Halk Edebiyatı Genel Tekrar

Halk Edebiyatı Genel Özellikleri

13. Yüzyılda Anadolu’da başlamıştır.

Şiirler müzik eşliğinde sözlü olarak oluşturulur.

Sade, açık ve akıcı bir dili vardır.

Şairler tapşırma denilen mahlasları kullanmıştır.

Aşık denilen halk ozanları bağlama ile doğaçlama şiirler okur.

Aruz ölçüsü ile yazılan şiirler olsa da yaygın olarak hece ölçüsü

kullanılır.

Genellikle yarım uyak kullanılır.

Şiirlerde başlık yoktur, şiirler nazım biçimleriyle adlandırılır.

Aşk, tabiat, özlem, ölüm, ayrılık, doğa sevgisi gibi konular

sıkça işlenmiştir.

Şiirler cönk denilen defterlerde toplanmıştır.

ANONİM HALK EDEBİYATI

Meydana getireni ve söyleyeni belli olmayan ünlerin

oluşturduğu edebiyattır.

Bu ürünler başta, tek bir kişinin malı iken zamanla topluma

mal olup anonim özellikler kazanır.

En belirgin özelliği ürünlerin sözlü olmasıdır. Bu sebeple dilden

dile aktarılırken birtakım değişikliklere uğrar ve yayıldığı

bölgenin dil özelliklerini taşır.

Anonim halk edebiyatı, taşıdığı özellikler bakımından

İslamiyet’in kabulünden önceki Türk Edebiyatı’nın İslam

kültüründeki yansımasıdır.

Anonim Halk Edebiyatı Ürünleri: Mani,ninni, türkü, ağıt’tır.

Mani

Tek dörtlükten oluşmaktadır.

Halk şiirinin en kısa nazım biçimidir.

Belli bir ezgiyle söylenir.

Aşk, ölüm, ayrılık gibi konular işlenmektedir.

İlk iki dizesi doldurmadır. Asıl söylenmek istenen düşünce son iki

dizede anlatılmaktadır.

Aaxa şeklinde kafiyelenmektedir.

Çeşitli türleri vardır.

Düz Mani: Dört dizeden oluşan, yedili hece ölçüsüyle yazılan

manilerdir.

Cinaslı (Kesik) Mani: İlk dizesi yedi heceden az olan manilerdir.

Yedekli (Artık) Mani: Dört veya beşten fazla dizeden oluşan

manilerdir.

Türkü

Müzik eşliğinde söylenen halk edebiyatı nazım şeklidir.

Çoğunlukta aşk, ayrılık, özlem, ölüm vb. konular

işlenmektedir.

Türküler bent veya bağlama (kavuştak) adı verilen iki

bölümden oluşmaktadır.

Hece ölçüsünün her kalıbıyla yazılırlar.

Ezgilerine göre bozlak, hoyrat, kayabaşı, oyun havaları

konularına göre çocuk, kahramanlık, doğa, askerlik, aşk

türküleri gibi isimlerle anılmaktadır.

Bent: Türkünün asıl sözlerinin yer aldığı bölümdür.

Bağlama (Kavuştak):Her bendin sonunda tekrar eden nakarat

bölümüdür.

Ninni: genellikle çocukları uyutmak için söylenen özel bir ezgiye

sahip olan şiirlerdir.

Ağıt: Ölen bir kişinin arkasından söylenen şiirlerdir.

İslamiyet öncesinde sagu’nun divan edebiyatında mersiyenin

karşılığıdır.

Tekerleme: Birbiriyle kafiyeli, genellikle anlamsız ses veya

kelimelerin tekrarlanmasıyla oluşur.

Bilmece:Bir şeyin adını anmadan, niteliklerini üstü kapalı bir

şekilde söyleyerek o şeyin ne olduğunu bulmayı dinleyene veya

okuyana bırakan oyundur.

Fıkra: Güldürürken düşündüren, öğüt verici olan ve tez antitez

üzerine kurulu, kısa mizahi nesirlerdir.

Alkış-Kargış: Günümüzdeki dua ve beddua kavramlarının

karşılığıdır.

Aşık Tarzı Halk Şiiri

16. Yüzyılda ortaya çıkmıştır.

İslamiyet öncesinde ozan, kam, baksı adıyla anılan şairlere

İslamiyetten sonra aşık adı verilmiştir.

Usta çırak ilişkisiyle yetişmektedirler.

Şiirlerinde ağırlıklı olarak hece ölçüsünü kullanmışlardır.

Sonralarında hecenin yanında aruzu kullanmaya da

başlamışlardır.

Aşık Edebiyatı Nazım Şekilleri

Koşma

Genellikle 11’li hece ölçüsüyle yazılır.

Nazım birimi dörtlüktür.

Genellikle 3-5 dörtlükten oluşmaktadır.

Uyak düzeni abab cccb dddb şeklindedir.

Halk edebiyatında kullanılan en yaygın nazım biçimidir.

Aşk, güzellik, tabiat sevgisi gibi konuları işlmektedir.

Karacaoğlan en güzel örneklerini vermiştir.

Koşmanın Türleri

Güzelleme: sevgilinin güzelliklerini, doğanın güzelliklerini

anlatan şiirlerdir.(Karacaoğlan)

Koçaklama: Yiğitlik ve kahramanlık duygularını işleyen

şiirlerdir.(Dadaloğlu)

Taşlama: Toplumun bozuk yönlerini eleştiren şiirlerdir. (Seyrani)

Ağıt: Ölen kişinin ardından söylenen şiirlerdir.

Semai

8’li hece ölçüsüyle yazılır.

Nazım birimi dörtlüktür.

Genellikle 3-5 dörtlükten oluşur.

Uyak düzeni koşmayla benzerdir.

Özel bir ezgiyle söylenmektedir.

İşitilerek öğrenilen şiir anlamına gelmektedir.

Varsağı

8’li hece ölçüsüyle yazılır.

Nazım birimi dörtlüktür.

Genellikle 3-5 dörtlükten oluşmaktadır.

Özel bir ezgiyle söylenmektedir.

Bre, hey, bhey gibi ifadeler içinde yer almaktadır.

Destan

11’li hece ölçüsüyle yazılmaktadır.

Nazım birimi dörtlüktür.

Dörtlükte sayı sınırlaması yoktur.

Kahramanlık, savaş ve göç gibi olayları anlatmaktadır.

Aşık Edebiyatı Temsilcileri

Köroğlu

Asıl kimliği bilinmiyor.

Bolu Beyi ile

mücadeleleriyle

ünlenmiştir.

Koçaklama şiirleriyle

tanınmıştır.

Yiğitlik ve kahramanlık

gibi konuları işlemiştir.

Sadece hece ölçüsünü

kullanmıştır

Karacaoğlan

Güzelleme şiirleriyle

tanınmıştır.

En çok varsağı söyleyen

şairdir.

Aşk, ayrılık, ölüm gibi

konuları işlemiştir.

Sadece hece ölçüsünü

kullanmıştır.

Dadaloğlu

Türkmenlerin özgürlük

sembolüdür.

Koçaklama şiirleriyle

tanınmıştır.

Aşk, doğa, savaş temalarını

işlemiştir.

Sadece hece ölçüsünü

kullanmıştır.

Aşık Ömer

Yeniçeri şairidir.

Koşma, semai ve varsağı

türlerinde başarılıdır.

Güzelleme şiirleriyle tanınır.

En çok şiiri olan saz şairidir.

Hem hece hem aruz ölçüsünü

kullanmıştır.

Şairin bir tane Divan’ı vardır.

Aşık edebiyatında Şairname

yazan ilk isimdir.

Kayıkçı Kul Mustafa

Şiirlerini çöğür adlı sazeşliğinde söylemiştir.

Yiğitlik ve kahramanlık gibikonularını işlemiştir.

En ünlü şiiri genç Osmandestanıdır.

Bayburtlu Zihni

Halk şairi olmasına rağmenkaside, gazel nazımşekillerini bolcakullanmıştır.

Koşma ve taşlama şiirleriyletanınır.

Hem hece hem aruzölçüsünü kullanmıştır.

Kalem şuarasıdır. Sazçalamaz.

Sergüzeştname , Divan,Hikaye i Garibe adlı eserivardır.

Dertli

Tekke ve divan edebiyatını

çok iyi bilmektedir.

Şiirlerini Divan’da

toplamıştır.

Hem hece hem aruz

ölçüsünü kullanmıştır.

Gevheri

Hem aruz hem hece

ölçüsünü kullanmıştır.

Şiirlerini Divan’ında

toplamıştır.

Yeniçeri şairidir.

Saz çalmayı bilmeyen

kalem şuarasıdır.

Müzikle yakından

ilgilenmiş Gevheri

makamını oluşturmuştur.

Seyrani

Yergi ve gülmece şiirleriyle

tanınır.

Ölüm ve ruh gibi metafizik

konularda da şiirleri

vardır.

Hem hece hem aruz

ölçüsünü kullanmıştır.

Erzurumlu Emrah

Adıyla anılan bir aşık

kolunun kurucusudur.

Koşma ve semaileriyle

tanınmıştır.

Aruzla yazdığı şiirlerini

Divan’ında toplamıştır.

Hem hece hem aruz

ölçüsünü kullanmıştır.

Aşık Veysel

Edebiyatımızda AhmetKutsi Tecer tarafındantanıtılmıştır.

Aşık edebiyatının sonbüyük temsilcisidir.

Sadece hece ölçüsünükullanmıştır.

Dostlar Beni Hatırlasın,Deyişler, Sazımdan Sesleradında eserler vermiştir.

Aşık Sümmani

Adı ile anılan türküağzının sahibidir.

Sümmani ile Gülperi adlıbir halk hikayesinioluşturmuştur.

Aşık Şenlik ile yaptığıatışmaları meşhurdur.

Hem hece hem aruzölçüsünü kullanmıştır.

Ervah- Ezelden adlı şiiriyleünlenmiştir.

Neşet Ertaş

Şiirlerini saz eşliğinde

söylemiştir.

Bozkırın Tezenesi olarak

tanınır.

Sadece hece ölçüsünü

kullanmıştır.

Abdurrahim Karakoç

Taşlama şiirleriyle

ünlenmiştir.

Sadece hece ölçüsüyle

şiirler yazmıştır.

Mihriban en meşhur

şiiridir.

Aşık Murat Çobanoğlu

Karslı aşıklardandır.

Üç bine yakın şiiri vardır.

Cumhuriyet Destanı,

Öğretmen, Dertli Bülbül,

Yaradan şiirleriyle

ünlüdür.

Aşık Şeref Taşlıova

Birçok halk hikayesini

tasnif etmiştir.

Yurt içinde ve yurt dışında

birçok atışmalara

katılmıştır.

Aşk, özlem, tabiat ve sosyal

temalı binden fazla şiiri

bulunan sanatçının bazı

şiirleri Gönül Bahçesi adlı

kitapta toplamıştır

Dini Tasavvufi Halk Edebiyatı

Tasavvuf hareketi edebiyatımızda Türkistan’da Ahmet Yesevi

ile başlamıştır.

Sade bir dil kullanmıştır.

Kısmen de olsa Arapça ve Farsça sözcüklere yer verilmiştir.

Hem hece hem aruz ölçüsünü kullanmıştır.

Nazım birimi dörtlüktür; ama gazel biçimi de kullanılmıştır.

Dini Tasavvufi Halk Edebiyatı Nazım Şekilleri

İlahi

Allah’ı övmek ve Allah’a yalvarmak amacıyla yazılmıştır.

Divan edebiyatındaki tevhit ve münacaata benzemektedir.

Özel bir ezgiyle söylenmektedir.

Mevleviler ayin, Yeseviler Hikmet, Bektaşiler nefes, Gülşeniler

tapuğ, Halvetiler durak, diğer tarikatlar cumhur veya ilahi

demiştir.

Hem hece ölçüsüyle hem de aruz ölçüsüyle yazılmaktadır.

7’li ve 8’li hece ölçüsüyle yazılmaktadır.

Aaab, cccb, dddb şeklinde kafiyelenmektedir.

Yunus Emre en önemli temsilcisidir.

Nefes

Alevi-Bektaşi şairleri tarafından söylenen şiirlerdir.

Özel bir ezgiyle söylenir.

Dörtlük sayısı 3-7 arasıdır.

Genellikle 7’li,8’li ve 11’li hece ölçüsüyle yazılır.

Yapı olarak kafiye düzeni koşmaya benzemektedir.

Aruz ölçüsüyle yazılmış nefesler de bulunmaktadır.

Devriye:Tasavvuftaki her şeyin Allah’tan gelip Allah’a döneceği

düşüncesinin işlendiği şiirlerdir.

Şathiye: Duygu ve düşünceleri alaycı, iğneleyeci bir şekilde

kaleme almıştır.

Nutuk:Tarikata yeni girenlere tarikat adabını öğretmek amacıyla

yazılan şiirlerdir.

Tekke Edebiyatı Şairleri

Yunus Emre

Şiirlerinde dini tasavvufi

konuları işlemiştir.

Şiirlerinin tamamı sehli

mümteni örneğidir.

Hem hece hem aruz

ölçüsünü kullanmıştır.

Risaletün Nushiye ve

Divan adlı eseri vardır.

Hacı Bayram Veli

Bayramiye tarikatının

kurucusudur.

Yaşamı boyunca dinin emir

ve yasaklarını anlatmıştır.

Hem hece ölçüsünü hem

aruz ölçüsünü kullanmıştır.

Hacı Bektaşi Veli

Bektaşi tarikatının

kurucusudur.

Nefes türünde yazdığı

şiirleriyle ön plana

çıkmıştır.

En önemli eseri

Makalat’tır.

Pir Sultan Abdal

Alevi Bektaşi şiirinin en

önemli temsilcisidir.

Nefes türünde yazdığı

şiirleriyle ön plana

çıkmıştır.

Şiirlerinde dini ve

toplumsal konuları

işlemiştir.

Sadece hece ölçüsüyle

şiirler yazmıştır.

Kaygusuz Abdal

Şathiye türünde yazdığı

şiirleriyle ön plana

çıkmıştır.

Şiirlerinde dini tasavvufi

konuları işlemiştir.

Hem hece hem aruz

ölçüsünü kullanmıştır.

Kitab-ı Miglate, Divan,

Vücudaname, Dilguşa,

Gülistan önemli eserleridir.

Erzurumlu İbrahim Hakkı

Niyazi Mısrı’nın etkisiyle

şiirler yazmıştır.

Hem hece hem aruz

ölçüsüyle şiirler yazmıştır.

Mevlam görelim neyler

neylerse güzel eyler

dizleriyle tanınmıştır.

Marifetname en önemli

eseridir.

İbrahim Gülşeni

Gülşeni tarikatının

kurucusudur.

Mevlana’ya Manevi isimli

kırk bin beyitlik bir nazire

yazmıştır.

Hem hece ölçüsüyle hem

aruz ölçüsüyle şiirler

yazmıştır.

Divan, Razname, Kenzül

Cevahir

Niyazı Mısri

Didaktik türde yazdığı

şiirleriyle ön plana

çıkmıştır.

Türkçe ve Arapça birçok

eseri vardır.

Hem hece hem aruz

ölçüsünü kullanmıştır.

Divan, Risale-i Vahdet-i

Vücut, Şerh-i Nutk önemli

eserlerindendir.

Aziz Mahmut Hüdayi

Celvetiye tarikatının

kurucusudur.

Sade dille hikemi şiirler

yazmıştır.

Hem hece ölçüsüyle hem

aruz ölçüsüyle şiirler

yazmıştır.

Tarikatname, Miraciye,

Nefasisül Mecalis,

Tecelliyat, Divanı İlahiyat

Eşrefoğlu Rumi

Yunus Emre’den

etkilenmiştir.didaktik ve

lirik tarzda yazdığı

şiirleriyle ön plana

çıkmıştır.

Hem hece hem aruz

ölçüsünü kullanmıştır.

Divan ve Müzekkin Nüfus

adlı eserleri vardır.