkili olmas, devam

eden savalarn yannda adeta propaganda savann verilmesi, sava

sonrasnda aratrmaclarn bylesine nem kazanan toplumsal olgu zerine

eitilmesine ve propaganda zerine yaplan bilimsel aratrmalarn artmasna

neden olmutur (Alemdar, 1990: 66).


44/153

25

Tarihsel sre ierisinde uygulanan farkl propaganda yntemlerinin

en nemli nedeni de teknoloji ve kullanlan aralarn geliimidir. Uzun yllar

belli bir blge ierisinde snrl kalan propaganda, snrlar ilk kez radyonun

kullanlmasyla zorlam, 20 nci yzyln sonlarna doru uydularn kullanld

televizyon yayncl, internet ve telekomnikasyon aralarnn eitlilii ile

kresel alanda snrlar kaldrmtr.

5. PROPAGANDA TRLER

Yaplan bir propaganday, yaln olarak bir tr iine sokmak mmkn

deildir. Propaganday, propagandac bir ama dorultusunda kurgulad

iin, hedefe giden seenekte propaganda trlerinin her birisini

kullanabilmektedir.

Kullanlan tr veya trlerin, propagandacnn kimlii ile de byk ilgisi

vardr. Bu ilgi, bir bakma tanmlama (devlet, zel kurum, istihbarat ajanslar,

ordu gibi), seviye (stratejik, operatif, taktik gibi) ve hedef kitlede arzulanan

etkiye bal olabilmektedir.

a. Beyaz (Ak) Propaganda

Beyaz propagandada kaynak, resmi ve gvenilirdir. Haberlerin

nereden elde edildii aktr. Verilmek istenen mesajlar titizlikle aktarlr.

Doruluundan duyulacak endie, kaynan ak olmas nedeniyle

gvensizlie sebep olur ve hedef kitleyi yeni bir kaynak arayna iter. Beyaz

propaganda genellikle meru bir hakkn mdafaasn yapar. Propaganda

konular genellikle hkmetin kontrolnden getii iin iletilenler yar resmi

saylr (zsoy, 1998: 21). Gelimi lkelerde bu propaganda yntemi sklklakullanlmaktadr. Amerikann Sesi ve Moskova radyosu bar

dnemlerinde bu tr bir propaganda yapmlardr (Bekta, 2002: 35).

Beyaz propagandann ana malzemesi haberlerdir. Kar taraf ile ilgili

elde edilen verilerin, ne zaman, nasl ve kimlere hangi lde kullanlaca

muhakkak planlanmaldr. En gl yan ise, kar tarafn fikirlerini rtmesi,

taraftarlarnn saysn azaltmasdr. Doru, ak ve effaf propaganda

kitlelerde gven uyandrr. Zayf taraf ise, yaylma menzili snrldr.


45/153

26

Serbeste dolaamaz. Kar taraf, korunmak iin kar propaganda

imknlarn devreye sokarsa, propaganda bozulabilir ve hedef kitle de

olumsuz etki oluturabilir (Tarhan, 2005: 37).

Beyaz propaganda, kinci Dnya Sava sonrasnda, Sovyetler Birlii

tarafndan Dou Blou saylabilecek lkeler iin etkin bir harp silah olarak

kullanlmtr. zellikle halkn sosyo-psikolojik zellikleri, hedefin daha alc

bir kitle durumunda olduu karmn verebilir. Kapal rejimlerde etkisi az

olabilir ancak ekoslovakyann dolayl igali gibi sonular da verebilir.

Beyaz propaganda, hedef lkenin morali zerine yneltilebildii srece etkili

bir sava silah olabilir (Volkoff, 1985: 4).

b. Siyah (Gizli) Propaganda

Aslsz kaynaa dayanan Siyah Propaganda, Beyaz Propagandann

tamamen aksidir. Yalan, uydurma ve hile yntemleri ile yaratlan bilgilere

dayanr. Kaynak gizli tutulur, daha ok baka bir kaynaktan aktarlyormu

izlenimi verilir. Gerei rtmek, ortal kartrmak, inanlar sarsmak

suretiyle faaliyette bulunulur (zsoy, 1998: 21). Amac, kitleleri ruhsal

kntye itmektir. Propagandann kurgulanmas srecinde ahlaki mlahazave vicdani sorumluluk aranmaz. Siyah propaganda iin amaca hizmet edecek

her ey bir malzemedir.

Hitlerin kinci Dnya Sava srasnda Deniz Aslan harekt adn

verdii ngiltereyi istila plan olan ve Yeni ngiliz Yayn stasyonu kimliiyle

yayn yapan radyo, Britanya Sava ad verilen hava sava sresince

ngilizlerin moralini bozma amacna ynelik aslsz haberler yaynlamtr

(Bekta, 2002: 36).

Siyah propagandann hedefi, yerlemi bir inanc ykmaktr. Halk

kendi iinden kard liderlere kar soutmak, devlete ve orduya olan

gveni sarsmak, ekonomik ve sosyal dayanmay ykmaktr. nsanlar

endieli, mutsuz ve zihinsel devinim iinde brakmaktr. Siyah propaganda,

genellikle psikolojik operasyonlar kapsamnda savata kullanlr. Kaynan

kar tarafa tespit edilmesi, zamana bal olmakla birlikte daha kolay olur.Bu nedenle lke iinde pek kullanlmaz. Kaynak ortaya ktnda her trl


46/153

27

sorumluluk, reddedilecek ekilde nceden hazrlkl olunur. Kaynak gizli

kald srece, yalan, rivayet, ayia ve dedikodulardan olduka verimli

sonular elde edilir (Tarhan, 2005: 41).

Siyah propaganda, sava alannda beyaz propagandaya gre daha

etkili bir silahtr (Volkoff, 1985: 4). Siyah propaganda faaliyetinin salayaca

faydalar, kaynak gizli tutulduu iin kar tarafn yapaca propagandann

zerimizdeki tesirini azaltr. Savata, zaman ierisinde yaplacak istila veya

igal iin cephe gerisinde mteakip birliklere zemin hazrlar. Hedef kitle

zerinde yarataca korku, oluacak muhtemel bir direnci krar ve insanlarda

snacak bir g arama ihtiyac dourur. lerinde hain, casus veya ajan

olabilir phesi uyandrarak, kar tarafta gvensizlik ve moral kntssalar. Olumsuz yn ise, bu tr propagandann ak birekilde yrtlmesi

zordur. Hazrlanmas ve uygulanmas zel dikkat gerektirir. Gizliliin ve

emniyetin ok nemli olmas nedeniyle faaliyet alan snrldr. Farkna

varldnda veya kurgulamada yanl yapldnda kar tarafn liderleri ile

hedef kitle arasnda kenetleyici etki yapabilir (Tarhan, 2005: 44).

c. Gri (Bulank) Propaganda

Gri Propaganda, beyaz ile siyah propaganda arasnda yer alan bir

trdr. Gerek ile yalann i ie geirilmesi suretiyle yaplr. Neyin gerek

neyin yalan olduu bilinemez. Dman veya dost, kimin tarafndan geldii

belirlenemez. Kaynak gizli tutulur. Rivayet veayialara dayanr (zsoy, 1998:

21). Olaylar arptrlarak sunulur. Mbalaa ve yalana ok bavurulur.

Olumlu bir ey glgelendirilerek yanstlr. Verilecek mesaj veya bilgilerin ilgi

ekici ve zihinleri kartrmas istenir. Bazen gndem saptrlarak hedefkitlenin dikkati dier gelimelere ekilir (Bekta, 2002: 37).

nsanlarn merak duygular gri propagandada sklkla kullanlr. Gizli

konulardan bahsediliyormu imaj verilerek, bir ok sylentinin toplum iinde

yaylmas salanr.

Gri propaganda rnleri, hedef kitle tarafndan olumlu kabul grr.

nsan zerinde propaganda hissi dourmaz. Kaynak belli olmad iin hedefkitle iin en heyecanl konular ilenir. Komplo teorileri en etkili materyaldir.


47/153

28

Doru bir olay yanllarla birlikte ilenir. Senaryolatrlm rivayetler

hazrlanr. Gri propagandann amac, kusurlu, noksan bireyi, tam ve yeterli

gstermek veya yeterli, ak olan bir eyi pheli gstererek glgelendirmek,

deerden drmek olabilir. Her tr eliki ustaca kullanlarak zihinlerde soru

iareti uyandrlr (Tarhan, 2005: 40).

Sovyetler Birlii, Afganistan igal ettii zaman, igali merulatrmak

iin gri propagandaya bavurmutur. 25 Aralk 1985te Sovyet televizyonunda

Afganistan: Bir Devrim ldrlemez adl bir belgesel yaynland. Bu

programa gre, Afganistandaki atmalarn d gler tarafndan

kkrtld, bir Trk vatanda olarak tantlan esirin, kendisinin CIA

tarafndan gnderildii sylenmiti (Bekta, 2002: 38).

6. PROPAGANDA YNTEMLER

a. Politik Propaganda

Propaganda, 20 nci yzyln byk olaylarn, komnist devrimini,

faizmi, kapitalizmin yaylmasn, topyekn gerekleen savalar

aklamakta temel subjedir. lk ile politikann kaynamas olarak da

sylenebilen politik propaganda ise 20 nci yzylla birlikte gelien bir

kavramdr. Aslnda bu bir inanca, bir fetih, bir smrme istenci olarak, eyleme

gemi bir politikann dile getiriliidir. Bu, yakn tarihimize, byk ve fethe

dayanan politik lklerin girmesi ve topyekn savalarla uluslarn kar

karya gelmeleri ile ilgili bir durum olarak yansmaktadr (Domenach, 2003:

26).

Avusturya ile ekoslovakyann savamadan Almanyaya katlmalar,Fransann gerek askerlik, gerekse politika ynnden kntye uramas

propagandann etkileri olarak saylabilir. nemli olan btn toplum

katmanlarnda kargaa karmak, propaganda yapmaktr diyen Lenin ve

Propaganda iktidar elde tutmamz salad, dnyay fethetme olanan bize

gene propaganda verecek diyen Hitler bu yzyla adlarn yazdran liderler

olarak politik propagandann nemini dile getirmektedirler (Domenach, 2003:

15).


48/153

29

20 nci yzylda geliimini srdren politik propaganda, bu asrda

ada kitleyi bularak eylem alann, haber alma ve iletiim tekniklerini

kullanarak eylem yollarn geniletmitir.

Bolevik tr propaganda iki temel terimle zetlenebilir. Bunlar,

siyasal anlama ve paroladr. Siyasal anlamadan kast, egemen snflarn

bencil karlarn rtmek iin kullandklar aldatmalarn gerek niteliini,

iktidarlarnn gerek temelini ortaya kararak, kitlelere ak bir grntsn

yanstmaktr. Lenin, belirli dnemlerde, evrede olup bitenlerin,

fsldananlarn, sylentilerin halkta canl aklamalarla kabul bulacan, bu

tr politik anlamalarn kitleleri devrimci bir eylem iin yetitirmenin zorunlu

ve temel koulu olduu grn savunur (Domenach, 2003: 33).

ada biimiyle propaganday bolevizmin, zellikle Lenin ve

Trokinin balatt sylenebilir. Lenin, propagandac ve kkrtmac

dehasyla, 1917de iktidarn ele geirilmesi evrelerine uyum veren parolalar

ortaya atmtr. Parola ise kurgulanan evrenin sze geirilmesidir. Uyarc

kavramdr, elden geldiince ak, ksa ve byleyici bir biimde, iinde

bulunulan zamann en nemli istemini dile getirir. Bolevik ihtilalinde bu i

dmann ezilmesi ve kitlelerin birletirilmesidir. Lenin, Rus ordusunun ve

milyonlarca kyl-askerin temel isteklerini iki szckte birletirmiti: Toprak

ve Bar. Boleviklerin saysnn ok az olduu, elerinde bir g bulunmad

bir dnemde Troki bu durumu, bir snfn ve bir an en nemli

gereksinmelerinin karl olan parolalarla atklarn dile getirir (Domenach,

2003: 33).

Leninin propaganda anlay ile Hitlerin anlay arasnda fark vardr.Lenine gre, propaganda taktiin bir gereidir, ancak ulamak istedii

hedefler ile taktiin gerei hedefler arasnda uyumsuzluk yoktur. Lenin

Toprak ve Bar parolasn ortaya att zaman ama ihtilal sonrasnda da

topraklar paylatrmak ve bar imzalamak olmutur. Ancak Hitlerci

propagandann ynlendiricisi olan Goebbels, Hristiyanla kar rkl

savunduktan sonra, Alman halknn Hristiyan uygarln savunmak iin

savatn syler. Hibir somut gereklii olmayan bu parola, yeni kitleleri

seferber etmekten teye gitmeyen bir kalptr (Domenach, 2003: 41).


49/153

30

Leninin parolalar, sonunda igdlere, temel sylevlere balansa

bile, halkn gereksinimlerine uygun bir temele dayandrlabilir. Hitler,

kendisine banazca balanm bir topluluun nnde, halkn ihtiyalarnn

tesinde, ilerinde zamanla kora dnm ate olan g ve kin isteklerini

yeniden alevlendirmek istiyordu. Bu yzden Hitler de propaganda, taktik bir

ilerlemeye bal olmaktan ok kendi bana bir taktiktir. Sz amacna

ulatktan sonra dncenin pek nemi kalmaz (Domenach, 2003: 41).

Hitlerci propaganda, gnn eilimlerine gre, birbiri ardna deiik,

hatta elikin programlar kullanmtr. Hitler, kitlenin younlatka daha

duygulu, daha kadns bir yap kazandn anlam, halkn kan ve

eylemlerine, dnceden ok, edindikleri izlenimlerin yn verdiini farketmitir. Hitler ve Goebbels hibir eyi rastlantya brakmayarak her trl

gsteriyi zenle hazrlamlard. Goebbels, Nuremberg Kongresinde krsye

doru yrd srada Hitlere elik eden davul seslerini, krsnn zerinde

bulunan klandrmay diledii gibi deitirmesini salayan elektrik

dzenlerini bile dnmtr (Domenach, 2003: 48).

Hitler, yabanclar etkilemede akam saatlerinin daha elverili

olduunu tespit etmiti. Her trl ara perdenin ortadan kalkmas ve

propagandann kkrtmalar karsnda bireyin savunmasz kalmas iin,

devlete bal olmayan btn topluluklar datlmt. Hitlerci propagandann

etkisiyle bunalm iinde yorulan Almanlarda derinliine inmi sava

igds, birbirine kart iki biimde ortaya kmtr. Biri olumsuz, edilgendir,

korku ve tutukluk durumlaryla kendini belli eder. Dieri olumludur,

cokunlua, bir azgnlk ve saldrganlk durumuna gtrr. Naziler, sinirsel

yaamn iki kutbu, yani dehet ve cokunluk zerine oynam ve byk

kitlelerin sinir dzenlerini istedikleri gibi kullanabilecekleri duruma

getirmilerdir (Domenach, 2003: 48).

b. Kar Propaganda

Kar tarafn propagandasnn yalan olduunun kantlanmasna ynelik

yaplan propagandadr. Siviller, askerler ve dman igali altndaki dost

gruplar hedef kitleyi oluturur. Kullanlan kelimelerin itinal seimi ve ses


50/153

31

tonunun yumuakl sonu almada ok nemlidir. Kar tarafn nelere

inanaca, ne tr zafiyet ierisinde olduu nceden bilinmelidir. Kar tarafla

alay etmek sz konusu olamaz ancak zaaflar sklkla dile getirilmelidir

(Tarhan, 2005: 52).

Kar propaganda, yaplan propagandann zelliine gre drt trde

olabilir. Kar tarafn kullanaca propaganda konusu sezilirse erken kar

propaganda yaplarak istismar edilmeye allr. Dorudan kar

propaganda ile kar tarafn propagandasnn fazla nemsendii

hissettirilerek reddedilir veya Dolayl kar propaganda ile nemsenmedii

hissettirilerek, ima yoluyla reddedilir. Dikkati baka yne ekerek, en iyi

bilinen konu zerinden hedef artan kar propaganda uygulanr (Tarhan,2005: 52).

Tarhan'n verdii kar propaganda trlerine susma ve konuyu

ksaltma da ilave edilebilir. Susmada, kar tarafn propagandas istismar

edilemiyor veya kar bir harekete gemeye gerek kalmayacak bir durum

szkonusu ise susarak veya nemsemeyerek tanmazlk eklinde karlk

verilir. Konuyu ksaltma, kar propaganda baarszsa, propagandac iin

uygun olan ynleri zerinde durularak, zamanla faaliyet terk edilir (FM 33-1,

1990: 3-2)

Documents

Gunumuzde Devletler an Uygulanan Psikolojik Operasyonlar Teorisi Psychological Operations Theory of New Era