Λογοτεχνία

www.interedkids.gr - Μαρία Κασαπίδη

Σελίδα 1 από 3

Haiku (χαϊκού)

“Όταν η δασκάλα μάς είπε ότι θα μάθουμε χαϊκού, όλοι κάναμε σαν τρελοί από τη χαρά μας, γιατί νομίζαμε ότι θα είναι κάτι σαν το κουνγκ-φου. Τα χαϊκού όμως είναι γιαπωνέ-ζικα ποιηματάκια. Η δασκάλα μάς διάβασε μερικά, και ένα απ' αυτά μιλούσε για έναν κήπο στο φεγγαρόφωτο, για μια ιτιά και για άγρια μούρα. Άρχισα, λοιπόν, να προσέχω τι λέει. Τελικά, αποφάσισα ότι μου αρέσουν πολύ τα χαϊκού.”

Το παραπάνω απόσπασμα, από παιδικό βιβλίο, δίνει μια εικόνα της διάδοσης του χαϊ-κού στη χώρα μας. Τι είναι όμως το χαϊκού; Η απλουστευμένη ερμηνεία που ακολουθεί είναι και η πιο γνωστή :

Τα χαϊκού είναι είδος ποίησης που πρωτοεμφανίστηκε στην Ιαπωνία το δέκατο έκτο αιώ-να και υιοθετήθηκε στην Ευρώπη στις αρχές του εικοστού. Από εκεί πέρασαν τον Ατλα-ντικό και έφτασαν να γίνουν πολύ δημοφιλή σε όλο το Δυτικό κόσμο. Στην αυθεντική στιχουργική μορφή τους, τα χαϊκού είναι μικρά ποιήματα από 17 συλλαβές σε ένα ε-νιαίο στίχο. Τα χαϊκού συμπυκνώνουν ευφυΐα και σοφία, που εκφράζονται με λυρική, ή άλλοτε, χιουμοριστική διάθεση, ενώ συχνά υπάρχει το στοιχείο της έκπληξης. Στα χαϊ-κού σημαντική θέση έχουν η φύση, οι εποχές και τα χρώματα, η ομορφιά των λέξεων και των αντιθέσεων, ενώ το νόημα κάποιες φορές αποκτά δευτερεύουσα σημασία.

Ο γνωστότερος Ιάπωνας ποιητής των χαϊκού ήταν ο Ματσούο Μπασό (Matsuo Basho, 1644-1694). Το πιο φημισμένο από όλα τα χαίκού είναι δικό του:

Παλιά λίμνη ένας βάτραχος μέσα πηδά ήχος νερού

Άλλοι γνωστοί Ιάπωνες ποιητές των χαϊκού ήταν ο Γιόσα Μπουσόν (Yosha Buson), o Μασαόκα Σίκι (Masaoka Shiki). Ειδικά ο τελευταίος ήταν πολυγραφότατος -έγραψε περίπου 23000 χαϊκού. Δύο παραδείγματα:

μια ίρις πιο λευκή το σούρουπο την άνοιξη

οι μέρες που μου απομένουν είναι μετρημένες σύντομη νύχτα

Ο Μασαόκα Σίκι έχει ιδρύσει την παλιότερη σχολή χαϊκού στην Ιαπωνία, την Χοτοτογκίσου. Υ-πάρχουν και άλλες ανάλογες σχολές στη χώρα αυτή, ενώ εκδίδονται περίπου πέντε χιλιάδες περι-οδικά ποιήσης χαϊκού.

Κανόνες Στην πρώτη Ανθολογία Ελληνικού Χαϊκού, στο εισαγωγικό σημείωμα, ο Θ.Δ. Φραγκό-πουλος, χαρακτηρίζει ως “νομοτέλεια” τον περιορισμό των 5, 7, 5 συλλαβών και το ξεχω-ριστό αυτό γνώρισμά του αναφέρουν όλες οι ερμηνείες του χαϊκού, όπου και αν ψάξου-

Λογοτεχνία

www.interedkids.gr - Μαρία Κασαπίδη

Σελίδα 2 από 3

με. Θα πρέπει, λοιπόν, να θεωρήσουμε πρώτο κανόνα - κριτήριο, για να χαρακτηριστεί ένα ποίημα χαϊκού, τον περιορισμό των 5, 7, 5 συλλαβών ανά στίχο.

Δεύτερος κανόνας είναι η ύπαρξη λέξης εποχής (kigo), η οποία υποδηλώνει σε ποια επο-χή, ή χρονική στιγμή, εντάσσει ο ποιητής το χαϊκού. (Παράδειγμα : άνθη κερασιάς δεί-χνουν την άνοιξη, χιόνι τον χειμώνα κλπ).

Στη συνέχεια έχουμε το kireji, τη λέξη που προκαλεί μια στιγμιαία παύση και στα αγ-γλικά χαϊκού αντικαθιστάται με σημεία στίξης ( ·, ! : ) στο τέλος της πρώτης ή της δεύτε-ρης γραμμής για τον ίδιο λόγο.

Τα χαϊκού στην Ευρώπη. Στην Ευρωπαϊκή εκδοχή τους συνήθως υποδιαιρούνται σε 3 στίχους από 5, 7 και 5 συλ-λαβές, στους οποίους η ομοιοκαταληξία αποφεύγεται. Στις πιο σύγχρονες απόπειρες δη-μιουργίας χαϊκού, είναι συχνές οι μικρές αποκλίσεις από τον αυστηρό αυτό στιχουργικό κανόνα.

Η εμφάνιση του χαϊκού στην Ελλάδα Αρχές του 20ου αιώνα, με τη διάδοση του είδους στην Ευρώπη, εμφανίζονται στην Ελ-λάδα τα πρώτα θεωρητικά κείμενα για την ιαπωνική ποίηση. Το 1904 ο Σπυρίδωνας Δε Βιάζης δημοσιεύει το πρώτο μέρος σχετικού άρθρου του στο περιοδικό Ίρις Αθηνών.

Τον Μάρτιο του 1925, ο Γ. Σταυρόπουλος, δημοσιεύει στο περιοδικό Λυκαβηττός έξι μι-κρά ποιήματα με τον γενικό τίτλο «Τρίστιχα» συνοδευόμενα από σύντομο σημείωμα γνω-ριμίας με το ποιητικό είδος.

Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς, ο Ν. Χάγιερ - Μπουφίδης, με το ψευδώνυμο Ίσαντρος Άρις, δημοσιεύει στο περιοδικό Νέα Τέχνη πέντε χάι-κάι και επίσης σχετικό με το θέμα ση-μείωμα. Παραθέτω από ένα ποίημά τους :

Γ. Σταυρόπουλος Μαύρο χελιδόνι σε παλιό πατάρι φτεροκοπάει

Ίσαντρος Άρις Εκεί, στη Δύση, ω πορφυρένιες θύμισες της Αττικής.

Το 1940, εκδίδεται η συλλογή Τετράδιο Γυμνασμάτων, του Γ. Σεφέρη, η οποία περιλαμ-βάνει 16 ποιήματα. Ο Νομπελίστας ποιητής, είχε αρχίσει να γράφει τα πρώτα χαικού ποιήματα το 1929, σε νεαρή ηλικία. Ποιήματα του έχουν μελοποιηθεί και κυκλοφορούν και σε cd (“δεκαέξι χαϊκού και άλλες ιστορίες” Sigmatropic). Θεωρείται ουσιαστικός ει-σηγητής του είδους στην Ελλάδα.

ΤΟ ΓΙΑΣΕΜΙ Είτε βραδιάζει είτε φέγγει μένει λευκό το γιασεμί .

ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ Το ζεστό νερό μου θυμίζει κάθε πρωί πως δεν έχω τίποτε άλλο ζωντανό κοντά μου

Λογοτεχνία

www.interedkids.gr - Μαρία Κασαπίδη

Σελίδα 3 από 3

Από την Παγκόσμια Ανθολογία Χαϊκού

Jorge Luis Borges (Αργεντινή )

Ήμουν μικρός δεν ήξερα τότε για θάνατο ήμουν αθάνατος Ευχαριστώ για την τελευταία του Σωκράτη

Pablo Neruda (Χιλή )

Πόσες βδομάδες έχει η μέρα; Κι ο μήνας πόσα χρόνια; Γιατί η γη μόλις βγουν οι βιολέτες μαραζώνει ;

Δανάη Στρατηγο-πούλου (Ελλάδα )

Όσο και να κλαις μόνο κάτι αδένες δικαιώνονται

Jorge Carrera Andrade (Εκουαδόρ )

Σαλιγκάρι: ελάχιστη μετρική ταινία για να μετράει τον αγρό ο Θεός

Dejan Bogojevic (Γιουγκοσλαβία )

Σ΄ άλλο νούφαρο δες ο βάτραχος πήδηξε μικρό το κρεβάτι του.

Martin Berner (Γερμανία )

"καυχησιάρικο" λέει η χιονονιφάδα στ΄ άσπρο γιασεμί

Bart Mesotten (Βέλγιο )

Σε δέντρο Χριστουγέννων στριμωγμένος γέρος άγγελος ακόμ΄ ανασαίνει ...

Πηγή: Γιάννης Νικ. Μανιάτης, ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟ ΧΑΙΚΟΥ