Upload
dophuc
View
214
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
H e n r y K i s s i n g e r
DPLOMAS
eviren: brahim H. Kurt
Henry Kissinger
Diplomasi
zgn Ad
Diplomacy
eviren: brahim H. Kurt
TRKYE BANKASI
KLTR YAYINLARI
Genel Yayn No: 380
Tarih Dizisi: 29
Editr: Funda Keskin
Kapak Tasarm: Osman Bellek
ISBN 978-975-458-111-8
kinci Bask
3.000 Adet / Mart 2000
Bu kitap, Henry KISSINGER, DPLOMACY,
New York, 1994 adl basksndan Trkeye evrilmitir.
Woodrow Wilson, Paris Bar Konferans, 25 Ocak 1919.
indekiler 1 Yeni Dnya Dzeni ....................................................................................................... 10
2 Balant: Theodore Roosevelt veya Woodrow Wilson .................................................. 23
3 Evrensellikten Dengeye: Richelieu, Oranjl William ve Pitt ........................................... 55
4 Avrupa Konferans: Byk Britanya, Avusturya ve Rusya ............................................. 81
5 ki Devrimci: III. Napoleon ve Bismarck ...................................................................... 110
6 Realpolitik Kendine Dnyor ..................................................................................... 150
7 Politik Kyamet Gn Makinesi: Birinci Dnya Savandan nce Avrupa Diplomasisi. 186
8 Girdaba Doru: Askeri Kyamet Gn Makinesi .......................................................... 224
9 Diplomasinin Yeni Yz: Wilson ve Versay Antlamas ............................................... 243
10 Galiplerin Kar Karya Bulunduu kmazlar ........................................................... 275
11 Stresemann ve Yenilenin Tekrar Dorulmas ............................................................ 298
12 Hayal Grmenin Sonu: Hitler ve Versayn Ykl ..................................................... 323
13 Stalinin Pazar ......................................................................................................... 358
14 Nazi - Sovyet Pakt ................................................................................................... 379
15 Amerika Tekrar Arenaya Giriyor: Franklin Delano Roosevelt .................................... 401
16 Bara Farkl Yaklam: II. Dnya Savanda Roosevelt, Stalin ve Churchill ........... 431
17 Souk Savan Balamas ......................................................................................... 465
18 Snrlandrma Politikasnn Baarlar ve Sanclar ..................................................... 492
19 Snrlandrma Politikasnn kmaz: Kore Sava ....................................................... 523
20 Komnistlerle Grme: Adenauer, Churchill ve Eisenhower ................................... 545
21 Snrlandrma Politikasnn zerinden Atlanmas: Svey Krizi .................................. 578
22 Macaristan: mparatorlukta Ayaklanma ................................................................... 610
23 Kruevin ltimatomu: Berlin Krizi 1958-63 ............................................................ 630
24 Bat Birlii Kavramlar: Macmillan, de Gaulle, Eisenhower ve Kennedy ..................... 661
25 Vietnam: Batakla Saplan; Truman ve Eisenhower ............................................... 690
26 Vietnam: mitsizlik Yolunda; Kennedy ve Johnson .................................................. 717
27 Vietnam: Kurtulma; Nixon ....................................................................................... 753
28 Jeopolitik D Politika: Nixonn gen Diplomasisi ................................................... 785
29 Yumuama (Detente) ve Yaratt Honutsuzluklar ................................................... 819
30 Souk Savan Sonu: Reagan ve Gorbaov ............................................................... 851
31 Yeni Dnya Dzeninin Yeniden Deerlendirilmesi .................................................... 898
Teekkr ....................................................................................................................... 933
Haritalar ....................................................................................................................... 934
Birleik Devletler Dileri Bakanlnn,
meslee ballklar ve fedakrlklar
Amerikan diplomasisini ayakta tutan
kadn ve erkek btn mensuplarna.
H.K.
Birlemi Milletler Genel Kurulu
1 Yeni Dnya Dzeni
O anki bir doa kanunuymu gibi, her yzylda tm uluslararas sistemi kendi
deerlerine gre yeniden biimlendirecek kuvvet, irade ve entelektel ve mo-
ral gce sahip olan bir lke ortaya kmaktadr. XVII. yzylda Kardinal Riche-
lieunn ynetimindeki Fransa, uluslararas ilikilere, ulus-devlet kavramna
dayanan ve nihai ama olarak ulusal kardan g alan modern yaklam ge-
tirmitir. XVIII. yzylda, Byk Britanya, sonraki 200 yl boyunca Avrupa
diplomasisine egemen olan g dengesi kavramn gelitirmitir. XIX. yzylda,
Metternichin Avusturyas, Avrupa Anlamasn yeniden kurmu ve Bis-
marckn Almanyas da Avrupa diplomasisini soukkanl g politikas oyu-
nuna dndrerek bu anlamay ykmtr.
XX. yzylda, uluslararas ilikileri hibir lke Birleik Devletler kadar kesin,
fakat ayn zamanda kararsz bir ekilde etkilememitir. Hibir toplum, onun
kadar baka devletlerin iilerine karmama ilkesinde srarl veya kendi de-
Henry Kissinger 11
erlerinin btn dnyaca uygulanmas dncesinde onun kadar ateli olma-
mtr. Hibir lke, kendi diplomasisinin bugnden yarna uygulamasnda
onun kadar pragmatik veya tarihsel ahlak grlerinin izlenmesinde onun
kadar ideolojik olmamtr. Hibir devlet, rnei olmayan bir genilikteki an-
lama ve ykmllkler altna girerken kendi dndaki ilerle uramak ko-
nusunda onun kadar isteksiz hareket etmemitir.
Amerikann, tarihi boyunca sahip olduunu dnd kendine zg zellik-
ler, d politikaya kar iki birbirine zt tavr yaratt: Birincisi, Amerikann
kendi deerlerine gre en iyi ekilde kendi lkesinde demokrasiyi kusursuz
hale getirip, bylece insanln geri kalan iin bir ldak olarak hizmet edebi-
lecei grdr, ikincisi ise, Amerikann deerlerinin, lkeye, bunlar btn
dnyaya yayma ykmll getirdii grdr. Temiz bir gemie hasretle,
mkemmel bir gelecee istek arasnda bocalayan Amerikan dncesinde, her
ne kadar II. Dnya Savandan beri karlkl bamlln gerekleri ar bas-
makta ise de, yalnzlk politikas ile ykmllklere girme politikas arasnda
bir saat rakkas gibi gidip gelmektedir.
Her iki dnce ekol yani Amerikann aydnlatc bir ldak olmas veya
kendi deerlerini btn dnyaya yayma grevi yapmas demokrasi, serbest
ticaret ve uluslararas hukuka dayanan bir kresel uluslararas dzeni, normal
dzen olarak ngrmektedir. Byle bir sistem hi var olmadndan bunun
yaratlmas gerekmektedir ve bu, dier uluslara aptalca deilse bile, daima
topik olarak grnmtr. Ancak yabanclarn phecilii, Woodrow Wilson,
Franklin Roosevelt yahut Ronald Reagann veya XX. yzyldaki herhangi bir
Amerikan bakannn idealizmini hibir zaman sndrememitir. Bu pheci-
liin bir etkisi olduysa, bu ancak Amerikann, tarihin stesinden gelinebilece-
i ve dnya gerekten bar istiyorsa, Amerikan ahlaki reetelerini uygulama-
snn art olduuna olan inancn glendirmek olmutur.
Her iki dnce ekol de Amerikan deneyiminin rnleridir. Her ne kadar
baka cumhuriyetler mevcut idiyse de, hibirisi, Amerika gibi zgrlk fikrini
yceltmek iin bilinli bir ekilde kurulmamtr. Hibir lkenin halk, Ameri-
kan halk gibi zgrlk ve herkese refah salanmas adna yeni bir ktann
liderliine soyunmam ve onun vahi doasn terbiye etmeye kalkmamtr.
Bylece, yalnzlk veya misyonerlik eklindeki iki gr, birbirinin ztt gibi
grnyorsa da, temelde yatan ortak bir inan yanstmaktadr: Birleik Dev-
letler, dnyadaki en iyi ynetim sistemine sahiptir ve insanln geri kalan
12 Diplomasi
blm, ancak geleneksel diplomasiyi terk edip, onun uluslararas hukuk ve
demokrasiye olan saygsn kabul ederse, bar ve refaha kavuabilir.
Amerikann uluslararas politika deneyimi, inancn deneyime kar bir zaferi
olmutur. Amerika 1917de dnya politikas arenasna adm attndan beri
g bakmndan o kadar arln hissettirmi ve ideallerinin doruluuna o
kadar inanmtr ki, Milletler Cemiyeti ve Briand-Kellogg Paktndan, Birlemi
Milletler Antlamas ve Helsinki Nihai Senedine kadar bu yzyln balca
uluslararas anlamalar, Amerikan deerlerinin hayata geirilmesi niteliin-
dedir. Sovyet komnizminin k ise, Amerikan ideallerinin entelektel
haklln dorulam ve Amerikay tarihi boyunca yz yze gelmekten ka-
nd trde bir dnya ile kar karya getirmitir. Ortaya kan uluslararas
dzende, milliyetilik yeni bir hayat bulmutur. Uluslar, yksek ilkeler yerine,
daha sk olarak kendi karlarnn takipisi olmular ve ibirlii yapmak yerine
daha ok rekabet yolunu semilerdir. Bu eski davran biiminin deitiini
veya ilerideki on yllarda deiebileceini gsteren ok az belirti vardr.
Ortaya kan dnya dzeninde yeni olan ey, Birleik Devletlerin, ilk kez ola-
rak, ne dnyadan elini eteini ekebilmekte, ne de ona hkmedebilmekte ol-
masdr. Amerika, tarihi boyunca stlendii rol nasl algladn deitire-
mez; bunu istememelidir de. Amerika uluslararas arenaya girdii zaman ye-
niydi, kuvvetliydi ve uluslararas ilikilere bak biimini dnyaya kabul ettir-
me gc vard. 1945te II. Dnya Sava son bulduunda, Amerika o kadar
glyd ki (btn dnya ekonomik retimin %35i Amerikaya aitti) dnya-
ya, kendi tercihlerine gre ekil vermesi kanlmaz grnyordu.
1961de John F. Kennedy, Amerikann, zgrln baars iin her bedeli
deyecek, her yk ekecek kadar kuvvetli olduunu syledi. Otuz yl sonra,
Birleik Devletler btn isteklerinin hemen gerekletirilmesi iin srarl ola-
cak bir konumda deildir. Dier lkeler byyerek Byk Devlet statsne
kavutular. Artk Birleik Devletler, amalarn, her biri Amerikan deerleri ve
jeopolitik gerekliliklerin birer karm olan aamalarla gerekletirmenin
zorluklaryla kar karyadr. Yeni gerekliliklerden birisi, birbirine denk gte
birok devletten oluan bir dnyann dzenini, bir tr denge kavram zerine
oturtmak zorunda olmasdr ki, Amerika, hibir zaman bu fikri rahatlkla iine
sindirememitir.
D politikaya ilikin Amerikan dnce biimi ile Avrupa diplomatik gelenek-
leri, 1919 Paris Bar Konferansnda kar karya gelince, tarihi deneyimdeki
Henry Kissinger 13
farkllklar, dramatik bir ekilde ortaya kmtr. Avrupal liderler, var olan
sistemi bilinen yntemlerle tekrar kurmak isterken, Amerikan bar kurucula-
r, Byk Savan baa klmas zor jeopolitik uyumazlklarn deil, Avru-
pann kusurlu uygulamalarnn sonucu olduuna inanmaktadrlar. Mehur On
drt Noktasnda Woodrow Wilson, bundan byle uluslararas sistemin g
dengesine deil, etnik self-determinasyon prensibine, devletlerin gvenlikle-
rinin askeri anlamalara deil, ortak gvenlik sistemine ve diplomasilerinin de
uzmanlar tarafndan gizlice yrtlmeyip, aka varlan antlama esaslar-
na dayandrlmasn Avrupallardan istemitir. Aka grlyor ki Wilson,
Parise, sava sona erdirme artlarn tartmak veya var olan uluslararas
dzeni yeniden kurmak iin deil, hemen hemen yzyldan beri uygulanan
btn uluslararas ilikiler sistemini deitirmek iin gelmiti.
Amerikallar, d politika hakknda dnmeye baladklarndan beri, Avru-
pann ektii sanclan, hep g dengesi sistemine balamlardr. Avrupann
da, Amerikan d politikas ile ilk kez ilgilenmek zorunda kald zamandan
beri, Avrupal liderler, Amerikann kendine tand kresel reform misyonu-
na kuku ile bakmlardr. Her iki taraf da, sanki dier taraf diplomatik davra-
n biimini serbeste semi ve daha akllca veya saldrgan, sanki daha kabul
edilebilir baka bir davran biimi seebilirmi gibi davranmtr.
Gerekte, d politikaya Amerikann ve Avrupann yaklamlar, kendi koul
ve evrelerinin rndr. Amerikallar, yamac glerden iki geni okyanusla
korunmu ve zayf lkelerle komu olan hemen hemen bo bir ktaya yerle-
milerdir. Amerika, denge kurulmasn gerektiren herhangi bir gle kar-
lamadndan, liderleri de, Avrupa koullarn tekrarlamak gibi garip bir fikre
saplansalar bile, arkasn Avrupaya dnm bir halk topluluu arasnda denge
sorunlaryla ilgilenemezlerdi.
Avrupa uluslarna ac ektiren gvenlik konusundaki kmazlar, Amerikada
yz elli yl boyunca hemen hemen hi hissedilmemitir. Hissedildii zaman ise,
Amerika Avrupa lkeleri tarafndan karlan dnya savalarna iki kez girmi-
tir. Amerikann her savaa giriinde, g dengesi, daha evvel ilemez hale
gelmi ve u paradoksu yaratmtr: Birok Amerikalnn beenmedii g
dengesi, kurulu maksadna uygun alt srece, Amerikann gvenliini
salam ve almaynca da Amerikay uluslararas politikaya ekmitir.
Avrupa uluslar, g dengesi politikasn, doutan var olan kavgaclklar veya
Eski Dnyann entrika dknl nedeniyle ilikilerini dzenleme arac
14 Diplomasi
olarak semi deildir. Demokrasiye nem verme ve uluslararas hukuk, Ame-
rikann kendine zg gvenlik duygusunun bir sonucu ise, Avrupa diplomasi-
si de dlerek ekil verilen demir gibi zorluk altnda biim almtr.
Avrupa, ilk tercihi olan Ortaan dnya imparatorluu ryas knce ve eski
hayalin klleri iinden aa yukar birbirine denk gte devletler ortaya -
knca, ister istemez g dengesi politikasn kabul etmek zorunda kalmtr. Bu
ekilde kurulan bir grup devlet, birbiriyle uramak zorunda kalnca yalnzca
iki olaslk ortaya kt: Ya bu devletlerden birisi, ok glenerek dierlerini
egemenlii altna alacak ve bir imparatorluk yaratacaktr veya hibir devlet bu
amac gerekletirecek kadar glenemeyecektir. kinci olaslkta, uluslararas
topluluun en saldrgan yesinin istekleri dier devletlerin bir araya gelme-
siyle, baka bir deyile, g dengesi yoluyla kontrol altnda tutulmutur.
G dengesi sistemi, krizleri, hatta savalar nlemek iddiasnda deildir. Dz-
gn iledii zaman, hem bir devletin dierlerini egemenlii altna alma arzu-
sunu, hem de anlamazlklar snrlamak amacndadr. Bu sistemin amac ba-
rtan ok istikrarn ve arlklardan kanmann salanmasdr. Bir g den-
gesi dzenlemesi, tanm gerei uluslararas sistemin her yesini tatmin ede-
mez. Fakat honut olmayan tarafn honutsuzluu, uluslararas dzeni bozma-
ya kalkaca dzeyin altnda kald srece, sistem en iyi ekilde alm
demektir.
G dengesi teorisyenleri, bu sistemin, uluslararas ilikilerin doal ekli oldu-
u izlenimini yaratmaktadrlar. Gerekte, insanlk tarihinde g dengesi sis-
temleri ok seyrek olarak yer almtr. Bat yarmkresinde hi grlmemitir;
ada in topraklarnda ise, iki bin yl nceki sava devletler devrinden beri
g dengesi sistemi olmamtr, insanln byk blm ve tarihin en uzun
devreleri iin tipik devlet modeli, imparatorluktur, imparatorluklar ise, ulusla-
raras sistem iinde hareket etmeye ilgi duymazlar, bizzat kendileri uluslara-
ras sistem olmak abas iindedirler, imparatorluklarn g dengesine gerek-
sinimi yoktur. Birleik Devletler, Asyada Amerikalarda ve in tarihinin ou
dneminde d politikalarn byle yrtmtr.
Batda g dengesi sistemlerinin uyguland rneklere, eski Yunanistann ve
Rnesans talyasnn ehir devletleri arasndaki sistemde ve 1648 Vestfalya
Bar Antlamasnn ortaya kard Avrupa devlet sisteminde rastlanr. Bu
sistemlerin ayrc zellii, birbirine denk gte devletlerin var olmas gere-
Henry Kissinger 15
ini ycelterek, dnya dzeni iin yol gsteren bir ilke haline getirmek olmu-
tur.
Entelektel olarak da g dengesi kavram, Aydnlanma Dneminin belli bal
politik dnrlerinin inanlarn yanstmaktadr. Bu dnrlerin grleri-
ne gre, politik dnya dhil, tm evren, her biri dierini dengeleyen aklc
prensiplere gre ynetilmektedir. Mantkl insanlar tarafndan grnte
rastlantsal olarak yaplan eylemler, sonunda ortak iyilie dnmektedir.
Otuz Yl Savalarn izleyen neredeyse srekli anlamazlklarla dolu yzyln
ise, bu gr destekledii pek sylenemez.
Adam Smith, Uluslarn Zenginlii (The Wealth of Nations) kitabnda, grn-
meyen bir elin bencil kiisel ekonomik eylemleri damtarak, bunu genel eko-
nomik refaha dntrdn sylemektedir. Madison, Federalist Yazlarda,
kendi karlarn bencilce savunan birok politik hizbin, yeterince byk bir
cumhuriyette, sonunda bir eit otomatik mekanizma yoluyla bir i uyum
yaratabileceini savunmutur. Montesquieu tarafndan algland ve Ameri-
kan Anayasasnda somutlat biimiyle, kuvvetler ayrl ve kontrol ve den-
ge (checks and balances) kavramlar da ayn gr yanstmaktadr. Kuvvetler
ayrlndan maksat, uyumlu bir ynetime ulamak deil, diktatrl nle-
mektir; hkmetin her kanad kendi karn takip ederken arlklar snrlar
ve bylece ortak iyilie hizmet eder. Ayn prensipler, uluslararas ilikilere de
uygulanacakt. Kendi bencil karlarn savunan her devletin, sanki seme
zgrl salannca grnmeyen bir el herkesin refahn garanti ediyormu
gibi, ilerlemeye katkda bulunaca varsaylyordu.
Bir yzyl boyunca, bu beklenti gereklemi grnmektedir. Fransz Devrimi
ve Napoleon Savalarnn sebep olduu karklktan sonra, Avrupa liderleri
g dengesini 1815 Viyana Kongresi ile saladlar ve uluslararas ibirliini
ahlaki ve hukuki balarla daha lml hale getirerek, kaba kuvvete olan gveni
de yumuattlar. Bununla beraber, XIX. yzyln sonuna kadar Avrupa g
dengesi sistemi, yeniden g politikasnn ilkelerine dnerek daha da acmasz
bir evre yaratt. Dmann kstahlkla sindirmek, diplomasinin geerli me-
todu haline geldi ve kuvvet gsterileri birbirini izledi. Sonunda 1914te kim-
senin bir adm geri atamayaca bir kriz dodu. I. Dnya Sava felaketinden
sonra, Avrupa hibir zaman dnya liderliini tekrar elde edemedi. Birleik
Devletler diplomaside egemen oyuncu olarak sahneye kt fakat Woodrow
16 Diplomasi
Wilson, lkesinin oyunu, Avrupa kurallarna gre oynamay reddettiini ak-
a belirtti.
Birleik Devletler, tarihinde hibir zaman bir g dengesi sistemine katlmad,
iki dnya savandan nce, Amerika, g dengesinin diplomatik manevrala-
rndan uzak durup, can istediinde bunu eletirmenin keyfini de karrken,
g dengesinden yararland. Souk Sava srasnda, Amerika Sovyetler Birlii
ile g dengesi sisteminden bsbtn farkl prensiplerin geerli olduu iki
kutuplu bir dnyada ideolojik, politik ve stratejik bir savama girdi, iki kutup-
lu bir dnyada, atmann ortak iyilie hizmet ettii hibir ekilde ileri sr-
lemez; bir tarafn kazanc, br tarafn kaybdr. Amerika Souk Savata, sa-
va yapmadan zaferi gerekletirmitir. yle bir zafer ki, imdi Amerikay
George Bernard Shawun syledii kmazla kar karya getirmektedir: Ha-
yatta iki trajedi vardr: Biri gnlnn istediine kavuamamak, dieri de ona
kavumaktr.
Amerikan liderleri, kendi deerlerini o kadar doal bir eymi gibi kabul et-
milerdir ki, bu deerlerin bakalarna ne kadar devrimci ve her eyi yerinden
oynatacak nitelikte grndn kavrayamamlardr. Ahlaka uygun hareket
etme ilkesinin uluslararas uygulamalarda da tpk bireyler arasnda olduu
gibi geerli olduunu baka hibir toplum ileri srmemitir ki, bu fikir Riche-
lieunn (raison dtat) Ulusal Gvenlik karnn tam kartdr. Amerikaya
gre, sava nlemek diplomatik meydan okuma olduu kadar, hukuki bir
sorundur ve Amerikann kar kt bu tr bir deime olmayp, deimenin
saland yntem, zellikle de kuvvet kullanmadr. Bir Bismarck veya bir
Disraeli, d politikann, ierikten ok ynteme ilikin olduu fikrini eer anla-
yabilselerdi, bunu ok sama bulurlard. Dnyada hibir ulus, Amerika kadar
kendini ahlaki deerlerle balam deildir. Dnyada baka hibir lke, tanm
gerei mutlak olan deer yarglar ile bunlarn uygulanmas gereken somut
durumlar arasndaki boluu doldurmak iin kendine bu kadar eziyet etme-
mitir.
Souk Sava boyunca Amerikann d politikaya yaklam, var olan soruna
hayret edilecek bir ekilde uygun dyordu. Derin bir ideolojik atma vard
ve yalnz bir lke, Birleik Devletler, komnist olmayan dnyann savunmasn
organize etmek iin politik, ekonomik ve askeri tm aralara sahipti. Byle bir
konumdaki bir ulus, grlerinde srarl olabilir ve daha az nemli uluslarn
devlet adamlaryla ters dme probleminden de ounlukla kanabilir: Bu
devletlerin sahip olduklar aralar, onlarn umutlarna gre daha az ihtirasl
Henry Kissinger 17
amalar izlemelerini ve bu amalara bile aamalar halinde yaklamalarn
zorunlu klar.
Souk Sava dnyasnda geleneksel g kavram kknden ykld. Genellikle
tarih, ou zaman birbiriyle simetrik olan bir askeri, siyasi ve ekonomik g
sentezi gstermitir. Souk Sava devrinde gcn farkl elemanlar birbirin-
den olduka bamsz bir hale geldi. Eski Sovyetler Birlii, askeri bir sper g
iken, ekonomik bakmdan bir cceydi. Yine Japonya rneinde olduu gibi bir
lke ekonomik bakmdan bir dev iken, askeri bakmdan ad bile gemeyebilir-
di.
Souk Sava sonras dnyada, gcn eitli unsurlarnn, daha uyumlu ve daha
simetrik bir ekilde bymeleri almalar olasdr. Birleik Devletlerin greceli
askeri gc zamanla azalacaktr. Belirgin bir dmann olmamas, kaynaklarn
savunmadan dier ncelikli alanlara doru ynelmesi iin i basklar ortaya
karacaktr ki, bu sre halen balam durumdadr. Tek bir tehdit olmad
zaman, her lke kendisine ynelen tehlikeleri, kendi ulusal perspektifi iinde
kavrayacak, Amerikan korumas altnda yaayan lkeler, kendi gvenlikleri
iin daha byk sorumluluk yklenme zorunluluunu hissedeceklerdir. By-
lece yeni uluslararas sistem, bunun gereklemesi birka on yl alabilirse de
askeri alanda bile bir dengeye doru ileyecektir. Bu eilimler, Amerikan
egemenliinin gittike azald ekonomi alannda daha da belirgin olacak ve
Birleik Devletlere meydan okuma daha gvenli saylacaktr.
XXI. yzyln uluslararas sistemi, grnte bir kartlklar sistemi olacaktr:
Bir tarafta blnmeler, dier tarafta ise, giderek artan kreselleme. Devletler
arasndaki ilikiler dzeyinde ise, yeni dzen, Souk Savan kati kalplarn-
dan ok XVIII. ve XIX. yzyl Avrupa devlet sistemine benzeyecektir. Yeni d-
zen, en az alt byk gten Birleik Devletler, Avrupa, in, Japonya, Rusya ve
olaslkla Hindistan ve kk ve orta byklkteki birok devletten oluacak-
tr. Ayn zamanda uluslararas ilikiler ilk kez gerekten kresellemi olmak-
tadr. Gnmzde haberleme annda yaplmakta, dnya ekonomisi btn
ktalarda e zamanl olarak ilemektedir. Nkleer yaylma, evre, nfus art
ve ekonomik karlkl bamllk gibi ancak tm dnya baznda zmlenebi-
lecek yeni bir sorunlar dizisi su yzne kmtr.
Amerika iin, nemli lkeler arasndaki ok farkl tarihi deneyimleri ve farkl
deerleri uzlatrmak yeni bir deneyim ve ayn zamanda geen yzyln yalnz-
lk politikalarndan ve Souk Savan de facto hegemonyasndan temel bir
18 Diplomasi
ayrl olacaktr ki, bu kitabn aydnlatmaya alt konu da bu ayrltr. Ayn
lde dier belli bal oyuncular da, yeni ortaya kan dnya dzenine uyum
salama glkleriyle kar karyadrlar.
Modern dnyann ok devletli bir sistemi ileten tek paras olan Avrupa,
ulus-devlet, egemenlik ve g dengesi kavramlarn yaratmtr. Bu kavramlar
yzyln byk blmnde uluslararas uygulamalara egemen olmutur.
Ancak artk Avrupann eski raison dtat uygulayclarndan hibirisi ortaya
kan yeni uluslararas dzende nemli rol alacak kadar gl deildirler. Bu
greceli zayflklarn dengelemek iin birlemi tek bir Avrupa yaratmaya
almaktadrlar ki, bu aba enerjilerinin byk blmn tketmektedir.
Baarl olsalar bile kresel sahnede birlemi tek Avrupann kresel sahnede
ilemesi iin hazr, otomatik olarak uygulanabilecek bir klavuz yoktur; nk
daha nce byle bir siyasi oluum hibir zaman var olmamtr.
Btn tarihi boyunca Rusya zel bir durum oluturdu. Rusya, Fransa ile Byk
Britanya, durumlarn salamlatrdktan ok sonra, Avrupa sahnesine girmi
ve Avrupa diplomasisinin geleneksel prensiplerinden hibirisi onun iin ge-
erli olmamtr. farkl kltr alanna komu olan Rusya Avrupa, Asya ve
slam Dnyas, bu grup insandan oluan nfusu ile hibir zaman Avru-
pann anlad anlamda bir ulus-devlet olamamtr. Yneticileri tarafndan
komu lkelerin topraklar, kendi topraklarna katlan ve bu suretle devaml
snrlar deien Rusya, herhangi bir Avrupa lkesi ile kyaslanamaz byklk-
te dev bir imparatorluk olmutu. stelik, her yeni fetihle topraklarna yeni,
huzursuz ve Rus olmayan si etnik gruplar katlm ve devletin karakteri de
deimitir. Rusyann kendisini, d gvenliine ynelebilecek olas bir tehdit-
le ilgisi olmayan byklkte dev ordular beslemek zorunda hissetmesinin
nedenlerinden birisi de budur.
Saplantl gvensizlik duygusu ile coku ve Avrupa istekleri ile Asyann ekici
ynleri arasnda bocalayan Rusya, Avrupa dengesinde her zaman bir rol al-
mtr; fakat duygusal olarak hibir zaman onun bir paras olmamtr. Fetih
ve gvenlik gereksinimleri, Rus liderlerin kafasnda birlemitir. Viyana Kong-
resinden bu yana Rusya imparatorluu, silahl kuvvetlerini, dier nemli dev-
letlerden daha sk bir ekilde yabanc topraklarda tutmutur. Analizciler ou
zaman Rus yaylmacln gvensizlik duygusuna yormaktadr. Fakat Rus
yazarlar Rusyann d dnyaya doru basksn bir nevi misyonerlik hizmeti
olarak grmlerdir. lerleyen Rusya, nadir olarak bir snr duygusuna sahip
Henry Kissinger 19
olmu ve hareketi nlenince de kzgnlk gstermitir. Tarihi boyunca Rusya
her zaman frsat kollayan bir devlet konumunda olmutur.
Komnizm sonras Rusya, kendisini tarihte benzeri olmayan snrlar iinde
bulmutur. Avrupa gibi Rusya da, enerjisinin ounu kimliini yeniden tanm-
lamaya harcayacaktr. Acaba tarihi ritmine dnme ve kaybettii imparatorlu-
unu yeniden kurma aray iinde olacak m? Arlk merkezini douya kayd-
racak ve Asya diplomasisinde daha aktif bir rol alacak m? Hudutlar evresin-
deki ve zellikle de alkantl Ortadoudaki karklklara kar hangi prensip
ve metotlarla tavr alacak? Rusya dnya dzeni iin her zaman gerekli olacak-
tr ve bu sorulara verilecek cevaplarla balantl olarak ortaya kacak ka-
nlmaz karmaada, dnya dzenine kar potansiyel bir tehdit de oluturacak-
tr.
in de, kendisi iin yeni olan bir dnya dzeni ile yz yzedir, iki bin yl bo-
yunca in imparatorluu, kendi dnyasn tek bir imparatorluk egemenlii
altnda birletirmitir. Bu egemenlik zaman zaman aksamtr da. inde sa-
valar, Avrupada olduu kadar sk olmutur. Fakat bu savalar, imparatorluk
zerinde iddia sahibi kimseler arasnda olduu iin, uluslararas savatan ok,
i sava niteliinde olmu ve er veya ge yeni bir merkezi gcn ortaya kma-
syla sonulanmtr.
in, XIX. yzyldan nce, hibir zaman kendisine kafa tutacak gte bir kom-
uya sahip olmamtr ve byle bir devletin ortaya kabileceini de dn-
memitir. Dardan gelen igalciler inli hanedanlar devirmilerdir; ancak
in kltr iinde yle bir ekilde kaybolmulardr ki, sonunda Orta Krallk
geleneklerini devam ettirmilerdir. inde devletlerin eit bamszl fikri
hibir zaman var olmamtr; yabanclar barbar kabul edilir ve yalnzca ikinci
snf bir ilikiye tbi tutulurdu. XVIII. yzylda ngiliz Sefiri Beijing de byle
kabul edilmitir. in, darya eli gndermeyi kmseyerek bakmtr; fakat
uzaktaki barbarlar yakndaki barbarlarn hakkndan gelmek iin kullanmada
bir saknca grmemitir. Ancak bu uygulama olaanst durumlar iin geerli
olan bir stratejiydi; Avrupa g dengesi gibi ileyen gnlk bir sistem deildi
ve Avrupann ayrc zellii olan devaml diplomatik temsilcilikler kurulmas
sonucunu da dourmad. in XIX. yzylda Avrupa smrgeciliinin aalanan
bir sjesi olduktan sonra, tarihinde grlmemi bir ekilde son yllarda yeni-
den II. Dnya Savandan bu yana ok kutuplu dnya sisteminde ortaya k-
mtr.
20 Diplomasi
Japonya da kendisini d dnyayla olan btn ilikilerden uzak tutmutu. Ja-
ponya, 1854te Kaptan Matthew Perry tarafndan alana kadar, geen be
yzyl boyunca, ne barbarlar birbirlerine kar dengelemeye, ne de onlar iin
inlilerin yapt gibi ikinci snf ilikiler yaratmaya tenezzl etmiti. D dn-
yadan soyutlanm olan Japonya, kendine zg gelenek ve greneklerinden
gurur duymu, askeri geleneini i savalarla tatmin etmi, i yapsn ise,
kltrnn d tesirlerden hibir ekilde etkilenmeyecei, kendi kltrnn
stn olduu ve dier kltrleri zmlemek yerine, onlar bir gn yenecei
inancna dayandrmtr.
Souk Sava srasnda Sovyetler Birlii, kendisi iin srekli bir gvenlik tehdi-
di olutururken, Japonya d politikasn binlerce mil tedeki Amerikayla
birlikte tanmlayabilmitir. Sorunlarnn bolluuyla yeni dnya dzeni, gemi-
iyle bu derece gurur duyan bu lkeyi, tek bir mttefike dayanma politikasn
yeniden gzden geirmeye mecbur edecektir. Japonya, Asya g dengesine
kar Amerikadan daha hassas olmak zorundadr. nk farkl bir yarmk-
rede deiik yne bakmaktadr Atlantike, Pasifike ve Gney Amerikaya.
Japonya iin, in, Kore ve Gneydou Asya, Birleik Devletlerden daha farkl
bir nem kazanacak ve Japonya, daha bamsz ve daha kendine has bir d
politika balatacaktr.
Gney Asyada byk bir g olarak ortaya kan Hindistana gelince, bu lke-
nin d politikas pek ok ynyle Avrupa smrgeciliinin en iyi gnlerinin
son izlerini tamakta ve eski kltrn gelenekleri ile yorulmu bulunmakta-
dr, ngilizlerin geliinden nce, bu lke, bin yldr tek bir politik birlik olarak
ynetilmemi durumdadr, ngilizlerin smrgeletirmesi kk askeri kuv-
vetlerle gerekletirilmitir. nk, her eyden nce yerel halk, bu kuvvetleri,
bir grup igalcinin yerini, yeni bir grup igalcinin almas olarak grmtr.
Ancak tek bir ynetim kurulduktan sonra, Hindistana kendisinin getirdii
halk hkmeti ve kltrel milliyetilik deerleri, ngiliz mparatorluunun
altn oymutur. Bununla beraber, bir ulus-devlet olarak Hindistan dnya sah-
nesine yeni kan bir devlettir. Byk nfusunu doyurma sava ile uraan
Hindistan, Souk Sava esnasnda Balantszlk hareketi ile kendini oyalam-
tr. Fakat artk uluslararas politika sahnesinde byklyle uyumlu bir rol
almas gerekmektedir.
Sonuta, yeni dnya dzenini kurmalar gereken en nemli lkelerin hibirisi-
nin ortaya kmakta olan ok devletli sistem konusunda deneyimi yoktur.
Daha evvel hi bu kadar ok sayda farkl alglama biimini bir araya getirmesi
Henry Kissinger 21
gereken veya bu kadar kresel apta bir yeni dnya dzeni kurulmamtr.
Bunun gibi, daha nceki dzenlerden hibirisi kresel demokratik dnceler-
le ve amzn hzla gelien teknolojisi ile tarihten gelen g dengesi sistemle-
rinin zelliklerini bir araya getirmek zorunda olmamtr.
Gemie bakacak olursak, btn uluslararas sistemlerin kanlmaz bir simet-
rileri olduunu grrz. Bu sistemler bir kez kurulunca baka tercihler yapl-
m olsayd, tarihin nasl bir gelime gstereceini veya dier tercihlerin ya-
plmasnn olas olup olmadn saptamak ok zordur. Bir uluslararas dzen
ilk olutuu zaman birok tercih yolu henz aktr. Fakat yaplan her tercih,
geri kalan seenekler evrenini daraltr. Karmaklk, esneklii azaltt iin bu
ilk tercihler hayati nem tar. Uluslararas dzenin Viyana Kongresinden
sonra ortaya kan dzen gibi kararl m, yoksa Vestfalya Bar Antlamas ve
Versay Antlamalarndan sonra ortaya kan dzenler gibi son derece dei-
ken mi olaca sorunu, kurucu toplumlarn dil kabul ettikleri artlarla kendi-
lerini gvende hissetmelerini salayan artlar birbiriyle uzlatrabilme dere-
celerine baldr.
Oluan sistemlerin en istikrarllar olan Viyana Kongresi sistemi ile II. Dnya
Savandan sonra Birleik Devletlerin empoze ettii sistem, ayn alglama
biimlerine sahip olma avantajna sahiptirler. Viyanadaki devlet adamlar,
kavranmas zor olan konular ayn ekilde gren ve esas noktalarda anlamaya
varm olan aristokratlard; sava sonras dnyasn ekillendiren Amerikan
liderleri ise, olaanst dayanma ve yaama gc gibi bir entelektel gele-
nee sahip bir topluluk iinden kmlardr.
imdi ortaya kmakta olan dzen, byk lde farkl kltrleri temsil eden
devlet adamlar tarafndan kurulmak zorundadr. Bu devlet adamlar, o kadar
karmak ve dev brokrasi ordular ynetmektedirler ki, enerjilerinin ou
amalarn belirlenmesi abas iinde deil, ynetim mekanizmasnda tketil-
mektedir. Bu devlet adamlar, ynetim iin gerekli olmayan ve uluslararas bir
dzen kurmaya daha da az uygun olan yetenekleri ile ykselmektedirler. Elde
bulunan yegne ok devletli sistem modeli ise, Bat toplumlar tarafndan ku-
rulmu olandr ve katlanlarn birou da bu modeli reddedebilir.
Yine de Vestfalya Bar Antlamasndan gnmze kadar olan ve birok dev-
lete dayanan dnya dzenlerinin ykselii ve k, ada devlet adamlar-
nn kar karya bulunduu sorunlar anlamaya alrken rnek alnabilecek
tek deneyimdir. Tarih almalar gsteriyor ki, otomatik olarak uygulanabile-
22 Diplomasi
cek bir el kitab yoktur. Tarih, karlatrma yoluyla birbirlerine benzer du-
rumlarn olas sonular zerine k tutar. Fakat her kuak hangi durumlarn
karlatrlabilir olduuna da kendisi karar vermelidir.
Entelekteller uluslararas sistemlerin almasn analiz ederler; devlet
adamlar ise, bu sistemleri kuran kiilerdir. Bir analistin bak as ile bir dev-
let adamnn bak as arasnda byk farkllk vardr. Analist hangi sorunu
inceleyeceini kendisi seebilir; devlet adam ise sorunlar nnde bulur. Ana-
list ak bir sonuca varmak iin ne kadar zaman gerekiyorsa o kadar zaman
kullanabilir; devlet adam iin asl sorun zamann darldr. Analist zerine
risk almaz. Vard sonular yanl karsa, baka bir inceleme yazabilir. Devlet
adam ise, bir tek tahmin yapma hakkna sahiptir; yapt yanllardan geri
dn yoktur. Analistin elinde btn bilgiler vardr ve bunlar analistin ente-
lektel gcne gre deerlendirilir. Devlet adam ise, doruluu henz kant-
lanmam tahminlere gre karar verir; kanlmaz deiimi ne derece akllca
ynlendirdiine ve her eyden nce bar ne kadar iyi koruduuna gre tarih
tarafndan deerlendirilir. te bu yzden devlet adamlarnn dnya dzeni
sorunu ile ne kadar baarl veya baarsz bir ekilde ilgilendiklerini aratr-
mak, ada diplomasiyi anlamann sonu deil, belki de balangcdr.
Theodore Roosevelt, Austos 1905 Woodrow Wlson, Temmuz 1919
2 Balant:
Theodore Roosevelt veya Woodrow Wilson
Bu yzyln balarna kadar yalnzlk eilimi Amerikan d politikasna egemen
oldu. Sonra iki faktr Amerikay dnya ilerine itti: Hzla byyen gc ve
Avrupann merkez olduu uluslararas sistemin yava yava k, iki ba-
kan, bu deiime damgasn vurdu. Theodore Roosevelt ve Woodrow Wilson.
Uluslararas gelimeler, isteksiz bir ulusu girdaba srklerken, bu adamlar
hkmetlerin dizginlerim ellerinde tutuyorlard. Yalnzlk politikasndan ay-
rlmay kart felsefelere dayanarak savunmakla beraber, Amerikann dnya
gelimelerinde ok hayati bir rol oynamas gerektiini her ikisi de kabul et-
miti.
24 Diplomasi
Roosevelt, bir g dengesinin sofistik bir analistiydi. Ulusal karlar bunu
gerektirdii iin ve ayn zamanda Amerikann katlm olmadan kresel g
dengesinin olanaksz olduunu dnd iin Amerikann uluslararas are-
nada rol almas zerinde srarla duruyordu. Wilsona gre, Amerikann kre-
sel rol bir eit greve dayanyordu: Amerikann g dengesi iin bir ykm-
ll yoktu; ancak kendi ilkelerini btn dnyaya yayma grevi vard. Wil-
son ynetimi zamannda Amerika, Amerikan dncesinin klielerini yanstan
ve Eski Dnya diplomatlar iin devrimci bir deiiklik anlamna gelen ilkele-
rini ilan ederek dnya gelimelerinde balca anahtar rol oynamtr. Bu
ilkelere gre bar, demokrasinin yaygnlamasna baldr; devletler de birey-
lerle ayn ahlaki kriterlere gre deerlendirilmelidir; ulusal kar ise, evrensel
hukuk sistemine uymaktan ibarettir.
G dengesine dayanan Avrupa diplomasisinin grm geirmi yelerine,
Wilsonn, d politikann sonu olarak ahlaki temeller zerine oturtulmas
gerektii gr, garip, hatta biraz da ikiyzl grnmtr. Ancak tarih, a-
dalarnn kart grleri zerinde durmazken Wilsonizm canlln hep
korumutur. Wilson, bar anlamalar yerine, ortak gvenlik yoluyla koruma-
s dnlen evrensel dnya rgtnn, Milletler Cemiyetinin de fikir babas-
dr. Her ne kadar Wilson kendi lkesini dahi bu fikrin faydalarna inandra-
mamsa da, fikir yaamaya devam etmitir. Daha da tesi, Amerikan d poli-
tikas onun dnm noktas niteliindeki bakanlndan beri Wilson idealiz-
minin yolunda yrm ve bugne kadar da yrmeye devam etmitir.
Amerikann uluslararas ilikilere olan kendine zg yaklam, aniden veya
kendi bana bir ilhamn sonucu olarak gelimemitir. Cumhuriyetin ilk ylla-
rnda Amerikan d politikas, yeni devletin bamszln kuvvetlendirmekten
ibaret olan Amerikan ulusal karnn karmak bir yansmasyd. Rakipleriyle
bir mcadeleye girmek zorunda kalmadan hibir Avrupa lkesi, kendisi iin
bir tehdit oluturmad iin, Amerikann Kurucu Atalar karlarna uygun
olduu zaman, hor grlen g dengesini ynlendirmeye son derece hazr
olmulardr; gerekten de Fransa ile Byk Britanya arasnda manevra yapa-
rak yalnzca, Amerikann bamszln korumak deil, ayn zamanda snrla-
rn da geniletmek iin olaanst becerikli olmalar gerekirdi. Fransz Dev-
rimi savalarnda hibir tarafn kesin bir zafer kazanmasn istemediklerinden
tarafsz olduklarn aklamlardr. Jefferson, Napoleon Savalarn karadaki
Henry Kissinger 25
diktatr (Fransa) ile denizdeki diktatr (Byk Britanya)1 arasnda bir yar-
ma olarak tanmlamtr; baka bir deyile, Avrupa mcadelesindeki taraflarn
ahlaki ynden eit olduklarn sylemitir. Balantszlk politikasnn bir eit
ilk eklini uygulayan yeni devlet, o zamandan beri ortaya kan birok yeni
devlet gibi tarafszl bir pazarlk arac olarak kullanmann faydalarn ke-
fetmitir.
Ayn sralarda Birleik Devletler, Eski Dnya yntemlerini reddetmeyi, toprak
genilemesini reddetmeye kadar ileri de gtrmemitir. Aksine, daha balan-
gtan beri Birleik Devletler, Amerikalarda genileme politikasn olaanst
bir kararllkla uygulamtr. 1794ten sonra, bir dizi antlamayla Kanada ve
Florida snrlarn Amerikann karna olacak ekilde zme kavuturmu,
Mississippi Nehrini, Amerikan ticaretine am ve ngiliz Bat Hint Adalarnda
Amerikan ticari karlarn yerletirmeye balamt. Bu genileme, Mississippi
Nehrinin batsnda kalan ve spanyol topra olan Florida ve Teksas topraklar
zerinde hak iddia edebilecek durum yaratan ve ok byk genilikteki snr
belirlenmemi topraklar, yeni devlete katan Louisianann 1803te Fransadan
satn alnmas ile en yksek noktaya ulamtr ki, bu da byk g olmak iin
temel oluturmutur.
Sat yapan Fransz imparatoru Napoleon Bonaparte, bu tek-yanl ilem hak-
knda Eski Dnyaya zg yle bir aklamada bulunmutur: Bu toprak alm,
Birleik Devletlerin gcn ebediyen perinlemektedir ve bu suretle Byk
Britanyaya da, sonunda denizde onu alt edecek bir rakip salam oluyo-
rum.2 Amerikal devlet adamlar, Fransann sahip olduu topraklar satmas-
na ne gereke gsterdiine hi aldrmadlar. Onlara gre, Eski Dnyann g
politikasnn eletirilmesi, Amerikann Kuzey Amerika boyunca toprak ka-
zanmasyla ters dmyordu. nk Amerikann batya doru genilemesini
bir d politika konusu olmaktan ok, Amerikann bir iii olarak gryorlard.
Bu ruh hali iinde James Madison, ordularn, vergilerin ve dier tm ounlu-
u, aznln egemenlii altna sokan aralarn3 habercisi olarak sava, btn
ktlklerin kayna biiminde eletirmitir. Onun yerine gelen James Mon-
1 Robert W. Tucker and David C. Hendrickson, Thomas Jefferson and American Foreign Policy,
Foreign Affairs, vol. 69, no. 2 (Spring 1990), p. 148.
2 Thomas G. Paterson, J. Garry Clifford, and Kenneth J. Hagan, American Foreign Policy: A History (Lexington, Mass.: D. C. Heath, 1977), p. 60.
3 Tucker and Hendrickson, Thomas Jefferson, p. 140, quoting from Letters and Other Writings of James Madison (Philadelphia: J. B. Lippincott, 1865), vol. IV, pp. 49192.
26 Diplomasi
roe, bat ynnde genilemeyi, bunun Amerikay byk bir g yapmak iin
gerekli olduu temeline dayanarak savunmakta hi bir eliki grmemitir:
Herkes unu aka grmelidir ki, adil snrlar iinde kalmak artyla,
toprak genilemesi her iki (eyalet ve federal) hkmete de daha byk
hareket serbestisi salar; gvenliklerini salamlatrr ve dier her
ynden btn Amerikan halk zerinde iyi etkiler gsterir. Byk veya
kk, toprann bykl bir ulusun birok zelliini belirler. Kay-
naklarnn, nfusunun ve fiziksel gcnn snrlarn gsterir. Ksacas,
byk g ile kk g arasndaki fark ortaya koyar.4
Zaman zaman Avrupa g politikasnn yntemlerini kullanmakla birlikte,
yeni ulusun liderleri, kendi lkelerini farkl klan ilkelere sadk kalmlardr.
Avrupa gleri, potansiyel egemen glerin ortaya kmasn nlemek iin
saysz sava vermitir. Amerikada g ve uzaklk kombinezonu, herhangi bir
sorun ortaya ktktan sonra onun stesinden gelinebilecei ynnde bir g-
ven yaratmtr. Yaamlarn srdrmek iin ok daha kstl hareket alanlar
olan Avrupa uluslar, deiiklik olaslna kar koalisyonlar oluturmular-
dr; oysa Amerika, herhangi bir gerek deiiklie gre politikasn ayarlayabi-
lecek kadar uzaktr.
Her ne sebeple olursa olsun, birbirinin iine girmi anlamalara kar George
Washingtonun ynelttii uyarnn jeopolitik temeli de buydu. Washingtona
gre:
Kendimizi yapay balarla, Avrupa politikasnn sradan ini klarna
veya onun dostluk veya dmanlklarnn akmasna, ya da atma-
sna balamamz akllca bir hareket deildir. Bizim ayr ve uzak duru-
mumuz, bizi deiik bir rota izlemeye aryor ve ayn zamanda bunu
mmkn de klyor. 5
Yeni ulus, Washingtonun uyarsn pratik ve jeopolitik bir kural olarak deil
de, ahlaki bir kural olarak kabul etmitir. zgrlk ilkesinin merkezi olan
Amerika, byk okyanuslarn kendisine salad gvenliini, ilahi takdirin bir
iareti olarak yorumlamay ve eylemlerine, gvenlik marj yerine, baka her-
hangi bir ulus tarafndan paylalmayan stn bir ahlaki deer yklemeyi
doal bulmutur.
4 James Monroe quoted in William A. Williams, ed., The Shaping of American Diplomacy (Chica-
go: Rand McNally, 1956), vol. I, p. 122.
5 George Washingtons Farewell Address, September 17, 1796, reprinted as Senate Document no. 3, 102nd Cong., 1st sess. (Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1991), p. 24.
Henry Kissinger 27
Cumhuriyetin ilk yllar d politikasn bir btn olarak bir arada tutan ey,
Avrupann bitmek tkenmek bilmeyen savalarnn, kt devlet ynetiminde
kullanlan bencil metotlarn bir sonucu olduu inancdr. Avrupal liderler,
uluslararas sistemlerini bencil karlarn rekabetinden uyum doaca inanc
zerine oturturken, Amerikal meslektalar, devletlerin, birbirine gvenme-
yen rakipler gibi deil, ibirlii yapan ortaklar gibi davrand bir dnya d-
nyorlard. Amerikal liderler, devletlerin ahlaka uygun hareket edip etmedi-
inin, bireylerin ahlakllndan farkl bir ltle deerlendirilmesi gerektii
eklindeki Avrupa grn reddetmilerdir. Jeffersona gre:
insanlar ve devletler iin tek bir ahlaki sistem vardr. Bu da, koullar
ne olursa olsun btn ykmllklere tam sadakat, hatta uzun vadede,
iki tarafn da karlarn koruyacak ekilde ak ve cmert olmaktr.6
Zaman zaman yabanclar ok sinirlendirse bile, Amerikann sesinin tonunda-
ki erdemlilik, Amerikann yalnzca onu eski lkeye balayan hukuki balara
kar deil, ayn zamanda Avrupann sistemine ve deerlerine de bakaldr-
m olduu gereini gstermitir. Amerika, Avrupada savalarn bu kadar sk
olmasn zgrlk ve insan onuru deerlerini reddeden hkmet kurumlar-
nn egemen olmasna balamaktadr. Thomas Paine yle yazyor: Sava, eski
yapda bir hkmet etme sistemi olduundan, uluslarn birbirine kar besle-
dii dmanlk duygusu, hkmetlerinin politikalarnn sistemin ruhunu ayak-
ta tutmak iin uyandrd bir dmanlktan baka bir ey deildir... Yanl bir
hkmet sistemi tarafndan insanlar birbirine dman hale getirilmedii s-
rece, insan insann dman deildir.7
Barn, her eyden nce demokratik kurumlarn gelimesine bal olduu
gr, Amerikan dncesinin bugne kadar ayrlmaz bir paras olmutur.
Geleneksel Amerikan dnce biimi, istikrarl bir ekilde demokrasilerin
birbirleriyle sava yapmadklar merkezindedir. Aleksandr Hamilton, cumhu-
riyetlerin, dier hkmet ekillerine gre, znde daha bar olduu gr-
ne kar kmtr:
Sparta, Atina, Roma ve Kartaca hepsi cumhuriyetti; bunlardan ikisi,
Atina ve Kartaca, ticari zellikte birer cumhuriyettiler. Bununla bera-
6 Jefferson letter to Mme. La Duchesse DAuville, April 2, 1790, in Paul Leicester Ford, ed., The
Writings of Jefferson (New York: G. P. Putnams Sons, 189299), vol. V, p. 153, quoted in Tucker and Hendrickson, Thomas Jefferson, p. 139.
7 Thomas Paine, Rights of Man (1791) (Secaucus, N.J.: Citadel Press, 1974), p. 147.
28 Diplomasi
ber, ister saldr, ister savunma amal olsun, komular olan monari-
ler kadar devaml sava halinde idiler. Britanya hkmetinde halkn
temsilcileri milli yasama meclisinin bir kolunu oluturmaktadr. Tica-
ret, bu lkenin yzyllardan beri izledii temel uratr. Yine de, dn-
yada ancak birka lke, Byk Britanyadan daha sk sava yapmtr.8
Ancak Hamilton, kk bir aznl temsil etmektedir. imdi olduu gibi o za-
man da Amerikan liderlerinin ezici bir ounluu, Amerikann dnya barna
katks olarak kendi deerlerinin yaylmas biiminde zel bir sorumluluu
olduu inancndaydlar. O zaman da anlamazlklar, daha ok bu sorumlulu-
un yerine getirilecei yntemle ilgili idi. Amerika, d politikasnn temel
hedefi olarak zgr kurumlar yaygnlatrmak iin aktif biimde aba harca-
mal mdr? Yoksa kendi rneinin dier lkelere etkisine mi gvenmelidir?
Cumhuriyetin ilk yllarnda egemen olan gr, olumakta olan Amerikan
ulusunun demokrasi davasna en iyi demokratik prensipleri kendi lkesi iin-
de uygulayarak hizmet edecei eklindeydi. Thomas Jeffersonn szleriyle
Amerikada adil ve salam bir cumhuriyet, dnyann dier btn uluslar
iin dikilmi bir ant ve rnek olacaktr.9 Bir yl sonra, Jefferson, Amerikann
btn insanlk adna hareket ettii temasna u szlerle dnd:
...bakalarna nasip olmayp bize tevecch eden artlar, bir toplumun,
bireylerine salayabilecei zgrlk ve kendi kendini ynetim alannn
derecesinin ne olduunu kantlama grevini bize vermitir.10
Amerikan liderlerinin, Amerikann davran biiminin ahlaki dayanaklar ve
zgrlk sembol olarak nemi zerinde srarla durmas, Avrupa diplomasi-
sinin klielerinin reddedilmesine yol amtr: G dengesi bencil karlarn
rekabetinden doan nihai uyum sonucu olumu ve gvenlik endieleri mede-
ni hukuk ilkelerini geersiz hale getirmi, baka bir deyile, devletin amalar,
kulland aralar hakl karmtr.
Benzeri grlmemi bu fikirler, XIX. yzyl boyunca kalknmasn gerekleti-
ren ve iyi alan kurumlar ve deer yarglar dorulanan bir lke tarafndan
8 Alexander Hamilton, The Federalist No. 6, in Edward Mead Earle, ed., The Federalist (New
York: Modern Library, 1941), pp. 3031
9 Jefferson letter to John Dickinson, March 6, 1801, in Adrienne Koch and William Peden, eds., The Life and Selected Writings of Thomas Jefferson (New York: Modern Library, 1944), p. 561.
10 Jefferson letter to Joseph Priestley, June 19, 1802, in Ford, ed., Writings of Thomas Jefferson, vol. VIII, pp. 15859, quoted in Robert W. Tucker and David C. Hendrickson, Empire of Liberty: The Statecraft of Thomas Jefferson (New York/Oxford: Oxford University Press, 1990), p. 11.
Henry Kissinger 29
ileri srlyordu. Amerika, yksek prensipler ile hayatta kalmann gerekleri
arasnda bir atma olduunun farknda deildi. Uluslararas anlamazlklar
gidermek iin ahlaklktan yardm umulmas, zamanla tam Amerikan tarz bir
strap ve benzeri grlmemi bir belirsizlik dourmutur. Amerikallar, d
politikalarn, kiisel hayatlarndaki ayn manevi kararllkla yrtmek zorun-
daysalar, gvenlik konusu nasl analiz edilecekti? Gerekten de bu, ayakta
kalmann, ahlakl olmaya feda edilebilecei anlamna m geliyordu? Yoksa
Amerikann zgr kurumlara ball, en bencil amal eylemlere bile otoma-
tik olarak bir ahlakllk havas m veriyordu? Bu doru ise, Amerikallarn g-
rleri ile Avrupallarn raison dtat gr, yani devletin iledii fiillerin,
yalnzca baarlarna gre deerlendirilecei gr arasnda ne fark vard?
Profesr Robert Tucker ve Prof. David Hendrickson, Amerikan dncesindeki
bu elikiyi parlak bir ekilde analiz etmilerdir:
Jefferson in devlet adamlnn en byk kmaz, grnte devletle-
rin sonu olarak gvenliklerini salamak ve arzularn gerekletirmek
iin bavurduklar aralar reddetmesi ve ayn anda bu aralarn kulla-
nlmasn gerektiren arzulan reddetmekte isteksiz olmasdr. Baka bir
deyile, Jefferson, Amerikann, her iki hedefe de ulamasn istemitir:
Yani gcn kullanlmasnn normal sonularnn kurban olmadan, g-
l olmann avantajlarndan yararlanmak11
Bugne kadar iki yaklam arasndaki gidip gelmeler, Amerikan d politikas-
nn balca temalarndan birisi olmutur. 1820ye kadar, Amerika, bu iki yak-
lam arasnda ikisine de sahip olma olana tanyan bir uzlama salad. Ku-
zey Amerika ktas boyunca genilemesini kaderin ackl bir tecellisi (manifest
destiny) olarak deerlendirirken, okyanusun tesinde olanlar g dengesi
politikasnn sulanacak sonular olarak eletirmeye devam etti.
XX. yzyln bana kadar Amerikan d politikas esas itibariyle ok basitti:
lkenin ak kaderini gerekletirmek ve deniz ar ilere bulamaktan uzak
durmak. Amerika, bunun olanakl olduu yerlerde, demokratik idarelerden
yanayd; ama gerektiinde, bu tercihini gerekletirmek iin harekete gemek-
ten geri durmay da bilmitir. O zamanki Dileri Bakan John Quincy Adams,
bu tavr 1821de yle zetlemitir:
11 Tucker and Hendrickson, Thomas Jefferson, p. 141.
30 Diplomasi
Her nerede zgrlk ve bamszlk bayra alm veya alacak ise,
Amerikann kalbi ve iyi niyetleri oradadr. Fakat Amerika canavarlar
ortadan kaldrmak iin denizar giriimlerde bulunmaz. Herkese z-
grlk ve bamszlk iin iyi dileklerde bulunur. Ancak Amerika yal-
nzca kendisinin ampiyonu ve kendi hakknn koruyucusudur.12
Amerikann bu kendi kendini snrlama politikasnn dier yz, eer gerekir-
se, Avrupa diplomasisinin baz yntemlerini de kullanarak, Avrupa g politi-
kasn Bat Yarmkresinden uzak tutma karandr. Bu politikay ilan eden
Monroe Doktrini, 1820lerde spanyadaki devrimi bastrmak iin Prusya,
Rusya ve Avusturya arasnda yaplan Kutsal ttifakn bir sonucu olarak ortaya
kt, ilke olarak bakalarnn iilerine karmay reddeden Byk Britanya da
Kutsal ttifak Bat Yarmkresinde kabul etmekte ayn derecede isteksizdi.
ngiliz Dileri Bakan George Canning, Amerika ktasndaki spanyol koloni-
lerini Kutsal ttifakn ele geirmesinden korumak iin Birleik Devletlere
birlikte hareket etme nerisinde bulunmutur. Amac, spanyada olanlar bir
tarafa, Latin Amerikann herhangi bir Avrupa gcnn kontrol altna gir-
memesini salamakt. Kolonilerini kaybetmi bir spanyann hi de deerli bir
dl olmayacan dnen Canning, bu durumun, ya mdahale etme cesare-
tini kracan veya bunu gereksiz klacan varsaymtr.
John Quincy Adams ngiliz teorisini anlamt; fakat ngilizlerin gerekelerine
de gvenmedi. 1812de Washingtonn ngilizler tarafndan igal edilmesinden
sonra, eski anavatan Byk Britanyann yannda yer almak iin vakit henz
ok erkendi. Bylece Adams, Amerikann tek-tarafl bir kararla Avrupa s-
mrgeciliini Amerikalardan uzaklatrmas iin Bakan Monroeyu zorlam-
tr.
1823te ilan edilen Monroe Doktrini, Birleik Devletleri Avrupadan ayran
okyanusu, iki ktay ayran bir hendek haline getirmitir. O zamana kadar
Amerikan d politikasnn en nemli kural, Birleik Devletlerin Avrupadaki
g kavgasna hibir biimde bulamamas ilkesi idi. Monroe Doktrini, Avru-
pann da Amerikann ilerine karmamas gerektiini ilan ederek bir sonraki
adm atmtr. Monroenun Amerikan ilerinden anlad ise, btn Bat Ya-
rmkresi olarak gerekten
12 John Quincy Adams, Address of July 4, 1821, in Walter LaFeber, ed., John Quincy Adams and
American Continental Empire (Chicago: Times Books, 1965), p. 45.
Henry Kissinger 31
Bunun da tesinde, Monroe Doktrini kendisini prensip aklamalaryla snr-
lamamtr. Yeni devletin, Bat Yarmkresinin dokunulmazln salamak
iin savaa da gidebilecei konusunda Avrupa devletlerini cesaretle uyarm-
tr. Birleik Devletlerin Avrupa gcnn bu yarmkrenin herhangi bir par-
asna doru genilemesini, barmz ve gvenliimiz iin bir tehlike ek-
linde greceini ilan etmitir.13
Son olarak dileri bakanndan iki yl nce Bakan Monroe, o kadar iyi ifade
edilmemi olsa da, aka Avrupadaki anlamazlklara karmak niyetinde
olmadn aklamtr: Avrupa glerinin kendilerini ilgilendiren konular-
daki savalarna hibir ekilde katlmayz; bunu yapmak politikamzla da ba-
damaz.14
Amerika ayn anda hem Avrupaya arkasn dnyor hem de Bat Yarmkre-
sinde genilemek iin ellerini serbest brakyordu. Monroe Doktrininin em-
siyesi altnda Amerika, herhangi bir Avrupa kralnn ryalarndan ticaretini
ve etkisini geniletmek, toprak elde etmek farkl olmayan bir politika izliyor-
du; ksacas g politikas uygulamaya mecbur kalmadan kendisini byk bir
g haline getiriyordu.
Amerikann genileme arzusu ile Amerikann Avrupaya gre daha saf ve
ilkeli bir lke olduu konusundaki inanc hibir zaman almamtr. Geni-
lemesini bir d politika sorunu olarak grmediinden, Birleik Devletler g-
cn Kzlderililer, Meksika ve Teksas zerinde rahatlkla ve hibir vicdan
rahatszl duymadan kullanmtr. zetlersek, bir ceviz kabuu iindeki Bir-
leik Devletlerin d politikas, bir d politikaya sahip olmamakt.
Louisianann ahsyla ilgili olarak Napoleonun yapt gibi, Canning de Eski
Dnyann g dengesinin dengelenmesi iin Yeni Dnyayi yarattyla v-
nebilir. nk Byk Britanya Kraliyet Deniz Kuvvetleri ile Monroe Doktri-
nini destekleyecei iaretini vermiti. Amerika, Avrupann g dengesini
ancak Kutsal ttifak Bat Yarmkresinden uzak tutacak lde dengeleye-
cekti. Geri kalanlar iin, Avrupa gleri Amerikann katlm olmadan dengeyi
korumak zorundaydlar.
13 Message of President Monroe to Congress, December 2, 1823, in Ruhl J. Bartlett, ed., The Rec-
ord of American Diplomacy (New York: Alfred A. Knopf, 1956), p. 182.
14 Ibid.
32 Diplomasi
Yzyln geri kalan ksmnda, Amerikan d politikasnn ana temas, Monroe
Doktrininin uygulanmasn yaygnlatrmakt. 1823te Monroe Doktrini, Bat
Yarmkresinden uzak durmalar iin Avrupa glerini uyard. Monroe Dokt-
rini yzyln doldurduunda, anlam, Amerikann Bat Yarmkresi zerinde-
ki egemenliini hakl karacak biimde adm adm geniletilmiti. 1845te
Bakan Polk, Teksasn Birleik Devletlere balanmasnn kendisinden daha
gl baka bir yabanc devletin mttefiki veya bamls olmasn ve bylece
Amerikann gvenliine ynelik bir tehdit oluturmasn nlemek iin zorun-
lu olduunu aklad.15 Baka bir deyile, Monroe Doktrini tpk Avrupa g
dengesinin yapt gibi, yalnz var olan bir tehdide kar deil, st kapal bir
tehdit olaslna kar da Amerikann mdahalesini hakl karmaktayd.
sava, Amerikann toprak genilemesi uran ksa bir sre iin durdurdu.
Amerikan d politikasnn imdi birinci derecede ilgilendii konu, Konfede-
rasyonun, Avrupa devletleri tarafndan tannmasn ve bu suretle Kuzey Ame-
rika topraklar zerinde ok devletli bir sistemin ve bununla birlikte Avrupa
diplomasisinin g dengesi politikasnn olumasn nlemekti. Fakat 1868e
kadar Bakan Andrew Johnson, Monroe Doktrini yoluyla genileme politikas-
n hakl karan eski tutuma geri dnd; bu sefer de Alaska satn alnyordu:
Bu topluluklarn yabanc mlkiyetinde veya kontrolnde olmas, Birleik
Devletlerin bymesini engeller ve etkisini azaltr. Buralarda, kroniklemi
devrim ve anari de ayn derecede zararl olabilir.16
Uygulamada Byk G denilen devletler tarafndan fark edilmemi olmakla
beraber, Amerika ktasnn bir ucundan br ucuna kadar genilemeden daha
nemli bir ey gerekleiyordu: Dnyann en gl lkesi olan Birleik Devlet-
ler, onlarn kulbne yeni ye olarak katlyordu. 1885te Birleik Devletler
retimde dnyann en byk sanayi gc olarak Byk Britanyay gemiti.
Yzyln balangcna kadar Birleik Devletler, Almanya, Fransa, Avusturya-
Macaristan, Rusya, Japonya ve talyann hepsinden daha fazla enerji tketi-
yordu.17 sava ile XX. yzyln ba arasndaki devrede, Amerikan kmr
retimi %800, elik ray retimi %523, demiryolu uzunluu %567 ve buday
15 President James Polk, Inaugural Address, March 4, 1845, in The Presidents Speak, annot. by
David Newton Lott (New York: Holt, Rinehart and Winston, 1969), p. 95.
16 Quoted in Williams, Shaping of American Diplomacy, vol. 1, p. 315.
17 See Paul Kennedy, The Rise and Fall of the Great Powers (New York: Random House, 1987), p. 201 and pp. 242ff; also, Fareed Zakaria, The Rise of a Great Power, National Strength, State Structure, and American Foreign Policy 18651908 (unpublished doctoral thesis, Harvard University, 1992), chapter 3, pp. 4ff.
Henry Kissinger 33
retimi %256 orannda artmt. Gler de Amerikann nfusunun ikiye kat-
lanmasn salad. Ayrca byme srecinin gittike hzlanmas da bekleniyor-
du.
Hibir lke, bunu kresel etkiye evirmeye almadan byle bir byme ya-
amamtr. Amerikan liderleri heyecanl idiler. Bakan Andrew Johnsonm
Dileri Bakan Seward, Kanaday ve Meksikann byk ksmm iine alan ve
Pasifikin derinliklerine kadar giden bir imparatorluun hayalini kuruyordu.
Grant ynetimi, Dominik Cumhuriyetini topraklarna katmak istedi ve K-
bann alnmas iiyle de ilgilendi. Bunlar, Disraeli veya Bismark gibi onunla
ada olan Avrupa liderlerinin anlayabilecei ve onaylayaca giriimlerdi.
Fakat Amerikan Senatosu, i ncelikler zerine dikkatini younlatrarak b-
tn genileme projelerini sona erdirdi. Kara ordusunu kk (25.000 asker)
ve deniz kuvvetlerini zayf tuttu. 1890 ylna kadar, Amerikan kara ordusu,
dnyada, Bulgaristandan sonra 14. srada geliyordu ve Amerikan deniz kuv-
vetleri de, Amerika sanayi gc talyann 13 kat iken, talyannkinden kk-
t. Amerika uluslaras konferanslara katlmayan ikinci snf devlet ilemi g-
ryordu. 1880 ylnda Trkiye diplomatik misyonlarn kltrken sve,
Belika, Hollanda ve Birleik Devletlerdeki eliliklerini kapatt. Ayn dnemde,
Madriddeki bir Alman diplomata, Washingtona atanmak veya maanda bir
indirim yaplmasn kabullenmek nerisinde bulunuldu.18
Bir lke, Amerika gibi i sava sonras sahip olduu g dzeyine geldikten
sonra, bu gcn uluslararas arenada nemli bir pozisyona dntrmek
arzusuna sonsuza kadar direnemez. 1880lerin son yllarnda Amerika, deniz
kuvvetlerini kuvvetlendirmeye balad ki, deniz gc 1880de ili, Brezilya ve
Arjantinden kkt. 1889 sonunda Deniz Kuvvetleri Bakan Benjamin Tracy,
bir sava gemisi iin lobi yapyor ve ada deniz tarihisi Alfred Thayer Ma-
hon ise bu talebin gerekelerini hazrlyordu.19
Her ne kadar ngiliz Kraliyet Deniz Kuvvetleri Amerikay, Avrupa glerinin
satamasndan korumusa da, Amerikan liderleri, Byk Britanyann, lkele-
rinin koruyucusu olduunu kavrayamadlar. XIX. yzyl boyunca, Byk Bri-
tanya, Amerikan karlarna kar en byk rakip, Kraliyet Deniz Kuvvetleri de
en ciddi stratejik tehdit olarak deerlendirildi. Amerika pazlarn gstermeye
18 Zakaria, ibid., pp. 78.
19 Ibid., p. 71.
34 Diplomasi
balad zaman, Byk Britanyay, bizzat Byk Britanyann yerlemesinde
nemli rol oynad Monroe Doktrinini ileri srerek, Bat Yarmkresinde
etkili olmaktan alkoymak istemesine amamak gerek.
Birleik Devletler, meydan okuma konusunda da pek ekingen deildi. 1895te
Dileri Bakan Richard Olney, Byk Britanyay Monroe Doktrinini ileri
srerek eitsizlii konusunda uyard. Bugn diyordu, Birleik Devletler bu
kta zerinde egemendir ve vatandalar hakkndaki karar hukuka uygun
olarak verir. Sonsuz kaynaklaryla birleen soyutlanm pozisyonu Amerikay
durumun hkimi haline ve herhangi bir gcn veya btn glerin zarar ve-
remeyecei bir duruma getirmektedir.20 Amerikann g politikasn red-
detmesi, aka Bat Yarmkresinde uygulanmad. 1902de Byk Britanya,
Orta Amerikadaki balca egemen g olma iddiasn terk etmiti.
Bat Yarmkresinde stn duruma geen Birleik Devletler, uluslararas
ilikilerin daha geni olan arenasna girmeye balad. Amerika neredeyse ken-
disine ramen bir dnya gc olmutu. Bir byk devlet, d politika uygula-
mak istemediini srarla sylerken, ktada boydan boya genileyerek Ameri-
kann btn kylarnda stnlk kurdu. Bu sre sonunda, tercihleri ne olur-
sa olsun, Amerika kendisini, nemli bir uluslararas faktr yapan bir tr gc
ynetirken bulmutur. Amerikann liderleri, hl esas d politikalarnn, in-
sanln geri kalan blmn aydnlatan bir ldak olmak olduu iddiasnda
srar edebilirlerdi; fakat bazlarnn, Amerikann gcnn, ona gnn diplo-
matik konular hakknda grlerinin dinlenmesi hakkn verdiini ve kendile-
rini uluslararas sistemin bir paras yapmak iin btn insanln demokrat
olmasn beklemeye gerek olmadn fark ettiklerini de reddetmek mmkn
deildir.
Hi kimse bu mant Theodore Rooseveltten daha ak ve keskin bir ekilde
aklamamtr. Roosevelt, etkisini kresel apta hissettirmenin Amerikann
grevi olduunu ve Amerikann dnyayla ulusal karlar erevesinde iliki
kurmas gerektiini srarla savunan ilk bakandr. Kendinden ncekiler gibi
Roosevelt de Amerikann dnyada hayrl bir rol oynadna inanmt. Ancak
onlardan farkl olarak Roosevelt, Amerikann hibir balantya girmemek
suretiyle karlarn korumaktan te, gerek bir d politika karlar olduunu
savunuyordu. Roosevelt, Birleik Devletlerin bir erdem sembol deil, dier-
leri gibi bir devlet olduunu kabul ederek yola kt. Amerika, karlar baka
20 Paterson, Clifford, and Hagan, eds., American Foreign Policy, p. 189.
Henry Kissinger 35
lkelerin karlar ile att zaman, stn gelmek iin kendi gcn kullan-
mak zorundayd.
Roosevelt, ilk adm olarak, o dnemin emperyalist doktrinlerinden yararlana-
rak, Monroe Doktrinine en mdahaleci yorumu getirdi. Roosevelt, Monroe
Doktrininin doal bir sonucu olarak 6 Aralk 1904te baz uygar uluslar
iin genel bir mdahale hakk yaratt ki, Bat Yarmkresinde bu hak yalnz
Birleik Devletlere aitti: ... Bat Yarmkresinde Birleik Devletlerin Monroe
Doktrinine ball, onun istemeye istemeye de olsa baz yanl ve yetersiz
giriimlere kar uluslararas polis gc kullanmasn gerektirebilir.21
Rooseveltin bu konudaki uygulamas, fikrini aklamasndan nce oldu.
1902de Amerika, Avrupa bankalarna olan borlarn demesi iin Haitiye
bask yapt. 1903te Amerikann krklemesi ile Panamadaki huzursuzluk
tam bir ayaklanmaya dnt. Amerikann yardm ile yerel halk, Kolombi-
yadan bamszln alabilmek iin ura verdi; fakat daha nce Washington,
sonradan Panama Kanal ad verilen kanaln her iki yakasnda da Amerikan
egemenliini kurdu. 1905 te Birleik Devletler, Dominik Cumhuriyeti zerin-
de mali koruma hakk elde etti. 1906da ise Amerikan askerleri Kbay igal
etti.
Roosevelte gre, Bat Yarmkresinde kuvvete dayanan diplomasi, Ameri-
kann yeni kresel rolnn bir parasyd, iki okyanus artk Amerikay dn-
yann geri kalan ksmndan soyutlamak iin yeterli genilikte deildi. Amerika
uluslararas sahneye kmak zorundayd. Roosevelt, Kongreye 1902 tarihli bir
mesajnda Uluslararas politik ve ekonomik ilikilerin giderek artan bir ekil-
de karlkl baml ve aprak hale gelmesi, gittike artan bir ekilde btn
uygar ve iyi organize olmu glere, doru drst bir dnya polislii yapmak
grevini yklyor diyordu.22
Roosevelte gre, Amerikann, uluslararas ilikilere olan yaklamnda kendi-
ne zg bir tarihsel konumu vardr. Hibir Amerikan bakan, Amerikann
dnyadaki roln, onun yapt gibi tam anlamyla ulusal kar erevesinde
grmemi, ya da ulusal kan g dengesi ile birlikte tanmlamamtr. Roose-
velt, vatandalarnn Amerikann dnyann en ok gvendii lke olduu
21 President Roosevelts Annual Message to Congress, December 6, 1904, in Bartlett, ed., Record
of American Diplomacy, p. 539.
22 Roosevelts statement to Congress, 1902, quoted in John Morton Blum, The Republican Roose-velt (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1967), p. 127.
36 Diplomasi
grn paylamaktadr. Anak onlarn biroundan farkl olarak, Ameri-
kann yalnzca uygar deer yarglarnn bar koruyabileceine veya kaderini
gerekletirebileceine inanmyordu. Dnya dzeninin doasn alglama bi-
imi de, Thomas Jeffersondan ok, Palmerston veya Disraeliye yaknd.
Byk bir bakan, halknn gemii ile gelecei arasnda bir kpr kurarak
ayn zamanda bir eitici olmaldr. Roosevelt, barn uluslar arasnda olaan
bir durum olduuna, kii ve devlet ahlak arasnda fark olmadna ve Ameri-
kann dnyann geri kalan blmn etkileyen karklklardan gvenli bir
ekilde korunmu olduuna inanarak yetien bir halka, zellikle ciddi bir
doktrin retti. nk Roosevelt, bu dncelerinin her birini, kantlan ile
reddetmiti. Roosevelte gre uluslararas hayat mcadele demekti ve
Darwinin, en glnn hayatta kalaca hakkndaki teorisi, tarihte kiisel
ahlaktan daha iyi bir yol gstericiydi. Rooseveltin grne gre, uysal insan-
lar, ancak gl olurlarsa dnyaya sahip olabilirler. Amerika, ulalacak bir
ama deil, byk bir gtr, potansiyel olarak en byk gtr. Roosevelt,
Byk Britanyann XIX. yzyla egemen olmas gibi, lmll ve aklllyla,
istikrar, bar ve ilerleme iin alacak byk bir gce sahip bir lke olarak
Amerikann da, XX. yzyla ekil vermesi iin ulusunu dnya sahnesine ynel-
ten bir bakan olmay mit etmitir.
Roosevelt, d politikaya ilikin olarak Amerikan dncesine egemen olmu
dindar, kendini Tanrya adam sabrsz bir insand. Uluslararas hukukun
istenen sonucu verebileceine inanmyordu. Bir ulusun kendi gcyle koru-
yamad bir ey, uluslararas toplum tarafndan da korunamaz. Roosevelt,
tam o sralar uluslararas bir konu olarak ortaya kan silahszlanmay da red-
detmitir:
Henz yanl davrananlar etkin bir ekilde kontrol edecek... herhangi
bir uluslararas g oluturma olasl bulunmamaktadr ve bu artlar
altnda, byk ve gl bir devletin, kendi haklarn koruma olanan-
dan kendi istei ile vazgemesi, hem aptalca, hem de kt bir eydir.
zgr ve kltrl insanlarn, btn despot ve barbarlarn silahl olduu
bir devirde, kendi istei ile kendilerini gsz klmalar kadar hibir
ey ktl davet edemez.23
Roosevelt, dnya hkmeti hakknda konumaya sra gelince, daha da serttir:
23 Ibid., p. 137.
Henry Kissinger 37
Ben Wilson-Bryanin hayali bar anlamalarna, yerine getirilemeye-
cek szlere, gerekli gle desteklenmemi btn kt paralarna g-
venmek biimindeki tavrlarna tiksinti ile bakyorum. Hem bir ulus ve
hem de tm dnya iin, devaml ulusal d politika tavr olarak Bryan
veya Bryan-Wilsonn tutumu yerine, Byk Frederick ve Bismarck ge-
leneine sahip olmak kesinlikle daha iyidir... Gle desteklenmemi
masum, az st kokan hakllk, hakllktan yoksun g kadar kt ve
hatta ondan daha da zararldr.24
Roosevelt, gle ynetilen bir dnyada eyann doal dzeninin etki alanlar
kavramnda yansmasn bulduuna inanmt. Bu kavram, dnyann geni
topraklar zerinde belli glere, rnein Bat Yarmkresinde Birleik Dev-
letlere, Hint Yarmadasnda Byk Britanyaya etki tanyan bir kavramd.
1908de Roosevelt, Japonyann Koreyi ele geirmesine gz yumdu. nk
Rooseveltin dncesine gre, Japon-Kore ilikileri bir anlama kurallarna
veya uluslararas hukuka gre deil, bu iki lkenin greceli gcne gre belir-
lenmeliydi.
Kore, kesin olarak Japonyanndr. Bir antlama ile Korenin bamsz
olmas gerektiinin kararlatrld-dorudur. Fakat Kore, bu antla-
mann uygulanmasn zorlayacak gce sahip deildir ve baka bir dev-
letin, Korelilerin kendileri iin yapmaya muktedir olmadklar bir eyi
onlar iin yapmaya kalkmalarn beklemek de olanakszdr.25
Byle Avrupa tarz grleri olan Rooseveltin, g dengesi politikasna, Ric-
hard Nixondan baka hibir Amerikan bakannn yaklaamad lde sofis-
tike bir ekilde yaklamas, hi de hayret uyandran bir ey deildir. nceleri
Roosevelt, Amerikay Avrupa g dengesinin ayrntlar iine sokmaya gerek
grmedi; nk bunun az, ya da ok kendi kendine ileyen bir sistem olduu-
nu dnyordu. Yalnzca bu yargnn yanllnn kantlanmas halinde Ame-
rikay dengenin yeniden kurulmas iin mdahale etmeye zorlayabilirdi. An-
cak Roosevelt, yava yava Almanyann Avrupa dengesi iin bir tehlike olu-
turduunu grmeye balad ve Amerikann ulusal karlarn, Byk Britan-
yann ve Fransann ulusal karlaryla birlikte tanmlamaya balad.
24 Roosevelt letter to Hugo Munsterberg, October 3, 1914, in Elting E. Morison, ed., The Letters of
Theodore Roosevelt (Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1954), vol. VIII, pp. 82425.
25 Blum, Republican Roosevelt, p. 131.
38 Diplomasi
Bu durum 1906da Fasn geleceini belirlemek zere toplanan Algeciras Kon-
feransnda kendisini gsterdi. Bir Fransz stnln imdiden nlemek iin
ak kap prensibi zerinde srar eden Almanya, orada nemli ticari karlar
olduuna inand Amerikann temsilcisinin de konferansta bulunmasn iste-
di. Amerikann Fastaki konsolosu konferansa katld; ama oynad rol Al-
manlar hayal krklna uratt. Roosevelt, aslnda ok geni olmayan Ameri-
kan karlar jeopolitik grne gre geri plana att. Bunlar, Henry Cabot
Lodgeun Fas krizinin en kritik devresinde Roosevelte yazd bir mektupta
yle aklanmaktadr: Fransa, bizimle ve Byk Britanya ile beraber olmal-
dr kendi blgemizde ve birliimiz iinde. Bu, ekonomik ve politik bakmdan
salam bir dzenlemedir.26
Roosevelt, Avrupada balca tehdidin Almanya olduunu dnrken, Asyada
da Rusyann arzularndan endie duyuyordu ve bu yzden Rusyann en b-
yk rakibi olan Japonyaya kar olumlu davranyordu. Roosevelt, Dnyada
hibir ulus, Rusya kadar gelecek yllarn yazgsn elinde tutmamaktadr diye
aklamada bulundu.27 1904te Japonya, Byk Britanya ile yapt anlama-
dan g alarak Rusyaya saldrd. Her ne kadar Roosevelt Amerikann tarafsz
olduunu akladysa da, Japonyaya eilim gsterdi. Rusyann zaferinin uy-
garlk iin bir darbe olacan sylyordu.28 Japonya, Rus donanmasn yok
ettii zaman da sevinerek Japon zaferinden son derece memnunum; nk
Japonya bizim oyunumuzu oynuyor dedi.29
Roosevelt, Rusyann g dengesi sahnesinden tamamen silinmesinden ok,
zayflamasn yeliyordu. nk g dengesi diplomasisinin kurallarna gre,
Rusyann ar derecede zayflamas, onun yaratt tehdidin yerini Japon-
yann yarataca tehdidin almas anlamna gelebilirdi. Roosevelt, Amerikann
karlarna en uygun sonucun, Rusyann Japonyayla kar karya braklma-
s ve bylece her birinin dieri zerinde lmllk yaratacak bir etki brakmas
olduu kansndayd.30
26 Selections from the Correspondence of Theodore Roosevelt and Henry Cabot Lodge 1884
1918, ed. by Henry Cabot Lodge and Charles F. Redmond (New York/London: Charles Scrib-ners Sons, 1925), vol. II, p. 162.
27 Blum, Republican Roosevelt, p. 135.
28 Ibid., p. 134.
29 Quoted in John Milton Cooper, Jr., Pivotal Decades: The United States, 19001920 (New York/London: W. W. Norton, 1990), p. 103.
30 Blum, Republican Roosevelt, p. 134.
Henry Kissinger 39
Yksek ilkeli bir iyilikseverlik politikasndan ok, jeopolitik gerekilikten
hareket eden Roosevelt, hem Japon zaferini snrlandrmak, hem de Uzakdo-
uda dengeyi korumak iin bir bar anlamas zerinde almak zere her
iki savaan tarafn temsilcilerini de Oyster Koyundaki evine davet etti. Sonu
olarak Roosevelt, onun yerine geen Wilsondan sonra, son derece Amerika
d grnebilecek g dengesi politikasnn kurallar ve nfuz alanlar gibi
temellere dayanan bir anlama salad iin Nobel Bar dlne layk gr-
len ilk Amerikal oldu.
Roosevelt 1914te Almanyann Belika ve Lksemburgu igal etmesine, her
ne kadar bu igal her iki lkenin de tarafszln kuran antlamalar aka
ihlal ediyorsa da, ilk nce hibir duygu gstermeden yaklat:
Bu anlamalarn ortadan kaldrlmas veya gz ard edilmesi konusun-
da u veya bu ekilde taraf tutmuyorum. Devler lm kalm savana
girdikleri zaman, onlar bir o yana, bir bu yana savrulurken, bu byk
ve ar savalarn ayaklar altnda dolaan herkes, eer bunu yapmak
tehlikeli ise ezilmee mahkmdur.31
Avrupada savan patlak vermesinden birka ay sonra, Roosevelt Belikann
tarafszlnn ortadan kaldrlmas konusundaki ilk grn deitirdi. An-
cak onu ilgilendiren konu, Almanyann igalinin hukuka aykr olmas deil,
fakat bunun g dengesine kar ynelttii tehditti. ...Almanyann bu sava
kazanmas, ngiliz Donanmasn batrmas ve ngiliz mparatorluunu orta-
dan kaldrmas durumunda, bir iki yl sonra bu lkenin, Gney ve Orta Ameri-
kaya egemen olmak iin baskda bulunmayacana kim inanr?32
Roosevelt, Amerikann arln, l tilf Devletleri tarafna koyabilmesi
iin byk apta silahlanma balatt. Bir Alman zaferinin olas ve Birleik Dev-
letler iin tehlikeli olacan dnyordu. Mihver (ittifak) Devletlerinin zafe-
ri, ngiliz Kraliyet Donanmasnn korunmasn faydasz hale getirebilir ve
Alman emperyalizminin Bat Yarmkresinde de kendisini gstermesine
imkn tanyabilirdi.
Rooseveltin Atlantikin ngiliz Donanmas tarafndan kontrol edilmesinin
Alman hegemonyasndan daha gvenli olduuna olan inanc, kltrel eilim
ve ortak tarihi deneyim gibi gzle grlmeyen unsurlardan kaynaklanyordu. 31 Roosevelt, in Outlook, vol. 107 (August 22, 1914), p. 1012.
32 Roosevelt to Munsterberg, October 3, 1914, in Morison, ed., Letters of Theodore Roosevelt, p. 823.
40 Diplomasi
Gerekten de Byk Britanya ile Amerika arasnda, Birleik Devletler-
Almanya ilikilerinde mevcut olmayan gl kltrel balar vard. Bundan
baka, Birleik Devletler, Byk Britanyann denizleri ynetmesine almt
ve bundan herhangi bir endie duymuyordu; ayrca Byk Britanyann Ame-
rikalarda genileme planlar olduundan da endie duymuyordu. Almanya ise,
gven vermiyordu. 3 Ekim 1914te Roosevelt (Almanyann Belikann taraf-
szln gz ard etmesinin kanlmazl hakkndaki nceki grn unuta-
rak) Washingtondaki ngiliz elisine unlar yazyordu:
Eer halen bakan olsa idim, 30 veya 31 Temmuzda (Almanyaya kar) ha-
rekete geerdim.33
Bir ay sonra Rudyard Kiplinge yazd bir mektupta Roosevelt, kendi inanla-
rna dayanarak Amerikann Avrupa savana sokulmasnn gln itiraf
etmitir. Amerikan halk, bu kadar sk bir ekilde g politikas koullan iin-
de tanmlanan bir hareket yn izlemee isteksizdi:
nandm her eyin savunmasn yaparsam halkma bir yararm ol-
maz nk beni izlemezler. Bizim halkmz dar grldr ve uluslara-
ras konular anlamaz. Sizin halknz da dar grlyd; ancak onlar bu
konular hakknda bizimkiler kadar anlaysz deildir. Geni okyanu-
sun varl nedeniyle halkmz halen devam etmekte olan atmada
korkacak bir ey olmadna ve bununla ilgili bir sorumluluu da bu-
lunmadna inanmaktadr.34
D politika hakkndaki Amerikan dncesi, Theodore Rooseveltte en yk-
noktasna varm olsayd, bu, Avrupa devlet ynetimi prensiplerinin Amerikan
koullarna uydurulmas biiminde bir evrim olarak tanmlanabilirdi. O zaman
Roosevelt de, Amerikalarda stnln salayan, ABDnin arln hisset-
tirmeye balad dnemde grevde olan bakan olarak deerlendirilebilirdi.
Fakat Amerikan d politika dnce biimi Rooseveltle son bulmad; bunun
olmas da mmkn deildi. Kendi roln, halknn deneyimleri ile snrland-
ran bir lider kendisini durgunlua mahkm eder; halknn deneyimlerini a-
masn bilen bir lider ise, halk tarafndan anlalmamak tehlikesi ile karlar.
Amerikay, ne deneyimleri, ne de deerleri, Rooseveltin kendisi iin belirledi-
i role hazrlamtr.
33 Roosevelt to Cecil Arthur Spring Rice, October 3, 1914, in ibid., p. 821.
34 Roosevelt to Rudyard Kipling, November 4, 1914, in Robert Endicott Osgood, Ideals and Self-Interest in Americas Foreign Relations (Chicago: University of Chicago Press, 1953), p. 137.
Henry Kissinger 41
Tarihin bir baka ironisi de Amerikann, Rooseveltin hayal ettii liderlik ro-
ln sonunda onun salnda oynamas, fakat bunu onun sama bulduu
prensipler adna ve kmsedii bir bakann rehberliinde yapmasdr.
Woodrow Wilson, geleneksel Amerikan ayrmclnn bir sembol ve Ameri-
kan d politikasnn egemen entelektel ekolnn yaratcs idi. yle bir ekol
ki, Roosevelt tarafndan en hafif deyimle konu d, en ar deyimle uzun vade-
li Amerikan karlarna zt.
Amerikann en byk bakanlar iinde, yerlemi btn devlet ynetimi
prensipleri erevesinde dnld zaman, Roosevelt, bu iki bakan ara-
snda aka daha inandrc argmana sahip olandr. Bununla beraber, ar
basan Wilson olmutur. Bir yzyl sonra Roosevelt baarlarndan dolay hatr-
land; fakat Amerikan dncesine ekil veren yine de Wilson olmutur. Roo-
sevelt, zamannda dnya ilerini yneten devletler arasnda uluslararas poli-
tikann nasl ilediini renmiti. Uluslararas sistemin ileyii hakknda
onun kadar bilgiye sahip baka bir Amerikan bakan yoktur. Ancak Wilson da
Amerikan motivasyonunun temellerini ok iyi kavramt ki, bunlarn en
nemlisi, Amerikann kendisini dier uluslar gibi bir ulus olarak deerlen-
dirmemesiydi. Moral tarafszlk noktasndan hareketle, srekli deien bir
dengeyi korumak amacyla gteki kk deimeleri devaml olarak kontrol
eden Avrupa tarz diplomasinin gerektirdii teorik ve pratik temel Amerikada
yoktu. Gcn gerekleri ve verdii dersler ne olursa olsun, Amerikan halk,
kendisini dierlerinden ayran zelliin, zgrln uygulanmas ve yaylmas
olduuna inanyordu.
Amerikallar, ancak bir konu, lkelerinin dier lkelerden farkl olduu alg-
lamalar ile kesiirse, byk ilere ynlendirilebilirler. Byk devletler diplo-
masisinin ileyi metoduna entelektel olarak iyi uyum salam olmakla bir-
likte, Rooseveltin yaklam, Birinci Dnya Savana girmeleri gerektiine
vatandalarn inandramad. Dier taraftan Wilson, halknn duygularn, ya-
banc liderler iin byk lde anlalmaz olan, ama moral ynden ycelten
argmanlar yoluyla ynlendirdi.
Wilsonn baars, hayret uyandracak bir baaryd. G politikasn reddeden
Wilson, Amerikan halkn nasl hareketlendireceini ok iyi biliyordu. Politi-
kaya olduka ge girmi bir akademisyen olan Wilson, Cumhuriyeti Partide
Taft ile Roosevelt arasndaki ekimeden yararlanarak seilmiti. Wilson,
Amerikann igdsel yalnzlk politikasnn, Amerikan halknn ideallerinin
42 Diplomasi
benzersizlii zerinde ilenerek yenilebileceini kavramt. nce tarafszl
iddetli bir ekilde savunarak ynetiminin bara balln gsterdikten son-
ra, yalnzlk politikas taraftar bir lkeyi adm adm savaa soktu. Bunu da, her
trl bencil ulusal kar reddedip, Amerikann ilkelerinin yceltilmesinden
baka bir kar gtmediini belirterek yapt.
Wilson, 2 Aralk 1913teki devletin durumu ile ilgili ilk Ulusa Sesleni konu-
masnda, sonradan Wilsonizm olarak tannan prensiplerin ana izgilerini or-
taya koydu. Wilsonn grne gre, uluslararas dzenin temeli, denge deil
evrensel hukuk, ulusal savlar deil, ulusal gvenilirlikti. Baz tahkim kararla-
rnn onaylanmasn isteyen Wilson, kuvvetin deil, taraflar balayan tahkim
kararlarnn uluslararas anlamazlklarn zmlenmesinde bavurulacak
metot olmas gerektii grnde idi:
Birleik Amerika ile dier devletler arasndaki anlamazlklarn -
zmlenmesi iin olas bir tek lt olup, bu ltn iki unsuru vardr:
Kendi erefimiz ve dnya barna kar olan ykmllmz. Yeni
anlama ykmllkleri kurulmas ve kabul edilmi olanlarn yorum-
lanmas iin byle bir test kolaylkla yaplmaldr.35
Ne gle ve ne de politik iradeyle desteklenmi, kulaa ho gelen ilkeler kadar
Roosevelti tedirgin eden bir ey olamazd. Bir dostuna yle yazyordu: Kan
ve demir politikas ile st ve su politikas arasnda bir seim yapmak gerekir-
se, kan ve demir politikasndan yanaym! Bu politika, yalnz ulus iin deil,
uzun vadede dnya iin de daha iyidir.36
Ayn ekilde, Rooseveltin Avrupadaki savaa savunma harcamalarnn artt-
rlmas biiminde cevap verilmesi nerisi de Wilsona anlamsz geliyordu. 8
Aralk 1914teki ikinci Ulusa Sesleni konumasnda Wilson ki drt aydan
beri sava Avrupada btn iddeti ile devam ediyordu Amerikann silah-
lanmasnn arttrlmasn reddediyordu; nk bu tutumun kendi nefsimize
itimad kaybettiimizin iareti olacan; sava sonunda sava nedenlerinin
bize dokunmayacan, savan var oluunun, dostluk iin frsatlar ve hizmet-
ler yaratacan... sylyordu.37
35 Woodrow Wilson, Annual Message to Congress on the State of the Union, December 2, 1913, in
Arthur S. Link, ed., The Papers of Woodrow Wilson (Princeton, N.J.: Princeton University Press, 1966) vol. 29, p. 4.
36 Roosevelt letter to a friend, December 1914, in Osgood, Ideals and Self-interest, p. 144.
37 Woodrow Wilson, Annual Message to Congress, December 8, 1914, in Link, ed., Papers of Woodrow Wilson, vol. 31, p. 423.
Henry Kissinger 43
Wilsonn grne gre, Amerikann etkisi, bencillikten uzak oluuna da-
yanmaktadr. Amerika byle kalmalyd ki, sonunda savaan taraflar arasna
saygn bir hakem olarak girebilsin. Roosevelt, Avrupadaki savan, zellikle de
bir Alman zaferinin sonunda Amerikann gvenliini tehdit edeceini belirt-
miti. Wilson ise, savan Amerikay gerekten ilgilendirmediini ve Ameri-
kann bir arabulucu olarak ortaya kmas gerektiini dnmt. Avru-
padaki sava, Amerikann g dengesinden daha yksek olan deer yarglar-
na olan inanc dolaysyla uluslararas ilikilere yeni ve daha iyi bir yaklam
balatmas iin nemli bir frsat yaratmtr.
Roosevelt, bu grlerle alay ediyordu ve Wilsonu, 1916daki seimlerde
yeniden seimi kazanabilmek iin halkn yalnzlktan yana olan duygularn
smrmekle suluyordu. Gerekte Wilsonn politikasnn temel noktas, yal-
nzlk politikasnn tamamen tersiydi. Wilsonn aklad dnce, Ameri-
kann dnyadan elini eteini ekmesi deil, onun deerlerinin evrensel olarak
uygulanmas ve zamanla bu deerlerin yaygnlatrlmas iin Amerikann
ykmllk stlenmesiydi. Wilson, Jeffersondan beri gelenekselleen Ameri-
kan dnce biimini bir kez daha ortaya koyuyor; fakat bunu bir eit grev
ideolojisinin hizmetine sokuyordu:
Amerikann zel misyonu, bugnden yarna yaplan diplomasinin stn-
dedir ve onun, insanln geri kalan blm iin bir zgrlk lda olma-
sn gerektirmektedir.
Demokrasilerin d politikalar moral bakmndan stndr. nk de-
mokrasilerin halklar, znde barsever halklardr.
D politika kiisel ahlakla ayn moral standartlar yanstmaldr.
Devletin, kendisi iin zel ve ayr bir ahlak anlay istemeye hakk yoktur.
Wilson, Amerikann moral ynden benzersiz olduu grne bir de evrensel
boyut katt:
Baka herhangi bir ulusun gcnden korkmamz olanakszdr. Biz ti-
caret alannda veya baka herhangi bir bar alanda rakip kskanl
iinde deiliz. Biz kendi hayatmz kendi istediimiz ekilde yaamak
istiyoruz; fakat bakalarnn da ayn ekilde istedikleri gibi yaamalar-
n arzu ediyoruz. Biz dnyann btn uluslarnn gerek dostuyuz; n-
44 Diplomasi
k kimseyi tehdit etmiyoruz; kimsenin malnda gzmz yok ve kim-
seyi devirmek niyetinde de deiliz.38
Baka hibir ulus, uluslararas liderlik iddiasn, bencil olmama ilkesi zerine
dayandrmamtr. Dier btn uluslar, ulusal karlarnn dier toplumlarn
ulusal karlar ile uyumlu olup olmamasna gre deerlendirilmesini istemi-
lerdir. Oysa Woodrow Wilsondan George Busha kadar Amerikan bakanlar,
liderlik rolnn en nemli zellii olarak, lkelerinin hibir zaman bencil ol-
madn gstermilerdir. Ne Wilson, ne de ondan sonra gelenler, Amerikann
bencil olmama iddiasnn, daha az yksek ilkelere sahip olan yabanc liderler
iin belirsizlik yaratt gerei ile bugne kadar yz yze gelmek istememi-
lerdir. Ulusal karlar hesaplanabilir; bencil olmamann tarifini ise, bunu uygu-
layann kendisi yapar.
Bununla beraber, Wilsona gre Amerikan toplumunun bencil olmayan doas,
ilahi bir ltfun gstergesidir:
Allahn takdiri ile bu kta bakalar tarafndan kullanlmam olarak
brakld; zgrl ve insan haklarn her eyden ok seven bar bir
ulus gelsin, yerlesin ve bencil olmayan bir birlik kursunlar diye bekle-
tildi.39
Amerikan deerlerinin ilahi bir ltuf olduu iddias, Amerikaya, Rooseveltin
hayal edebildiinden daha yaygn bir kresel rol veriyordu. nk Roosevelt
g dengesini gelitirmek ve bu denge iinde, Amerikann roln gittike
byyen gcyle orantl hale getirmekten baka bir ey istememiti. Roose-
veltin grne gre, Amerika birok ulustan daha gl ve byk devletler-
den oluan sekin bir grubun yesi olmakla birlikte, dier uluslar arasnda bir
ulus olabilir ve ayn zamanda dengenin kurallarna da bal kalabilirdi.
Wilson, Amerikay bu dncelerden tamamen uzak bir noktaya getirdi. G
dengesini hor gren Wilson, Amerikann rolnn bencilliimizi deil, byk-
lmz kantlamak40 olduunda srar etti. Bu doru olsa idi, Amerikann
kendi deer yarglarn kendisine saklama hakk yoktu. Wilson, 1915 gibi er-
ken bir tarihte, Amerikann gvenliinin, insanln geri kalan blmnn
tmnn gvenliinden ayrlamayaca eklinde benzeri grlmemi bir 38 Ibid., p. 422.
39 Woodrow Wilson, Commencement Address at the U.S. Military Academy at West Point, June 13, 1916, in ibid., vol. 37, pp. 212ff.
40 Woodrow Wilson, Remarks to Confederate Veterans in Washington, June 5, 1917, in ibid., vol. 42, p. 453.
Henry Kissinger 45
doktrin ortaya att. Bu, u demekti: Bundan byle Amerikann grevi, dnya-
nn neresinde olursa olsun her trl saldrya kar koymaktr.:
Biz kesintiye uramadan gelime, doruluk ve zgrlk prensipleri
zerine kurulu olan kendi hayatmzn bozulmadan islemesini istedi-
imiz iin, nereden gelirse gelsin bizim hibir zaman bavurmayaca-
mz bir eylem olan saldry reddediyoruz. Ulusal gelimemizi gven
iinde ve kendi koyduumuz kurallar iinde salamakta srarlyz.
Bundan da fazlasn y