14
Niniejszy artyku³ ma na celu przedstawienie najwie¿szych danych dotycz¹cych zja- wiska mobbingu w polskich przedsiêbiorstwach. Informacje zosta³y zebrane na podstawie analizy dokumentacji Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Antymobbingo- wego pochodz¹cych od pocz¹tku istnienia organizacji, czyli od 2002 roku. Uzyska- ne w ten sposób dane s¹ zestawione z zagadnieniami teoretycznymi dotycz¹cymi definicji, przyczyn, przebiegu i skutków problemu. Zaprezentowano równie¿ wyni- ki innych badañ przeprowadzanych na gruncie polskim oraz przytoczono dane wiadcz¹ce o skali zjawiska w Europie. Dorota Godlewska-Werner Mobbing w polskich przedsiêbiorstwach Praca jest jednym z najbardziej po¿¹danych wartoci w ¿yciu cz³owieka. Jest dobrem, do którego siê d¹¿y za wszelk¹ cenê, a jej posiadanie wiadczy o presti¿u. W dzisiejszych czasach czêstokrotnie praca sprowadza siê do pieni¹dza. Przestaje byæ dobrem zaspo- kaj¹cym potrzeby cz³owieka, jego otoczenia i warunkiem rozwoju osobowoci oraz ród³em satysfakcji. Ludzie s¹ w stanie godziæ siê na ró¿norodne formy przeladowañ w miejscu pracy, aby tylko nie straciæ ród³a utrzymania. W zapomnienie odchodz¹ s³owa, ¿e praca jest dla cz³owieka, a nie cz³owiek dla pracy [Jan Pawe³ II, 1981, s. 15]. Takiej sytuacji sprzyja postêp cywilizacyjny, ¿ycie w popiechu i sytuacja na rynku pracy. Ludzie koncentruj¹ siê w znacznej mierze na tym, co znajduje siê najbli¿ej nich i bezporednio ich dotyczy. Prowadzi to do ignorancji b¹d wrogich postaw wobec innych. Skupiaj¹c ca³¹ uwagê na wartociach materialnych, drugi cz³owiek schodzi na dalszy plan i staje siê narzêdziem w d¹¿eniu do celu. St¹d mo¿na mówiæ o jednym z przejawów pogwa³cenia podmiotowoci cz³owieka, czyli mobbingu. Dorota Godlewska-Werner* Mobbing w polskich przedsiêbiorstwach * mgr Dorota Godlewska-Werner jest pracownikiem naukowo-dydaktycznym Instytutu Psychologii Uniwersytetu Gdañskiego

H˜ ˇ ‘ 66ˆˇ0 ˛ %˙ˆ#* $ !˙ˆ56ˆ ˙ ˛˘#* · Dane dotycz¹ce osoby mobbingowanej 1 ˙ = + ˝ ˝ &HDEED!DEEUJ ˝ ˚ ( ˆ . ˘˙ ˚ ˘(, ,˚ ˝ ˚ ( . ˚ ˘ ˝ 4ODˆLa ˝

  • Upload
    lexuyen

  • View
    217

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

5����&���"������("�"��"����"��������������"��&)���.�����"������"������/����"�&� �����"�������"�"��������"�������3�����������"������&�"�����(�"�������"�����������"�������"���������&�"��,������������"2�������������"#���������� ����"�������/����"��"����/���"���������"���������&��"�����"��"DEED"�����"A����� ��"�"���"����,�"����"�/"����������"�"������������"������������"������/���������&��"���������"���������"�"�����,�"��������"<�������������"�,����."���� ��"������"����-"����������������"��"�������"������"����"�����������"����)������/��"�"�����"�&������"�">�������

+�����"C�������� 9����� ������"�"��������"�������3����������'���� &��� &���� � ��&�������& ��./������ �����)�� � .���� ��(������� 6��� �������� ��,���� ��3 �/.� �� ������/ ���3� � &�& ���������� )������� � ������.�� 9 ������&������������ ��3���������� ����� ��������� ��3 �� �����/���� '������&� ��* ����� ����� ��&/�� �������� ��(������� &��� ��������� � �������� �����&� �������)�� ����R�,�(� ��������&�� :����� �/ � ������ �����* ��3 �� �,.������� ��� ����)������-� ��&��� ������ ��� ����� ��� ������* R�,�(� ���������� 9 ���������� �������/ �(����.� ?����� &��� ��� ��(������� � ��� ��(����� ��� �����@ H6�� '���( ��� L\[L� �� LOJ� �����&������&� �����&� ����3� ����������&��� .���� � ��)������ � ������&� �� ����� ������ :��������������&/ ��3 � �������& ����� �� ��� �� ���&��&� ��3 ��&���.�& ���� � �����)��������� �������� '������� �� �� ��������&� �/�R ������� ������ ����� ������� 2�����&/���(/ ����3 �� �����)����� ������������ ����� ��(����� ������� �� ������ ���� � ���&� ��3����3���� � �/.���� �� ����� 2�/� �.�� ,��* � &���� � ����&��,� �����(��������������)��"��(�������"�����"��������

��������!% ��"�H� �� �`��66��0���%�"�#*��$ !��56�������#*

X ��"+�����"C�������� 9�����"&���"�����������"������� �����������"���������'����������"A�����������"C��-������

Luiza
Pole tekstowe
Dwumiesięcznik "Zarządzanie Zasobami Ludzkimi" 1/2006. Powielanie, przedrukowywanie oraz rozpowszechnianie bez wiedzy i zgody Redakcji ZZL zabronione.

'����� ������� &��� ������ �(�.��� � ����������� ������ � ����- � L\\[ ��������������������� ����� >�����&��/ 8�����&3 �� 2���� '������ 9�����,� M����� '���� � �������/ � +�������� ������(� �. ������� ���������,� ��)�������&/���� �� ����� � ���&��� A��� >�����&����� ������0 LF�Ua � 9������& 1�������� LE�Da � 2����&��\�\a �� 8����&�� \�Pa � ��������� Z�Ua � 5�������� O�Oa � ���������� P�[a � 1������P�Za � C���&� � P�Da �� 9(������ H=(��� DEEDJ� :����� �� ����������&/ ��������� �&��� ��� ������� � ������&/ ������ �������� 2���3 ������� �� ������ ����� ���������������/ ����������� � �������� ��&)���.��� �������������� ���� � ����(����)����,������������ 2������������� #�������������� 4�2#; �������� �� ������ ��� �������"������"���������&�L�

2������������� �2# ������(� � ��R��������� DEEL ���� &��� ��������R �� �����/������&3 ���������,� ������������� � ������ 6��� ��&/ &��� ��������� �����&������&����� ����� ������������ � ������ ������� ���� �����(������� )�������������� ������� �� �������� +���������� ����/� �� DEED ����� �������������� �������� ����(� F[L ����� 4UZ[ ! � DEEP ��� DDL ! � DEEU �� � [D ������ � DEED ��;D� �����&� ���������(���&/"��3"����3��&/��0

� ����"������"4LPU"!"DEEP"���"OE"!"DEEU"��"�"LF"!"DEED"��;� ����"��������������"4�����������0"OF�"DL"�"\;� ����"������"!"��������������"4\O�"F\"�"LZ;� ����"������"!"��������������"���"�����,�"4D�"E"�"E;� ����"��������"���"��(�������"��3��"���,(�����"4DF�"UU"�"LF;� ���������"������&�I������"����3�/��"��������"4[\�"PU"�"DD;�'���.��� ���� ����������&/ ��������� �������� ������&/ �� ��.� ���������������

�&�������"����"���������)*")������&"�����"�"��������������&� ����������� � �����&��� �������� ������&/� .� ��&��3)���& ��(�������

����(����� ���������� &��� �����.���� �������&� � ����������� �������,� ����� ������������� 9 ��3����)�� ������&� ������� �/ ����(�.��� ��� ����3�� �� �(�* � ���� (�&/�� ��&�������� 5������� ������ ������� ����&/ �(,���� ������� ������������"��������&���"��-���������

WrogoϾ + regularnoϾ = Mobbing

����� ������% � ����������� �� )��������� ����� ���������( ����� :����� ������/��� ��� [E� BB ����� H+��������� 2�������� >������� L\\\J� '������ �������

II ��������!% ��"�H� �� �

L 2�(���"�����3�������"��,�����������"2�������������"#�������������"�������3�������"�"���������&�"�"����(����)���"��,����������"2�������������"#�������������2#�"�����"�������������&��0"[E![U["C��-���"���"9����������"LE�IZ�"����"4EO[;"UEL \[ ZD�H���b��������������c�����JD DEEO"���"���"�����("�����3�������"�������."�����"�����"&���"�����"�"�����

��&3��� �� ������� ������������� ������� ����������� ���� ������������� 6����������&3������ ����)����� ����(� &�. � ������ �(������ �������. ��&��(���& ����&� ���)*�&�������

:����� HL\\F�J ������������ � ����� ������&� &��� ����/ � ���������/ ������� �&3 ���3��� ������ �������&/��� �� ���/ � �����&� ����.��)��� ����)��� .� ����(������ ������&/ ��3 �� ��&���& ��� � ��������� ����� �� ��&���& �,( ���� � ������&/ �������� ��� ������������� � ���(����� ������������ ����� ���������� �����&� ���������� ������&���& &���� � PO �������������� �� ��������� ������������� ����-�"��������&�"�������-"H:������"L\\F�J�

6��� �� &���� � ����� ������&� �������� '������(� �,����. ������)��&/� .� �/ ������(���� ����(�)����� �(���������� ������������� � ������������� �������&/�� �����)*� ����������)* ���������/ ���� ������/ ��(������ H���������� DEEU� ��LLK 1����� ��� C��������"2���������"DEEP�"��LLJ�

6�� ������&/ ���3��� ������ ���� ����- ���������������� �� ������ LEL ��,����3��������)* ����(�- ����������� � ��3���� ��������� ��. �(���)* ��� �������U�9�����&/ �� �� �������&� �������� ! �������&� �3��� ��3��������)��/ � ������&/ ������������ ���(�� ������ :������ ������ E�[L 4�dE�EO;� �������� �������&� �3����(���)��/ ������� � ������&/ ����� ������� ���(�� ������ :������ ������ E�FU4�dE�EO;�

�������� ��� &��� ����������� ��� &���������� ������&�� � ��,��& ���) ��3 ������ ��&�� ��� ���������)��� � ��,���� ����� �,��� ����� ����/ ��,�� 5���.� ���3��* �,� ���. � ��� .� � ������� ��� �.�� ,��* �,������ ��� ��������� ������ ����� �����&�"��"����(�����"�������������

Mobbing nie jedn¹ ma twarz

������ �.�� ��������* �� ���� �����&� ��� ����3�� �������� ����.��)�� ������ ������� H2���� ��/�������� DEEU�J� 2/ ��0 ������ ������ 4������������;� �������4���3��&/��;"����"������������"4�����(��"�����������"���3��&/��;�

������ ������ ���&�&� ������ ����(���� ���������� ����� ���,(���������,�� ����� ���� �������- &��� ������ �������� ���������&�� ����� ������� � ��������� ������������ &��� ����(��� ��� ������ �������. &����������� ��,�� �������� �&�"��"������"����(�.�����"������&/"����"������"H����������"DEEUJ�

?'��� 6����� ��)�������(� ������� � ������� ��� ���-���(� �������� ����������������� � ���(� ��3 ������&���� �����.���� ��� ������ �����,� � ����(�� ��,���

��66��0���%�"�#*��$ !��56�������#* IK

U 1������"�������3��"�"DEEO"����"�"�����"����-"�(�������"'������������"����&"�������&/"���������"���3����

������&3 ����-����� �� ������ )������&� 5�&����� ����3�� ������* 6����3 �� ��.��������- � ����� � ������� &�& ����������� ����- ����������� � ����/�������� ����3� ��� ����3�� ����������* ������ � &�& �(� ����������� ��3 � �������.� ������(,� ����� ����� 5� �������� ����� � ���)�� � &�& ������ ������� 6����� ������������ � ���& ������3���������/@�_�,�(�0"������"�"6����/

������ ������� &��� �� ������ ����������� ����(�.����� ����� ����(�������'����� �� �/.���� ����� �����������& �� ������������� ���������������� ��� �.��� ��� ������� ��,�� ��������(� 6����� �&������ �� ����3��&� ���������� ������H����������"DEEUJ�

?'���� �����&/�� &��� �������������� �������� �� �������� ������ ��������(� 5������������( �����/��� ���������� &����� ����� ��3)���& &��� ����(���� ��(� ��������������� ��������������� �����,�� <���3(� ���/* � ��.�� ������� ���) ����(�( ������ ��� � ������ '����� � ��.�� �������� ���� ���� '���� ��,R��( ��3 �� �������������������� �������. � ������� &��� �������� ��� ��(� ���������� '� ����� ������'���� �������( � ������,����� �� �� ���������� ����������� &����� ������� ��� ����(��"'����"��("�������"�(�.�*"��������&3@�_�,�(�0"?'�������"�"<���/������@�"L!UL"�����"DEEU"��

������ ������������ ����)�� ������ ����(���� ����(�.����� ����� ����(�������+���(���� �� �&/ �� ���� ��������� �(���� ����� ������������� ������������� ?���� ����@ ���������,� �/�R �/ ������� �������� ����������& ���������& ����� ��� �������� ��� �����& ������� � ����.���&��� ����������&� ��������� ��. ����)���&���������� �������. &�������� ���&� ��3 �������& ����������� � �������& &��� &�& �����R*��������"H����������"DEEUJ�

?'��� �(������� �����&� � ��������� [ ! LF� '�����&���& ��� � �������� ����� LF�&�& ����(�.��� ����� &�& ������������� ������������� �������� '������� ��(�/ �����3�������,�� ��,�� ��.�(� �� &�& ������ �� �(�.����� ������ '���� �� ��&�&� �(����� ��� ���(� U ������� 5� �������� �������� �(������� ������ �����&� ������� � ������� ���"�������".�"���"�����"�����"���"�"���������"�����/��,�@�_�,�(�0"?+�������"9�������@�"LP"������"DEEU"��

+���(����"���������"�.��"��������*"��"O"����"H:������"L\\F�J0L� +���(���� �&/�� �� ���� ������������ ����/������� �������,� � ���������� ����&�0

! ������������"�.����)��"������������"��3"�����"����(�.������! ������������"�.����)��"������������"��3"�����"���,(���������,��! ��/�(�"�����������"�����������! ������"���"�(�)��"���������

IM ��������!% ��"�H� �� �

! ��/�(�"�������"������! ��/�(�"�������".����"�����������! �3�����"������������! �����"���R���! ������"���R���! ���������"��������"�������"����.�&/��"���&������"���"������! ���������"��������"�������"����&�"���"�����)�����/"����3K

D� +���(����"�&/��"��"����"������������"�����0! ������������"���,�"�����"����(�.������! �����.��������"������������"��3�"������������! ������������"��"�������! ���������"������"���,�"�"����/�! �����������"&��"�����������K

U� +���(����"�3�/��"��������/"�����������"����-0! �����������".������"����-"��"����������! ��������"�����������"����-�! ��������"��"����"�����.�&/����"��������! ��������"����-"�����"���������&�"������! ��/�(�"���)�����"������"����-�! ��������"����-"��������������K

P� +���(����"�&/��"��"����"�����.����"�������&�0! ���������"��"�������! ������������������"�������! ��)��������! .����"��"����".����"�����������! �����������"�������"����������&�! ����������"��"�������"���������������! ��)�������"�����(���������)���! ���������"����,��"����,�"�"�(����"�"����"�)���������! ����������"��������&�"����������&"�"������&��&�! ���������"�"������������! ����������! ��������"��������&�"����������! �����������"����������"�(������"�������&��! ���������"�����"�"����,�"�(�����"�"����.�&/���! ���������"�"�/������)*"���&3���)��"����������K

O� +���(����"�&/��"��"����"����������"�(����0! ��������"��"����"�����������"�"����.�&/�����

��66��0���%�"�#*��$ !��56�������#* IC

! �����������"���������"����-"�"����������"�������,�"����! ���.����"������/"������/�! ����������"������&"�������"&���"��������! ������������"���������! �����������"�����,�"�"����/.����"��"�������! �������������"��"���,�"�"���"���"��&���"�����"������! �����������"����������

+���(���� ��������� ��(������ � ��,��������� 2������������� #���������� �� ����(���&/ ��3 ������� � �����/ L� 5�&��3)���& &��� �� �����(����� ����� �����4LE�[a ���������� ��(�������� ����(�- � DEEP ����� L\�Za � DEEU ���� � LO�Da � DEED����;� ��������� ����� � ����,� �(����� � ����.�&/�� 4\�Ea � DEEP ����� LE�[a � DEEU���� � [�Ea � DEED ����; � ���R�� 4F�Oa � DEEP ����� P�La � DEEU ���� � \�[a � DEED����;� ��������� � �/������)* ���&3���)�� ���������� 4O�Fa � DEEP ����� \�Oa� DEEU ���� � Z�La � DEED ����;� ����������� 4O�Ua � DEEP ����� U�[a � DEEU ����� O�Pa � DEED ����;� ��������� 4U�Oa � DEEP ����� O�Pa � DEEU ���� � [�\a � DEED����; � ����������� ����������� ����- 4U�Oa � DEEP ����� O�Pa � DEEU ���� � O�Ua�"DEED"����;�

'���%& #������)��"������"��(������"�"��,���������"2�������������#������������P

,�"��%� ����� �� -..- -../ -..0

������������"�.����)��"������������"��37�/�(�"�����������"����������=�����"���"�(�)��"��������7�/�(�"�������"�����7�/�(�"�������".����"����������53�����"�����������A����"���R��'�����"���R�����������"��������

EEZPELLLEE

EEFLPUULUEE

LZPUUUZLZPPLDDP

IO ��������!% ��"�H� �� �

P :�����"�����"�"����(�-"�����������"���"���&�"��3�"�������."��3���"����3��&�"���������(�-"�"��������"��"&����&"������

,�"��%� ����� �� -..- -../ -..0

<�����������"���,�"�����"����(�.�����A����.��������"������������"��3�"�����������������������"��"������<��������"������"���,�"�"����/�����������"&��"�����������

EFEEE

LLDLLDO

OUODPLUO

5�������������".������"����-"��"��������������������"������������"��������������"����-<�������"��"����"�����.�&/����"�������<�������"����-"�����"���������&�"�����7�/�(�"���)�����"������"����-

UDLUP

UZDUU

LELDDZLP

���������"��"������������������������"������9�)�������M����"��"����".����"����������2����������"�������"����������&=���������"��"�������"��������������9�)�������"�����(���������)�����������"����,��"����,�"�"�(���"�"����"�)��������#���������"��������&�"����������&"�"������&��&2��������"�"�����������9��������9�������"��������&�"���������<����������"����������"�(������"�������&����������"�����"�"����,�"�(�����"�"����.�&/��'��������"�"�/������)*"���&3���)��"����������

PFPEDEEEEELELE\[

LOL\LELLEEELLLZEEUPUE

DPDDDDFZPEPLLDULDO\UZ

<�������"��"����"�����������"�"����.�&/����5����������"���������"����-"�"����������"�������,�"���C��.����"������/"������/2���������"������&"�������"&���"������� ������������"��������'����������"�����,�"�"����/.����"��"������+������������"��"���,�"�"���"���"��&���"�����"����� �����������"���������

P

LLDLD

ED

U

UEEDP

ED

LU

PLELO

ED

'����(�����"�����"�����A����������"���������"����-5�������"���������"���������'����(���������"�������"����(,�

LZFEE

FDLZPE

ZLDULDZ

_�,�(�0"�����������"�(����

��66��0���%�"�#*��$ !��56�������#* IF

Przyczyny mobbingu

<� ����3�� �� ��� �. ������ &��� �&������� �(�.���� ������ &��� ������* ��&���������������"�&/��"��(��"��"&���"����,&�

'����� �������� �������� ������� �.�� ��������* �� ����/��� ���������&���������������� �� �� �3���� ������&� ���������� ����������� ���&�� ������ ��������������� ����������� � ���.� ����� ����� ��������� ������/�� ����(�)�� �������������������/�� �� ����� .� ���������� �������&� ������/ ���������� �� ���&)��� � �� �� �����&/� � ��� ����,� ������,� ���/������ �� ���������� � ���������)��/���(���"�������"H1�������� C��������"2���������"DEEPJ�

�,����. �������� ����/�� ����/��� �� ����������&/ ��3 �� ����������� ����� ��� <(� ���������&� ������ ���� �������� ��(������� ��3�� ������������������ ������&3� �� �����/������� ��������(��� �������,� ���� ���� ������� ��������� �� ������������������� ������������ � ������ ���,�� ����� ���&���� ��������&� �������� �� ��� ���.��)�� � ������ ����� ���� �������� �����������- �� ������� ��������� ! ���� (�.���� 5���������� ����� ���������� � ���� �����&� ���������& ���������&� �)�,����������,�� �� �.� ��������* �������� ������ H1�������� C�������� 2�� �������"DEEPJ�

<� ������ �������������� ��/ ��* ���.� ���������� ����� ����������� 5������(�� ��������� ����������� ����������� &��� ���������� � ��������� ���������,��������� ��������� ��� ��������&�� ��������� ��� �.����)* ����������� � ���.� ������ �,� �3��� ���/� ������� ���&/ ���&3 � ����� ����������&���� ������������ ��3��"&���"������-"H=�.�������"DEEDJ�"��"�.�"�(�����*"������"�������������

5������� ��������� ���� ���������� �����&� ����/������ ������� �������� H1� ������� C�������� 2��������� DEEPJ� ��&��� ���������� ���������&/���� ��&�&� ��� ������ ����� � ������ ����&/�� ������������ �����������&�� ��,�� ��,��&/� �����/*��������(�"�����"������&���"����(���"���������"�(3��"�"�����������

:����� HL\\F�J ��� �������&� ��3 �������� ������� � �������)�� ������ �����������������"�"�����&"�"������)���"��������(�&"������&��

'�������� ������� ����/�� � ������ �������&/��& ��/./ ��3 �(,���� � �������������&�� ���������� � �������� �� ��(��� �����(� ������������� �/�R &��� ��(�� �,�� ��/ �� ��*0 �������)*� ����)*� ������)*� ������ ����� �����/ �����&� � ������.� ������������ #�������� ���������� ����(��� �/ ������� �������&3� �������� ������������� ��)��� ����3 ���� ������������ 9����� ����(���� ����� ������ �������� �(���� ��/��� ����� � ����/ �������/ ������&�� ������&/�� �/.���� �� ��������&� ���,� ��� ��������� �&� �� ����(������ HC�������� 9������ DEEFJ� 9��(�� ��������� HDEEDJ ����� &������� ��������&�� ������������� ������������&/�� ��3 ������ ������� ������/�����������/ � ��(����)��/ �� ��������������� ������ ��� �(������ �����)��� 7�3���

KQ ��������!% ��"�H� �� �

������ ��������&3 ��3 &��� ����3 � ��.��� �������� �(����& �����)��� ��,�� �������&�������� ��� ��������� ����� ��3 &������ ����� ��. �� H7������ L\\UJ� 5�&��3)���& �������� � ����� �. �� � ������(�)�� ��)�������( ������� � �������� ��� ��&��� ������ ���� �� ��3 �� �� �������� ���������� � ���� ���� ����������� ����� ������� ��3 ����� ����� ���&3 ������ 9 �������& ����� ��� ��� ����� ������� ��3 � ����,� ���������� ����.��� ����� ����������&� H=����� DEEOJ� +������ ������ ��,�� ���������(� ��������������� �������- ����������� ��� ������ �3�/ �������& ��(���� ����3����* ���������"������(�)���

����)��� �� ����� �����������& �������� ������ ��3��� ������&� ��3 � �� �����)�� &�������� ! ������� ����/��� ������������ ������ ��������&� ���������� �� �������� ��� ������&��� 5� �� ��� ����/ ��3 ������������ ����� ������� ��3��� �������� ����&/ ��3 ������ ���������)��� ����� ������ ���&3���)�� �(�)����& ������ ����������� �.� �� ������* � �������� ��.���& �����)�� � ���� � ��������� ���������� �����HC�������� 9������"DEEFJ�

5����,��� ������� �����/ ����� ����������� �� ���� ������������� �����H2���� ��/�������� DEEU�J� 6���/ ����3 �������/ ���������� � ������� ���������&���� ����� �������� �(����& �����)��� ������&/�� ��3 ������ ������ �������� ����� ������� ���������� �������(����� ������ � ������� �3�/�� �����.���� ��� ����(�.������"���,(���������,��

Dane dotycz¹ce mobbera

=� +��������� HDEED!DEEUJ ������������(� ������� �� ������ DPU ��,� 4������� ����� ��(� P[�\a� � 3.���R�� ! OL�La ����� ������&; ��)�������&/���� ����(�- ������� ���� �� ��&���& ��� � ��������� #������ ������ ������(�� .� �������� � �������& �� ��� �/ ���,(���������� 4PU�POa � ��������� ������ � ZE�Z[a � ��������� 3.�����;�5���3��/ ����3 � ����&��)�� ��� ����3�� ��������)�� �������/ ����(�.��� � ������� �� ������ 4UO�[Fa; � ���� ����� �� ��.��� ���������� � ��������� 3.����� 4LP�\Pa;�

2������� ������� ����� ������ �/ ���� ������� 4PL�DPa;� ����� ���& ������-4UP�EDa; �������(� 3.������� �������� ������ ����� 3.����� �����&� �������������� ���� 3.������ 4OL�[Oa;� � ��� &����)� ��(���� (�����& ��������* �����&33.������� �� ����3�� �� ����(���� ������������ ��� ��&�)������ ������ ���/������� ����������� 3.������ ����)������ ���� ���(�������� � ���� �������&/ ��� ������� ��������� ������,� �����&/���� ������ ����� 3.����� H=����� DEEOJ� < &����&������ ��� �.�� ������* ���������)�� ����������� ����������� ��� � ������& ��������� ��3 �������� ��� �� ����� ������&� ����/�� �(�)��� � ���� ����,�� �.� ������*�� � ����� �. 3.���R�� ��� �/ ��(���� �� ���������� ��3 4����� � ������&� ��������&;�.� �/ ��3����� ����� �������� 5�� ����&� �� � ��� ���&/ 3.������ &��� ������� ��(�������

��66��0���%�"�#*��$ !��56�������#* KE

�� ��� ������� ������(�� .� ������� �/ ��3)���& ����������� ����� &���/ ����34OP�FPa;�"�������"���"3.���R��"!"�����"D!P"�����"4OU�E\a;�

+��� �������/�� � ��,������������ 2������������� #�������������� ���� ��&/� .� ��� � ����(� ����)��� �� �(�� ������,� ������� 4������ L;� 9 ����������������"&���"�������"�����&/"�������O�

������� ��&��3)���& �/ ����(�.���� 9 ���� DEEP ���� � �������������� ������ ���� DDD ��������� ������� ������������ 4� DEEU ���� ! LE\� � DEED ! UU;� ���� Z��������,� ������� ��������� ! ����(�.��� � ������� 4� DEEU ���� ! O� � DEED ! D;� ������ ������ ��&���( ��3 ����������� P� F � U ����� 2�����&� ������� �����������(������ �� ����������� ������ ��� ��������� �������������� ����� ���� ���� 4D ���� � DEEP���� � L ��� � DEED ����;� ����������� ������� ����� ����(�.����� � ����(��������&���(�"��3"�����"����"�"DEEU"�����

+��� �������������� ������&/� �. ������� ��&��3)���& ����(�&/ ����������� 4�� ���� D;� 9 DEEP ���� L\P ����� �������(� ������� ��)����������� �� &������ ����� ���"�������"���"DF"��������,�"��"�����������"����������"�����"�����"��,��

KG ��������!% ��"�H� �� �

������� � 3.������P[�FP\�D P[�O

F�O U�[ \�L

3.������

�������

PD�PPZ�FPP�D

DEEP DEEU DEED

LEEa

[Ea

FEa

PEa

DEa

Ea

1�����%& '(�*"������"���(��"������"��,������������"2�������������#��������������

_�,�(�0"�����������"�(����

O <�"����3��"��"��������)*"�����"��(����-"��"��,������������"2�������������#��������������"������"��������*"���������"����"������/��"�������&/����"�"�������������!"�������"������"�����"�"�������(���"������"���"���&�"��3�

Dane dotycz¹ce osoby mobbingowanej

1������ =� +����������& HDEED!DEEUJ ������(�� �. ������ ������� �(,���� ��,� � �� �����(����� ��.��� ���������� 4OD�La ������ � UF�Ua 3.�����; ���� )��������������� � ��������� 3.����� 4DD�Fa; � )����� �������� � ��������� ������4LL�[a;� ������ ������ ��&��3)���& ������ ������������� � �������� ���������4FE�Oa;"����"3.�����"�3�/����"�����������"�������"����������"4FU�Za;�

+��� �������/�� � ��,������������ 2������������� #�������������� ���� ��&/� .� �������������� � �(,���& ����� �/ ������� 4������ U;� 2������/ ��� ������ZFa"��,(�"��(����&/����"��3"��"���������������

<�����/ ����3 ��,� ��(����&/���� ��3 �� ���� �� ��,������������ 2���������� ��� #�������������� �������/ ����� ����������� � �������� ��-������� 6��� �� LZE��������,� � DEEP ����� F\ ! � ���� DEEU � L[ ! � ���� DEED� 2����� �������� �� ���� �������"OD�"LE"�"F"��(����-�

5�&�������&��/ ����3 ��,� ������������� �������/ ���������� ������� ������� �� � ��(�� 4DP�[a � DEEP ����� L\�Za � DEEU ����� DOa � DEED ����;� �����������4DU�\a � DEEP ����� UOa � DEEU ����� UU�Ua � DEED ����; ���� ��������&� �����/�� ����"4DL�Ua"�"DEEP"�����"L[�[a"�"DEEU"�����"LL�La"�"DEED"����;�

+���(���� ��������� ������������� � �2# ���������� �/ ������ �������� �� ���"&����&"�����"4[Z�Za"�"DEEP"�����"[U�Ua"�"DEEU"����"�"[P�[a"�"DEED"����;�

��66��0���%�"�#*��$ !��56�������#* KJ

����� ��,�

L �����Z[�[[P�O[[�D

DEEP DEEU DEED

LEEa

[Ea

FEa

PEa

DEa

Ea

LL�[ LO�O DL�D

1�����%- :�����"������,�"���(��"������"��,������������"2�������������#��������������

_�,�(�0"�����������"�(����

Skutki mobbingu

2����� ������� �/ ��������� �� ���������� �(����������� .���� ��(������ !����/���� �� ����� �����������& � &��� �������� ������� ���������&3� ���-��������� ��(� ���(����-������ 5� ��.���� ��(���&/ ��� ���������� H<��� C����� DEELJ� ������"������&�"����������&�"���(������"���������"����������"����"����������

����� ����������� ������� ������ � �������� ��������)�� � ����� ���������)����������&� '���/�� �� �� ���/ �����3 ����������&� � ��/� � ���.� ������&� ��&���� �� �������� ��������&/��� ������(��� ����&�������� � ����� ��������& � ��������&� ����� ��������� ������.������ � ���������)* ���������� ���������,�� 8��� ����������������&� �������� �� ����3�� �� ��./ �����&3 ���������� ������� ����.���������� ����������& ����� � ������ ���������)��� 9 ���(����-����� �������� ���� ��� �����&� � �������������� � ������&� �� ����� ������ '�-���� �,����. ������ ���������/���� �� )����������� ���������� � ������������� ���(����� H1�������� C��������"2���������"DEEPJ�

Kierunki przeciwdzia³ania mobbingowi

<� ����3�� �� ������� &���� �.� ����/��* �� ���/ ������� ����.� ���� ���������� ��* ��3 �� ������������ '���� ����� ���(���� .� �� ���������� &��� ������/���� ���� �������(�* ������� � ��&��� ������ 6����� � �������� �� �������� ������� ����.�*��"������������"�������"����(�-�

KI ��������!% ��"�H� �� �

2 ,8 2 ,2

3.������

�������ZZ�UZF�DZP�D

DEEP DEEU DEED

LEEa

[Ea

FEa

PEa

DEa

Ea

������� � 3.������

DO�[ DU�[ D[�D

P�O

1�����%/ '(�*"��,�"�������������"���(��"������"��,������������2�������������"#��������������

_�,�(�0"�����������"�(����

'������/ ����3 �������,� ��������������� �������/ ����(���� �������&��� ������/���3 ��(�� ������ �������� ��(�� ������&� ������/�� ������� ����������������� ���(����-������ �������&/�� ������&3� ���������� ������ ������ � �.����)�� ����� � �� ������/� '��� �� ��.�� �������3�������� ������� �������* � ���������� ���(�����������(� ������&/�� ������ ������ '������ �� ��* �������� � &����������� �������� ��������������,� ���� �������� ������/�� �����,� � )���.�� ������� 8��� ������� ����� ����* &���/ ��������&3 �3��� ����������� H1�������� C�������� 2���������DEEPJ"�

+���/ ����3 ����(�- ��������������� �������/ ������� ���/���� � ��������)��/����/������ ������� �������� 9�/.� ��3 �� � ������ �� ���������� ����������� ��,�� ������������ �����������&��� �������)�������� ����������� ��������� ������� ����� � ��������� ���&3���)�� �3������ ���,�� ���� �����,�� ��-����� ��� 1������������&/ ���������* ������,� ��� �����������(���� �������� ��3������ ������������� ����������� ������������ ��,��� ������ �������������� �� ���������� �����/���� ���"�������,�"�"����"H=(���"DEEDJ�

������/ ����3 ������,� �����������(���� ������� �.�� �����* �&��������� '� ���� ��� �� ��3�������� ���������,� ���������&/���� ��3 ������� ���� ����������������"��,���"����������"&��"�����������(�&/�

Podsumowanie

������ &��� �&������� ����3��&/�� ���,(���)��� � ����� ���(����� ������ C����� ���������)* ����������� �������� ��������������)�� �� ���������/ ����3 ������������ ���������� ������� ������������ ���������� H1����� DEELJ� 1�� ��������������� ����������� ���� ���������� ��������(��� ������� ��� ��� ��3 �����/* ��/������"��"�����������"����������&��

+������ L �������� DEEP ���� ������,�( ����� �������� ������( ������/�� ����� �� 4���� \PU;� 6����� ��� &��� �� &����� ��� ����� � �������� 5�&��.���&��� &��� ��� ��������� �������� ����� �3�/� )������ ����3������� �&������� �.�� ������� ���"�"�����������(�*�

'������������ � �����&��� �������� ���� ������/�� �����,� � ��������������)�������&/� .� ����� ��������� ������� ��,� ������3���� �� ������� �������&�� ������������� ����,� ������ ���� ������� &��� �������� ��3��&� &����� ������&/��3 ��� �������* �� ���� ����� ������ � ��3��� �,����. ����� ���/� < ���� ������ ���������,� ������������ �� ��,������������ 2������������� #�������������� &��� ����� ����� � ������� ���� ��.� ������������� ������&� ��������&/���� ��������/ �� ��� 6����� �������������� � �������� ������&� ������&/ �� ����/ �������&3 � ��� ����/"������,&"�����������"�&������"�"������")���������"������

��66��0���%�"�#*��$ !��56�������#* KK

Literatura

1�������� C�������"#��"2��������"��"4DEEP;� *�����%�������%���,��,3�,��������������� +����"9��������1����"#�"4DEEL;� +�����������,4�������>������7 �����������"5������"=A:�":������7�����"6�"4L\\U;� +������� �,��7 6����"2��������"^"7�"#����&�"9����������9��������+��������"5��"2�������"��+��">������"C�'�"4L\\\;� *�����%�� ��������)� ��������)��������+��������"7����"2������"'����������"#���+���������"=�"4DEED!DEEU;� ������,�����;���������,����;�������%�����������4�� �����7 9��,�����"�������"<��/��,�"���������&�"2��(��������C�������� 9�����"+�"4DEEF;� *�����%�4������=��,������������������4�� ������ H�0J ����������">�"4����;� (�3��,����,���/�-�����, �������������9�����������������3�������������=��,����9���6������������%�����>���������������,��:/�"������"9���������?�����@�"=���,��"4�"�����;����������" �8�"4DEED;� *����������������������������4�����,�������>��� ����,�������9"�������"'����-����������" �8�"4DEEU;� *�������������������"9"�������"'����-�6��"'���("��"4L\[L;� 1��������"������7 9�������=(��"1�"4DEED;� *�����%7 ��"\PL�"=���������"2�&��"1����"2����,�"�">���������9�����("#�����">�����������"�"2��(��������"9��������=�.������"1�"4DEED;� 2�����������,�����������%���,��4�7 '������"9����������>����������"9��������=����"1�"4DEEO;� )%���4�7 C��-����"9����������"'��������������"C��-���:�����"��"4L\\F�;� ��������� �%��@������1A���6�'��%���%����1�������A�.����������������%�����������7 N���"UU�"+�������"C����������"e�"N������������������"�e�������:�����"��"4L\\F�;� ����&���������(�.�����������*�����%���+��7 ?>�������6������"�"9���"^"��������������"'���������@�"5��"O"4D;�"LFO!L[P�:�����"��"4L\\F�;� ����������%��������������"H����0II�������������J�2���� ��/�������" �"4DEEU�;� &,�������,�������������BC?��*�����%���������6�������4���������%���,������;7 ?'�������"�"<���/������@�"��"LU�"PD!PF�2���� ��/�������" �"4DEEU�;� *�����%�6�,�%��>�������������������������=�7D<���/������"<������":������@�"��"D�<��"+��"C����"7�"4DEEL;� &��������������������������%��������������� �����%$������������������"������7 ?>�������"6������"�"9���"���"��������������'���������@�"5��"LE"4P;�

KM ��������!% ��"�H� �� �