Embed Size (px)
DESCRIPTION
Hang-Dong Handicraft
Citation preview
เอกสาร โครงการสรางความเขมแขงทางดานศลปวฒนธรรมใหกบชมชน สำนกสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม
จดพมพโดย สำนกสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม
หางดง ถนหตถกรรม
2 หางดงถนหตถกรรม
หางดง ถนหตถกรรม
เอกสาร โครงการสรางความเขมแขงทางดานศลปวฒนธรรมใหกบชมชน สำนกสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม
จดพมพโดย สำนกสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม
สำนกสงเสรมศลปวฒนธรรมมหาวทยาลยเชยงใหม เปนหนวยงานททำหนาท
สงเสรม ทำนบำรง อนรกษ และเผยแพรศลปวฒนธรรม อนเปนมรดกทมคณคาและม
ความสำคญตอประเทศชาต เนองจากวฒนธรรมเปนผลรวมจากการสรางสรรคภมปญญา
ทถายทอดสบตอกนมาของสงคมวฒนธรรมจงเปนพนฐานของความเจรญงอกงามตลอด
จนเปนเครองวดระดบความเจรญของสงคม
ปพทธศกราช๒๕๕๔นสำนกสงเสรมศลปวฒนธรรมมหาวทยาลยเชยงใหมม
ความประสงคดำเนนการโครงการสรางความเขมแขงทางวชาการใหกบชมชน : งานศลป
หตถกรรมทองถนภาคเหนอ โดยกำหนดขอบเขตพนทการศกษาในเขตอำเภอหางดง
จงหวดเชยงใหม อนเปนแหลงรวมงานศลปหตถกรรมทมอตลกษณและมความสำคญเปน
ทประจกษของภาคเหนอ
สำนกสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม หวงเปนอยางยงวา
หนงสอ “หางดงถนหตถกรรม” เอกสารโครงการสรางความเขมแขงทางวชาการใหกบ
ชมชน : งานศลปหตถกรรมทองถน ในเขตอำเภอหางดงจงหวดเชยงใหมทไดจดพมพป
พทธศกราช๒๕๕๔น จะมสวนในการสรางความรวมมอกบชมชนและเปนการเผยแพร
องคความรดานงานศลปหตถกรรมทองถนออกสสงคมในวงกวาง เปนการดำเนนงานท
เปนไปตามพนธกจหลกของมหาวทยาลย คอ ทำนบำรงศลปวฒนธรรม เพอความเปน
เอกลกษณของทองถนภาคเหนอและประเทศไทยสบไป
ขอขอบพระคณ ผเชยวชาญงานศลปหตถกรรมในเขตอำเภอหางดง ทได
กรณาใหขอมลอนเปนประโยชนกบคณะทำงาน และขอขอบคณหวหนาโครงการ กอง
บรรณาธการและผเกยวของทกๆทานททำหนงสอ“หางดงถนหตถกรรม”เลมนสำเรจ
ลลวงดวยด
ผชวยศาสตราจารยวลาวณยเศวตเศรน
ผอำนวยการสำนกสงเสรมศลปวฒนธรรม
มหาวทยาลยเชยงใหม
๑กนยายน๒๕๕๔
สารจากผบรหาร
ในฐานะหวหนาโครงการและบรรณาธการจดทำเอกสาร “โครงการสรางความ
เขมแขงทางวชาการใหกบชมชน : งานศลปหตถกรรมทองถนในเขต อำเภอหางดง จงหวด
เชยงใหม” โดยกำหนดขอบเขตพนทการศกษาในเขตอำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม โดยม
วตถประสงคเพอสรางความรวมมอระหวางชมชนและรวบรวมชางศลปหตถกรรมทองถนในเขต
อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม กบสำนกสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม ไวเปน
ฐานขอมลเพอการสบคนทางดานวชาการ
อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม เปนแหลงรวมผลงานดานศลปหตกรรมทสำคญของ
ภาคเหนอ ซงสรางสรรคขนจากชางฝมอภายในทองถนทไดรบการสบทอดภมปญญาองคความร
มาจากบรรพบรษ อกทงงานศลปหตถกรรมบางประเภทเปนการสบทอดองคความรเฉพาะ
ภายในครอบครวตนเอง มไดถายทอดใหกบบคคลอน ซงนบเปนองคความรททรงคณคายงของ
ทองถน
งานศลปหตถกรรมของอำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม มกถกสรางสรรคขนตาม
สภาพสงแวดลอมภายในทองถน เชนลกษณะทางภมศาสตร รวมไปถงการใชวสดทหามาไดใน
ทองถนนอกจากนสงทมอทธพลตอการสรางงานศลปหตถกรรมไดแกขนบธรรมเนยมประเพณ
ความเชอรวมถงพธกรรมของคนในชมชนอกดวย
ในชวงเวลาทผานมาไดเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจ วถชวตในการ
ผลตผลงานหตถกรรมของคนหางดงจงเปลยนแปลงไป มการใชวสดทหาไดเองจากธรรมชาตใน
ทองถนลดลงเปลยนเปนการซอหามากขน ในบางครงใชการซอหาวสดจากตางถนสงผลให
ตนทนในการผลตสงขนอกทงงานหตถกรรมบางประเภทกกำลงจะสญหายไปจากทองถน
นายศภฤกษกลส
หวหนาโครงการฯ
คำนำ
สารบญ
สารจากผบรหาร
ผชวยศาสตราจารยวลาวณย เศวตเศรน
ผอำนวยการสำนกสงเสรมศลปวฒนธรรม มหาวทยาลยเชยงใหม
คำนำ
นายศภฤกษ กลส
หวหนาโครงการฯ
บทกลอน “หางดงถนหตถกรรม” ๑ เอนก เปงมล
หางดงถนหตถกรรม ๓ เอนก เปงมล และ วธวช ศรสมดคำ
งานเครองจกสานหางดง ๗
อมรรตน เหลยมแสง
“สานฝาลายอำ” นายบญศร เรอนเหลก ๘
“สานไซหวหม” นายอนสอน สายตา ๑๒
“สานเขงลำไย” นายแกว หนอเมฆ ๑๖
“สานเปาะ” นางจนทรา ชยวฒ ๒๐
“สานสาดออน” นางพรรณ อนตะรตน ๒๔
“หวายเครองเรอน” นายหมน สดด ๒๘
สารบญ
งานเครองปนดนเผาหางดง ๓๓ ดษฎ เทพสร
“หมอตอม” นางมล กนธยะ ๓๖
“หมอสาว” นางเหรยญ ธวงศ ๔๐
“หมอแกง” นางบวจนทร หนอปด ๔๔
“หมอนำ” นางสาวจรรยา ผลสาด ๔๘
“หมอนำ” นายเลก แสนใจ ๕๒
“นำตน” นางสาวบวแกว สจนทร ๕๖
“ผางประทป” นางบวไหล บญเตง ๖๐
งานไมหางดง ๖๕ วธวช ศรสมดคำ
“แกะสลกครฑ” นายบญสง รงทะษ ๖๘
“แกะสลกสงห” นายสมบต บตรเทพ ๗๒
“แกะสลกพระและเทพเจา” นายจรส สสามปน ๗๖
“แกะลกลวดลายพรรณพฤกษา” นายอทศ อนทรวน ๘๐
“เคยนไม บานตองกาย” นายอดม ขนปง ๘๔
“เคยนไม บานชางคำหลวง” นายมนตร ทพยอน ๘๘
“ปราสาทไม” นายรชต ชาญเชยว ๙๒
ภาคผนวก ๙๖ ทำเนยบผเชยวชาญ งานศลปหตถกรรม ในเขตอำเภอเมอง จงหวดเชยงใหม
หางดงถนหตถกรรม 1
“หางดงถนหตถกรรม” โดย นายอเนก เปงมล
ณ หางดงเอกอำเภอเลอเลศถน หตถศลปภมปญญาสงาศร
ทงงานปนแกะสลกจกสานม เปนมณรงเรองรฐวฒนา
เครองจกสานการฝมอลอปรากฏ งานสานขดหลากลวดลายหลายสาขา
เขงสาดไซผลตภณฑสรรคราคา สรางมลคาเศรษฐกจวจตรเจรญ
งานเครองปนงานดนเผาเราโดดเดน ทชดเจนเชนนำตนชนสรรเสรญ
ทงหมอนำผางประทปรบชวนเชญ มาเมยงเมลเอกลกษณศกดหางดง
อกงานไมแกะสลกบานถวาย มมากมายของเครองไมตามใจประสงค
งานปราสาทงานกลงไมลวนบรรจง แหลงธำรงศลปสลกประจกษด
หตถกรรมนำชมชนผลสมฤทธ ผลผลตนำประโยชนโรจนรงส
คอคณงามความเขมแขงแรงสามคค เพอธานแหงหางดงสงกาวไกล
2 หางดงถนหตถกรรม
หางดงถนหตถกรรม 3
นคอคำขวญของอำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม ทองถนทมภมประเทศสวน
ใหญเปนภเขาและปาไม อดมสมบรณไปดวยทรพยากรธรรมชาตทหลากหลาย ประกอบ
กบมประวตศาสตรทยาวนาน สงผลใหอำเภอหางดงเปนทองถนมความโดดเดนทางดาน
ศลปหตถกรรมพนบาน ทมความสวยงาม มเอกลกษณ และมชอเสยงเปนทกลาวขาน
เลองลอทงในระดบจงหวดและระดบชาตจนเปนทรจกในนาม“หางดงถนหตถกรรม”
อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม เปนอำเภอทตงระหวางกลาง อำเภอเมอง
เชยงใหมและอำเภอเมองลำพน เปนประตสอำเภอทางสายใตของจงหวดเชยงใหมตงอย
หางจากจงหวดเชยงใหมไปทางทศใตตามทางหลวงแผนดนหมายเลข ๑๐๘ หรอถนน
เชยงใหม–ฮอดเปนระยะทาง๑๕กโลเมตรมขนาดโดยประมาณ๑๘๘,๗๕๐ไร
ในอดตพนทอำเภอหางดงมสภาพรกรางวางเปลา มจำนวนหมบานและราษฎร
อาศยอยไมมากนก ดวยสภาพทพนทสวนใหญเปนดงไมสก มลำนำแมทาชางไหลผาน
และเปนเสนทางผานไปยงแมฮองสอน ดงนจงเรยกวา “ดงกรรม” เวลานนมพญามะโน
เจานอยอนทรและพญาประจกรไดครอบครองอยและขนตรงตอเจาผครองนครเชยงใหม
ครนถง ร.ศ. ๑๒๐ (พ.ศ. ๒๔๔๕) ทางราชการไดมการใหจดตง “ แขวงแมทาชาง ”
หวเมองชนในของนครเชยงใหมขนในบรเวณน ตอมาในป พ.ศ. ๒๔๕๗ ทางราชการได
เปลยนชอใหมเพอใหตรงกบนามตำบลททวาการอำเภอตงอยเปน “อำเภอหางดง” ดวย
อยทางทศใตของดงกรรมดงกลาว เพราะคำวาหางแปลวาทายคอทางทศใตหรอทาย
หางดงถนหตถกรรม โดย นายวธวช ศรสมดคำ และ นายเอนก เปงมล
“เศรษฐกจด สตรแสนสวย รำรวยหตถกรรม
วฒนธรรมมนคง หางดงพฒนา”
4 หางดงถนหตถกรรม
ของดงกรรมตอมาวนท๑๒กนยายนพ.ศ.๒๔๘๑สำนกนายกรฐมนตรไดออกประกาศ
วา ไดรบพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหยบอำเภอหางดง เปนกงอำเภอขนานนาม
วากงอำเภอหางดงและใหไปขนอยในความปกครองของอำเภอเมองเชยงใหมการขนกบ
อำเภอเมองเชยงใหมกเกดผลกระทบทำใหประชาชนไดรบความเดอดรอน เนองจากตอง
เดนทางไปตดตอราชการทอำเภอเมอง ระยะทางถง ๑๕ กโลเมตร ในป พ.ศ. ๒๔๙๐
ทางราชการไดพจารณาใหยกกงอำเภอหางดงขนเปนอำเภอหางดงอกครงหนง
ดวยสภาพภมประเทศสวนใหญทเปนภเขาและปาไม ประกอบกบความอดม
สมบรณดวยทรพยากรธรรมชาตทหลากหลาย ทำใหอำเภอหางดงมความโดดเดนดาน
งานศลปหตถกรรมทมความสวยงาม มเอกลกษณ และมชอเสยงเปนทกลาวขานเลองลอ
ทงในระดบจงหวดและระดบชาตจนเปนทรจกในนาม“หางดงถนหตถกรรม”ตามท
ไดกลาวไวในขางตนแลว ในมตของงานศลปหตถกรรมพนบาน อำเภอหางดง จงหวด
เชยงใหมเปนแหลงรวบรวมและเผยแพรงานทางดานศลปหตกรรมทเกดขนจากฝมอของ
ชางทองถน การประดษฐสรางสรรคเปนไปตามเทคนควธและรปแบบทไดรบการ
ถายทอดจากบรรพบรษ บางชนดของงานศลปหตถกรรมเปนการเรยนรเฉพาะภายใน
ครอบครวของตนเองจากปยาตายายพอแมมไดถายทอดใหกบบคคลอนซงนบเปน
องคความรททรงคณคายงของทองถน งานศลปหตถกรรมของอำเภอหางดง จงหวด
เชยงใหม มกเกดขนตามสงแวดลอมในทองถน เชน ลกษณะภมศาสตร ลกษณะของ
สงแวดลอมตามธรรมชาตและวสดทหามาไดในทองถน นอกจากนสงทมอทธพลตอการ
สรางงานศลปหตถกรรม คอ ขนบธรรมเนยม ประเพณ ความเชอ รวมถงพธกรรมของ
คนในชมชนอกดวย
ในเวลาทผานมาไดเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจ วถการผลต
หตถกรรมของคนหางดงเปลยนแปลงไป วสดจากธรรมชาตเพอการผลตลดลง มการซอ
หามากขน บางครงกลายเปนวสดทตองหาซอจากตางถน ทำใหตนทนในการผลตสงขน
และงานหตถกรรมบางประเภทกกำลงจะสญหายไปจากทองถน
หางดงถนหตถกรรม 5
งานหตถกรรมทเปนทเลองชอของอำเภอหางดง อนจะสามารถนำไปสการ
สรางความเขมแขงแกชมชนได ไดแก ประเภทงานเครองจกสาน งานเครองปนดนเผา
และงานไม
๑.ประเภทงานหตถกรรมเครองจกสานหางดงถอไดวาเปนแหลงผลตและจด
จำหนายผลตภณฑเครองจกสานทมชอเสยง ดวยงานจกสานทมความสวยงามละเอยด
ประณต และมผลตภณฑทหลากหลาย จงทำใหเปนแหลงหตถกรรมเครองจกสานทมชอ
เสยง และเปนทรจกของคนในจงหวดเชยงใหมเปนอยางด โดยเฉพาะสองฝงถนน
เชยงใหม-ฮอด บรเวณบานทาวบญเรอง ตำบลบานแหวน ทมการผลตงานเครองจกสาน
และวางขายเปนจำนวนมาก
๒. ประเภทงานหตถกรรมผลตเครองปนดนเผา ทมชอเสยงคอ บานเหมองกง
ตำบลหนองควาย สงเกตงาย ๆ จากถนนเชยงใหม-ฮอด จะพบสญลกษณคนโทยกษอย
ตรงทางเขาหมบานเหมองกง ซงหมบานแหงนเปนแหลงผลตเครองปนดนเผาทโดงดง
ของจงหวดเชยงใหม โดยเฉพาะการปน “นำตน” หรอคนโททมความโดดเดนเปน
เอกลกษณเฉพาะตน นอกจากนอำเภอหางดงยงมแหลงหตถกรรมเครองปนดนเผาบาน
กวนบานไรบานววลายตำบลหารแกวซงเปนเครองปนดนเผาทไมมการเคลอบผวโดย
มรปแบบและลกษณะทโดดเดนสวยงาม
และ ๓. งานหตถกรรมไมแกะสลก บานถวาย หรอศนยหตถกรรมบานถวาย
ตงอยหมท ๒ ตำบลขนคง อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม เปนแหลงผลตและรวบรวม
จดจำหนายผลตภณฑไมแกะสลก และสนคาประดบตกแตงบานทมชอเสยงของจงหวด
เชยงใหมและของประเทศไทย นอกจากนยงมแหลงแกะสลกไมอกหลาย ๆ แหลงทม
ความโดดเดนไมแพบานถวาย เชน งานแกะสลกไมบานปาหมากบานตนเฮอดบานชาง
คำ ตำบลบานแหวน รวมถงงานเคยนไมหรอกลงไมทบานตองกาย ตำบลหนองควาย
และ บานชางคำหลวง ตำบลบานแหวนกมความประณตงดงามอยางยง ซงรายละเอยด
ตางๆจะไดกลาวในบทตอไป
6 หางดงถนหตถกรรม
หางดงถนหตถกรรม 7
อำเภอหางดง เปนทองถนทมลกษณะศลปวฒนธรรมเฉพาะถนเปนของตนเองสงผลใหงานศลปหตถกรรมเครองจกสานในเขตอำเภอหางดงมเอกลกษณทแตกตางไปจากภาคอนนอกจากสภาพภมประเทศ การประกอบอาชพ และวสดทเอออำนวยในการผลตเครองจกสานแลว ศลปวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ และศาสนาของภาคเหนอ กเปนองคประกอบสำคญททำใหเครองจกสานภาคเหนอมเอกลกษณเปนของตนเอง การสรางสรรคผลงานหตถกรรมเครองจกสานของชางในเขตอำเภอหางดง มพนฐานมาจากสงคมเกษตรกรรม ชางจกสานมการประกอบอาชพเกษตรกรรมสบตอกนมาตงแตบรรพบรษ เมอวางเวนจากการทำไรทำนา กไดเลอกใชทรพยากรธรรมชาตในทองถน อยางตนไผมาทำงานหตถกรรมจกสาน เพอใชเวลาวางใหเกดประโยชน และตอบสนองความดานประโยชนใชสอย ผลตภณฑเครองจกสานจงจดไดวาเปนศลปหตกรรมพนบานทสะทอนใหเหนถงความสามารถและภมปญญาของชางจกสาน สภาพสงคมในปจจบนของชาวอำเภอหางดงไดมการเปลยนแปลงเปนแบบสงคมเมองมากขน สงผลใหเครองจกสานทผลตขนมามการเปลยนแปลงหนาทใชสอยไปตามความตองการของลกคาผใชสนคาเปนหลก โดยยงคงมการสบทอดลวดลายการสานแบบโบราณแตประยครปแบบใหทนสมยเหมาะกบการใชตกแตงบานเรอนเปนในยคปจจบนเชนหวายเครองเรอนฝาลายอำ อกทงวถชวตความเปนอยของชาวบานทเปลยนแปลงไดสงผลใหเครองจกสานบางประเภททผลตขนเพอการใชสอยในอดตมการผลตนอยลงจนถงไมไดมการผลตเลยแตกยงพบการใชสอยเครองจกสานบางประเภทในชวตประจำวนบาง เครองจกสานในเขตอำเภอหางดง ในอดตเปนการผลตขนเพอตอบสนองการใชสอยในชวตประจำวนแตในปจจบนผลตขนเพอการคาเปนหลก โดยสามารถทำเปนธรกจหลกของครอบครวได ในปจจบนชาวอำเภอหางดงไดมการรวมกลมกนโดยจดตงเปน “กลมเครองจกสานไมไผ” โดยทสมาชกในกลมจะทำการจกสาน ทบานของตนเองในรปแบบอตสาหกรรมในครวเรอนตามรปแบบทตลาดตองการ เมอทำเสรจหวหนากลมกทำการรวบรวมผลตภณฑของแตละบานเพอใหพอคาคนกลาง หรอจำหนายทรานคาบรเวณหนาชมชน โดยจะแบงรายไดกนเปนครงๆตามการสงจางโดยดความยากงายของการสานและจำนวนทแตละคนผลตได อยางไรกตามคณคาของงานศลปหตถกรรมจะคงอยอยางยงยนไดหากมการสงเสรมเยาวชนคนรนใหมในชมชนและประชาชนทวไปใหหนมาใหความสนใจเลงเหนคณคาและรกในงานศลปหตถกรรมเครองจกสานเพอสบทอดภมปญญาองคความรของบรรพบรษสบไป
โดย นางสาวอมรรตน เหลยมแสง
งานเครองจกสานหางดง
8 หางดงถนหตถกรรม
นายบญศร เรอนเหลก ประเภทงานเครองจกสาน : สานฝาลายอำ
ปจจบนความนยมในการทำสานฝาลายอำ แบบเดมเองกลบไมไดรบความนยม เนองจากความเชอในเรองของความหมาย ของคำวา “อำ” ทมความหมายวา กนทำใหกดกน การทำมาหากนและกนสงมงคลเขาตว จงไมนยมสานฝาลายอำอกตอไป แตกลบมวธการสานลายสอง และลายสาม มาแทนและเปนทนยมในทองตลาดทวๆไปอกทงยงงายตอการสานอกดวย
หางดงถนหตถกรรม 9
เครองจกสานฝาลายอำ ใชสำหรบเปนฝาบาน ปจจบนมการดดแปลงนำมาใช
กบงานเฟอรนเจอรตางๆในการศกษาครงนไดมการเกบขอมลทบานรอยจนทรเนองจาก
เปนหมบานทมชอเสยงในการสานฝาลายอำมาชานาน และจากการเกบขอมลพบวา
บคคลแรกของงานสานฝาลายอำ คอ พออยปา สงหทอน ตอมาไดมการสบทอดงาน
สานโดยพอตา มาลา และปจจบนบคคลทสบทอดเจตนารมณงานจกสานฝาลายอำ คอ
นายบญศร เรอนเหลก หรอลงศร ซงเปนผใหขอมลในครงน ลงศร เกดเมอวนท ๘
กมภาพนธพทธศกราช๒๔๙๗ ปจจบนอาย๕๗ป อยบานเลขท๑๔หมท๖บาน
รอยจนทรตำบลหนองควายอำเภอหางดงจงหวดเชยงใหมมประสบการณสานฝาลาย
อำมากวา๓๖ป
วตถดบทใชในการสานคอไมไผเหยะนำวตถดบมาจากจงหวดแพรและจงหวด
พะเยา โดยมอปกรณในการทำ คอ มด ขวาน เขยง คอน และไมรองสานหรอภาษา
ทองถนทนเรยกวา“ไมรองกาย”
ขนตอนการเตรยมการผลต ใชไมไผเหยะแก เพราะมความทนทานจากนนนำ
ไผเหยะมาเลาะเอาตาไมออกใหหมด ผาครงและนำมาวางบนเขยงเอาขวานสบใหแตก
จกแยกสวนผวและสวนเนอหรอเรยกวา“เตง”ออกจากกนตดสวนหวและสวนทายให
ไดขนาดตามทตองการ จากนนนำไปตากแดดและนำมาสาน เมอสานเสรจแลวเปนผน
ใหญกจะนำมามวนเกบ และเมอนำมาเปรยบเทยบความคงทนระหวางสวนผวและสวน
เนอ ชางจกสานยงกลาวอกวา ความคงทนของสวนผวจะมมากกวาสวนเนอ เนองจาก
สวนผวมอดแมลงจะไมมากนเหมอนสวนเนอ
10 หางดงถนหตถกรรม
ขนตอนการผลต เอาไมไผทเตรยมมาวางกบพน เตรยมไมกายไวรองสานและ
ระหวางการสานในแตละลายจะใชมดในการชวยตอกตใหเสนตอกแตละเสนเรยงชดกน
อยางสวยงามการทำลายการสานมดงน
สานแบบลายสาม ยก ๓ ขาม ๓ เสน
สานแบบลายอำ ยก ๔ ขาม ๓ ยก ๒ ขาม ๓ เสน (ไมคอยนยมเพราะเปนคำทไมเปนมงคล)
สานแบบลายสอง ยก ๒ ขาม ๒ เสน
จากนนสานใหไดตามขนาด
ตามตองการ การมวนเกบ
และนำสงขาย
ปจจบนความนยม
ในการทำสานฝาลายอำ แบบ
เดมเอง กลบไมไดรบความ
นยม เนองจากความเชอใน
เรองของความหมาย ของคำ
วา “อำ” ทมความหมายวา
กน ทำใหกดกน การทำมา
หากนและกนสงมงคลเขาตว
จงไมนยมสานฝาลายอำอกตอ
ไป แตกลบมวธการสาน
ลายสอง และลายสาม มา
แ ท น แ ล ะ เ ป น ท น ย ม ใ น
ทองตลาดทวๆ ไป อกทงยง
งายตอการสานอกดวย
เหนไดวานกเปนอก
หนงวธการแกไขของผผลตเอง
ทตองการใหผใชหนมาใชฝา
ลายอำอย แมวาจะไมใชวธ
การสานลายอำแบบดงเดม
กตาม
หางดงถนหตถกรรม 11
สบเนองจากความตองการของทองตลาด ทมกลมเปาหมายลกคาอยางจำกด
อาท เชน กลมรสอรท กลมคนอำเภอปาย อำเภอแมรม หรอปางชางเปนตน จงเปน
ลกษณะการขายแบบเปดหนารานเอง หรอมคนมารบซอไมไดเปนการขายแบบการ
กระจายสนคามากนกโดยมการตงราคาฝาลายอำโดยราคาขนอยกบการใชตอกสวนผว
หรอตอกสวนเนอ ในการสาน และขนอยกบขนาดของการสานอกดวย ราคาตอกผว
ขนาดเลกราคา๒๐บาทขนาดกลาง๓๕บาทขนาดใหญ ๔๕บาทสวนราคาตอกสวน
เนอราคา๑๒บาทตอตารางเมตร
ดานการถายทอดความร ทางกลมผจกสานฝาลายอำเองไดมการถายทอดองค
ความรใหกบเยาวชนในทองถนบานรอยจนทร ทวางเวนจากการเรยน กลมผสงอาย
นกเรยนนกศกษาบรษท เคหะแหงชาตและกลมผสนใจในการสานฝาลายอำจงทำใหผ
ถายทอดภมปญญาน นายบญศร เรอนเหลก ไดรบรางวลครภมปญญาทองถน จาก
โรงเรยนวฒโนทยพายพ อกทงยงไดรบการชวยเหลอสงเสรมทางดานงานศลปหตถกรรม
จากองคการบรหารสวนตำบลหนองควายใหการสนบสนนทนกยมเงนกลมจกสาน
โดยระหวางการผลตทางผจกสานไดพบปญหา และอปสรรคสนการทำคอ ไผเหยะ
ขาดตลาดในชวงฤดฝน สถาพภมอากาศไมอำนวย เกดฝนตกทำใหไผเหยะขนราไดงาย
สงผลใหผลผลตลดลง และขณะททำการจกสานอยนน ไผเหยะเปนผวไมทมความคม
อาจทำใหเกดการบาดระหวางการทำงานได
อยางไรกตาม แนวโนมทางดานการสานฝาลายอำในอนาคตทางกลมผจกสาน
เองไดเลงเหนวาทางดานเชงธรกจ จะดขน เพราะความตองการฝาลายอำในทองตลาด
จะมมากขนเรอยๆ ตามกระแสนยม การกลบมาใชวสดธรรมชาตแบบพนเมอง ทางดาน
เชงปรมาณ จะลดลง เพราะผผลตมจำนวนนอย สนคาอาจไมเพยงพอตอความตองการ
ของลกคาในอนาคตได ทางดานความตองการของผผลตเองตองการอยากใหหนวยงาน
ราชการชวยสงเสรมการปลกไมไผเหยะในทองถนสนบสนนเงนทนหมนเวยนและอยาก
ใหวทยากร หรอนกวชาการมาใหความรการปองกนงานจกสานขนรา และอยากใหทาง
ดานเยาวชนสนใจมาเรยนรและสบทอดงานสานฝาลายอำ เพอจะไดเปนวชาชพเลยง
ตนเองได
12 หางดงถนหตถกรรม
นายอนสอน สายตา ประเภทงานเครองจกสาน : สานไซหวหม
แนวโนมการสานไซหวหมในอนาคตทางดานเชงธรกจราคาเครองจกสานจะสงขนแตเชงปรมาณเครองจกสานจะลดลง และเชงคณภาพตองการมผสบทอดตอไปดวยเหตนทางกลมผจกสานตองการอยากใหรฐบาลชวยสงเสรมการจกสานไมไผใหขยายตอไปและอยากใหเดกเยาวชนรนใหมใสใจและสบทอดงานจกสาน
หางดงถนหตถกรรม 13
เครองจกสานไซหวหม เปนเครองจกสานทใชสำหรบดดจบสตวนำ การวางไซ
ตองนำไปวางตามทศทางการไหลของนำ ซงถาตองการดกปลาทวายทวนขนกหนดาน
ปากงาตามนำและถาดกปลาทวายลงกหนดานปากงาใหทวนนำ สวนมากจะนยมดกใน
ชวงฤดฝน งานจกสานไซหวหมในครงนไดทำการเกบขอมลจากนายอนสอน สายตา ซง
ไดรบการสบทอดจากพอหนานคำใบแหงลงอนสอนเกดเมอวนท๔มถนายนพทธศกราช
๒๔๘๘ปจจบนอาย๖๖ปอยบานเลขท๑๘๔หมท๑๓บานทาวบญเรอง (ศรสน)ม
ประสบการณในการสานมานานกวา๔๐ป
วตถดบทใชในการสาน คอ ไมไผซางและไมไผสสกโดยซอจากในทองถนและ
รบซอจากจงหวดลำปาง
อปกรณการสาน คอเลอยมดจกมดเหลาปลอกนว
ขนตอนการเตรยมการผลต กอนอนนำเลอยตดไมไผเปนทอนๆ จากนนใชมด
จก จกไมเปนสวนๆ และใชมดเหลา เหลาไมใหบางทำเปน “ตอก” ขณะทำกนนวโดน
บาดโดยการใสปลอกนวกอนนำไปใชในการสานถาเปนไมไผใหม ไมตองแชแตถาเปน
ไมไผเกาตองนำไปแชนำ๒-๓คน
14 หางดงถนหตถกรรม
ขนตอนการผลต
กอไซ เรมกอกนดวยลายคนเสนเดยว (ลายเดยวยก๑ขม๑)สานตวขนรป
เปนทรงกระบอกและสาน“เมนปาก”แลวบดเสนขางเกบใหเรยบรอย
กองานำตอกมาขดเปนลกษณะตารางนำปลายตาราง๒ดานมามวนประกบ
กนใหเปนรปทรงกระบอก และนำเสนตอกมาสานขดใหเปนลกษณะกรวยคงท เมนปาก
บดกลดเกบปลายตอกใหเรยบรอย จากนนนำมาประกอบ๒ สวนเขาดวยกนโดยมดดวย
ตอก๔จด
หางดงถนหตถกรรม 15
การเกบรกษาควรเกบไวในทรมและมกจะรมควนกอนจะนำไปใชเพอกนมอด
และแมลง
การจำหนายไซหวหมของกลมเครองจกสานทน สวนใหญแลวเปนการขายท
รานคาหนาหมบาน และมการถายทอดองคความรในการสานไซหวหมใหกบคนใน
ทองถนบานทาวบญเรองบานศรจมบานศรสรรต.บานแหวนโดยสวนใหญจะเปน
วยกลางคนทวางงานและกลมนกเรยนเยาวชนทใหความสนใจซงทางกลมผจกสานเอง
ไดจดตงชมรมผสงอายโดยมนายอนทรสอน เปนประธานผสงอายในการถายทอดองค
ความร และไดรบการสนบสนนสงเสรมงานศลปหตถกรรมโดยเทศบาลตำบลบานแหวน
แตเนองจากสภาพภมอากาศแปรปวนทำใหฝนตก แดดไมออก ทำใหไผซางและไผสสก
มกขาดตลาด
แนวโนมการสานไซหวหมในอนาคตทางดานเชงธรกจ ราคาเครองจกสานจะ
สงขนแตเชงปรมาณเครองจกสานจะลดลงและเชงคณภาพตองการมผสบทอดตอไปดวย
เหตนทางกลมผจกสานตองการอยากใหรฐบาลชวยสงเสรมการจกสานไมไผใหขยายตอ
ไปและอยากใหเดกเยาวชนรนใหมใสใจและสบทอดงานจกสาน
16 หางดงถนหตถกรรม
นายแกว หนอเมฆ ประเภทงานเครองจกสาน : สานเขงลำไย แนวโนมทคาดวาในอนาคตทางดานเชงธรกจ ผประกอบ
การเองเลงเหนวาไมนาทจะเปนทนยมของตลาดอกตอ
ไป ทำใหการสานเขงลำไยลดลงและอาจจะไมมการผลต
ในทองถนอกตอไป เนองจาก ณ ขณะนบานนายแกว
หนอเมฆ เปนบานหลงสดทายในทองถนทยงสานเขง
ลำไยอย
หางดงถนหตถกรรม 17
เครองจกสานเขงลำไย เปนเครองจกสานทใชในการเกบผลผลตทางการเกษตรผใหขอมลเครองจกสานคอนายแกวหนอเมฆหรอลงแกวซงไดรบการสบทอดจากบรรพบรษ เมอครนอดตการสานเขงลำไยเปนทนยมมาก ทำการจกสานเขงลำไยกนแทบทกหลงคาเรอน แตปจจบนความนยมในการประกอบอาชพมทางเลอกมากมาย จงทำใหการสานเขงลำไยไดรบความนยมนอยลงซงทงหมบานเหลอบานลงแกวสานเขงลำไยอยหลงเดยวลงแกว เกดเมอวนท ๑๕ เมษายนพทธศกราช ๒๔๙๑ ปจจบนอาย ๖๓ปอยบานเลขท๒๙/๑หมท๑๓บานทาวบญเรอง(ศรจม)ตำบลบานแหวนอำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม มประสบการณสานมากวา๔๐ป วตถดบทใชในการทำ คอไมไผซาง นำมาจากจงหวด ลำปางอปกรณทใชในการสานมดงน มดผามดจกปลอกนวแบบพมพเปนตน ขนตอนการเตรยมการผลต เลอยไมไผซางใหมขนาดความยาวประมาณ๑.๕เมตรแลวนำมาจกเปนตอกซาง(ตอกเสนตง)๑.๕เมตรตอกเกยว (ตอกเสนนอน) ๑.๕ เมตรและตอกผวไผเพอทำเปนขอบปากขนาด๑เซนตเมตร ยาว ๑.๕ เซนตเมตร จากนนนำตอกแหงไปแชนำ ๒ วน ๒ คน
แตเปนไมไผออนไมตองแชนำ
18 หางดงถนหตถกรรม
ขนตอนการผลต อนดบแรกเรมจากการกอกนกอนโดยใชตอกซาง (ตอกเสน
ตง) กอขดกนไปมาเปนลายหนง (ยก๑ ขม ๑) จากนนนำมาวางทาบบนแบบพมพและ
สานกอตวขนไปจำนวน ๑๑ ชน โดยสานเปนลายขดกนธรรมดาใชตอกเกยว (ตอกเสน
นอน) ขดกนขนลงกบเสนซางจนเสรจ เมนปากเกบปลายตอกใหเรยบรอยและใชตอก
กลมเสนเลกมดยดทปากเขง๓จดเพอเพมความแขงแรงในการใชงาน
การเกบรกษาหลงการใชงาน หามโดนนำ เกบในทรมมอากาศถายเทสะดวก
จะทำใหชวยยดอายการใชงานไดนานยงขนโดยราคาเขงลำไยอยทใบละ๒๓บาทมการ
ขายอยทรานคาหนาชมชนและมพอคาคนกลางมารบซอแตระหวางการจกสานเขงลำไย
พบวาไดเกดอปสรรคและปญหาในการทำคอไมซางขาดตลาดในชวงฤดฝนและเขงลำไย
ขนรางายเมอเจออากาศชนสงผลใหราคาแขงลำไยตกลง
แนวโนมทคาดวาในอนาคตทางดานเชงธรกจ ผประกอบการเองเลงเหนวาไม
นาทจะเปนทนยมของตลาดอกตอไป ทำใหการสานเขงลำไยลดลงและอาจจะไมมการ
หางดงถนหตถกรรม 19
ผลตในทองถนอกตอไปเนองจากณขณะนบานนายแกวหนอเมฆเปนบานหลงสดทาย
ในทองถนทยงสานเขงลำไยอย
จากบทความขางตนชางจกสานยงกลาวเจตนารมณทตองการวาอยากใหม
เยาวชนคนรนใหม หรอผทวางเวนจากการทำงาน กลมการเกษตร หรอกลมทางภาครฐ
และเอกชนใหความสนใจและใหการสนบสนนงานจกสานอกดวย
20 หางดงถนหตถกรรม
นางจนทรา ชยวฒ ประเภทงานเครองจกสาน : สานเปาะ
แนวโนมในอนาคตดานเชงธรกจมแนวโนมทดขน
มรายไดสงขนเนองจากเครองจกสานเปาะเอง
สามารถนำไปตกแตงไดทำใหเกดความหลากหลาย
ความนาสนใจในการนำไปใชงาน จงทำใหไม
เพยงพอตอการสงเขาตลาด
หางดงถนหตถกรรม 21
เครองจกสานเปาะหรอตะกรา เปนงานหตถกรรมจกสานทใชสำหรบเกบใส
ของตางๆขนอยกบการใชงานนนๆของผใชในทนไดทราบขอมลจากนางจนทราชยวฒ
หรอทรจกกนในนาม “ปาทาบานด” ซงกลาววาการสานเปาะ ไมไดศกษามาจากแหลง
ไหน แตฝกหดดวยตนเอง และไดดจากของทอน เชน บานปาบง อำเภอสารภ เปนตน
ประกอบเคยทำงานตกแตงเครองจกสานอนๆมากอนจงสนใจเรยนร ปาทา เกดเมอวน
ท ๙ มนาคมพทธศกราช๒๔๘๘ปจจบนอาย ๖๖ป อยบานเลขท ๓๕/๓หมท ๑๑
บานด ตำบลบานแหวน อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม มประสบการณในการสาน
มากวา๑๐
วตถดบทใชในการสาน คอ ไมไผปาง
หรอไมขาวหลามทรจกกน โดยนำมาจากจงหวด
ลำปาง
อปกรณในการใช คอ เลอย มดเหลา
มดอโต สานพานพลาสตกแบน ไมบรรทดในทน
ชางจกสานเรยกวา “ไมมอก” กรรไกรและ
แบบพมพ
ขนตอนการเตรยมการผลตกอนอนเลอย
ทอนไมไผปาง ความยาวประมาณ ๙๐ – ๑๐๐
เซนตเมตร ในกรณทเปนไมไผแหง กอนนำมาจกให
นำไปแชนำกอนอยางนอย๒คนแตถาเปยกอยแลว
กไมตองแชนำอกจากนนผาทอนไมไผออกเปนครงซก
จกเปนเสนและผาซกไมไผออกเปนกลบ ๑ กลบ
สามารถจกเปนเสนไดประมาณ๔ –๕ เสน ซงการ
เรยกเสนตอกแตละเสนจะไมเหมอนกน เชน ตอก
ตวยนเรยกกนวา “ตอกซาง” (จะมขนาดใหญ
ประมาณครงนว) ตอกสานตามขวางเรยกวา “ตอก
เกยว” (จะมขนาดเลกกวาครงหนงของเสนซาง) เสน
ตอกปาน (จะมขนาดเดยวกบเสนเกยว) เสนตอกตำ
(จะมขนาดเสนเลกสดประมาณ๐.๕-๑เซนตเมตร)
เมอจกตอกเสรจนำไปตากแดดใหแหง
22 หางดงถนหตถกรรม
ขนตอนการผลตกอกนโดยการนำเอาตอกซางมาขดตดกนเปนลายเดยวลาย
หนงมเสนตอกปานชวยปดรอยตอเปนการยดใหแนนไมเกดชองวางพอกอกนเสรจได
ขนาดตามตองการกใชตอกตำยดทง ๔ ดาน ใหกนมนคง ใชไมมอกหกตอก เพอขนรป
เปนทรงกระบอก นำเอาแบบพมพมาทาบ และเอาเสนเกยวมาสานขดกบเสนซาง เปน
ลวดลายเดยวสานจนไดขนาดตามตองการจากนนตดสวนเกนของปลายเสนตอกซางทง
เอาไมปานมาใสปากขอบ โดยไมปานททำเปนขอบจะมความหนาเปนพเศษ เพอความ
คงทนของตะกรา โดยการทำวงขอบปากดานในกอนและทำทำขอบปากเปาะดานนอก
จากนนสายพานพลาสตกแบนมาคาดพน เปนจำนวน ๔ จด ตรงขอบปากเพอความ
คงทนแขงแรงตอสภาพการใชงาน ปจจบนสมยใหมอาจพบเหนการใชแมคชวยเยบ เพอ
ความเรยบเนยนของพนผวขอบปาก
หางดงถนหตถกรรม 23
การประดบตกแตง นำเอาขเลอยผสม
กาวลาเทกซผสมดนสอพองมาโปหรอทาใหทวใช
ทเกลยชบนำปาดใหผวเรยบกลนกน และใหฟองนำ
ชบนำลบผวอกท โดยเนนทดานนอกและนำไปตาก
แดดใหแหงจากนนเอาดนสอพองสขาวมาทาทบอก
ชนตากใหแหงทาสทพนผวและตดเสนมกตกแตง
สตามตองการ ตากแดดใหแหง นำมาตดกระจกให
สวยงาม
ทางดานทางการตลาด ปาไดกลาววา
สวนใหญแลวจะมพอคาคนกลางมารบซอ และตน
จะนำสงใหลกหลานทำการตกแตง โดยราคาของ
เปาะทยงไมไดตกแตงจะขนอยกบขนาด ขนาด
ใหญ๓๐บาทขนาดกลาง๒๐บาทขนาดเลก๑๕
บาทแตถาเปนชด๑ชดม๓ใบ(ขนาดเลกขนาด
กลาง ขนาดใหญ) ราคาชดละ ๖๐ บาท ทางดาน
การสบทอดการสาน กไดมลกหลานรบของบดา –
มารดาไปตกแตงและขายตออกท
ปญหาและอปสรรค ทพบคอนขางนอย
เพราะถงแมสภาพดน ฟา อากาศ ฝนตก ทำให
ตอกไมไผปางขนรา แตเนองดวยเปนเปาะทมการ
นำไปตกแตงอยแลวจงทำใหเมอเกดรากไมเปนไร
เพราะตองลงเคลอบแวกซในการตกแตงอยแลว
แนวโนมในอนาคต ดานเชงธรกจ มแนวโนมทดขน มรายไดสงขนเนองจาก
เครองจกสานเปาะเองสามารถนำไปตกแตงไดทำใหเกดความหลากหลาย ความนาสนใจ
ในการนำไปใชงาน จงทำใหไมเพยงพอตอการสงเขาตลาดทางดานเชงปรมาณ มผจก
สานเปาะนอยลงสวนใหญจะเปนผสงอายและคนวางงานและดานเชงคณภาพซงจะม
การสบทอดตอไปไดซกอกระยะหนง เพราะภาครฐสงเสรมใหหมบานด หม ๑๑ ตำบล
บานแหวนเปนหมบานเศรษฐกจพอเพยง
24 หางดงถนหตถกรรม
นางพรรณ อนตะรตน ประเภทงานเครองจกสาน : สานสาดออน
แนวโนมในอนาคต ดานเชงธรกจ ราคาไมดขนเทา
เดมดานเชงปรมาณมคนอายตงแต๕๐ปขนไปจะ
มารวมกลมกนเพมขน และมผผลตแขงขนกนทำมาก
ขน สงผลใหทางดานเชงคณภาพ มการพฒนางาน
พฒนาฝมอปรบเปลยนใปเรอยๆไมสนสด
หางดงถนหตถกรรม 25
เครองจกสานสาดออนหรอเสอออน ใชสำหรบปลาดสำหรบรองนงหรอนอน
โดยมความเชอดงเดมในสมยโบราณวา สาดออนใชปนงหรอนอนเมอผใชตายกจะนำสาด
ทผตายใชอยนนหอศพไปดวยโดยผใหขอมลคอนางพรรณอนตะรตนหรอปาตยซงได
รบการสบทอดจาก พอคำ - แมจนทร โนภระ และผานการฝกอบรมจากศนย
อตสาหกรรมภาคเหนอ ทงโฮเตล เรองการยอมสและการออกแบบผลตภณฑ ปาตย
เกดเมอวนท๑๐พฤษภาคมพทธศกราช๒๕๐๑ปจจบนอาย๕๓ปอยบานเลขท๒๖/
๑ หมท ๙ บานสนทรายพฒนา ตำบลหนองแกว อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม ม
ประสบการณดานการจกสานมานาน๓๐ป
วตถดบทใชในการสาน คอ ตนสาด (ผวกก) เดมหาไดจากบรเวณหมบาน
ปจจบนตองสงซอจากจงหวดเชยงรายและสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว
วสดอปกรณ มดขดอางแชไมรอง
ขนตอนการเตรยมการผลตนำตนสาดทซอมานำมาตดหวทายใหเทากนแลว
นำมาแชนำในอางนำทงไว ๑ คน (ถาตนสาดทซอมายงไมแหงตองนำตากแดดใหแหง
กอน)เอาเสนสาดออกจากอางแชนำนำมาขดเอาเนอของในออกใหเหลอแตผวหนาของ
เสนสาดนำเสนสาดทขดผวออกนำมาขดเสนวงกลมแลวมดไว ใชเสนสาดประมาณ๑๕
–๒๐เสนตอ๑ขดเมอขดเสรจแลวนำมาตากแดดใหแหงสนทนำเสนสาดทแหงสนท
แลว มาฉกแบงครงตามความยาวเปนเสนเลกๆ (ประมาณ๒ เสนเลก) นำเสนสาดทฉก
แบงเกบสนเลกเสรจแลวนำมาสานเปนผน ผนหนงยาวประมาณ ๓ เมตร กวาง ๘๐ –
๙๐เซนตเมตรนำสาดทสานเปนผนเสรจแบวนำมาทำผลตภณฑรปแบบตางๆ
กระบวนการจกสานเสอออน นำตนสาดมาตากแดดใหแหงสนท ประมาณ๓
– ๕ วน นำมาตดหวทายใหเทากน แลวนำมาแชนำในอางนำทงไว ๑ คน เอาเสนสาด
ออกจากอางแชนำ นามาขดผวเอาเนอขางในออกใหหมด เหลอแตผวหนาของเสนสาด
(ผวหนาของเสนสาดทมลกษณะมนวาว และมลวดลาย) นำเสนสาดทขดผวออก แลวนำ
มามวนเปนเสนวงกลมแลวมดไว (ขด
สาดใหเสนสาดประมาณ ๑๕ – ๒๐
เสนตอ๑ขด)เมอมวนเสรจแลวนำ
มาตากแดดหแหงสนท (สาเหตทขด
เสนสาดใหเปนวงกลมเพราะ
๑. เพอปองกนการหดตวของเสนสาด
๒.เพอสะดวกในการเกบรกษา)
26 หางดงถนหตถกรรม
นำเสนสาดทแหงสนทแลวมาฉกแบงเปนเสนเลกเสรจ
แลวนำมาสานเปนผน ผนหนงยาวประมาณ ๓ เมตร
กวาง๘๐–๙๐เซนตเมตรหรอนำสาดทสานเปนผน
เสรจแลวนำมาทำผลตภณฑรปแบบตางๆ
กระบวนการตากสาด นำสาดมาตากแดด
ใหแหงสนท ประมาณ ๓ – ๕ วน แลวนำมาตดหว
ทายใหเทากน
กระบวนการแชสาด นำเสนสาดมาแชนำใน
อางนำทงไว ๑ คน แลวเอาเสนสาดออกจากอางแช
สาด
กระบวนการขดสาด ขดผวเอาเนอขางใน
ออกใหหมดเหลอแตผวหนาของเสนสาด (ผวหนาของ
เสนสาดทมลกษณะมนวาวและมลวดลาย)
กระบวนการขดสาด นำเสนสาดทขดผว
ออกแลวนำมามวนเปนวงกลมแลวมดไว (๑ ขดใชเสน
สาดประมาณ ๑๕ – ๒๐ เสน ตอ ๑ ขด) เมอมวน
เสรจแลวนำมาตากแดดใหแหงสนท สาเหตทขดเสน
สาดใหเปนวงกลมเพราะ เพอปองกนการหดตวของ
เสนสาดและเพอสะดวกในการเกบรกษา
กระบวนการฉกสาด นำเสนสาดทแหงสนท
แลวมาฉกแบงครงตามความยาวเปนเสนเลกๆ ขนาด
เทากน (ประมาณ ๑ เสนเลก หรอประมาณครง
เซนตเมตร) เสนสาดทฉดเสรจแลว นำมามด หว
กลางทายเกบไวเพอรอการสาน
กระบวนการสานสาด นำสาดทฉกแบงเปน
เสนเลกเสรจแลวนำมาสานเปนผน ผนหน งยาว
ประมาณ ๓ เมตร กวาง ๘๐ – ๙๐ เซนตเมตร
หลงจากสานสาดไดประมาณ๑๐ เสน จดเสนสาดให
แนน ทำอยางนสลบตอกนไปจนเสรจเปนผน สาดท
เสรจเปนผนเรยกวา“สาดผน”
หางดงถนหตถกรรม 27
ดานการตลาด รบทำตามแบบสง ทำสงโรงงานเฟอรนเจอร และมพอคา
คนกลางมารบซอโดยคดราคาตารางเมตรละ๑๒๐บาทสวนใหญแลวผสบทอดในการ
สานจะเปนผคนในทองถนวยทำงานตงแต๕๐ปขนไป
นอกจากนทางกลมผสานสาดออนไดมการถายทอดองคความร ใหกบนกเรยน
นกศกษา กลมผสงอายจากตางถนทมาดงาน ทวรตางชาต ภาครฐและเอกชน จงทำให
กลมผสานสาดออนไดรบรางวล OTOP ๔ ดาวในปพทธศกราช ๒๕๔๖ และOTOP ๓
ดาวในปพทธศกราช๒๕๔๗
ดานการชวยเหลอสงเสรมงานศลปหตถกรรม ไดมองคการบรหารสวนตำบล
หนองแกว ใหกยมเงนหมนเวยนใหความรอบรมการตลาดและออกแบบผลตภณฑ ได
รบการสงเสรมจากสำนกงานเกษตรอำเภอ ใหความรเรองรฐวสาหกจ มการอบรม
พฒนาชมชนเรองการตลาดและผลตภณฑอกทงไดรบการสงเสรมจากการศกษานอก
โรงเรยนหางดงดานการพฒนาทกษะอาชพ
ปญหา และอปสรรคทพบในการสาน ทางดานสขภาพ เมอนงสานใชเวลา
นานปวดหลงปวดขาสงผลตอสภาพสาดออนมการขาดตลาดในชวงเดอนพฤศจกายน
–ธนวาคมและสภาพภมอากาศฝนตกทำใหลาชาในการสานและทำใหสาดออนแหงชา
แนวโนมในอนาคตดานเชงธรกจราคาไมดขนเทาเดมดานเชงปรมาณมคน
อายตงแต ๕๐ ป ขนไป จะมารวมกลมกนเพมขน และมผผลตแขงขนกนทำมากขน สง
ผลใหทางดานเชงคณภาพมการพฒนางานพฒนาฝมอปรบเปลยนใปเรอยๆไมสนสด
28 หางดงถนหตถกรรม
นายหมน สดด ประเภทงานเครองจกสาน : หวายเครองเรอน
ปจจบนงานสานหวายไดลดลง เพราะตองใชความ
อดทนในการสาน อยากใหมผสนใจมาศกษางานหวาย
เครองเรอนเพราะรายไดด และเปนการอนรกษศลป
หตถกรรมอกดวย
หางดงถนหตถกรรม 29
หวายเครองเรอน เปนงานศลปหตถกรรมทเกดขนใหมในหมบานทาวคำวง
ตำบลหางดง เปนงานทเกดขนมาเพอรองรบเศรษฐกจและความตองการของใช โดยผนำ
ความรใหมเขามาในหมบานคอ นายหมน สดด หรอลงหมน ซงไดรบการสบทอดจาก
เถาแกคนจน ทกรงเทพฯ ลงหมน เกดเมอวนท ๒๐ เมษายน พทธศกราช ๒๕๐๓
ปจจบนอาย ๕๑ ป อยบานเลขท ๗๗/๕ หมท ๑ บานทาวคำวง ตำบลหางดง อำเภอ
หางดงจงหวดเชยงใหมมประสบการณในการทำหวายเครองเรอนมานานกวา๓๕ป
วตถดบหลกทใชในการสานคอหวายนำผงซอมาจากประเทศพมาประเทศ
อนโดนเซยและประเทศลาว นอกจากน ยงไดใชหวายแดง โดยซอมาจากประเทศพมา
ทดแทนในบางครง
อปกรณทใชในการทำ คอ ไมดดหวาย คม คอน ตะป มด เลอย ตะไบ
ไมบรรทดตลบเมตรปนลมแกสเตาอบกระดาษทรายและอปกรณทำส
ขนตอนเตรยมการสาน กอนอนตองออกแบบเฟอรนเจอรและทำโครง
เฟอรนเจอรใหเสรจกอน จากนนนำหวายเนอหนามาวดขนาดตามแบบ เพอทำเปนโครง
เฟอรนเจอร นำหวายไปอบไอนำใหนม และเอาหวายมาดดเปนโครง ใหอยตวขนใหเปน
รปทรงนำตะปมาตอกโครงหวายทดดไวประกอบเขาดวยกนเตรยมพรอมทจะสานหวาย
ออนตอไป
ขนตอนการสาน ใชแมกยงหวายออนตดกบโครงหวายสานและสานเปนลาย
ตางๆ เมอสานเสรจทำการเกบหวายออนสวนทเหลอโดยการใชแมกยงและตดสวนเกน
ออก
30 หางดงถนหตถกรรม
ตวอยางลายสาน
ลายมงกร ลายโซจำป
ลายดอกพกล ลายธรรมดา (ลายหนง ลายสอง ลายสาม)
ลายยกดอก
หางดงถนหตถกรรม 31
การตกแตง ใชแกสเปาไฟเผาบนผวหวายอยางรวดเรว เพอเปนการลบเสยน
หวายออกจากเครองเรอน นำกระดาษทรายมาขดเกบรายละเอยด ทำการลงสและทา
แชลคเคลอบ
ปญหาและอปสรรคทพบ เนองจากตนทนในการผลตสง สงผลใหเฟอรนเจอร
ขายออกยาก และทำใหแนวโนมในอนาคตมผสานหวายนอยลง ผลผลตการทำลดลงไป
ดวยทางดานความเหนของชางจกสานคาดวางานสานหวายคงอยไดไปเรอยๆแบบทรงๆ
ตว งานหวายจะมเพมมากขนถาผผลตไดออกแบบเฟอรนเจอรออกมาในรปแบบใหม
เพอสนองความตองการของผบรโภค
ผสานหวายไดกลาวในตอนทายอกวา ปจจบนงานสานหวายไดลดลง เพราะ
ตองใชความอดทนในการสาน อยากใหมผสนใจมาศกษางานหวายเครองเรอนเพราะราย
ไดดและเปนการอนรกษศลปหตถกรรมอกดวย
32 หางดงถนหตถกรรม
หางดงถนหตถกรรม 33
เชยงใหมไดชอวาเปนดนแดนทอดมไปดวยมรดกทางศลปวฒนธรรม โดย
เฉพาะงานหตถกรรมพนบานทแสดงถงเอกลกษณของตนเอง โดยมพฒนาการทสมพนธ
กบภมหลงทางประวตศาสตร ในยคเกบผกใสซา เกบขาใสเมอง ทพญากาวละไดกอบก
ฟนฟเมองเชยงใหมภายหลงจากการเกดศกสงครามกบพมาดวยการกวาดตอนเชลยศก
จากรฐไทตอนบนมารวมอย ณ เมองเชยงใหม สงผลเกดความหลากหลายของกลม
ชาตพนธทงไพรบานและชางฝมอเปนจำนวนมากโดยสวนใหญมกปรากฏการตงถนฐาน
ทอยอาศยบรเวณรอบๆ ตวเมองเชยงใหม สงผลใหเกดการสรางเครอขายความรวมมอ
ทางดานเศรษฐกจและการเมองในลกษณะรวมกนทางวฒนธรรม สงเหลานจงกอใหเกด
รปแบบวถชวตและวฒนธรรมความเปนอยของกลมชนตางๆ ทไดเกดการแลกรบปรบ
เปลยนระหวางกนจนกลายเปนเมองแหงศลปหตถกรรมทองถนกระจายอยในตวเมอง
และอำเภอรอบนอกอยางอำเภอหางดง
อำเภอหางดง ตงอยทางทศใตของตวเมองเชยงใหม เปนสถานทผลตและ
จำหนายสนคาหตถกรรมงานชางพนบานแหลงสำคญของจงหวดเชยงใหม อนมชอเสยง
ในหมนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางชาต
เครองปนดนเผาของอำเภอหางดงเปนงานศลปหตถกรรมพนบานประเภทหนง
ทมความโดดเดนไมแพงานศลปหตถกรรมประเภทอนๆ ทผลตในเขตอำเภอหางดง ใน
เขต บานไร บานกวน บานววลาย ตำบลหารแกว สวนมากจะผลตเครองปนดนเผา
จำพวกภาชนะสำหรบหงตม อาท หมอตอม หมอสาว หมอแกง และหมอนำ โดยม
กรรมวธการผลตทโดดเดนจากการใชดนเหนยวดำ บรรจงปนดวยมอแบบเทคนคดงเดม
บนแทนปนทไมสามารถหมนได แลวใชการเผาไฟแบบโบราณใหเกดความแขงแกรง
สถานทผลตภาชนะเครองปนดนเผา ทมชอเสยงอกแหงหนงคอ บานเหมองกง ตำบล
หนองควายมการทำหตถกรรมพนบานสำหรบบรรจนำดมทโดดเดนไดแกนำตนหมอนำ
รวมไปถงผางประทป นบเปนมรดกทางภมปญญาพนบานทมชอเสยงของอำเภอ
งานเครองปนดนเผา หางดง
โดย นายดษฎ เทพสร
34 หางดงถนหตถกรรม
จนทำใหผลตภณฑเครองปนดนเผา ในเขตอำเภอหางดง กลายเปนทรจกในหมนก
ทองเทยวชาวไทยและชาวตางชาตนยมซอเปนสนคาทระลก
จากคำพดของคนโบราณทกลาว “ตำขาวสารกรอกหมอไปวนๆ” แสดงออก
ถงลกษณะการกนทมขาวเปนอาหารหลก ทกครวเรอนกอนการกนยอมตองมการปรง
เครองมอเครองใชสำหรบหงหาอาหารมความจำเปนตอการดำรงชวต เครองปนดนเผา
คอความพยายามอยางหนงทมนษยผเปนเจาของไดเลอกสรรมา ในตำบลหารแกว
เครองปนดนเผาผลตขนมาเพอรองรบกจกรรมสำหรบการปรงอาหารในครวเรอน จง
ทำใหมลกษณะรปทรงทเตยเพอใหงายตอการปรง หนากวางพอประมาณเพอกระจาย
ความรอน รวมไปถงใหงายตอการตก การเท วตถดบหรอดนทใชจะเปนดนเหนยวดำ ม
วธการหมกดนดวยการนำมาตากใหแหงแลวตำใหละเอยดจากนนจงนำมาผสมกบทราย
โดยใชนำเปลาเปนตวประสานใหเขากนโดยการใชเทาเดนยำ อปกรณทใชในการขนรปม
แหลงทมาจากธรรมชาตรอบๆ ตว เชน ไมไห ไมหว ซงเปนอปกรณสำหรบปรบแตงรป
ทรงตางมทมาจากธรรมชาต การขนรปเรมจากสวนกนดวยการตบเปนแผนเรยบแลวกอ
ผนงโดยรอบจากผปนจะเดนวนรอบแทนปนทไมสามารถหมนได รวมไปถงการปรบแตง
รปทรงใชวธตบดานขางจากอปกรณปรบแตงรวมกบกอนหนแมนำใหไดรปทรงทโคงมน
แลวทาผวสดวยสแดงทไดจากดนลกรงนำมาบดใหละเอยดผสมกบนำกอนนำไปทา การ
เผาไฟใหทนทานถาวรถอเปนจดเดน โดยชางปนยงคงยดวธการเผาแบบดงเดมดวยการ
เผาในทกลางแจงใชขเถาสมดวยฟน๔ดานแลวปดดวยฟางฉะนนงานเครองปนดนเผา
ทตำบลหารแกวถอเปนความชาญฉลาดทางภมปญญาในดานหตถกรรมอนทรงคณคาท
ยงคงยดแบบแผนดงเดมจวบจนปจจบน
เครองปนดนเผาบานเหมองกง ตำบลหนองควาย มหนาทใชสอยหลกเพอเปน
ภาชนะบรรจของเหลวทตองการความเยนดนทใชปนเปนดนเหนยวเหลองปนทรายขน
รปดวยแทนหมนหรอทเรยกวา “จาก” และบางแหงมการใชแทนหมนระบบมอเตอร
ไฟฟา ซงการใชแปนหมนทำใหตองมอปกรณอกหลากหลายชนดเพอใชสำหรบปรบแตง
รปทรงของดนเหนยว เชนการเกลยผนงดนเหนยวดานในจะใชอปกรณท เรยกวา
“ไมกวง” เพอปรบแตงรปทรงใหพนผวเนยนเรยบเปนเนอเดยวกน รวมไปถงการใชไม
เหลยม คอไมปลายแหลมปากแบน เพอเจยรปทรงของหมอใหไดรป ในขณะเดยวกน
แผนไพพลาสตกกไดกลายเปนอปกรณสวนหนงของกระบวนการการฉาบพนผวใหเนยน
หางดงถนหตถกรรม 35
เรยบ สวนการลงสจะใชนำสทไดจากการนำดนแดงมาบด (ดนลกรง) แลวนำมาผสมกบ
นำเปลาและนำมนโซลาเพอนำไปทาผวของเครองปนดนเผา หลงจากทานำสแลวทงไวให
แหงจงนำไปขดผวดวยหนแมนำผลลพธทไดคอผวของเครองปนดนเผาจะปรากฏความ
มนเงาขนมาอยางสวยงาม กอนนำไปเผาทเตาเผาอฐ ในปจจบนการผลตยงคงอางอง
กรรมวธตามแบบแผนดงเดม แตไดลดทอนขนตอนกรรมวธบางประการโดยหนไปใช
อปกรณสงเคราะหมาแทนท เพอความสะดวกและรวดเรวในการผลตใหทนตอความ
ตองการของตลาด
เครองปนดนเผาในเขตอำเภอหางดง มความเปนเอกลกษณเฉพาะตวทเปนจด
ขาย หากไดรบโอกาสการสนบสนนจากภาครฐในดานการสงเสรมการตลาด การ
ประชาสมพนธการอบรมความรแกบคลากรเพอปจจยแหงความสำเรจใหชมชนมรายได
สงผลใหเกดการสบทอดภมปญญาองคความรทางดานศลปหตถกรรมเครองปนดนเผาให
คงอยควบคไปกบการพฒนาดานเศรษฐกจอยางยงยนตราบท“คนเมอง”ยงมลมหายใจ
36 หางดงถนหตถกรรม
นางมล กนธยะ ประเภทงานเครองปนดนเผา : หมอตอม
ถงแมบรรยากาศโดยรอบเรมมความเจรญทางเทคโนโลย
หลงไหลเขามา องคความรซงไดรบจาก ผเปนมารดา
สงสมเปนประสบการณทชำนชำนาญมากกวา ๖๕ ป
กลบมไดเปลยนแปลงไป มเพยงแตเรยวแรงลดถอยลง
ไปบาง
หางดงถนหตถกรรม 37
นางมล กนธยะหรอ แมอยมล ชางปนหมอตอมแหงบานไร ปจจบนอาย ๗๗
ป อยบานเลขท ๙๐ บานไร หมท ๕ ตำบลหารแกว อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม
สมรสกบพออยเปงกนธยะมบตร๒คนภายหลงจากทแมอยมลสำเรจการศกษาระดบ
ชนประถมศกษาปท ๓ จากโรงเรยนบานกวน ไดมความสนใจในงานเครองปนดนเผาซง
เปนอาชพหลกของครอบครว จงไดเรยนรและสบทอดฝไมลายมอจากแมหมอนผาญ
ระฤทธผเปนมารดานบจดเรมตนชวตของการเปนชางปนหมอตอมดวยวยเพยง๑๒ป
และประกอบอาชพการปนหมอตอมเรอยมาจนถงปจจบนเปนเวลากวา๖๕ปแลว
หมอตอม คอ หมอดนเผาทใชสำหรบประกอบอาหารและตมยาสมนไพร ใน
อดตเปนทนยมใชทกครวเรอน ลกษณะรปทรงของหมอตอม จะเปนหมอทมกนนน ตว
ของหมอนนทรงโคง และไมมหหวคลายกบบาตรของพระสงฆเพยงแตมสวนปากทยกสง
ขนมาแลวผายออกเทานน ปจจบนหมอตอมไมไดมหนาทใชสำหรบประกอบอาหารและ
ตมยาสมนไพรอกตอไป เปนเพยงหมอทใชในพธกรรมเทานน เชน หมอเงนหมอทอง
ในพธขนบานใหมและหมอไฟในงานศพ
วสดท ใช ในการปนหมอตอม
ประกอบดวยดนเหนยวดำ ทราย และ
ดนแดง ดนเหนยวดำในอดตสามารถขดได
จากทองไรทองนาในทองถน แตเมอหนา
ดนในทองถนเรมหมด จงหนมาใชดนทรบ
ซอจากพอคาคนกลาง ซงดนเหนยวดำสวนใหญมแหลงอยอำเภอสารภ จงหวดเชยงใหม
และบางพนทของจงหวดลำพน
ขนตอนแรกของการปนหมอตอม เรมจาก
การเตรยมดน โดยนำดนเหนยวดำใสตะกราไปแชนำทงไว
๑ คน รงเชากยกตะกราดนขนมาผงลมใหพอหมาดนำ
แลวนำมาผสมกบทรายละเอยดคลกเคลาใหเปนเนอ
เดยวกน จากนนเรมกระบวนการผลตดวยการขนรปจาก
สวนกนเปนอนดบแรก โดยการนำดนมาตบเปนแผน
วงกลม แลวใชดนอกกอนปนเปนเสนโปะลงไปรอบๆ แผน
วงกลม จากนนกอรปขนใหเปนทรงกระบอก ในขณะปน
ผปนจะเดนวนรอบๆ แทนปน ซงแทนทถาวรไมสามารถ
38 หางดงถนหตถกรรม
หางดงถนหตถกรรม 39
หมนได ผปนจะตองเปนผเดนหมนรอบแทน เมอกอขนรปเสรจจะเปนขนตอนการตขาง
ใหดานขางหมอโคงมนโดยใชไมไห คอไมทสำหรบใชตขนรป รวมกบกอนหนแมนำทกลม
เกลยง มอซายจะถอกอนหนไวดานในหมอ มอขวาจะถอไมไห แลวคอยๆ ตบขนรปจาก
ดานนอก จากนนใชผาชบนำเกลยโดยรอบใหเนยนเรยบเสมอกน ในสวนของปากหมอ
ปนดนเหนยวเปนเสนมาโปะลงเปนแนวเดยวกบตวหมอ ใชไมหว หรอไมทใชในการเกลย
ทรงของปากหมอใหปากผายออกใชผาชบนำลบปากใหเรยบแลวนำไปตากไวทรมขน
ตอนตอมาคอการตกนหมอโดยการใชไมไหและหนตใหกนโคงมนแลวนำไปตากใหแหง
ขนตอนตอไปเปนขนตอนการทาสนำดนแดง โดยใชผงดนแดงผสมนำทาใหรอบหมอ
ยกเวนดานใน แลวนำไปตากไวในทรม ขนตอนสดทายคอการนำไปเผาไฟดวยกรรมวธ
การเผาแบบดงเดมคอการเผาแบบสมกองฟน๔ดานทบดวยฟางโปะดวยขเถาหลงจาก
นนกจะไดหมอตอทเสรจสมบรณ
ถงแมบรรยากาศโดยรอบเรมมความเจรญทางเทคโนโลยหลงไหลเขามา องค
ความรซงไดรบจากผเปนมารดาสงสมเปนประสบการณทชำนชำนาญมากกวา ๖๕ ป
กลบมไดเปลยนแปลงไปมเพยงแตเรยวแรงลดถอยลงไปบางอยางไรกดยงคงมเยาวชนผ
ตนตวในการอนรกษ ไมวาจะเปนนกเรยน นกศกษา รวมไปถงชาวตางชาตทงญปน
ยโรปและอเมรกาตางกแวะเวยนมาเรยนรทกษะกระบวนการขนตอนและกรรมวธการ
ผลต ซงแมอยมลกยนดใหความรวมมอและพรอมทจะถายทอดองคความรโดยไมหวงสง
ตอบแทนแมวาโลกจะกำลงเผชญกบสภาวะทเปลยนแปลงแตวถชวตของแมอยมลชาง
ปนหมอตอมแหงบานไรจะยงคงดำเนนตอไปโดยไมเปลยนแปลง
40 หางดงถนหตถกรรม
นางเหรยญ ธวงศ ประเภทงานเครองปนดนเผา : หมอสาว
คณคาสงสมผานกาลเวลาดวยประสบการณทประกอบ
อาชพมากกวา๔๕ปนอกเหนอจากความมมานะใน
การประกอบอาชพปนหมอสาวแลวปาเหรยญยงคงได
รบเกยรตใหเปนวทยากรพเศษ เพอถายทอดความร
เก ยวกบภมปญญาศลปหตถกรรมพนบานใหแก
เยาวชนภายในทองถน
หางดงถนหตถกรรม 41
นางเหรยญธวงศหรอปาเหรยญชางปนหมอสาว“หมอแกงขนาดใหญ”เกด
เมอวนท๒๒มถนายนพทธศกราช๒๔๙๗ปจจบนอาย๕๗ปอยบานเลขท๑๑๒หม
ท ๕ บานไร ตำบลหารแกว อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม ภมลำเนาเดมเปนคนบาน
กวน ตำบลหารแกว ซงอยบรเวณใกลเคยง สมรสกบนายสงหคำ ธวงศ มบตร ๒ คน
ภายหลงสำเรจการศกษาในระดบชนประถมศกษาปท๔ โรงเรยนบานกวนปาเหรยญได
สนใจงานเครองปนดนเผาซงเปนอาชพหลกของครอบครว จงไดเรยนรการปนหมอจาก
แมเขยวระฤทธผเปนมารดาตงแตอาย๑๒ปและประกอบอาชพการปนหมอสาวเรอย
มาจนถงปจจบนเปนเวลากวา๔๕ปแลว
หมอสาว คอหมอแกงขนาดใหญ ทเหมาะสำหรบการประกอบอาหารใน
ปรมาณมากๆ เพอสำหรบเลยงคนจำนวนทมากในงานประเพณตางๆ เชน งานขนบาน
ใหม ปอยหลวง และงานศพ ไมไดออกแบบมาเพอรบประทานกนเองในครวเรอน หมอ
สาวจงเปนเครองปนดนเผาทรองรบวฒนธรรมการบรโภคสำหรบคนหมมากมาแตชานาน
ในปจจบนมกพบการใชหมอสาวในรานขนมจน รานลาบ และรานขาวราดแกงบางแหง
เทานน ลกษณะรปทรงภายนอกของหมอสาวคอนคลายหมอตอมและหมอแกง แตม
ขนาดใหญกวามากและมลวดลายตกแตงเพอไมใหหมอหลดมอไดงาย
วสดทใชในการปนหมอสาวประกอบดวยดนเหนยวดำทรายและดนแดงใน
อดตสามารถขดหาตามพนทใกลเคยงจากทองไรทองนาในทองถน แตเมอหนาดนใน
ทองถนเรมหมด จงหนมาใชดนทรบซอจากพอคาคนกลาง ซงดนเหนยวดำสวนใหญม
แหลงอยอำเภอสารภจงหวดเชยงใหมและบางพนทของจงหวดลำพน
42 หางดงถนหตถกรรม
หางดงถนหตถกรรม 43
ขนตอนแรกของการปนหมอสาว เรมจากการเตรยมดน นำดนเหนยวดำมา
หมกผสมกบทรายและนำทงไว ๑คน แลวนำมาคลกเคลาใหเปนเนอเดยวกน จะไดดน
เหนยวทมคณภาพดเหมาะแกการปน ขนรปจากกนหมอ นำดนเหนยวเปนแผนวงกลม
เรยบแบนมาวางลงบนแปนหรอไมแผน จากนนปนดนเหนยวเปนเสนยาว ตบใหแบน
เรยบ นำไปโปะเขากบสวนกนใหผนงดานขางทกอตวขนมา ใชไมหวชวยปรบพนผวดาน
นอกใหเปนเนอเดยวกนแลวนำผาชบนำปาดรอบๆปากหมอใชไมหวดดสวนปากใหผาย
ออก แลวนำไปตากในทรม ขนตอนตอมา คอการไหหมอ หรอวธการดนรปทรงใหโคง
มนพองออกมาดวยไมไห รวมกบกอนหนแมนำกอใหเกดแนวทแยงผวขรขระซำกนไปบน
ตวหมอพนผวดานในใชเศษ“เกบ”หรอเศษรองทองเทาแตะเปนอปกรณการฉาบผวให
เรยบเนยนนำไปพงแดดประมาณ๒ชวโมงแลวนำมาไหกนตบกนใหไดรปทรงทโคงมน
รบกบสวนตวหมอ และกตบดวยไมไหลายทแยงซำลงไปอกหนง นำไปผงในทรม๓ –๔
วน แลวทาสแดงทไดจากดนลกรงบดผสมนำลงไปยกเวนดานใน ขนตอนสดทายคอ
เปลยนสภาพวตถใหมความแขงแรงดวยการโดยนำไปเผาบนลานกลางแจงสมดวยฟนทง
๔ดานปดดวยขเถาและกองฟาง
คณคาสงสมผานกาลเวลา
ดวยประสบการณทประกอบอาชพ
มากกวา๔๕ปนอกเหนอจากความ
มมานะในการประกอบอาชพปนหมอ
สาวแลว ปาเหรยญยงคงไดรบเกยรต
ใหเปนวทยากรพเศษ เพอถายทอด
ค ว า ม ร เ ก ย ว ก บ ภ ม ป ญญ า ศ ล ป
หตถกรรมพ นบ านให แก เ ยาวชน
ภายในทองถน รวมไปถงการใหความ
รขอมลแกนกศกษา และชาวตางชาต
ทแวะเวยนเขามาดงาน โดยหวงเพยง
วาเพอมใหมรดกทางวฒนธรรมอน
ทรงคณคาแกการอนรกษรกษาสญ
สลายไปพรอมๆกาลเวลา
44 หางดงถนหตถกรรม
นางบวจนทร หนอปด ประเภทงานเครองปนดนเผา : หมอแกง ความตองการของตลาดด เหมอนจะไม
หดหาย ไดรบความนยมอยางสงไมวาจะเปนในหมนก
ทองเทยวทชอบซอไปเปนของฝากหรอนำไปตกแตง
บาน อาจรวมไปถงรานอาหารตางๆ ทมกจะนำไป
จดตงวางไวบนโตะรบประทานอาหารเพอใหไดความ
รสกแบบทองถน
หางดงถนหตถกรรม 45
นางบวจนทรหนอปดหรอปาจนทรชางปนหมอแกงแหงบานววลาย เกดเมอ
วนท๒๒ธนวาคมพทธศกราช๒๕๐๑ปจจบนอาย๕๓ปอยบานเลขท๑๓๘หมท๗
บานววลายตำบลหารแกวอำเภอหางดงจงหวดเชยงใหมสมรสกบนายพลหนอปดม
บตร ๑ คน หลงจากปาจนทรสำเรจการศกษาในระดบชนประถมศกษาปท ๔ จาก
โรงเรยนบานกวน ไดออกมาทำการเกษตรกบครอบครวชวงเวลาวางจากการเกษตรกจะ
ปนหมอแกง ประกอบเปนอาชพเสรม ซงภมปญญาความรในการปนหมอแกงไดรบการ
สบทอดจากพอจ-แมมอยผเปนบดามารดา
หมอแกง คอเครองปนดนเผาขนาดกลางชนดหนงซงมลกษณะคลายกบหมอ
สาว หรอหมอแกงขนาดใหญ เพยงแต ลกษณะของพนผวดานนอกจะเรยบเนยนกวา
และมขนาดทเลกกวา เหมาะสำหรบหงตม อาหารในขนาดยอม ทสำหรบรบประทาน
กนเองในครวเรอน รปทรงจะทกนจะนนโคงไปจนถงสวนทอง ความสงไมมากเทากบ
หมอสาวบรเวณปากผายออกมทงทมหหวและไมมหหว
ขนตอนกรรมวธการผลต แรกเรมจากขนตอนในการเตรยมดนยงคงยดวธ
ปฏบตเชนเดยวกบชางปนแบบโบราณโดยนำดนเหนยวดำมาผสมเขากบทรายละเอยด
และนำ แลวนวดคลกเคลาใหเขากน เมอไดดนเหนยวทผานการหมกการนวดเปนกอน
46 หางดงถนหตถกรรม
หางดงถนหตถกรรม 47
แลว ถดมาคอการขนรปเรมจากกนโดยการนำกอนดนเหนยวมาตบใหเปนแผนทรงกลม
แบนเรยบ หลงจากนนจงนำดนเหนยวอกกอนมาปนใหเปนเสนเรยวยาวขนาดใหญแลว
จะตบใหเปนแผนแบนเรยบ จากนนจงนำแผนดนเหนยวไปโปะกบสวนกนทเตรยมไว
ตงแตแรก เดนวนรอบแทนปนถาวรทไมสามารถหมนได โปะดนกอผนงขนเปนรปทรง
กระบอกขนมาตามลำดบ เมอไดความสงพอประมาณ (๑๐ นว) จงนำผาชบนำปาด
บรเวณปากหมอใชมอดนใหทรงขอบปากใหผายออกแลวจงใชไมหว เกลยไปโดยรอบเพอ
ใหพนผวเรยบเนยนเสมอกน หลงจากนนจงใชผาชบนำเชดอกหนกอนจะนำไปตากแดด
เมอแหงพอประมาณมาถงขนตอนของการไห หรอการปรบสภาพดานขางหมอใหมสวน
โคงทสมดลกนดวยไมไห คอ แทงไมมดามจบทสวนปลายจะเปนรปสเหลยมหนา ใชรวม
กบกอนหนแมนำในการตบผนงหมอดานนอกใหโคงมนไปในทางเดยวกนโดยมอหนงขาง
ถอกอนหนแมนำสอดเขาไปในหมอ แลวมออกขางจบไมไหทำหนาทตบจากดานนอก
ทำใหไดรปทรงหมอทโคงมน ขนตอนสดทายของการขนรปจะเปนการไหซำลงไปอก
รอบดวยไมไหทมนาดใหญขนแตบางลงซงจะชวยใหพนผวของหมอเรยบเนยนมากยงขน
เปนอนเสรจขนตอนสดทาย ขนตอนตอมาคอการยอมสของหมอดวยการนำเอาสแดงซง
เปนสทไดจากดนแดง (ดนลกรง) ในธรรมชาตมาบดใหละเอยดแลวรอนใหเปนผงนำมา
ผสมกบนำใหเขากนแลวจงนำมาทาสเฉพาะดานนอกเทานน ตากใหแหงแลวจงนำไปเผา
โดยการเผาแบบดงเดมทเปนกรรมวธการเผาแบบสมฟนกลางแจง ประกอบไปดวยขเถา
นำมาโรยลงบนพน นำหมอลงไปวางเรยงกนแลวนำฟางวางปดทบ กอกองไฟโดยใชฟน
สมทง๔ดานทงไวประมาณ๓–๔ชวโมงจงจะไดหมอแกงดนเผาสสมทสมบรณ
ความตองการของตลาดดเหมอนจะไมหดหาย ไดรบความนยมอยางสงไมวาจะ
เปนในหมนกทองเทยวทชอบซอไปเปนของฝากหรอนำไปตกแตงบาน อาจรวมไปถงราน
อาหารตางๆ ทมกจะนำไปจดตงวางไวบนโตะรบประทานอาหารเพอใหไดความรสกแบบ
ทองถน จะเหนไดวาการใชสอยหมอแกงยงคงมการใชอยโดยทวไป แตลกษณะของการ
ใชสอยเรมมววฒนาการทเปลยนแปลงไปตามสภาพของสงคม มากกวานนเขาไปสอดรบ
กบการทองเทยว การบรการ การประดบตกแตงเปนสวนมาก ความเปนทองถนแบบ
ดงเดมกำลงกลนจางหายดวยความทมจตสำนกหวงแหนในภมปญญาทตนไดรบสบทอด
มาปาบวจนทรชางปนหมอแกงแหงบานววลายตำบลหารแกวจงพรอมทจะถายองค
ความรใหแกสถาบนการศกษาตางๆแมกระทงชาวตางชาต อยางเปนประจำ โดยหวง
เพยงวาองคความรดงกลาวนนจะไมสญสลายไปพรอมๆกบกาลเวลา
48 หางดงถนหตถกรรม
นางสาวจรรยา ผลสาด ประเภทงานเครองปนดนเผา : หมอนำ
หนวยงานทองถนกไดใหความสำคญดวย
การจดซอหมอนำของปายา เพอนำไปตกแตงตาม
หนวยงานและสถานทของทางราชการ เพอใหเกด
เปนแนวคดในการจดวางทองแบบแผนมาจากอดต
สอดคลองกบการกระจายความรสเยาวชน
หางดงถนหตถกรรม 49
นาวสาวจรรยาผลสาด หรอปายาชางปนหมอนำแหงบานกวน เกดเมอวนท
๒๓มนาคมพทธศกราช๒๕๐๐ปจจบนอาย ๕๔ป อยบานเลขท ๙๒หมท ๖ บาน
กวน ตำบลหารแกว อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม ปายามชวตในวยเดกทคลกคลกบ
งานปนหมอนำ เพราะเปนหตถกรรมในครวเรอน ภายหลงสำเรจการศกษาในระดบชน
ประถมศกษาปท ๔ จากโรงเรยนบานกวน ไดออกมาชวยงานแมอยด ผลสาด ผเปน
มารดาปนหมอนำดวยวยเพยง๑๑ปและประกอบอาชพการปนหมอนำเรอยมาจนถง
ปจจบนเปนเวลากวา๔๐ปแลว
ในอดตเทคโนโลยของการบรรจภณฑนำอาจไมเทยบเทากบขวดพลาสตกเชน
ในปจจบนมนษยยอมอยไมไดหากรางกายขาดนำภมอากาศแบบรอนชนเปนปจจยหลก
อนกอใหเกด“หมอนำ”ภาชนะใสนำสำหรบดมกนในอดตหมอนำจะถกตงไวทรวหนา
บาน ใหผทสญจรไปมาไดแวะดมกนคลายรอนนอกจากนบนชานบานกยงม“ฮานนำ”
หรอทตงหมอนำไวสำหรบดมกนในครอบครว ลกษณะเฉพาะของหมอนำทตำบลหาร
แกวเปนหมอทำขนดวยดนเหนยวสดำ ไมเคลอบผว ทรงอวน สวนฐานยกสงขนจากพน
ทองหมอโคงมนสำหรบบรรจนำดมไวดานใน
50 หางดงถนหตถกรรม
หางดงถนหตถกรรม 51
การปนหมอนำจะขนรปจากกนหมอ ดวยการนำดนไปกดบนแทนปนใหแบน
ซงเปนแทนทไมสามารถหมนได นำดนแทงยาวมาตบเปนแผนใหแบน ไปขนรปผนงดาน
ขางทรงกระบอก แลวใชไมหว ทำปากของหมอของหมอใหเรยบ และหลงจากนนจงใช
เศษของเกบหรอชนสวนของรองเทาแตะ ฉาบผนงของหมอดานในใหเรยบเนยนเสมอกน
และประทบลายไปรอบปากใหสวยงาม แลวนำไปตากแดดทจด ทงไวประมาน ๔ – ๕
นาท แลวจงปรบแตงรปทรงดานขางใหกลมดวยไมไห คอแทงไมทสวนปลายแบนหนาม
ดามจบใชในการตบ หรอดนพนผว รวมกบเศษกอนหนแมนำทมความกลม
ปรบแตงเรยวเลกลงดวยไมหว สวนฐานจะเปนขนตอนสดทายของการปนดวยการยก
ระดบเหนอขนมาจากพนเพอกกเกบอณภมความเยน นำไปผงใหแหงจนสนท แลวนำมา
ทาสแดงทไดจากดนลกรงบดละเอยดยกเวนดานใน ขนตอนการเผาไฟเพอใหเกดความ
ทนทาน จะใชวธการเผาในทโลงดวยฟนสมกองไฟ เพอกระจายอณหภมเฉลยกนไปทงส
ดานปพนดวยผงขเถานำเศษฟางมาวางทบแลวนำหมอลงไปเผาประมาณ๘ชวโมงจง
จะไดหมอนำทสมบรณ
หนวยงานทองถนกไดใหความสำคญดวยการจดซอหมอนำของปายาเพอนำไป
ตกแตงตาม หนวยงานและสถานทของทางราชการ เพอใหเกดเปนแนวคดในการจดวาง
ทองแบบแผนมาจากอดต สอดคลองกบการกระจายความรสเยาวชน นกศกษาตางก
พลดเปลยนหมนเวยนมาศกษาหาความรปาจรรยา กมไดหวงแหนทจะถายความรแต
อยางใด ความหวงแหนทมคอรกทจะดำเนนตอไปและพรอมจะใหความร ดวยความหวง
วาคณคาของงานศลปหตถกรรมอนทรงคณคาใหอยเคยงคชวลกชวหลานสบไป
52 หางดงถนหตถกรรม
นายเลก แสนใจ ประเภทงานเครองปนดนเผา : หมอนำ
หมอนำดนเหนยวเหลองปนทรายทำดวย
แทนหมนทงดงามและทรงคณคามากแหงหนงใน
ลานนา ลกษณะอนเปนเอกลกษณเฉพาะของ
หมอนำลงเลก แหงบานเหมองกงนน จะมจดเดน
ในดานกรรมวธการผลตทยงคงยดแบบแผนในการ
ผลตแบบดงเดม
หางดงถนหตถกรรม 53
นายเลกแสนใจหรอลงเลกชางปนหมอนำแหงบานเหมองกงเกดเมอวนท๖
พฤษภาคม พทธศกราช ๒๔๘๓ ปจจบนอาย ๗๑ ป อยบานเลขท ๑๑ หมท ๗ บาน
เหมองกง ตำบลหนองควาย อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม สมรสกบนางบวเขยว แสน
ใจมบตร๒คนสำเรจการศกษาระดบชนประถมศกษาปท๓จากโรงเรยนบานตนเกวน
เรมกาวเขาสสายอาชพชางปนดนเผาเมอตอนอายได ๑๗ ป โดยไดรบการถายทอดวชา
ความรทางภมปญญาจากนายคำ ฟกทอง ผเปนพเขย ผลงานระยะเรมแรกเปนงาน
เครองปนดนเผาชนดอนๆ ภายหลงไดมความสนใจในงานปนหมอนำเปนพเศษ จงปน
หมอนำเปนงานหลกมาเปนเวลากวา๕๐ป
ดวยขนตอนในการปนทพถพถนประณตบรรจงเอาใจใสในลายละเอยดลงไป
บนเนองาน ตามทไดรบการสบทอดมา มไดถกลดทอนขนตอนการผลตลงไปแตอยางใด
จงทำใหเปนหมอนำดนเหนยวเหลองปนทรายทำดวยแทนหมนทงดงามและทรงคณคา
มากแหงหนงในลานนา ลกษณะอนเปนเอกลกษณเฉพาะของหมอนำลงเลก แหงบาน
เหมองกงนน จะมจดเดนในดานกรรมวธการผลตทยงคงยดแบบแผนในการผลตแบบ
ดงเดมไมวาจะเปนอปกรณและลกษณะการปนจะคอยๆบรรจงกอขนไปเปนชนๆอยาง
ไมรบเรง กนแคบ ทองกวาง ปากกลม คลายกบผลของฝกทอง ผสานกบสสมทเงางาม
สะดดตา ประดบประดาดวยลวดลายดอกสามเหลยมลอมรอบขอบปากอยางเปน
ระเบยบ
วตถดบสำคญทใชในการขนรปคอดนเหนยวเหลองปนทรายมแหลงทมาจาก
จงหวดลำพน การปนหมอนำเรมตนจากการนำกอนดนเหนยวมานวดใหออนตวแลวนำ
ไปวางลงบนจากหรอแทนหมน หลงจากนนจงกดดนสวนกลางใหเปนหลมกวางๆแลวกอ
ขนเปนกน แลวคอยๆ ไลระดบขนไป จงใชไมกวง ปาดเอาดนสวนกนทไมตองการออก
เพอใหรปทรงบรเวณกนแคบลงหลงจากนนจงเพมความสงขนไปอกโดยวดจากการใชดน
จำนวนสามเสนโปะลงไป แลวจงใชไมกวงหรออปกรณทใชสำหรบขดเพอดนเปนรปทรง
จากดานในทำใหตวทองของหมอนำเรมผายออก หลงจากนนจงใชไมเหลยม คอไมทม
ลกษณะการใชงานคลายกบเกยงเกลยพนผวจากดานนอกใหไดสวนเรยบหลงจากนนจง
นำผาชบนำปาดลงไปบรเวณปากหมอแลวทงไวประมาณ ๑ คนจงจะสามารถปนตอได
เปนอนเสรจขนตอนของการขนรปบรเวณกน และตวหมอ ขนตอนตอมาคอการปนแปะ
บรเวณคอซงจะตองทำใหองศาของคอเรมแคบเขามา สลบกบการใชไมกวงเพอ
54 หางดงถนหตถกรรม
ดนทรงดานในใหไดรปหลงจากนนจงใชไมขดปาดเอาดนดานนอกทเปนสวนเกนออกไป
แลวจงใชไมเหลยมมาเกลยพนผวดานนอกใหเรยบเนยนแลวจงใชแผนพลาสตกบางณ
ทนลกเลกใชไพ เพอเพมความเวาโคงรบกนเปนจงหวะสลบกบการหมนแทนบงคบดวย
มอไปอยางชำนชำนาญ ตอมากสรางลวดลายขนดวยการใชไมเตกกบ หรอการกดทบ
ดวยไมซงกอใหเกดเปนกลบเปนรอง ไปในทางทแยงแนวตงลงไปบรเวณตวหมอนำไป
ตากทงไวใหแหง ๓๐ นาทโดยประมาณ ตอมาเปนขนตอนการกอปากใหสงขนมาดวย
การปนดนเปนเสนแลวนำมาแปะลงบนสวนทเปนชองวงกลมอนจะทำใหเปนขอบปาก
กอยกขนมาใหไดความสงตามระดบแลวจงใชไมเหลยมปาดเอาดนสวนทไมตองการออก
เพอใหองศาของปากหมอเรมผายออกเพยงเลกนอย จงใชผาชบนำปาดลงไปบรเวณขอบ
ปากใชนวดน แลวหมนแทนใหขอบปากนนมนเปนสน หลงจากนนกเปนขนตอนของการ
ตกแตงรายละเอยดดวยการเพมชนเชงเปนเสนเปนขนเขาไปจำนวนสองเสนบรเวณคอ
เพอเพมความนาสนใจเขาไปแลวนำสดนแดง(ดนลกรง)ผสมกบนำเปลาและนำมนโซลา
มาทาลงไปบนตวหมอ แลวจงนำไปตาก พอแหงไดทกนำหมอมาขดดวยถงพลาสตกทม
ความหนาและแขงจะกอใหเกดความเงาปรากฏขนมา ขนตอนตอมาคอการตกแตง
ลวดลายดวยการใชฝาภาชนะนำดมพลาสตกกดทบลงไปบนเสนทหนงบรเวณคอหมอท
ไดเตรยมไวจะปรากฏเปนรองรอยหยกขนมา เสนทสองจะสรางลวดลายดวยวธการกด
ลายสามเหลยมรปหวใจลงไป แลวจงเซาะรองเอาสวนทสลบเปนฟนปลาออกไป เพอให
ลวดลายสามเหลยมทรงหวใจปรากฏเดนชดขนมา จากนนใชหนแมนำขดมนใหเงางาม
แลวนำไปเผา เปนอนเสรจขนตอนการปนหมอนำ สวนฝาหมอนำเปนขนตอนทตองแยก
ทำตางหาก
ฝาหมอนำ จะขนรปดวยกอนดนบนแทนหมนปรบดนใหเปนลกษณะวงลอซงม
รอยตรงกลางใชมอบบดนกอเปนทรงกระบอกขนมาใชไมเหลยม ปาดทงดานนอกและ
ดานในใหเรยบเนยน แลวจงใชไมปมขคลง หรออปกรณในการสรางความเวาจากดานใน
โดยใชดนจากดานในใหเวาซงจะทำใหทรงของดนดานนอกนนออกมา หลงจากนนใชผา
ชบนำบบสวนทนนออกมาใหกลายเปนอกไกคอสวนทนนออกมาเปนชน แลวจงนำเสน
ดนมาตอกนขนไปใหเปนยอดแหลมสลบกบการใชไมเหลยมดนองศาของยอดใหมลกษณะ
คลายดอกบวตม แลวจงนำเอาผาชบนำบบทสวนโคนของดอกบวใหไดชนเชงโคงเวาทรบ
กน แลวตามดวยการกลงลายจากไมกลงลายซงปรากฏใหเหนเปนลอยหยก หลงจากนน
จงนำไปตากแดดและลงสเมอสแหงตวกนำไปขดมนใหเงางามและเผาตอไป
หางดงถนหตถกรรม 55
56 หางดงถนหตถกรรม
นางสาวบวแกว สจนทร ประเภทงานเครองปนดนเผา : นำตน
การปนเครองปนดนเผาแมวาจะมทศทางไป
เปนมอเตอรไฟฟา รปแบบการผลตจะเปนโรงงาน ถง
กระนนกจรงปาตอยกบยงคงยดมนทจะทำแบบดงเดมท
ไดรบการสบทอดมาตอไป โดยหวงเพยงแตผทจะมาสาน
ตอองคความรทางศลปหตถกรรมนำตนใหคงอยสบๆไป
หางดงถนหตถกรรม 57
นางสาวบวแกวสจนทรหรอปาตอยชางปนนำตนแหงบานเหมองกง เกดเมอ
วนท ๓ ตลาคม พทธศกราช ๒๔๙๓ ปจจบนอาย ๖๑ ป อยบานเลขท ๒๙ หมท ๗
บานเหมองกงตำบลหนองควายอำเภอหางดงจงหวดเชยงใหม สำเรจการศกษาระดบ
ชนประถมศกษาปท ๔ จากโรงเรยนสนปาสก ปาตอยเปนผมากไวดวยประสบการณใน
การปนนำตนมากกวา๕๓ปไดรบการถายทอดภมปญญาจากพออยจาสจนทรผเปน
บดา นำตน หรอคนโท คอภาชนะทใชใสบรรจนำดมชนดหนง นอกจากนนำตนยงเปน
ภาชนะสำหรบใชในการประกอบพธกรรมทสำคญ รวมทงเปนสญลกษณในการบงบอก
ถงยศถาบรรดาศกดของเจานาย ในลานนาอกดวย นำตนมลกษณะรปทรงทอวนบรเวณ
ทลำตวแลวบรเวณคอจะสงขนไป หากแตนำตนซงมแหลงผลตจากสถานทแหงอนจะม
ลวดลายทตางไปจากนำตนทบานเหมองกงกลาวคอจะมลวดลายทใชการสแตมปประทบ
ลงไปเปนลวดลายแบบเรยบๆ บวกกบสสนพนผวทเรยบงาย ถอเปนมนตเสนหอกอยาง
หนงของนำตนแหงบานเหมองกงแหงน
การปนนำตนเรมจากกรรมวธการเตรยมดน ซงดนทใชนนจะเปนดนทรบซอ
มากจากเขตจงหวดลำพน เปนดนเหนยวชนดเหลองปนทราย เมอนำมาตากใหแหงแลว
จงนำมาตำใหละเอยดแลวรอนเปนผง ขนตอนตอมาคอนำดนมาผสมนำ นวดดนใหเขา
กนทงไว๑คนจงสามารถนำมาปนไดกรรมวธขนรปเรมจากปนดนเปนกอนลงบนจาก
หรอแทนปนทหมนดวยมอกอขนมาใชนวมอนวดดนเปนวงกลมทมชองวางอยตรงกลาง
แลวดนขนเปนทรงกระบอก แลวจงใชไมกวงปรบรปทรงดานในใหมพนผวทเนยนเรยบ
เสมอกน เมอกวงใหเนอผวไมวาจะเปนดานนอกและดานในเรยบเนยนเสมอกนเสรจแลว
58 หางดงถนหตถกรรม
จงใชแทงไมกดทบลงไปในแนวเฉยงใหขนเปนลายบนสวนทองของนำตน การตอในสวน
คอ เรมจากนำแผนดนเหนยวมาโปะลงไปบรเวณสวนทองของนำตนทมรวงกลมหลงจาก
ขนรปเปนทรงกระบอกแลวใชไมกวง รปทรงสเหลยมคางหมบรรจงเกลยหมนไปดวยมอ
ใหสวนคอเรมเรยวขนหลงจากนนจงนำไปตากแหงเพอทงชวงใหเนอดนเรมแหงตวดวย
ลกษณะของดนทออนนมถาขนรปสวนคอไปจนถงสวนปากในคราวเดยวกนอาจจะทรด
ตวได ตามมาดวยการเกบรายละเอยดในสวนทองซงเปนรอยตอระหวางคอใหไดความ
นนกลมเกลยงดวยไมกวง ถดมาใชไมกอมหรอไมทมความเวาคลายกบเสยมปากเลก ขด
ลงไปในสวนกนใหไดความนนออกมาจากสวนฐานอยางสวยงาม หลงจากนนจงใชไมส
ซงมลกษณะการใชงานคลาย ๆ กบเกยงขดเอาดนสวนเกนทไมจำเปนบรเวณกนออก
นำกรวยพลาสตกมาปดคอไวแลวนำไปตากแดด ทงไวประมาณ ๑ ชวโมงครง ขนตอน
ตอมาคอการกอขนรปจากสวนคอไปจนถงสวนปากดวยการใชดนเหนยวอกหนงกอนตอ
เพมเตมจากสวนคอแลวจงใชไมกวงขนาดเลกดนใหคอนำตนแคบแลวสวนปากผายคลาย
กบปากแจกน เพมชนเชงกลอนดวยการโปะเสนดนเหนยวขนาดเลกลงไปบรเวณทองของ
นำตนสวนบน หลงจากนนจงนำเอาลกกลงททำมาจากฝาของขวดภาชนะสมยใหม
แสตมปลงไปจะปรากฏเปนรองรอยหยกขนมากเปนขนตอนสดทายของการขนรป แลว
นำไปทาสทไดจากจากดนแดง (ลกรง) บดละเอยดผสมดวยนำมนโซลา ทาลงไปบนตว
นำตน กอนนำไปตากแหง แลวนำมาขดใหเงาสวยงามดวยหนแมนำ แลวจงนำไปเขาเตา
เผา
ดวยอปนสยสวนตวของปาตอยเปนคนทมมนษยสมพนธดกบรอยยมทมเสนห
พดจานารกสนกสนานทำใหปาตอยมกจะเตมใจใหความรวมมอกบหนวยงานภายนอกได
รบเกยรตใหเปนวทยากรพเศษบรรยายความรเพอถายทอดแกนกศกษา รวมไปถงการ
ตอนรบขบสชาวตางชาตทแวะเวยนมาเยยมชมอยาง มขาดสาย ความเปนไดในอนาคต
เชงอตสาหกรรมยงคงมแนวโนมทจะพฒนาหรอเปลยนแปลงไปเรอยๆ การปน
เครองปนดนเผาแมวาจะมทศทางไปเปนมอเตอรไฟฟา รปแบบการผลตจะเปนโรงงาน
ถงกระนนกจรง ปาตอยกยงคงยดมนทจะทำตามแบบดงเดมทไดรบการสบทอดมาตอไป
โดยหวงเพยงวาจะมผทจะมาสานตอองคความรทางศลปหตถกรรมนำตนใหคงอยสบไป
หางดงถนหตถกรรม 59
60 หางดงถนหตถกรรม
นางบวไหล บญเตง ประเภทงานเครองปนดนเผา : ผางประทป
จดเดนของผางประทปทบานเหมองกงนน
รปทรงอนเปนเอกลกษณโดดเดน คอ ฐานยกขนสงจาก
พน ตวผางหรอสวนทกกเกบนำมนจะมลกษณะกวาง
มแกนอยตรงกลางไวสำหรบดายชนวนเขาไป
หางดงถนหตถกรรม 61
นางบวไหล บญเตง หรอปาไหล เกดเมอ วนท ๓ เมษายน พทธศกราช
๒๔๙๗ปจจบนอาย๕๗ปอยบานเลขท๓๔หมท๗บานเหมองกงตำบลหนองควาย
อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม สมรสกบนายศรวย บญเตง มบตร ๒ คน สำเรจการ
ศกษาระดบชนมธยมศกษาปท ๓ จากศนยการศกษานอกโรงเรยนหางดง ปาไหล
ประกอบอาชพหลกดวยการปนเครองปนดนเผาทสงสมประสบการณมากกวา ๔๕ ป
สรางสรรคผลงานเครองปนดนเผาตางๆมากมายอาท แจกนหมอนำ โคมไฟและผาง
ประทป
ผางประทป หรอ ผางนำมน คอ วตถชนดหนงทมไวสำหรบใสนำมนและ
ไสเพอใหเกดความสวางเมอจดดวยไฟ มลกษณะของการใชงานคลายกบตะเกยงเพยงแต
จะไมมกระจก หรอทครอบกนลม จดเดนของผางประทปทบานเหมองกงนน นอกจาก
กรรมวธการผลต ณ ปจจบนไดปรบเปลยนจากจากหรอแทนปนทหมนดวยมอ มา
เปนการปนโดยใชสายพานมอเตอรไฟฟา รปทรงอนเปนเอกลกษณโดดเดน คอ ฐานยก
ขนสงจากพน ตวผางหรอสวนทกกเกบนำมนจะมลกษณะกวาง มแกนอยตรงกลางไว
สำหรบดายชนวนเขาไป
62 หางดงถนหตถกรรม
ขนตอนในการผลต เรมจากการเตรยมดน ซงดนทนำมาใชนนเปนดนเหนยว
ปนทรายทรบซอมาจากเขตรอยตอระหวางจงหวดเชยงใหมและจงหวดลำพนจะม
ลกษณะเปนดนเหนยวสเหลองและมความละเอยดสง ดนทไดจากการตากแหง จะถกนำ
ไปบดใหละเอยด (ปจจบนใชเครองตำไฟฟา เครองรอนผงไฟฟา) จงนำมาหมกเขากบ
ทรายและนำ โดยการนวดใหเขากน และปจจบนกหนมาใชเครองนวดไฟฟาเพอความ
สะดวกรวดเรวของการผลตใหทนตอความตองการในทองตลาด เมอนวดประสานจนเปน
เนอเดยวกนแลวจงสามารถนำมาปนได ขนตอนตอมาการผลตผางประทป ดวยการขน
รปจากจากหรอแทนหมน(ไฟฟา)ปนดนเปนกอนนำมาวางลงบนแทนกอขนรปเปนทรง
กระบอก หลงจากนนจงใชนวมอดนเอาสวนกลางใหนนขนมาเปนเสนแกนแลวจงใชชอน
ตดเอาบรเวณโคนดานขางของเสนแกนออกเพอไวสำหรบเปนร หรอชองไวใสไสประทป
แลวนำไปตากใหแหงพอประมาณ การยกฐานใหสงขนจากพน หรอการทำคอ เพอใหทง
๒ สวนเชอมเขาหากน ดวยการนำเอาตวประทปมาควำหนาลงไปบนแทนหมนหลงจาก
นนจงกอเปนผนงวงกลมทรงกระบอกขนมาใชแผนพลาสตกบางๆเปนตวเกลยใหพนผว
เรยบเนยนเสมอกน ตอมาจงนำเอาสแดงทไดจากดนแดง (ดนลกรง) ทผสมนำมนโซลา
ไวกอนแลวมาลงบนตวผางประทป จงนำไปตากแหง หลงจากนนจงนำไปขดดวยหน
แมนำใหความมนเงาขนตอนสดทายคอนำไปเผาในเตาอฐมอญ
หางดงถนหตถกรรม 63
มลเหตและปจจยในการสรางสรรคผลงานทางศลปหตถกรรมผางประทป
ของปาไหล แหงหมบานเหมองกงนนดำเนนไปอยางราบรนคงเปนผลสอดรบกบ
ระบบอตสาหกรรมการทองเทยวในเมองเชยงใหม ทมความตนตวอยตลอดเวลาปรมาณ
ความตองการของตลาดผลตอบรบคอนขางดไมวาจะเปนสถานบรการตางๆ สำหรบ
นกทองเทยวตางกตนตวทจะปรบเปลยนแนวทางมาเปนการบรหารการจดการในแบบ
วฒนธรรมซงถอเปนจดขายใหกบเมองเชยงใหม การทำผางประทปจงตองตดทอน
กรรมวธการผลตในแบบดงเดมลงไปบางขนตอน เพอใหทนตอความตองการในทองตลาด
อยางไรกดองคความรทสงสมมากมไดจางหายไปยงคงมการถายทอดองคความรตางๆ
ในการผลตใหแกนกศกษาชาวตางชาตตลอดจนผใหความสนใจอยางเปดกวางมไดหวง
ในวชาความรแตอยางใด ยนดทจะเผยแพรใหตวงานมการสบทอดตอไป ทผานมาหนวย
งานสวนกลางตางกใหความรวมมอและสนบสนนเปนอยางดสดทายปาไหลหวงเพยงวา
จะยงคงมผสบทอดตอไป พรอมกบเปรยคำสงทายขนมาวา “มการสงซอจากลกคาอย
ตลอด”นนเปนคำพดทกลาวออกมาจากรอยยม
64 หางดงถนหตถกรรม
หางดงถนหตถกรรม 65
อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม มสภาพภมประเทศสวนใหญเปนปาไม และ
ภเขา ประกอบกบความอดมสมบรณทางทรพยากรธรรมชาตทหลากหลาย ทำใหพนทม
พรรณไมเนอแขงชนดตาง ๆ มากมาย อาท ไมสก ไมฉำฉา ไมมะมวง ไมขนน และ ไม
กระทอน ซงเหมาะสำหรบการรงสรรคผลงานหตกรรมประเภทงานไม ไดแก งานไม
แกะสลก งานเคยนไมหรอกลงไม และงานปราสาทไม ทมความโดดเดนสวยงาม ม
เอกลกษณและมชอเสยงเปนทกลาวขานเลองลอทงในระดบจงหวดและระดบชาต
งานไมทสรางชอเสยงใหกบอำเภอหางดงและจงหวดเชยงใหม คอ งานไม
แกะสลกบานถวาย หรอศนยหตถกรรมบานถวาย ตงอยหมท ๒ ตำบลขนคง อำเภอ
หางดง จงหวดเชยงใหม เปนแหลงผลตและรวบรวมจดจำหนายผลตภณฑไมแกะสลก
และสนคาประดบตกแตงบานทมชอเสยงของจงหวดเชยงใหม และของประเทศไทย แต
เดมชาวบานถวายประกอบอาชพเกษตรกรรม ทำไรทำนาตามวถชวตของชาวชนบท แต
เมอขาดแคลนนำในการทำการเกษตร ชาวบานถวายจงแรมรอนหางานทำในตวเมอง
เชยงใหม เชน รบจาง กอสราง และคาขาย ตอมาเมอประมาณปพทธศกราช ๒๕๐๐
พอครใจมาอนแกว,พอครเฮอนพนธศาสตรและพอหนานแดงพนธสาไดไปรบจางท
รานนอมศลป ยานถนนววลาย ซงทางรานจำหนายงานไมแกะสลกทมชอเสยงโดงดง
ในจงหวดเชยงใหมขณะนน พอครทงสามทานเกดความสนใจใฝรใฝเรยนงานไมแกะสลก
ทางรานนอมศลปจงใหโอกาสทำงานรบจางแกะสลกไมทรานตงแตนนมา และเมอมงาน
มากขนทงสามทานจงไดนำกลบมาทำตอทบาน และถอเปนจดเรมตนของการถายทอด
งานไมแกะสลกใหแกลกหลาน ญาตพนอง และเพอนบานโดยไมรตว ผลงานในระยะ
แรก ๆ เปนลวดลายสตวในวรรณคด เรองราวในวรรณคด และตกตาตางๆ ตอมาไดรบ
ซอมตกแตงของเกาประเภทงานไม และเรมเลยนแบบของเกาทมผนำมาซอม พรอมทง
ออกแบบงานทเปนเอกลกษณของบานถวายเอง บานถวายจงกลายเปนแหลงซอหางาน
โดยนายวธวชศรสมดคำ
งานไมหางดง
66 หางดงถนหตถกรรม
ไมแกะสลกทมชอเสยง ตอมาเมอปพทธศกราช ๒๕๓๒ บานถวายกไดพฒนาหมบานให
เปนศนยอตสาหกรรม ตงแตนนมาแตละบานเรมจะปรบบรเวณบานของตนเอง โดยใช
บรเวณหนาบานเปนรานคา สวนหลงบานกทำงานไมแกะสลก จนปจจบนไดรบรางวล
หมบานหตถกรรมOTOPระดบ๕ดาว
นอกจากหมบานถวายแลว ยงมหมบานอนๆ ในบรเวณใกลเคยงททำงานไม
แกะสลกเปนอตสาหกรรมในครวเรอน เชน บานตนแกว ตำบลขนคง บานปาหมาก
บานตนเฮอด บานชางคำหลวง ตำบลบานแหวน ซงงานไมแกะสลกดงกลาวกคลคลาย
มาจากงานไมแกะสลกบานถวายนนเอง ปจจบนงานไมแกะสลกบานถวายและหมบาน
ใกลเคยง มการพฒนารปแบบใหมๆ จนเปนทตองการของตลาดทงภายในประเทศและ
ตางประเทศสามารถสรางคณภาพชวตทดใหกบคนภายในชมชนและคนชมชนใกลเคยงได
เปนอยางด
งานเคยนไมหรอกลงไม เปนงานไมอกประเภทหนงทสรางชอเสยงใหกบอำเภอ
หางดงมามากกวา๑๐๐ปโดยเฉพาะทบานตองกายบานตนเกวนตำบลหนองควายซง
ถอเปนแหลงผลตงานเคยนไมมากทสดในจงหวดเชยงใหม และนอกจากบานตองกาย
ตำบลหนองควาย ยงมอกหมบานหนงททำงานเคยนไมเชนกน คอ บานชางคำหลวง
ตำบลบานแหวน งานเคยนไมทบานชางคำหลวง ไดรบรปแบบมาจากบานตองกาย โดย
ประมาณปพทธศกราช ๒๕๐๐ พอเรอน ทพยอน ไดซอกางเคยนมาจากบานตองกาย
และถายทอดวชาความรใหลกหลานและคนในชมชน จนผลงานเคยนไมบานชางคำหลวง
เปนทเลองชอในระดบจงหวดและระดบประเทศ
การเคยนไม คอการนำเอาไมมาหมน โดยมแกนยดสองขาง ใหหมนรอบตว
ดวยความเรวแลวใชเหลกเคยนเปนตวเคยน เพอใหเกดรปทรงและขนาดตามทตองการ
การเคยนนยมเคยนอยสองแบบ คอ เคยนตามความยาวของเนอไม และเคยนตดขวาง
เนอไม ในอดตการเคยนจะใชลอเกยวมาเปนกลไกลหมน แตปจจบนใชนยมใชมอเตอร
เพอความสะดวดรวดเรว ผลงานเคยนไมหรอกลงไม เปนงานไมลกษณะทรงกลม เชน
เครองสงลกกรงซบนไดขาโตะขาเตยงขาเกาอขนดอกขนโอขนโตกขนหมากแอบ
หมากดามมดดามพราดามพดดามตาลปดดมลอเกวยนลกแอกกลองเครองดนตร
ลกประคำเปนตน
หางดงถนหตถกรรม 67
นอกจากงานไมแกะสลก และงานเคยนไมแลว ยงมงานไมอกประเภทหนง ท
สรางชอเสยงใหกบอำเภอหางดงคองานปราสาทไมงานปราสาทไมในปจจบนเหลอชาง
เพยงทานเดยว คอ นายรชต ชาญเชยว บานสนปเลย ตำบลหนองแกว ซงไดรบการ
ถายทอดความรมาจากพระครปยธรรมนสทธ อดตเจาอาวาสวดทรายมล ซงทานเปน
ศษยสายตรงรนท ๑๐ ของพญาแสนหลวง เสนาบดในสมยพระนางวสทธเทว ปกครอง
เมองเชยงใหม งานปราสาทไมในระยะเรมแรก เปนงานไมเนอเบา ตดกระดาษ ทำ
สำหรบพระราชทานเพลงศพพระสงฆชนผใหญเทานน ตอมาจงพฒนารปแบบเปนงาน
ปราสาทไมเนอแขงทคงทนถาวรสำหรบถวายวดหรอใชในขบวนแหทางวฒนธรรมตางๆ
ในเวลาทผานมาไดเกดการเปลยนแปลงทางสงคมและเศรษฐกจ วถการผลต
หตถกรรมของคนหางดงเปลยนแปลงไป วสดจากธรรมชาตเพอการผลตลดลง มการซอ
หามากขน บางครงกลายเปนวสดทตองหาซอจากตางถน ทำใหตนทนในการผลตสงขน
ไมเนอแขงบางชนดขาดตลาด บางชนดตองหาซอจากกำแพงเพชร ลำพน แมฮองสอน
และมขอจำกดเรองของกฎหมาย จงเปนอปสรรคทำใหงานไมตองหยดชะงกไปในบาง
ชวง แตกระนนงานไมของอำเภอหางดง กยงเปนทนยมของทองตลาดทงภายในประเทศ
และตางประเทศ สามารถพฒนาคณภาพชวตและสรางระบบเศรษฐกจในทองถนให
มนคงอยางยงยนตอไปได
68 หางดงถนหตถกรรม
นายบญสง รงทะษ ประเภทงานไม : แกะสลกครฑ
ชางแกะลกครฑมจำนวนทนอยลง ในขณะท
งานกำลงเปนทตองการของทองตลาดและมราคาสงขน
หากเยาวชนคนรนใหมไมสบทอดตอ งานแกะสลกครฑ
อาจสญหายไปจากทองถน เหลอเพยงชอทฝากไวแต
เพยงวาครงนนเคยมงานแกะสลกครฑทบานถวาย
หางดงถนหตถกรรม 69
นายบญสง รงทะษ หรอทรจกกนในนาม “ชางแดง” มอแกะสลกครฑ
อนดบ๑ของบานถวายเกดเมอวนท๑๙ตลาคมพทธศกราช๒๕๑๐ปจจบนอาย๔๔
ปอยบานเลขท๑๒๖/๒หมท๒บานถวายตำบลขนคงอำเภอหางดงจงหวดเชยงใหม
เปนบตรคนท ๓ ใน ๔ คน ของพอสงหแกว และแมบวจน รงทะษ สมรสกบนางลดดา
รงทะษมบตร๑คนบญสงรงทะษหรอชางแดงสำเรจการศกษาระดบประถมศกษาป
ท๖จากโรงเรยนบานตนแกวภายหลงไดมความสนใจงานแกะสลกไมซงเปนงานหตถกรรม
ในทองถนบานถวาย จงไดไปเรยนรกบพอครหลายๆ ทาน รวมทงเรยนรดวยตนเอง ได
ลองผดลองถกจนเกดความชำนาญ และเรมทำการแกะสลกไมเปนอาชพตงแตอาย ๑๘
ป ผลงานการแกะสลกไมทเปนเอกลกษณของบญสง รงทะษ คอ การแกะสลกครฑ ซง
ถอไดวาบญสงรงทะษเปนมอแกะสลกครฑอนดบ๑ของบานถวายตามทไดกลาวมาใน
ขางตนนกวาได
งานแกะสลกครฑมขอจำกดในเรองของเนอไม ซงไมทนำมาแกะสลกไดกม
เพยงไมฉำฉาและไมสกเทานน เพราะไมอนๆอาจแขงหรอออนเกนไปไมเหมาะกบการ
แกะสลกครฑ ไมฉำฉาในปจจบนมแหลงอยทจงหวดลำพน สวนไมสกมกเปนไมสกเกาท
ชาวบานนำมาขายให ซงจะไมนยมใชไมสกใหม เพราะแตกงาย ในบางชวงไมฉำฉาและ
ไมสกขาดตลาดจงเปนอปสรรคทำใหงานตองหยดชะงกไป สวนอปกรณทใชในการ
แกะสลกครฑมคอนขางมากและหลากหลายขนาด ไดแก สวขนาดตาง ๆ เลอย สวาน
วงกบมดคอนกระดาษทรายขเลอยและกาวลาเทกซ
ขนตอนการแกะสลกครฑเรมจาก
การเตรยมไม โดยเมอไดไมทเหมาะสมกบการ
แกะสลกกจะนำไมมาประกอบโครงหลกเขยน
แบบคราวๆ บนผวไม จากนนใชสวแบนใหญ
และสววองใหญเซาะผวไมออกใหเปนรปทรง
ครฑ หากเนอไมสวนใดสวนหนงขาด จะตอง
ตอไมเพม โดยใชสวานยดนอตและทากาวลา
เทกซใหไมเชอมตดกน
ขนตอนการแกะสลกครฑ เปน
ขนตอนทตองอาศยทกษะและความชำนาญ
ของชางในการแกะสลกเพอใหไดผลงานท
สวยงามและมคณภาพ กลาวคอ หลงจากท
เตรยมโครงหลกเสรจแลว
70 หางดงถนหตถกรรม
ชางกจะเขยนแบบคราวๆ บนเนอไมอกครง จากนนกใชเหลกฮายลงรองตาม
เสนแบบทรางไว ใชสวขนาดตางๆประกอบดวยสวแบนใหญสวแบนกลางสวแบนเลก
สววองใหญ สววองกลาง และสววองเลก ตอกลงเนอไมปรบแตงใหไดรปทรงครฑ ขน
ตอนตอมาเปนขนตอนการเกบลวดลาย ใชเหลกฮายขนาดเลกเซาะรองทำลวดลาย เกบ
ลายระเอยดงานดวยสวแบนเลกและสววองเลก ขนตอนสดทายคอขดดวยกระดาษทราย
ใหเรยบเนยนหากพบรอยแตกของไมใชขเลอยผสมกาวลาเทกซโปบรเวณนน
ลกษณะเดนของงานแกะสลกครฑ คอไมมการทาส หรอทาแชลค เปนงานโชว
ใหเหนเนอไม ลกษณะงานเปนงานตงพน ตวครฑเสยบเหลกตงไวบนฐานไมขนาดใหญ
ไมนยมแขวนตดผนงเพราะงานไมมนำหนกมาก ผลงานการแกะสลกครฑจะทำตาม
ออเดอรทลกคาสงเทานนไมไดแกะสลกขายหนารานเองผลงานราคาคอนขางสงแลวแต
การตกลงราคาระหวางชางและลกคา ต งแตหลกพนถงหลกหมนบาท ลกคา
สวนใหญเปนสวนราชการบรษทเอกชนหรอเศรษฐทคอนขางมฐานะทจะนำไปตกแตง
อาคารบานเรอนหรอบรษท
หางดงถนหตถกรรม 71
บญสง รงทะษ กลาวถงแนวโนมใน
อนาคตวา ชางแกะลกครฑมจำนวนทนอยลง
ในขณะท ง านกำล ง เ ป นท ต อ ง ก า รขอ ง
ทองตลาดและมราคาสงขน หากเยาวชนคน
รนใหมไมสบทอดตอ งานแกะสลกครฑอาจ
สญหายไปจากทองถน เหลอเพยงชอทฝากไว
แตเพยงวาครงนนเคยมงานแกะสลกครฑท
บานถวาย ซงคงไมมใครปรารถนาอยากจะให
เปนเชนนน
72 หางดงถนหตถกรรม
นายสมบต บตรเทพ ประเภทงานไม : แกะสลกสงห
ลกษณะเดนของงานแกะสลกสงห คอ
เปนงานโชวใหเหนเนอไม และเปนงานทมชนเดยว
ในโลก ผลงานการแกะสลกสงหจะทำตามออเดอร
ทลกคาสงเทานนไมไดแกะสลกขายหนารานเอง
หางดงถนหตถกรรม 73
นายสมบต บตรเทพ หรอทรจกกนในนาม “ชางนอง” มอแกะสลกสงห
อนดบ ๑ ของบานถวาย เกดเมอวนท ๔ เมษายน พทธศกราช ๒๔๙๒ ปจจบนอาย
๖๒ปอยบานเลขท๑๑๒หมท๒ตำบลขนคงอำเภอหางดงจงหวดเชยงใหมเปนบตร
ของพอบญยน และแมตาคำ บตรเทพ สมรสกบนางจนทรสม บตรเทพ มบตร ๑ คน
สมบต บตรเทพ สำเรจการศกษาระดบชนประถมศกษาปท ๔ จากโรงเรยนบานตนแกว
ภายหลงสำเรจการศกษาไดตดตามพอบญยนรบจางปนปนสงหและแกะสลกสงหตามวด
ตาง ๆ จงเรยนรทกษะการปนปนสงหและแกะสลกสงหจากบดาเรอยมา จนเกดความ
ชำนาญการปนปนสงหและแกะสลกสงห สมบต บตรเทพ ในวยชราไมไดปนปนสงหอก
ตอไปแลว เพยงเหลอแตแกะสลกสงหตามกำลงทยงพอมอย ซงถอไดวาสมบต บตรเทพ
เปนมอแกะสลกสงหอนดบ๑ของบานถวายตามทไดกลาวมาในขางตนกวาได
วสดทใชในการแกะสลกสงห
เปนไมเนอแขง ไดแก ไมฉำฉา ไมขนน
และไมสก สวนไมอน ๆ ไมนยมนำมา
แกะโดยเฉพาะไมแดงซงเปนทมเนอแขง
มากและยากตอการแกะสลก ไมฉำฉาใน
ป จ จ บ นม แหล ง อย ท จ ง ห ว ดล ำพ น
ไมขนนหาไดงายในทองถนหางดงและ
ใกลเคยง สวนไมสก เปนไมถกกฎหมายทประมลมาจากกรมปาไม ในบางชวงไมฉำฉา
ไมขนนและไมสกขาดตลาดจงเปนอปสรรคทำใหงานตองหยดชะงกไปในบางชวง สวน
อปกรณทใชในการแกะสลกสงห มคอนขางมากและหลากหลายขนาด ไดแก สวขนาด
ตางๆเลอยมอเลอยวงเวยนสวานวงกบมดคอนเครองขดกระดาษทรายขเลอยและ
กาวลาเทกซ
การแกะสลกสงหมขนตอนโดยเรมจากการเตรยมไม เมอไดไมทเหมาะสมกบ
การแกะสลก กจะนำไมมาคำนวณแบบราง ไม ๑ทอน กจะไดสงหทแตกตางกนไปตาม
ขนาดและโครงสรางทงสงหเดยวสงหคและสงหหมดงนนงานแกะสลกสงหจงเปนงาน
ทมชนเดยวในโลกขนอยกบการคำนวณแบบรางเปนสำคญ
หลงจากทชางคำนวณแบบรางเรยบรอยแลวชางกจะรางแบบคราวๆบนผวไม
แลวใชสวขนาดใหญเซาะผวไมออกใหรปทรงคราวๆของสงห
74 หางดงถนหตถกรรม
ขนตอนการแกะสลกสงห ตองอาศยทกษะและความ
ชำนาญของชางในการแกะสลกไมเพอใหไดผลงานทสวยงามและ
มคณภาพ กลาวคอ หลงจากทเตรยมไมเสรจแลว ชางกจะเขยน
แบบคราวๆ บนเนอไมอกครง จากนนกใชเหลกฮายลงรองตาม
เสนดนสอทรางไว แลวใชสวหอบและสวแบนขนาดตางๆ เซาะ
เกบรายละเอยดตามรองเหลกฮายทนำรองไวกอนหนาตอกสวลง
เนอไมปรบแตงใหไดรปทรงสงห ขนตอนตอมาเปนขนตอนการ
เกบลวดลายผลงาน โดยใชเหลกฮายขนาดเลกเซาะรองทำ
ลวดลายเรยกวา การเปดชองไฟ เกบรายละเอยดของลวดลาย
หางดงถนหตถกรรม 75
ดวยสวเลบ จากนนจงทำการลบคมสว โดยการใชสวหอบและสวแบนเกบรายละเอยด
ของงานขนตอนสดทายคอขดดวยกระดาษทรายใหเรยบเนยนหากพบรอยแตกของไมก
จะใชขเลอยผสมกาวลาเทกซโปบรเวณนน
ลกษณะเดนของงานแกะสลกสงห คอเปนงานโชวใหเหนเนอไม และเปนงานท
มชนเดยวในโลก ผลงานการแกะสลกสงหจะทำตามออเดอรทลกคาสงเทานน ไมได
แกะสลกขายหนารานเอง เพราะขายงานไดยากมาก สวนราคาผลงานแลวแตการตกลง
ระหวางลกคาและชางตามขนาดของผลงานตงหลกพนถงหลกแสนบาทลกคาสวนใหญ
เปนพระสงฆหรอศรทธาตามวดตางๆทนำไปตกแตงตามหววด
ทผานมาสมบต บตรเทพ ไดรบการสนบสนนจากหนวยงานตาง ๆ ในการ
สงเสรมงานแกะสลกสงห สวนตวไดถายทอดวชาความรในการแกะสลกสงหใหบตร
หลาน เพอนบาน และผสนใจ แตนอยคนนกทจะอดทนแกะสลกสงหตอจนสำเรจ
เพราะเปนงานทคอนขางใชเวลามาก ลกศษยสวนใหญของสมบต บตรเทพ มกหนเหไป
ตอยอดงานแกะสลกอนๆมเพยงบตรชายคอนายอดลยบตรเทพทสนใจการแกะสลก
สงหอยางจรงจง แตนาเสยดายทบตรชายประสบอบตเหตเสยชวตตงแตปพทธศกราช
๒๕๔๙จงทำใหขาดผสานตอการแกะสลกสงหลงไป
สมบต บตรเทพ กลาวถงแนวโนมในอนาคตวา งานแกะสลกบานถวาย เปน
งานหตถกรรมทมเอกลกษณเปนของตนเองผลงานจงเปนทนยมอยเรอยๆนานวนวสดท
นำมาแกะสลกเรมทจะหายากขน ชางแกะสลกเรมลดจำนวนนอยลง ราคาของผลงานก
สงเพมขนจนไมมใครกลาซอหากไมมการปลกตนไมทดแทนอนาคตคงไมมไมใหแกะสลก
และหากลกหลานเยาวชนคนรนไมไมสบทอดตอ งานแกะสลกอาจสญหายไปจากทองถน
เปนแน
76 หางดงถนหตถกรรม
นายจรส สสามปน ประเภทงานไม : แกะสลกพระและเทพเจา
ลกษณะเดนของงานแกะสลกพระและเทพเจา
คอความสงางามขององคพระหรอองคเทพ เปนงานโชว
ใหเหนเนอไม ขนาดไมใหญมากนก ผลงานการแกะสลก
พระและเทพเจาจะทำตามออเดอรทลกคาสงเทานน ไม
ไดแกะสลกขายหนารานเอง
หางดงถนหตถกรรม 77
นายจรสสสามปนหรอทรจกกนในนาม“ชางตบ”เกดเมอวนท๑๓กนยายน
พทธศกราช ๒๕๑๓ ปจจบนอาย ๔๑ ป อยบานเลขท ๑๑๐ หมท ๗ บานปาหมาก
ตำบลบานแหวนอำเภอหางดงจงหวดเชยงใหมภมลำเนาเดมอยบานใหมสวรรคตำบล
ดอนเปาอำเภอแมวางจงหวดเชยงใหมสมรสกบนางมาลนสสามปนมบตรสาว๑คน
จรส สสามปน สำเรจการศกษาระดบประถมศกษาปท ๖ จากโรงเรยนบานใหมสวรรค
เมออายได ๒๐ ป ไดมาอาศยอยกบชางทศน ผเปนนาชาย ทบานถวาย ตำบลขนคง
อำเภอหางดงจงหวดเชยงใหมและไดมความสนใจงานแกะสลกไมซงเปนงานหตถกรรม
ในทองถนบานถวายจงไดเรยนรจากเทคนคการแกะสลกไมจากชางทศนและฝกฝนดวย
ตนเองจนเกดความชำนาญ ตอมาจงยายออกไปสรางครอบครวทบานปาหมาก ซงอย
บรเวณใกลเคยงกบบานถวาย ผลงานการแกะสลกไมทเปนเอกลกษณของจรส สสามปน
คองานแกะสลกพระพทธรป พระสงฆ เทพเจาจน เทพเจาฮนด พระเยซตรงไมกางเขน
เทพเจากรกและโรมนลวนแตเปนงานรองรบศาสนาทงสนนอกจากนกยงแกะสลกตกตา
ดนตรตกตาพนเมองตกตาพมาดวยตามแตผวาจาง
วสดทใชในการแกะสลกพระและเทพเจา เปนไมเนอแขง ไดแก ไมขนนและ
ไมสกสำหรบไมอนๆอาจแขงหรอออน
เกนไปไม เหมาะกบการแกะสลก
ไมขนนหาไดงายในทองถนหางดงและ
ใกล เคยง สวนไมสกเปนไม เกาท
ชาวบานนำมาขายให ซงมแหลงอยท
ลำพนและลำปาง โดยจะไมนยมใชไม
สกใหม เพราะแตกงาย ในบางชวง
ไมขนนและไมสกขาดตลาดจงเปน
อปสรรคทำใหงานตองหยดชะงกไป
ในบางชวง ภายหลงมวสดใหมนำมา
ปรบประยกตใชแทนไม คอ แผน
กระดาษอดแตมขอจำกดคอลกษณะ
งานจะเปนงานแกะสลกนนตำเทานน
ไมสามารถเปนงานแกะสลกนนสงและ
งานแกะสลกลอยตวได ตามขอ
จำกดความหนาของแผนกระดาษอด
78 หางดงถนหตถกรรม
สวนอปกรณทใชในการแกะสลกพระและเทพเจามคอนขางมากและหลากหลายขนาด
ไดแกสวขนาดตางๆปากกาจบชนงานเลอยมอเลอยจกซอวสวานวงกบมดกระดาษ
ทรายขเลอยกาวรอนและกาวลาเทกซ
การแกะสลกพระและเทพเจา มขนตอนโดยเรมจากการเตรยมไม เมอไดไมท
เหมาะสมกบการแกะสลก กจะนำไมมาประกอบโครงหลก วดขนาด เขยนแบบคราว ๆ
บนผวไม จากนนใชสวเซาะผวไมออกใหเปนรปทรงคราวๆ สำหรบการแกะสลกพระเยซ
ตรงไมกางเขน จะตองตอไมเพมในสวนแขนและไมกางเขน โดยทากาวรอนหรอกาวลา
เทกซใหไมเชอมตดกน
ขนตอนการแกะสลกพระและเทพ ตองอาศย
ทกษะและความชำนาญของชางในการแกะสลกไม เพอ
ใหไดผลงานทสวยงามและมคณภาพกลาวคอหลงจากท
เตรยมไมเสรจแลว ชางกลงสวขนาดตาง ๆ ตกแตง
ลวดลายไปเรอย ๆ จนเปนชนงาน หากไมเคลอนตวตาม
นำหนกคอนทตอกสว กจะใชปากกาจบไมชวยยดใหไม
คงท หลงจากทไดเปนชนงานแลว กจะตกแตงเกบลาย
ละเอยดลบคมสวขนตอนสดทายคอขดดวยกระดาษทราย
หางดงถนหตถกรรม 79
ใหเรยบเนยน หากพบรอยแตกของไมกจะใชขเลอยผสมกาวลาเทกซโปบรเวณนน และ
เคลอบแชลคใหเงางาม
ลกษณะเดนของงานแกะสลกพระและเทพเจา คอความสงางามขององคพระ
หรอองคเทพ เปนงานโชวใหเหนเนอไม ขนาดไมใหญมากนก ผลงานการแกะสลกพระ
และเทพเจา จะทำตามออเดอรทลกคาสงเทานน ไมไดแกะสลกขายหนารานเอง สวน
ราคาผลงานแลวแตการตกลงระหวางลกคาและชาง ตามขนาดของผลงาน ตงหลกรอย
ถงหลกหมนบาท ซงลกคาสวนใหญผประกอบกอบการธรกจแถวบานถวายทนำไปขาย
ตอเปนทอดๆ นอกจากนยงมกลมลกคาทเปนพระสงฆ มชชนนาร หรอศรทธาตามวด
ศาลเจาและโบสถบางกนำไปบชาเองทบานหรอสำนกงานบางกถวายวดศาลเจาและ
โบสถตางๆ
จรสสสามปนกลาวถงแนวโนมในอนาคตวาชางแกะสลกไมมจำนวนทนอยลง
การรงสรรคผลงานกจะนอยลงหากเยาวชนคนรนใหมไมสนใจสบทอดงานแกะสลกอาจ
สญหายไปจากทองถน จงอยากใหเยาวชนคนรนใหมเอาเวลาวางจากการเรยนมาฝกหด
การแกะสลกสานตอองคความรใหอยกบชมชนตลอดไป
80 หางดงถนหตถกรรม
นายอทศ อนทรวน ประเภทงานไม : แกะสลกลวดลายพรรณพฤกษา และแกะสลกสวนประกอบสถาปตยกรรมทางศาสนา ลกษณะเดนของงานแกะสลกลวดลายพรรณพฤกษา และ
สวนประกอบสถาปตยกรรมทางศาสนา คอ ความออนชอย
ของเสน ทชางไดละเมยดละไมใสใจเกบทกรายละเอยด และ
การลงรกปดทองประดบตกแตงดวยแกวกระจกจนตามแบบ
เบาโบราณ
หางดงถนหตถกรรม 81
อทศ อนทรวน หรอทรจกในนาม “หนานทศ” ชางแกะสลกลวดลายพรรณ
พฤกษา และแกะสลกสวนประกอบสถาปตยกรรมทางศาสนา รวมถงงานลงรกปดทอง
ตดแกวกระจกจนหนงเดยวแหงบานรอยจนทร เกดเมอวนท๒๑มถนายนพทธศกราช
๒๔๙๘ปจจบนอาย๕๖ปอยบานเลขท๑๓หมท๖บานรอยจนทรตำบลหนองควาย
อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม สมรสกบนางสมหมาย เมองชมภ หลงจากทอทศ
อนทรวน สำเรจการศกษาระดบชนมธยมศกษา กเรมทำงานเปนลกมอชางไมอยหลายป
ตอมาจงไดทำงานรบจางอยทรานบานเยนรานขายงานไมแกะสลกทมชอเสยงในตวเมอง
เชยงใหม จงไดฝกหดแกะสลกไมจนเกดความชำนาญ และฝกฝนการเขยนลายออกแบบ
งานไมแกะสลก โดยศกษาจากงานศลปะของดงเดมทางศาสนา เชน หนาบน หชาง
ทวารบาล ตามวดตางๆ ในภาคเหนอ และหาซอหนงสอมาศกษาเอง ดวยความชนชอบ
และมใจรกในงานศลปะ ภายหลงทรานบานเยนปดตวลง อทศ อนทรวนและภรรยาจง
ออกมาทำกจการไมแกะสลกเลกๆ ทบาน ผลงานการแกะสลกไมทเปนเอกลกษณของ
อทศ อนทรวน คอ การแกะสลกลวดลายพรรณพฤกษา และแกะสลกสวนประกอบ
สถาปตยกรรมทางศาสนาเชนชอฟาหนาบนหชางทวารบาลเปนตนรวมถงงานลงรก
ปดทองตดแกวกระจกจนจนผลงานไดรบการคดสรรใหเปนผลตภณฑOTOPระดบ๔
ดาวในปพทธศกราช๒๕๕๓
งานแกะสลกลวดลายพรรณพฤกษา และสวนประกอบสถาปตยกรรมทาง
ศาสนาใชไมสกเกาเปนวสดสำคญในการแกะสลกโดยมแหลงทมาสำคญคออำเภอบาน
ธจงหวดลำพนและบานทงเสยวอำเภอสนปาตองจงหวดเชยงใหมสวนอปกรณทใชใน
การแกะสลก มคอนขางมากและหลากหลายขนาด ไดแก สวขนาดตางๆ คอน วงกบ
82 หางดงถนหตถกรรม
สวาน เลอยมอ เลอยจกซอว เครองเราเตอร เครองขดกระดาษทราย แปรง กาวรอน
กาวลาเทกซและขเลอย
การแกะสลกลวดลายพรรณพฤกษา และสวนประกอบสถาปตยกรรมทาง
ศาสนา มขนตอนโดยเรมจากการเขยนแบบบนกระดาษรางและการเตรยมแผนไม
ปรบพนผวแผนไมสกเกาใหเรยบเนยน จากนนนำแผนไมมาประกอบตามลกษณะงาน
ใชกระดาษกอปปกดลายลงบนแผนไม และใชเครองเราเตอรลางพนตามลกษณะงานเพอ
เตรยมการแกะสลก
ขนตอนการแกะสลกตองอาศยทกษะและความชำนาญของชางในการแกะสลก
ไมเพอใหไดผลงานทสวยงามและมคณภาพกลาวคอหลงจากทเตรยมไมเสรจแลวกจะ
ใชสวขนาดตางๆ ทำการแกะสลก โดยขนาดของสวและนำหนกของการลงคอนจะม
ความสมพนธกบลวดลาย จากนนกเกบรายละเอยดผลงาน และใชเครองขดกระดาษ
ทรายขดใหเรยบเนยน ขนตอนสดทายเปนการลงส หากตองการใหผลงานมสแบบ
หางดงถนหตถกรรม 83
โบราณกจะทาดวยนำมะเกลอ หรอจะลงรกปดทอง ตดแกวกระจกจนกได ตามความ
ตองการของลกคา
ลกษณะเดนของงานแกะสลกลวดลายพรรณพฤกษา และสวนประกอบ
สถาปตยกรรมทางศาสนาคอความออนชอยของเสนทชางไดละเมยดละไมใสใจเกบทก
รายละเอยด และการลงรกปดทอง ประดบตกแตงดวยแกวกระจกจนตามแบบเบา
โบราณผลงานการแกะสลกจะทำตามออเดอรทลกคาสงเทานนไมไดแกะสลกขายหนา
รานเองซงราคาของผลงานแลวแตการตกลงระหวางลกคาและชางลกคาสวนใหญเปนผ
มฐานะทนำไปประดบตกแตงบานสำนกงานโรงแรมและรสอรท
อทศอนทรวนกลาวถงแนวโนมในอนาคตวา งานแกะสลกของตนคงยำอยกบ
ท ดวยเพราะเปนงานเลยนแบบของเกาและขาดบคลากรในการทำงานจำเปนทจะตอง
สรางชางรนใหมๆและพฒนาผลงานการแกะสลกใหเปนธรกจแบบSMEเพอใหผลงาน
ไดกาวตอไป ทงนจะประสบความสำเรจไดถาหนวยงานทางราชการใหความรและ
สงเสรมเกยวกบการพฒนาธรกจ และการใหความรเกยวกบลวดลายตาง ๆ เพราะตน
และภรรยา ศกษาลวดลายเองจากงานของเกาและซอหนงสอมาอาน ยงไมเคยศกษา
ทฤษฏตามแบบแผนจะไดนำความรไปตอยอดและสรางสรรคผลงานตอไป
84 หางดงถนหตถกรรม
นายอดม ขนปง ประเภทงานไม : เคยนไม บานตองกาย
งานเคยนไมสามารถพฒนาไดเรอยๆ เพราะเปนทตองการ
ของตลาด อกทงชมชนยงมบคลากรและวสดเพยงพอ
สามารถผลตงานตามความตองการของลกคาได
หางดงถนหตถกรรม 85
นายอดม ขนปง หรอทรจกในนาม “ชางดม” ชางเคยนไมแหงบานตองกาย
เกดวนท ๑๐ ธนวาคม พทธศกราช ๒๕๑๐ ปจจบนอาย ๔๓ ป อยบานเลขท ๒๙๑
หมท๑บานตองกายตำบลหนองควายอำเภอหางดงจงหวดเชยงใหมภมลำเนาเดมอย
บานทงโปง ตำบลบานปง อำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม สมรสกบนางประนอม ขนปง
มบตร ๑ คน จดเรมตนการเคยนไมของชางดม เรมจากมาอาศยกบพออยลอง ขนปง
ผเปนปซงเปนชางเคยนไมทบานตองกายภายหลงจากสำเรจการศกษาระดบมธยมศกษา
ปท ๓ จากโรงเรยนหางดงรฐราษฎรอปถมภ ไดมความสนใจในงานเคยนไม จงไดเรยนร
งานเคยนไมจากพออยลองจนเกดความชำนาญ
งานเคยนไมหรอกลงไม คอ การนำเอาไมมาหมน โดยมแกนยดสองขาง
ใหหมนรอบตวดวยความเรวแลวใชเหลกเคยนเปนตวเคยน เพอใหเกดรปทรงและขนาด
ตามทตองการ ในอดตการเคยนจะใชลอเกยวมาเปนกลไกลหมน แตปจจบนใชนยมใช
มอเตอรเพอความสะดวดรวดเรว ผลงานเคยนไมทเปนเอกลกษณของชางดม คอ
งานเคยนขนโตก ขนดอก อบ และหวบว โดยเฉพาะขนโตก เปนผลงานหลกทไดรบ
ความนยมและมลกคาสงทำมากทสด
วสดทใชในการเคยน
เปนไมเนอแขงไดแกไมมะมวง
และไมฉำฉา สำหรบไมอนๆ
ไมเหมาะกบการเคยนไมมะมวง
ปจจบนมแหลงทมาจากจงหวด
กำแพงเพชร เพราะในทองถน
หายาก สวนไมฉำฉามแหลงท
มาจากจงหวดลำพนและใน
ทองถนบาง แตในบางครงไม
มะมวงและไมฉำฉากขาดตลาดทำใหงานเคยนไมตองหยดชะงก สวนอปกรณทใชในการ
เคยนไม ไดแก เลอย เครองปนเปลอกไม ฐานเคยน เหลกเคยน เหลกตด เหลกปด
เหลกควกบออบไมตลบเมตรกระดาษทรายและปนลม
ขนตอนการเคยนไม เรมจากการนำไมมาเลอยตดเปนทอนตามขนาดทตองการ
แลวตอกเหลกหวเคยนตรงกลางทอนไมเพอเปนตวยดจากนนนำทอนไมไปปนเครองเพอ
เอาเปลอกไมออกและปรบแตงผวไมใหเรยบเนยน เมอปรบแตงผวไมเสรจแลวจงนำทอน
86 หางดงถนหตถกรรม
ไมทเตรยมไวขนฐานเคยนหมนลอเคยนและใชเหลกเคยนเหลกตดเหลกปดและเหลก
ควกทำการเคยนและตกแตงใหเกดรปทรงและขนาดตามทตองการเมอไดผลงานเปนท
เรยบรอยแลวจงนำไปอบใหแหงและขนตอนสดทายคอการประกอบโครงสรางพรอมสง
ลกคา
งานเคยนไมของชางดม เปนงานเคยนไมประกอบโครงสรางหรองานเคยนไม
เปลอย ไมไดทาสและประดบตกแตง เชนเดยวกบชางคนอนๆในหมบาน งานของชางดม
เปนงานตามออเดอรทลกคาสงเทานน ไมไดเคยนขายหนารานเอง ลกคาสวนใหญเปน
กลมพอคาคนกลางทรบไปตกแตงและขายเอง
หางดงถนหตถกรรม 87
ทผานมามกลมตางๆ เขามาเรยน
รงานเคยนไมทงคนในทองถนและตางถน
จ ง ใ ห โ อ ก า ส ใ น ก า ร ท ำ ง า น แ ล ะ ฝ ก
ประสบการณ รวมถงเปนวทยากรให
ความรเกยวกบงานเคยนไมในโอกาสตางๆ
สดทายชางดม และภรรยา ไดกลาวถง
แนวโนมในอนาคตวา งานเคยนไมสามารถ
พฒนาไดเรอยๆ เพราะเปนทตองการของ
ตลาด อกทงชมชนยงมบคลากรและวสด
เพยงพอ สามารถผลตงานตามความ
ตองการของลกคาได อนจะเปนประโยชน
ตอระบบเศรษฐกจในชมชน และสามารถ
สรางความเขมแขงใหกบชมชนได
88 หางดงถนหตถกรรม
นายมนตร ทพยอน ประเภทงานไม : เคยนไม บานชางคำหลวง
งานเคยนไมสามารถพฒนาไดเรอยๆ เพราะเปนท
ตองการของตลาดอกทงชมชนยงมบคลากรและวสด
เพยงพอ สามารถผลตงานตามความตองการของ
ลกคาได
หางดงถนหตถกรรม 89
นายมนตร ทพยอน หรอทรจกในนาม “ชางตร” ชางเคยนไมมอ ๑ แหง
บานชางคำหลวง เกดวนท ๑ พฤษภาคม พทธศกราช ๒๕๑๐ ปจจบนอาย ๔๔ ป
อยบานเลขท ๑๐๗ หมท ๕ บานชางคำหลวง ตำบลบานแหวน อำเภอหางดง จงหวด
เชยงใหมสมรสกบนางปยะธดาทพยอนมบตร๑คนสำเรจการศกษาระดบมธยมศกษา
ปท ๖ จากโรงเรยนผใหญยพราช ตงแตเดกชางตรใชชวตคลกคลกบงานเคยนไมมาโดย
ตลอด เพราะพอเรอน ทพยอน ผเปนบดาเปนผบกเบกงานเคยนไมเปนเจาแรกในหมบาน
โดยเรมตนจากซอกางเคยนหรอแทนเคยนมาจากบานตองกายและไดถายทอดวชาความ
รใหลกหลานชางตรจงสบทอดงานเคยนไมจากบดาสบมาผลงานเคยนไมทเปนเอกลกษณ
ของชางตรคอลกกรงซบนไดขาโตะขาเตยงขาเกาอขนดอกขนโอขนโตกขนหมาก
ดามมดดามพราดามพดดามตาลปดกลองเครองดนตรและลกประคำเปนตน
วสดทใชในการเคยน เปนไมเนอแขง ไดแก ไมฉำฉา ไมกระกอน ไมขนน
สำหรบไมอนๆ อาจแขงหรอออนเกนไปไมเหมาะกบการเคยน ไมฉำฉามแหลงทมาจาก
อำเภอจอมทอง จงหวดเชยงใหม ไมกระทอนและไมขนนหาไดงายในทองถนหางดง
สวนอปกรณทใชในการเคยนไมมคอนขางมากและหลากหลายขนาด ไดแก เลอย แทน
เคยน เหลกโขก เหลกตด เหลกปด เหลกคมมน คอน ตะป ตลบเมตร กระดาษทราย
กาวรอนกาวลาเทกซและอปกรณทำส
90 หางดงถนหตถกรรม
ขนตอนการเคยนไมเรมจาก การนำไมมาเลอยตดเปนทอนตามขนาดทตองการ
แลวตอกเหลกหวเคยนตรงกลางทอนไมเพอเปนตวยดกบแทนเคยนจากนนนำทอนไมท
เตรยมไวขนแทนเคยนหมนลอเคยนใชเหลกโขกเซาะเอาเปลอกไมออกปรบแตงผวไมให
เรยบเนยน จากนนใชเหลกโขก เหลกตด เหลกปด และเหลกคมมน ทำการเคยนและ
ตกแตงใหเกดรปทรงและขนาดตามทตองการ เมอไดผลงานเปนทเรยบรอยแลวจงนำไป
อบใหแหงประกอบโครงสรางและขนตอนสดทายคอการตกแตงทาสพรอมสงลกคา
งานเคยนไมของชางตร บานชางคำหลวง มความแตกตางอยางมากกบชาง
กลมบานตองกายเพราะเปนงานเคยนไมสำเรจรปพถพถนใสใจทกรายละเอยดรวมถง
ตกแตงทาสเสรจสรรพในคราวเดยวกน ในขณะทกลมบานตองกายเปนงานเคยนไม
เปลอยเพอสงตออกทอดหนง งานของชางตรเปนงานตามออเดอรทลกคาสงเทานน
หางดงถนหตถกรรม 91
ไมไดเคยนขายหนารานเอง ลกคาสวนใหญเปนกลมศรทธาหววด หรอกลมธรกจบรษทอ
เวนทออรแกไนซทนำไปใชในงานตกแตงดอกไมและงานทางวฒนธรรม
ตลอดระยะเวลากวา ๒๐ ปทผานมา ชางตรไดวรยะ อสาหะ ทมเทใหกบ
งานเคยนไมมาโดยตลอด ฝกฝนฝมอและพฒนารปแบบใหมๆ จนมผลงานเปนทโดดเดน
ไดรบการกลาวขานปากตอปากทงในระดบทองถนและระดบจงหวด มกลมตางๆ เขามา
เรยนรงานเคยนไมทงกลมเยาวชนในทองถนและนกศกษาในระดบมหาวทยาลยทสนใจ
เรยนร จงใหโอกาสในการทำงานและฝกประสบการณ รวมถงเปนวทยากรใหความร
เกยวกบงานเคยนไมในโอกาสตางๆ ทงนชางตรกอยากใหเยาวชนรนใหมชวยกนอนรกษ
และเผยแพรองคความรเกยวงานงานเคยนไมซงเปนงานหตถกรรมในทองถนใหดำรง
ตอไป
92 หางดงถนหตถกรรม
นายรชต ชาญเชยว ประเภทงานไม : ปราสาทไม
ผลงานปราสาทไมเปนงานตายตวทอยไดเรอยๆ
ตราบใดทประเพณและความเชอของคนในทองถน
ยงไมสญสลาย และเยาวชนคนรนใหมยงสนใจศกษา
งานปราสาทไมกจะอยคกบทองถนตลอดไป
หางดงถนหตถกรรม 93
นายรชตชาญเชยวหรอทรจกในนาม“หนานคำ”สลาปราสาทไมทมชอเสยง
ของหางดง เกดเมอวนท ๙ พฤศจกายน พทธศกราช ๒๕๒๕ ปจจบนอาย ๒๙ ป
บานเลขท๒๓๕หมท๒บานสนปเลยตำบลหนองแกวอำเภอหางดงจงหวดเชยงใหม
สำเรจการศกษาระดบประถมศกษาปท ๖ จากโรงเรยนวดศรสพรรณ ภายหลงไดม
ความสนใจในงานปราสาทไม จงฝากตวเปนลกศษยของพระครปยธรรมนสทธ อดต
เจาอาวาสวดทรายมล ศษยสายตรงรนท ๑๐ ของพระญาแสนหลวง เสนาบด ในสมย
พระนางวสทธเทวปกครองเมองเชยงใหมผเปนครเกางานปราสาท
ผลงานทเปนเอกลกษณของหนานคำคอ งานปราสาทไม งานปราสาทไม
ในระยะเรมแรกเปนงานไมเนอเบาตดกระดาษทำสำหรบพระราชทานเพลงศพพระสงฆ
ชนผใหญ ตอมาจงพฒนารปแบบเปนงานปราสาทไมเนอแขงทคงทนถาวร สำหรบถวาย
วดหรอใชในขบวนแหทางวฒนธรรมตางๆซงในทนจะเสนอการทำปราสาทไมถาวร
ว ส ด ส ำ ค ญท ใช ใ น
การทำปราสาทไมถาวร คอ
ไมสกเกา เพราะมคณสมบต
พเศษเปนไมเนอแขงและทนตอ
การถกแมลงรบกวน สวน
อปกรณทใชในการทำปราสาท
ไมถาวร มคอนขางมาก ไดแก
ตะป คอน มด วงกบ เลอยมอ
เลอยจกซอว สวาน ปนลม
กระดาษทรายขเลอยกาวรอน
กาวลาเทกซและอปกรณทาส
การทำปราสาทไมม
องคประกอบสำคญอย ๓ สวน
ใหญๆไดแก สวนฐานสวนยอด
และสวนเสา มขนตอนการทำ
โดย เร ม จ ากกา ร เ ต ร ย ม ไม
94 หางดงถนหตถกรรม
เมอไดไมทเหมาะสมกบการตอปราสาท จงนำไมมาผาใหไดขนาดตามทตองการ จากนน
เขยนแบบคราวๆ บนเนอไมดวยความชำนาญ และตดไมตามลวดลายทรางไว เมอไดชน
สวนประกอบไมจงมาประกอบเขากน
สวนฐาน - เรมจากตนฐานตาออยบวควำ เอวหรอซ บวหงายตาออย และ
ปากฐาน
สวนยอด–เรมจากเพดานเทงปากกระบานและตอยอด
และสวนเสา – เปนขนตอนสดทายในการผลต เสาทใชสวนใหญ ไดแก
เสาลกกรงเสากบเสาแตบแปบและเสาขอมปากแล
เมอนำชนสวนไมมาตอองคประกอบหลก๓สวนเสรจแลวกนำมาตกแตงทาส
เขยนลายใหสวยงามขนตอนสดทายเปนการนำองคประกอบหลกทง๓มาตอกนเรมจาก
ฐานเสาและยอด
ผลงานการตอปราสาทไมของหนานคำ จะทำตามออเดอรทลกคาสงเทานน
เพราะเปนงานไมขนาดใหญ ราคาคอนขางสง ไมไดเปดรานขายเอง ลกคาสวนใหญเปน
ศรทธาตามวดตางๆในภาคเหนอตอนบนและบรษทออรแกไนซทนำไปตกแตงสถานท
และใชแหตามงานประเพณตางๆ
รชตชาญเชยวหรอหนานคำกลาวถงแนวโนมในอนาคตวา ผลงานปราสาท
ไมเปนงานตายตวทอยไดเรอยๆ ตราบใดทประเพณและความเชอของคนในทองถนยงไม
สญสลายและเยาวชนคนรนใหมยงสนใจศกษางานปราสาทไมกจะอยคกบทองถนตลอด
ไป แตหากลกหลานเยาวชนคนรนใหมไมสนใจมรดกทางวฒนธรรมทบรรพบรษสบกนมา
หลายชวอายคนงานปราสาทไมคงจะสญหายไปอยางไมมวนหวนกลบ
หางดงถนหตถกรรม 95
96 หางดงถนหตถกรรม
ภาคผนวก
ทำเนยบผเชยวชาญงานศลปหตถกรรมในเขตอำเภอหางดง จงหวดเชยงใหม
งานเครองจกสานนายบญศรเรอนเหลก:สานฝาลายอำ๑๔หมท๖บานรอยจนทรต.หนองควายอ.หางดงจ.เชยงใหม
นายอนสอนสายตา:สานไซหวหม๑๘๔หมท๑๓บานทาวบญเรองต.บานแหวนอ.หางดงจ.เชยงใหม
นายแกวหนอเมฆ:สานเขงลำไย๒๙/๑หมท๑๓บานทาวบญเรองต.บานแหวนอ.หางดงจ.เชยงใหม
นางทาไชยวฒ:สานเปาะ๓๕/๓หมท๑๑บานดต.บานแหวนอ.หางดงจ.เชยงใหม
นางพรรณอนตะรตน:สานสาดออน๒๖/๑หมท๙บานสนทรายต.หนองแกวอ.หางดงจ.เชยงใหม
นายหมนสดด:หวายเครองเรอน๗๗/๕หมท๑บานทาวคำวงต.หางดงอ.หางดงจ.เชยงใหม
งานเครองปนดนเผานางมลกนธยะ:หมอตอม๙๐หมท๕บานไรต.หารแกวอ.หางดงจ.เชยงใหม
นางเหรยญธวงศ:หมอสาว๑๒๒หมท๕บานไรต.หารแกวอ.หางดงจ.เชยงใหม
นางบวจนทรหนอปด:หมอแกง๑๓๘หมท๗บานววลายต.หารแกวอ.หางดงจ.เชยงใหม
หางดงถนหตถกรรม 97
นางสาวจรรยาผลสาด:หมอนำ๙๒หมท๖บานกวนต.หารแกวอ.หางดงจ.เชยงใหม
นายเลกแสนใจ:หมอนำ๑๑หมท๗บานเหมองกงต.หนองควายอ.หางดงจ.เชยงใหม
นางสาวบวแกวสจนทร:นำตน๒๙หมท๗บานเหมองกงต.หนองควายอ.หางดงจ.เชยงใหม
นางบวไหลบญเตง:ทกชนด๓๔หมท๗บานเหมองกงต.หนองควายอ.หางดงจ.เชยงใหม
งานไมนายบญสงรงทะษ:แกะสลกครฑ๑๒๖/๒หมท๒บานถวายต.ขนคงอ.หางดงจ.เชยงใหม
นายสมบตบตรเทพ:แกะสลกสงห๑๑๒หมท๒บานถวายต.ขนคงอ.หางดงจ.เชยงใหม
นายจรสสสามปน:แกะสลกพระและเทพเจา๑๑๐หมท๗บานปาหมากต.บานแหวนอ.หางดงจ.เชยงใหม
นาอทศอนทรวน:แกะสลกลวดลายพรรณพฤกษา๑๓หมท๖บานรอยจนทรต.หนองควายอ.หางดงจ.เชยงใหม
นายอดมขนปง:เคยนไม ๒๙๑หมท๑บานตองกายต.หนองควายอ.หางดงจ.เชยงใหม
นายมนตรทพยอน:เคยนไม๑๐๗หมท๕บานชางคำหลวงต.บานแหวนอ.หางดงจ.เชยงใหม
นายรชตชาญเชยว:ปราสาท๒๓๕หมท๒บานสนปเลยต.หนองแกวอ.หางดงจ.เชยงใหม
98 หางดงถนหตถกรรม
หางดงถนหตถกรรม คณะทปรกษา ผชวยศาสตราจารยวลาวณยเศวตเศรน ผอำนวยการสำนกสงเสรมศลปวฒนธรรมมหาวทยาลยเชยงใหม ผชวยศาสตราจารยมาณพมานะแซม รองผอำนวยการสำนกสงเสรมศลปวฒนธรรมมหาวทยาลยเชยงใหม บรรณาธการ ศภฤกษกลสพสจนอกษร ตอพงษเสมอใจกองบรรณาธการ วธวชศรสมดคำ ดษวรรณสทศนสนต ดษฎเทพสร อมรรตนเหลยมแสง อเนกเปงมล อนชาศรอรณ สนนธรรมธ สนตทศนเพญจนทร รพพรรณศรทะ พชยแสงบญ วนดาเชอคำฟ เสาวณยคำวงค วาสนามาวงค ฐาปนยเครอระยา ชตมาพรหมวฒน ศลปกรรมสงพมพ FLUKEGraphic&Design Email:[email protected]โทรศพท.0804969946 ISBN 978-974-672-671-9 พมพครงท๑ ธนวาคม๒๕๕๔จำนวนพมพ ๕๐๐เลมพมพท บรษทโชตนาพรนทจำกด 69ซ.7ถ.ชางเผอกต.ศรภมอ.เมองจ.เชยงใหม50200 เจาของลขสทธ เอกสารโครงการสรางความเขมแขงทางวชาการใหกบชมชน: งานศลปหตถกรรมทองถนในเขตอำเภอหางดงจงหวดเชยงใหม สำนกสงเสรมศลปวฒนธรรมมหาวทยาลยเชยงใหม ๒๓๙ถ.หวยแกวอ.เมองจ.เชยงใหม๕๐๒๐๐ โทรศพท๐๕๓๙๔๓๖๒๔โทรสาร๐๕๓๒๒๒๖๘๐
100 หางดงถนหตถกรรม
