-
1Haarlem centrum over het
SpaarneGebiedsvisie Amsterdamse Poort
-
2
-
2VoorwoordVanuit de ambitie om steden en gebieden te
revitaliseren, heeft Ymere haar aandacht gericht op de oostzijde
van Haarlem-centrum,
het gebied gelegen tussen Spaarne, Lange Herenvest, Amsterdamse
Poort, Gedempte Oostersingelgracht en Oudeweg. Een
samenwerking met de initiatiefnemers van De stekker in Haarlem,
die een warm pleitbezorger zijn van nieuwe impulsen voor
Haarlem, kon niet uitblijven.
Het resultaat van deze samenwerking is voorliggende brochure:
Haarlem centrum over het Spaarne. De hierin gepresenteerde
visie is een studie die architectuurcentrale Thijs Asselbergs
met landschapsarchitect Marnix Tavenier en ontwerper Arjan Karssen
in
opdracht van Ymere heeft gemaakt. Het is de uitwerking van een
idee dat in oktober 2008 in de Toneelschuur door De stekker in
Haarlem werd geopperd en door Ymere is opgepakt.
Het doel is om de oostflank van Haarlem kwalitatief hoogwaardig
te benutten. Door het doorgaande autoverkeer om de stad te
leiden ontstaat een unieke kans de openbare ruimten, die nu
dichtslibben met stilstaande autos, terug te geven aan de
gebruikers
van de stad. Het Spaarne wordt langs alle oevers goed
begaanbaar. Op diverse plaatsen kunnen nieuw water en
woonprogrammas
binnen de stedelijke structuur worden geweven. Door bestaande
gebouwen als de Koepel en de Amsterdamse Poort anders te gaan
gebruiken en binnengebieden te voorzien van een nieuw programma
en begaanbaar te maken, worden nieuwe gebruiksimpulsen
gegeven die zorgen voor een optimale doorbloeding van de stad.
Hiermee wordt de kwaliteit die in de huidige binnenstad is
ingezet
over het Spaarne getrokken. Het bevordert het toerisme, draagt
bij aan nieuwe kleinschalige economische ontwikkeling en zorgt
dat de binnenstad een fantastische woonplek is en op de lange
duur blijft!
3
-
4 5
-
4 5
Inleiding
Haarlem staat bekend als de stad gelegen tussen de kust en
Amsterdam, die deel uitmaakt van de noordrand van de Randstad. Een
stad met een
prachtige historische binnenstad, beeldbepalende gebouwde
iconen, een aantrekkelijk woonmilieu n potenties om nieuwe kansen
te benutten.
De studie is gericht op de oostzijde van Haarlem-centrum, het
gebied gelegen tussen het Spaarne, Lange Herenvest, Amsterdamse
Poort,
Gedempte Oostersingelgracht en Oudeweg. Al op eeuwenoude
tekeningen is te zien dat dit gebied tot de ommuurde stad behoort
en tevens
wordt aangemerkt als De Stad, nu te beschouwen als historische
binnenstad. Toch worden functies als wonen, werken en recreren in
dit gebied
momenteel niet ervaren alsof dit in de historische binnenstad
plaatsvindt. Voor veel mensen die er wonen en werken ligt de stad
gevoelsmatig aan
de andere kant van het Spaarne. Maar op basis van de historische
kwaliteit, de hier gelegen beeldbepalende iconen, de relatie met
het Spaarne en
de ontwikkelmogelijkheden, is er alle aanleiding om tot een
visie voor de oostzijde van het centrum van Haarlem te komen.
-
Wandeling tussen Spaarne en Amsterdamse Poort.
6
-
7
-
8 9De bebouwing aan de oostzijde van de Spaarne-
oever wordt gekenmerkt door kleinschaligheid
in het stedelijk weefsel. Verschillende smalle en
bredere stegen verbinden de grotere straten met
elkaar en versterken de historische en intieme
sfeer. Toch is dit deel van de stad maar moeilijk
bereikbaar vanuit het centrum. Doordat de
Sint Nicolaasbrug er niet meer is ontbreekt een
directe verbinding. Herstel van verbindingen,
aanbrengen van nieuwe oeververbindingen,
verbeteren van het gebruik van panden door de
begane grond in te vullen met winkels, ateliers
en andere kleinschalige economische functies
kan bijdragen aan de levendigheid die de
bestaande oude stad zo sterk maakt. Openbare
ruimten worden heringericht en krijgen een
Analyse huidige situatie
-
8 9kwalitatief hoogwaardig gebruik. De auto is
niet meer dominant, maar de voetganger die
in feite sinds de middeleeuwse stad altijd al de
dominante is geweest. Alle afstanden zijn goed
en plezierig te belopen of te fietsen. Het past als
vanzelfsprekend bij de schaal zoals in dit deel van
de stad bedoeld was.
-
10 11
Monumentale stadsrand herstellen en versterken Stegenstructuur
versterken en singelstructuur herstellen
Spaarne-oevers versterken verblijfsfuncties
Kernkwaliteiten van het oostelijk centrum
-
10 11
Oostelijk deel hechten aan stadskern. Het maken van nieuwe
verbindingen
Gebieden met kansen voor nieuwe programmas Iconen als trekkers
voor centrumontwikkeling.Verandering in tijd vraagt om nieuwe
invullingen.
-
13
Totaalvisie
Infrastructuur
Een van de twee belangrijkste toegangswegen tot Haarlem komt nu
nog uit bij de Amsterdamse Poort. Dit is de N200/Amsterdamsevaart,
die samen met de Gedempte Oostersingelgracht een dominante plaats
inneemt. Deze dominantie heeft betrekking zowel op het ruimtebeslag
van deze weg als op de overheersende drukte en geluidsoverlast. De
toekomstplannen om deze ontsluiting richting Haarlem-West via de
Oudeweg te laten lopen, bieden zeer interessante kansen om het
huidige profiel en de aangrenzende ruimte opnieuw in te richten. De
Amsterdamsevaart kan vervolgens worden heringericht als een
daadwerkelijke vaart, waar het water geflankeerd wordt door een
grachtweg die het bestemmingsverkeer naar de juiste plek leidt. Op
het plein voor de Amsterdamse Poort vervolgt dit verkeer zijn weg
langs het water van de Singel, dat zowel in noordelijke als in
zuidelijke richting de grens van de oude ommuurde stad volgt. De
ooit zo drukke en brede Gedempte Oostersingelgracht biedt plaats
aan deze Singel en tevens voldoende ruimte om het wonen aan beide
zijden van deze Singel een bijzondere kwaliteit te geven. Deze
woonlocaties zijn de woningen langs de Oostvest op onder andere de
voormalige Fietsznfabriek-locatie en langs de grote NS werkplaats
op de hoek van de Amsterdamsevaart.Het bestemmings- en
langzaamverkeer dat van deze routes gebruik maakt vindt vervolgens
zijn weg in het nieuwe centrum over het Spaarne via het netwerk aan
stegen en straatjes. Om de band met de centrale stad te versterken
wordt een nieuwe brug aangelegd die de verbinding vormt tussen
Houtmarkt en Donkere Spaarne. De fysiek barrire van het Spaarne is
hiermee verder verkleind en een aansluiting op het centrum wordt
als logisch gevolg beschouwd.
12
-
13
-
14 15
Iconen
Als het oostelijk centrum door de oogharen wordt bekeken, valt
direct een groot aantal beeldbepalende gebouwen en locaties op.
Deze kunnen beschouwd worden als de iconen waarop het nieuwe
centrum over het Spaarne moet komen te drijven en die dus ook
in hun volle glorie benut gaan worden.
-
14 15
De Burgwal
Een bypass van het Spaarne, waarbij aan beide kanten van de
gracht
prachtige panden het gevoel van eeuwen geleden weer naar
boven
halen. Maar ook panden die de tand des tijds de afgelopen eeuwen
geen
weerstand hebben geboden en uitbundig vragen om vernieuwing.
De Spaarnwouderstraat
Een stadsstraat waarin wonen en werken hand-in-hand gaan. De
winkeltjes en bedrijfsruimten komen steeds beter tot bloei en
vinden
aansluiting bij elkaar. Dit is een stimulans om sneller te gaan
op de
ingeslagen weg, waarbij oude panden worden gerenoveerd en
waar
nieuwe bewoners met veel betrokkenheid wonen en werken. Deze
straat heeft het in zich om dezelfde ontwikkeling door te maken
als de
Haarlemmerstraat en de Jordaan in Amsterdam.
-
17
De Oostelijke Spaarne-oever
Wie zich op een zonnige nazomerdag begeeft langs de oostelijke
oevers van het Binnen Spaarne, waant zich in een oase van rust, zon
en ruimte
waar het uitzicht op de Grote Bavo nog mooier lijkt. Het kost
wel moeite om deze Spaarne-oever te bereiken. Een uitnodigende en
voor de
handliggende route ontbreekt. Vervolgens is het van belang om de
beeldbepalende geparkeerde autos bij deze prachtige oevers weg te
denken en
de grootsheid van de ruimte te ervaren die er bijvoorbeeld ligt
tussen Houtmarkt 7 en het Spaarne. Dit is de uitgelezen plek om
horeca te laten
floreren en bewoners en passanten te laten genieten van de mooie
kanten van Haarlem.
De kwaliteit van dit gebied wordt tevens versterkt door de
gebouwde iconen die hier van grote toegevoegde waarde zijn.
16
-
17
-
18 19
De Amsterdamse Poort
De enig overgebleven stadspoort van Haarlem. Daar waar deze
poort vroeger werd omsloten door water en toegang bood tot De Stad,
maakt
deze nu een verloren indruk in het drukke straatbeeld. Omgeven
door een wirwar aan wegen, stoplichten, hekjes en paaltjes doet de
Poort dienst
als fietsbrug en woonwerkruimte voor n Haarlemmer. Het is juist
deze Poort die weer van alle Haarlemmers moet worden en het
visitekaartje
is voor deze stad. Het openbaar gebied rondom de toren wordt in
ere hersteld. Het water wordt teruggebracht aan weerszijden van de
Poort en
het langzaam verkeer vindt zijn weg via de routes rondom de
Poort. In het toekomstige Restaurant/Caf De Amsterdamse Poort
drinken de
buurtbewoners een borrel om het weekend in te luiden, kunnen
bruidsparen elkaar het jawoord geven en is het heerlijk eten op het
terras dat
uitzicht biedt op de Spaarnwouderstraat.
-
18 19
Twee gezichten Amsterdamse Poort
Plein zijde Singel zijde
-
20 21
NS werkplaats
Aan de oostkant van de Gedempte Oostersingelgracht staan twee
dominante gebouwen. Het eerste is het nadrukkelijk aanwezige
nieuwbouwcomplex dat zich ook uitstrekt langs de
Amsterdamsevaart. Het autoluw maken van zowel de Amsterdamsevaart
als de Singel biedt
de mogelijkheid om hier, tussen deze stadsstraat en de
werkplaats bebouwing te realiseren en daarmee een nieuw gezicht te
geven aan deze kant
van Haarlem. De kenmerkende oude werkplaats, grenzend aan de
eerste spoorlijn van Nederland, kan tot zijn volle recht komen in
het autoluw
gemaakte straatbeeld, waarin water en groen de dominante rol van
de auto hebben overgenomen.
-
20 21
De Koepel
Met dit icoon heeft Haarlem een sterke troef in handen om een
karakteristiek gebouw in een karakteristieke omgeving van grote
betekenis
te laten zijn voor de commercile kracht in dit stuk nieuwe stad.
Met haar omvang en beeldbepalende vorm liggen hier kansen voor
hotel en
horecafuncties die zich qua ligging, bereikbaarheid en
uitstraling kunnen meten met bijvoorbeeld de toplocaties in
Amsterdam en Rotterdam
(Lloyds Hotel en Hotel New York).
Molen De Adriaan
Dit icoon langs het Spaarne behoeft geen ingrepen om een
kwaliteitsbaken te zijn en te blijven. Hier kan men het verleden
van Haarlem inademen
en een omgeving ervaren die steeds meer recht gaat doen aan de
historische kwaliteit die hier vanuit een ver verleden is
ingebed.
-
Locatie voormalige Fietsznfabriek
Stedenbouw
Dit plan is zodanig vormgegeven dat het aansluit op de
afhechting van het stedelijk weefsel langs de Oostvest en
Dijkstraat. Het binnengebied
wordt opengemaakt en krijgt een geheel nieuwe stedenbouwkundige
typologie. Het nieuwe blok refereert in maat en schaal aan oude
magazijn
- of ateliergebouwen: kloeke bakstenen bouwwerken met veelal
hoge ramen, duidelijke dakranden en een dakopbouw die laat zien dat
het gebouw
in de tijd is uitgebreid met zorgvuldig ingepaste volumes. Het
totale volume kan vrij fors zijn, doordat het terugligt ten
opzichte van de gangbare
rooilijnen en is in de directe omgeving niet dominant aanwezig.
In het profiel van de stad zie je het eigenzinnig nt boven de
bestaande historische
dakenplannen uitsteken en het voegt hierdoor op geheel eigen
wijze een extra ruimtelijke dimensie toe aan het stadsgezicht. Wie
bovenin woont
heeft het geluk te profiteren van een wonderschoon zicht over de
stad en haar omgeving.
22
-
23
-
24 25
Het binnengebied borduurt voort op de stegenstructuur en biedt
qua typologie en ligging de mogelijkheid om kleinschalig
ondernemerschap
en kwalitatief goed wonen te combineren. Dit goede wonen komt
tot uiting in grote woningen en appartementen die allen beschikken
over een
tuin, balkon of dakterras. Het openbaar gebied tussen de
woningen is autovrij, omdat het parkeren voor de woningen in een
ondergrondse garage
is opgelost. Houtmarkt 7 wordt in ere hersteld. Op de begane
grond wordt gestreefd naar een publieke horecafunctie die
versterkend is voor de
verblijfskwaliteit langs het Spaarne. Hierboven komen
appartementen.
Een groot aantal woningen op het terrein van de voormalige
Fietsznfabriek beschikt over een bedrijfsruimte /atelier op de
begane grond. Dit, in
combinatie met de centrumligging en de ruime en kwalitatief
hoogwaardige woningen, maken dit gebied tot een interessante
vestigingslocatie
voor de creatieve industrie. Dit zijn specifieke vormen van
bedrijvigheid die producten en diensten voortbrengen, die het
resultaat zijn van
creatieve arbeid en ondernemerschap: beeldende kunst en
fotografie, podiumkunsten, film en video, radio en televisie,
schrijven en uitgeven,
industrile vormgeving, creatieve ICT, architectuur en reclame.
Mensen die in de creatieve industrie werkzaam zijn brengen
economische groei en
levendigheid in de stad.
Woongebied en doelgroep
-
24 25
werken, contact
openbaar
prive buiten
wonen
De creatieve industrie kan een belangrijke bijdrage leveren aan
het verbeteren van het woon-, werk-, en leefklimaat van de stad.
Het is hierbij van
belang om het gebied in te bedden in de lokale omgeving met
publieksfuncties en ontmoetingsplaatsen, zoals cafs en een park die
tevens als
publiekstrekkers kunnen fungeren. Deze publiekstrekkers zijn
zeer belangrijk voor het creren van een dag- en nachtleven en
zorgen ervoor dat
veel mensen specifiek een bezoek aan het gebied brengen en er
langer willen verblijven. Deze functies fungeren tevens als
netwerkplaatsen en
kunnen ook nog een belangrijke rol spelen in de vorming van de
gebiedsidentiteit. De combinatie van publieksfuncties in de
Amsterdamse Poort
en Houtmarkt 7 en het omvormen van de Spaarne-oever en de Singel
tot een hoogwaardig verblijfsgebied leveren hier een grote bijdrage
aan.
-
26 27
plangebied kenmerkt zich door interne structuur.plangebied
kenmerkt zich door interne structuur.
-
26 27
chirurgische ingreep versterkt bestaande structuurchirurgische
ingreep versterkt bestaande structuur
-
28 29
morfologie Fietsznfabriek herontwikkeling
-
28 29
bestaand (lichtgrijs) monument met nieuwe functie (donkergrijs),
atelier /stadswoningen (blauw), steegwoningen (oranje), binnentuin
(groen), openbaar (geel).
Functies herontwikkeling Fietsznfabriek.
-
30 31
Stadsherstel leidt tot herwaardering
-
30 31
-
33
Nieuwe kansen in de ontwikkeling van Haarlem centrum over het
Spaarne
. een plein met horecafuncties voor de Amsterdamse Poort;
. singel terug in het straatbeeld;
. uitgroeien van de Spaarnwouderstraat tot de Haarlemse
Jordaan;
. toevoegen van verblijfsgebied aan de oostoever van het
Spaarne;
. versterkende horeca in Houtmarkt 7 in aansluiting op de
Spaarne-oever;
. uitnutten van de ontstane ruimte en kwaliteit na het verleggen
van de toegangsweg tot Haarlem naar de Oudeweg;
. nieuwe functie voor de Koepel die Haarlem qua mogelijkheden
kan laten concurreren met Amsterdam en Rotterdam;
. ruimte bieden voor nieuwe woningen in de stad, Fietsznfabriek,
Langs NS werkplaats, Kop Spaarnwouderstraat, Langs de Singel;
. creren van nieuw woonwerkmilieu voor de gevestigde (creatieve)
ondernemers;
. extra brug over het Spaarne om de aansluiting met de centrale
stad te vervolmaken;
. parkeren voor nieuw te realiseren projecten oplossen onder de
grond;
. versterken van de commercile plint in de bocht vanuit de
Amsterdamstraat.
32
-
33
Typologie openbare ruimte oostzijde binnenstad Haarlem
groene singel
stenen gracht
trekvaart Amsterdam
Publieke Spaarnekade
stadsboulevard
stads entree / invalsweg
hartlijn Spaarnwoudestraat
binnenstadsstraat (auto te gast)
steegmilieu(auto vrij)
bruggen (wandel fiets)
stadspleinen
stedelijk frame
-
34 35
-
34 35
-
36 37
Opdrachtgever Ymere
contactpersoon:
Marjolein J. Hofstede-van der Ham
Postbus 2961
1000 CZ, Amsterdam
tel. (020) 555 2750
fax (020) 667 8999
[email protected]
www.ymere.nl
Architect
aTA architectuurcentrale
Thijs Asselbergs
contactpersoon:
Thijs Asselbergs
Lorentzplein 40
postbus 3056
2001 DB, Haarlem
tel. (023) 534 6109
fax (023) 531 1210
[email protected]
www.ataindex.nl
Bureau Arjan Karssen BNO
ruimtelijk en industrieel ontwerp
contactpersoon:
Arjan Karssen
Kinderhuissingel 1-F
Postbus 2120
2002 CC, Haarlem
tel. (023) 534 7398
fax (023) 534 7397
[email protected]
www.arjankarssen.nl
MXT Landschapsarchitectuur
contactpersoon:
Marnix Tavenier
Kinderhuissingel 1-F
Postbus 2120
2002 CC, Haarlem
tel. (023) 526 6566
fax (023) 534 7397
[email protected]
www.mxtlandschapsarchitectuur.nl
BureauArjan Karssenbno
hollands helder !
ruimtelijk / industrieel ontwerp
illustratie pagina 34 -35: Jan Peter Boelema, Den Haag
-
36 37
-
38
