Armët e vogla dhe siguria në Europën JuglindoreRAPORT

Dhjetor 2005

Hapja e një faqeje të re:Armët e Vogla dhe të Lehta në Shqipëri

Qëndra e Edukimit për Paqe dhe Çarmatim (CPDE)dhe Saferworld

Hapja e një faqeje të re:Armët e Vogla dhe të Lehta në Shqipëri

QËNDRA E EDUKIMIT PËR PAQE DHE ÇARMATIM (CPDE) DHE SAFERWORLD

DHJETOR 2005

Falenderime

Komisioni Global per Parandalimin e Konflikteve i Qeverisë së Mbretërisë së Bashkuarfinancoi përgatitjen e këtij raporti, dhe Saferworld i është mirënjohëse përmbështetjen e tij bujare. Ky raport u shkrua dhe studiua nga Paul Holtom, me HenrySmith, Bernardo Mariani, Simon Rynn, Larry Attree dhe Juliana Sokolová. BlendiKajsiu drejtoi kerkimet dhe analizimet e dorës së parë ne Shqipëri dhe hartoi rastestudimore në partneritet me Elona Selamaj dhe Shkelqim Sina. Instituti i Vezhgimevedhe Opinioneve drejtoi një studim mbi familjen dhe diskutimet e fokus grupeve.Henry Smith dhe Simon Rynn drejtuan projektin për shkrimin e raportit, duke dhënekomente dhe udhëzime të kërkimeve gjatë gjithë procesit të të shkruarit. Larry Attree umor me studime dhe redaktime shtese dhe shkruajti pjesën mbi armëmbajtjen pa leje.Mes shume individëve – bërë të njohur edhe në listen e burimeve në fund të raportit –të cilët vullnetarisht dhanë informacione dhe kohë të paçmueshme, grupi i studimitështë veçanërisht mirënjohës për mbështjetjen e Kol Todi Grazhdani i Drejtorisë sëPolicimit në Komunitet dhe Grumbullimit të Armëve, Kol Haxhi Asllani dhe KolSokrat Papadhima te Drejtorisë së Mbrojtjes dhe Integrimit në Ministrinë e Mbrojtjesdhe Lawrence Doczy i Programit të Zhvillimit te Kombeve te Bashkuara. Gjithashtu ijemi mirënjohës për ndihmën dhe informacionin e dhënë Agron Sojatit i QendrësSECI, Helidon Bektashit dhe kolegëve në Polici, Adrian Wilkinson i SEESAC, GertiVeshaj i Qendrës së Edukimit për Paqe dhe Çarmatim, Kenn Underwood dhe GenciKojdheli.

© Saferworld, Dhjetor 2005. Të gjitha të drejtat të rezervuara. Asnjë pjesë e këtijpublikimi nuk mund të riprodhohet apo mbahet në një sistem të aksesueshëm nëasnjë formë dhe nëpërmjet asnjë mënyre elektronike, mekanike, fotokopje, kasete osetjeter, pa lejen e autorëve. Saferworld mirëpret dhe inkurajon përdorimin dhepërhapjen e materialit të përfshirë në këtë publikim.

Përmbajtja

Përmbledhje ekzekutive i

Akronime dhe Shkurtime v

Harta vi

1 Sfondi dhe Metodologjia 1

1.1 Sfondi 1

1.2 Metodologjia 2

1.3 Hyrje 3

1.4 Shqiperia ne shekullin e njezete 4

1.5 Piramidat dhe Kallashnikovet: pasiguria civile ne 1997 5

1.6 Trafikimi dhe konflikti rajonal 7

1.7 Krimi i Organizuar dhe korrupsioni 9

1.8 Reforma ne Polici 11

1.9 Privatizimi i sigurise 12

1.10 Ndikimi politik dhe social i reformes ushtarake 14

1.11 Armet, grushtet e shtetit dhe zgjedhjet 15

1.12 Transparenca 16

2 Pasojat e Armeve te Vogla dhe te Lehta (AVL) 18

2.1 Fatkeqesite nga armet e zjarrit 19

2.1.1 Vrasjet me arme zjarri 20

2.1.2 Vetvrasjet me arme zjarri 21

2.1.3 Vdekjet aksidentale te lidhura me armet e zjarrit 22

2.2 Plagosjet me arme zjarri 22

2.3 Dhuna në familje 26

2.4 Krimet e raportuara dhe normat e viktimizimit 27

2.4.1 Grabitja me armë dhe kërcënimi 30

2.4.2 AVL-të në gjakmarrjet, hakmarrjet dhe ndikimi i tyre më gjerë 31

2.4.3 Perceptimet për korrupsionin dhe krimin e organizuar 34

2.4.4 Perceptimet për Policinë 35

2.5 Incidentet e shkaktuara nga AVL në raportet e medias 36

3 Studimi mbi Shpërndarjen e Armëve të Vogla dhe të Lehta 39

3.1 Armët e MM 40

3.2 Arsenali i MB 41

3.3 Kompanitë e Ruajtjes dhe Sigurisë Fizike (KRSF) 42

3.4 3.4 Përllogaritja e numrit të AVL të trafikuara 42

3.4.1 Perceptimi i trafikimit 48

3.5 Mbajtja e armëve të vogla dhe të lehta nga civilët 48

3.5.1 Mbajtja e armëve me leje nga civilët 48

3.5.2 Armët e mbajtura pa leje 49

3.5.3 Blerja e armëve pa leje 54

3.5.4 Perceptimet mbi mbajtjen e armëve të vogla dhe të lehta nga popullsia civile 56

3.5.5 Arsyet për mbajtjen e armëve të vogla dhe të lehta 63

4 Legjislacioni dhe kornizat rregullatore në lidhje me armët 66e vogla dhe të lehta

4.1 Licensimi i eksporteve dhe importeve 66

4.2 Korniza Anti-trafik 68

4.3 Asgjësimi i armëve të vogla dhe te lehta dhe municioneve 69

4.4 Amnistia e AVL dhe legjislacioni e struktura e grumbullimit 70

4.5 Baza ligjore për kontrollin e KRSF-ve 70

4.6 Legjislacioni i mbajtjes së armëve nga civilët 71

5 Kapaciteti për kontrollin e armëve të vogla dhe të lehta 74

5.1 Kapaciteti kombëtar 74

5.1.1 Ministria e Mbrojtjes 74

5.1.2 Ministria e Rendit Publik/ Ministria e Brendshme 92

5.1.3 Drejtoria e Përgjithshme e Doganave 98

5.1.4 Ministria e Punëve të Jashtme (MPJ) 99

5.1.5 Rritja e ndërgjegjësimit publik dhe roli i OJQ-ve 100

5.1.6 Bashkëpunimi ndërinstitucional (midis agjencive) 101

5.1.7 Bashkëpunimi Ndërkombëtar 104

5.2 Asistenca Ndërkombëtare 107

5.2.1 Asistenca ndërkombëtare: asgjësimi i AVL-ve dhe municioneve 107të tepërta dhe menaxhimi i rezervave

5.2.2 Asistenca ndërkombetare: menaxhimi i kufijve 109dhe anti-trafikimi

6 Amnistitë ndaj AVL-ve dhe grumbullimi i armëve 114

6.1 Amnistia ndaj AVL-ve dhe legjislacioni e strukturat për grumbullimin 114

6.2 Bazat ligjore për amnesti ndaj AVL-ve dhe grumbullimi i armëve 114

6.3 Sipërmarrja për grumbullimin e armëve 116

6.3.1 Qëndrimi i Qeverisë 116

6.3.2 Kontributi i UNDP 118

6.4 Rezultatet e amnistisë/proceset e grumbullimit të armëve 122

6.5 Mësime nga përvoja shqiptare 124

6.5.1 Vendosja e një baze të rregullt, të qarte e të mirëbashkërenduar 124për mbledhjen e armëve

6.5.2 Sigurimi i zbatimit të ashpër, të ndershëm dhe transparent të ligjit 125

6.5.3 Ruajtja e aftësive dhe motivimit 126

6.5.4 Fitimi i besimit tek mbledhja dhe mbledhësit e armëve 127

6.5.5 Një përqasje ndryshe 127

6.5.6 Stimujt e bazuar ose përqasjet e detyruara 129

7 Mundësi për të ardhmen 130

APPENDIX 1: Tabela e transferimeve të AVL-ve, e ërgatitur në bazë të 132dokumentacionit nga transferimet eMEICO-S

APPENDIX 2: Bibliografia 134

Përmbledhje ekzekutive

HAPJA E NJË FAQEJE – ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI, ështënjë raport i përfundimeve të studimit të kryer mbi armët e vogla dhe të lehta dhe mbiçështjet e sigurisë në Shqipëri nga periudha prill deri në shtator 2005. Studimi u kryenga organizata joqeveritare me seli në Londër, Saferworld.

Raporti është një kontribut drejt zhvillimit të një politike reaguese ndaj problemit tëdukshëm të AVL-ve me të cilin është duke u përballuar Republika e Shqipërisë paskrizës së 1997-ës gjatë së cilës qindra-mijra armë u grabitën nga magazinat e shtetit. Aipasqyron arritjet e deritanishme të Qeverisë Shqiptare, organizatave ndërkombëtaredhe të shoqërisë civile në luftën ndaj AVL-ve dhe identifikon sfidat që ende shtrihenpara tyre. Përfundimet kryesore të raportit u shqyrtuan gjatë një serie takimesh me njënumër të madh zyrtarësh nga Qeveria Shqiptare dhe organizatat ndërkombëtare dhegjithashtu gjatë një tavoline të rrumbullakët ndër-ministrore në Tetor 2005. Raportifinal reflekton komentet e marra gjatë këtyre konsultimeve. Një letër e veçantëudhëzuese që përmban rekomandimet e ekipit të studimit për rritjen e kontrollit tëAVL-ve është shtuar si një dokument shoqërues i këtij raporti dhe është paraqitur përtu përdorur nga Qeveria Shqiptare.

Përfundimet kryesore të raportit janë si më poshtë:

Impakti i perceptuar i armëve të vogla dhe të lehta (AVL)

� Edhe pse impakti direkt i AVL-ve në krimin dhe shëndetin publik ka qenë një problemshqetësues në fund të viteve 1990, numri i fatkeqësive që i atribuohen keqpërdorimt tëarmëve ka rënë në mënyrë konsistente që atëherë.

� Një e treta e qytetarëve shqiptarë mendon se është e pranueshme të mbash një armëkur nuk zbatohet ligji, kur ka mungesë stabiliteti politik ose sepse kanë të tjerët.Motivet e tjera të përhapura për mbajtjen e armëve përfshijnë frikën nga mungesa estabilitetit politik dhe një nevojë të perceptuar për hakmarrje

� Megjithë progresin në trajtimin e gjaksive, lindja dhe rëndësia e tyre e vazhdueshme nëshoqërinë shqiptare është një çështje shqetësuese dhe një nxitës domethënës përpërdorimin e armëve

� Mosmarrëveshjet mbi pronat, xhelozia, alkoli dhe depresioni janë arsyet e cituara mëshpesh në median shqiptare si arsye që bëjnë që njerëzit t’i drejtohen përdorimit tëarmëve të zjarrit

� Shumë shqiptarë janë të vetëdijshëm se mbajtja e armëve sjell rreziqe, megjithatë kjodijeni nuk shërben mjaftueshëm si një nxitës për shumë zotërues armësh pa leje që t’idorëzojnë armët e tyre gjatë amnistive të dhëna nga qeveria. Kjo tregon se shumëshqiptarë janë mësuar tashmë me praninë e armëve në shtëpitë dhe komunitetet e tyre

� Shumë vrasje në Shqipëri kryhen duke përdorur armë zjarri dhe shumica e tyrendodhin brenda familjes

� Djemtë adoleshentë dhe në të njëzetat janë grupi që ka më shumë të ngjarë tëpërfshihet keqpërdorimin e Armëve të Vogla dhe të Lehta.

� AVL-të shpesh përdoren për të kryer akte dhune brenda familjes dhe, sipas grupeve tëgrave, dhuna në familje është një problem serioz të cilit nuk i është dhënë vlerësim imjaftueshëm nga institucionet e zbatimit të ligjit dhe ato të drejtësisë

� Raportet e medias tregojnë se në disa raste, punonjësit e policisë dhe rojat private tesigurise kanë abuzuar me armët e dhëna nga punëdhënësit e tyre ndërsa kanë qënëjashtë shërbimit

� Historikisht, mbajtja e varfër e të dhënave nga policia, spitalet, zyrat e mjekëve ligjorëdhe gjykatat pengon analizën krahasuese dhe zhvillimin e reagimeve të bazuara nëprova të politikave ndaj problemeve të AVL-ve. Metodat e përdorura për të përpiluarinformacionin gjithashtu variojnë, dhe cilësia e të dhënave zyrtare mbi plagosjet elidhura me armët e të zjarrit ndryshon përgjatë vendit.

Shpërndarja e AVL-ve brenda Shqipërisë

� Duke bashkëpunuar me organizata ndërkombëtare dhe të shoqërisë civile, QeveriaShqiptare ka ndihmuar në inicimin e përqasjeve të reja për mbledhjen e armëve sipërqasja ‘armët në këmbim të zhvillimit e cila që atëherë është ndërmarrë në të gjithëbotën.

� Megjithë afërsisht një dhjetëvjeçar të organizimit të aktiviteteve të grumbullimit tëAVL-ve gjatë të cilit rreth janë mbledhur rreth 200,000 armë nga civilët ështëllogatritur se një numër i ngjashëm i AVL-ve pa leje (rreth 200,000 copë) është akomanë duart e civilëve.

� Ka një perceptim të përhapur mes publikut të gjërë se politikanët dhe biznesmenëtkanë akses të lehtë tek AVL-të.

� Përvec armëve të demonstruara nga policia dhe ushtria, AVL-të zakonishit janë më tëdukshme për publikun gjatë festave.

� Riorganizimi i vazhdueshëm i Forcave të Armatosura shqiptare e ka vështirësuaridentifikimin si të numrit të armëve të kërkuara për shërbim në një kohë të caktuardhe numrin e njësive të tepërta të mbajtuara aktualisht nëpër magazina. Megjithatë,është llogaritur se ushtria aktualisht mban rreth 80–140,000 njësi AVL të tepërta

� Ekziston një treg i paligjshëm ruajtjeje dhe sigurie fizike, parallel me atë të rregulluarnga shteti. Në tregun e paligjshëm, individët vihen në dispozicion si roja siguriekundrejt pagesës, duke sfiduar kështu kompanitë e regjistruara të ruajtjes dhe sigurisëfizike

� Nën kornizën aktuale ligjore rojet private të sigurisë lejohet të përdorin pushkëluftarake në punën e tyre. Armët luftarake janë të papërshtatshme për qëllime të këtilladhe Ministria e Brendshme ka plane për të kufizuar përdorimin e tyre në të ardhmen.

� Pavarësisht nga rregulloret e Ministrisë së Brendshme lidhur me magazinimin earmëve dhe municioneve, ende ka raste në të cilat zotëruesit shqiptarë të armëve iruajnë këto armë në një mënyrë të pasigurt.

Menaxhimi dhe siguria e rezervave

� Forcat e Armatosura Shqiptare kanë reduktuar në mënyrë të konsiderueshme numrine depove magazinuese nga 167 në 1998–ën në 57 në 2005, duke përmirësuar kështusigurinë e rezervave. Megjithatë edhe pse shumë nga depot e magazinimit të Ministrisësë Mbrojtjes përdorin procedura të sigurimit të rezervave, nuk ka asnjë qendër tëvetme që të jetë tërësisht konform standarteve të kërkuara për sigurinë dhemenaxhimin efektiv të rezervave

� Si pasojë e mbingarkimit historik dhe zhvendosjes së stoqeve të vjetra Ministria eMbrojtjes klasifikon aktualisht gjysmën e të gjitha depove të saj të municionit si të njërreziku të lartë për detonim. Kjo paraqet një kërcënim serioz për shëndetin publik,veçanërisht në lidhje me faktin se vëndet e banimit nganjëherë janë ndërtuar në

ii HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

mënyrë të rrezikshme pranë vëndeve të rezervave dhe magazinimit, në kundërshtimme ligjet e planifikuara

� Një nivel i panjohur rreziku paraqitet nga pakot “e përziera” të municionit tëpasistemuar i dorëzuar gjatë grumbullimeve të armëve që ende nuk është ndarë sipastipit dhe si rrjedhojë nuk mund të magazinohet sipas shkallës të rrezikut.

� Pavarësisht zbatimit të një sistemi llogarie elektronik për AVL-të në Ministrinë eBrendshme, njësitë e forcave të armatosura dhe ministritë e tjera ende mbështeten temetodat e llogaritjes të bazuara në letër, të cilat janë të ngadalta, të vështira për t’ukrahasuar dhe nganjëherë të pasakta. Në këto kushte, ka të ngjarë që të mos zbulohetndonjë vjedhje e rezervave.

� Megjithë ekzistencën e rregullave dhe procedurave të përgjithshme të zhvilluara përforcat policore dhe ushtarake mbi magazinimin e sigurt, në disa raste, inventaret dhemagazinimet brënda kompanive të ruajtjes dhe sigurisë fizike duken tëpapërshtatshme. Kjo lejon që AVL-të të shkëmbehen midis rojave pa plotësuardokumentacionin e nevojshëm dhe nganjëherë lejohet që armët të merren në shtëpi,në kundërshtim me ligjin

Grumbullimi i AVL-ve dhe municioneve

� Iniciativa pasuese të grumbullimit të armëve janë ndërmarrë në Shqipëri që prej vitit1997 me sukses të dukshëm, duke çuar në dorëzimin nga publiku të më shumë se200,000 armëve pa leje

� Megjithatë, ciklet e vazhdueshme të grumbullimit të armëve krijuan disa probleme,duke përfshirë:�� ‘lodhjen nga grumbullimi’ midis publikut, policisë dhe komunitetit ndërkombëtar�� konfuzion mes publikut në lidhje me rregullat mbi mbajtjen dhe grumbullimin e

armëve�� zbatim jo të rregullt të legjislacionit ekzistues mbi zotërimin nga civilet nga

autoritetet

Shkatërrimi i AVL-ve dhe municioneve

� Deri tani është bërë një progres i kënaqshëm për shkatërrimin e AVL-ve dhemunicioneve. Gjatë katër-pesë vitet e fundit janë shkatërruar më shumë se 140,000armë dhe 22,000 ton municione

� Megjithë angazhimet për të shkatërruar armët e tepërta të ndërmarra ndaj një sërëorganizatash dhe forumesh ndërkombëtare, duke përfshirë Organizatën për Siguridhe Bashkëpunim në Europë (OSBE) dhe Kombet e Bashkuara, teprica tëkonsiderueshme armësh (diku në rendin prej 80–140,000 njësish) dhe municioneshmbeten në magazina, pa treguar se kur ose në ç’mënyrë do të shkatërrohen

� Prodhimet e mbetjeve toksike të krijuara si nënprodukte të shkatërrimit tëmunicioneve nuk janë menaxhuar gjithmonë me synimin për të minimizuar impaktinmjedisor.

� Disa njësi të Asgjësimit të Eksplozivëve të Artilerisë brenda Forcave të Armatosura janëtrajnuar vetëm për shkatërrimin e një artikulli të veçantë, e megjithatë ata kryejnëshkatërrime të një shkalle të gjërë, pa njohuritë ose pajisjet e nevojshme. Duke vepruarkështu, ato paraqesin një kërcënim serioz për sigurinë e publikut.

Transfertat ndërkombëtare të AVL-ve dhe armëve të tjera konvencionale

� Duke pranuar që zbatimi i legjislacionit dhe rregulloreve kombëtare për kontrollin etransfertave të armëve ka qenë historikisht i dobët, Qeveria Shqiptare është përpjekurtë prezantojë rregullore të reja dhe të përmirësuara në këtë fushë. Megjithatë edhe pseështë hartuar një ligj i ri dhe i përmirësuar mbi importin dhe eksportin e mallraveushtarake, ai ende nuk është miratuar nga parlamenti

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE iii

� Shkalla në të cilën sistemi i kontrollit të eksportit të armëve në Shqipqëri përputhet meangazhimet ndërkombëtare të vëndit nuk është e qartë, për shkak të mungesës sëtransparencës nga ana e Qeverisë në këtë fushë.

� Meqënëse Shqipëria ka përfaqësi të kufizuara diplomatike nëpër botë aktualisht ka njëfushë shumë të ngushtë veprimi për të siguruar verifikimin efektiv të post- eksportitdhe të përputhshmërisë me çertifikatat e end- userave,

Trafikimi dhe krimi i organizuar

� Shqipëria merr pjesë në një sërë inisiativash rajonale për anti-trafikun, sigurinë ekufirit dhe kundër krimit të organizuar. Shkëmbimet e suksesshme të informacionitmbi trafikun e AVL-ve përmes këtyre kanaleve kanë rezultuar të efektive, edhe përshkak të mbështetjes së profilit të lartë që Qeveria Shqiptare ka dhënë ndaj tyre.

� Sipas Ministrisë së Brëndshme, shumë AVL pa leje të konfiskuara nga policia gjatëpunës së saj, më tepër janë trafikuar në vënd sesa kanë patur origjinen nga stoqet eqeverisë shqiptare

� Tipi i artikujve të trafikuar brenda dhe jashtë Shqipërisë ka ndryshuar që prej vitit2002, me më pak pushkë jo-automatike dhe AK47 të kapura dhe me një numër nërritje të predhave dhe bombave të detonuara të komanduara celularë të konfiskuara.

Drejtësia dhe zbatimi i ligjit

� Kapaciteti i institucioneve të zbatimit të ligjit për të luftuar armëmbajtjen pa leje dhekrimin me AVL është rritur me kalimin e kohës së bashku me reformat për shërbiminkombëtar të policisë, përfshirë prezantimin e njësive dhe strategjive të reja tëspecializuara në anti-trafik dhe një përpjekje për të adoptuar metoda ta policimit nëkomunitet.

� Sipas ligjit aktual mbi mbajtjen e AVL-ve, një sasi e konsiderueshme e atyre civilëve qëzotërojnë armë të paregjistruara janë objekt i ndjekjes penale. Natyra e ashpër e këtijligji, në një shoqëri e cila pranon mbajtjen e armëve, i pengon punonjësit e policisë nëbërjen e arrestimeve dhe disa gjykatës në dhënien e dënimeve të specifikuara në KodinPenal. Për më tepër, sistemi i burgjeve nuk ka kapacitet për të trajtuar rritjen masive tetë burgosurve që do të sillte zbatimi strikt i Kodit Penal

� Ekziston një shkallë konfuzioni mes qytetarëve dhe disa nëpunësve të zbatimit të ligjitrreth bazës ligjore për mbajtjen dhe grumbullimin e armëve. Kjo jo vetëm pengonzbatimin efektiv të ligjit në këtë fushë, por mund të kontribuojë në akuzat qëpunonjësit e policisë dhe gjykatësit kanë qënë objekt mitmarrjeje në shkëmbim tëmosarrestimit ose ndjekjes penale të civilëve që zotërojnë armë pa leje

Koordinimi, vazhdueshmëria dhe zhvillimi i politikave

� Qeveria Shqiptare u përgjigj menjëherë dhe vendosmërisht ndaj grabitjes kombëtaretë armëve në 1997-ën duke ngritur një komision ndër-departamental të nivelit të lartëpë të kordinuar mbledhjet pasuese të armëve

� Përpjekjet më të fundit të Qeverisë Shqiptare për të zbatuar një përgjigje të koordinuarndaj problemeve të AVL-ve dhe sigurisë në vend janë penguar nga mungesa e njëkoordinimi ndër-ministror dhe ndër-departamental dhe ndryshimet e stafit të nivelittë lartë në institucionet qeveritare

� Efektiviteti i mbështetjes ndërkombëtare për aktivitetet e kontrollit të AVL-ve nëShqipëri ka rënë me disa pikë gjatë dekadës së shkuar, si rezultat i koordinimit të dobëtmidis agjensive ndërkombëtare dhe donatorëve dhe mungesës së angazhimit tëqëndrueshëm

� Megjithëse ka bërë progres në kontrollin e brëndshëm të AVL-ve, Qeveria e Shqipërisëshpesh ka mbetur në prapaskenë në zhvillimin e politikave dhe rregullorevendërkombëtare, dhe si rezultat shtetet e tjera nuk kanë përfituar nga përvoja ekonsiderueshme e vendit

iv HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

FASH Forcat e Armatosura të Shqipërisë

PKSH Partia Komuniste Shqiptare

SHKPE Shoqata e Kolegjeve të Policisë Europiane

AIA Linja ajrore Ndërkombetare Afrikane

ISHSN Instituti Shqiptar për Studime Ndërkombëtare

UKSH Ushtria Kombëtare Shqiptare

PPSH Partia e Punës e Shqipërisë

SDAZE Skuadra e Depove të Armatimit dhe Zbatimit tëEliminimit

OBEDZ Organizata e Bashkepunimit Ekonomik e Detit teZi

CAM-A Misioni i Asistencës Doganore në Shqipëri

EQL Europa Qëndrore dhe Lindore

IEQ Inisiativa e Europës Qëndrore

KPK Komiteti i Pajtimit Kombëtar

KM Këshilli i Ministrave

IPK Indeksi i Perceptimit të Korrupsionit,Transparenca Ndërkombëtare

KDFA Kontrolli Demokratik i Forcave te Armatosura

DZHI Departamenti për Zhvillim Ndërkombëtar(Mbretëria e Bashkuar)

PD Partia Demokratike

EÇKP Edukimi për Çarmatim dhe Kulturë Paqësore

RDK Republika Demokratike e Kongos

KE Komisioni Europian

MAPKE Misioni për Asistencë Policore i KomisionitEuropian

ETMM Ekipi Trajnues për Mbështetjen ndaj Municionit

BE Bashkimi Europian

IRJ Ish-Republika Jugosllave

GDP Prodhimi Brendshëm Bruto

PKB Prodhimi Kombëtar Bruto

PPG Programi Pilot i Gramshit

MIK Menaxhimi i Integruar i Kufijve

ICITAP Programi Ndërkombetar i Asistencës Trajnuesepër Hetimet Kriminale

QNZHPM Qëndra Ndërkombëtare për Zhvillimin ePolitikave te Migracionit

SNVK Studimi Ndërkombëtar i Viktimave te Krimit

IOM Organizata Ndërkombëtar për Migracion

IRLPRKB Instituti për Raportet e Luftës dhe Paqes:Raportet mbi Krizat në Ballkan

UÇK Ushtria Çlirimtare e Kosoves

LSI Levizja Socialiste per Integrim

MANDAPS Sistemi i Mbrojtjes Ajrore i Transportueshëm ngaNjeriu

ESHPK Elementi Shumëkombëtar i Politikave Këshilluese

MEICO Kompania Ushtarake Eksport Import

MPJ Ministria e Punëve të Jashtme

MM Ministria e Mbrojtjes

MRP Ministria e Rendit Publik

MB Ministria e Brendshme

SGAMRP Sektori i Grumbullimit të Armëve në Ministrinë eRendit Publik

MDM Memorandum Mirëkuptimi

AMF Agjensia e Mirëmbajtjes dhe Furnizimit e NATOs

NATO Organizata e Traktatit të Atlantikut Verior

QKÇ Qendra Kombetare për Çmilitarizim

OJQ Organizata Jo-Qeveritare

INTAV Inisiativa Norvegjeze për Transfertat e Armëve tëVogla

UKÇ Ushtria Kombëtare Çlirimtare

IKO Inisiativa mbi Krimin e Organizuar

OSBE Organizata per Siguri dhe Bashkepunim ne Europe

PAMECA Misioni për Asistencë Policore i KomunitetitEuropian në Shqipëri

PpP Partneritet për Paqe

KRSF Kompani të Ruajtjes dhe Sigurisë Fizike

GER Granatat Eksplozivë Raketë

MSA Marrëveshja e Stabilizim-Asociimit

AVL Armë të Vogla dhe të Lehta

KAVL Kontrolli mbi Armët e Vogla dhe të Lehta

PKAVL Projekti i Kontrollit te Armëve të Vogla dhe të Lehta

IBEJ Inisiativa Bashkëpunuese e Europës Juglindore

EJ Europa Juglindore

SEESAC Zyra Qëndrore për Kontrollin e Armëve të Vogladhe të Lehta e Europës Juglindore

SHISH Agjensia Kombëtare e Sherbimeve Inteligjente

PS Partia Socialiste

MRFS Mbeshtetje per Reformat ne Fushen e Sigurise

SMIP Sistemi i Menaxhimit te Informacionit tePergjithshem

UÇPMB Ushtria Çlirimtare e Presheves, Medvedjes dheBujanovacit

UNDDA Departaramenti i Kombeve të Bashkuara përÇështjet e Çarmatimit

UNDP Programi i Zhvillimit i Kombeve te Bashkuara

UNHCR Komisioneri i Larte i Kombeve te Bashkuara perRefugjatet

UNICEF Fondi i Kombeve te Bashkuara per Femijet

UNMIK Misioni i Kombeve te Bashkuara ne Kosove

UNODC Zyra e Kombeve te Bashkuara per Drogen dheKrimin e Organizuar

UNPoA Programi i Veprimit të Kombeve të Bashkuara

USAID Agjensia e ShBA për Zhvillim Ndërkombëtar

AKZH Armet ne Kembim per Zhvillim

BEP Bashkimi Europian Perendimor

OBSH Organizata Botërore e Shëndetësisë

Akronime dhe Shkurtime

Korçë

Gjirokastër

BeratFier

Krujë

Burrel

PukëKukës

Han i Hotit

Durrës

Gramsh

Shkodër

Prishtinë

Tirana

Pogradec

SHQIPËRI

ISH REPUBLIKA JUGOSLLAVE E MAQEDONISË

KOSOVA

SERBIA DHE MALI I ZI

GREQI

DETI ADRIATIK

Lezhë

Bulqizë

Elbasan

Vlorë

Tepelenë

Korfuz

Podgoricë

Shkup

Ohri

Liqeni i Prespës

Liqeni i Ohrit

Liqeni i Shkodrës

Lushnjë

1 Sfondi dheMetodologjia

GJATË VITEVE TË FUNDIT , ne Shqiperi eshte bere shume pune si nga Qeveria ashtudhe nga Komuniteti Nderkombetar per te adresuar problemet me kryesore te AVL-ve.Qe nga kriza e vitit 1997, gjate se ciles qindra mijra arme u grabiten nga gazermat eshtetit, jane organizuar nje sere grumbullimesh armesh si nga Qeveria ashtu dhe nganje sere programesh te PNUD; jane ndermarre fushta te ndryshme ndergjegjesimi dheedukimi; jane forcuar kontrollet e kufirit dhe ende po vazhdon asgjesimi imunicioneve.

Duke u mbeshtetur ne kerkimet dhe diskutimet fillestare qe u zhvilluan mes Qeverisese Republikes se Shqiperise dhe Saferworld ne periudhen Shtator – Dhjetor 2004, utheksua se mbetet akoma shume per te bere dhe se progresi drejt nje zbatimi te plote ete suksesshem te detyrimeve te Shqiperise do te pengonte seriozisht pa kuptuar mepare sferen e plote dhe natyren e problemit te armeve ne Shqiperi duke bere njevleresim kombetar te hollesishem mbi armet e vogla.

Me financim nga Komisioni Global i Parandalimit te Konflikteve i Qeverise Britanike,nje faze kerkimi 6-mujore filloi ne Prill 2005 dhe perfundoi ne Shtator te te njejtit vit.Qellimi i kerkimit ishte:

� Te vleresohej dhe merrej parasysh shtrirja gjeografike dhe demografike e zoterimit dheperdorimit te armeve te vogla;

� Te vleresohej dhe te merrej parasysh natyra e trafikimit dhe qarkullimit te armeve tevogla;

� Te tregohej ndikimi human dhe social i perdorimit te armeve te vogla;

� Te paraqiteshin masat e krijuara dhe te nevojshme per te kontrolluar perdorimin earmeve te vogla;

� Te paraqitej shkallezimi dhe sfera e problemit te armeve te vogla perballe ceshtjeve tetjera social-ekonomike dhe politike

U shqyrtua gjithashtu qe studimi do te formonte fazen e pare te nje procesi me te gjereper t’i dhene pergjigje te koordinuar ceshtjeve te AVL-ve. Faza pergatitore e studimit ushoqerua nga diskutime ne brendesi te rezultateve te nxjerra nga kerkimi dhe tepergjigjeve te mundshme te politikave. Nje dokument i vecante, qe permban gjetjetdhe rekomandimet fillestare, iu paraqit te gjitha Ministrive perkatese te Qeverise dhedisa organizmave nderkombetare. Komentet e tyre u kerkuan ne nje seri takimeshindividuale dhe me shkrim. Me ne fund, ne Tetor 2005 u mbajt nje mbledhjenderministrore ne tavoline te rrumbullaket per te diskutuar gjetjet dhe per tu

1.1 Sfondi

mundesuar ministrive te ndryshme te koordinonin pergjigjet e tyre. Komentet e marrajane reflektuar ne dokumentin e rekomandimeve perfundimtare si dhe ne paragrafetperkates te studimit.

Pe te grumbullur te dhenat e kerkuara per nje studim te plote, skuadra e Saferworldperdori nje llojshmeri burimesh me qellimin per te siguruar nje nivel te larte tesaktesise si dhe te lejonte nje analize me te thelle te faktoreve dhe dinamikave qe kanelidhje me AVL-te. Burimet perfshine:

� Nje studim mbarekombetar mbi familjen, drejtuar ne partneritet me Institutin eStudimeve dhe Opinioneve, nje organizate me baze kerkimet e tregut e vendosur neTirane. Pyetesori u krijua mbi bazen e Protokolleve te Studimit te SEESAC, ipershtatur per te marre parasysh mjedisin e vecante dhe ceshtjet prezente ne Shqiperi.U perzgjodh nje kampion prej 1200 te pyeturish, duke lejuar per nje marxhine tegabimit prej me pak se 2% dhe per nje nivel besueshmerie prej 95% dhe dukeperfaqesuar shperndarjen propocionale te populates.

Per te zhvilluar kampionin, si shtrese baze u zgjodh bashkia dhe me pas u perzgjodhennje numer fiks pikash kampione, duke perdorur Fushat e Numerimit nga Rregjistrimii Popullsise ne vitin 2001. Kjo teknike u konsiderua si me shkencorja dhe me rastesorjaqe mund te zbatohej me statusin aktual te regjistrave ne Shqiperi. Per te perzgjedhurrastet u perdor teknika e zgjedhjes se rastesishme. Ne vend te perzgjedhjes se familjevenga nje rregjister emeror, p.sh Rregjistrat e Popullsise, perzgjedhja e rastesishmeperfshin intervistues qe fillojne nga pika qendrore e seciles Fushe Numerimi dukeperzgjedhur cdo shtepi te trete, ose cdo apartament te peste ne godinat e larta. Kjoteknike lejon perzgjedhjen e rastesishme te njerezve qe jetojne ne zonen e specifikuarne nje kohe te caktuar. Nese do te aplikohej teknika emeruese do te kishte qeneabsolutisht e veshtire te gjendeshin emrat e perzgjedhur per shkak te levizjeve tebrendshme te popullates.

� Raste studimore ne shtate qytete (Berat, Fier, Gjirokaster, Korce, Kukes, Shkoder dheTirane). Kur u zgjodhen vendet per rastet studimore, u moren ne konsiderate kriteret emeposhtme:

�� Afersia me gazermat�� Ekzistenca e meparshme e industrise se AVL-ve�� Çeshtje te trafikimit/kufirit�� Niveli i interesit nderkombetar�� Kultura historike ose bashkekohore mbi armet�� Nivelet e varferise�� Shkallet e krimit�� Prezenca e Personave te Zhvendosur Brenda Vendit�� Popullsite e minoriteteve etnike

Brenda secilit qytet, u intervistuan nga 7 deri ne 14 njerez, perfshi ketu kryetarin ebashkise, drejtorin e keshillit te qarkut, perfaqesues perkates te drejtorive lokale tepolicise, gjykates ose prokurore, perfaqesues te OJQ-ve, drejtore spitalesh dhe drejtorete shkollave lokale. Temat kryesore te intervistave perfshine ndikimin e AVL-ve,shperndarjen e AVL-ve, programet e grumbullimit te armeve dhe ceshtje qe kane tebejne me trafikimin. Pervec intervistave, u mblodhen statistika te nivelit lokal meqellim qe te krahasoheshin me, ose te plotesonin statistikat ne nivel kombetar.

� Gjashte fokus grupe. Ne tre vende te rasteve studimore, Fier, Shkoder dhe Tirane,fokus grupet u organizuan me nje grup burrash dhe nje grup te dyte, me gra. Mosha epjesemarresve ne fokus grupet varionte nga 18 ne 57. Temat kryesore perfshineeksperienca te krimit, ne pergjithesi dhe ne lidhje me AVL-te, perceptimin e zoterimitte AVL-ve, mundesite per grumbullimin e AVL-ve dhe eksperienca personale te

2 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

1.2Metodologjia

zoterimit te AVL-ve. Ne Shkoder u vu nje theks edhe mbi traditen dhe ndikimin e sajmbi zoterimin e AVL.-ve.

� 53 intervista kyce informuese per te patur informacion per, dhe vleresuar,kapacitetet dhe burimet e shtetit, te dhenat zyrtare, politikat, praktikat, problemet eidentifikuara, masat dhe inisiativat e kaluara ne lidhje me kontrollin e AVL-ve. Mesinformuesve kyce ishin zyrtare te Qeverise, policise, aktore nderkombetare,perfaqesues te OJQ-ve, ish-oficere te ushtrise dhe gazetare.

� Nje shqyrtim i burimeve perkatese (si nderkombetare ashtu dhe kombetare) tepublikura per AVL-te ose ceshtje te lidhura me to, perfshi per shembull, studime temeparshme me permasa te vogla, kerkime mbi reformat ushtarake dhe sigurise,raporte mbi te drejtat e njeriut, etj.

� Monitorimi i medias per artikujt e botuar ne gazeten kombetare Shekulli neperiudhen Janar 2002 dhe Maj 2005. Gjate kesaj periudhe, artikujt u analizuan perngjarje te tilla si vrasjet, tentativat e vrasjeve, armembajtjet pa leje, sulmet dhekercenimet me arme, me qellim krijimin e nje tabloje me te qarte te frekuences seketyre ngjarjeve. Shekulli ishte i vetmi burim i perdorur per kete komponent kerkimi,pasi eshte e vetmja gazete kombetare ne Shqiperi me arkiv elektronik.

� Statistikat zyrtare per te mbeshtetur informacionin e dhene ne intervista dhe per tesiguruar nje tablo te ndikimeve te AVL-ve ne Shqiperi. Per shkak te kufizimeve aktualete grumbullimit te te dhenave ne Shqiperi, per shembull mungesen e databazave tekompjuterizuara, ky element kerkimi ishte i nje vlere te kufizuar, sidomos seksioni indikimit.

Pershtypjet per Shqiperine zakonisht theksojne zhvillimin e dobet ekonomik, izoliminnderkombetar dhe shtypjen e brendshme te rregjimit komunist te Enver Hoxhes(1946–1985) dhe perpjekjet e vazhdueshme per t’i kapercyer keto trashegimi ne nje ngavendet me te vogla, te varfra dhe me pak te zhvilluara ne Europe1. Ne vitin 2003,Shqiperia kishte GDP e dyte me te vogel per fryme nga shtate vendet ballkanike sipasKomisionit Nderkombetar te Ballkanit, me €1709, dhe e dyta per nivelin e ulet te teardhurave neto sipas Investimeve Direkte te Huaja (IDH) me €158 million.2 Ne tenjejten kohe, ndermjet viteve 1998 dhe 2001 raportet tregonin shkallen me te larte territjes mes vendeve ballkanike, mesatarisht tete per qind ne vit,3 dhe gjashte per qindne vitin 2003.4 Ndersa shkalla e rritjes nuk tregon plotesisht nivelin e ulet te zhvillimit,keto statistika makroekonomike fshehin gjithashtu kontrastet e konsiderueshmerajonale qe ekzistojne ne Shqiperi. Raportet tregojne se ka nje ndryshim te madhndermjet kryeqytetit Tiranes dhe qyteteve te pasura bregdetare sic eshte qyteti port iDurresit, dhe pjeses tjeter te thelle te Shqiperise. Pervec kesaj, ato nuk tregojne shkallenne te cilen te ardhurat nga aktivitetet e tregut gri dhe te zi kontribuojne ne standartet ejeteses ne popullsine shqiptare.5

Shqiperia ishte vendi i pare ish-komunist qe aplikoi per te hyre ne NATO, qe ka qeneaktiv ne programin e saj Partneritet per Paqe (PfP) dhe u lavderua per progresin e berene reformat ne ushtri dhe ne permiresimin e mbikqyrjes parlamentare.6 Ne vitin 1992Shqiperia u be shteti i pare ne Ballkanin perendimor qe firmosi nje marreveshje te

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 3

1 Biberaj E, Shqiperia ne Tranzicion: Rruga e Veshtire drejt Demokracise, (Westview Press, 1999); Perfaqesuesi i NGO P, Kerkimiper nje Shqiperi me te Madhe, (C. Hurst & Co., 2003); Saltmarshe D, Identiteti ne nje Shtet Ballkanik Post-Komunist: NjeStudim mbi nje Fshat Shqiptar, (Ashgate, 2001). Keto These mendime jane pasqyruar ne raportet nderkombetare te mediavembi Shqiperine.

2 Bosnia kishte GDP me te ulet per fryme ne rajon me €1611, ndersa Maqedonia kishte te ardhurat me uleta neto FDI me€83.5 milion. Ballkani ne te Ardhmen e Europes (Raporti i Komisionit Nderkombetar mbi Ballkanin, Sofie, Prill 2005), f. 39.

3 Pettifer J, Shqiperia, Ish-Republika Jugosllave e Maqedonise dhe Kosova: Shtetet ne Evolucion dhe Bashkimi Europian,(Qendra Kerkimore per Studimin e Konflikteve G116, 2002), f. 5.

4 Shqiperia ne Shifra 2004, (Tirana: INSTAT), f. 35.5 Nje analist ka sugjeruar se me shume se dyzet per qind e GDP reale ne Shqiperi ndodhet ne sferat gri dhe te zeze te

ekonomise. Shiko: Moustakis F, ‘Kercenimet e Buta te Sigurise ne Europen e Re: Rasti i Rajonit te Ballkanit’, Sigurimi EuropianSecurity, 13(1–2), 2004, f. 149.

6 Boyne S, ‘Komunistet shqipetare po paguajne per te shkuaren’, Revista Inteligjente Jane, 8(10), Tetor 1996, fq. 440–1.

1.3 Hyrje

tregtise dhe bashkepunimit me Komunitetin Europian, edhe pse progresi iMarreveshjes se Stabilizim-Asocimit (SAA) ndermjet Shqiperise dhe BashkimitEuropian (BE) ka qene problematik per nje sere arsyesh. Shqiperia duhet te kapercejenje sere sfidash per te plotesuar kerkesat per anetaresim ne BE dhe NATO, po t’ireferohemi raporteve te Komisionit Europian per Marreveshjen e Stabilizim-Asociimitqe nxjerrin ne pah nje numer ceshtjesh qe kane lidhje direkte dhe indirekte mesituaten e AVL-ve ne Shqiperi:

Raporti i Komisionit Europian per Marreveshjen e Stabilizim-Asociimit renditprioritetet e meposhtme per Shqiperine:

� Shtimin e luftes kunder krimit te organizuar dhe korrupsionit;� Forcimin e kontrolleve kufitare dhe doganore;� Forcimin e kapaciteteve gjyqesore dhe administrative;� Permiresimin e procesit demokratik dhe stabilitetit politik per te zbatuar reformat;� Permiresimin e situatave mbi te drejtat e njeriut dhe minoriteteve;� Formalizimin dhe reformimin e ekonomise.7

Gjate viteve te fundit, Shqiperia ka hedhur hapa shume te rendesishem per te adresuarproblemet e saj mbi AVL-te. Ketu perfshihen grumbullimi i armeve, shkaterrimi itepricave, permiresimi i menaxhimit te rezervave dhe nje bashkepunim me i mire iinteligjences nderkombetare/rajonale dhe per zbatimin e ligjit. Me kalimin e kohes,dinamikat e problemit kane ndryshuar nga nje kercenim imediat i sigurise kombetarene vitin 1997 ne situaten aktuale ku armet e paligjshme nxisin krimin dhe trafikun dheku problemet e sigurise te popullsise manifestohen ne nje mungese besimi ndaj shtetitdhe institucioneve te tij, ne nje pasiguri ekonomike, akses te keq ne drejtesi dhevendim marrje. Prandaj mbetet kritike qe problemet e AVL-ve te vazhdojne tendalohen ne Shqiperi ne te gjitha menyrat e manifestimit.

Qe prej hartimit te kufijve te Shqiperise ne vitin 1912, ato jane pare si nje burimpotencial i paqendrueshmerise rajonale pasi nuk arriten te kenaqin nacionalistetshqiptare, greke dhe serbe. Gjate gjtihe shekullit te njezete ekzistonte frika sepretendimet greke ose serbe mbi territoret e njohura si te Shqiperise do te conin nedhune mes shteteve. Prezenca e pakicave etnike shqiptare te konsiderueshme ne pjesete ish-Republikes Federale te Jugosllavise (FRY), vecanerisht ne Kosove dhe neMaqedonine Perendimore, nxiten shqetesime se Tirana mund te kerkonte te krijontenje “Shqiperi me te Madhe” duke i bashkuar keto territore me force.8 Edhe pse here pashere jane bere deklarata ne te shkuaren e afert dhe te lagert ne po te njejtat linja9, sotasnje parti politike e rrymes ne Shqiperi nuk e lidh veten me nje pozicion te tille.10

Detyra per modernizimin e Shqiperise dhe krijimi i nje identiteti te pergjithshemkombetar brenda kufijve ekzistuese te Shqiperise eshte pare nga nje numerkomentatoresh si nje shqetesim shume me i ngutshem per udheheqesit politikeshqiptare sesa nje kerkese per te pervetesuar territoret fqinje.11 Ndryshimet kulturore,ekonomike gjuhesore, politike dhe sociale qe ndajne banoret e Shqiperise veriore

4 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

7 Komisioni i Komunitetit Europian, Komisioni i Letrave te Stafit Punonjes: Shqiperia – Raporti i Stabilizim – Asociimit 2004,(Bruksel, SEC (2004) 374 / 2); Ilirjani A, ‘Shqiperia dhe Bashkimi Europian’, Politikat Mesdhetare, 9(2), 2004, f. 261.

8 Op cit Biberaj; Grupi i Krizave Nderkombetare, Pan-Shqiptarizimi: Sa i Madh eshte Kercenimi per Stabilitetin ne Ballkan?(Tirana/Bruksel: Raporti i Europes 153, 25 Shkurt 2004); Judah T, ‘Shqiperi me e Madhe?’, I Mbijetuari, 43(2), 2001, pp.7–18; op cit perfaqesuesi i OJF; op cit Pettifer.

9 Një nga shkaqet më të fundit lidhur me idenë e një "Shqipërie të Madhe" lindi kur Akademia Shqiptare e Shkencave publikoinjë platformë që skicoi kufijtë e ‘rinj’ për një Shqipëri që do të përfshinte zonat me popullsi të konsiderueshme etnikeshqiptare dhe tokat e ‘lashta’ shqiptare. Platforma për Zgjidhjen e Çështjes Kombëtare Shqiptare (Akademia e Shkencave tëShqipërisë, 1998)

10 Pervec kesaj mungese te perfaqesimit politik , Komisioni Nderkombetar per Ballkanin sugjeroi se kercenimi per nje “Shqiperime te Madhe” ekziston akoma. Kjo bazohet ne te dhenat e grumbulluara nga nje sondazh opinionesh. Burimi: op citBallkani ne Europen e Ardhshme, f. 17.

11 Op cit Biberaj; Blumi I, ‘Politikat e kultures dhe pushtetit: Rrenjet e shtetit post-lufte te Hoxhes’, Tremujorja EuropianeLindore, 31(3), 1997, pp. 379–98; op cit perfaqesimi i OJF; op cit Saltmarshe.

1.4 Shqiperia neshekullin e

njezete

(Geget) me banoret e Shqiperise jugore (Tosket) jane te dokumentuara me se miri.Lufta per pushtet ndermjet grupeve nga veriu dhe jugu per te kontrolluar burimetkulturore dhe ekonomike te Shqiperise, cuan, ne shekullin e njezete, ne kontrasterajonale ne zhvillimin ekonomik, por ndodhen ne nje kohe kur shume perpjekje pobeheshin per te ndertuar nje tregues kombetar qe do te maskonte ndryshimet rajonaledhe do te njetrajtesonte popullaten.12

Historia e gjysmes se dyte te shekullit te njezete ne Shqiperi u dominua nga EnverHoxha, udheheqesi i Partise se Punes se Shqiperise (PPSH, deri ne vitin 1948 kur ukthye ne Partia Komuniste e Shqiperise (PKSH).13 Prej nje faze te hershme, influencajugore ne PKSH ishte e forte, gje qe coi ne themelimin e rregjimit te eger Stalinistpermes te cilit Hoxha sulmoi kulturen e Gegeve, bazat ekonomike, udheheqjen, gjuhendhe menyren e jeteses,14 per te krijuar nje shtet me dominim Tosk.

Frika e pushtimit ishte shkaku themelor per krijimin e nje shoqerie ushtarake dhe teizoluar me pjesen e jashtme.15 Jane bere trajnime ushtarake neper shkolla dhe fabrika,deri ne tre vjet sherbim ushtarak i detyrueshem dhe njesi te mbrojtjes civile, te gjitha tekrijuara per te siguruar qe Shqiperia te mund te mbrohej me ane te mobilizimit civilme taktika Guerilase.16 Nen sundimin e Hoxhes Shqiperia u izolua jo vetem ngaEuropa Perendimore, por edhe nga anetare te tjere te bllokut socialist. Madje edhekater vjet pas vdekjes se Hoxhes, kohe kur rregjimet komuniste po binin ne te gjitheEuropen, pasardhesi i Hoxhes, Ramiz Alia, kerkoi te sigurohej qe Shqiperia tevazhdonte te ishte rregjimi i fundit komunist ne Europe.17 PPSh madje arriti te ngjitejne pushtet duke fituar nje shumice vendesh ne zgjedhjet shume-partiake te mbajturane vitin 1991. Gjithsesi, ajo u perjashtua perfundimisht me fitoren e nje lumi votashnga ana e kundershtareve te tyre kryesore te Partise Demokratike (PD) ne vitin 1992.Kur PD mori pushtetin, papunesia ishte 300 per qind, GDP per fryme ishte $222 dheShqiperia merrte $116 per fryme nga ndihmat nderkombetare, asistenca me e lartedhene ndonjehere per ndonje shtet ish komunist.18 Me veriorin Sali Berisha, siudheheqes te partise se safj, Qeveria e PD pritej te korrigjonte cekuilibrin ekonomik nefavor te veriut.19

Kolapsi i kompanive te skemave piramidale ne Shqiperi ne fund te vitit 1996 dhe nefillim te vitit 1997 u pa si shkaku kryesor per pasigurine civile qe ekzistoi ne Shqiperi negjysmen e pare te vitit 1997. Kolapsi i ketyre skemave mendohet te kete prekur kursimete qindra mijerave shqiptareve. Nje vleresim deklaroi se mbi nje milliard dollare, rrethnje e treta e GNP se Shqiperise ne ate kohe,20 u investua ne skemat piramidale kupremtoheshin norma interesi deri ne 50 per qind.21 Protestuesit bllokuan rruget neqytetet e jugut te Shqiperise dhe ne Tirane, dhe ndertesat e Qeverise dhe PD ne Berat,Lushnje dhe Vlorë u bene objektiva per grabitje dhe venie zjarri. Ne Shkurt,demonstratat u perhapen ne te gjithe jugun, ku grabitesist vune ne shenjester depotushtarake dhe stacionet e policise. Ne 2 Mars 1997, Presidenti Sali Berisha shpalli

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 5

12 Per shembull shiko koleksionin e eseve ne eds Scwander-Sievers S dhe Fischer B J, Identitetet Shqiptare: Mitet dhe Historia,(Hurst, 2002). Shiko gjithashtu: op cit Blumi, pp. 379–98.

13 Shiko per shembull: Bailey R, ‘Tym pa zjarr? Shqiperia, SOE dhe “Teoria e Komplotit” Socialist, ne eds Scwander-Sievers dheFischer, (2002), pp. 143–53; op cit Blumi, pp. 379–98; Doll B, ‘Marredhenia ndermjet sistemit klanor dhe institucioneve tetjera ne Shqiperine veriore’, Gazeta e Studimeve te Europes Juglindore dhe Detit te Zi, 3(2), 2003, pp. 147–162; Saltmarshe,(2001); Standish A M J, “Roli i Enver Hoxhes ne zhvillimin e miteve socialiste shqiptare”, ne eds Scwander-Sievers dhe Fischer,(2002), pp. 115–24.

14 Op cit Biberaj, p. 16; op cit Blumi, pp. 385–6; op cit Doll, pp. 157–8.15 Bumçi A, ‘Reforma ne fushen e sigurise ne Shqiperi’, ne ‘Mbrojtja dhe Reforma ne Fushen e Sigurise ne Europen Juglindore’:

Veshtrim i brendshem dhe perspektivat – Shqiperi: Nje studim mbi vetevleresimin, (DCAF, 2003), pp. 3–26.16 Op cit Boyne, pp. 438–41; de Leonis Andres, ‘Mbetjet e mbrojtjeve te Shqiperise’, Revista Inteligjente Jane, 7(7), Korrik 1997,

pp. 295–8; Smith C dhe Sagramoso D, ‘Trafikimi i armeve te vogla mund te eksportoje anarkine e Shqiperise’, RevistaInteligjente Jane, 11(1), Janar 1999, pp. 24–8.

17 Op cit Saltmarshe, p. 60.18 Ibid p. 61.19 Op cit Biberaj, pp. 205–6.20 Op cit Hunt.21 Op cit Biberaj, p. 317.

1.5 Piramidatdhe

Kallashnikovet:pasiguria civile

ne 1997

gjendje te jashtezakonshme te shtetit dhe deklaroi:“Rebelet komuniste te armatosur, tendihmuar dhe te financuar nga sherbimet e huaja te spiunazhit, kane filluar veprimetushtarake per te permbysur Qeverine me force dhe per te vendosur sundimin e tyre nete gjithe vendin (…) Ata shume shpejt do te ndjejne doren e hekurt dhe ndeshkimin eplote te ligjeve te ketij shteti.” 22

Ne ate kohe u tha se Vlora ishte pika kyce per pasiguri ne Jug si ish-vendi i rekrutimit tepolicise sekrete ne kohen e komunizmit, Sigurimi.23 Nje numer burimesh te tjera kanesugjeruar se ish personeli i forcave te sigurimit te kohes se komunizmit dhe zyrtare tePS perfituan nga pakenaqesa popullore me pergjigjen e Qeverise ndaj kolapsit tekompanive te skemave piramidale. Pakenaqesite personale ekonomike me teper sesandreqja politike mund te kene qene shume mire faktori motivues mbrapa kesajpasigurie:24 fakti qe rebelet nuk dukej se kerkonin me shume sesa doreheqjen eBerishes i hutoi disa komentatore, te cilet prisnin qe grabitja e armeve te shoqerohejnga nje arsye me e madh e qellimeve politike.25 Te tjere argumentuan se shume njerezishin thjesht te inatosur dhe moren armet per vetembrojtje si nje forme rimbursiminga shteti. U pohua gjithashtu se disa nga oficeret dhe ushtaret qe ruanin depotushtarake u perfshine direkt ne grabitjen armeve dhe depove te municionit.26 Patigjithashtu spekullime se tensionet mes veriut dhe jugut te vendit do te conin ne njelufte civile kur depot ushtarake ne Shqiperine e veriut ishin bastisur.27

Ne kohen kur Operacioni Alba, forca shumekombeshe e udhehequr nga Italia dhe embeshtetur nga Keshilli i Sigurimit i Kombeve te Bashkuara, arriti ne Prill 1997,komentatoret raportuan se mundesia per nje lufte civile u perjashtua.28 Forca beri pakper te prekur situaten, pasi qellimi kryesor ishte shoqerimi i karvaneve te ndihmave,dhe asaj “i mungonte deshira politike te niste nje operacion per carmatimin egangstereve te armatosur, te rivendoste ligjin dhe rregullin dhe te ndihmonte tekrijoheshin kushtet e nevojshme per zgjedhje te lira dhe te drejta”.29 Keto detyra iu laneplotesisht autoriteteve Shqiptare ne vijim te gjendjes se pasigurise. Gjuajtjet dhe vrasjetvazhduan, ku shifrat zyrtare per numrin e njerezve te vrare ndermjet 1 Marsit dhe 20Shtatorit 1997 ishin 1,311,30 dhe 1,450 te plagosur.31

Ne Shtator 1997, Ministri i Mbrojtjes, Perikli Teta, vleresoi shtrirjen e demit negjendjen e pasigurise ne pranvere, duke llogaritur si fillim se ishin shkaterruar 1,200depo ushtarake, me rreth 652,000 arme te kalibreve te ndryshme, rreth 1.5 miliardemunicione, 3.5 milione granata dore, 3,600 ton pajisje eksplozivi dhe nje million minate grabitura nga keto depo.32 Ai nuk deklaroi perqindjen e rezerves totale qe atoperfaqesonin, por nje ish-zyrtar i larte i sigurimit informoi grupin e kerkimit se jo meshume se 50,000 SALW mbeten ne duart e forcave ushtarake shqiptare pas gjendjes sepasigurise ne vitin 1997 me nje perllogaritje prej 600,000 AVL-ve te grabitura.33

6 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

22 Robertson J, ‘Albania shpall emergjence’, The Guardian, 3 Mars 1997, p. 1.23 Pettifer J, ‘Policia sekrete perdor rregullat e vjetra’, The Times, 4 Mars 1997.24 Intervista, Perfaqesues i OJF, 23 Korrik 2005; Op cit Biberaj, p. 319–26; op cit Bumçi, p. 5; op cit Perfaqesues i OJF.25 Loyd A, ‘Oferta e Berishes per marreveshje sherben vetem per te shtuar terbimin e rebeleve’, The Times, 11 Mars 1997.26 Op cit Perfaqesues i OJF.27 Disa burime thone se depot u hapen me urdher te Partise Demokratike – shiko per shembull: Bahaja Z, ‘Bashkepunimi civilo-

ushtarak dhe mes agjensish ne fushen e sigurise ne Shqiperi’, ne Reformat ne Fushen e Sigurise, A funksionon kjo? Problemete Bashkepunimit Civilo-Ushtarak dhe Mes Agjensish ne Fushen e Sigurise, Philipp H. Fluri & Velizar Shalamanov (eds), (DCAF/ George C. Marshall Association, Bulgaria), 2003; op cit Perfaqesues i OJF P, p. 323. Te tjere thone se ato u grabiten – shikoper shembull: op cit Biberaj, p. 325; Walker T, ‘Besniket e Berishes ngrene spektrin e nje lufte Veri-Jug’, The Times, 12 Mars1997.

28 Sikorski R, ‘Lufte dhe Rregull’, The Times, 3 Maj 1997.29 Op cit Biberaj, p. 326. Borger J, ‘Shqiperia e mundur nga keqardhje’, The Guardian, 26 Prill 1997; Owen R, ‘UN aprovon

planin per trupa per mbrojtjen e ndihmave ne Shqiperi’, The Times, 29 Mars 1997; Walker T, ‘Troops run media gauntlet totake Albanian beaches’, The Times, 16 Prill 1997.

30 Nga ky total, 126 u vrane aksidentalisht, 75 ishin femije dhe 52 ishin police ne detyre.31 23 per qind a atyre te plagosur ne pranveren dhe veren e vitit 1997 ishin femije. Policia deklaroi se per te njejten periudhe

vetem ne Tirane, 197 njerez u vrane nga armet e zjarrit (perfshi kater femije), gjashte nga granatat (perfshi tre femije) dhe 29vdiqen nga shperthimet (perfshi pese femije). Burimi: ‘Armet e zjarrit vrane 197 ne Tirane ne Mars-Shtator’, Koha Jone,Tirane, ne Shqip, 2 Tetor 1997, f. 2. Burimi: NISAT Database i Arkivit te Tregut te Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 Maj 2005.

32 ‘Ministri i Mbrojtjes siguron te dhena mbi vrasjet, kthimet e armeve’, Tirana ATA, ne Anglisht, 1646 GMT, 22 Shtator 1997.Burimi: Database i Arkivit te Tregut te Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 Maj 2005.

33 Intervista, Perfaqesues i OJF, 23 Korrik 2005. Smith dhe Sagramoso (op cit, p. 25) sugjerojne se rreth 80 per qind e rezervavete SALW te Ministrise se Mbrojtjes u grabiten, ndersa zyrtaret e Ministrise se Mbrojtjes informuan skuadren e kerkimeve se 95per qind e rezervave te SALW te Shqiperise u grabiten ne vitin 1997 (Interviste, Zyrtare te Ministrise se Mbrojtjes, 27 Korrik2005).

Perllogaritje te tjera jozyrtare jane me te larta, ku disa argumentojne te jene midis750,000 dhe 1 milion AVL te grabitura ne vitin 1997.34 Sipas shifrave zyrtare te leshuarapas nje inventari te plote te kryer ne vitin 1998, numri total I AVL-ve te grabitura ngadepot e Ministrise se Mbrojtjes ishte 524,226.35 Pervec kesaj, 23,929 AVL u grabiten ngadepot e policise dhe 1,620 nga depot e policise sekrete. Keshtu qe, numri total zyrtar iAVL-ve te grabitura nga depot e Qeverise ne vitin 1997 eshte 549,775.

Besueshmeria e kesaj shifre vazhdon te vihet ne pyetje per nje numer arsyesh,36 dhe kjoe ben edhe me te veshtire shkallen e perllogaritjes se zoterimit aktual te armeve pa lejenga civilet (shiko paragrafin 3.5.2 – ‘Armet e mbajtura ilegalisht’). Problemet meinventarin fizik te vitit 1998 qe u krye ne vijim te grabitjes perfshine edhe faktin qe nehyrje te depove u vendosen mina per te frenuar civilet te hynin. Por kjo nenkuptoigjithashtu qe rekrutet shpeshhere ngurronin te futeshin ne nje ndertese, se njerezit nengarkim te depove shqetesoheshin se mos hynin ne telash dhe kishin mbajtur arme tevecuara ne disa raste. Por kjo gjithashtu nenkuptonte se rekrutet shpesh ngurronin tehynin ne nje ndertese me friken se mos personat ne detyre mund te futeshin ne telashedhe mund te kishin arme qe i mbanin menjane. Inventari sigurisht qe nuk ishte 100 perqind i sakte.37

Ne Gusht te vitit 1997, Qeveria Shqiptare shpalli amnesti per ata qe dorezuanvullnetarisht armet e parregjistruara, nje mase qe vazhdoi, edhe pse me nderprerje teshkurtra dhe modifikime, edhe per tete vitet ne vazhdim.38 Ne Shtator te vitit 1997,policia kishte filluar tashme grumbullimin e armeve, duke deklaruar se me shumearme ishin dorezuar vullnetarisht sesa grumbulluar nga nderhyrjet aktive te policise.39

Ne fund te muajit Maj 2005 autoritetet shqiptare, te ndihmuara dhe nga UNDP dheOJQ, kishin grumbulluar, marre dhe kapur 222,918 AVL.40 Zyrtare te grumbullimit tearmeve e kane zbritur kete shifer nga perllogaritja zyrtare prej 549,775 AVL-ve tegrabitura dhe sugjeruan se 40.5 per qind e AVL te grabitura tashme jane marre nekonsiderate,41 per te thene se 326,857 nga armet e grabitura ekzistojne ose ne Shqiperiose jashte shetit.

Megjithese ekspertet ne pergjithesi nuk argumentojne se nje politike per nje ‘Shqiperime te Madhe’ eshte drejtuar nga Tirana, grupe etnike shqiptare kryengritese ne Kosovedhe Maqedoni kane perfituar transferta direkte dhe indirekte te armeve shqiptare AVLte grabitura qe kane udhetuar tranzit permes Shqiperise qe nga viti 1997. Megjithate,eshte argumentuar se trafikimi i AVL-ve nga ose nepermjet Shqiperise per ne Kosoveka ndodhur edhe me pare se te ndodhte grabitja e armeve shqiptare ne vitin 1997, edhepse ne nje shkallezim me te kufizuar sesa gjate periudhes 1997–2000. Paulin Kola ve nedukje deklaratat e bera nga Xhavit Haliti, ish-udheheqesi I Levizjes Popullore perRepubliken e Kosoves, i cili e informoi ate se Presidenti Socialist shqiptar Ramiz Aliaautorizoi ndihmesen e ushtrise shqiptare dhe madje asistoi me dergesat e para te AVL-

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 7

34 Shiko per shembull: op cit Bahaja; op cit Smith dhe Sagramoso, f. 25. Nje vleresues sugjeron se rreth 80 perqind e rezervaveSALW te Ministrise se Mbrojtjes u grabit.

35 Burimi: Shifrat e Komitetit te Grumbullimit te Armeve.36 Interviste, zyrtar nderkombetar, 12 Prill 2005.37 Interviste, ish-zyrtar in Ministrise se Mbrojtjes, 18 Prill 2005.38 Pati nje nderprerje te shkurter ndermjet 4 Gusht 2002 dhe 6 Mars 2003, kur ne vend nuk kishte nje legjislacion per amnesti

ndaj armeve.39 Per shembull, nje gazete raportoi se ne Gusht dhe Shtator 1997 forcat policore te Shqiperise kishin grumbulluar 205 pushke

automatike, 487 pushke, 72 automatike te lehte, 72 pistoleta dhe 476 granata gjate kerkimeve te tyre. Ne krahasim me,2,101 pushke automatike, 102 automatike te rende, 230 kilogram eksploziv, gjashte flakehedhese, tete granatehedhese dhe533,000 cope armatim ishin dorrezuar vullnetarisht ne te njejten periudhe. Burimi: Op cit ‘Armet e zjarrit vrasin 197 neTirane Mars-Shtator’. Nje shifer tjeter e grumbullimit te armeve per periudhen 1 Gusht deri ne 20 Shtator 1997 u paraqit ngaMinistria e Mbrojtjes. Ai deklaroi cfare ishte grumbulluar: 2,162 pushke automatike, 20,689 pushke, 1,266 automatike telehte, 78 pistoleta, 518 automatike te rende, 116 arme dhe mortaja, 282 granata anti-tank, 219 arme aeroplangjuajtes, 732mina anti-tank dhe anti-kembesorie, 7,786 granata mesymjeje, 6,060 granata difensive, eight million mjete sulmikembesorie dhe 1,070 mortaja. Burimi: Op cit ‘Ministri I Mbrojtjes siguron te dhena mbi vrasjet, kthimin e armeve’.

40 Burimi: Sektori i Grumbullimit te Armeve ne Ministrine e Rendit Publik.41 Megjithese fokusi kryuesor i vemendjes nderkombetare ka qene i drejtuar ne mbledhjen e SALW, ia vlen te permendet se nje

sasi e konsiderueshme municioni, eksplozivi dhe materialesh te tjera ushtarake, perfshi tanke jane grumbulluar qe prej vitit1997.

1.6 Trafikimidhe konflikti

rajonal

ve ne vitet 1987–8,42 dhe se Fatos Nano i dha atij ‘karta-bianken’“ne menyre qe dergesate njerezve dhe armatimet te mund te beheshin pa vonesa nepermjet territorit teShqiperise”.43

Gjithsesi, eshte e qarte se ndermjet viteve 1997 dhe 1999, kur Qeveria Shqiptare dheautoritetet e shtetit nuk ishin ne gjendje te kontrollonin bandat e medha te territorit teShqiperise dhe te kufijve shqiptare, ndodhi pershkallezimi i madh i trafikimit tearmeve nga dhe permes Shqiperise. Kerkues te ndryshem ishin te nje mendje seanarkia e 1997 dhe rrjedhimet e saj “i siguruan themeluesve te Ushtrise Clirimtare teKosoves (UCK) pajisjen me arme te vogla dhe nje shtrirje te territoreve te paqeverisuraku ata mund te armatosnin dhe trajnonin nje force guerrilase”.44 Ndersa Koladeklaronte se UCK kishte njerez ne Tirane qe grumbullonin arme per t’i derguar neKosove,45 Shqiperia Veriore shihej ne pergjithesi te ishte vendi kryesor per lulezimin ebizneseve te trafikimit te armeve.46 Qytetet kufitare te Bajram Currit dhe Tropojessherbyen si ‘pazare te armeve te paligjshme’ per tregetaret lokale dhe simpatizantet eUCK qe mezi prisnin te shisnin ose dhuronin AVL.47 Me perfudimin e konfliktit teKosoves, grupet shqiptare etnike me baze ne Maqedoni, si Ushtria KombetareClirimtare (UKC) dhe Ushtria Kombetare Shqiptare (UKSH), u bene marresit e disaprej armeve te hyra kontrabande nga Shqiperia per te furnizuar kryengritjet kosovarene vitet pasuese.48

Edhe sikur autoritetet shqiptare te kishin kapacitetin te bllokonin trafikimin e armeveper ne Kosove ne vitet 1997 dhe 1999, jopopullariteti i ketij veprimi mund ta kishte berepozicionin e tyre te pambrojtur.49 Shqiperia Veriore shihej si pertej kontrollit nga ana eautoriteteve qendrore dhe vazhdoi te ishte nje “shteg per armet dhe njerezit”,50 pasiarmet e prodhuara ne shtetet e Europes Qendrore dhe Lindore, si dhe ne shtetetanetare te NATOs, trafikoheshin permes kesaj zone.51 Ne vitin 1999 nje studiuesargumentoi se “UCK ka mundesi te gezoje me shume pushtet dhe influence neShqiperine e Veriut sesa Qeveria qendrore”.52 Padyshim qe mbetet e vertete qemarredheniet komplekse politike, familjare, ekonomike, ushtarake dhe kriminalelidhin shume individe ne Shqiperine Veriore me shqiptare etnike ne Kosove dheMaqedoni.53

Armet ngopen provincat e Kosoves dhe sipas raporteve nuk kishte me kerkesa perarme nga depot e grabitura ne Shqiperi ose ne tregun e zi ne sasite qe u kerkuannjehere. Ka patur diskutime per importe te vazhdueshme te armeve dhe eksploziveveme teknologji te larte ne Kosove permes Shqiperise, nga trafikues droge qe veprojne nerajon dhe qe mbajne arme per perdorim personal dhe disa raste individesh qe blejnearme jashte kufijve per siguri vetjake. Ka patur gjithashtu deklarime per trafik armesh

8 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

42 Op cit Perfaqesues i OJF, f. 319.43 Ibid, p. 333.44 Op cit Grupi i Krizave Nderkombetare, 2004, f. 6; op cit Heinemann-Grüder dhe Paes, pp. 19–21; Judah T, Lufte me celular,

gomar dhe kallashnikov’, The Guardian Weekend, 29 Gusht 1998, p. 6; op cit Perfaqesues i OJF, f. 343; 393; op cit Smithdhe Sagramoso, f. 25.

45 Op cit Perfaqesues i OJF, p. 330.46 Op cit Grupi i Krizave Nderkombetare 2004, f. 6; op cit Smith dhe Sagramoso, f. 25.47 Op cit Smith dhe Sagramoso, p. 26.48 ‘Furnizuesit me arme te UKC: Trafikuesit e armeve sajojne nje rrjet te nderlikuar per te kundershtuar kapjet ne rritje te KFOR

ne kufirin maqedonas’, IWPRBCR 272, 17 Gusht 2001; ‘Kosove: KFOR mban ne arrest 27 persona qe perpiqeshin te fusninarme kontrabande ne Maqedoni ne javen e fundit’, FBIS-EEU-2001-0813, Paris AFP (Sherbimet e Europes Veriore), neAnglisht, 1422 GMT, 13 Gusht 2001 [FBIS Transcribed Text]. Burimi: Database i Arkivit te Tregut te Zi,<http://www.nisat.org/>, 17 Maj 2005; Loyd A, ‘Shtetet e Bashkuara luftojne te kapin armet nga rebelet shqiptare’, TheTimes, 6 Mars 2001; op cit Quin, 2003; op cit Ripley, 2001, p. 22.

49 Cf op cit Grupi Nderkombetar i Krizave, 2004, f. 13: “Do te kishte qene nje vetevrasje politike per qeverine [shqiptare] tepikasej sikur po percante aktivitetet guerrilase te UCK ne Shqiperi”. Raporti thekson gjithashtu se gjate krizes Maqedonasene vitin 2003, qeveria shqiptare u duk te ngurronte te arrestonte aktiviste te njohur te UKC ne Shqiperi.

50 Op cit Perfaqesues i OJF, f. 345.51 Op cit Heinemann-Grüder dhe Paes, f. 13; op cit Smith dhe Sagramoso, f. 26. Jo te gjitha keto dergesa “tranzite”

perfunduan ne Kosove. Ndoshta rasti me i ulet eshte zbulimi ne Maj te vitit 1999 i 30 ton armeve dhe municioneve tengarkuara ne kamione qe mbanin logon e Agjensise Katolike Romake te Ndihmave Caritas ne portin Italian te Ankones gatiper te mberritur ne portin Shqiptar te Durresit. Per me shume infromacion mbi kete ceshtje shiko: ‘Kontrollet e ngarkesaveme destinacion Shqiperine ndaluan ne Bari’, Corriere della Sera (versioni ne internet) ne Italisht, <http://www.rcs.it/corriere>,3 Maj 1999; ‘Italia ndalon konvojin me ndihma me arme per UCK’, Corriere della Sera (versioni ne internet) ne Italisht,<http://www.rcs.it/corriere>, 3 Maj 1999. Burimi: NISAT Database i Arkivit te Tregut te Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 Maj2005. Shiko gjithashtu: Owen R, ‘Kontrabandistet e armeve perdoren bamiresine si maskim’, The Times, 4 Maj 1999.

52 Op cit Smith, 1999, p. 2.53 Cf op cit Judah, 2001, p. 18.

nga Shqiperia ne Greqi dhe Itali, por volumi mendohet te mos jete i konsiderueshem sine rastet e llojeve te tjera te trafikimit, dhe pavaresisht nga rreziku fillestar, tregu i BEper armet pa leje nuk raportohej te mbushej me AVL shqiptare te grabitura.54 Eshteargumentuar se armatimet shqiptare te grabitura veshtire se joshnin organizatatterroriste ose kriminale ne BE per shkak te cilesise se tyre te dobet dhe perdorimit tekufizuar.55

Nje numer raportesh ne vitet e fundit kane terhequr vemendjen ne faktin se grupet ekrimit te organizuar ne Shqiperi konsiderohen te jene ne rritje dhe nje nga kercenimetkryesore per sigurine ne Europe.56 Per shumicen e viteve 1990, shqetesimi kryesor nelidhje me kriminelet e organizuar dhe trafikuesit shqiptare dukej se ishte trafikimi iqenieve njerezore ose nga brenda Shqiperise ose duke e perdorur Shqiperine si pikekalimi per ne Gjermani, Itali ose me tej. Sidoqofte, frika kryesore tani duket te jetetrafiku i droges dhe roli i Shqiperise si nje pike kalimi per dergesat e heroines ngaAfganistani nepermjet Turqise dhe Shqiperise tek konsumuesit ne BE. Prodhimi ibrendshem i marijuanes ne Shqiperi ka terhequr gjithashtu vemendjen e fqinjve te sajte BE, me Interforza, agjensine Italiane te zbatimit te ligjit, qe asiston ne luftimin erritjes dhe trafikimit te ketij malli.57 Neqoftese me te vertete trafikimi i armeve eshteaktualisht minimal, ekziston akoma nje nevoje per nje kontroll qe do te merrejefektivisht me mundesite qe ai te rishfaqej, sic theksohet edhe nga studimet e UNDPdhe SEESAC mbi AVL-te ne Bullgari, Kosove, Maqedoni, Mal te Zi dhe Serbi.58

Fakti qe Shqiperia duket te jete nje rruge kalimi per armet e perdorura me pare nekonfliktet e ish-Jugosllavise eshte ndoshta dicka qe duhet te perbeje nje shqetesim nerritje per autoritetet shqiptare dhe BE. Disa nga problemet qe marrin ne konsiderateAVL-te e grabitura nga depot shqiptare ne vitin 1997 dhe gjithashtu AVL-te ngakonfliktet e Jugosllavise mund te kaperceheshin permes nje koordinimi me te mire teshkembimeve te informacionit mbi armet e rimarra dhe te grumbulluara ne rajon, meoperacionet e koordinuara me SECI ‘Ploughshare’ dhe ‘Vend i Sigurt’ te trajtuara sihapa te para drejt krijimit te shkembimeve te shpeshta te informacionit per llojet dhegjurmet e armeve te pasiguruara.

Mund te jepen nje numer arsyetimesh per te ndihmuar ne shpjegimin pse Shqiperia, siedhe fqinjet e saj ne Europen Juglindore, ka arritur te shihet me shqetesim, persa iperket krimit te organizuar transkombetar.59 Se pari, pozicioni gjeografik i Shqiperisee ben ate pjese te “nje ure te rendesishme per rrjete kriminale qe shtrihen qe ngaEuropa Perendimore deri ne Azi e Afrike”.60 E lidhur ngushte me tablone e terrenit te

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 9

54 Op cit Smith dhe Sagramoso, p. 27.55 Interviste, Zyrtar i Ministrise se Rendit Publik, 20 Prill 2005; zyrtar nderkombetar, 27 Prill 2005; parlamentar, 3 Maj 2005. 56 Barnett N, ‘Kercenimi kriminal per stabilitetin ne Ballkan’, Revista Inteligjente Jane, 14(4), Prill 2002, pp. 30–2; Bumçi A,

Ymeri S dhe Dakli E, Debati per Sigurine Kombetare: Rasti i Shqiperise – Sigurimi i Kufijve, Besimi dhe Siguria, korrupsioni,(Instituti Shqiptar per Ceshtjet Nderkombetare, 2004), f. 40–1; Galeotti M, ‘Gangsteret Shqiptare fitojne terren ne boten ekrimit Europian’, Revista Inteligjente Jane, 13(11), Nentor 2001, pp. 25–7; Kominek J, ‘Krimi i Organizuar Shqiptar gjenshtepi ne Republiken Ceke’, Revista Inteligjente Jane, 14(10), Tetor 2002, pp. 34–5; op cit Smith dhe Sagramoso, pp. 24–8.

57 Interviste, zyrtar nderkombetar, 19 Prill 2005.58 Op cit Rynn, Gounev dhe Jackson; op cit Khakee A dhe Florquin N; op cit Grillot, Stoneman, Risser dhe Paes; op cit Florquin

dhe O’Neill Stoneman; op cit Taylor, Phillips dhe BogosAVALjevic. 59 Shiko per shembull: artikujt e ndryshem brenda Athanassopoulou E, ‘Te luftosh krimin e organizuar ne Europen juglindore’,

ceshtje speciale e Gazetes se Studimeve te Europes Juglindore dhe Detit te Zi, 4(2), 2004; Barnett N, ‘Mungesa e fondeve,mbikqyrja e pajisjeve dhe korrupsioni zyrtar veshtiresojne detyren e kontrollit te tregut te paligjshem te njerezve dhe droges’,IWPRBCR 479, 04 Shkurt 2004, <http://www.iwpr.net/>, 7 Prill 2005; Barnett N, ‘Kercenimi criminal ndaj Stabilitetit neBallkan’, Revista Inteligjente Jane, 14(4), Prill 2002, pp. 30–2; Bumçi A, Ymeri S dhe Dakli E, Debati mbi Sigurine Kombetare:Rasti i Shqiperise – Sigurimi i Kufijve, Besimi dhe Siguria, korrupsioni, (Instituti Shqiptar per Ceshtjet Nderkombetare, 2004);Davis I, Hirst C dhe Mariani B, Krimi i Organizuar, Korrupsioni dhe Trafikimi i Armeve paligjshme ne nje BE te zgjeruar: Sfidadhe Perspektiva, (Saferworld, 2001); Grillot S, Stoneman S, Risser H dhe Praes W-C, Nje Paqe e Brishte: Armet dhe Siguria nenje Maqedoni Post-Konflikt, (SEESAC, 2004); Khakee A dhe Florquin N, Kosova dhe Arma: Nje vleresim baze i Armeve tevogla dhe te lehta ne Kosove (Studim per Armet e Vogla dhe UNDP Kosove, 2003); op cit Moustakis; op cit Pettifer; Rynn S,Gounev P dhe Jackson T, Taming the Arsenal – Armet e Vogla dhe te Lehta ne Bullgari, (SEESAC, 2005); Sagromoso D, Shtimii Armeve te Vogla dhe te lehta te paligjshme ne Bashkimin Europian dhe rreth tij: Paqendrueshmeria, Krimi i Organizuar dheGrupet Terroriste, (Saferworld dhe Qendra per Studimet e Mbrojtjes, 2001); Taylor Z, Phillips C dhe BogozAVALjevic S, Tejetosh me trashegimine kulturore – Studimi i SALW ne Republiken e Serbise, (Saferworld, 2005).

60 Op cit Athanassopoulou, f. 217. Shiko gjithashtu: op cit Bumçi, Ymeri dhe Dakli f. 18; Totozanni I, ‘Civilet dhe ushtria neplanin e mbrojtjes: nga nje concept i sigurise kombetare ne nje plan zhvillimi force’, ne Mbrojtja dhe Reforma ne Fushen eSigurise ne Europen Juglindore: Veshtrim i brendshem dhe Perspektiva- Shqiperia: Nje studim vete-vleresues, (DCAF, 2003), f.61.

1.7 Krimi iOrganizuar dhe

korrupsioni

saj kufitar si ‘teper i eger’ ose i veshtire per policine per nje kontroll efektiv, pozicioni isaj gjeografik jep terheqjen e saj ‘natyrale’ per te interesuarit ne levizjet e mallravekontrabande dhe njerezve per ne BE.61

Se dyti, Shqiperia doli nga komunizmi si nje “shtet i dobet ne te cilin institucionetzyrtare kane funksionuar dobet”.62 Per shembull, kur PD erdhi ne pushtet ne vitin 1992,ajo shkarkoi dhjetera mijera zyrtare te shtetit per korrupsion dhe lidhje te dyshuarapolitike me PPSH,63 por nuk i zevendesoi keta njerez detyrimisht me personel meeksperience, kompetente apo te ndershem. Zyrtaret ne kufi, dogana dhe agjensi tezbatimit te ligjit kishin gjithashtu rroga te uleta dhe kushte te keqia pune, duke i bereata te prekshem ndaj praktikave korruptuese sic ishin pranimi i rryshfeteve osepranimi ne heshtje i kerkesave te atyre qe kercenonin me dhune ose forma te tjerakanosjeje.64 Duke qene se perfitime te konsiderueshme duheshin arritur duke thyersanksionet e imponuara Ish-Republikes Jugosllave (pervec trafikimit te armeve,droges, njerezve dhe mallrave te tjera kontrabande brenda rajonit dhe ne BE), presionimbi kontrollet e nje shteti akoma te dobet u rrit.65

Eshte argumentuar se “boset e krimit te organizuar ne Europe e shohin Ballkanin si njevend te mire per te bere biznes”.66 Lidhjet ndermjet agjenteve te shtetit ne nivelet me telarta dhe grupeve te krimit te organizuar kane bere qe krimi i organizuar te rrenjosetne jeten ekonomike, politike dhe sociale te rajonit; kjo mbeshtetet nga frika, cinizmidhe toleranca e nje pjese te konsiderueshme te popullates, qe vazhdon te kete mungesebesimi tek autoritetet shteterore te cilet duhet te sigurojne sigurine baze njerezore.67

Nje nga rezultatet e qeverise korruptuese dhe shkaterrimit social ka qene shtimi igangstereve, disa prej te cileve kane krijuar lidhje me partite politike. Duke qene seaktiviteti kriminal eshte bere me i organizuar, trafikimi i njerezve, droges, armeve dheformave te tjera te kontrabandes eshte bere gjithmone e me harmonizuar me rrjetetkriminale nderkombetare.68

Prandaj, mendohet se nuk ishte vetem fale heshtjes se rojeve kufitare dhe doganore qeu arriten perfitime te konsiderueshme nga thyerja e sanksioneve te FRY dhe trafikimitte mallrave kontrabande nga, permes dhe per ne Shqiperi. Vargu kriminalo-politikduket se ka qene ne gjendje t’i pershtatet ndryshimeve ne Qeveri, me deklarata te berakunder zyrtareve nga PD dhe PS ne lidhje me lidhjet e tyre te dyshuara me aktivitetet ekrimit te organizuar dhe trafiqeve.

Perpara kalimit te fundit te pushtetit tek Partia Demokratike, autoritetet shqiptarepranuan se krimi i organizuar dhe korrupsioni ishin problemet me te medha eduheshin adresuar. Megjithate, sipas nje raporti te ICG ne vitin 2003,“ata nuk shihet{u pa} te pranonin shtrirjen e plote te lidhjeve [te krimit te organizuar] me individe nezyrat e majes se shtetit, policise dhe politikane”.69 Raporti vazhdoi te argumentonte sesfida kryesore per Shqiperine ishte te zhdukte krimin e organizuar dhe sponsoret e tijte fuqishem ne Tirane. Ndersa ish-Kryeministri Fatos Nano ishte i sakte kurargumentonte se krimi i organizuar eshte nje problem transkombetar dhe nuk mundte luftohet me sukses nga Shqiperia e vetme,70 perpjekjet e Shqiperise ne kete fushe upershkruan si te ‘varfra’ ne Raportin e 2004-es se KE per Marreveshjen e Stabilizim-

10 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

61 Op cit Pettifer, p. 5.62 Op cit Lawson dhe Saltmarshe, f. 133.63 Per shembull, Elez Biberaj deklaroi se 70% e zyrtareve te Sigurimit u pushuan ne muajt e pare pasi Partia Demokratike erdhi

ne pushtet, me rreth 80% te oficereve ushtarake, anetare te PPSH, te vene ne shenjester. Shiko: op cit Biberaj, f. 152.64 Bebler A, ‘Korrupsion mes Personelit te Sigurimit ne Europen Qendrore dhe Lindore’, Gazeta e Studimeve Komuniste dhe

Politikave ne Tranzicion, 17(1), 2001, pp. 129–45; op cit Moustakis, f. 150; Ruggerio V, ‘Kriminelet dhe ata qe sigurojnesherbim: ekonimite e pista mes kombesh’, Krimi, Ligji & Ndryshimi Social, 28, 1997, pp. 27–38.

65 Cukier W, ‘Armet e Zjarrit: Lidhjet e Ligjshme/te Paligjshme’, Web-site i Edukimit mbi Armet e Vogla te Zjarrit dhe RrjetiKerkues, <http://www.research.ryerson.ca/SAFER-Net/Permbajtja/Permbajtjet/LicitIllicit/Licit-Illicit%20Links.pdf>, 16 Prill2003; op cit Davis, Hirst dhe Mariani; op cit Saltmarshe, f. 62 dhe 149.

66 Ripley T, ‘Sundimet e paqendrueshme ne Ballkanin jugor’, Revista Inteligjente Jane, 14(3), 2002, f. 39.67 Op cit Athanassopoulou. Shiko gjithashtu: op cit Lawson dhe Saltmarshe, pp. 133–148.68 Op cit Saltmarshe, p. 62.69 Op cit Grupi i Krizave Nderkombetare, 2003, p. 7.70 Op cit Nano, pp. 8–9.

Asociimit.71 Raporti theksoi nje legjislacion te keq-percaktuar, kapacitete deficente teinteligjences dhe analizave, koordinim te kufizuar mes qendres dhe rajoneve dhendermjet agjensive te ndryshme, korrupsion dhe kercenim te hetuesve, prokurore dhegjyqesore te korruptuar dhe te trajnuar dobet, teresia e te cilave çoi ne rezultate teuleta.

Ne perpjekje per te luftuar korrupsionin dhe krimin e organizuar, Zv. KryeminsitriMeta hartoi nje plan anti-korrupsion ne Shtator te vitit 1999.72 Sidoqofte, ne fillim tevitit 2003 fushata anti-korrupsion u vleresua si e ‘paefektshme’,73 megjithese nje vit mepare ishte krijuar nje plan vjetor veprimi per parandalimin dhe luften kunderkorrupsionit.74 Nje nga problemet kryesore mund te ishte se vendosja e ligjit kathemele te dobeta ne Shqiperi, per te cilen nje analist thote se shteti i se drejtes ishte ihuaj per Shqiperine Komuniste” pasi edhe Ministria e Drejtesise ishte shfuqizuar gjaterregjimit te Hoxhes.75 Fotios Moustakis ka argumentuar se ka patur permiresime tekonsiderueshme qe nga viti 2001, por ka akoma nje boshllek ndermjet letres dhezbatimit te ligjit.76

Raporti i KE 2004 per Marreveshjen e Stabilizim Asociimit argumentoi se ka paturmjaft korrupsion, nderhyrje politike, mungese burimesh njerezore dhe financiare,ndryshime ne stafin e larte dhe mungese profesionalizmi ne te gjithe shtetin shqiptar,me nje gjyqesor dhe agjensi te zbatimit te ligjit te nenvizuara si burime te vecantashqetesimi per “permiresimet e tyre shume te kufizuara”. Raporti citonte se:

Shteti i se drejtes ne Shqiperi mbetet deficent. Organizmat shqiptare te zbatimit te ligjitnuk garantojne akoma zbatim te qendrueshem te ligjit, sipas standarteve nderkombetare.Korrupsioni i perhapur gjeresisht dhe krimi i organizuar vazhdojne te jene kercenimeserioze per stabilitetin dhe progresin e vendit.77

Shqetesime te ngjashme ishin renditur ne Raportin e Sektorit Ligjor per Shqiperine eOSBE ne 2004, ne te cilin mungesa e besueshmerise publike dhe transparences ishintheksuar si dy shqetesimet kryesore qe has sektori ligjor ne Shqiperi.78 Raporti theksoifaktin se zyrtaret shpesh nuk kane mundur te zbatojne vendimet e gjykatave, senderhyrjet politike i kishin penguar prokuroret te zbatonin detyrat e tyre dhe sefallsifikimi i zoterimit te pronave ishte nje problem madhor per sigurine publike.Gjithsesi, raporti deklaroi gjithashtu se “sektori ligjor ne Shqiperi ka mundesi te ketenje fame me te keqe se c’e meriton”. Mungesa e kuptimit te proceseve gjyqesore ngapubliku dhe mungesa e transparences u menduan te ishin dy arsyet kryesore mbrapakesaj fame, por ishte gjithashtu e qarte se sanksionet nuk ishin aplikuar ne nje menyrestrikte dhe uniforme kundrejt individeve me profesionin ligjor te cilet i ishin dorezuarrryshfeteve dhe ishin perfshire ne praktika korruptive.

Sic citon dhe Programi Nderkombetar i Asistences Trajnuese dhe Hetimit Kriminal,“Ne vitin 1997, pas nje renie te pergjithshme te rendit publik, Policia KombetareShqiptare filloi procesin e ngadalte te krijimit te nje force moderne policore qe umodelua sipas institucioneve te zbatimit te ligjeve ne shoqerite demokratike.” 79 Qeatehere ceshtja eshte rritur ne rendesi pasi lufta kunder krimit te organizuar,

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 11

71 Komisioni i Komunitetit Europian, Komisioni i Letrave te Pesonelit: Shqiperia – Raporti i Stabilizimit dhe Asociimit 2004,(Bruksel xxx, SEC(2004) 374 / 2), f. 34.

72 Op cit Smith, 2000, p. 1.73 Op cit Grupi i Krizave Nderkombetare, 2003, f. 7.74 Keshilli i Ministrave, Republika e Shqiperise, Plan veprimi per parandalimin dhe luften kunder korrupsionit 2003–2004,

Tirane, Korrik 2003. 75 Op cit Biberaj, f. 71.76 Op cit Moustakis, f. 154.77 Komisioni i Komunitetit Europian, Komisioni i Letrave te Personelit: Shqiperi – Raporti per Stabilizimin dhe Asociimin 2004,

(Bruksel, xxx, SEC(2004) 374 / 2), f. 2.78 Prezenca e OSBE ne Shqiperi, Raporti i Sektorit Ligjor per Shqiperine (2004).79 ICITAP website, http://www.usdoj.gov/criminal/icitap/albania.html

1.8 Reforma nePolici

trafikimit, korrupsionit dhe permiresimi i rendit publik u bene prioritete strategjikene perputhje me Marreveshjen e Stabilizim Asociimit me BE. Sic shpjegohet edhe meposhte ne kapitullin 5 ‘Kapaciteti i Kontrollit te AVL-ve’, Qeveria Shqiptare kaprezantuar strategji dhe njesi te reja te caktura vecanerisht per te permiresuarefektshmerine ne keto fusha. Nje mbeshtetje e konsiderueshme nderkombetare, sidypaleshe ashtu dhe shumepaleshe, eshte ofruar keto vitet e fundit per te asistuar ketoreforma, perfshi ketu:

� Programin e UNDP per Mbeshtetje te Reformave ne Fushen e Sigurise, nje projektpasues i projektit mbeshtetes per grumbullimin e armeve, Projekti i Kontrollit TeArmeve Te Vogla Dhe Te Lehta, qe ka drejtuar projekte te Policimit ne Komunitet nePrefekturat e Kukesit, Shkodres, Lezhes, Tiranes dhe Vlores qe nga viti 2003 e nevazhdim per te forcuar kapacitetet e policise, te nxise nje imazh pozitiv te policise dhete ndihmoje policine te ndertoje besim tek komunitetet.80

� Prezencen e OSBE ne Shqiperi qe siguron asistence ne rendin publik dhe ne ceshtjet esigurise permes Asistences se saj Policore dhe Njesise se Menaxhimit te Kufijve, perfshibashkepunimin nder-kufitar, dhe keshillimin e Qeverise Shqiptare per legjislacionindhe planet strategjike.81

� ICITAP, qe ka punuar qe nga viti 1998 per t’i dhene trajnime Policise KombetareShqiptare dhe keshilla mbi planet strategjike dhe teknikat anti-kontrabande,aktualisht duke ndihmuar per te krijuar nje njesi te dedikuar kunder krimit teorganizuar.

� Asistence e ngjashme eshte dhene nga Misioni per Asistence Policore e KomisionitEuropian ne Shqiperi (PAMECA) qe nga Dhjetori 2002, perfshi asistence me zhvillimstrategjish, trajnime per teknikat hetuese dhe sigurimi i pajisjeve.

� Asistence dypaleshe eshte dhene gjithashtu nga donatore sic jane Qeveria eDanimarkes dhe Norvegjise qe kane financuar projekte te vogla te policimit nekomunitet qe rreth vitit 2001.

Sipas OSBE, nje ‘Partneritet Nderkombetar’ vepron si nje forum per koordinimin easistences policore, reformave ne polici dhe programeve te luftes kunder trafikimit dhekrimit te organizuar. Brenda Konsortiumit ka grupe te ndryshme pune qe merren meceshtje te politikave te ndryshme.82

Sic pershkruhet edhe me poshte ne paragrafin 5.1.2, struktura e brendshme e PoliciseKombetare Shqiptare ka ndryshuar me kohen ne pergjigje te sfidave te hasura si krimi iorganizuar dhe trafikimi dhe me qellimin per t’i luftuar keto sfida jane krijuar njesi edepartamente te dedikuara, sic jane Sektori per Luften Kunder Trafikut te Paligjshem.Se fundmi, Ministria e Rendit Publik eshte kthyer ne Ministrine e Brendshme, dukemarre nje rol te qeverisjes lokale, korrigjimeve dhe grumbullimeve te informacionit83

pervec detyrave te saj te meparshme te policimit. Edhe pse ky ristrukturim do te krijojesfida te shumta, duhet ne njefare menyre te zgjidhe problemet e bashkepunimit si atoqe provuan Ministria e Pushtetit Lokal dhe Ministria e Rendit Publik gjategrumbullimit te armeve.

Kompanite e Ruajtjes dhe Sigurise Fizike operojne ne Shqiperi qe nga viti 199384 pasirritja dhe liberalizimi ekonomik kane krijuar kerkesa per sherbime sigurie.Vecanerisht qe nga viti 1993 e ne vazhdim keto kompani kane ofruar shume sherbime,

12 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

80 http://www.sssr.undp.org.al/?background.81 http://www.osce.org/albania/13144.html.82 http://www.osce.org/albania/13144.html.83 Instituti qeveritar i kërkimeve, INSTAT është tashmë gjithashtu nën varësinë e Ministrisë së re të Brendshme84 Perpara 2001 puna e KRSF ishte e rregulluar me Ligjin Nr. 7696, date 7 Prill 1993, ‘Mbi Sherbimin e Rojeve Civile’ dhe Ligji Nr

7985, date 13 Shtator 1995, ‘Per disa Shtesa dhe Ndryshime ne Ligjin Nr. 7696,’ date 7 April 1993, ‘Mbi Sherbimin e RojeveCivile’. Ky legjislacion u shfuqizua pas miratimit te legjislacionit te ri ne2001. Shiko Faqen et al., f. 9–16.

1.9 Privatizimi isigurise

perfshi mbrojtje nga afer, pergjigje te shpejte dhe kalim te sigurt te parave dhe tegjerave me vlere. Klientet tani perfshijne normalisht bankat private, biznesetnderkombetare, institucione nderkombetare, dhe sheshe ndertimi si dhe nje numer ivogel individesh ne nevoje per mbrojtje te afert.85 Meqenese ligji parashikon numrin epersonelit qe cdo kompani sigurimi mund te munesoje (ata nuk duhet te kalojne mbipese per qind te numrit te policeve ne te njejtin qark) shume nga kompanite kanengelur te vogla.86 Shume nga firmat operojne ne Tirane ku jane te vendosuraorganizatat me klientelen me te madhe. Ne pergjithesi, vendasit duket se besojne seKRSF kane dhene nje kontribut pozitiv per parandalimin e krimit.87 Per shembullinstalimi i kamerave te fshehta dhe prezenca e rojeve te ruajtjes se sigurise fizike nebanka duket te kete nje efekt dekurajues mbi krimin, dhe shume institucione publike,si muzeume, tani kontraktojne KRSF duke besuar se kjo do tu jape atyre mbrojtje teplote.

Brenda Drejtorise se Pergjithshme te Policise se Shtetit per licensimin e firmave eshtepergjegjes nje komision prej 3 vetesh. Gjithsesi, nje monitorim i perditshem i KRSFfillon ne Drejtorine e Policimit ne Komunitet dhe Grumbullimin e Armeve neDrejtorine e Pergjithshme te Policise dhe me specialistet e saj ne drejtori te ndryshmete policise se shtetit ne qarqe. Ky komision dhe specialistet e saj ne Drejtorite e Qarkutte Policise jane pergjegjes per kryerjen e inspektimeve periodike te kompanive, tedokumentacioneve dhe punonjesve te tyre gjate oreve te sherbimit dhe stervitjes.Licensat e kompanive rishikohen cdo vit nga policia dhe nese ka patur parregullsi,licensa nuk rinovohet perseri.

Edhe pse ligji aktualisht ndalon nepunesit e policise te punojne edhe si roje sigurie,88

Drejtoret Teknike kerkohen me ligj te kene rreth 5 deri ne 10 vjet experience policoreose ushtarake, qe do te thote se shume ish-oficere policie perfundojne te punojne siroje. Megjithate kjo vlen vetem per nje pakice rojesh qe punojne ne kete sektor dheshumica e tyre nuk e kane kete eksperience. Rojet te rinj kerkohet te marrin trajnimperpara se ata te marrin nje license (ligji kerkon qe stafi te trajnohet nga DrejtuesiTeknik i kompanise per 15 dite kohe pas se ciles ata duhe te kalojne nje testadministrativ nga Policia e Shtetit). Trajnimi mbulon rregullat qe qeverisin sektorindhe nder te tjera dhe perdorimin e armeve. Sidoqofte ndersa trajnimi administrohetnga vete KRSF-te, cilesia e tij ndryshon shume dhe edhe pse policia ka te drejte teinspektoje trajnimin, ata nuk e administrojne apo certifikojne ate. Edhe shkalla ne tecilen policia monitoron trajnimin ndryshon shume nga qarku ne qark.89 Edhe pse njeshoqate tregetie eshte krijuar se fundmi nuk mendohet te kete zhvilluar nje kod sjelljeper anetaret e saj apo te kete rritur standartet.

Nje manual i pergatitur nga MB per KRSF-te jep instruksione per perdorimin e forcesse rojeve, ku kerkohet:

Roja te perdore minimumin e forces se kerkuar. Kjo nenkupton se forca ushtrohetmenjehere ne rrethana ku duket te jete e nevojshme dhe ushtrimi i dhunes ndalonmenjehere me zhdukjen e atyre rrethanave. Shkalla dhe intesiteti i forces varen ngarezistenca dhe mjetet e kundershtarit.90

Manuali thekson se armet e zjarrit mund te perdoren vetem ne ‘raste ekstreme’ permbrojtjen e jetes se rojes, te jeteve te tjera, ose per te parandaluar shkaterimin epasurive dhe pronave per te cilat ata jane te ngarkuar. Gjithsesi, mendohet selegjislacioni qe qeveris KRSF do te perfitonte nga shpjegime dhe perpunime te

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 13

85 Ne pergjithesi, individet nuk ndjejne nevojen te kontraktojne nje KRSF per mbrojtje personale. Si rregull, nese nje person merrnje kercenim per jeten e tij ose pronen e tij ai kerkon mbrojtje te perkohshme nga policia e shtetit. Policia e shtetit zakonishtsiguron mbrojtje edhe politikaneve.

86 Ligji kerkon qe drejtuesit teknike dhe punonjesit e KRSF te jene qytetare shqiptare dhe te kene leje te perhershme qendrimine Shqiperi. Ligji Nr 8770, date 19 Prill 2001, ‘Mbi Sherbimet e Ruajtjes dhe Sigurise Fizike,’ Neni 2, Paragrafi 2. (GazetaZyrtare Nr 23, Maj 2001).

87 Shiko Faqen, Op Cit.. Ndikimi KRSF ne parandalimin e krimit u permend dhe nga zyrtare te Policise se Shtetit te intervistuar sidhe ne fjalimin e Drejtorit te Perjgithshem te Policise se Shtetit ne takimin me administratore te KRSF ne 6 Dhjetor 2004.

88 Op cit Page et al.89 Ibid.90 Tusha, P dhe Softa, F, Shoqerite e ruajtjes, (Europa, 1997), p. 53.

metejshme mbi perdorimin dhe dorezimin e armeve te zjarrit, kur mendohet qe armete zjarrit qe jane aktualisht ne perdorim nuk jane te pershtatshme per sigurimin epunes. Administratore te ndyshem dhe drejtues teknik te KRSF keshilluanzevendesimin e pushkeve luftarake Kallashnikov me arme qe jane me pak te renda pertu mbajtur dhe te nje kalibri te ulet.

Pavaresisht standarteve le ulta te profesionalizmit, nje ekzaminim i raporteve temedias per keto vitet e fundit, tregon vetem pak raste te punonjesve te KRSF-ve te keneperdorur force, te kene kryer krime apo te kene abuzuar me te drejtat e njeriut. Pershembull, ne 23 Janar 2005 nje punonjes i KRSF qe jeton ne Shkoze, 6 km larg Tiranes,u perfshi ne nje grindje me arme per te drejtat mbi pronen dhe qelloi mbi dy njerez,duke vrare njerin prej tyre dhe plagosur tjetrin.91 Fakti qe ky incident ndodhi jashteorarit te detyres se punonjesit ve ne pyejte edhe mencurine per te lejuar punonjes teKRSF t’i marrin armet e kompanise me vete ne shtepi, dhe per kontrollet pereksperiencen qe u behen punonjesve te rinj. OJQ qe punojne per te drejtat e njeriut neShqiperi nuk kane raportuar, per ndonje perdorim te tepert force ose armesh zjarri, nerregjistrat e tyre.92 Ne 2004 Drejtori i Pergjithshem i Policise citoi dy raste kurpunonjesit e KRSF kishin perdorur armet e tyre ne menyre te paligjshme dhe 57 rasteveniesh gjobash ndaj administratoreve, drejtoreve teknike dhe punonjesve.93

Fakti qe rojet e sigurise fizike lejohen ligjerisht te mbajne arme ushtarake, te perdorinarmet e tyre dhe t’i mbajne ato ne shtepi, sjell me vete rrezikun e keqperdorimit tearmeve ne mjedisin familjar. Duke qene se krimi i organizuar eshte nje problemdomethenes ne Shqiperi, dikush mund te mendoje se ka lidhje ndermjet grupevekriminale dhe KRSF dhe madje per ato kompani te veprojne si mburoja ndaj krimit.Megjithate nuk duket te kete ndonje evidence te forte per te mbeshtetur nje lidhje tetille. Lidhjet politike mund te jene me shume problem dhe shume deklarata jane berese ne vitet e para pas aprovimit te ligjit per KRSF, licensat per te drejtuar nje kompanite tille i jepeshin vetem mbeshtetesve te Partise Demokratike, e cila ishte ne pushtet neate kohe.94 Ndoshta me shume problematike sesa sektori formal jane individet eshumte qe ofrojne te japin sherbime sigurimi kundrejt nje pagese. Ata zakonishtpunesohen nga kompani me te vogla qe nuk ia lejojne vetes ose nuk duan te paguajneper nje KRSF. Duket qarte se keta individe punojne jashtej kornizes se rregullores dhendoshta me arme pa leje, dhe edhe pse kjo mbetet per tu provuar.95 Eshte gjithashtunje praktike e zakonshme per kompanite dhe organizatat e mesme te punesojne si rojesigurie individe ne borderone e kompanise sesa te lidhin nje kontrate me nje KRSF. Kjopraktike nuk mbeshtetet nga ligjet perkatese dhe si rrjedhim eshte e paligjshme.

Ne Dhjetor 1992 Shqiperia u be vendi i pare i EQL qe kerkoi anetaresim ne NATO dheeshte angazhuar me pas ne nje detyre teper kerkuese duke u perpjekur te permbushestandartet e vena nga NATO.96 Edhe pse ushtaraket kane shprehur pakenaqesite e tyreme kontrollet civile,97 mund te argumentohet se ndoshta kjo eshte nje shprehjepakenaqesie ndaj perpjekjeve per ta perdorur ushtrine per qellime dhe beteja politike.Per shembull, nje sere njesish ushtarake u raportuan te mos ishin te gatshem teqellonin civilet gjate pasigurise se 1997. Gjithsesi nuk eshte vetem PD qe pushoipersonelin ushtarak per shkak te lidhjeve te tyre politike. Kur PS mori pushtetin ne1997, nje nga veprimet e saj te para ishte pushimi i 1,500 oficereve qe kishin lidhje

14 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

91 Topollaj D & Karaj V, ‘Si me qelluan per nje cope toke,’ Panorama, 24 Janar 2005.92 Interviste me Prof. Dr.Valentina Hysi, Komiteti Shqiptar i Helsinkit, 27 Janar 2005; Edmond Prifti, Grupi Shqiptar i te Drejtave

te Njeriut, 21 Janar 2005.93 Fjalimi nga Drejtori i Pergjithshem i Policise se Shtetit, 6 Nentor, 2004.94 Op cit, Page et al.95 Ibid.96 Qe nga mesi i viteve 1990, MB Shqiptare ka paraqitur Programe Individuale Partneriteti nen Plan Veprimi Anetaresues te

OTAV per PpP . Greenwood D, Transparence dhe Besueshmeri ne Mbrojtjen e Europes Juglindore (George C. MarshallAssociation, Bullgari, 2003).

97 Op cit Bahaja.

1.10 Ndikimipolitik dhe

social ireformes

ushtarake

politike me PD.98 Eshte ndoshta si rezultat i ketyre incidenteve, pervec normavenderkombetare, qe Neni 168 i Kushtetutes Shqiptare te 1998 i ben thirrje FASH te jeteneutrale ne ceshtjet politike, ne vend qe te administrohet nga kontrolli civil.

Pavaresisht nga veshtiresite e manifestuara te vena re ne reduktimin e personelitushtarak ne njefare menyre, eshte e mundur ta shohim FASH si ‘nje nga, per te mosthene, sektori me i suksesshem ne procesin e reformes”.99 Ne periudhen 1992–1997, uraportua nje renie prej 66 per qind e numrit te personelit ushtarak, dhe gjithashtu njerenie morale kur oficeret me experience dhe miqte e vjeter u larguan, kushtet e jetesesu perkeqesuan dhe u dobesua ‘pronesia’ e e politikaneve mbi ushtrine.100 Personeliushtarak ne sherbim dhe ne pension kishte gezuar kushte te privilegjuara jetese nenrregjimin e Hoxhes, dhe tani me ardhjen e reformes, ish-personeli dhe ai aktualndjejne te kene humbur konsiderueshem.

Nje mungese programesh ritrajnimi per ushtarakun ka bere qe disa ish ushtarake tendjejne justifikojne pjesemarrjen e ish kolegeve te tyre ne aktivitete kriminale sitrafikimi i armeve.101 Sic u deklarua me siper, disa nga ish personeli I sigurise dhe aiushtarak qe organizuan grabitjen e depove te armeve ne vitin 1997, ishin te interesuarne perfitimet qe do kishin nga shitja e ketyre armeve me teper sesa nga nxitja e njekryengritjeje politike. Elez Biberaj ka argumentuar se ish ushtarake shqiptare, policedhe agjente sekrete u angazhuan ne aktivitete kriminale te krimit te organizuartransnacional 102, ndersa te tjere qe kane verejtur se aktivitetet e tyre te kontrabandesmund te mos jene vezhguar nga personeli shteteror per arsye ideologjike (psh, nesearmet coheshin kontrabande ne KLA), per perfitime ose arsye te tjera personale (psh,eshte perfshire nje anetar i familjes).103 Fakti qe aftesite dhe kontaktet e fituara gjatekarrieres ushtarake mund te transferohen ne menyre te suksesshme ne boten e krimitte organizuar dhe aktivitetet e trafikimit, nuk eshte nje problem vetem per Shqiperine.Eshte zbuluiar edhe ne pjese te tjera te ish bllokut komunist dhe me gjere.104 Nevojitente merren masa te metejshme per t’u siguruar qe ky shteg tranzicioni te mbyllet perpersonelin ish ushtarak dhe qe krimi i organizuar dhe aktivitetet e trafikimit te mosperfshijne personelin ne sherbim.

Mbikqyrja parlamentare ka qene viktime e panorames se ashper bipartizane politikene Shqiperi, me PD qe bojkotonte Parlamentin Shqiptar per pjesen me te madhe tekohes kur PS ishte ne pushtet.105 Megjithese ka patur perpjekje te perseritura perzgjedhje dhe anashkalime te parlamentit, sikurse nje analist shkruan ne 1999, ka paturgjithashtu disa “tregues qe elemente te Partise Demokratike te cilet ishin te gatshem teperdornin metoda jashte-politike ne perpjekje per te rifituar pushtetin”.106 Pas fitoresse zgjedhjeve 1997, Partia Socialiste pretendoi ne disa raste qe cilat Berisha dhe PDplanifikuan te organizonin nje grusht shteti. Per shembull, arme zjarri ishinshperndare nga mbeshtetesit e PD ne nje numer te madh rastesh ne 1998, me episodene Shkoder gjate muajit Shkurt dhe ne Tirane gjate muajit Shtator te cilat u etiketuansi “perpjekje per grusht shteti” nga Qeveria e PS – nje pretendim ky i mohuar me forcenga ana e PD-se.107

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 15

98 Op cit Bumçi, p. 6.99 Kajsiu B, ‘Transparence dhe Besueshmeri ne qeverisje’, ne Reformen e Mbrojtjes dhe Sektorit te Sigurise ne Europen

Juglindore: Veshtrim i brendshem dhe PErspektivat – Shqiperia: Nje studim vete-vleresimi, (DCAF, 2003), f. 120.100 Op cit Bahaja.101 Interviste, perfaqesues i OJF, 25 Prill 2005.102 Op cit Biberaj, f. 322.103 Op cit Grupi i Krizave Nderkombetare, f. 13.104 Per shembull, shiko: Armet tregtohen tranzit ne rajonin e detit Balltik (Saferworld, 2003); op cit Bebler; op cit Davis, Hirst dhe

Mariani; Galleotti M, ‘Ushtria Kriminale e Rusise’, Revista Inteligjente Jane, 11(6), Qershor 1999, pp. 8–10; Galleotti M ‘Sfidae ‘sigurimit te bute’: Krimi, korrupsioni dhe kaosi’, ne Sfidat e Reja te Sigurise ne Europen Post-Komuniste: Sigurimi i EurpoesLindore, eds Cottey A and Averre D, (Shtypi i Universitetit te Mancesterit, 2002), pp. 151–71.

105 Midis 1997 dhe 2003, PD bojkotoi parlamentin ne disa raste dhe per periudha te gjata. 106 Smith M A, Albania 1997–1998, (Qendra per Studimet e Konflikteve S42, 1999), fq. 3.107 Ibid; op cit Bowcott; op cit Coleman; op cit Pettifer, 1998.

1.11 Armet,grushtet e

shtetit dhezgjedhjet

108 Op cit International Crisis Group, 2003, p. 4.109 Ibid; op cit Greenwood. 110 Per shembull shiko: Aliaj I, ‘Shqiperia: Lufte e brendshme qe percakton qeverine’, IWPRBCR 450, 6 August 2003,

<http://www.iwpr.net/>, 18 May 2005; Harizaj E, ‘Berisha germon marreveshjet e bashke[punimit’, IWPRBCR 397, 13January 2003, <http://www.iwpr.net/>, 18 May 2005; Ilirjani A, ‘Shqiperia dhe Bashkimi Evropianb’, Mediterranean Politics,9(2), 2004, pp. 258–264; Ilo M, ‘Bsalothazhi Shqiptar shkakton stuhine politike’, IWPRBCR 126, 21 March 2000,<http://www.iwpr.net/>, 18 May 2005; op cit International Crisis Group, 2003; Nazi F, ‘Shpresa e Perendimit – qe brezi I ri dote silllte normalitet ne skenen politike shqiptare – eshte venitur’, IWPRBCR 83, 12 October 1999, <http://www.iwpr.net/>, 18May 2005; Semini L, ‘Shqiperia: Bllokimi politik I thyer’, IWPRBCR 345, 26 June 2002, <http://www.iwpr.net/>, 18 May2005; Semini L, ‘Shqiperia: Lufta e brendshme politike kercenon ekonomine’, IWPRBCR 315, 6 February 2002,<http://www.iwpr.net/>, 18 May 2005; Shameti S, ‘Shqiperia: Lufta per pushtet del ne krye’, IWPRBCR 467, 6 November2003, <http://www.iwpr.net/>, 18 May 2005.

111 Sondazh publik Zgjedhje 2005: {Permbledhje te detajeve kyce (Mjaft dhe Gallup International, Tirana, 26 Qershor 2005), fq.15.

112 Musta S, ‘Fushata e zgjedhjeve ne Shqiperi shnderrohet ne rrezik’, IWPRBCR 561, 23 June 2005, <http://www.iwpr.net/>, 24August 2005.

113 ‘Nje zyrtar I Partise Republikane u vra per arsye politike’, Ceshtje te Krimit dhe Korrupsionit ne Shqiperi, 2–8 Korrik 2005.Burimi: Shekulli, 5 Korrik 2005. ‘Vezhguesi I Partise Republikane vdes ne diten e zgjedhjeve ne Shqiperi’, Shebimi monitoruesi BBC, United Kingdom, 5 Korrik 2005. Burimi:Shekulli,Tirana, ne shqip, 4 Korrik 2005, p. 7. Prezumimet e ndryshme qegazetaret ngriten nuk preku asnje cedshtjen se pse nje vezhgues diten e zgjedhjeve mbante me vete nje arme zjarri.

114 Sipas nje raporti, PAMECA pohon se policia e shtetit ishte ‘efektshem e menaxhuar dhe organizuar’ gjate zgjedhjeve dhepuna e tyre u krye ‘ ne menyre te paanshme dhe ne perputhje me kerkesat e bera ndaj saj’, Sherbimi Monitorues i BBC,United Kingdom, 5 Korrik 2005. Burimi: Agjensia e lajmeve ATA Tirana, ne anglisht, 1400 gmt, 5 Korrik 2005.

115 Rrjeti Evropian i Organizatave qe monitorojne zgjedhjet, BE dhe OSBE bene keto vleresime. Per shembull shiko: ‘Zgjedhjetshqiptare permbushen pjeserisht standartet demokratike – perditesim OSBE’, AFX Europe (Focus), 4 July 2005; ‘Shefi IPolitikave te jashtme te BE kerkon proven e zgjedhjeve shqiptare’, AP Worldstream, 4 July 2005; ‘Trupi ndekombetar imonitorimit thote per zgjedhjet shqiptare “ne pergjithesi te drejta”’, Sherbimi monitories i BBC, United Kingdom, 4 Korrik2005, Burimi: TV Shqiptare, Tirana ne Shqip, 0600 gmt, 4 Korrik 2005; ‘Monitoruesit nderkombetare, kritike ndaj zgjedhjevene Shqiperi’, AP Worldstream, 4 Korrik 2005.

I fundit i ketyre episodeve u shoqerua dhe me vrasjen e nje anetari te kryesise se PD-se,Hajdari ne Shtator te 1998. PD asokohe pretendoi se pas kesaj vrasjeje ishin anetare tePS-se. Ndaj kur ne vitin 2002 hetimet per angazhim ne aktivitete ilegale te Kryetarit teSherbimit Kombetar Informativ, Fatos Klosi nuk provuan gje per perfshirjen e tij nevrasjen e Hajdarit, PD bojkotoi raportin perfundimtar mbi Klosin si dhe nisi njebojkot tjeter ndaj Parlamentit ne Janar 2003.108 Pavarsisht faktit se Biberaj thekson qetransferimi i pushtetit nga socialistet tek PD ne 1992 ishte “konsiderueshem paqesordhe gradual”, trembedhjete vitet e shkuara kane shenuar nje nivel te larte polarizimidhe mos-bashkepunimi midis dy partive kryesore gje qe ka vonuar zhvillimin epraktikave demokratike brenda Shqiperise,109 shoqeruar me lufte per pushtet mes PD-se dhe PS-se qe ka patur si pasoje thellimin e paralizes politike.110

Sipas vezhguesve nderkombetare, pavaresisht disa situatave me dhune dhe kercenime,procedurat zgjedhore dhe metodat e kryerjes se fushatave jane permiresuar ne cdoproces gjedhor lokal dhe kombetar qe prej vitit 1997. Zgjedhjet parlamentare te vitit2005, u pane nga vezhguesit nderkombetare si nje test kufi per proceset demokratikene Shqiperi, meqenese u parashikuan se do te ishin shume afer me rezultatet – njesondazh paraprak i ndermarre ne 26 Qershor 2005 i dha respektivisht PD-se dhe PS-se35 dhe 34 per qind.111 Fushata zgjedhore u turbullua nga raporte te ndryshme mbikercenime dhe sulme ndaj kandidateve apo mbeshtetesve te partive te ndyshme,112 dhene diten e zgjedhjeve nje vezhgues i Partise Republikane, qe mbante dhe vete nje arme,u qellua per vdekje ne qendren e tij te votimit ne Tirane.113 Disa vezhguesnderkombetare theksuan elementet pozitive te kesaj fushate elektorale,114 dhevleresimi i pergjithshem nderkombetar ishte qe keto zgjedhje ishin ‘pjeserisht’ ose ‘nepergjithesi korrekte’.115

Nje nga problemet kryesore me perqasjen fituesi-merr-gjithshka ne politike, ipershtatur ne Shqiperi, eshte qe ka deshtuar rrenjosja e mbikqyrjes parlamentare.Kritika apo kerkesa per amendemante te rendesishme ne legjislacionin vendas duket seka mbetur nje atribut vetem i opozites apo fraksioneve te saj. Meritat e vecanta, sfidat elegjislacionit, apo strategjive kombetare nuk debatohen apo vleresohen ngaparlamentaret e Shqiperise. Ne vijim, fakti qe seksione te medha te medias kufizojnediskutimin e ceshtjeve aktuale vetem tek ato ne lidhje me vrasjet, polemikat politikedhe lajmet sensacionale, nuk ndihmojne ne informimin e gjere te publikut dhepajisjen e tij me informacionin e duhur per tu angazhuar ne jeten politike te vendit.

16 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

1.12Transparenca

Pa dyshim qe nje nga problemet per te arritur nje angazhim me te madh te opiniontpublik, dhe nje debat te informuar mbi ceshtjet e qeverisjes ne Shqiperi, eshte qesistemi baze i te dhenave te informacionit kombetar mungon. Per shembull, kur tedhenat ju dhane ekipit te ketij studimi, gati cdo i intervistuar i huaj por dhe shume teintervistuar vendas terhoqen vemendjen e studiuesve ne lidhje me mungesen e besimitne shifrat shqiptare. Duhet shenuar, megjithate qe mungesa e besimit ndaj ketyre tedhenave nuk i atribuohet detyrimisht veprimeve me qellim te dyshimte, por meshume veshtiresive te komunikimit ne kohe reale dhe mbajtjes/rregjistrimit korrekt tete dhenave ne Shqiperi. Per shembull kur SHBA, zbuloi se rezultatet mbi programin eshkaterrimit MANPAD, te financuar nga SHBA ne Shqiperi, ishin dy MANPADs mepak se sa kishin deklaruar shqiptaret se kishin, ata i kerkuan shpjegimet perkateseQeverise Shqiptare. Rezultati ishte qe dy njesite e MANPAD ‘te humbura’ ishinraportuar si te shkaterruara perpara se programi i financuar nga SHBA te fillonte. Kyinformacion, thjesht nuk kishte mberritur tek ata qe pergatiten projektin e MANPADper Shqiperine ne SHBA. Ky eshte vetem nje shembull i problemeve qe hasen sirezultat i infrastruktures se dobet ne komunikimit ne Shqiperi.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 17

2 Pasojat e Armeve teVogla dhe te Lehta (AVL)

NJË NGA GJETJET MË DOMETHËNËSE te ketij raporti, dhe qe jep nje panorame tedobishme te nje sere pasojash ne lidhje me armet ne shoqerine shqiptare, ishte qe 7.2per qind e te pyeturve pergjate Studimit te ISO 2005 pohuan qe ata apo ndonje anetar ifamiljes se tyre kishin qene pergjate dymbedhjete muajve te fundit viktima te njekrimi, dhe pothuajse te gjithe keto krime (te pakten 84.7 per qind, duke mos perfshirevrasjen, grabitjen e personit dhe krime ‘te tjera’) perfshinin nje arme zjarri. Sikursetregon edhe grafiku i meposhtem, grabitjet me arme, te qelluarit aksidentalisht dhekercenimet e armatosura, te gjitha se bashku perfaqesojne keqperdorimin me tezakonshem te armeve te zjarrit. Nderkohe qe 0.6 per qind e te pyeturve raportuan qenje anetar i familjes se tyre kish qene qelluar me paramendim, 0.5 per qind munden teraportojne nje vrasje per qelime hakmarrjeje apo nje vrasje tjeter midis anetareve tefamiljes (shumica me e madhe e te cileve, ka shume mundesi te kene qene kryer mearme zjarri).116

116 Sipas raporteve ne 1998, 87.6 perqind e plagosjeve te qellimshme me pasoje vdekjen ne Shqiperi shkaktoheshin nga armet ezjarrit. Krug E G et al, Raport boteror per Dhunen dhe Shendetin, Organizata Boterore e Shendetesise, 2002).

0

20

40

60

80

100

A keni qenë ju apo ndonjë anëtar i familjes suaj viktimë e krimeve të mëposhtëme gjatë 12 muajve të fundit?

10

30

50

70

90

Vje

dhje

me

arm

ë 2.

4%

I qël

luar

aks

iden

talis

ht 2

.3%

Kër

cëni

mi m

e ar

më

2.3%

I qël

luar

qël

limis

ht 0

.6%

Gra

bitje

0.4

%

I vra

rë p

ër h

akm

arrje

0.3

%

I vra

rë (d

uke

përja

shtu

ar v

rasj

et p

ër h

akm

arrje

) 0.2

%

Tjet

er 0

.2%

Jo/N

uk e

di 9

2.8%

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 19

Keto gjetje mund te krahasohen me ato te raportit te vitit 2004 te titulluar SiguriaNjerezore ne Shqiperi, ne te cilin raportohet qe 2.4 per qind e te pyeturve ishin perfshirene incidente me arme zjarri, nderkohe qe 34 per qind e te pyeturve pohuan se atamendonin qe nje e qelluar aksidentale apo e qellimshme ishte nje risk i larte i sigurisene Shqiperi.117

Megjithe sasine dhe besueshmerine e kufizuar te te dhenave ne dispozicion mbipasojat fizike dhe mendore te armeve ne Shqiperi, shifrat me te fundit tregojne qeShqiperia qendron me lart se mesatarja e Evropes Lindore e Qendrore. Grabitja mearme apo banditizmi te cilat ishin tipike pas turbullirave te 1997 jane rreziqe nepakesim por ende serioze, e nderkohe qe eshte e veshtire te vleresosh implikimet eshifrave, krimi i deklaruar eshte ende ne rritje. Ne menyre te ngjashme, raporti ivetvrasjeve te kryera me arme zjarri ne Shqiperi eshte konsiderueshem me i larte sesamesataret globale te matura ne vitin 1998. Ky fakt sugjeron (por nuk provon) impaktinnegativ te aksesit ndaj armeve, vecanerisht kur konfliktet mbi pronat, xhelozia,alkolizmi dhe depresioni gjenerojne nje rrezik per dhune apo vetvrasje. Nje pasoje etille sugjerohet gjithashtu edhe nga analiza e informacionit cilesor ne raportet emediave shqiptare mbi incidentet me arme zjarri nga viti 2002–2005. Ka pakmonitorim te besueshem te dhunes familjare, por informacionet ne dispozicionsugjerojne qe kjo lloj dhune mund te jete e shperndare ne menyre alarmante, dheperfshin perdorimin e armeve te vogla e te lehta mbi baze te rregullt. Nje mbledhje mee mire informacioni ne lidhje me keto ceshtje do te ndihmonte ne qartesimin eveprimeve me te efektshme ne keto fusha.

Gjithashtu domethenes eshte treguesi i qarte nga informacioni i siguruar nga dyspitale qe shtrimet si rezultat i plagosjes me arme zjarrit jane ne nje zbritje teqendrueshme, gje qe mund te reflektoje suksesin e mbledhjes se armeve qe prej 1997, eqe con ne renien e aksesit ndaj tyre. Ne menyre te ngjashme, shifrat e Ministrise seBrendshme, ne lidhje me pergjakjet me arme zjarri dhe vrasjet per shkak tegjakmarrjes tregojne gjithashtu nje renie te qendrueshme. Per me teper, intervistat nefokus grupet e zhvilluara per kete raport tregojne nje ndjenje qe ‘qytetaret e mire’ jane,nga dhe me se shumti, mjaftueshem te sigurt nga kriemet e dhunshme. Duket keshtuqe niveli i krimeve te dhunshme po bie ndjeshem ne Shqiperi, dhe nuk perben njeshqetesim te perditshem te familjes shqiptare. Nje pikepamje, mbi rendesine dheimpaktin e posedimit te armeve ne Shqiperine bashkekohore u ofrua nga nje iintervistuar ne Ministrine e Puneve te Jashtme, i cili nenvizoi se nese do te rendisnimrreziqet per sigurine njerezore ne Shqiperi, armet do te vendoseshin poshte te gjithe tetjerave – si ndotja qe mund te kategorizohet si konstante por e nje niveli te uletkercenimi.118 Megjithate, me te pakten 6.1 perqind te familjeve, qe pohojne ne studimine zhvilluar se kane patur nje eksperience krimi me arme zjarri ne dymbedhjete muajt efiundit, mbetet e qarte se progres i metejshem per reduktimin e mundesive te tepaturit, dhe keqperdorimin e armeve eshte i nevojshem, ne varg me me te tjera masaqe do te rrisnin sigurine publike dhe besimin, dhe vazhdojne te kete potencial perforcimin e renies se nivelit te ketyre krimeve te dhunshme.

Per fat te keq perderisa nuk ka nje sistem qe te rregjistroje dhe monitoroje, c’raport igjithe vrasjeve kryhen me arme zjarri, statistikat me te fundit te detajuara kombetareper fatkeqesite nga armet e zjarrit, qe ekipi i studimit mundi te siguroje ishin ato te1998, te cilat ishin perdorur edhe nga Organizata Boterore e Shendetesise per RaportinBoteror mbi Dhunen dhe Shendetin (2002).119 Sipas ketyre shifrave 741 nga 846 demtime

117 Instituti I Studimeve Bashkekohore, dhe Qendra per Studime Rurale, Siguria Njerezore ne Shqiperi, (Pergatitur per Programinper Zhvillim te Kombeve te Bashkuara, Nentor 2003), fq. 42.

118 Interviste me zyrtar te Ministrise se Jashtme, 24 Prill 2005.119 Krug E G et al, Raport Boteror mbi Dhunen dhe Shendetin, (Organizata Boterore e Shendetesise, 2002).

2.1 Fatkeqesitenga armet e

zjarrit

Megjithese ka patur nje renie te vazhdueshme te vrasjeve qe prej 1997, ne mungese testatistikave treguese, ekipi studimor eshte i paafte te raportoje nese perqindja evrasjeve te kryera eshte rritur apo ulur nga niveli prej 89.5 perqind ne 1998. Por sipasnje raporti te Policise se Tiranes, ne 2004 njezet vrasje ishin kryer brenda qytetit dukeperdorur arme zjarri, sikurse nje grabitje me arme e cila perfundoi ne nje tragjedi.121

Ne vijim ka patur edhe 93 raste te tjera te raportuara si tentative per vrasje, 22 plagosje,dhe 339 krime te tjera me persona ndaj te cileve ishte perdorur nje arme zjarri. Kyraport gjithashtu nenvizon nje rritje te vjedhjeve dhe vetvrasjeve duke perdorurhanxhare, thika dhe ‘arme te ftohta’.

Kryebashkiaku i Fierit, Baftjar Zeqo, informoi ekipin studimor se shumica e vrasjevene Fier ishin kryer me arme zjarri.122 Ai besonte se keto vrasje ishin kryer perhakmarrje, dhe nga anetare te grupeve te krimit te organizuar. Sipas Robert Metaj,Drejtor i Kirurgjise ne Spitalin e Fierit, numri i shtrimeve te personave te plagosur mearme zjarri ishte rriyur pergjate stines se veres, periudhe kjo – thekson ai – e njohur perkthimin e emigranteve shqiptare ne Fier.123 Sipas mendimit te tij rritja e ketij numrieshte rezultat i hakmarrjeve ose vrasjeve per ‘biznese kriminale’. Ai shton gjithashtu seeshte shtuar kohet e fundit dhe numri i femrave te vrara me arme zjarri, dhe atyre teraportuara si te vetvrara. Ne te njejten kohe, numri i plagosjeve te shkaktuara permesfestimeve me arme gjate ceremonive dasmore dhe festave te tjera familjare duket se karene. Ne pergjithesi, vrasjet me arme zjarri jane te renditura te dytat ne demetnjerezore pas vdekjeve per shkak te aksidenteve rrugore ne Fier. Ne Berat u informuamqe nga tri vrasjet te ndodhura gjate gjashte muajve te pare te 2005, njera prej tyre ishtekryer me arme zjarri, ne perputhje me tendencat e fundit te vrasjeve ne rajonin perrethBeratit, nga te cilat nje e treta ishin kryer me arme zjarri.124 Megjithate ne Gjirokaster

120 Ibid, p. 322.121 Burimi: ‘Sondazh mbi mbledhjen dhe dorezimin e armeve, municioneve dhe materialeve te tjera ushtarake pergjate

periudhes 1997–2004’, Drejtoria e Policise Tirane, 2 Mars 2005.122 Interviste me nepunes te pushtetit vendor, 12 Maj 2005.123 Interviste, Metaj, 15 May 2005.124 Interviste, zyrtar i spitalit, 29 Korrik 2005.

20 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

0

500

1000

1500

2000

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

1542

573496

275208 179 144 119

Vrasjet e raportuara që nga viti 1997 (Burimi: Ministria e Rendit Publik)

te qellimshme qe paten si pasoje vdekjen, vrasjet dhe vetvrasjet perfshine nje armezjarri.120 Me fjale te tjera, 87.6 perqind e rasteve te vrasjeve pa paramendim, vrasjeveme paramendim dhe vetvrasjeve perfshinin nje arme zjarri. Thene ndryshe, ishingjithsej 22.1 fatkeqesi nga arme zjarri per 100,000 persona. Nga keto 741 raste, 591 ishinraportuar si vrasje, 98 si vetvrasje, 50 si te paqellimshme dhe 2 te papercaktuara.

Nga 660 vrasjet e raportuara ne raportin e OBSH, 89.5 perqind e tyre ishin kryer mearme zjarri. Megjithate, ndoshta per shkak te mekanizmave te raportimit, OBSHpohon 87 vrasje me shume se sa shifrat e Ministrise se Rendit Publik te asaj kohe, ne1998 (sikunder tregohet ne grafikun e meposhtem).

2.1.1 Vrasjet me armezjarri

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 21

armet te parregjistruara, mendoheshin se jane perdorur vetem rreth 10 perqind teplagosjeve dhe fatkeqesive askidentale apo te qellimshme.125

Sipas raportit te OBSH-se Raport Boteror mbi Dhunen dhe Shendetin (2002), ne njenivel 2.9 ne 100,000 vete, kuota e vetvrasjeve te kryera me arme zjarri ne Shqiperi ishteme e ulet se niveli ne Ameriken Veriore, por me i larte se zona te tjera te botes, sipas tedhenave te marra gjate periudhes 1997–1999, sikurse tabela e meposhtme tregon.126

2.1.2 Vetvrasjet mearme zjarri

Sipas raportit te OBSH-se, ne 1998, gati njezet perqind e vrasjeve te qellimshme ishinvetvrasje, nderkohe qe gati trembedhjete perqind e te gjitha fatkeqesive me arme zjarriishin raste vetvrasjesh. Ne nivel te pergjithshem, kuota e Shqiperise eshte 6.5 ne100.000 vete ne 1998127, nen mesataren Evropiane (13.6 per meshkujt dhe 4.3 per femrat1999–2001).128 Tabela e meposhtme tregon shifrat e OBSH-se per numrin epergjithshem te vrasjeve ne 1998 sipas gjinise dhe grupmoshes, dhe deshmon se 98 nganje total prej 165 vrasjesh ishin te kryera me arme zjarri.

Tabela 1: Vetvrasjet e kryera ne Shqiperi ne 1998 129

Femra Meshkuj Totali

Vetvrasjet 61 104 165

Vetvrasjet ne moshen 5–14 vjec 1 2 3

Vetvrasjet ne moshen 15–29 vjec 42 46 88

Vetvrasjet ne moshen 30–44 vjec 9 28 37

Vetvrasjet ne moshen 45–59 vjec 4 18 22

Vetvrasjet ne moshen mbi 60 vjec 4 10 14

Vetvrasjet për nje popullatë 100.000 3.6 7.1 6.5

Vetvrasjet e kryera me arme zjarri – – 98

Me permiresimin e kontrollit epidemologjik, me me shume te dhena te sakta tembledhura pergjate viteve do te behet e mundur nje analize me e besueshme etendencave te pergjithshme. Ne mungese te ketij kontrolli, ekipi studimor ishte i paaftete gjeneroje nje shifer te perafert te vetvrasjeve te kryera ne Shqiperi me arme zjarri qeprej 1998. Megjithate shifrat e OBSH-se per vitin 1998, tregojne se me teper se 59perqind e vetvrasjeve ne Shqiperi jane kryer me arme zjarri. Kjo qendron shume melart se mesatarja boterore 19.5 perqind e vendeve ku te dhenat jane te disponueshme

0

1

2

3

4

5

6

Shqi

përi

2.9

Afr

ikë

0.59

Am

erik

a La

tine

dhe

Kar

aibe

t 1.

13

Am

erik

a e

Veriu

t 5.

52%

Lind

ja e

Mes

me

0.06

%

Euro

pa Q

endr

ore-

Lind

ore

1.41

Bullg

aria

0.8

3

Euro

pa P

erën

dim

ore

1.66

Azi

a Ju

glin

dore

0.1

Azi

a e

Paqë

sorit

0.3

9

Bota

0.8

1

Shkalla e vetëvrasjeve me armë zjarri për çdo 100.000 banorë (Burimi: Organizata Botërore e Shëndetësisë, 2002)

125 Interviste, zyrtar i spitalit, 6 August 2005. 126 Op cit Krug et al. p.322. 127 Po aty128 Op cit Taylor, Phillips and Bogoz AVALjevic, p. 30.129 Op cit Krug et al, pp. 314 and 315.

per vitin 2002 ne raportin e OBSH-se,130 dhe sugjeron hipotezen qe aksesi ndaj armevete zjarrit eshte shume i lehte per personat ne rrezik vetvrasje. Kjo duket se ka qenesituata aktuale perderisa shifrat qe i referohen vitit pas grabitjes se me shume se njemilion arme te vogla e te lehta. Efekti i grumbullimeve pasuese te armeve mbi nivelin evetvrasjeve, nuk mund te percaktohet pa nje informacion rutine dhe mekanizmat embledhjes dhe raportimit te ketij informacioni nga institucionet qe sigurojne kujdesinshendetesor.

Shifrat nga permbledhjet analitike te medias te perdorura ne kete Studim (perfshireketu me poshte ne sesionin 2.5), tregojne se ne Gazeten Shekulli per periudhen 2002–15Maj 2005 jane shfaqur nje mesatare prej 20.2 rastesh te raportuara ne vit te vrasjeve mearme zjarri.131

Sikurse u tha me lart, 2.3 perqind e te pyeturve raportojne qe ata apo nje anetar ifamiljes se tyre, eshte qelluar aksidentalisht ne dymbedhjete muajt e shkuar, nderkoheqe OBSH raporton ne 2002 se ne Shqiperi ne 1998 ka patur 50 vrasje te paqellimshmete shkaktuara nga armet e zjarrit (nje vlere 1.5 per nje popullate prej10.000). Shifrat perte plagosjet aksidentale nga spitali i Fierit te cilat tregohen ne sesionin 2.2 sugjerojnenje renie te lehte ne numra per periudhen 2000–2004, por saktesia e klasifikimit si‘aksidentale’ eshte zbatuar korrektesisht ne rastet e raportuara. Mungesa e historivembi aksidentet e lidhura me armet e zjarrit nga gjetjet e hetimeve mediatike sugjerojneqe rreziku i aksidenteve te shkaktuara nga armet e zjarrit eshte i nen-raportuarsidomos sepse kuota prej 50 vrasjesh ne vit per kete shkak ka mbetur konstante qe prejvitit 1998 kur eshte kryer sondazhi i fundit.

Megjithese nuk ishte e mundur te perftoheshin statistika kombetare autoritare mbiplagosjet dhe vrasje me arme zjarri dy spitale individuale, Spitali Ushtarak ne Tirane,dhe Spitali i Fierit, na siguruan te dhena te cilat japin nje pershtypje te besueshme mbinivelin e pergjithshem te plagosjeve. Tendenca e plagosjeve te rregjistruara ne total ngady spitalet e siperpermendura ne vitet e fundit (ne rastin e Spitalit Ushtarak per1997–Shtator 2005, dhe ne rastin e Spitalit te Fierit per 2000–Mars 2005) tregohet netabelen e meposhtme si nje renie graduale.

22 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

2.1.3 Vdekjetaksidentale te lidhura

me armet e zjarrit

2.2 Plagosjetme arme zjarri

0

200

400

600

800

1000

1997 1999 2001 2003 2005 (Q1–3)

973

294

150114

34

Plagosje me armë zjarri të regjistruara në Spitalin Ushtarak 1997–Shtator 2005

130 Kjo eshte nje perqindje e totalit te mbledhur te te gjithe vetvrasjeve te kryera me arme zjarri ne vendet ku vetvrasjet me armezjarri jane rregjistruar, me shume se sa mesatare e kuotave te vendeve te listuara, te llogaritura nga te dhenat ne op cit Kruget al, pp. 314–323.

131 Kjo mesatare merr ne considerate vlerat mujore ne 4.5 mujat e pare te vitit 2005.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 23

0

10

20

30

40

50

60

2000 2001 2002 2003 2004 2005 (Q1)

51

33

1923

28

8

Plagosje me armë zjarri të regjistruara në Spitalin e Fierit 2000–Mars 2005

132 Hyrjet ne Spitalin Ushtarak klasifikohen ne pese kategori: trauma, ortopedi, radiologji, semundjet e brendshme dhesemundjet infektive. Rregjstri i hyrjeve shenon cdo pranim te ri me nje numer i cili tregon kategorine e trajtimit dhe rregjistroninformacionin e meposhtem: emrin e pacientit dhe adresen; kategorine e hyrjes ne spital dhe diagnozen e plote; daten ehyrjes se pacientit dhe daljen e tij. Pjesa me e madhe e plagosjeve me arme zjarri klasfikohen si trauma, ose ndonjehere edhesi raste ortopedie sepse kane te bejne me fraktura. Meqenese numri i klasifikimit tregon vetem nese plagosja ka qene traumaapo frakture ortopedike, e vetmja menyre per te marre vesh nese eshte perdorur nje arme zjarri eshte te gjendet informacionine lidhje me diagnozen e plote te rregjistrimit te individit.

Statistikat e spitalit ushtarak Tirane perfshijne pjesen me te madhe te rasteve teplagosjes me arme zjarri nga Shqiperia e Mesme, por vetem rastet me te renda teplagosjeve me arme zjarri te Shqiperise se Jugut dhe asaj te Veriut, prandajkategorizimi sipas rajoneve nuk duhet marre si tregues i shperndarjes gjeografike teketyre rasteve.

Tabela 2: Plagosjet me arme zjarri te rregjistruara nga Spitali Ushtarak 1997–Shtator 2005 132

Muaji Shqiperia Jugore Shqiperia e Mesme Shqiperia Jugore

Plagosje Plagosje Plagosje Plagosje Plagosje Plagosje jovdekje- vdekje- jovdekje- vdekje- jovdekje- vdekje-prurese prurese prurese prurese prurese prurese

1997

Janar 4 1

Shkurt 9 2

Mars 14 110 23 1

Prill 32 2 64 6 38 2

Maj 28 2 59 8 24 1

Qershor 27 1 61 5 27 7

Korrik 40 58 1 29 3

Gusht 21 2 37 1 25 1

Shtator 13 3 30 4 28 2

Tetor 1 1 31 2 21

Nentor 3 2 30 3 5 1

Dhjetor 2 2 7 6

Totali 973

Muaji Shqiperia Jugore Shqiperia e Mesme Shqiperia Jugore

Plagosje Plagosje Plagosje Plagosje Plagosje Plagosje jovdekje- vdekje- jovdekje- vdekje- jovdekje- vdekje-prurese prurese prurese prurese prurese prurese

1999

Janar 8 19 9

Shkurt 6 16 8

Mars 6 10 9 1

Prill 7 17 3 14

Maj 1 11 4

Qershor 4 13 1 9 1

Korrik 6 10 1 8

Gusht 2 18 6

Shtator 5 1 10 5 2

Tetor 2 9 5 4

Nentor 1 11 1 5

Dhjetor 3 1 1 1

Totali 295

2001

Janar 5 7 2 8

Shkurt 4 5 5

Mars 3 1 6

Prill 2 5 4

Maj 5 3

Qershor 1 3 6

Korrik 2 3 6

Gusht 2 5 1 6

Shtator 3 10 2

Tetor 3 5 1 5 2

Nentor 2 3 1 3 1

Dhjetor 1 1 5 1 1

Totali 150

2003

Janar 1 4 1 5

Shkurt 3 3

Mars 2 6 4

Prill 3 5 1

Maj 1 2 3

Qershor 1 8 1 4

Korrik 1 7 7

Gusht 2 6 2 3

Shtator 2 3 5

Tetor 1 4 2

Nentor 1 4 2

Dhjetor 2 2

Totali 114

24 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

2005

Janar 2 1

Shkurt 3 1 1

Mars 1 1

Prill 1

Maj 1 3 1 1

Qershor 1 3 2

Korrik 4

Gusht 1 1 2

Shtator 3

Totali 34

Totali (te gjitha vitet) 274 18 776 55 415 29

1567

Statistikat e spitalit te Fierit, regjistrojne jo vetem numrin e pergjithshem teincidenteve me arme zjarri, te pranuara ne Spitalin e Fierit per periudhen 2000–Mars2005, por reflektojne gjithashtu edhe te dhenat gjinore, moshore dhe statistikaturbane/rurale te individeve te plagosur.133

Tabela 3: Rastet me arme zjarri te pranuara ne Spitalin e Fierit 2000–Mars 2005

Year 2000 2001 2002 2003 2004 2005 (Q1)

Meshkuj 43 29 13 17 23 8

Femra 8 4 6 6 5 0

Urban 20 10 7 5 11 3

Rural 31 23 12 18 17 5

0–14 vjec 1 2 2 1 4 1

15–24 vjec 6 8 8 12 4 0

25–34 vjec 14 7 2 6 5 5

35–44 vjec 11 12 3 3 2 1

45–54 vjec 11 4 1 0 2 0

Mbi 55 vjec 7 0 3 1 10 1

Mosha e paditur 1 0 0 0 1 0

‘Gjuajtje aksidentale’ 39 25 19 21 24 6

‘Gjuajtje aksidentale’ nga meshkuj 34 21 13 15 20 6

Gjuajtje te qellimshme 12 8 0 2 4 2

Gjuajtje te qellimshme nga meshkuj 9 8 0 0 3 2

Totali i incidenteve me arme zjarri 51 33 19 23 28 8

Megjithese nuk mund te argumentohet qe kjo tabele mund te perdoret si njeperfaqesim i sakte i plagosjeve apo vrasjeve me arme zjarri ne Shqiperi, ofron nje idembi situaten ne Shqiperi ne pergjithesi. Keshtu, pavarsisht nga shqetesimi perperdorimin e armeve ne dhunen shtepiake, e nenvizuar ne sesionin 2.3 (raste qe mundte mos i jene drejtuar asnjehere spitalit), keto shifra mund te sugjerojne qe me shumemeshkuj sesa femra jane plagosur nga armet e zjarrit ne Shqiperi, sikurse studimi mbifamiljen tregoi qe jane meshkujt qe me shume sesa femrat posedojne nje arme neShqiperi. Gjithashtu i dukshem eshte ketu, fakti qe incidentet me arme zjarri kanendodhur me shume ne zonat rurale sesa ne ato urbane. Ky fakt perputhet mire meperceptimin e forte qe armet e zjarrit jane me te perhapura ne zonat rurale sesa ne atourbane (e raportuar ne sesionin 3.5.4, ‘Perceptime te posedimit te AVL nga civilet), dhendoshta dobeson pershtypjen qe poseidimi i armeve ne zonat rurale eshte kryesisht ilegjitimuar, me teper praktik sesa per perdorim kriminal. Shperndarja e pranimevesipas grupmoshave per pese vitet dhe tre muajt e mbuluar ne tabelen e meposhtme

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 25

133 Burimi: Zyrtar i Spitalit, 15 Maj 2005.

tregon se si shihet zakonisht qe viktimat e dhunes se armatosur, ne keto te dhenakryesisht perfshijne moshen 15–34 vjec, qe perben edhe 47.5 perqind te te gjitharasteve.

26 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

134 Shoqata e Grave Shqiptare, Dhuna Kundër Grave, (Raporti Refleksione, 1996), I cituar në A.BabanI, Dhuna në Familje KundërGrave në Shqipëri, (UNICEF 2003), fq. 15.

135 Përfaqësueset e OJF-së E. Gjermeni dhe M.Bregu, Monitorimi I medias në lidhje me Dhunën në Familje 2001&2002, (Qendrae Grave, 2003).

20%10%0% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

0–14 vjeç11

15–24 vjeç38

25–34 vjeç39

35–44 vjeç32

Mbi 55 vjeç 22

45–54 vjeç18

Të paidentifikuar

2

Shpërndarja sipas grupmoshës i rasteve me armë zjarri të shtruara në Spitalin e Fierit 2000–Mars 2005

Kur u pyetën nëse armët e zjarrit i përmirësojnë apo i përkeqësojnë marrëdhënietbrenda familjes, 84.9 përqind e pjesëmarrësve në studimin e brendshëm të kryer përkëtë raport, u përgjigjën që ato i përkeqësojnë pak (25.9 përqind) apo i përkeqësojnëato (59.0 përqind). Më shumë gra (62 përqind), se burra u shprehën për të dytën.

2.3 Dhuna nëfamilje

0

10

20

30

40

50

60

Përm

irëso

jnë

1.1%

Përm

irëso

jnë

leht

ësis

ht 1

.5%

Nuk

kan

ë nd

ikim

11%

Përk

eqës

ojnë

le

htës

isht

25.

9%

Përk

eqës

ojnë

59%

Nuk

e d

i/Pa

përg

jigje

1.5

%

Mendoni se armët e zjarrit përmirësojnë apo përkeqësojnë marrëdhëniet brenda familjes?

Përpjekja e vetme për të vlerësuar dominimin e dhunës në familje nga ana sasiore nëShqipëri është shifra që jepet nga një studim i vitit 1996 mbi dhunën kundër gravesipas së cilit raportohej që pothuajse 40% e pjesëmarrësve i nënshtroheshin rregullishtdhunës fizike.134 Sipas raportit të paraqitur nga Eglantina Gjermeni dhe MajlindaBregu të Qendrës së Aleancës Gjinore për Zhvillim, statistikat zyrtare për dhunën nëfamilje nuk janë të besueshme dhe nuk japin një panoramë të vërtetë të shkallës sëproblemit.135 Raporti e studion këtë fenomen duke eksploruar trajtimin që i bëhetdhunës në familje nga media shqiptare, dhe arrin në përfundimin që gjatë viteve tëfundit kemi patur një rritje të krimit në familje. Aty gjithashtu thuhet që vëmendja emedias ka prirje të përqendrohet më shumë në aspektet sensacionale të dhunës nëfamilje, dhe në mënyrë tipike raportet janë të pasakta, u mungon cilësia analitike siedhe i anashkalojnë pyetjet rreth përgjegjësisë shoqërore. Më poshtë jepet njëshembull i titujve të gazetave mbi viktimat e dhunës në familje në vitin 2001:

“Krimi në familje: Vëllai vret motrën”, (Shekulli, 27 mars 2001)

“Djali sulmon prindërit me një granatë dore- nëna vdes”, (Shekulli, 11 janar 2001)

“Babai qëllon me armë vajzën e tij të vetme”, (Shekulli, 10 mars 2001.)

“Ekzekuton gruan dhe vjehrrën, pastaj vetëvritet me plumbin e fundit që i ka ngelur”,(Republika, 17 shkurt 2001).

“Dashuria vdes: Burri xheloz vret të dashurën para se të vrasë veten”(Republika, 22 qershor 2001)

“Terror, masakër: Burri vret gruan dhe djalin me një pushkë automatike”,(Republika, 7 tetor 2001)

Në raportin e Qendrës së Grave për median në vitin 2001, gjashtë gazetat kryesore që uvëzhguan kishin 207 artikuj mbi dhunën në familje, nga të cilat 48 flisnin për vrasjetbrenda familjes, pesë për tentativa vrasjesh dhe tre për vetëvrasjet.136 Nga instrumentete përdorura në krimet e abuzimit në familje, 62 përqind e rasteve përfshintepërdorimin e AVL-ve (36 përqind pushkë automatike, 13 përqind pistoleta dhe 13përqind bomba dhe granata). Kjo e krahasuar vetëm me 13 përqind të rasteve tëpërdorimit të thikave.137. Përsëri, sensacioni i krijuar nga media nënkupton që tëdhënat e këtyre studimeve nuk mund të konsiderohen si përfaqësuese të situatës sëpërgjithshme në popullsinë e gjerë. Sidoqoftë, duke patur parasysh vdekshmërinë elartë të shkaktuar nga plagosjet me armë zjarri në krahasim me ato të shkaktuara ngamjete të tjera, aksesi ndaj armëve të zjarrit mund ta rrisë rrezikun e palgosjeve të rëndatë grave pavarësisht nga mbizotërimi aktual që ka dhuna në familje në të gjithëshoqërinë shqiptare. Shumica e rasteve të zbuluara rreth abuzimit fizik kanë xhelozinësi shkak të shprehur, (27 përqind), grindjet (24përqind), alkoolin (10 përqind) dheproblemet e shëndetit mendor (10 përqind) gjithashtu të cituara.138

Analiza e bërë nga Qendra e Grave dhe Qendra e Aleancës Gjinore për Zhvillimgjithashtu sugjeron që as zbatimi i ligjit dhe organet e drejtësisë, dhe as media nuk emarrin seriozisht dhunën në familje. Ajo në përgithësi shihet si një gjë “private” mesnjë burri dhe gruas së tij (d.m.th. gruaja konsiderohet si “pronë” e burrit), dhe interesii medias që rritet nga hollësitë e frikshme të krimit.

Sipas OJQ-së Ndaloni Dhunën Kundër Grave , megjithëse Neni 18 i Kushtetutës sëShqipërisë garanton barazinë para ligjit, nuk ekzistojnë ligje të veçanta mbi dhunën nëfamilje.139 Një dhunë e tillë mund të ndiqet penalisht si kërcënim sipas Kodit tëProcedurës Penale, I cili parashikon një sërë gjobash dhe dënimesh me burgim në bazëtë rëndësisë të krimit.140 Plagosja me dashje jo e rëndë, përdhunimi dhe ngacmimiseksual mund të ndiqen penalisht vetëm kur viktima depoziton një padi.141

Sipas të dhënave kryesore të Studimit Ndërkombëtar mbi Viktimizimit (ICVS) të vitit2000, Tirana është mbi mesataren e kryeqyteteve të Europës Qendrore dhe Lindore sipërsa i përket numrit të krimeve për 100 banorë(shkalla e veprimit),ashtu edhe nëlidhje me përqindjen e pjesëmarrësve të cilët ishin viktima të krimit (përhapja), nëvitin para kryerjes së studimit.142 Normat mesatare të shkallës së veprimit dhe tëpërhapjes për kryeqytetet e Europës Qendrore dhe Lindore ishin përkatësisht 52 dhe 27përqind, për Tiranën ato ishin 56 dhe 32 përqind. Është mjaft interesant fakti që, 44përqind e pjesëmarrësve me banim në Tiranë, e vlerësonin si pozitive punën e policisënë vitin 2000, ndërsa 48 përqind e tyre e vlerësonin atë si negative. Megjithëse kjo iafrohej shumë mesatareve të kryeqyteteve të Europës Qendrore dhe Lindore,

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 27

136 Po aty, fq.19. 137 Po aty, fq.22.138 Po aty, fq.23.139 Ndaloni Dhunën Kundër Grave,”Shqipëria” http://www.stopvaw.org/Albania.html, I hapur më 9 nëntor 2005.140 Po aty.141 Po aty.142 Llojet e krimeve që trajtohen nga ICVS janë: vjedhja e makinave, vjedhja nga makinat, vandalizmi ndaj makinave, vjedhja e

motoçikletave, vjedhja e biçikletave, vjedhje me thyerje, vjedhje me thyerje në tentativë, grabitja, vjedhje e pasurisë vetjake,krimet seksuale(vetëm ndaj grave)kërcënimi dhe kërcënimi për sulm.. Burimi:A Alvazzi del Frate, J.N.Van Kesteren,Viktimizimi në Europën Urbane. Të dhënat kryesore të nxjerra nga Studimi Ndërkombëtar mbi Viktimizimin i vitit 2000(UNICRI, 2004), <http://www.unicri.it/wwd/analysis/icvs/pdf_files/CriminalVictimisationUrbanEurope.pdf>

2.4 Krimet eraportuara dhe

normat eviktimizimit

(47përqind negative dhe 44 përqind pozitive), ndryshimi i përqindjes ndërmjet atyreqë e vlerësonin policinë në mënyrë pozitive dhe atyre që e vlerësonin atë negativishtishte më i vogli në të gjitha kryeqytetet Europiane të përfshira në studim. Studimigjithashtu theksoi që 60 përqind e pjesëmarrësve në Tiranë ndjeheshin të sigurtë kur”ecnin vetëm natën në lagjjen e tyre “ në krahasim me 40 përqind prej tyre të cilët nukndjeheshin të sigurtë, duke nënkuptuar që Tirana klasifikohej si më e sigurtë sesamesatarja e kryeqyteteve të Europës Qendrore dhe Lindore.143

Të intervistuarit e fokus grupit nga Tirana gjithashtu shprehën mendime pozitive nëlidhje me nivelin e sigurisë personale të përceptuar nga ta- edhe pse disa prej tëintervistuarve ishin pak të shqetësuar për të dalë jashtë natën. Sipas fokus grupit dhe tëintervistuarve të tjerë, Tirana konsiderohet si një nga vendet më të sigurta për të jetuarnë Shqipëri. Për shembull, një i intervistuar i fokus grupit nga Shkodra e klasifikoisigurinë publike në kryeqytet si më të mirë se ajo në Shkodër kur ai tha që:

Sidoqoftë ka një ndryshim mes Tiranës dhe Skodrës. Ka njerëz që ndjehen më të sigurtë nëTiranë. Unë njoh disa biznesmenë të cilët kanë frikë të zhvillojnë biznesin e tyre nëShkodër, kështu që kanë shkuar në Tiranë.Fokus Grupi, Shkodër, Mashkull, gusht 2005.

Shenja të tjera frike në qytetet e Shqipërisë janë raportuar në lidhje me kohën gjatë sëcilës njerëzit dalin jashtë natën. Për shembull, një përfaqësues i dhomës së tregtisë sëBeratit, tha që pas orës 9 të mbrëmjes144 nuk mund të shohësh asnjë njeri nërestorantet e Beratit, dhe një mendim i tillë u dha edhe në Shkodër:

Kam vënë re se njerëzit[duket] sikur mendojnë që shteti i vërtetë nuk ekziston. Ndoshta junuk jeni përdhunuar apo grabitur në mes të rruges, por ju keni frikë se kjo mund tëndodhë, sepse ju mendoni që shteti nuk ka asnjë autoritet mbi njerëzit. Zakonisht nëShkodër, veçanërisht nga tetori deri në shkurt, dua të them gjatë dimrit, ndodh shumërrallë që njerëzit të dalin natën për tu argëtuar apo thjesht për të bërë një shëtitje pas orës 8të mbrëmjes. Dy vjet më parë njerëzit nuk dilnin as pas orës 7, tani nuk dalin pas orës 8.dhe është një rast i veçantë të shohësh njerëz në rrugë pas orës 9. Përse? Sepse ata akomakanë frikë, ngaqë është natë jashtë, kështu që duhet të rrinë në shtëpi. Dua të them se edhekur nuk ekziston një frikë konkrete, është thjesht ajo ndjenja e përgjithshme që shteti nukka mundësi të të mbrojë, kështu që është e rrezikshme të dalësh natën.Fokus Grupi, Shkodër, Mashkull, gusht 2005.

Sipas sondazhit të ISO të bërë në vitin 2005, 19.9 përqind e pjesëmarrësve, kishin frikëse mos ata ose ndojnë anëtar i familjes së tyre mund të bëhej viktimë e ndonjë krimi nëtë ardhmen. Sipas raportit të përgatitur në vitin 2004 nga Qendra e Studimeve Ruraledhe Zhvillimit të Qëndrueshëm, vetëm 9 përqind e pjesëmarrësve mendonin që zona etyre kishte një shkallë të ulët apo shumë të ulët sigurie. Shumica e të intervistuarveshpjegonin që shkalla e sigurisë po rritej për shkak të: uljes së kriminalitetit, dhe nëveçanti atij të armatosur, pakësimit të gjakmarrjeve, perspektivës ekonomike më tëmirë; si edhe fakti që ata mendonin se shumica e kriminelëve të “rrezikshëm” ishinlarguar nga Shqipëria.145 Megjithëse, raporti i vitit 2004 arrinte në përfundimin qëshkalla e supozuar e kriminalitetit publik ishte më e ulët se ajo e vitit 2002, atashpreheshin që ende ekzistonte mendimi që publiku besonte që niveli i kriminalitetitnë zonat urbane ishte më i lartë në krahasim me atë të zonave rurale.146 Ishte mjaftinteresant fakti që, ndërkohë që publiku besonte që gjendja e kriminalitetit në Shqipëriishte duke u përmirësuar, numri i krimeve të raportuara ishte në rritje.

28 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

143 Përgjigjet mesatare për kryeqytetet e Europës Qendrore dhe Lindore ishin 51 përqind e pjesëmarrësve të cilët theksonin qëata ishin të pasigurtë dhe 49 përqind e tyre që shpreheshin se ishin të sigurtë. Po aty.

144 Intervistë, Dhoma e Tregtisë e Beratit, 30 korrik 2005.145 Op cit, Qendra e Studimeve Rurale dhe Zhvillimit të Qëndrueshëm, fq.23. 146 Po aty, fq. 27.

Sipas statistikave zyrtare mbi krimet, përqindja e krimeve totale të regjistruara tëkryera kundër personit po I kthehet niveleve të krahasueshme me periudhën e paravitit 1997.

Tabela 4: Krimet kundër personit sipas viteve (1992–2004)

Viti Krimet Totali I % e krimeve kundër krimeve të totale kundër personit regjistruara personit

1992 1,874 11,241 16.6%

1993 2,090 9,412 22.2%

1994 2,007 7,423 27%

1995 1,664 6,370 26.1%

1996 1,486 5,221 28.4%

1997 3,141 6,394 49.1%

1998 1,877 5,954 31.5%

1999 1,909 5,612 34%

2000 1,858 5,199 35.7%

2001 1,631 3,728 38.2%

2002 1,586 4,975 31.9%

2003 1,726 5,816 29.7%

2004 2,019 7,896 25.5%

MB dhe vëzhguesit ndërkombëtarë pajtohen me faktin që rritja e numrit të krimeve tëraportuara dhe të atyre kundër personit ka të ngjarë që të jetë më shumë pasojë epërmirësimit në regjistrimin e krimeve të raportuara sesa e një rritjeje në vlerëabsolute të veprimtarisë kriminale.147 Sigurisht, regjistrimi jo i saktë i të dhënave përveprimtaritë kriminale gjatë viteve të shkuara, e bënte më të vështirë arritjen nëpërfundimin nëse kjo rritje ndodhte për shkak të procedurave të përmirësuara tëregjistrimit të krimeve apo të veprimtarisë kriminale në rritje. Rritja e numrit tëkrimeve të raportuara gjithashtu mund të jetë edhe si pasojë e rritjes së besimit tëpublikut për raportimin e krimeve në polici. Gjithashtu, ashtu si ndodh në shkallë tëndryshme në të gjitha vendet, shumë viktima të krimeve nuk i raportojnë krimet nëpolici. Sidoqoftë, niveli i raportimit ose i mosraportimit- të krimeve në polici është nëdukje i krahasueshëm me normat e vendeve të tjera Europiane dhe Amerikano-Veriore.148 Pavarësisht nga kjo, sipas analizës së bërë nga Dennis J Kenney, shqiptarëtende mbeten më të ndjeshëm ndaj krimeve të dhunshme kundër personit sesa njerëzite vendeve të tjera perëndimore.149

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 29

147 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 27 prill 2005, op cit MRP, fq.61.148 Sipas Kenney, ndërkohë që vrasjet (100 përqind), vjedhja me thyerje e bizneseve(91 përqind) dhe grabitja ( 81 përqind)

klasifikohen të kenë norma të larta të raportimit publik, vjedhjet (41 përqind), ngacmimet seksuale( 56 përqind) dhekërcënimet për sulme( 63 përqind) nuk raportohen kaq shpesh në polici. D.J.Kenney Perceptimet Publike për Policinë nëShqipëri: Studime Mbarëkombëtare të Banorëve dhe Policisë (Universiteti Shtëtëror I Nju Jorkut dhe PNUD SSSR, 2004), fq.11.

149 Op cit, Kenney, fq. 11–12.

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

6,3945,954

5,6125,199

4,270

4,975

5,816

7,537

Krime të regjistruara në Shqipëri 1997–2004 (Burimi: Ministria e Rendit Publik)

Megjithëse shumica e pjesëmarrësve të fokus grupit nuk thanë që niveli i sigurisëpublike ishte shumë më i lartë se në vitin 1997, ata ende shprehën shqetësim në lidhjeme mundësinë që të goditeshin dhe të vriteshin me armë zjarri. Një nga pjesëmarrësite fokus grupit e lidhi këtë me strategjinë e mbledhjes së armëve, duke kërkuar që tëshkohej tek sekuestrimi i armëve dhe jo të mbetej thjesht tek dorëzimi vullnetar mebesimin që kjo do të reduktonte pasigurinë duke i bërë qytetarët e zakonshëm të mos ebënin normë të sjelljes normale armëmbajtjen pa leje:

Është mjaft e qartë se këtu mungon siguria. Asnjë prind nuk është i sigurtë kur dërgonfëmijët në shkollë, kur kthehen, kur marrin pjesë në veprimtari të ndryshme shkollore.Ekziston mungesa e sigurisë. Pse? Sepse të gjithë zotërojnë një armë-pa leje në shumicën erasteve. Ne i shohim këta njerëz që kanë armë në jetën e përditshme, e dëgjojmë këtë teklajmet, filan person u vra, një tjetër vrau veten. Unë mendoj që qeveria duhet të bëjë diçka.ajo duhet të bëjë kontrolle herë pas here, jo duke nxjerrë sekrete, jo duke u thënë njerëzveqë në filan orë, në filan ditë, do të bëhet një kontroll për armë. Kështu që i gjithë kyinformacion krijon një ndjenjë të përgjithshme të mungesës së sigurisë në familje, shoqëridhe kudo.E di që është mjaft e vështirë ta mbash sekret një gjë të tillë, njerëzit flasin menjëri-tjetrin, dhe pastaj çdo njeri që ka armë do ta mësojë këtë, dhe do ta fshehë atë nëndonjë vend. Kështu, që ne gjithmonë do të jetojmë me mungesën e sigurisë dhe do tëndjehemi të pasigurtë- deri ditën kur autoritetet ta marrin seriozisht këtë çështje.Fokus Grupi, Shkodër, Femër, gusht 2005.

Kjo frikë padyshim që ushqehet nga rregullsia me të cilën ende mund të dëgjosh përincidente me armë zjarri në këtë rajon. Në fokus grupet e ngritura në Fier dheShkodër, të paktën një pjesëmarrës ishte në gjendje të kujtonte një incident me armëzjarri në rajonin përkatës.

A mund të kujtoni ndojnë incident me armë që ka ndodhur kohët e fundit?

– Në një fshat, javën që shkoi, një burrë vrau vjehrrën dhe gruan e tij.

FG, Fier, Femër

–.Dje, ndodhi një incident në një familje, pati disa të shtëna, por fatmirësisht asnjeri nuk u vra.

FG, Fier, Mashkull

– Dje, një tregtar u vra në treg, ai po shiste atje si gjithmonë, dhe u vra me armë.

FG, Shkodër, Femër

Ndër format më të zakonshme të raportuara të përdorimit të armëve të zjarrit nëperiudhën menjëherë pas vitit 1997 ishin “banditizmi” dhe grabitja me armë.150 Edhepse mendohej se këto ishin në rënie, në 2004 pati 134 raste të raportuara të grabitjes medhunë dhe në 93 prej tyre pati përdorim të armëve të zjarrit. Në fillim të vitit 2005, uraportua që një bandë e maskuar dhe e armatosur, që grabiste makinat dhe furgonat qëudhëtonin në rrugët rurale të rrethit të Matit ishin kapur nga policia, falë njësinjalizimi anonim.151 Pesëdhjetë oficerë policie rrethuan bandën e pesë të rinjve ngarrethi i Dibrës në Shqipëri, të cilët dyshoheshin se vidhnin armë nga makinat dhefurgonat që ndaloheshin nga ta. Në shtëpinë e njërit prej të ndaluarve, policia gjeti 8pushkë automatike, 4.000 copë municion, dhe materiale eksplozive. Në një raport tëvitit 2005 thuhet gjithashtu që një polic shkodran dyshohej për pjesëmarrje nëgrabitjet e armatosura në rruge, pasi në makinën dhe shtëpinë e tij u gjetën objekte dhearmë të vjedhura.152

Pati gjithashtu një numër raportesh në fund të vitit 2004 dhe në fillim të 2005 sipas sëcilave të rinj pesëmbëdhjetë dhe gjashtëmbëdhjetëvjiçarë kishin nxjerrë armët dhe

30 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

150 Op cit Lawson and Saltmarshe; op cit Saltmarshe151 “Grabitës të maskuar dhe të armatosur vjedhin armë nga makinat në rrugët rurale të Matit, Çështjet e Krimit dhe

Korrupsionit në Shqipëri, 8–14 janar 2005. Burimi: Shekulli, 12 janar 2005. 152 “Polici shkodran dyshohet për grabitjet në rrugë”, Çështjet e Krimit dhe Korrupsionit në Shqipëri, 12–18 shkurt 2005.

Burimi: Shekulli, 17 shkurt 2005

2.4.1 Grabitja me armëdhe kërcënimi

kërcënuar disa pronarë klubesh nate në Shkodër dhe Tiranë.153 Në këto raste, të rinjveju gjetën revole të paregjistruara. Në fillim të vitit 2005, një person nga Berati u dënuame 2 vjet heqje lirie sepse më 20 djetor të vitit 2004, kishte hyrë në komisariatin epolicisë në Berat me një Kallashnikov në dorë dhe kishte kërcënuar të vriste shefin epolicisë.154 Në një episod tjetër, një officer policie jashtë shërbimi, u akuzua gjithashtupër përdorim të armës së tij për të kërcënuar një bashkëfshatar të tijin, konkretishtduke e qëlluar këtë të fundit, sipas një raporti të publikuar në janar të vitit 2005.155 Këtoraste duket sikur mbështesin mendimet e Ali Hajdanit, Kryeinspektorit të Drejtorisë sëPolicisë së Fierit, i cili argumentoi që vetë fakti që armët janë lehtësisht tëdisponueshme, do të thotë që ato mund të përdoren me lehtësi për qëllimekërcënimi”.156

Gjakmarrja është një hakmarrje e cila rregullohet nga ligji kanunor shqiptar(Kanuni).157 Kur një anëtar i një familjeje është çnderuar apo vrarë nga një anëtar i njëtjetër familjeje, të parët kanë të drejtë të kërkojnë” kompensim (dëmshpërblim)” ngatë dytët në përputhje me interpretimin që i bëhet Kanunit nga Komiteti i Gjakut apoKëshilli i Pleqve. Familja e dëmtuar mund të kërkojë shpagim me gjak (duke vrarë njënga meshkujt e familjes tjetër), ose pas ndërmjetësimit mund të japë një falje meshpirtmadhësi (duke marrë në shkëmbim një pagesë në formë parash apo prone).158

Ndërkohë që numri i regjistruar i vrasjeve për motive gjakmarrjeje ra deri në 10 nëvitin 2004, ai sigurisht që ka patur rritje përsa i përket përqindjes së të gjitha vrasjeve tëraportuara në Shqipëri duke filluar nga viti 1991, dhe vazhdon të konsiderohet si motivshqetësues në të gjithë Shqipërinë.159 Rëndësia e fenomenit për këte raport qëndron nëfaktin që Kanuni i referohet në mënyrë të veçantë armëve të zjarrit si mjeti për kryerjene vrasjeve dhe për të marrë hak për to.160 Edhe pse muk mund të thuhet se gjakmarrjetkryhen në përputhje të plotë me Kanunin, është e qartë që niveli i vrasjeve për motivegjakmarrjeje, e implikon nivelin e dhunës së shkaktuar nga armët e zjarrit nëshoqërinë shqiptare.

Në shekullin e njëzetë, Ahmet Zogu dhe Enver Hoxha kërkuan ti jepnin fund zbatimittë Kanunit meqë ata u përpoqën të ndërtojnë një shtet modern shqiptar161. Nëpërgjithësi, përpjekjet e Hoxhës janë konsideruar si relativisht (në disa raste, si nëmënyrë spektakolare) të suksesshme në ndalimin e gjakmarrjes162; thuhet që gjatësundimit 40 vjeçar të Hoxhës u regjistrua vetëm një vrasje për motive gjakmarrjeje163.Nuk ka asnjë mënyrë për të verifikuar shifrat e sakta, por është e dukshme që dënimet eashpra për autorët e gjakmarrjeve dhe reputacioni i egër i regjimit të Hoxhës përsa ipërket zbatimit të ligjit, mund të kenë bërë që njerëzit të zgjidhnin rrugën jo ligjore tëhakmarrjes (vetëgjyqësinë) shumë më rrallë se zakonisht.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 31

153 “Adoleshentët e armatosur kërcënojnë të vrasin pronarin e klubit të natës”, Çështjet e Krimit dhe Korrupsionit në Shqipëri,29 janar–4 shkurt 2005. Burimi: Shekulli, 4 shkurt 2005; “Katër të rinj nga rrethi I Pukës arrestohen për vrasje të mbetur nëtentativë të pronarëve të lokalit në Tiranë”, Çështjet e Krimit dhe Korrupsionit në Shqipëri, 8–14 janar 2005. Burimi: Shekulli,27 janar 2005

154 “Dy vjet heqje lirie për njeriun e armatosur që kërcënoi policinë”, Çështjet e Krimit dhe Korrupsionit në Shqipëri, 5–11 mars2005. Burimi: Shekulli,(versioni elektronik) 5 mars 2005

155 “Polici arrestohet nga kolegët e tij për përdorim të armës së tij të shërbimit”, Çështjet e Krimit dhe Korrupsionit në Shqipëri,8–14 janar 2005. Burimi: Shekulli,(versioni elektronik), 12 janar 2005.

156 Intervistë, Hajdani, 14 maj 2005.157 Kanuni ka qeverisur shumë aspekte të marrëdhënieve ekonomike dhe shoqërore; në veçanti ato të gjinive dhe pronës, në të

gjithë Shqipërinë qysh në shekullin e pesëmbëdhjetë. Gjakmarrja konsiderohet si një nga elementët kryesorë të Kanunit,versioni më i përhapur i të cilit i atribuohet Lekë Dukagjinit (1410–1481). P.sh. shiko: T. Çobani, “Lekë Dukagjini dhe Kanuni itij” faqja në Internet e Komitetit për Pajtimin Mbarëkombëtar,<http://www.pajtimi.com/faqebrenda.php?newsID=30&lang=eng>, 17 maj 2005.

158 Op cit Lawson dhe Saltmarshe, fq. 136–9; op cit Saltmarshe, fq. 190–3. Mbi portretizimin e gjakmarrjes nga letërsia nëShqipërinë e Veriut, I.Kadare, PrIlli i Thyer, (Vintage, 2003).

159 Sipas Komitetit për Pajtimin Kombëtar, gjakmarrjet vazhdojnë të krijojnë probleme për familjet që jetojnë në Berat, Burrel,Elbasan, Fier, Krujë, Shkodër, Tropojë dhe Vlorë.Burimi:Faqja në Internet e Komitetit të Pajtimit Mbarëkombëtar,<www.pajtimi.com>, 17 maj 2005.

160 Krahaso A. Khakee, N. Florquin, “Kosova dhe armët: Një vlerësim kufizues i armëve të vogla dhe armatimeve të lehta nëKosovë, (Gjenevë, Studim për armët e vogla/PNUD, qershor 2003), fq..31.

161 Op cit Biberaj; op cit Blumi; op cit Doll; op cit Lawson dhe Saltmarshe; op cit Saltmarshe.162 Arie S, “Gjakmarrja e zë në kurth Shqipërinë në të shkuarën: mijëra vetë detyrohen të strehohen ndërkohë që kodi mesjetar

vë në shënjestër baballarët dhe djemtë e tyre”, The Observer, 21 shtator 2003.163 Op cit Biberaj; op cit Blumi; op cit Doll; op cit Lawson dhe Saltmarshe; op cit Saltmarshe

2.4.2 AVL-të nëgjakmarrjet,

hakmarrjet dhendikimi i tyre më gjerë

Një numër studiuesish kanë thënë që me mbarimin e sundimit komunist, shtetishqiptar e kishte gjithmonë e më të pamundur të kontrollonte sigurinë publike dhe atëprivate. Praktikat e korrupsionit në zbatimin e ligjit dhe sistemin ligjor bënë që çdoditë e më shumë shqiptarët ta merrnin ligjin vetë në dorë, në bazë të të drejtëszakonore që rridhte nga Kanuni164, kështu që gjatë periudhës 1992–1994 numri ivrasjeve për motive gjakmarrjeje u katërfishua165.

Tabela 5: Numri i vrasjeve të regjistruara dhe vrasjeve për motive gjakmarrjeje në Shqipërigjatë viteve 1997–2004.166

Viti Totali i Vrasje për Vrasje për vrasjeve të motive motive regjistruara gjakmarrjeje gjakmarrjeje (%)

1998 573 45 7.8

1999 496 41 8.2

2000 275 18 6.5

2001 208 32 15.4

2002 179 13 7.2

2003 144 12 8.3

2004 119 10 11.9

Tabela e mësipërme tregon një rënie të vazhdueshme si të numrit të përgjithshëm tëvrasjeve ashtu edhe të atij të vrasjeve për motive gjakmarrjeje ndërmjet viteve 1998 dhe2004. ndërkohë, tabela e mëposhtme tregon që, me përjashtim të viti 2004, përqindja evrasjeve të regjistruara që kanë lidhje me gjakmarrjen qysh nga viti 1998 në Shkodërështë shumë më e lartë se mesatarja kombëtare shqiptare. Edhe pse ky numër duket seështë në rënie, në Drejtorinë e Policisë së Shkodrës, në fillim të vitit 2005, u krijua njënjësi speciale për lufën kundër vrasjeve për motive gjakmarrjeje në këtë rajon.

Tabela 6: Numri i vrasjeve të regjistruara dhe vrasjeve për motive gjakmarrjeje në Shkodërgjatë viteve 1998–2004.167

Year Totali I Vrasje Vrasje % e vrasjeve vrasjeve të për motive për motive për motive regjistruara gjakmarrjeje gjakmarrjeje gjakmarrjeje të

(%) kryera në Shkodër168

1998169 76 32 42.1 71

1999 82 42 51.2 102 170

2000 53 20 37.7 111

2001 45 13 28.8 40.6

2002 28 9 32.1 69.2

2003 22 8 36.4 66.7

2004 17 1 5.8 10

Institucioni i gjakmarrjes lejon vrasjen e çdonjërit prej anëtarëve meshkuj të rritur tëfamiljes së zgjeruar të autorit të dyshuar të vrasjes, të cilët bëhen shënjestra legjitimepër qëllime “kompensimi-(dëmshpërblimi)”. Kjo, sipas raportit, ka sjellë si rezultat që1,270 burra kanë lënë Shqipërinë nga frika e vrasjes për motive gjakmarrjeje, dhe 2,500familje të cilat janë përfshirë në gjakmarrje që në fillim të viteve 90.171 Sipas shifrave të

32 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

164 Op cit Biberaj, fq 16 dhe 201; op cit Lawson and Saltmarshe, fq.. 136–9; op cit Saltmarshe, fq. 190–3. 165 Op cit Biberaj, fq. 202.166 Op cit MRP, fq. 73 dhe 74.167 Intervistë, zyrtar I MRP, 15 maj 2005.168 Mospërputhja mes shifrave për Shkodrën dhe ato për Shqipërinë në shkallë kombëtare që ka bërë që më shumë se 100

përqind të vrasjeve për motive gjakmarrjeje në Shqipëri të jenë kryer në Shkodër në vitin 1999 dhe 2000, edhe një herë tjetërthekson problemet që kanë të bëjnë më saktësinë e shifrave të krimeve në Shqipëri.

169 Të dhënat për këtë vit nuk janë shumë të sakta dhe ndoshta me mungesa sepse shumë nga dosjet e këtij viti u dogjën apo uzhdukën gjatë trazirave të vitit 1998.

170 Fakti që kjo tabelë tregon që 102 përqind e gjakmarrjeve u regjistruan në Shkodër në vitin 1999 dhe 111 përqind e tyre nëvitin 2000, ndodh për arsye se numri I vrasjeve për motive gjakmarrjeje të raportuara në Skodër në vitin 1999 ishte një mëshumë se numri total kombëtar I tyre në vitin 1999 dhe dy më shumë në vitin 2000. Mendohet që ky është rezultat Imangësisë së raportimit në Shqipëri mes rajoneve dhe qendrës.

171 Op cit Arie; Burimi: Faqja në Internet e Komitetit për Pajtimin Mbarëkombëtar, <www.pajtimi.com>, 17 maj 2005.

dhëna nga Komiteti për Pajtimin Kombëtar, në vitin 2001, 1,376 familje jetonin mefrikën e gjakmarrjes në 746 fshatra dhe 17 qytete të Shqipërisë.

Tabela 7: Shpërndarja e familjeve të përfshira në gjakmarrje (viti 2001)172

Zona Familjet e Fëmijët e Fëmijët e Fëmijët e përfshira në prekur prekur prekurgjakmarrje (1–18 vjeçarë) (1–10 vjecarë) (11–18 vjeçarë)

Berat 62 26 11 15

Bulqiza 17 17 6 11

Burrel 48 47 15 32

Durrës 98 56 26 30

Elbasan 29 27 12 15

Fier 49 21 8 13

Gjirokastër 9 7 1 6

Has 28 44 18 26

Korçe 15 9 6 3

Kruja 11 13 3 10

Kukës 49 44 17 26

Kurbin 12 10 4 6

Lezha 18 11 2 9

Librazhd 4 6 3 3

Lushnje 33 34 10 24

M.madhe 67 53 24 29

Pogradec 6 4 0 4

Puka 13 0 0 0

Shkodër 460 108 51 57

Tepelene 16 20 10 10

Tirana 144 68 22 46

Tropoje 81 46 15 31

Vlorë 111 40 18 22

Totali 1,376 711 282 429

Një numër OJF-sh173 deklarohet te kene punuar si ndërmjetës për të reduktuar numrine familjeve që jetojnë nën kërcënimin e vrasjes për motive gjakmarrjeje. Në sajë tëndihmës së tyre, numri i familjeve të përfshira në gjakmarrje u reduktua nga 724 nëvitin 2003, me vetëm 160 fëmijë të pamundur për të ndjekur shkollën për shkak tëgjakmarrjes.174 Veçanërisht në Shkodër, si tregohet në tabelën më poshtë, policia kaidentifikuar 320 familje të cilat aktualisht janë ngujuar në shtëpitë e tyre për shkak tëgjakmarrjes.

Tabela 8: Familjet e përfshira në gjakmarrje në Shkodër në qershor të vitit 2005175

Zona Familjet Familjet Njerëzit Fëmijët në gjak “e ngujuara” “e ngujuar” “e ngujuar”

Shkodër 215 83 178 –

Puka 55 3 8 –

Malesi e madhe 50 23 62 –

Totali 320 109 248 34

Disa nga OJQ-të e përfshira në ndërmjetësimin e gjakmarrjeve janë kritikuar sepse ukanë kërkuar palëve të përfshira në gjakmarrje para për të kryer ndërmjetësimin.176 Nëraste të tjera, paqja është ndërmjetësuar, por policia pastaj e ka ndaluar të dyshuarin e

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 33

172 Burimi: Faqja në Internet e Komitetit për Pajtimin Mbarëkombëtar, <www.pajtimi.com>, 17 maj 2005.173 Lista përfshin:Shoqatën e Nënave me Jetimë(Pukë); Shoqatën e Misionarëve të Paqes(Shkodër); Shoqata BESA(Pukë);

Fondacioni Lidhja e Misionarëve të Paqes(Shkodër);Fondacioni Paqe dhe Drejtësi(Kisha Katolike në Shkodër);Fondacioni përZgjidhjen e Konflikteve(Tiranë);Misioni për Pajtimin Mbarëkombëtar(Shkodër); dhe Misionin e Pajtimit Nënë Tereza(Shkodër).

174 Op cit Arie; op cit Lawson dhe Saltmarshe; op cit Saltmarshe.175 Burimi:Ministria e Rendit Publik176 Intervistë, zyrtar I MRP, 15 Maj 2005.

përfshirë në gjakmarrje. Në këto raste, është raportuar që ndërmjetësit e OJQ-ve janëpërpjekur të shpjegojnë që ndalimi nuk është i nevojshëm sepse tashmë viktima kapranuar “ta falë gjakun”, dhe kështu që në gjykatë viktimat nuk kanë madje asbashkëpunuar me akuzën. Prandaj, mund të argumentohet që po funksionojnëstruktura paralele”ligjore” të cilat pengojnë përpjekjet e shtetit kur ai përpiqet tëkërkojë drejtësi për palën e dëmtuar.

Në vitin 2001, u bënë disa amendamente në Kodin Penal të cilat në mënyrë eksplicitekanë të bëjnë më gjakmarrjen:

� Neni 78/2 parashikon që vrasësit për motive gjakmarrjeje duhet të dënohenminimalisht me 20 vjet burgim dhe maksimalisht me burgim të përjetshëm;

� Neni 83/a parashikon që personat që kërcënojnë njerëzit dhe këmbëngulin që ata tëngujohen në shtëpitë e tyre apo që do të vriten për shkak të gjakmarrjes, mund tëburgosen deri në tre vjet.

Sipas shefit të departamentit të krimeve në Shkodër, kohët e fundit ka patur disa rastenë të cilat, ndërmjetësuesit e moshuar, të cilët janë dërguar nga familjet e viktimave tëgjakmarrjes për të njoftuar familjen e autorit të krimit që të ngujohen, janë ndaluarnga policia.177 Ata gjithashtu kanë hetuar një numër të rasteve të dyshuara përgjakmarrje në Shkodër në vitin 2005, edhe pse i njëjti burim thekson që gjykatat nëraste të tilla tregohen mjaft tolerante. Ndërkohë që sistemi shtetëror i drejtësisëvazhdon të përdorë drejtësinë në mënyrë joefikase, vrasjet për motive gjakmarrjejenuk ka të ngjarë të zhduken.

Transparency International e ka përfshirë Shqipërinë në Indeksin e saj të Perceptimevepër Korrupsionin (IPK) që në vitin 2002. Që prej kësaj date, Shqipëria në mënyrë tëvazhdueshme ka pasur një normë të IPK prej 2.5.178. Sidoqoftë, meqë më shumë vendei janë shtuar IPK, Shqipëria ka humbur disa vende në renditje. Kështu, në vitin 2002,ajo ishte në vendin e 81-të, por deri në vitin 2004 ajo ishte në të 108-in. Kjo mund tëkrahasohet me Maqedoninë dhe Serbi – Malin e Zi , të cilët ishin në vendin e 106-të nëvitin 2003 kur Shqipëria ishte në të 92-in. Në vitin 2004, Maqedonia dhe Serbi-Mali iZi, ndodheshin në vendin e 97-të me një rezultat prej 2.7 deri në 2.3. Duket sikurperceptimet për korrupsionin mbeten të qëndrueshme në Shqipëri, ndërkohë që atopo pësojnë rënie në vendet fqinje.

Gjatë sondazhit të kryer në prag të zgjedhjeve parlamentare të vitit 2005, korrupsioniishte shqetësimi i dytë më kryesor i elektoratit, dhe krimi i organizuar renditej igjashti.179 Sondazhi, gjithashtu vuri në dukje se tre institucionet më të besueshme nëShqipëri ishin organizatat ndërkombëtare të BE-së, NATO-s dhe OSBE-së.180 Mediazinte vendin e katërt, e ndjekur nga Bashkia në vendin e pestë ku 47.2 përqind epjesëmarrësve shprehnin besimin e tyre për këtë institucion, i ndjekur nga institucionii Presidentit me 46.2 përqind dhe më pas Parlamenti me 46,1 përqind. Qeveria besohejnga një e treta e pjesëmarrësve, prokuroria nga 29 përqind e tyre dhe gjykatat me 25.7përqind renditeshin të fundit në sondazh.

Shumë komentues shqiptarë dhe ndërkombëtarë mendojnë që lufta kundër krimit tëorganizuar duhet të jetë një ndër shqetësimët kryesore të Qeverisë, për shkak tëndikimit të saj negativ në shtetin e së drejtës dhe sisitemin e drejtësisë. Sidoqoftë,pjesëmarrësit e fokus grupit, nuk e bënë këtë lidhje të drejtpërdrejtë. Ata u ankuan qëata nuk e perceptonin drejtësinë se po funksiononte sepse kriminelët nuk kapeshin

34 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

177 Intervistë, zyrtar I MD 15 maj 2005.178 Faqja e Internetit e Tranparency International për Indeksin e Perceptimit për Korrupsionin<http://www.transparency.org>, 6

qershor 2005. IPK shqiptar bazohet në vlerësimet e dhëna nga: Studimi mbi Performancën e Ndërmarrjeve në Mjedisin eBiznesit, Shtëpia e Lirisë, një bankë për zhvillimin multinacional, Studimi për Mjedisin e Biznesit Botëror të Bankës Botërore,Qendra e Kërkimeve të Tregjeve Botërore.

179 Zgjedhjet 2005 Sondazhi mbi Opinionin Publik: Vështrim I Përgjithshëm mbi Rezultatet Kryesore (Mjaft dhe GallupInternational, Tiranë, 1 qershor 2005), fq. 7. Shqetësimi kryesor I pjesëmarrësve ishte papunësia.

180 Po aty, fq.21.

2.4.3 Perceptimet përkorrupsionin dhe

krimin e organizuar

apo liroheshin nga gjykatat.Ekziston mendimi që korrupsioni e kufizon më tepërmundësinë e shtetit për të përmbushur zbatimin e ligjit dhe të veprimtarisë sëdrejtësisë. Përsëri, kur u pyetën nëse krimi i organizuar i prekte ata, të intervistuarit upërgjigjën:

– Krimi i organizuar nuk më prek mua, aspak.

–Ai nuk do të më prekë për sa kohë që unë shoh punën time, nëse unë i shkel në kallondonjë personi tjetër, atëherë po... unë ja kam frikën më shumë krimeve të vogla idiote, sip.sh një adoleshent që vjedh makinën time, unë e kap atë, ndoshta e rrah, familja e tij mëvret mua dhe gjëra të tjera si këto. Por krimi të cilit ja kam më shumë frikën është aipolitik. U vra dikush ditën e zgjedhjeve vetëm për shkak të bindjeve të tij politike. Kjo ështëajo që kam frikë. Unë s’ua kam frikën atyre që shesin drogë. Sepse unë nuk merrem medrogë.Fokus Grupi, Tiranë, Mashkull, gusht 2005.

Një nga rezultatet më pozitive të sondazhit të bërë në prag të zgjedhjeve parlamentaretë vitit 2005, të cituara më sipër, ishte që 43 përqind e pjesëmarrësve shprehën besimine tyre tek policia, një shifër që i habiti organizuesit e sondazhit.181 Kjo rritje e nivelit tëbesimit, mund të ketë ndodhur si pasojë e faktit që gjatë vitit 2004 drejtuesi i policisë,Bajram Ibraj, u pa të merrte masa të ashpra ndaj korrupsionit në rradhët e policisëduke larguar nga puna 304 oficerë dhe duke ndaluar 52 prej tyre me akuza përkorrupsion.182 Sidoqoftë, janë bërë rregullisht deklarata në lidhje me korrupsionin evazhdueshëm brenda akademisë së policisë, policisë, forcave të kufirit dhe doganës, tëcilat sugjerojnë që mbetet ende shumë punë për tu bërë para se korrupsioni të moskonsiderohet më si një problem serioz për zbatimin efektiv të ligjit. P.sh. Në një studimmbarëkombëtar që u bë në vitin 2004, nga Qendra për Studimet Rurale (Tiranë) nëkuadrin e Mbështetjes që UNDP i jep Reformës në Sektorin e Sigurisë, në lidhje mepunën e policisë, vetëm 35 përqind e pjesëmarrësve e shikonin punën e bërë nga policiame respekt të madh.183 22 përqind e tyre thanë që ata kishin pak respekt për policinë,ndërsa 42 përqind e tyre deklaruan që respekti i tyre varionte. Sidoqoftë, raportisugjeron që ndërkohë që gjinia, mosha apo arsimimi nuk ndikojnë në vlerësimin epunës së policisë, me 39 përqind të tyre që jepnin një vlerësim pozitiv dhe 45 përqindqë thanë që ishte të paktën e pranueshme, u vunë re ndryshime domëthënëse rajonale,kur ata u pyetën nëse ata besonin se do të merrnin një” rezultat të drejtë” nga policianëse ata do ti kërkonin asaj të kryente detyrën.184 Në intervistat dhe studimin tonë,skuadra e kërkimit gjithashtu zbuloi që qytetarët shqiptarë nuk ishin plotësisht tëkënaqur me mbrojtjen që institucionet shtetërore që sigurojnë zbatimin e ligjit, iofrojnë njerëzve dhe pronës së tyre, ashtu si u shpreh një nga të intervistuarit e grupittë fokusit:

[Fatkeqësisht] asnjë nuk mendon mirë për policinë këtu. Për shembull, kur unë shoh njëpolic, unë nuk ndjej respekt për të se nuk e shoh atë si dikë që më mbron. Unë nuk e shohatë si një njeri të ndershëm, i cili përpiqet të vëndosë drejtësinë duke respektuar ligjin.Kështu, nëse unë dua të kryej një krim, apo të shkel rregullat, unë nuk kam frikë prej tij.Kjo figurë nuk ekziston në Shqipëri. Mund të ketë edhe policë të ndershëm, por shumica etyre janë të korruptuar, ata mendojnë vetëm për paratë, në çdo gjë që bëjnë ata mendojnësi e si të nxjerrin ca para për veten e tyre, ja pse nuk e shoh policin si një njeri që respektonligjin. Unë thjesht e shoh atë si një njeri që bën një punë të caktuar.Fokus Grupi, Shkodër, Femër, gusht 2005.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 35

181 Intervistë, përfaqësues i OJQ-së, 21korrik 2005:Zgjedhjet 2005 Sondazhi mbi Opinionin Publik: Vështrim I Përgjithshëm mbiRezultatet Kryesore(Mjaft dhe Gallup International, Tiranë, 1 qershor 2005)

182 “Rreth 304 policë largohen nga rradhët e policisë në vitin 2004”, Çështjet e Krimit dhe Korrupsionit në Shqipëri, 8–14 janar2005. Burimi: Zëri I Popullit, 12 janar 2005.

183 D J. Kenney, Perceptimet Publike për Policinë në Shqipëri: Studim Mbarëkombëtar mbi Qytetarët dhe Policinë ( Universiteti INju Jorkut dhe PNUD SSSR, 2004)fq.18.

184 Sipas studimit të Kenney, pjesëmarrësit nga Berati (73 përqind), Fieri (75 përqind (, dhe Tirana(62 përqind), ishin ndërmjetrajoneve me besim më të madh në punën e policisë,ndërsa në Dibër(27 pëërqind), Durrës (28 përqind) dhe Kukës (34përqind), pjesëmarrësit kishin më pak besim. Po aty, fq. 14–15.

2.4.4 Perceptimet përPolicinë

Përgjigje të ngjashme në të gjitha grupet e tjera të fokusit të përbëra vetëm nga femra,të realizuara në vitin 2005, përputhen me rezultatet e studimit Perceptimet Publike përPolicinë në Shqipëri, gjë që sugjeron faktin që një përqindje më e lartë e grave kanëfrikë nga policia më shumë se burrat, ndërkohë që një përqindje më e ulët e grave kanënjë respekt në rritje apo më të madh, ose besim tek policia.185 Meqë 34.4 përqind epjesëmarrësve mendojnë që është e pranueshme të mbash një armë zjarri “ kur ligjinuk zbatohet”, mungesa e besimit tek policia, është një pengesë e qartë për të patur njëkontroll më të madh në armëmbajtjen pa leje. Incidentet e vërtetuara të korrupsionitdhe keqfunksionimit, (duke përfshirë ato në lidhje me trafikimin e AVL), si edhethashethemet e vazhdueshme, gjithashtu e dëmtojnë imazhin e autoriteteve.186

Ekipi i studimit bëri një analizë të frekuencës me të cilën incidentet e shkaktuara ngaarmët e zjarrit ishin pasqyruar në gazetën e përditshme shqiptare Shekulli gjatë viteve2002, 2003, 2004 dhe 5 muajve të parë të vitit 2005. Rezultatet e kësaj analize mund tigjeni në tabelat e mëposhtme:

Tabela 9: Frekuenca e incidenteve të shkaktuara nga armët e zjarrit të pasqyruara nëgazetën Shekulli gjatë periudhës 2002–2004.

2002 Vrasjet Vrasjet në Plagosjet Vetvrasjet Kërcënime Marrjet Grabitjet Armëmba- Sulmet tentativë me armë peng jtjet me armë

pa leje

Janar 2 2 – 1 – – – 1 1

Shkurt 2 – – – – – – – 1

Mars 10 1 – 2 – – – – 1

Prill 11 – – – – 1 – 1 –

Maj 7 1 – – – – – – –

Qershor 1 – 1 1 – – – 1 –

Korrik 2 3 – 1 – – 1 – –

Gusht 8 1 – – – – – – –

Shtator 2 1 3 3 5 – 2 2 1

Tetor 5 1 – 1 – 1 – 2 2

Nëntor 7 1 7 2 2 – 1 4 2

Dhjetor 6 – 1 2 4 1 – – 1

Totali 64 11 12 13 11 3 4 11 9

138

2003 Vrasjet Vrasjet në Plagosjet Vetvrasjet Kërcënime Marrjet Grabitjet Armëmba- Sulmet tentativë me armë peng jtjet me armë

pa leje

Janar 11 – 7 3 1 – 1 2 3

Shkurt 3 2 – 4 – – – 1 –

Mars 4 – – 3 – – – – –

Prill 4 3 – 1 – 1 – 2 1

Maj 5 1 1 2 – – 1 – 1

Qershor 7 2 1 1 – – – 2 –

Korrik 6 4 2 3 1 – 2 2 2

Gusht 16 2 6 – 1 2 2 1 4

Shtator 2 4 2 – – – – 1 2

Tetor 9 – 2 3 1 – – – –

Nëntor 7 3 1 2 3 – – 3 –

Dhjetor 5 – 1 – – – 1 – –

Totali 79 23 23 22 7 3 7 14 13

191

36 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

2.5 Incidentet eshkaktuara ngaAVL në raportet

e medias

185 Op cit, Kenney, fq.19.186 Sipas një informatori të rëndësishëm të MRP, në të shkuarën ka patur raste ku oficerët e policisë janë kapur duke u marrë me

trafikimin e armëve.Intervistë, zyrtar I MRP, 26 prill 2005.

2004 Vrasjet Vrasjet në Plagosjet Vetvrasjet Kërcënime Marrjet Grabitjet Armëmba-tentativë me armë peng jtjet

pa leje

Janar 5 3 – 2 1 – – 1

Shkurt 6 2 4 1 – – –

Mars 9 – – – 1 – –

Prill 7 4 1 1 2 – – 1

Maj 4 2 – 4 2 – –

Qershor 11 2 – 3 1 – – 1

Korrik 1 5 1 3 – 1 – 1

Gusht 11 4 1 1 – – –

Shtator 5 2 – 3 – – – 1

Tetor 6 – – 2 – – –

Nëntor 4 1 – 2 – – – 1

Dhjetor – 3 – – 4 – –

Total 69 28 7 22 11 1

138

2005 Vrasjet Vrasjet në Plagosjet Vetvrasjet Kërcënime Marrjet Grabitjet Armëmba-tentativë me armë peng jtjet

pa leje

Janar 3 2 – 1 1 – –

Shkurt 2 5 – 3 1 1 3

Mars 2 2 – 3 – – –

Prill 3 – 1 4 – – – 2

Maj 2 1 – 1 – – –

Total 12 10 1 12 2 1 3

41

deri në 15 Maj

Nga këto tabela del se shumica e artikujve rreth armëve të zjarrit në gazetën Shekullibënin fjalë për vrasje dhe vrasje të mbetura në tentativë. Ka të ngjarë që kjo tëreflektojë më shumë interesin e publikut për ngjarje të tilla sensacionale sesafrekuencën e tyre më të madhe në vetvete. Numri i artikujve në lidhje me plagosjetndryshonte, ndërkohë numri i artikujve që i referoheshin vetvrasjeve pothuajse udyfishua nga viti 2002 deri në vitin 2003. Ndërkohë që në gusht, shumica e historiveishin për vrasjet gjatë viteve 2003–04, në vitin 2002 artikujt më të shumtë për vrasjet ubotuan në prill dhe maj. Nuk ka shenja të një modeli të dallueshëm sezonal përsa ipërket pasqyrimit të tentativave për vrasje, plagosjeve apo vetvrasjeve në gazetënShekulli gjatë këtyre viteve të marra si model.

Pistoletat TT, automatikët Kallashnikovë, pushkët automatike dhe ato të gjuetisë janëarmët kryesore të zjarrit që përmenden në këto artikuj, edhe pse në shumë artikuj nukthuhet hapur lloji i armës së përdorur. Normalisht thuhet që arma e përdorur është eparegjistruar, dhe përgjithësisht supozohet se është grabitur në vitin 1997. Sidoqoftë,në një numër vrasjesh me profil më të lartë në vitin 2003 u përdorën armë më tësofistikuara. P.sh. në vrasjen e një biznesmeni në Tiranë në vitin 2003, u përdor njëbombë e komanduar në distancë nga një telefon celular. Eksplozivi nuk përdoretshumë për vrasje, edhe pse ekziston tendenca par ta përmendur gjatë paqyrimit tëincidenteve, shpesh duke përfshirë edhe fëmijët.

Shumica e incidenteve të shkaktuara nga armët e zjarrit ndodhin në zonat rurale aponë rrethinat e qyteteve. Shumica e vrasjeve të pasqyruara në Shekulli u kryen ndajanëtarëve të të njëjtës familje. Mosmarrëveshjet për pronat, xhelozia, alkooli, dhedepresioni ishin ndër arsyet më shumë të cituara për përdorimin e armëve të zjarrit.Pothuajse në të gjitha këto raste, arma e zjarrit- zakonisht një pistoletë- ishte afërdorës. Mosmarrëveshjet për pronat gjithashtu përmenden si shkaku kryesor i vrasjevedhe plagosjeve ndërmjet njerëzve që nuk janë anëtarë të të njëjtës familje, edhe pse nështyp janë pasqyruar gjithashtu raste të hakmarrjeve të krimit të organizuar apogjakmarrjes.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 37

Një ndër ndryshimet më të dukshme është që grabitjet me armë nuk i dominojnë mëtitujt e faqeve të para të gazetave, ku pjesa më e madhe e kolonave të tyre zihet ngavetvrasjet. Fakti që gjatë viteve 2003–2004 u pasqyruan 22 artikuj për vetvrasjet,mendohet të jetë shenjë e interesit më të madh që ka media për këtë fenomen, kuvetëm gjatë pesë muajve të parë të vitit 2005 pati 12 artikuj për këtë çështje. Rastet më tëfundit të një profili më të lartë përsa I përket vetvrasjeve, kanë patur të bëjnë me tërinjtë e moshës 10–14 vjeçare.

Historitë rreth trafikimit të armëve të zjarrit janë pakësuar në numër ëysh nga viti2002, por artikujt e trafikuar mesa duket kanë cilësi më të mirë. Kështu, kapjet earmëve të trafikuara të cilat nuk janë raportuar, kanë të bëjnë me raketa dhe bombame detonator me telefon cellular, sesa AK-27 dhe pushkë jo-automatike. Sidoqoftë,këta artikuj, priren drejt portretizimit të trafikut si një seri ngjarjesh të izoluara, dhe josi pjesë përbërëse e një veprimtarie të bashkërenduar dhe të rregullt në një shkallë mëtë madhe.

38 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

3 Studimi mbiShpërndarjen e Armëvetë Vogla dhe të Lehta

TABELA E MËPOSHTME jep shifrat e përllogaritura për numrin total të AVL-ve nëShqipëri. Të dhënat janë hartuar në bazë të një numri të caktuar burimesh dukepërfshirë dokumentat zyrtare, intervistat dhe të dhënat e nxjerra nga sondazhet eopinioneve. Prandaj këto të dhëna duhen analizuar me kujdes, duke patur parasyshvështirësinë e arritjes së niveleve të kënaqshme të saktësisë nga ana e vlerësuesve.

Tabela 10: Numri i përllogaritur i AVL në Shqipëri

Mbajtësi i AVL Nr i përafërt i njësive

Armët e ushtrisë aktive dhe të rezervistëve 35,000187

Teprica e MM 88,742–138,742188

Policia e MRP 23,930189

Garda e Republikës 2,112–3,696190

Polici të ministrive të tjera 983191

Kompanitë e Ruajtjes dhe Sigurisë Fizike 938192

Armët e mbajtura me leje 65,747193

Armët pa leje në Shqipëri Afërsisht 200,000 or 150,000–250,000

Totali i përllogaritur i AVL-ve në Shqipëri 440,000194

Gjithashtu, është përllogaritur në mënyrë mjaft të përafërt që 117,875 AVL të grabiturajanë trafikuar në Shqipëri që nga viti 1997.

187 Intervistë, zyrtarët e MM, 18 korrik 2005.188 Burimet dhe metodologjia si në seksionin 3.1” Armët e MM” më poshtë. 189 Metodologjia si më poshtë në seksionin 3.2 “Armët e MRP” Burimet: MRP, Raporti vjetor I vitit 2004i MRP(Tiranë, 2005),

fq.20, Intervistë, zyrtar I MRP, 19 korrik 2005.190 Përllogaritjet për AVAL që ka në zotërim Garda e Republikës bazohen në shifrën e 1.056 punonjësve, me shifrat e dhëna të

shumëzuara me dy dhe 3.5. Burimi: op cit MRP, fq.20. 191 Kjo shifër është marrë nga drafti I Strategjisë Kombëtare dhe Plani I Veprimit për Kontrollin e AVL. Fatkeqësisht, ajo nuk ofron

një ndarje më të detajuar për ministritë e ndryshme. Burimi: drafti I Strategjisë Kombëtare dhe Plani I Veprimit për Kontrolline AVL,Republika e Shqipërisë, viti 2004. ( të cilit tani e më vonë do ti referohemi si Drafti i Strategjisë Kombëtare për AVL).

192 Op cit Drafti I Strategjisë Kombëtare për AVL193 Po aty.194 Bazuar në shumën e shifrave të mësipërme duke përdorur mesataret dhe duke e rrumbullakosur nga një total prej 443.244.

Shifra prej 35.000 AVL ushtarake u dha nga zyrtarët e MM , të cilët deklaruan qëpersoneli i ushtrisë aktive është 10.000 , me një mesatare prej 3,5 armësh për çdoushtar.195 Shifrat për forcat detare dhe ajrore nuk u morën parasysh, kështu që shifratotale është padyshim më e madhe se kaq.

Përllogaritja e tepricës është bërë duke mbledhur së bashku numrin total të AVL-ve tëgrumbulluara dhe pjesën e përllogaritur të AVL të cilat nuk u grabitën në vitin 1997.Nga këto përllogaritje fillestare, duhen zbritur AVL-të të cilat u shkatërruan ose judhanë ushtrisë, policisë apo shërbimeve të tjera shtetërore, ekspozitave, biznesmenëveapo banorëve të kufirit.

Tabela 11: Numri i përllogaritur i tepricës së AVL të mbajtura nga ushtarakët shqiptarë

Totali i AVL të mbledhura 222,918196

AVL të përllogaritura të cilat nuk u grabitën nga depot në vitin 1997 50,000197–100,000198

Përllogaritja fillestare e tepricës së AVL-ve 272,918–322,918

Totali i AVL-ve të shkatërruara (2000–2004) – 141,000199

AVL e mbledhura të marra nga MM për shërbimin aktiv dhe të rezervës – 35,000200

AVL të mbledhura të dhëna policisë së MB , ekspozitave, – 8,176201

biznesmenëve dhe banorëve të kufirit

AVL e transferuara – ?

Teprica totale e AVAL 88,742–138,742

Këto shifra janë gjithashtu relativisht të përafërta me përllogaritjet e sugjeruara nga dyburime të ndryshme. Së pari, një shifër prej rreth 80.000 AVL iu sugjerua ekipitstudimor nga kompania këshilluese amerikane SAIC, e cila po i jep konculencëushtrisë shqiptare në lidhje me ristrukturimin e saj.202 Së dyti, tek shifra prej 126.039mund të arrihet duke zbritur 25.000 AVL të shkatërruara në vitin 2004 nga teprica eAVL prej 151.039 të regjistruara me Urdhër të Qeverisë mbi Dekomisionin e AVL, gjë qëofroi një listë të plotë të tepricës së AVL në bazë të një inventari të depove shqiptare nëvitin 2002.203 Sigurisht, që të dyja këto shifra janë disa mijra AVL më të ulëta sepërllogaritjet e bëra më sipër, por ato mund të sugjeronin që teprica është brendagamës 80.000–140.000.

Ka të ngjarë që transfertat e tepricës së AVL të mund të kenë reduktuar nivelet etepricave shtetërore. Edhe pse u informuam që AVL e mbledhura që nuk ishin nëpërdorim nga MM, MRP, biznesmenët dhe banorët e kufirit, ishin të destinuara tëshkatërroheshin, sipas shifrave të publikuara nga MEICO, AVL me vlerë prej 3.258.917USD u shitën gjatë viteve 2000 dhe 2004.204 Gjithashtu, në vitin 2002, Shqipëria idhuroi Afganistanit 600 pushkë luftarake dhe një numër të pacaktuar mitrolozësh.205

Ka të ngjarë që burimet e këtyre shitjeve të kenë qenë depot e MM, por nuk është eqartë se sa AVL janë shitur apo janë hequr mënjanë për tu shitur. Totali i tepricës sëtransferuar duhet të marrë në konsideratë gjithashtu rastet e dokumentuara tëtransfertave në destinacione sensitive jo të pranuara në shifrat e MEICO- në rastin etranfertave në Ruanda të cilat gjoja shkuan në Kongo në vitin 2003, kjo gjë mund tëketë reduktuar sasinë e tepricës së armëve dhe municionit deri në 400 ton.206 Njëburim ka sugjeruar që MEICO është në gjendje të ofrojë për shitje më shumë njësi të

40 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

195 Intervistë, zyrtarë të MM, 18 korrik 2005.196 Burimi: Të dhënat mbi mbledhjen e armëve nga MRP, korrik 2005.197 Intervistë, përfaqësues I OJQ-së, 23 korrik 2005.198 Kjo shifër bazohet mbi faktin që përllogaritjet fillestare zyrtare të AVL të grabitura në vitin 1997 ishin 650.000, që u

reduktuan në rreth 550.000 pas një inventari kombëtar. Mendohet që përllogaritja fillestare supozoi që të gjitha depot ishinplaçkitur. Sidoqoftë, kjo do të ishte një përllogaritje konservatore.

199 Intervistë, zyrtarë të MM, 14 prill 2005.200 Intervistë, zyrtarë të MM, 18 korrik 2005.201 Burimi: Të dhënat mbi mbledhjen e armëve nga MRP,korrik 2005.202 Intervistë telefonike, SAIC, 20 korrik 2005. 203 Intervistë, zyrtarë të MM, 14 prill 2005.204 Shih tabelën për transfertat e MEICO në Shtojcën 1.205 ”Ministria shqiptare e Mbrojtjes konfirmon dhurimin e pushkëve luftarake ushtrisë afgane”, AFP (Paris), 28 nëntor.206 Shih seksionin 5.1.1.5” Transfertat e shqetësimit” dhe Amnesty International,” Republika Demokratike e Kongos-armatosja

e lindjes” AFR, 62/006/2005, e disponueshme në http://web.amnesty.org/library/index/engafr620062005

3.1 Armët e MM

AVL sesa shifra më e lartë e tepricës prej 138.742 e dhënë më sipër.207 As informacioni icili është publikisht i disponueshëm në lidhje me detajet e transfertave të AVLshqiptare, as edhe deklaratat e transfertave, nuk krijojnë një bazë solide për tëpërllogaritur se sa janë reduktuar sasitë e armëve në këtë drejtim. Një transparencë mëe madhe përsa i përket llojit dhe sasisë së mallrave të transferuara do të mundësontepërllogaritje më të sakta të armëve të marra në zotërim nga shteti, si edhe zhvillimit tënjë diskutimi mbi zgjidhjet e duhura për vështirësitë që hasen në lidhje mëmenaxhimin e armëve gjendje.

Reformat që bëhen aktualisht në ushtri, do të vazhdojnë të krijojnë tepricë AVL nëvitet e ardhshme përmes reduktimit të personelit të ushtrisë aktive. Më tej, shpenzimetpër ushtrinë pritet të rriten nga 1.3 përqind e GDP-së që ishin në vitin 2005, në 2përqind të GDP-së në vitin 2010.208 Pajisjet e reja janë përcaktuar si fusha ku do tësynohet të përdoren fondet e buxhetit të rritur. Prandaj, pritet që teprica e AVL të rritetmeqë ushtria shqiptare do të marrë pajisje të reja.

Përsa i përket municioneve, zyrtarët e MM tregojnë që kanë asgjësuar tashmë rreth32.000 ton, ndërsa për vitin 2005, mbi 85.000 ton municion i prodhuar në Shqipëri,Kinë dhe BS ende është në depo. Ata më tej llogarisin që rreth 70 përqind e kësaj sasie,është mbi 35 vjeçare. Këto shifra duhet të shqyrtohen me kujdes duke patur parasyshorganizimin e keq dhe regjistrimin me të meta në shumë depo, për të cilat do tëdiskutojmë më poshtë në seksionin 5.1.1.2-”Menaxhimi i armëve gjendje” .Njëpërllogaritje alternative e bërë nga një ish-zyrtar i NAMSA-s ishte që sasia gjendje emunicionit është në fakt rreth150.000 ton, nga e cila rreth 2.000 ton është ipapaketuar.209

Përllogaritja e AVL që zotëron policia e MB bëhet në bazë të shifrës prej 11.965 oficerëshpolicie të të gjitha rangjeve,210 e cila shumëzohet me dy armë për çdo oficer.Shumëzimi bëhet duke u mbështetur në faktin që shefi i arsenalit të MB deklaroi qëçdo oficer policie është pajisur me një pistoletë dhe pushkë luftarake.211 Pra,përllogaritja e AVL-ve që zotëron MPB është 23.930. Sidoqoftë, shefi i arsenalit,deklaroi gjithashtu që pothuajse shumica e pistoletave që u mblodhën nga oficerët epolicisë dhe skuadrat e grumbullimit të armëve u janë rishpërndarë efektivave tëpolicisë pasi ato janë testuar212. Në përgjithësi, sidoqoftë, numri i pistoletave tëmbledhura është i vogël, madje numri i atyre që gjykohen si të përshtatshme për tupërdorur është edhe më i vogël. Sipas shefit të arsenalit, ata janë mbështetur për pajisjenë dhurimet e ndyshme ndërkombëtare, dhe kanë ende nevojë për mjete më moderne,AVL dhe trajnim të specializuar në përdorimin e armëve të zjarrit. Ai nuk e mbanmend herën e fundit që u dha një urdhër për pajisjen e policisë me AVL. Prandaj, shifraprej 23.930 AVL për policinë e MB mund të jetë pak më e lartë se numri aktual i tyre.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 41

3.2 Arsenali iMB

207 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005.208 M.Jazbec, Reforma e Mbrojtes në Ballkanin Perëndimor: Rruga përpara, (DCAF, prill 2005), fq.8.209 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.210 Kjo shifër përfshin nëpunësit civilë dhe stafin administrativ. Burimi: MRP, Raporti vjetor I vitit 2004 I Ministrisë së Rendit

Publik, (Tiranë, 2005), fq. 20. 211 Intervistë, zyrtar I MRP, 19 korrik 2005. 212 Intervistë, zyrtar I MRP, 26 prill 2005.

Shifra për numrin e AVL të KRSF-ve është marrë nga drafti I Strategjisë Kombëtaredhe Planit të Veprimit për Kontrollin e AVL.214 Ndarja e llojeve të ndryshme të AVL, qëjanë regjistruar nga KRSF-të në vitin 2004, jepet në tabelën e mëposhtme:

Tabela 12: Numri i AVL të regjistruara nga KRSF-të

Lloji i AVL Nr i njësive

Pistoleta 162

Pushkë automatike 767

Pushkë 9

Totali 938

Në vitin 2004, MB përllogariti që kishte 269 KSRF të licensuara në Shqipëri, të cilatkishin punësuar 4.093 roje sigurimi. Kjo jep një mesatare prej 3.5 AVL të regjistruarapër çdo KSRF të licensuar, dhe sugjeron që një maksimum prej 6.5 përqind rojeshsigurimi mund të armatosen në të njëjtën kohë. Sidoqoftë, një burim ka raportuar qërreth 60 AVL janë regjistruar vetëm nga një KSRF në Shkodër,215 që sugjeron që numriiI AVL që kanë KSRF-të mund të ndryshojë shumë nga njëra te tjetra. Është njëpraktikë mjaft e zakonshme për KSRF-të të pajisin me armë zjarri vetëm skuadrat endërhyrjes së shpejtë, megjithëse edhe rojet e bankave apo individët gjithashtu prirendrejt mbajtjes së armëve të zjarrit.

Praktika e përgjithshme është që armët dhe municionet të magazinohen në mjediset ekompanisë si edhe të regjistrohen në një regjistër. Disa kompani, kanë gjithashturregullore të brendshme për magazinimin e tyre, ndërsa kompanitë më të mëdhamendohet se kanë standarte mjaft të mira ruajtjeje. Sidoqoftë, është raportuargjithashtu që, armët i dorëzohen rojës tjetër në fund të turnit dhe pa u futur në depo.Në raste të tjera, është raportuar që rojet i marrin pistoletat me vete në shtëpi.216 Sirrjedhim, jo të gjitha kompanitë i zbatojnë rregulloret dhe normat e magazinimit tësigurtë të armëve të zjarrit dhe municioneve ashtu si përcaktohet në manualet epolicisë. Pra, ekziston rreziku që armët që u jepen rojeve për shërbimin e sigurisë, nukpërdoren vetëm për këtë gjë.

Si u tha në hyrjen e këtij raporti, trafikimi i AVL përbën një problem serioz si përShqipërinë, ashtu edhe për të gjitha vendet e tjera të rajonit të Europës Juglindore, dheproblemi vazhdon të jetë edhe sot por në një shkallë më të ulët. Është llogaritur që nëtotal rreth 100.000–150.000 AVL janë trafikuar nga Shqipëria në përiudhën 1997–2002.Një artikull i botuar në vitin 2002, citon një deklaratë të shefes së zyrës së UNDP nëTiranë, Ana Stjarneklint, në të cilën jepet kjo shifër.217 Një raport tjetër i vitit 2003,sugjeron që kjo shifër është dhënë nga Qeveria218 ,dhe ishte shifra më shumë e cituar qëkishte hasur skuadra e kërkimit. Ish- nën Sekretari i Përgjithshëm i OKB -së përçështjet e çarmatimit, Jayantha Dhanapala, u shpreh gjatë një vizite në Shqipëri nëqershor 1998, se “diku rreth 25–30 përqind të armëve që nuk i janë dorëzuar Qeverisëmund të jenë nxjerrë jashtë vendit si nga individë të ndryshëm ashtu edhe nga grupeqë merren me veprimtari kontrabandë”.219 Raporti mbi vizitën e tij thekson qëDhanapala sugjeroi që pathuajsë 200.000 AVL kanë hyrë kontrabandë në Kosovë,

42 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

213 Informacioni për këtë seksion është marrë nga :M.Page, S. Rynn, Z. Taylor, dhe D.Wood, “ AVAL dhe KRSF-të në EuropënJuglindore: Shkak apo pasojë e Pasigurisë?”,(Beograd, SEESAC/Saferworld/International Alert,2005).

214 Op cit Drafti I Strategjisë Kombëtare për AVAL. 215 Intervistë, zyrtar I MRP, 14 qershor 2005.216 Vetëm 3.1 përqind e pjesëmarrësve të sondazhit të bërë nga ISO për një Botë më të Sigurtë, mendonin që rojet duhet të

lejohen ti marrin me vete në shtëpi AVAL. 217 A Bala ,”Mbledhja e armëve në Ballkan”, Radio Free Europe / Radio Liberty Newsline, 6(70), 15 prill 2002218 Op cit D. Quin dhe të tjerët.219 “Kosovë: OKB llogarit 200.000 armë të trafikuara nga Shqipëria”, Paris AFP (Shërbimi për Europën Perëndimore në Anglisht,

2056 GMT, 14 korrik 1998. Burimi: NISAT Black Market Archive Database, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

3.3 Kompanitë eRuajtjes dhe

Sigurisë Fizike(KRSF)213

3.4 Përllogaritjae numrit të AVL

të trafikuara

Maqedoni dhe destinacione të tjera të pacaktuara.220 Sidoqoftë, në intervistat tona meantëarë të forcave të anti-trafikut në Shqipëri, policisë kufitare dhe asaj doganore, nuku dhanë shifra. Pjesëmarrësit në këto fusha nuk mendonin që ishtë bërë një analizë edetajuar për të nxjerrë një shifër të besueshme.

Tabela 13: Numri I përllogaritur I armëve të trafikuara sipas destinacioneve të ndryshme nëperiudhën 1997–2002

Destinacioni Shifra e llogaritur e armëve të trafikuara

Grupet rebele etnike shqiptare 40,000

Refugjatët nga kriza e Kosovës 39,375

Greqia 38,500

Total 117,875

Është sigurisht pothuajse e pamundur që të thuhet me saktësi se sa prej AVL-ve tëgrabitura janë trafikuar nga Shqipëria qysh prej vitit 1997,duke mos marrë parasyshnumrin e AVL-ve të grabitura që janë trafikuar nga, në, dhe nëpërmjet Shqipërisë qëprej vitit 1991. Me shikim të parë, shifra prej 150.000 njësish të trafikuara nga vendi qëprej 1997, garanton për një analizë të mëtejshme për shumë arsye: së pari, terrenipërmes të cilit thuhet se është bërë trafikimi, do ta ketë vështirësuar shumë trafikimine kaq shumë njësive nga pikpamja logjistike,221 së dyti llogaritjet më të sakta të përarmët që kanë grupet etnike rebele shqiptare, të cilat dihet se e kanë burimin ngaarmët e mbajtura pa leje në Shqipëri, sugjerojnë që sasia e tyre totale gjendje nukmund të arrijë kurrë më shumë se 63.520 copë maksimumi.222 Sasia totale e armëve tëkombinuara ka të ngjarë të ishte shumë më e vogël, dhe shumë prej tyre nuk mund tëkenë ardhur nga Shqipëria. Për më tepër, totali i armëve të trafikuara nga Shqipëria metë cilat janë furnizuar grupet rebele, nuk mund të nxirret duke mbledhur armët qëzotëron çdo grup në bazë të llogaritjeve të bëra nga burimet shqiptare, meqë ka tëdhëna që UNÇ, UÇPMB dhe grupe të tjera rebele etnike shqiptare kanë marrë armë qëmë parë përdoreshin nga UÇK.223 Prandaj, është llogaritur që jo më shumë se 40.000armë janë trafikuar ndonjëherë nga Shqipëria për të furnizuar lëvizjet etnike rebeleshqiptare pas vitit 1997. Shumica e komentuesve janë të mendimit që trafikimi ishpeshtë dhe në shkallë të madhe i armëve nga Shqipëria apo përmes saj, përbën njëkontigjent konfliktesh brenda rajonit të Europes Juglindore,224 duke konsideruarKosovën dhe Maqedoninë si destinacionet kryesore për dërgimin e armëve të ardhuranga Shqipëria apo që kalojnë ndërmjet saj.225 Të intervistuarit e informuan ekipin estudimit se që në vitin 2003 nuk ishin kapur armë në kufirin e Shqipërisë me Kosovëndhe në atë me Maqedoninë.226

Kuti: Sa armë u trafikuan tek grupet etnike rebele shqiptare pas vitit 1997?

Ushtria çlirimtare e Kosovës (UÇK) besohet se është armatosur nga burime të ndryshme, dukepërshirë Shqipërinë, Bullgarinë, Rumaninë, Republikën Çeke,Serbinë si edhe disa nga vendetantare të NATO-s, ndërkohë që të paktën një dërgesë armësh nga Kroacia u kap nga autoritetetjugosllave.227 Sidoqoftë llojet e armëve të mbledhura gjatë iniciativave të çarmatimit dhe kapjevetë tyre, si dhe intervistat me ish-luftëtarë, sugjerojnë që pavarësisht nga blerja e armëve nga njësërë vendesh të tjera, armët e grabitura në Shqipëri përbënin të paktën 50% të armëve të

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 43

220 Po aty.221 Vështirësi logjistike e trafikimit të 150.000 armëve në terren malor tek grupet klandestine të angazhuara në rebelime të

vogla pa u pikasur, bëhet mjaft e qartë nëse marrim parasysh faktin që çdo armë e llojit AK peshon afërsisht rreth 3 kg. Dukesupozuar që kjo është pesha mesatare për njësi, mbi 450 ton armë janë kaluar përmes kufirit nëse shifra prej 150.000armësh të trafikuara është e saktë. Për më tepër,dendësia e çelikut është afërsisht 7900 kg/m3 , prandaj në bazë të formulësD=M/V , janë transportuar mbi 56.96 m3. Nëse marrim parasysh edhe vëllimin e boshllëqeve të ajrit dhe paketimit do të ishtee saktë të thonim që vëllimi real është 4 herë më I madh se kaq, I barabartë me 228 m3. Një kontenjer standart ISO, ka njëvëllim prej 38.5 m3, prandaj transportimi I sasisë prej 150.000 armëve do të kërkontë praninë në këtë rajon e të paktën 6kontenjerëve standartë ISO. Edhe eksporti I municioneve të nevojshme për këto armë, do të paraqiste të njëjtat vështirësi.

222 Intervistë, zyrtar I MRP official, 25 prill 2005; Quin, 2003.223 Nuk ka dyshim që UNÇ të jetë furnizuar me armë nga Kosova, prandaj u ndërmor ( deri tani I suksesshëm) operacioni I KFOR-

it për të forcuar kufirin dhe për të penguar furnizimin e UNÇ me armë.N. Barnett”KFOR gjurmon evolucionin e radikalëveshqiptarë” Jane’s Intelligence Review, 01 maj 2001.

224 Intervista, zyrtar I MRP, 20 prill 2005, zyrtar I MRP 25 prill 2005, zyrtar I MRP 20 prill 2005, zyrtar I MRP 20 prill 2005.225 Op cit Smith dhe Sagramoso, fq.27–28226 Intervistë me një zyrtar të MRP, 25 Prill 2005; Quin 2003227 A Heinemann-Grüder A dhe W-C Paes, “Qeni tund bishtin:Mobilizimi dhe Çmobilizimi i UÇK”(BIIC, Bonn,2001), fq.13.

44 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

228 Nga 15 ish-luftëtarë të UÇK që u intervistuan “9 prej tyre treguan që Shqipëria ishte kanali më I rëndësishëm i armëve pas1997”ndërkohë që “armët e blera nga burime në Serbi përbënin 5–25 përqind të totalit të armëve të UÇK.”A. Khakee , N.Florquin, “Kosova dhe Armët: Një vlerësim I kufizuar I AVAL në Kosovë”, (Gjenevë, Studimi për AV/PNUD, qershor 2003),fq.13, 14.T. Ripley , ‘T “Arsenali I UÇK”, Jane’s Intelligence Review, 01 nëntor 2000

229 “Është e pamundur të jepet një vlerësim përfundimtar përsa I përket fuqisë së trupave në fund të konfliktit në qershor të vitit1999. Shumica e vëzhguesve, duke përfshirë edhe Agim Çekun, mendojnë që numri I luftëtarëve ka qenë rreth 20.000.Sioqoftë IOM (Organizata Ndërkombëtare për Emigracionin),mori 25.723 kërkesa për asistencë riintegrimi, kur ajo filloi tëregjistronte luftëtarët e UÇK më vonë gjatë vitit 1999. A Heinemann-Grüder A dhe W-C Paes, “Qeni tund bishtin: Mobilizimidhe Çmobilizimi i UÇK”(BIIC, Bonn,2001), fq.14. Nuk është e qartë nëse shifra prej 20.000 përfshin edhe 600–4.000luftëtarët e FARK, shumice e të cilëve luftonin me stemën e UÇK.

230 32.000 rezulton nga aplikimi I “shumëzuesit rebel” të “Studimit konservator për Armët e Vogla”prej 1.6 armësh për çdoluftëtar me shifrën 20.000 luftëtarë. .”A. Khakee, N. Florquin, “Kosova dhe Armët: Një vlerësim I kufizuar I AVAL nëKosovë”, (Gjenevë, Studimi për AV/PNUD, qershor 2003), fq.13. Por krahaso:” Llogaritjet e numrit të armëve tëdisponueshme ndryshojnë shumë. Ndërsa REUTER […] jep shifrën prej 100.000 armësh, të tjerët argumentojnë që arsenali IUÇK “ishte I varfër dhe I pamjaftueshëm”[…] Qëndrimi I dytë mbështetet nga tregimet e ish-luftëtarëve dhe nga GjeneraliAgim Çeku , shefi I shtabit të UÇK që prej majit të vitit 1999. A Heinemann-Grüder A dhe W-C Paes, “Qeni tund bishtin:Mobilizimi dhe Çmobilizimi i UCK”(BIIC, Bonn,2001), fq.13. duke cituar :Reuter, Jens “Zur Geschichte der UCK” në Reuter,Jens dhe Clewing, Konrad eds, Der Kosovo Konflikt – Ursachen, Verlauf, Perspektiven, (Klagenfurt, Wieser Verlag, 2000)p.172; Troebst, zyrtarë të pushtetit vendor”Lufta e Kosovës, Raundi I parë: 1998’, Sudosteuropa, vëllimi 48, nr 3/4,fq.156–190, p.167; Kusovac, Zoran, ‘Intervistë me Gjeneralin Agim Çeku’, Jane’s Defence Weekly, 20 tetor 1999.

231 S.Grillot , S. Stoneman , H. Risser and W-C Paes “ Paqe e brishtë: Armët dhe Siguria në Maqedoninë e pas-kofliktit”,(SEESAC/SAS/BICC, Beograd, 2004), fq. 21, duke cituar Zoran Kusovac,” Sa armë janë në Maqedoni” Jane’s DefenceWeekly,29 gusht 2001. Ndarja e përgjithshme të llojeve të armëve është: pushkë 5.000–8.000; mitrolozë të rëndë( shumica e kalibrit50) 150–250; snajpera(duke përfshirë disa të kalibrit 50 )100–200; MANPAD-e 20–50; hedhës anti-tank 200–350; topa(60,80,120 mm) 100–200, mina anti-tank dhe anti-njeri 5.000+.

232 S.Grillot, S. Stoneman, H. Risser and w-C Paes “Paqe e brishtë: Armët dhe Siguria në Maqedoninë e pas-kofliktit”,(SEESAC/SAS/BICC, Beograd, 2004), fq. 24,

233 “Disa nga armët e UÇK-së pa dyshim që u transferuan tek UÇPMB-ja (një fraksion I UÇK-së që luftonte kundër policisë serbenë Serbinë e Jugut), e cila kishte afërsisht 2.200 antarë në vitin 2000, 46 kur luftimet në Serbinë e Jugut arritën kulmin. Sot,numri I luftëtarëve të saj ka të ngjarë të jetë pak më I vogël, ndoshta rreth 1.000(prandaj edhe arsenali I saj llogaritet tek1.600–2.000 armë) A. Khakee, N. Florquin, “Kosova dhe Armët: Një vlerësim I kufizuar I AVAL në Kosovë”, (Gjenevë, Studimipër AV/PNUD, qershor 2003), fq.15.

234 A. Khakee, N. Florquin, “Kosova dhe Armët: Një vlerësim I kufizuar I AVAL në Kosovë”, (Gjenevë, Studimi për AV/PNUD,qershor 2003), fq.15.

235 Vlerësimi I UNHCR-së dhe njësia e analizave të politikave,” Kriza e refugjatëve kosovarë: Vlerësim I pavarur I përgatitjes dhepërgjigjes urgjentë të UNHCR-së”, shkurt 2005, fq 117.

236 Intervistë: Përfaqësuesi OJF-së kosovare, 26 tetor 2005.

përdorura nga UÇK, UNÇ,dhe UÇPMB.228 Në kulmin e tij, arsenali i UÇK do të kishte qenë pak ashumë i mjaftueshëm për të armatosur afërsisht 20.000 luftëtarë.229 Megjithëse shifrat rretharsenalit të tyre kanë shkuar deri në 100.000 AVL, deklarata që numri i armëve mbetet “i varfërdhe i pamjaftueshëm” do të thotë që maksimumi i arsenalit total të armëve të UÇK, të ketë qenëmë i ulët se shifrat 32.000–40.000 të dhëna nga Studimi për Armët e Vogla.230

Në vitin 2001 Zoran Kusovac tha që UNÇ në Maqedoni kishte rreth 10.570–14.050 njësi AVL(duke përfshirë edhe 5.000 mina)231, ndërkohë që SEESAC, Studimi për Armët e Vogla dheStudimi I BIIC për AVL në Maqedoni e vlerësoi arsenalin e tyre si ndërmjet shifrave 8.210(besueshmëri e madhe) dhe 20.000 (besueshmëri e ulët).232

Numri i antarëve të UÇPMB-së është vlerësuar si 2.200 në kulmin e tij , i cili duke përdorurshumëzuesin për rebel të Studimit për Armët e Vogla prej 1.6 do të thotë që ajo kishte deri në3.520 armë , shumë nga të cilat përsëri, do të kenë qenë armë të ardhura nga totali i UÇK-së dhejo të blera rishtas nga Shqipëria.233 Meqë lëvizjet e tjera rebele shqiptare (si ANA, UÇPG dhe UÇK-L) mendohet se i kanë armatosur 4.900 antarët e tyre nga arsenali gjendje i UÇK-së,234

arsenali i tyre nuk i shtohet shifrës së armëve të trafikuara nga Shqipëria që nga viti 1997. Arsenalimaksimali përbashkët i llogaritur i UÇK-së, UNÇ-së dhe UÇPMB-së është atëherë 63.520 armë,prej të cilave 40.000 supozohet se kanë ardhur nga Shqipëria (duke patur parasysh burimet e tjeratë njohura të armatimeve, si edhe faktin që shumë prej tyre janë përdorur nga më shumë se njëgrup).

Sidoqoftë, kishte blerës të tjerë të armëve të trafikuara nga Shqipëria pas vitit 1997, tëcilët mund të kenë hasur më pak pengesa në transportimin e armëve të grabitura:individë të caktuar si p.sh. refugjatët, gjthashtu morën armë me vete jashtë vendit përmbrojtje personale. Nuk ka metoda të verifikueshme për të llogaritur numrin e armëvetë përdorura në këtë mënyrë. Sidoqoftë dihet që afërsisht 450.000 refugjatë që ularguan për shkak të konfliktit në Kosovë, u futën në Shqipëri.235 Një informator irëndësishëm thotë që 70% e grupimeve familjare mund ti kenë marrë armët me vetegjatë rrugës për në Shqipëri, dhe në përgjithësi refugjatët lëviznin në grupime familjareprej 8 vetësh. Kjo do të jepte një përllogaritje të afruar të numrit prej 39.375 armësh qëkishin me vete refugjatët e kthyer.236 Megjithëse kjo shifër nuk është shumë ebesueshme, rrjedha e armëve që potencialisht shoqëruan refugjatët nuk mund tëzbritet nga llogaritjet për armët e trafikuara.

Përllogaritja e numrit të armëve të trafikuara përmes kufirit grek për shitje tekkriminelët është gjithashtu një temë e vështirë. Në vitin 1999, një gazetë greke raportoise zyrtarë grekë vlerësuan se 150,000 armë të vogla dhe të lehta kishin hyrë në Greqi

nga Shqipëria gjatë 18 muajve237 të mëparshëm. Artikulli gjithashtu sugjeroi se Ministrii atëhershëm i Rendit, Ceka, kishte llogaritur se rreth 100,000 armë të vogla dhe tëlehta ishin trafikuar në Greqi nga Shqipëria që prej grabitjeve të vitit 1997, me ndoshtamijra prej tyre të destinuara për vëndet e treta. Grumbullime në masë të armëve janëzbuluar gjithashtu kohët e fundit, të fshehura në shpella përgjatë kufirit shqiptaro-grek.238 Janë bërë gjithashtu një sërë përgjimesh të armëve të vogla dhe të lehta tëtrafikuara në pikën e kalimit kufitar me Greqinë dhe metodat e përdorura përtrafikimin e armëve përgjatë kufirit grek mendohen të jenë të ngjashme me ato tëpërdorura në veri dhe lindje.239 2,100 armë u konfiskuan nga policia greke nëperiudhën 18 mujore deri në korrik të vitit 1999.240 Në vitin 1999 policia greke konfiskoinjë total prej 1,242 armësh pa leje, ndërsa në vitin 2000 shifra ishte 1,243.241 Meqënësenë 1995, e njëjta shifër ishte vetëm 680 dhe disi më e vogël në 1990,242 dhe dukekonsideruar atribuimin e ndryshimit prej 550 në vit për të rritur furnizimin ngaShqipëria nga stoqet e grabitura të vitit 1997 nga Shqipëria, mund të planifikohet seduke supozuar që ishte zbuluar243 vetëm një në dhjetë armë të trafikuara, një mesatareprej 5,500 armësh hyri në Greqi në vit nga viti 1997 derisa ky aktivitet ra, pasifurnizimet u pakësuan ose për shkak se qeveria greke forcoi sigurinë e kufijve në vitin2002.244 Meqë vitet 1999 dhe 2000 janë vitet e mesit të periudhës në të cilën trafikimi dotë ishte pakësuar gradualisht nga pika kulmore në vitin 1997, ky total shumëfishohetnga 7 vite deri në dhe duke përfshirë vitin 2002, për të dhënë shifrën 38,500 si llogaritjetë armëve të vogla dhe armatimeve të lehta të trafikuara në Greqi që prej vitit 1997.Megjithëse kjo shifër është e pasaktë, meqë nuk ka bazë të besueshme për projektimine numrit të trafikuar në një periudhë më të gjatë nga konfiskimet në vitet teke, përsëripreferohet të mos sigurojmë asnjë llogaritje të këtyre shifrave.

Një llogari e shpërndarjes aktuale të armëve të vogla dhe të lehta në vënd nënkuptonqë armët mund të kenë vazhduar të hyjnë në Shqipëri që prej vitit 1997. Siç ështëdeklaruar, është e besueshme të sugjerojmë se grupet rebele etnike të Shqipërisë mundtë kenë kthyer armë brënda kufijve shqiptarë për të shmangur zbulimin dhekonfiskimin e tyre në Kosovë, Maqedoni ose Serbinë Jugore, megjithëse nuk ka asnjëllogaritje konkrete të sasisë.245 Ekspertët lokalë argumentonin se armët shqiptare tëgrabitura janë të një cilësie të dobët dhe me përdorim të kufizuar për shumëorganizata terroriste/kriminale. Megjithatë, u deklarua se nëse tensionet në EuropënJuglindore rriten, atëherë armët në shkallë të gjërë që trafikohen nga Shqipëria mundtë bëhen shqetësim kryesor, pasi armët e grabitura ishin objekt konfliktesh në rajon.246

Sasi të mëdha të armëve mund të fshihen në shumë depo të vogla përgjatë kufiritlindor të Shqipërisë.247 Po ashtu besohet të supozojmë se luftëtarët vullnetarë nga veriui Shqipërisë mund të jenë kthyer më pas në Shqipëri, duke sjellë edhe armët me vete.BICC i referohet këtyre luftëtarëve në qindra vetë sesa mijra, që mund të sugjeronte njëshifër maksimale prej 1,000.248 armësh të kthyera nga këta individë.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 45

237 ‘150,000 armë shqiptare besohen të jenë në Greqi’, Athinë Elevtherotipia në greqisht, 24 korrik 1999, fq 3. Burimi: NISATBlack Market Archive Database, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

238 ‘arsenali i armëve të rënda gjetur në shpellën në kufirin grek ‘, Cështje të Krimit dhe Korrupsionit në Shqipëri , 5–11 mars2005.

239 Për shëmbull, shih: ‘policia greke gjen, konfiskon 300 Kallashnikovë’, Athens Neës Agency, në anglisht, 1815 GMT, 20 shkurt1998, <http://www.ana.gr>. Burimi: NISAT Black Market Archive Database, <http://www.nisat.org/>, 17 May 2005.

240 ‘150,000 armë shqiptare besohen të jenë në Greqi’, Athens Elevtherotipia in Greek, 24 korrik 1999, fq 3. Burimi: NISAT BlackMarket Archive Database, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005

241 ‘Detaje të raportit për rritjen e qarkullimit të armëve pa leje në Greqi’, Athens To Vima, [në greqisht], 19 prill 2001. 242 Sombolos Y, ‘2.5 miliardë dhrahmi xhiro vjetore nga trafikimi i armëve’ Imerisia [në greqisht] 22 dhjetor 2001. 243 Llogaritje të kujdesshme bazuar në një intervistë me : Sojati, 26 tetor 2005. 244 Komisioni Europian, ‘Raporti i Tretë Vjetor mbi zbatimin e Planit të Përbashkët të Bashkimit Europian i datës 12 korrik 2002

mbi kontributin e Bashkimit Europian për luftën e grumbullimit destabilizues dhe përhapjen e armëve të vogla dhearmatimeve të lehta (2002/589/CFSP)’ (2003/C 312/01), Fletorja Zyrtare e Bashkimit Europian, 22 dhjetor 2003,http://www.smallarmssurvey.org/source_documents/Regional%20fora/European%20Union/EUJointAction%20Report2003.pdf, fq.4.

245 Diskutuar si hipotezë e besueshme në: Khakee A, Florquin, N, ‘Kosova dhe armët: Një vlerësim bazë i armëve të vogla dhearmatimeve të lehta në Kosovë ‘, (Gjenevë, Studimi i armëve të vogla /PNUD, qershor 2003), fq.14 (duke iu referuar vëndevetë mundshme masive të magazinimit në Bucaj dhe Krumë); Heinemann-Grüder A and Paes Ë-C, ‘Wag the Dog: Mobilizimidhe ç’mobilizimi I Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës ‘, BICC brief 20, (BICC, Bonn, 2001), fq.22; Ripley, Tim, ‘Arsenali i UCK’,’Jane’s Intelligence Revieë, nëntor 2000. Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 21 prill 2005.

246 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Rendit, 25 prill 2005.247 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 21 prill 2005; Heinemann-Grüder A and Paes W-C, Wag the Dog: Mobilizimi dhe

ç’mobilizimi i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (BICC, 2001), fq. 20–1; op cit Grupi i Krizës Ndërkombëtare, 2003, fq. 10.248 Heinemann-Grüder A dhe Paes Ë-C, ‘Wag the Dog: Mobilizimi dhe ç’mobilizimi I Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës’ BICC brief

20, (BICC, Bonn, 2001), fq.14

Për sa i përket armëve që hynë në qarkullim pa leje në Shqipëri, pas importit ngaindividë ose banda të krimit të organizuar, faktet sugjerojnë se këto transferta kanëqënë të kufizuara në numra të ulët të armëve me specifikim të lartë. Një i intervistuarnga Ministra e Rendit deklaroi se shumë prej atyre që u arrestuan për mbajtje pa leje tëarmëve të vogla dhe të lehta, aktualisht kanë tendencën të kenë armë të trafikuarakohët e fundit nga jashtë shtetit më tepër sesa stoqet e vjetra shqiptare.249 Kjo çon nëhipotezën se midis vëllazërisë kriminale shqiptare ka një tregti të vazhdueshme tëarmëve të specifikimit të lartë, më të madhe sesa janë përgjithësisht në ofertë brëndavëndit. Statistikat nga Iniciativa e Bashkëpunimit me Europën Juglindore mbikonfiskimet nga policia shqiptare gjatë periudhës nëntor 2002 deri në dhjetor 2003,tregojnë nivelet e ulëta të aktivitetit të trafikimit, të tilla që nuk do të ndryshonindukshëm projektimet e armëve pa leje në vënd. Siç tregon grafiku, armët e konfiskuarame tyta më të gjata ka të ngjarë që në shumicën e rasteve të jenë shqiptare, ndërsa njësasi e madhe e armëve të dorës e kishin burimin nga jashtë vëndit.250 Nga këto, trenjiheshin të ishin trafikuar: një Beretta, që erdhi nga Italia në nëntor të vitit 2002; njëZastava, e cila hyri në vënd nga Mali i Zi; dhe një pistoletë e vogël që erdhi nga Zvicranë Maqedoni në dhjetor të vitit 2002. Numrat e ulët të konfiskimeve, veçanërishtkonfiskimet e trafikimit sugjerojnë nivelet e ulëta të kontrollit ose të trafikimit-ndoshta edhe të dyja.

46 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

249 Intervista, zyrtar I Ministrisë së Rendit , 26 prill 2005.250 Task Force i Iniciativës së Bashkëpunimit të Europës Juglindore, Në luftë kundër trafikimit të armëve të vogla, armatimeve të

lehta dhe eksplozivëve, “ ‘Raport analitik – Operacionet Ploughshares’ (maj 2003). 251 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Rendit, 20 prill 2005; op cit Smith dhe Sagramoso, fq. 25

Pistoletë TT (Shqiptare)

Beretë (Italiane)

Zastava (Ish-Republika Jugosllave)Manjum 9 mm (SHBA)

Kolt 11.4 mm (SHBA)Revolver 9 mm (Çek)AK-47 (Shqiptare)

M-56 (Shqiptare)7.62 mm

M-63 (Shqiptare)

Dragunov 7.62

Skorpion 7.62 mm (Çek) SMGShars 7.62 mm SMG

Hedhëse Granatash e ushtrisë shqiptare

Mitraloz i rëndë 175 mm i ushtrisë shqiptare

Pushkë automatike Zastava 7.62 mm (Ish-Republika Jugosllave)

Sekuestrimet e armëve në Shqipëri të raportuara nga SECI (Nëntor 2002–Maj 2003)

Sipas shefit të sektorit për trafikimin e paligjshëm, Z. Edmond Bahiti, prania në rritjedhe e përmirësuar e policisë, ndryshimet në strukturat organizative, prezantimi ineneve specifike mbi trafikimin në Kodin Penal dhe situata e përmirësuar ekonomikenë Shqipëri kanë ndihmuar në uljen e volumit të trafikimit nga, në dhe nëpërmjetShqipërisë. Sipas tij, trafikimi i armëvë ka rënë ndjeshëm që prej vitit 2000 dhe ngafundi i konfliktit të Kosovës. U deklarua se në një shkallë më të vogël, armë individualedhe ngarkesa të vogla armësh mendohen të jenë trafikuar në Greqi dhe Itali ngaShqipëria. Në këto raste, armët janë menduar të destinohen për emigrantët shqiptarë,shtetas grekë ose italianë të cilët dëshirojnë armë zjarri për mbrojtjen e tyre ose përkontrabandistët e armëve, të cilët duan t’i shesin më tej ato armë.251 Policia shqiptaredhe ajo kufitare kanë konfiskuar disa pistoleta që janë sjellë në Shqipëri gjatë viteve tëfundit, me një mesatare nga dhjetë deri në dymbëdhjetë pistoleta të konfiskuara çdomuaj në vitin 2005. Midis pirgut të armëve të konfiskuara të këtij viti, kanë qënëBeretta, armë dore Browning dhe Colt dhe pistoleta të tipit TT të prodhuara nëJugosllavi. Në këto rastet e fundit, Shqipëria është një rrugë tranziti më tepër sesa

furnitore.252 Megjithatë, sipas burimeve të Ministrisë së Brëndshme, nga 777 raste tëtrafikimit të pazbuluar në kufi në vitin 2004, vetëm tre kanë të bëjnë me trafikimin earmëve. Kështu, duhet të supozohet se shumica e pistoletave të prodhuara jashtështetit janë konfiskuar gjatë operacioneve të tjera policore.

Trafikimi i armëve në Itali nëpërmjet detit Adriatik nga Shqipëria që prej vitit 1997 nukështë menduar të jetë përhapur dhe shifra neto do të reflektonte gjithashtu se armëtitaliane duhet të kenë përfunduar në duart e kriminelëve në Shqipëri në sasi të vogëlgjatë të njëjtës periudhë. Sipas raporteve, trafikimi i armëve nga Shqipëria nuk ukonsiderua si prioritet kryesor për autoritetet policore italiane në fund të viteve 90, meprova të kufizuara që sugjeronin se çdo javë rreth 20 armë të vogla dhe armatime tëlehta (AVL) kalonin në ngushticat nga lindja në perëndim.253 Përgjithësisht, armëtishin konfiskuar në sasira të kufizuara kur trafikuesit e drogës u kapën në kufijtëtokësorë ose kur tentonin të kalonin nga deti, me armët që besoheshin të ishin përvetëmbrojtje ose si “dhurata” për marrësit.254 Për më tepër, shumica e armëve që janëtrafikuar nga Shqipëria, të zbuluara nga punonjësit e doganës dhe ata policorë nëGreqi dhe Itali nuk janë me origjinë kineze ose shqiptare, por kryesisht janë meorigjinë jugosllave.255

Për qëllimet tona, në llogaritjen e trafikimit neto që prej vitit 1997, prova e armëve qëkanë hyrë në vënd në një shkallë të vogël e ka bërë ekipin studimor të planifikojë njëekuilibër midis numrit të armëve të nisura në Itali dhe destinacioneve të ndryshmenga Greqia, Kosova, Maqedonia dhe Serbia Veriore, me ato armë që mund të kenë hyrënë vënd për një sërë arsyesh të reflektuara që prej vitit 1997. Pranohet se ky planifikimështë bërë, bazuar në mungesën e provave për të kundërtën. Si përfundim, nësesupozohet se trafikime të tjera për end- userat globalë që prej vitit 1997 nga stoqetcivile nuk i tejkaluan armët që hyjnë në Shqipëri dhe armëmbajtjet e paligjshme paravitit 1997, llogaritja përfundimtare e trafikimit neto që prej vitit 1997 është që rreth117,875 armë kanë lënë vëndin.

Shëmbuj të trafikimit të kohëve të fundit në Shqipëri

Në dhjetor të vitit 2004, tre raketa tokë- ajër u konfiskuan nga autoritetet shqiptare, metrafikuesit e dyshuar të kapur falë një ndryshimi në ligj, që lejonte mbledhjen e provave gjatëpërgjimit dhe regjistrimit të telefonatave të të dyshuarve, për t’u përdorur në gjyq. Të intervistuaritnuk ishin në gjëndje të jepnin detaje konkrete mbi end-userat256 e dyshuar, megjithëse mediaspekulloi se ata ishin të destinuar për në Maqedoni.257 Një raport sugjeroi se grupet ekstremisteshqiptare në Maqedoni kishin kërkuar në mënyrë aktive Sistemet e Mbrojtjes Ajrore TëTransportueshme nga Njeriu, nga disa burime në gjashtë mujorin e dytë të vitit 2004.258

Megjithatë, autoritetet shqiptare ishin mjaft të bindura se kontrabandistët shqiptarë i kishin blerëraketat nga malezezët, dhe origjina e raketave që mendohej të ishte Bosnja ose Serbia. Ështëdebatuar se kjo mënyrë për kontrabandën e armëve në Shqipëri u prezantua fillimisht në vitin1991, me sasi të variueshme armësh që kalonin përmes kufirit.259

Në mars të vitit 2005, një operacion goditës rezultoi në konfiskimin e gjashtë aparateveeksplozivësh me detonim në distancë, të projektuara që të aktivizoheshin nga telefona celularë.Përsëri, kontrabandistët shqiptarë të armëve kishin blerë eksplozivët e tyre të paligjshëm nga Mali

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 47

252 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Rendit , 20 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 21 prill 2005; op cit Smith dhe Sagramoso, fq. 27–8.

253 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 Prill 2005. shih gjithashtu: op cit Smith and Sagramoso, fq. 28. 254 Interview, zyrtar ndërkombëtar, 19 Prill 2005. shih gjithashtu: ‘Kapet emigranti duke trafikuar heroinë në Greqi’, Cështje të

krimit dhe korrupsionit në Shqipëri, 18–24 dhjetor 2004; ‘Policia greke arreston kontrabandistët shqiptarë, konfiskon droga’,Athens News Agency, në anglisht 1334 GMT, 11 Prill 1998, <http://www.ana.gr>; ‘Policia arreston 90 kriminelë për trafikdroge dhe armësh ‘, AP, 9 qershor 1998; ‘Itali: Armët, droga e konfiskuar në portin e Barit’, FBIS-ËEU-2000-0316, RomeANSA (version i bazës së të dhënave Ansaservice ), në italisht, 1138 GMT, 16 March 2000 [FBIS teksti i përkthyer]. Burimi:Baza e të dhënave të arkivit të Tregut të Zi NISAT, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

255 Op cit Smith dhe Sagramoso, fq. 27–8.256 Interviista, zyrtari i Ministrisë së Rendit, 20 Prill 2005; zyrtari i Ministrisë së Rendit, 20 Prill 2005; zyrtari i Ministrisë së Rendit,

20 Prill 2005.257 ‘Ministria e Brëndshme: raketat ajër- tokë të kapura në Shqipëri nuk kanë destinacion Maqedoninë,

<http://www.realitymacedonia.org.mk/ëeb/neës_page.asp?nid=3999>, MIA – Agjencia e informacionit maqedonase, 14dhjetor 2004; Mahmutaj F, ‘Përgjimi i burgut zbulon shitësit’, Gazeta Shqiptare, 18 dhjetor 2004. Burimi: faqja e internetit tëQëndrës për Studime të Europës Juglindore, <http://www.csees.net>, 7 prill 2005.

258 Op cit Barnett, 2004. 259 ‘Prokurorët shqiptarë thonë se bosat e kontrabandës së armëve janë në Mal të Zi’, 2 mars 2005, Monitorimi i BBC; ‘Armët

për Kosovën-Metohija nëpërmjet Podgoricës’, Blic, në serbisht, 28 tetor 2002. Burimi: faqja e internetit të Qëndrës përStudime të Europës Juglindore, <http://www.csees.net>, 7 Prill 2005.

i Zi.260 Të intervistuarit ishin të lumtur të deklaronin se ky operacion ishte kryer me sukses, falëlegjislacionit të ri mbi luftën kundër krimit të organizuar dhe trafikimit, si dhe bashkëpunimit tëmirë me homologët në Mal të Zi. Mbetet për t’u parë nëse këto janë thjesht shëmbuj të izoluar nëpërdorimin e vazhdueshëm të armëve malazezo- shqiptare dhe kanalin e trafikimit të pajisjeveushtarake ose nëse përfaqësojnë ndonjë shenjë paralajmërimi të pengimit të rritjes së aktivitetevetë ANA ose NLA në Maqedoni ose diku tjetër

Është interesante të vërehet se shumica e pjesëmarrësve të anketimit menduan setrafikimi i armëve pa leje është ende një problem për Shqipërinë, me pothuajse një tëtretën e pjesëmarrësve që sugjeronin se mbetet ende një problem serioz.

48 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

260 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Rendit, 20 Prill 2005; zyrtari i Ministrisë së Rendit, 20 Prill 2005. 261 Op cit Draftin e Strategjisë Kombëtare mbi Armët e Vogla dhe Armatimet e Lehta.

3.4.1 Perceptimi itrafikimit

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Shqipëri? Komunitetin tuaj?

31

37.8

18.1

4.48.3

0.5

8.7

13.8

24.8

33.3

19

0.5

Në ç’masë është shqetësues trafiku i paligjshëm i armëve në…Sh

umë

shqe

tësu

es Disi

shqe

tësu

es Pak

shqe

tësu

es

Aspa

ksh

qetë

sues

Nuk

e d

i

Pa p

ërgj

igje

Shum

ësh

qetë

sues Disi

shqe

tësu

es Pak

shqe

tësu

es

Aspa

ksh

qetë

sues

Nuk

e d

i

Pa p

ërgj

igje

Megjithëse vetëm 4.4 për qind e pjesëmarrësve deklaruan se ata mendonin se trafikimii armëve pa leje nuk është problem për Shqipërinë, shtatëfishi i tyre mendonin se nukishte problem në komunitetin e tyre lokal. Në Tiranë, 39 për qind e pjesëmarrësvedeklaruan se trafikimi i armëve është një problem për Shqipërinë, por vetëm 7.5 përqind menduan të njëjtën gjë për komunitetin e tyre, me 32 për qind të pjesëmarrësveqë deklaronin se aty nuk ishte një problem. Krahasimisht, në pjesën veriore tëShqipërisë, vetëm 29 për qind e pjesëmarrësve e panë atë si problem serioz përShqipërinë. Megjithatë, ky rajon kishte numrin më të madh të pjesëmarrësve qëdeklaronin se ishte një problem i rëndë për komunitetin e tyre (13 për qind) dhegjithashtu numrin më të madh të pjesëmarrësve që deklaronin se nuk ishte aspakproblem (35 për qind). Përgjigje të ngjashme u dhanë edhe në intervistat e zhvilluarame zyrtarë në rajonet përgjegjëse për studimin e rastit, pasi ata shpjeguan se trafiku iarmëve nuk konsiderohej si problem serioz për rajonin e tyre.

Shifra prej 65,747 për numrin total të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta tëregjistruara nga civilët në Shqipëri është marrë nga Strategjia Kombëtare dhe Plani iVeprimit për Kontrollin e Armëve të Vogla dhe Armatimeve të Lehta.261 Dokumenti jepanalizën statistikore të mëposhtme për armët e vogla dhe armatimet e lehta tëregjistruara nga civilët:

3.5 Mbajtja earmëve të

vogla dhe tëlehta nga

civilët

3.5.1 Mbajtja e armëveme leje nga civilët

Tabela 14: Mbajtja e armëve të vogla dhe të lehta të regjistruara nga civilët

Lloji i AVL No i njësive

Pistoleta 2,585

Pushkë automatike 331

Pushkë 230

Pushkë gjahu (një dhe dy grykëshe) 62,472

Armë të nxjerra me licensë nga Garda e Republikës 130

Totali 65,747

Megjithatë, kjo shifër nuk përputhet plotësisht me shifrat e përftuara nga intervistat.Për shëmbull, midis viteve 1997 dhe 2002, biznesmenëvet me kapital tëkonsiderueshëm dhe banorëve të zonave kufitare u lejoheshin të regjistronin pistoletadhe armë të tjera për të mbrojtur veten, personat dhe pasurinë, në përputhje me LigjinNo. 8388 ‘Mbi armët e vogla dhe të lehta’, të datës 25 gusht 1998. Sipas një anëtari tëskuadrës së grumbullimit të armëve të Ministrisë së Brendshme, rreth 500 armë uregjistruan në përputhje me këtë ligj,262 ndërsa dokumenti i draftit të StrategjisëKombëtare të Armëve të Vogla dhe të Lehta, jep një shifër prej vetëm 306 (268 pistoleta,23 pushkë automatike dhe 15 pushkë).263

Armëmbajtja pa leje është një fushë sensitive ku rrallë ofrohet informacion konkret.Është e vështirë të bëhen llogaritje të sakta për Shqipërine, pasi përfaqësimet epërdorura në kontekste të tjera (si sasia e vetëvrasjeve ose vrasjeve të përgjithshme qëjanë kryer me anë të një arme zjarri) nuk kanë qënë në dispozicion të ekipit studimor,për shkak të mungesës së statistikave përkatëse për vëndin. Nuk ka as përfaqësime tëtilla që kanë të ngjarë të jenë të transferueshme midis mjediseve kulturore.264

Kur bëhen llogaritjet e para mbi këtë çështje, një konsiderim fillestar është që derisaligjit të amnistisë i mbaroi afati në fund të majit 2005, një mesatare prej 800–1,000armësh në muaj dorëzoheshin vullnetarisht nga civilët në Shqipëri, pa angazhim tëqëndrueshëm në ndonjë iniciativë grumbullimi të profilit të lartë.265 Megjithëse kjonuk përfaqëson bazën për llogaritjen e sasisë egzakte, kjo nënvizon faktin se mbetet njëvolum i madh armësh të vogla e të lehta pa leje në duart e civilëve.

Llogaritja zyrtare më e përdorshme e armëmbajtjes pa leje është 176,857, ndërsallogaritja më e besueshme e nxjerrë nga ekipi studimor sugjeron që ka të paktën208,982 armë të vogla dhe të lehta pa leje në qarkullim në Shqipëri, megjithëse kjoshifër nuk paraqitet si përfundimtare. Dy llogaritje të mëtejshme, bazuar në përgjigjete studimit të brendshëm, sugjerojnë nivele të amëmbajtjes pa leje në 156,452–241,678dhe 70,969–208,466. Fakti që llogaritjet e familjeve të bazuara në studim janë më tëulta sesa llogaritja e ekipit kërkimor mund të tregojë se shifra e zotëruar nga familjetose individët nuk konsiderohet për të gjitha armët pa leje në qarkullim, me pjesën qëmbetet ndoshta të mbajtur në masë nga kriminelët, trafikantët ose rebelët. Llogaritjetjanë treguar në grafikun e mëposhtëm.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 49

262 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Rendit , 15 prill 2005.263 Op cit Draftin e Strategjisë Kombëtare mbi Armët e Vogla dhe Armatimet e Lehta.264 Cf Taylor Z, Philips, C dhe Bogosavljevic, S, ‘Jetesa me trashëgimi – Studim i AVL, Republika e Serbisë’, (Beograd,

UNDP/Saferworld, prill 2005), fq.15. 265 Ministria e Rendit raportoi grumbullimin e 11,307 armëve në vitin 2005. Shih Rynn S et al, Monitorimi i armëve të vogla dhe

armatimeve të lehta në Europën Juglindore 2005, (Saferworld/SEESAC, 2005), fq.26.

3.5.2 Armët e mbajturapa leje

Shifrat në grafik nuk janë përfundimtare dhe janë objekt i marzhinave me gabime, porjanë siguruar me konsiderim të kujdesshëm të faktorëve kontingjentë dhe provave tëparaqitura më poshtë. Është paraqitur metodologjia që gjendet poshtë çdo shifre, si dhe pikat e forta e të dobëta të shqyrtuara në seksionin e mëposhtëm. Megjithëse çdoshifër është objekt i dobësive, të marra së bashku, është e mundur të zhvillohet njëshkallë sigurie rreth shifrës së 200,000 armëve pa leje, me një pjesë të këtij numri që ka të ngjarë të mbahet në masë nga kriminelët më tepër sesa nga familjet ose individët.

Tabela 15: llogaritjet e ndryshme të numrave të armëve të vogla dhe të lehta pa leje nëShqipëri

QARKULLIMI PA LEJE

Metoda Problemet kryesore Llogaritja

1. Shifra zyrtare Nuk merret parasysh armëmbajtja para 176,857vitit 1997; Mbivlerësime të armëve të trafikuara

2. Armët e grabitura minus ato të Nuk merret parasysh armëmbajtja para 208,982grumbulluara dhe të trafikuara vitit 1997;

Asnjë mjet për të llogaritur në mënyrë përfundimtare trafikimin e të gjithë marrësve;

Nuk konsiderohen armët e kthyera/të futura në Shqipëri;

Mbështetet mbi supozimet rreth armëmbajtjeve të rebelëve

ARMEMBAJTJA PA LEJE NE SHTEPI

Metoda Problemet kryesore Llogaritja

3. Studimi i familjeve

Pyetja 1 – ‘Sa për qind e familjeve në Dyshimet mbi mundësinë e publikut 156,452–241,678shoqërinë shqiptare kanë të paktën një për të llogaritur saktësisht në rrafsh armë zjarri funksionale?’ iu drejtua një kombëtar nivelin e armëmbajtjes; totali HH me koeficentin e armëve të Bazë e dyshimtë për projektimin e përdorura për familje armëve për familje

Pyetja 2 – ‘A keni patur ndonjëherë Totali i armëve që janë mbajtur pa leje i 70,969–208,466armë në shtëpi?’ iu drejtua një totali HH tejkalon zbulimet e studimitme koeficent armësh për familje minus armët e grumbulluara

Pyetja 3 – ‘A keni aktualisht ndonjë Raportim më i ulët midis pjesëmarrësve; 26,425–61,664armë në shtëpi? Iu drejtua një totali Shkalla e grumbullimit të armëve në familjesh me armë për koeficentin e maj 2005 dhe numrat minimalë të familjeve armëve të grabitura në qarkullim e

zhvlerësojnë këtë shifër

50 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

0

50,000

100,000

150,000

200,000

250,000

Të grabitura minus të mbledhurat dhe të trafikuarat 208,982

Studimi i familjeve 1199,065

Studimi i familjeve 2139,718

Mesatarja e vlerësimeve181,156176,857

Shënim re: pikat e mesme janë vendosur aty ku vlerësimi është midis pragjeve më të lartë dhe më të ulët.

Vlerësimet për armëmbajtje pa leje

Llogaritja zyrtare

Llogaritja e cituar më e përhapur për AVL pa leje në duart e civilëve në Shqipëri është200,000, një shifër e arritur nga përdorimi i një totali të përmbledhur prej 550,000 AVLtë grabitura dhe zbritjen e 200,000 AVL të grumbulluara dhe 150,000 AVL tëllogaritura si të trafikuara. Ky total mund të bëhet më i saktë duke zbritur shifrën më tëfundit në dispozicion të armëve të grumbulluara (222,918 i qershorit 2005) dhe 150,000armëve të trafikuara nga shifra zyrtare e armëve të grabitura (549,775), duke rezultuarkështu në një total prej 176,857 armësh zjarri pa leje. Disa nga armët e grabitura ka tëngjarë të jenë legalizuar, pasi ligji asnjëherë nuk ka parashikuar pronësinë earmatimeve të tipit ushtarak.

Tabela 16: Llogaritja zyrtare e numrit të AVL pa leje në Shqipëri

Metoda 1: Shifra zyrtare

Armët e grabitura 549,775

– Armët e grumbulluara – 222,918

– Armët e trafikuara – 150,000

= Total 176,857

Përpunimi i totalit të përftuar nga sasia e armëve të grabitura

Ka disa probleme me shifrën zyrtare. Kësaj shifre duhet t’i shtohet numri i armëve paleje në duart e civilëve para vitit 1997. Ka disa të dhëna sesa armë të tilla egzistonin, pornumri mund të ketë qënë i ulët për shkak të kontrolleve shtypëse sociale të zbatuaranën urdhrat e Hoxhës. Një burim tjetër i mundshëm për armët e grumbulluara mundtë ishin armët që janë mbajtur pa leje që prej Luftës së Dytë Botërore ose edhe mëpërpara. Megjithëse është pretenduar se ushtarakët shqiptarë kishin një numër tëmadh armësh trofe në magazinat e tyre,266 ka shumë të ngjarë që numri i armëve tëgrumbulluara të periudhës LBII ose edhe më herët të jetë më i madh sesa numri iarmëve mbajtur në magazinat ushtarake shqiptare para vitit 1997. Në të vërtetë, ështëdebatuar se disa nga armët që janë dorëzuar vullnetarisht po dorëzohen aktualisht nëmënyrë vullnetare, sepse armët e grabitura në vitin 1997 kanë zëvëndësuar modelet qëishin më të vjetra, të cilat mbaheshin pa leje për shumë vite.267 Fakti që cilësia e armëvetë grumbulluara varionte me kohë, duke filluar me ato të papërdorshmet dhe tëndryshkurat dhe duke përfunduar me njësitë e cilësisë së lartë do të dukej tambështeste këtë.268 Duke patur këtë parasysh, është e qartë se numri i panjohur iarmëve të mbajtuar pa leje nga civilët para grabitjeve të vitit 1997, nëse dihet, mund t’ishtohet ndjeshëm totalit të përftuar nga numri i armëve të grabitura në 1997.

Tabela 17: Numri i llogaritur i AVL pa leje në Shqipëri, bazuar në përdorimin e statistikavepër grabitjet e vitit 1997 dhe trafikimin e mëtejshëm

Metoda 2: Zbritja nga stoqet e grabitura

Armë të grabitura 549,775

– Armë të grumbulluara – 222,918

– Armë në KLA/NLA/UCPMB – 40,000

– Armë në Greqi – 38,500

– Armë të refugjatëve – 39,375

+ armë para vitit 1997 + ?

+ Armë të tjera hyjnë/largohen nga Shqipëria (neto) 0

= Total 208,982

Një problem tjetër me shifrën zyrtare është se numri i armëve të grumbulluara qëzakonisht është zbritur nga totali i vjedhur në vitin 1997 përfshin tytat dhe armët,

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 51

266 Disa të intervistuar te përfshirë në programet e mëparshme të grumbullimit ishin të sigurt se shumë prej armëve të dorëzuaranuk ishin në fakt nga stoqet e grabitura ,por nga periudha komuniste – njerëzit zëvëndësuan stoqet e tyre të vjetra .Intervista, ish zyrtar I Ministrisë së Mbrojtjes , 18 prill 2005 dhe zyrtari I Ministrisë së Rendit , 15 prill 2005.

267 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 29 prill 2005; zyrtar I Ministrisë së Rendit 15 prill 2005.268 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 12 prill 2005.

Tabela 18: Llogaritja e mbajtjes pa leje së AVL nëpër familje, që përdoren bazuar në pyetjene studimit të familjeve ‘Sa familje kanë armë ?’

Metoda 3: HHS 1 ‘Sa familje kanë armë?’

27% e familjeve të llogaritura nga 194,400publiku i përgjithshëm që kanë armë

x armë për familje x (i ulët) x (i lartë) 1.143 1.58

– armët e mbajtura me leje – 65,747

= Totali 156,452 241,678

Ekstrapolimi i 720,000 familjeve shqiptare jep një llogaritje të 194,400 familjeve qëzotërojnë aktualisht armë. Megjithatë, duhet patur mirë parasysh se disa familje kanëtë ngjarë të mbajnë më shumë se një armë zjarri. Projektimi i numrit aktual të armëve

pjesët e të cilave nuk përbëjnë njësi tërësisht operacionale të AVL.(shih seksionin 6.4‘Rezultatet e amnistisë për proceset e grumbullimit të armëve’). Kështu, totali i armëvetë grumbulluara mund të jetë tejet i ekzagjeruar. Megjithatë, problemi i mëtejshëm kyçme shifrën zyrtare është se ai varet nga një llogaritje e debatueshme e njësive neto tëtrafikuara brënda/jashtë vëndit që prej vitit 1997. Ky studim ka përpiluar një llogaritjetë rishikuar të trafikimit që prej vitit 1997 siç skicohet më poshtë në seksionin 3.4 –‘Llogaritjet e AVL të trafikuara’. Nëse kjo llogaritje e rishikuar 117,875 të trafikuarajashtë Shqipërisë që prej vitit 1997 zëvëndëson llogaritjen e mëparshme prej100,000–150,000 AVL, ekipi studimor llogarit në mënyrë të kujdesshme se rreth208,982 AVL mbeten në qarkullim pa leje në Shqipëri.

Një notë përfundimtare shqetësimi duhet bashkangjitur në lidhje me këtë metodëllogaritje të armëmbajtjes pa leje; disa nga armët e grabitura në vitin 1997 do të kenëdalë jashtë përdorimit që prej hyrjes në qarkullim pa leje, në varësi të kushteve në tëcilat ato janë magazinuar.

Llogaritja e armëmbajtjes në brenda vendit sipas studimit përkatës

Studimi i brendshëm i kryer për këtë raport kërkimor siguron një metodë tjetër për tëllogaritur numrin e AVAL pa leje në familjet shqiptare. Meqë ishte përdorur njëteknikë e vëzhgimit rastësor, zbulimet nga studimi mund të përgjithësohen përpopullsinë më të gjërë. Dy pyetje HHS krijojnë bazën për llogaritje të besueshme tëniveleve të armëmbajtjes pa leje. E para prej këtyre është pyetja , ‘Për mendimin tuaj, sapërqind e familjeve në shoqërinë shqiptare ka të paktën një armë zjarri funksionale?’përgjigjet e të cilave shfaqen në grafikun e mëposhtëm. Të përfaqësuara si një vijë edrejtë grafiku, pika kulmore ka arritur mbi 27%.

52 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

0

5

10

15

20

25

30

Sipas mendimit tuaj sa përqind e familjeve në Shqipëri kanë të paktën një armë zjarri në gjendje pune?

0–20 21–40 41–60 61–80 81–100

Vlerësimi i përqindjes së familjeve që kanë armë zjarri

Përq

indj

a e

të p

ërgj

igju

rve

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 53

269 Në përgjigje të pyetjes, ‘Për mendimin tuaj, sa armë ka në një familje tipike shqiptare?’ shumica e pjesëmarrësve të studimitdeklaruan se ata nuk ishin në dijeni të këtij fakti . Megjithatë, një shifër mesatare për 1.143 armë për familje mund tëgjenerojë nga përgjigjet e atyre që u prononcuan. Kjo është përdorur në llogaritjet që ndjekin si koeficent minimal për t’uaplikuar për numrat e llogaritur të familjeve që mbajnë armë për të projektuar totalin e armëve që ata mbajnë. Tendenca epjesëmarrësve të studimit për të raportuar në nivel më të ulët armëmbajtjen sugjeron se koeficenti i saktë do të ishte më ilartë. Nga një bazë prej 1,200 përgjigjet ishin : ‘nuk e di’ – 709 (59.1%); ‘1’ – 359 (29.9%); asnjë përgjigje – 92 (7.7%); ‘2’ –26 (2.2%); ‘3’ – 7 (0.6%); ‘4’ – 6 (0.5%); ‘0’ – 1 (0.1%).

270 Nëse numri mesatar i armëve të mbajtura nga çdo familje në Shqipëri është në fakt më afër atij të vërejtur në vëndet fqinje,më tej një koeficent mjaft ose mesatarisht i besueshëm shqiptar mund të vlerësohet në 1.58. Kjo bazohet në vlerësimet përvëndet e Europës Juglindore si më poshtë : Bosnja – 1.75 (Kjo përbën koeficentin e armëve të “besimit të lartë” për familjenë Bosnjë. Studimi mbi arrmët e vogla dhe armatimet e lehta (SAS): Bosnjë- Hercegovinë, (BICC, Bonn, 2004), fq.24); Kosovë– 1.4–1.7 (Burimi: Khakee A, Florquin, N, ‘Kosovo and the Gun: A Baseline Assessment of Small Arms and Light Ëeapons inKosovo’, (Gjenevë, Studimi mbi Armët e Vogla/PNUD, qershor 2003), fq 2); Maqedoni – 1.61 (Nxjerrë nga përgjigjet ndajpyetjes ‘Cili është numri mesatar i armëve që njerëzit kanë në familjet e tyre?’ i treguar në figurën 3.1 në Grillot S, StonemanS, Risser H and Paes Ë-C, ‘A Fragile Peace: Guns and Security in Post-Conflict Macedonia’, (SEESAC/SAS/BICC, Beograd2004), fq.19. Shifra e cituar është një mesatare ku 29% u përgjigjën 1, 16% u përgjigjën 2, 4% u përgjigjën deri në 3, 1% upërgjigjën 3–5 dhe1% u përgjigjën deri në 5.); Moldavia – 1.5 (Në vitin 2004 u grumbulluan 630 armë të paregjistruara nga389 familje në Moldavi gjatë inspektimeve që u zhvilluan nga autoritetet në një periudhë rotacioni 5 vjecar në tërë vëndin (papërfshirë konfiskimet e policisë nëpër rrugë). Kjo gjeneron një raport prej 1.62 armësh për familje që zotëron armë . Burimi :Departamenti i Kriminologjisë, Ministria e Brëndshme, Moldavi. [Kjo korrespondon me shifrat e armëmbajtjes nga civilët qëkanë afërsisht 600,000 armë zjarri të regjistruara për rreth 400,000 familje.] Për sa i përket armëmbajtjes me leje , 44,028individë mbajnë 49,780 armë në Moldavi, duke dhënë një raport prej 1.13 për individ të licensuar .); Mal i Zi – 1.55 (Nxjerrënga llogaritja e një mesatareje të numrit të armëve që pretenduan të kishin pjesëmarrësit, të cilët pranuan të mbanin armë (1armë – 19.5%, 2 – 3.3%, 3 – 1.3%, 4 – 0.7%, 5 – 1.6%): Florquin N, O’Neill Stoneman S, ‘“A house isn’t a home without agun” Studimi i Armëve të Vogla dhe të Lehta – Republika e Malit të Zi’, (SEESAC/Studimi i Armëve të Vogla, 2004), fq.49. Nëlidhje me të gjitha familjet në Mal të Zi, ‘nocioni i një arme zjarri për familje u shfaq në mënyrë të përsëritur gjatë shumëtakimeve të zhvilluara midis Studimit të Armëve të Vogla dhe një sërë aktorësh akademikë, OJF-sh, elementësh të sigurisëprivate dhe aktorësh të tjerë civilë .’ Ibid, fq.4); Serbia – 1.5 (shifra aplikohet për pjesëmarrësit që pranuan se mbanin armëzjarri dhe ndoshta kryesisht ka të bëjë me pronarët e ligjshëm ‘Në studimin e familjeve, pjeëmarrësit u pyetën nëse ata osenjë anëtar i familjes së tyre mbantte një armë zjarri dhe më pas u pyetën sesa armë zotëronin. Një total prej 20% u përgjigjënpozitivisht dhe numri mesatar i armëve të zjarrit për familje ishte 1.5.’ Taylor Z, Philips, C dhe BogosAVALjevic, S, ‘Jetesa metrashëgimi – Studim i AVAL, Republika e Serbisë’, (Beograd, PNUD/Saferworld, prill 2005), fq.15).

271 Cf pasiguria në rritje e pjesëmarrësve kur iu bë e njëjta pyetje rreth komunitetit të tyre lokal dhe rrethit familjar në seksionin3.5.4, ‘Perceptimet e mbajtjes së AVAL nga civilët’.

272 Në fakt, koeficentët duhet të rishikohen në linjë të sipërme në lidhje me numrin e armëve të zotëruara në të gjitha kohërat(në kundërshtim të atyre që janë aktualisht në zotërim ), për të marrë në konsideratë zëvëndësimin e mundshëm në kohë tëarmëve të vjetra që ishin bërë të tepërta.

të mbajtura nga këto familje që përdorin koeficentët 1.143269 dhe 1.58270 të armëve përfamilje, na jep një total të llogaritur prej 222,199–307,152 armësh me leje dhe pa leje qëmbahen nga civilët. Zbritja e armëve të regjistruara me leje nga ai total na jep njëllogaritje të 156,452–241,678 armëve në qarkullim pa leje. Kjo shifër përputhet merishikimin në ngritje të shifrës zyrtare të sugjeruar më sipër. Megjithatë, besueshmëriae kësaj llogaritjeje kompromentohet nga zbulimet e diskutimeve të grupit të fokusuar,në të cilat perceptimet e niveleve të armëmbajtjes së pjesëmarrësve ishin gjerësisht tëpapajtueshme. Kjo sugjeron se publiku nuk ka bazë të qëndrueshme për llogaritjen enivelit të përgjithshëm në shkallë kombëtare të armëmbajtjes në familje.271

Tabela 19: Llogaritja e mbajtjes së armëve të vogla dhe të lehta të familjeve, të përdorurabazuar në pyetjen e studimit të brendshëm ‘A keni patur ndonjëherë një armë ?’

Metoda 3: HHS 2 ‘A keni pasur ndonjëherë armë?’

43.7% e familjeve 314,640

x armë për familje x (i ulët) x (i lartë) 1.143 1.58

– Armë me leje – 65,747

– Armë të grumbulluara – 222,918

= Totali 70,969 208,466

Pyetja e dytë nga studimi i brendshëm për të ofruar bazën për një llogaritje tëbesueshme të armëmbajtjes pa leje është: ‘A keni patur ndonjëherë armë në shtëpi?’Kjo gjeneroi një përgjigje pozitive nga 43.7 për qind e pjesëmarrësve, duke sugjeruar se314,640 familje kishin mbajtur në një periudhë të caktuar kohore një armë zjarri. Nësemesatarisht secili mbante 1.143–1.58 armë272, kjo sugjeron se 359,633–497,131 AVALzotërohen nga popullsia shqiptare në të gjitha kohërat. Pas zbritjes së armëve të zjarrittë regjistruara ligjërisht, pjesa që mbetet (293,887–431,384) përsëri reduktohet nëminimumin e sasisë së mundshme e cila dihet të ketë qënë mbajtur pa leje në një fazë(549,775 – totali i grabitur nga viti 1997). Kjo mund të reflektojë faktin se individë osegrupe të caktuara morën pjesën e mbetur të armëve në masë. Ajo ndoshta tregon edhedetyrimin për të pohuar armëmbajtjen pa leje të armëve me karakter ushtarak në çdofazë. Kur 222,918 armë të grumbulluara që prej vitit 1997 zbriten nga totali, pjesa qëmbetet jep llogaritjen e dytë të përftuar nga studimi i familjeve i 70,969–208,466armëve aktualisht në qarkullim pa leje në Shqipëri. Përsëri, e marrë më vete, kjo

llogaritje duhet të trajtohet si pak e besueshme.

Studimi i brendshëm gjithashtu grumbulloi përgjigje për pyetjen ‘A keni ndonjë armëaktualisht në shtëpi?’, të cilës 11.2 për qind e pjesëmarrësve iu përgjigjën pozitivisht.

Koeficenti i këtyre përgjigjeve nga totali i familjeve në vënd do të sugjeronte se 80,640familje shqiptare zotërojnë armë.

Tabela 20: Llogaritja e mbajtjes së AVL të përdorura në familje, bazuar në pyetjen e studimittë familjeve ‘A keni armë?’

Metoda 3: HHS 3 ‘A keni armë?’ (e zhvlerësuar)

11.2% e familjeve 80,640

x Armë për familje x (i ulët) x (i lartë) 1.143 1.58

– Armë me leje 65,747

= Totali 26,425 61,664

Përdorimi i koeficentëve mbi përqindjen e familjeve që pohojnë mbajtjen e armëve nëHHS gjeneron një nivel zotërimi total të llogaritur prej 92,172–127,411. Zbritja e atyreqë janë regjistruar ligjërisht (65,747), përgjigjet ndaj kësaj pyetjeje do të çonin në njëtotal prej 26,425–61,664 armësh pa leje. Kjo shifër nuk përputhet si me numrin earmëve të ditura për të qënë të pallogaritura që prej grabitjes së rezervave dhe mepërqindjen në të cilën armët janë dorëzuar para se ligji i amnistisë të mbaronte ngafundi i majit të vitit 2005. Gjithashtu, studime të ngjashme kanë shënuar një tendencëtë familjeve për të mohuar zotërimin e armëve të zjarrit sepse ato nuk janë të gatshmetë tregojnë se po shkelin ligjin. Kjo do të shpjegonte përse llogaritja e përftuar ngapërgjigjet për këtë pyetje është shumë më e ulët sesa llogaritjet e nxjerra nga metodat etjera. Kjo llogaritje e fundit nuk trajtohet si një llogaritje e besueshme nga ekipikërkimor.

Armëmbajtja pa leje: familje apo grupe kriminale?

Vetëm 28.2 përqind e pjesëmarrësve në studimin e familjeve mendonin se armët ezjarrit të paregjistruara mbaheshin nga familjet në Shqipëri, ndërsa 94.7 përqindmenduan se grupet kriminale zotëronin AVL.273 Kjo e forcoi hipotezën se individë osegrupe të caktuara ruajnë një sasi të konsiderueshme të AVL në masë të grabitura, e cilamund t’i shtohet totalit të disa mijra armëve pa leje dhe të shpjegojë më tej përse edhedy llogaritje më të besueshme të bazuara në studimin e familjeve bien poshtë shifraveqë dalin nga llogaritjet e bazuara në zbritjen nga totali i armëve të grabitura në 1997.Këto të fundit janë paraqitur si llogaritje më të besueshme, pasi kanë të bëjnë meshifrat e njohura të armëve nga një pikë e caktuar në kohë që mund të supozohet tëmbetet në Shqipëri, nëse ato nuk mund të llogariten në mënyrë të besueshme dikutjetër.

Oficerët policorë në Berat, Fier, Gjirokaster dhe Kukës deklaruan se ata nuk kishin tregtë zi armësh në zonat e tyre.274 Megjithatë, të gjithë ata vazhdonin të deklaronin se ishtee mundur të përftoje një armë zjarri pa leje në zonën e tyre. Për shëmbull, një oficerpolicie nga Kukësi deklaroi se megjithëse nuk ka treg të zi, dikush mund të blente armënë mënyrë të paligjshme nga familjet e varfra në vënde si Tropoja, të cilët do të ishin tëgatshme të shisnin një pushkë automatike për rreth €40. Ndoshta, konfuzioni mbi atëçka përbën një ‘treg të zi’ varet nga përcaktimet individuale. Mund të jetë e vërtetë senuk ka më tregje të zeza fizike për armë, krahasuar me ‘pazaret e armëve pa leje’ qëishin të pranishme në Bajram Curri dhe Tropoje në fund të viteve 90, por ky zyrtarishte në gjëndje të jepte një vlerësim për çmimin e një arme të paregjistruar. Të

54 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

273 Krahasoni grafikun në seksionin 3.5.4 – ‘Perceptimet e zotërimit të AVL nga civilët’ duke treguar përgjigjet për pyetjen ‘Përmendimin tuaj, cilat grupe zotërojnë armë zjarri të regjistruara dhe të paregjistruara në Shqipëri ?’

274 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Brëndshme, 30 korrik 2005; zyrtar I Ministrisë së Brëndshme, 30 korrik 2005; zyrtar I Ministrisësë Brëndshme, gusht 2005; zyrtar i Ministrisë së Brëndshme, 27 prill 2005; zyrtar i Ministrisë së Brëndshme, 6 gusht 2005.

3.5.3 Blerja e armëvepa leje

intervistuarit nga Berati, Gjirokastra, Kukësi dhe Shkodra na dhanë çmimet ellogaritura për AVL të ndryshme në rajonet e tyre, siç tregohen në tabelën emëposhtme:

Tabela 21: Llogaritjet për çmimet e tregut të zi të AVL në Shqipëri

armë zjarri AK-47 pistoletë e tipit TT

Berat275 €80–€160 – –

Gjirokaster276 – €25–€40 €245–€570

Kukës277 – €15–€200 –

Shkodër278 – €110 €240–€400

Çmimet e dhëna në tabelë mund të na paraqesin një guidë të dobishme për diferencënrelative në çmime për këto tipe armësh në pjesë të ndryshme të Shqipërisë. Nëpërgjithësi besohet se në Shqipëri pushkët automatike dhe jo-automatike janë shumëmë të lira se pistoletat dhe kjo ndoshta na sugjeron se kërkesa për pistoleta është ende elartë dhe/ose furnizimi është më kompleks. Përkundrazi, dikush mund të supozojë senjë numër i madh pushkësh automatike dhe jo- automatike janë ende në qarkullim paleje, pavarësisht nga fakti se edhe ato mund të përbëjnë shumicën e AVL që janëkonfiskuar dhe dorëzuar vullnetarisht. Sigurisht, armët luftarake të zjarrit si AK-47janë më të vështira të fshihen në krahasim me një pistoletë .

Megjithatë, ishte një konsensus i përgjithshëm midis pjesëmarrësve nga takimetformale dhe informale që nuk ishte e vështirë të siguroje një armë në Shqipëri.Gjithsesi, hyrja e drejtpërdrejtë në tregun e zi nuk do të ishte domosdoshmërisht rrugae parë për t’u ndjekur. Shumë të intervistuar sugjeruan që kërkimet fillestare tëbëheshin brënda fisit të dikujt ose rrethit të miqve, me supozimin se nuk do të ishte evështirë të përftoje një armë. Në një studim të zhvilluar nga Qëndra për StudimeRurale në 2002, 61 nga 569 pjesëmarrës shprehën pikëpamje sesi dikush mund tësiguronte një armë në Shqipëri. Nga këta 61 pjesëmarrës, 90 për qind deklaruan se çdoanëtar i familjes dhe të afërm, miq të fqinjve mund të ishin metoda kryesore për tësiguruar një armë.279 Në kërkimin për këtë studim të zhvilluar nga ISO në vitin 2005,17.3 për qind e pjesëmarrësve deklaruan ‘një shok’ dhe 14.3 për qind thanë ‘familja’ dotë ishin njerëzit e parë tek të cilët ata do të drejtoheshin nëse kishin nevojë për armë.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 55

275 Intervista, zyrtar I Ministrisë së Rendit, 30 korrik 2005.276 Intervistat, zyrtar I Ministrisë së Rendit, 6 gusht 2005; zyrtar I Ministrisë së Rendit, 6 gusht 2005.277 Intervista, zyrtar I Ministrisë së Rendit, 27 Prill 2005278 Interviesta, zyrtar i një organizate ndërkombëtare, 13 qershor 2005.279 Përqindja kishte rënë si më poshtë: 19.7 për qind deklaruan anëtarët e familjes; 26.2 për qind thanë shokët ; 36.1 për qind

deklaruan të afërmit dhe 8.2 për qind dhanë përgjigje për fqinjët. Burimi: op cit Qëndra për Studime Rurale, Tabela 36.

Në polici/në institucione shtetërore 0.1%

Në dyqan 45%

Tek një kontrabandist 22.4%Nuk e di 17.5%

Tek një shok 17.3%

Pa përgjigje 8.9%

E kam një armë 4.8%

Nuk ka nevojë për armë 4.8%

Jashtë shteti 4.3% Të tjera 1.1%

Në familje 14.3%

Në qoftë se për ndonjë arsye do t’ju nevojitej një armë, ku do të shkonit fillimisht?

Ndërsa opsionet më të përhapura në studim ishin ‘dyqan’ dhe ‘kontrabandist’, njëriprej diskutimeve të fokus grupit dha përgjigjen e mëposhtme tipike:

Po, nuk është aq e vështirë [të gjesh një armë në Shqipëri]. Nëse dëshironi, ju mund ta

gjeni atë. Duhet thjesht të keni paratë e duhura. Shkoni te tregu i zi dhe ata do t’jua sjellinmenjëherë.Fokus Grupi, Shkodër, Femër, gusht 2005.

Si me përgjigjet për studime të tjera të SEESAC në lidhje me perceptimet mbi mbajtjene AVL, përqindje më të larta janë konkluduar kur pjesëmarrësve iu kërkua tëvlerësonin përqindjen e familjeve në Shqipëri që mbanin armë zjarri, krahasuar mellogaritjet për lagjen dhe familjen e shokët. Njëkohësisht, u vu re një tendencë në rritjepër numrin e përgjigjeve ‘nuk e di’, ndërsa llogaritjet iu afruan atribuimit të familjes.Kështu, 20.1 për qind e pjesëmarrësve u përgjigjën ‘nuk e di’ kur iu kërkua të vlerësoninsesa familje në Shqipëri kishin një armë zjarri funksionale, ndërsa 40.5 për qind epjesëmarrësve dhanë të njëjtën përgjigje kur iu kërkua të bënin vlerësimin për miqtëdhe familjen e tyre.

Tabela 22: Për mendimin tuaj, sa për qind e familjeve në shoqërinë shqiptare ka të paktën një armë zjarri funksionale ?

llogaritja rajoni Totali

Veri Qendër Jug Tirana

më pak se 20% 23.5% 28.9% 26.2% 9.0% 23.3%

21–40% 27.6% 22.0% 29.6% 35.0% 28.6%

41–60% 18.4% 14.7% 12.5% 25.0% 16.3%

61–80% 7.7% 14.2% 0.8% 9.0% 6.3%

80%+ 5.9% 11.2% 0.6% 2.5% 4.2%

nuk e di 15.4% 9.1% 28.6% 18.0% 20.1%

asnjë përgjigje 1.5% 0.0% 1.6% 1.5% 1.3%

Totali 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Tabela 23: Për mendimin tuaj, sa për qind e familjes në lagjen tuaj ka të paktën një armë zjarri funksionale ?

llogaritja rajoni Totali

Veri Qendër Jug Tirana

më pak se 20% 39.3% 53.4% 45.8% 36.0% 44.2%

21–40% 12.9% 15.5% 11.9% 10.5% 12.6%

41–60% 13.6% 6.0% 2.4% 4.5% 6.0%

61–80% 5.1% 0.0% 0.2% 0.0% 1.3%

80%+ 1.8% 0.0% 0.2% 0.5% 0.6%

nuk e di 26.1% 22.8% 35.5% 45.0% 32.5%

asnjë përgjigje 1.1% 2.2% 4.0% 3.5% 2.9%

Totali 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

Tabela 24: Për mendimin tuaj, sa për qind e miqve dhe familjes suaj kanë të paktën një armë zjarri funksionale ?

llogaritja rajoni Totali

Veri Qendër Jug Tirana

më pak se 20% 41.9% 43.1% 38.3% 25.5% 37.9%

21–40% 11.4% 6.5% 6.3% 0.5% 6.5%

41–60% 6.3% 3.0% 2.0% 1.0% 3.0%

61–80% 4.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.9%

80%+ 1.5% 0.0% 0.2% 0.0% 0.4%

nuk e di 31.6% 37.1% 41.9% 53.0% 40.5%

asnjë përgjigje 3.3% 10.3% 11.3% 20.0% 10.8%

Totali 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

56 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

3.5.4 Perceptimet mbimbajtjen e armëve të

vogla dhe të lehta ngapopullsia civile

Për të gjitha nivelet, personat me vendndodhje në veri të Shqipërisë dhanë llogaritjemë të larta për numrat e familjeve me të paktën një armë zjarri funksionale, dhevleresimet më të ulta u dhane nga të intervistuarit nga Tirana. Megjithatë, në total, mëshumë se gjysma e pjesëmarrësve besuan se më pak se dyzet për qind e familjeve nëlagjen e tyre dhe në Shqipëri kishin një armë zjarri.

Më intrigues ishte fakti se kur iu kerkua të llogaritnin përqindjen familjeve dheshokëve me të paktën një armë zjarri funksionale, më shumë se dyzet për qind epersonave që u përgjigjën, deklaruan ‘nuk e di’.280 Personat nga jugu që u përgjigjënkishin përqindjen më të lartë të shprehjes “nuk e di’ ne lidhje me llogaritjet epërqindjes së familjeve me armë zjarri në rrafsh kombëtar. Tirana kishte përqindjenmë të lartë të shprehjes ‘nuk e di’ të të intervistuarve në lidhje me lagjen, shokët dhefamiljen. Kjo shkallë e lartë mosdijeje mund të jetë rezultat i faktit se personat iupërgjigjën pyetësorit ndershmërisht, duke u shprehur se kjo llogaritje ishte e vështirëpër t’u bërë. Megjithëse dikush do të ishte ndoshta më skeptik për numrin e madh tëpërgjigjes ‘nuk e di’ në lidhje me shokët dhe familjen, llogaritjet në grupet fokus përmbajtjen e armëve të zjarrit në rajonin e tyre gjithashtu varionin konsiderueshëmduke sugjeruar se “nuk e di” është ndoshta përgjigjia më e ndershme.

Kur u pyetën në lidhje me nivelin e armëve në lagjen e tyre, 36.8 për qind u përgjigjënsërish se nuk e dinin, ndërsa 45.4 për qind e personave besuan se numri i armëve nëlagjen e tyre ishte ‘shumë i pakët ‘, 11.8 për qind menduan se niveli ishte i pranueshëmdhe 3.4 për qind menduan se ishin shumë.281

Megjithëse vetëm 11.2 për qind e pjesëmarrësve pohuan se kishin një armë në shtëpi ,43.7 për qind e tyre deklaruan se ata kishin patur një armë në shtëpi në një periudhë nëtë kaluarën. (sic tregohet në grafikun e mëposhtëm). Pesëdhjet për qind epjesëmarrësve ruralë deklaruan se ata në një periudhe kohore kishin patur një armë nështëpi, krahasuar me 31.5 për qind të pjesëmarrësve urbanë.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 57

280 Në një pike tjetër, personat u pyetën nëse mendonin se kishte armë në lagjen e tyre. 44.4 për qind e të anketuarve deklaruanse nuk e dinin nëse fqinji i tyre kishte armë apo jo, ndërsa 15.6 për qind deklaruan ‘po’ dhe 38 për qind deklaruan ‘jo’. Dypërqind e tyre nuk iu përgjigjën kësaj pyetjeje.

281 Gjashtëdhjet e gjashtë për qind e pjesëmarrësve nga pjesa qëndrore e Shqipërisë menduan se kishte shumë pak armë nëlagjen e tyre, me njëzet e dy për qind të pjesëmarrësve nga kjo zonë që deklaronin se nuk e dinin. Pesëdhjet e një për qind epjesëmarrësve të vendosur në Tiranë deklaruan se nuk e dinin sa armë kishte në lagjen e tyre.

Nuk e di/pa përgjigje 0.8%

Po 43.7%Jo 55.6%

A keni pasur ndonjëherë armë në shtëpi?

Katërmbëdhjetë për qind e pjesëmarrësve ruralë deklaruan se ata kishin aktualisht njëarmë në shtëpi ndërsa shtatë për qind e pjesëmarrësve urbanë bënë një deklarim tëtillë.

Kur u pyetën se çfarë u kishte ndodhur armëve të tyre, shumë nga pjesëmarrësit qëraportuan se kishin patur një armë, deklaruan se i kishin dorëzuar vullnetarisht ose seua kishte marrë policia. Nga ata të moshës mbi 61 vjec, 36 për qind deklaruan se policiau kishte marrë armët, krahasuar vetëm me 18 për qind të grupmoshës 18–30 vjec. Teanketuarit e moshës mbi 61 vjec kishin numrin më të vogël të pjesëmarrësve qëdeklaruan se i kishin dorëzuar vullnetarisht armët e tyre me 43 për qind, ndërsa 64 përqind e grupmoshës 41 deri 50 vjec deklaruan se i kishin dorëzuar vullnetarisht armët etyre. Në veri të Shqipërisë, 54.5 për qind deklaruan se i kishin dorëzuar vullnetarishtarmët e tyre, njëzet e katër për qind pretenduan se ata ende i kishin armët, tetë përqind i kishin shitur dhe katër për qind e pjesëmarrësve deklaruan se jua kishte marrëpolicia. Rajoni me përqindjen më të lartë të pjesëmarrësve që pretendonin të kishindorëzuar armët vullnetarisht ishte në jug të Shqipërisë (65 për qind), ndjekur nga veriu(54.5 për qind), më pas Tirana (49 për qind) dhe më tej qendra (47 për qind). Përgjigjetmund të krahasohen me përqindjet e armëve nga rajoni të dëmtuara të riparuara, dukepërdorur statistikat nga tabela e përfshirë në seksionin 6.4 – ‘Rezultatet nga amnistiapër proceset e grumbullimit të armëve ‘. Këto shifra konfirmojnë përgjigjet e studimittë familjeve në shënimin se sasia më e madhe e armëve në të vërtetë ishte riparuar nëjug (72.8 për qind), por gjithashtu tregon se suksesi ishte në fakt shumë më i madh nëqëndër (35.6 për qind të riparuara), sesa në veri (23.3 për qind të riparuara).282 Kishteedhe variacion të konsiderueshëm rajonal në sasinë e pjesëmarrësve që raportonin sepolicia jua kishte marrë armët që ata zotëronin më parë: sasia ishte më e madhe nëqëndër të Shqipërisë (38 për qind), ndjekur nga pjesa jugore (15 për qind) dhe Tirana(gjashtë për qind).

58 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

282 Përqindja për qëndrën del nga totali i raportuar nga Drejtoria e Përjgithshme Rajonale për rrethet Berat, Diber, Durres,Elbasan, Fier dhe Tiranë; veriu del nga totali GDD në Kukes, Lezhë dhe Shkoder; jugu del nga totali GDD për rrethetGjirokaster, Korcë dhe Vlorë.

A keni armë në shtëpi tani?

Po 11.2%

Jo 87.8%

Pa përgjigje 0.6%Nuk e di 0.4%

E kam dorëzuar vullnetarisht 24.1%

E mori policia 6.9%

E kam akoma 6.8%

Ia kam dhënë një familjari ose një shoku 3.1%E kam shitur 1.2%

vjedhur 0.1%

totali që deklaronasnjë armë 57.3%

Pa përgjigje 0.3% Nuk e di 0.2%

Çfarë ndodhi me armën që keni pasur?

Është interesante të vërehet se nëse sasia e familjeve që pretendojnë se arma e tyre ishtedorëzuar ose konfiskuar (31.0 për qind) është përdorur për të projektuar një totalarmësh të grumbulluara ose të konfiskuara, bazuar në numrin e familjeve në vënd

Kur u bë pyetja se cilat grupe zotërojnë armë zjarri të regjistruara dhe të paregjistruaranë Shqipëri, 39 për qind e pjesëmarrësve nga qëndra e vëndit i konsideruan familjet sinjë nga këto grupe, krahasuar vetëm me 18.5 për qind të pjesëmarrësve nga jugu iShqipërisë. Kur u bë pyetja se kush duhet të lejohej të mbante armë zjarri në shtëpi,pothuajse gjysma e pjesëmarrësve mbështetën idenë që policia të lejohej të vepronte nëkëtë mënyrë, ndërsa përqindja ra në 9.6 në lidhje me ushtrinë (megjithëse 27 për qind epjesëmarrësve në pjesën qëndrore të Shqipërisë e mbështetën këtë opsion).

(720,000) kjo do të sugjeronte se një minimum prej 223,200 armësh ishte grumbulluarose konfiskuar nga familjet në Shqipëri në të gjitha kohërat, megjithëse çdo familje qëka dorëzuar një armë mund te ketë dorëzuar më shumë se një armë mesatarisht.Ndërkohë, grumbullimi i armëve përpara vitit 1997 do të pritej të formonte një sasi tëgrumbullimeve/konfiskimeve të raportuara nga pjesëmarrësit për këtë pyetje; kjoshifër do të përputhej me shifrën zyrtare prej 222,918 armësh të vogla dhe armatimeshtë lehta që prej vitit 1997.

Në pikën kur do pyetej se në cilat pjesë të shoqërisë shqiptare, armët e zjarrit kishin mëtepër të ngjarë të mbaheshin perveç policisë dhe forcave të armatosura, shumicadërrmuese e pjesëmarrësve deklaruan ‘në duart e kriminelëve’. Megjithatë, pothuajsegjysma e pjesëmarrësve sugjeruan biznesmenët, ndërsa më shumë se çereku ipjesëmarrësve menduan se familjet zotëronin armë të vogla dhe të lehta. Grafiku imëposhtëm tregon rezultatet e një pyetjeje se cilat grupe mendohen të zotërojnë armëzjarri të regjistruara dhe të paregjistruara në Shqipëri:

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 59

0

20

40

60

80

100

Gru

pet

krim

inal

e 94

.7%

Bizn

esm

enët

44.

4%

Polit

ikan

ët 3

5.8%

Kom

pani

të P

rivat

e

të S

igur

isë

30.2

%

Fam

iljet

28.

2%

Nuk

e d

i 3.3

%

%

Sipas mendimit tuaj cilat grupe mbajnë armë me leje dhe pa leje në Shqipëri?

Policia 49.8%

Gjuetarët 11%

Ushtria 9.6%

Biznesmenët e fuqishëm 2.2%Çdo i rritur 1.8%

Çdo i rritur, të cilit sipas ligjit i lejohet të mbajë armë 1.8%

Truprojet/rojet e sigurimit 3.1%

Askush 18.3%

Zyrtarët e lartë 0.4%

Nuk e di/nuk ka përgjigje/të tjerë 2.2%

Kush duhet të lejohet që të mbajë armë zjarri në shtëpi?

Në studimet e vitit 2002 dhe 2004 nga Qëndra për Studime Rurale, opsioni i ‘policisë’nuk ishte përfshirë me rezultatin se në 2002, 77.2 për qind dhe në 2004 73 për qind epjesëmarrësve deklaruan se askush nuk duhet të ketë armë në shtëpi.283 Në studimin e

283 Megjithë këtë qëndrueshmëri të dukshme, shpërndarja rajonale e atyre që japin këtë përjgijge kaloi konsiderueshëm ngaKukësi dhe Vlora në 2002 te Durresi dhe Lezha në 2004, duke sugjeruar se përshtypjet mbi këtë cështje janë tëndryshueshme, pavarësisht nga qëndrueshmëria e dukshme në reagimin e përgjithshme ndaj dy studimeve. Pjesëmarrësit nëanketimin e vitit 2002 nën 18 vjec dhe mbi 60 mbështetën fuqimisht idenë se askush nuk duhet të zotërojë armë zjarri,përkatësisht me 92.3 për qind dhe 80.6 për qind. Burimet: op cit Qëndra për Studime Rurale, tabela 44; op cit Qëndra përStudime Rurale dhe Zhvillim të Qëndrueshëm, fq. 35.

vitit 2005 të kryer nga ISO në lidhje me këtë raport, 17.5 për qind e meshkujve dhe 20për qind e femrave menduan se askush nuk duhet të lejohej të mbante armë zjarri nështëpi. Mesatarisht, 28 për qind e pjesëmarrësve urbanë dhe 16 për qind e atyre ruralë embështetën këtë ide.

Në vitin 2002, një mesatare prej dhjetë për qind mendonin se vetëm biznesmenëtduhet të lejoheshin të mbanin armë, me deklaratën më fuqimisht të mbështetur nëDurres (17.9 për qind), Shkodër (16.7 për qind) dhe Gjirokaster (14 për qind), pa asnjëpjesëmarrës në Kukës që të ishte dakord me këtë pikëpamje. Në studimin e vitit 2004,mbështetja e këtij opsioni ishte ngritur në një mesatare prej njëzet për qind tëpjesëmarrësve, me mbështetësit më të fuqishëm tashmë në Vlorë (34.8 për qind) dheTiranë (25.2 për qind). Niveli i mbështetjes për këtë opsion në Durres kishte rënë në11.9 për qind, ndërsa një përqindje e ngjashme e pjesëmarrësve në Gjirokaster (14 përqind) dhe Shkodër (17.9 për qind) vazhdoi të mbështeste këtë opsion. Ideja se çdofamilje duhet të kishte një armë të marrë mesatarisht në 11.1 për qind në vitin 2002, mepothuajse një të tretën e pjesëmarrësve në Lezhë që ishin dakord me këtë ide (30.4 përqind) dhe një e pesta në Durres (19 për qind). Të gjitha zonat e tjera kishin përgjigjeposhtë kësaj mesatareje. Në vitin 2004, niveli i përgjithshëm i mbështetjes ndaj këtijopsioni kishte rënë në 5.1 për qind, me mbështetjen në Lezhë, duke rënë në 6.6 përqind dhe duke u ngritur në 20.5 për qind nga 5 për qind në Kukës. Një interpretim ikëtyre luhatjeve, në dukje të mëdha, sipas publikut është se opinionet e shprehura nukjepen fuqimisht dhe kanë të ngjarë të rregullohen pozitivisht nëpërmjet aktiviteteve tësensibilizimit të publikut; e dyta është se ato reflektojnë perceptime që luhaten shpejtmidis pjesëmarrësve të sigurisë së mjedisit të tyre.

Kryetari i bashkisë së Fierit foli për mundësinë se grupe të ndryshme etnike në rajonmund të kishin qëndrime të ndryshme ndaj armëve dhe kështu raportohen shifra tëndryshme armësh.284 Megjithatë, në përgjithësi, armëmbajtja në Shqipëri është parë simë e përhapur mes gjinisë mashkullore më tepër sesa mes ndonjë etnie specifike.Shumë të intervistuar deklaruan se grupi kryesor problematik janë djemtë e rinjadoleshentë dhe ata te të 20-at, të cilët janë përfshirë në konflikte, te cilat ishinpërkeqësuar nga mundësia për të gjetur lehtësisht një armë.285 Në studimin e ISO tëvitit 2005, njerëzit midis 19 dhe 25 vjec ishin konsideruar si grupmosha që kishte mëshumë të ngjarë të zotëronte armë zjarri.

60 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

284 Intervista, zyrtar i qeverisë vendore, 12 maj 005.285 Intervista, ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 27 prill 2005; zyrtar I Ministrisë së Mbrojtjes, 13 qershor 2005. Kjo ishte

gjithashtu një përgjigje e përbashkët në të gjitha intervistat me grupet fokus, pa dallime gjinore.

15–18 vjeç 10.2%

19–25 vjeç 40.3%

36–50 vjeç 7.6%

26–35 vjeç 23.1%

51–65 vjeç 1.3%

Nuk e di 15.9%

Pa përgjigje 1.6%

më shumë se 65 vjeç 0.1%

Cilat grupmosha kanë më shumë të ngjarë që të mbajnë armë?

Megjithatë, disa të intervistuar argumentuan se shumë mesoburra dhe në moshë më tëvjetër mendoheshin të mbanin armë të paregjistruara, si kreu i familjes dhendanjëherë, tradicionalisht djali më i madh zotëronte armë. Megjithatë, në përgjithësishumë të intervistuar folën për ndryshimet midis armëmbajtjes në qytet, zonaveurbane dhe rurale, dhe zonat rurale mendoheshin të kishin një numër më të madharmësh për frymë sesa zonat urbane. Kjo ka ndodhur edhe në studimin e ISO-s të vitit2005:

Niveli më i lartë i armëmbajtjes në zonat rurale përgjithësisht mendohet të jenë nxiturnga fakti se prania më e ulët e policisë i shërben një popullsie më të izoluar, e cila sirrjedhim beson në nevojën për vetëmbrojtje. Arsyeja tjetër kryesore e dhënë për niveletmë të larta të armëmbajtjes në zona rurale ishte tradita. Megjithatë, u argumentua senuk është thjesht armëmbajtja në përgjithësi që është më e lartë në zonat rurale, porarmëmbajtja pa leje, e paregjistruar. Ndryshimet u përmëndën edhe në lidhje me llojete armëve që dikush duhet të presë të gjejë në zonat urbane dhe rurale. Për shëmbull,dikush do të priste që kryesisht të ketë pistoleta në qytet, ndërsa nëpër fshatra dikushdo priste të gjente më shumë pushkë dhe automatikë.

Disa pjesëmarrës sugjeruan që armëmbajtja pa leje në qytetet kryesore të Shqipërisëështë një problem që shqiptarët nga zonat rurale e sjellin me vete kur ata zhvendosennë zonat urbane.286 Të tjerët preferuan të theksonin disa qytete si më problematike nëlidhje me armët, në krahasim me qytetet e tyre. Kështu, për shëmbull, një pjesëmarrëskrahasoi në mënyrë të favorshme qytetin e tij të Fierit me Vlorën, duke argumentuar seFieri nuk kishte problem armësh, ndërsa Vlora po.287 Megjithatë, sipas një prokurori tërrethit Fier, zona kishte një përqindje më t ëlartë për frymë të vrasjes dhe armëmbajtjespa leje sesa Durresi, me një numër të intervistuarish që sugjeronin se armëmbajtja paleje aktualisht është e përhapur në zonë, pasi rastet e armëmbajtjes pa leje kishin qënëmidis rasteve më të shpeshta të ngritura në gjykatë.288 Megjithatë, në përgjithësi,shumë të intervistuar dhe pjesëmarrës të studimit deklaruan se pjesa veriore eShqipërisë ka më shumë armë zjarri në Shqipëri.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 61

286 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Brëndshme, 15 maj 2005.287 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Mjedisit , 14 maj 2005. Shumë pjesëmarrës nga Fieri mendonin se nuk kishte kulturë armësh

në Fier dhe ansjë traditë reale të mbajtjes së armëve. Intervista, zyrtari i Ministrisë së Mjedisit, 14 maj 2005; zyrtari i Ministrisësë Brëndshme, 14 maj 2005; përfaqësues i OJF, 15 maj 2005; zyrtari i qeverisë lokale, 12 maj 2005.

288 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Brëndshme, 15 maj 2005; zyrtar i MOJ, 16 maj 2005.

20%10%0% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

zona rurale, fshat 56.7%

nuk e di12.6%

qytet/zona urbane 29.1%

asnjë përgjigje1.7%

Në cilat pjesë të Shqipërisë janë më të përhapura armët e zjarrit (përveç policisë, ushtrisë, xhandarmarisë etj)?

20%10%0% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Tirana4.3%

asnjë përgjigje1.8%

veriu 56.3% jugu13.8%

qëndra10.6%

nuk e di13.2%

në cilat pjesë të Shqipërisë janë më të përhapura armët?

Sipas studimit të ISO-s të vitit 2005 të zhvilluar për këtë raport, vendi më i zakonshëmpër të parë sesi armët e zjarrit përdoren në komunitet në Shqipëri është gjatë festave.Megjithëse 19.9 për qind e pjesëmarrësve deklaruan se dikush nuk mund t’i shohëasnjëherë njerëzit të mbajnë armë zjarri në Shqipëri (duke përjashtuar policinë oseoficerët e ushtrisë), 41.3 për qind e pjesëmarrësve pretenduan të kishin dëshmuarpersonalisht përdorimin e armëve të zjarrit (47.5 për qind e pjesëmarrësve meshkujdhe 35 për qind e pjesëmarrësve femra). Nuk kishte ndryshime të dukshme rajonalepër këtë, të cilat mund të ndikonin ne perceptimin se ka më shumë armë zjarri nëveriun e vendit. Një përqindje më e madhe e pjesëmarrësve më të moshuar pohuan sekishin dëshmuar një situatë që përfshinte armët e zjarrit- mesatarisht, 50 për qind epersonave mbi 65 vjec kishin dëshmuar përdorimin e një arme zjarri krahasuar me 41.5për qind të grupmoshave nga 18 në 30 vjec. Studimi gjithashtu sugjeroi se dikush ka mëshumë të ngjarë të deshmojë përdorimin e një arme zjarri në një zonë rurale sesa nënjë zonë urbane, me 46 për qind të pjesëmarrësve ruralë, duke pretenduar të kishin

dëshmuar përdorimin e një arme zjarri krahasuar me 36 për qind të pjesëmarrësveurbanë.

62 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

0

5

10

15

20

25

30

Fest

a 26

.8%

Vend

e pu

blik

e ( t

regj

e,

rrug

ë, s

hesh

e, e

tj.) 2

0.3%

Shtë

pi p

rivat

e 3.

1%

Akt

ivite

te s

port

ive

2.4%

Klu

be n

ate

dhe

bare

2.2

%

Ngj

arje

t e

1997

-ës

2.1%

Periu

dha

të m

unge

sës

së r

endi

t pu

blik

1.8

%

Zënk

a 1%

Gju

eti 0

.5%

Nuk

e d

i 0.2

%

Të t

jera

0.4

%

Pa p

ërgj

igje

0.1

%

Në çfarë situatash ku janë përdorur armë zjarri keni qenë personalisht dëshmitar?

Shpeshtësia me të cilën armët e zjarrit janë parë në publik është gjithashtu disi e ulët,duke marrë në konsideratë llogaritjet e armëve të zjarrit të paregjistruara lirisht nëShqipëri. Kjo mund të mbështesë tezën se një sasi e konsiderueshme armësh pa lejembahen në masë më tepër sesa nga familjet individuale ose mund të sugjerojë qëshumë armë mbahen në mënyrë të fshehtë për raste emergjence më tepër sesa përpërdorimin e shpeshtë ose paraqitjen haptazi të tyre.

Asnjëherë 40.9%

Më pak se një here në muaj 34.2%

Rreth një here në muaj 7.8%

Disa here në muaj 1.7%Rreth një here në javë 0.7%

Disa herë në javë 0.6%Disa herë në ditë 0.1%

Pa përgjigje 3.5%Nuk e di 10.6%

Sa shpesh shihni njerëz që mbajnë armë zjarri në lagjen tuaj (duke mos përfshirë policinë ose oficerat e ushtrisë)

Pjesëmarrësit e grupit te fokusuar shtuan dallimet e të dhënave të mbledhura ngastudimi. Ata sugjeruan një ndryshim të dukshëm midis vizibilitetit të armëve të zjarritnë Shkodër dhe Tiranë, me armët e zjarrit, me një pamje më të zakonshme në të parën.Megjithatë, një prej informacioneve më interesante erdhi nga pjesëmarrësit në njëfokus grup në Tiranë, i cili deklaroi që:

Ndoshta ne nuk jemi mësuar të shohim armë të vogla dhe të lehta, por jemi mësuar mepraninë e tyre. Edhe nëse njerëzit dëgjojnë një të shtënë arme, ata vrapojnë për dy sekonda,por më pas kthehen shpejt. Jemi kuriozë, por ende indiferentë. Nuk na pëlqen ligji, sepse,nëse do ta pëlqenim, do t’i tregonim policisë se pamë dikë të vriste me armë. Ne nuk ebëjmë kurrë këtë, sespse në të vërtetë jemi të frikësuar nga personi që mban armën. Do tëthosha se ne jemi të frikësuar edhe nga vetë policët.Fokus Grupi, Tirana, Mashkull, gusht 2005.

Dy të intervistuar nga Ministria e Brendshme nxoren si motivin kryesor përarmëmbajtje në Shqipëri.289 mbrojtjen e vetes dhe familjes. Njëri prej këtyre zyrtarëvebëri komentin e mëtejshëm se do të ishte e vështirë të parashikohej dënimi i këtyrenjerëzve me burgim.290 Tjetri, një figurë kyce në procesin e grumbullimit të armëve,deklaroi se ata që ishin të vetëdijshëm se fqinjët e tyre mbanin armë, nuk ishin tëgatshëm të çarmatoseshin.291 Ai gjithatu theksoi se për disa shqiptarë, afërsia me njëzonë konflikti aktual ishte një faktor motivues për mbajtjen e armëve, pasi armëtmund të jenë asete fitimprurëse nëse një kërkesë për armë e nxitur nga konflikti do tërishfaqej në të ardhmen.292 Ai gjithashtu tërhoqi vëmëndjen për nivelet e larta tëpasigurisë (dhe si rrjedhim të armëmbajtjes pa leje) midis emigrantëve që banojnë nëveri të vëndit.293 Një zyrtar i tretë i Ministrisë së Brendshme theksoi rolin e traditës sinjë motiv për armëmbajtje.294

Pyetja kryesore e studimit të brendshëm për skematizimin e arsyeve për mbajtjen earmëve të vogla dhe të lehta iu kërkonte njerëzve të selektonin tre arsyet kryesore tëarmëmbajtjes. Ekipi studimor hoqi opsionin e ‘mbrojtjes së vetes, familjes dhe pronës’nga pyetësori i studimit të brendshëm, pasi ndihej që ato ishin arsyet kryesore që do tëjepeshin për armëmbajtjen.295 Opsionet e zgjedhura shfaqen në grafikun emëposhtëm:

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 63

289 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Brëndshme, 23 Prill 2005; zyrtar i Ministrisë së Brëndshme, 14 Prill 2005.290 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Brëndshme, 23 Prill 2005.291 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Brëndshme, 14 Prill 2005.292 Ibid. 293 Ibid. 294 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Brëndshme, 21 Prill 2005. 295 Për shëmbull, në studimet e kryera nga Qëndra për Studime Rurale në vitin 2002, 73.7 për qind të 377 pjesëmarrësve që

dhanë një arsye për armëmbajtjen, deklaruan se shkaku kryersor për të patur një armë do të ishte mbrojtja e vetes dhefamiljes së tyre. Kjo përgjigje ishte më popullorja në Shkodër (82.3 për qind), Gjirokaster (82.6 për qind) dhe Lezhe (83.3 përqind) në vitin 2002. Megjithëse mbështetja për këtë opsion kishte rënë në 2004, këto 3 fusha ende gëzojnë mbështetjen mëtë madhe për këtë opsion – Shkodër (82 për qind), Gjirokaster (68.2 për qind) dhe Lezhe (78.3 për qind). Ia vlen të theksojmëfaktin se mbështetjta për këtë opsion ra ndjeshëm në Kukës (nga 71.9 për qind në 53.7 për qind) dhe Tirane (nga 67.6 përqind në 39.6 për qind). Arsyeja e dytë më e ndeshur që u paraqit ishte mbrojtja e biznesit privat, me 8.2 për qind tëpjesëmarrësve që zgjodhën këtë opsion në vitin 2002, me mbështetjen më të fortë në Gjirokaster (13 për qind) dhe Vlore(15.9 për qind). Nga viti 2004, ky opsion kishte fituar më shumë mbështetje në të gjitha zonat, me pesë nga shtatë rajone nëstudim që kthenin dyfishin e mbështetjes së mesatares së vitit 2002 – Durres (19 për qind), Gjirokaster (22.7 për qind), Kukes(16.7 për qind), Shkodër (17.7 për qind) dhe Vlore (17.3 për qind). Burimet : op cit Qëndra për Studime Rurale, tabela 38; opcit Qëndra për Studime Rurale dhe Zhvillim të Qëndrueshëm, fq. 33.

0

10

20

30

40

50

60

70

Spor

t/gj

ueti

67.4

%

Hak

mar

rje 4

1.8%

Për

të k

ryer

krim

e 37

.5%

Frik

a ng

a de

stab

ilite

ti po

litik

30.

8%

Tras

hëgi

mia

fam

iljar

e 22

.1%

Trad

ita s

hqip

tare

15.

8%

Kol

eksi

on/h

obi 1

3.7%

Për

të t

regu

ar s

tatu

sin

6.6%

Pron

ë m

e vl

erë

fam

iljar

e 5.

6%

Inve

stim

e 4.

7%

Nuk

e d

i/Pa

përg

jigje

4.7

%

Të t

jera

0.4

%

Përveç vetëmbrojtjes, mbrojtjes së familjes dhe pronës, cilat janë tre arsye të tjera për të cilat njerëzit mbajnë armë zjarri?

3.5.5 Arsyet përmbajtjen e armëve të

vogla dhe të lehta

Është interesante të vërehet se arsyet e pranuara ligjërisht në lidhje me mbajtjen earmëve (dmth gjuajtja në sport dhe gjuetia) ishin zgjedhjet më popullore përpjesëmarrësit, të ndjekura nga ‘hakmarrja’ dhe ‘përdorimi kriminal’. Nuk është e qartënëse impakti i vitit 1997, zgjedhjet parlamentare të korrikut 2005 (pak përpara të cilaveu zhvillua HHS) apo një kombinim i dy faktorëve ndoshta mund të shtynte pothuajsenjë të tretën e pjesëmarrësve të zgjidhnin ‘frikën nga mungesa e stabilitetit politik’. Sicpritej, në intervistat e fokus grupit, mbrojtja e vetes, familjes (në vecanti midisfemrave) dhe pronës ishin shkaqet që përmëndeshin më shpesh për armëmbajtje. Në

intervista me fokus grupet për mbajtjen e armëve me leje të regjistruara në Shqipëri, uparaqitën arsyet e mëposhtme:

� Mbrojtja e vetes, familjes, pronës ose biznesit (pasi shteti nuk është në gjëndje ta bëjë këtë);

� Mbrojtja e bagëtisë dhe pronës në zonat rurale;� Mbrojtja e vetes në një konflikt midis familjeve, duke përfshirë gjakësinë ;� “Zgjidhja e problemeve’ si konfliktet e pronave (një shkak i përhapur për njerëzit që

jetojnë në zonat rurale);� Bërja e krimeve;� ‘Vazhdimi i traditës’;296

� Niveli i ulët arsimor;� Si investim (për ta shitur në treg të zi ose me anë të skemës specifike te tregtise qe

organizohet edhe nga shteti).

Sigurisht, jo të gjitha këto opsione ishin të njohura nga të intervistuarit dhepjesëmarrësit e fokus grupit dhe shumë ide u debatuan si kultura e armëve në Shqipëriose nevoja e njerëzve për të patur armë për vetëmbrojtje. Në shumë raste, tëintervistuarit e fokus grupit deklaruan se dobësia e institucioneve shtetërore në kapjene kriminelëve dhe sjelljen e tyre para drejtësisë ishte një shqetësim madhor, me njëshkëmbim fokus grupi që justifikonte shprehimisht përdorimin e armëve të zjarrit përtë vënë në vënd “drejtësinë”, kur shteti nuk mundet:

– Një person në Shqipëri është shpesh i detyruar të përdorë armën dhe të vrasë sepse shtetinuk i siguron atij mbrojtjen e nevojshme. Vecanërisht pas vitit 1997, shteti nuk merr asnjëpërgjegjësi dhe asnjë besueshmëri se do të mbrojë njerëzit e tij, kështu që njerëzit janë tëdetyruar ta marrin këtë përgjegjësi dhe të mbrojnë veten dhe pronat e tyre. Sigurisht, kaedhe raste specifike.

– Kështu, mungesa e përgjegjësisë nga ana e shtetit, në kombinim me numrin e lartë tëarmëve në duart e njerëzve ka shkaktuar situatën aktuale.

[...] Kur nuk ka asnjë autoritet shtetëror, asnjë siguri, ju duhet t’i siguroni vetes mbrojtje.Ju dëgjoni gjithmonë nëper lajme që krimineli u arratis ose policia kapi kriminelin, por mëpas ai u lirua nga gjykata.Fokus Grupi, Shkodër, mashkull, gusht 2005

Anketimi i ISO për këtë studim gjithashtu i kërkoi pjesëmarrësve të sugjeronin kurishte e pranueshme për njerëzit të mbanin një armë, me shumë pjesëmarrës që përsërizgjodhën arsyet e pranuara ligjërisht “sportet dhe gjuetia”. Zbatimi jo i duhur i ligjit,mungesa e stabilitetit politik dhe frika nga fqinjët u konsideruan gjithashtu tëpranueshme nga nje perqindje midis një te katërtes dhe një te tretes se pjesëmarrësve.Përsëri, arsyet tradicionale u zgjodhën nga më pak sesa një e pesta e pjesëmarrësve.

64 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

296 Intervista, përfaqësues i OJF-së, 27 prill 2005.

0

20

40

60

80

10

30

50

70

90

Për

spor

te d

he g

juet

i 81.

3%

Në

kush

tet

e m

unge

sës

së

stab

ilite

tit p

oliti

k 28

.8%

Kur

nuk

zba

tohe

t lig

ji 84

.3%

Për

arës

ye s

e dh

e nj

erëz

të

tjerë

në

kom

unite

t ka

në a

rmë

27.3

%

Për

arsy

e tr

adic

iona

le 1

6.8%

Kur

rë 1

6.7%

Nuk

e d

i 2.6

%

Vetë

mbr

ojtje

1.4

%

Kur

zot

ëroh

en n

ë m

ënyr

ë të

ligj

shm

e 0.

3%

Kur

arm

a m

bahe

t pë

r ko

leks

ion

0.3%

Të t

jera

0.3

%

Pa p

ërgj

igje

0.2

%

Sipas mendimit tuaj, në çfarë rrethanash është e pranueshme që njerëzit të mbajnë armë?

Një sërë përgjigjesh interesante u morën kur pjesëmarrësve iu kërkua të shprehninshkallën e tyre të miratimit ose mos- miratimit me fjalinë- “një shtëpi nuk është esigurt pa një armë zjarri”.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 65

297 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Brendshme, 21 prill 2005, zyrtari i Ministrisë së Brendshme, 15 prill 2005.

Shumë dakort 6.8%

Deri në çfarë mase jeni dakort me shprehjen “Shtëpia nuk është e sigurt pa armë?”

Mesatarisht dakort 8.5%

Abstenim 27.4%

Nuk e di 3.4%

Shumë kundër 22.2%

Disi kundër 31.1%

Pa përgjigje 0.6%

Në kundërshtim me shifrat kombëtare të treguara në grafikun e mësipërm,gjashtëmbëdhjetë për qind e pjesëmarrësve nga pjesa veriore e Shqipërisë ishinfuqimisht dakord me këtë shprehje, ndërsa tetëmbëdhjetë për qind e pjesëmarrësvenga pjesa veriore e Shqipërisë nuk ishin dakord me këtë shprehje, duke sugjeruar searmëmbajtja për mbrojtjen e familjes është më e pranueshme dhe e përhapur nëveriun e vëndit. Këtë perceptim kishin edhe të intervistuarit nga Ministria eBrendshme, të cilët e shpjegojnë atë në lidhje me besimin e pakët te shteti ligjor,mungesën e lartë të sigurisë midis popullsisë emigrante dhe një lidhje më të ngushtëme ‘kulturën e armëve’ në pjesën veriore të vëndit.297 Numri më i ulët i pjesëmarrësveqë ishin fuqimisht dakord me këtë shprehje vinte nga Tirana, vetëm me dy përqind.Tirana kishte përqindjen më të madhe të pjesëmarrësve që nuk ishin fare dakord mekëtë shprehje, rreth 46.5 për qind e pjesëmarrësve. Dallimet gjinore u regjistruangjithashtu në përgjigjet me pesë për qind të femarave dhe nëntë për qind të meshkujvenga totali që ishin shumë dakord dhe 19.5 për qind e meshkujve dhe 25 për qind efemrave nuk ishin fare dakord me këtë shprehje.

4 Legjislacioni dhekornizat rregullatore nëlidhje me armët e vogladhe të lehta

AKTUALISHT , baza e legjislacionit shqiptar për kontrollet e importit dhe eksportitduket të jetë mjaft e dobët. Shqipëria nuk ka ka një ligj mbi kontrollet e eksportit oseimportit për pajisjet ushtarake dhe mallrat e përdorimit të dyfishtë, duke u mbështeturnë një sërë urdhrash, vendimesh dhe rregulloresh ministeriale.

Sipas raportit të Qeverisë Shqiptare paraqitur në Departamentin e Kombeve tëBashkuara për Çështje të Çarmatimit (UNDDA) në 2004,298 regjimi akutal i kontrollittë eksportit për pajisjet ushtarake është bazuar kryesisht në vendimet e mëposhtme tëKëshillit të Ministrave dhe rregulloret e Qeverisë Shqiptare:

� Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 366,“Mbi themelimin e ndërmarrjes së import-eksportit {në varësi] të Ministrisë së Mbrojtjes” i datës 5 tetor 1991;

� Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 135,“Mbi miratimin e shitjes së armëve dhemunicioneve nga Ministria e Mbrojtjes”, i datës 1 maj 1992;

� Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 275,“Mbi adminsitrimin dhe kontrollet e armëvetë individëve, personave juridikë dhe enteve ligjore”, i datës 25 qershor 1992;299

� Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 365,“Mbi shkatërrimin ose shitjen e municionevepër të cilat po mbaron ose ka mbaruar periudha e përdorimit dhe mbi shitjen earmatimeve dhe muncioneve të tepërta”, dhe amendimet e tij, i datës 6 qershor 1994;300

� Rregullorja e Qeverisë Shqiptare Nr. 366,“Mbi shitjen e armatimeve dhe municionit”,i datës 10 gusht 1996;

298 Burimi: raporti i Kombeve të Bashkuara për Shqipërine PoA 2004.299 Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 389, “Mbi disa shtesa në Vendimin e Këshillit të Ministrave No. 275”, 6 gusht 1993.300 Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 822, “Mbi një amendim të Vendimit të Këshillit të Ministrave No. 365”, 9 dhjetor 1996;

Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 564, “Mbi një amendim të Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 365”, 22 dhjetor 1997;Vendimi i Këshillit të Ministrave 829, “Mbi një amendim të Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 365”, 30 dhjetor 1998;Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 344, “Mbi një amendim të Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 365”, 7 korrik 2000;Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 113, “Mbi një amendim të Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 365”, 8 mars 2001;Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 17, “Mbi një amendim të Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 365”, 28 janar 2002;Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 1, “Mbi një amendim të Vendimit të Këshillit të Ministrave Nr. 365”, 10 janar 2003.

4.1 Licensimi ieksporteve dhe

importeve

� Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 05 “Mbi funksionimin e kompanisë ushtarake teimport-eksportit, MEICO, dhe lidhjet e saj me departamentet dhe njësitë e tjera nëMinistrinë e Mbrojtjes”, i datës 08 janar 2002;

� Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 617,“Mbi heqjen e armatimeve, pjesëve të armëvedhe pajisjeve ushtarake nga Forcat e Armatosura për shkatërrimin, cmontimin dheshitjen e tyre”, dhe rregulloret përkatëse, i datës 4 dhjetor 2002.301

Megjithëse paraqitja e Shqipërisë së vitit 2004 në UNDDA deklaroi se autoritetetshqiptare kontrollojnë aktivitetet e brokerimit, nuk ka kritere ligjore që kjo të kryhetaktualisht, sikurse nuk ka kritere ligjore për kontrollimin e tranzitit dhe transfertat earmëve dhe mallrave me përdorim të dyfishtë. Megjithatë, ritransferimet e pajiseveushtarake mbulohen nga Ligji No. 8671 “Mbi komandimin dhe autoritetin e Forcave tëArmatosura” i datës 26 tetor 2000, dhe në vitin 2003, u nxor një rregullore e qeverisë qëkërkonte që tregtarët e mundshëm të kërkuar të armëve të siguronin çertifikata end-userash për cdo transfertë.302 Ekipi studimor u informua se Shqipëria përdor si listën epërbashkët të Bashskimit Europian të pajisve ushtarake dhe listat e Marrëveshjes sëWassenaar të mallrave me përdorim të dyfishtë, teknologjive dhe municioneve përkontrollimin e armëve, pajisjeve ushtarake dhe mallrave me përdorim të dyfishtë qëjanë objekt i kontrolleve të eksportit. Zyrtarët shqiptarë gjithashtu deklaruan se cdo vitnë janar, MPJ i siguron kompanisë tregtare shtetërore MEICO një listë të azhornuar tështeteve embargo të Kombeve të Bashkuara dhe Bashkimit Europian. MPJ gjithashtusiguron informacion mbi embargot e reja sapo ato shpallen.303

Nga pikëpamja ligjore ka një ndryshim midis importit të armëve të gjuetisë dhe atij tëarmëve të tjera të zjarrit dhe pajisjeve ushtarake. Sipas nenit 11 të Ligjit No. 7566 “Mbiarmët”,“një individ ose person juridik mund të sjellë nga jashtë shtetit një armë gjuetievetëm kur ata kanë leje nga Ministria e Rendit Publik që të veprojnë në këtë mënyrë”.Praktikisht, kjo do të thotë se kur një individ ka përmbushur kriteret për mbajtjen enjë arme gjahu, ata më pas mund të aplikojnë për leje në rajonin lokal të policisë nëzonën e tyre, me qëllim që të jenë në gjëndje të importojnë një armë gjahu.304

Sipas një zyrtari të Ministrisë së Mbrojtjes i ngarkuar për zbatimin e regjimit tëkontrollit të eksportit, gjobat për shkelje përfshijnë anullimin e licensës, konfiskimin edërgesave dhe gjobat që variojnë nga vlera e transfertës deri në njëqind herë të kësajvlere. Në projektligjin mbi kontrollet e eksportit, ka një propozim për të rritur vlerën egjobës deri në 150 herë vlerën e transfertës.305

Kontrollet e eksportit të armëve në Shqipëri do të përfitonin nga miratimi i një ligji tëri që do të krijonte një kuadër legjislativ gjithëpërfshirës. Një projektligj u përgatit nënëntor të vitit 2004 nga juristë të Ministrisë së Mbrojtjes- megjithëse u siguruaasistencë edhe nga ekspertë ndërkombëtarë. U kërkuan rekomandime nga institucionepërkatëse qeveritare si Ministria e Brendshme dhe Ministria e Drejtësisë. Versioni idraftit të “Ligjit për kontrollin mbi aktivitetin e import- eksportit të materialeveushtarake dhe mallrave me përdorim të dyfishtë dhe teknologjisë” të Shqipërisë, sipasraportit u mbeshteten ne Ligjin e Ukrainës “Mbi Kontrollin Shtetëror të TransfertaveNdërkombëtare të Mallrave të Destinuara për Qëllime Ushtarake dhe Mallrave mepërdorim të dyfishtë” (20 shkurt 2003). Të intervistuarit shqiptarë informuan ekipinkërkimor se ata besonin që legjislacioni ukrainas ishte një model i mirë për Shqipërinë.Sipas tyre, është legjislacioni më gjithëpërfshirës dhe i azhornuar mbi kontrollin eeksportit.306 Disa të intervistuar gjithashtu deklaruan se legjislacioni i propozuar do tëpërfshinte në ligj kërkesat e Kodit të Sjelljes së Bashkimit Europian mbi eksportin e

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 67

301 Rregullorja Nr. 485/1, “Mbi procedurën për ankandin e pajisjeve ushtarake që janë hequr nga përdorimi, siç përcaktohet nëVendimin e Këshillit të Ministrave No. 617”, 14 tetor 2003; Rregullorja Nr. 495/2, “Mbi procedurën për ankandin e pajisjeveushtarake që janë hequr nga përdorimi, siç përcaktohet në Vendimin e Këshillit të Ministrave No. 617”, 21 tetor 2003.

202 Rregullorja Nr. 9603, “Për përpilimin dhe dokumentimin e aktiviteteve të import- eksportit për pajisjet ushtarake “, 18shtator 2003.

303 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005. 304 Intervista, zyrtari I Ministrisë së Rendit Publik, 25 prill 2005.305 Intervista, zyrtari I Ministrisë së Mbrojtjes, 27 prill 2005.306 Intervista, zyrtari I Ministrisë së Mbrojtjes, 27 prill 2005.

armëve dhe Marrëveshjen e Wassenaar-it.307 Ligji i ri gjithashtu pritej të përfshinterregullore për tranzitin dhe kontrollet e transfertave, kontrollet mbi brokerimin dheaktivitete të ngjashme dhe do të kërkonte që cdo transfertë të shoqërohej nga njëcertifikatë end-useri dhe verifikime mbi para- ngarkesën para se të mund të nxirrejlicensa.

Megjithatë, projektligji nuk kishte kaluar nga parlamenti para se të mbyllej përzgjedhjet parlamentare të vitit 2005. Megjithëse dikush mund të ankohej për faktin sendërprerjet e punimeve parlamentare duket të kenë dëmtuar shumë nga përmirësimetqë nevojiteshin të bazës legjislative për transfertat e armëve të vogla dhe armatimeve tëlehta, ajo gjithashtu siguron një mundësi tjetër për një komision ndërministerial tërishikojë tërësisht nevojat e Shqipërisë në këtë sferë, para përgatitjes së një projektligjitë ri që të paraqitet në parlament për rishikim në një të ardhme të afërt.

Sipas Edmond Bahitit, Shefit të Sektorit për Trafikimin e Paligjshëm ne Ministrine eBrendshme, trafikimi nuk ishte mbuluar në kodin penal gjatë periudhës komunistedhe në njëfarë mënyre nuk ishte krim gjatë atyre kohërave.308 Megjithatë, aiargumenton se në periudhën post komuniste shqiptarët kanë përfituar nga liriarelative për të udhëtuar jashtë shtetit dhe disa shqiptarë kanë krijuar lidhje me grupet ekrimit të organizuar në Europë dhe në botë. Që prej vitit 1999, shqiptarët janë bërëedhe objekt, edhe subjekt i trafikimit.

Megjithëse nenet që përcaktojnë bandat e armatosura dhe organizatat kriminale ishinnë përmbajtje të Kodit Penal Shqiptar të vitit 1995,309 vetem në vitin 2001 ndodhi qënenet mbi “trafikimin e armëve dhe municioneve” (278/a) dhe “Prodhimi dhearmëmbajtja pa leje e armëve të vogla dhe të lehta” (279) u prezantuan në Kodin Penal.Neni 278/1 mbi “trafikimin e armëve dhe municioneve” përfshin sanksione të burgimitnga shtatë deri në pesëmbëdhjetë vjet për ata që shpalleshin fajtorë, ndërsa neni 279mbi “Prodhimin dhe armëmmbajtjen pa leje të armëve të vogla dhe të lehta” kadënime që variojnë nga gjoba deri në pesë vjet burgim.310 Nëse një armë që ështëtrafikuar ka shkaktuar pasoja fatale, atëherë kontrabandisti do të dënohej minimalishtme pesë vjet burgim për përfshirje në trafikim armësh. Nëse do të mund të provohej setrafikuesi kishte lidhje me krimin e organizuar, atëherë dënimi do të ishte në shkallën15 deri në 25 vjet burgim. Tashmë është e mundur që të jepen denime te perjetshme përtrafikim armësh.311 Në të vërtetë, nëse për shkak të markimit te dobet të armëve osesfidave të ndarjes së informacionit dhe gjurmimit efektiv të bazuar në zbulim, do tëishte e vështirë të parashikohej disponueshmëria e provave që mund të atribuoheshinimpakteve specifike ndaj armëve specifike ose të provoheshin lidhjet midis grupeve tëcaktuara.Kështu, vendosja e këtyre dënimeve më të rënda është e pamundur.

Bahiti argumentoi se prezantimi i neneve mbi trafikimin dhe armëmabjtjen pa leje nëKodin Penal ishte rezultat i presionit ndërkombëtar.312 Kjo është një pikëpamje me tëcilën duken te bien dakort edhe një numër analistësh shqiptarë, pasi ata argumentojnëse autoritetet shqiptare kanë hartuar dhe janë përpjekur të zbatojnë një sërë strategjishpër të trajtuar trafikimin gjatë viteve të fundit, kryesisht për shkak te pritshmërivendërkombëtare.313 Për shëmbull, në vitin 2001, Qeveria Shqiptare miratoi një Strategji

68 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

307 Intervista, zyrtar nderkombetar, 29 Prill 2005; zyrtar i Ministrise se Mbrojtjes, 27 Prill 2005; zyrtar i Ministrise se Mbrojtjes, 20Prill 2005; zyrtar nderkombetar, 19 Prill 2005.

308 Intervista, zyrtari i Ministrise se Rendit, 20 prill 2005.309 Nenet 28, 233 dhe 234 të Ligjit No. 7895, ‘Kodi Penal I Republikës së Shqipërisë ‘, 27 janar 1995, përcaktojnë bandat e

armatosura dhe organizatat kriminale të bazuara në llojin e bashkëpunimit të ndërmarrë, numrin e pjesëmarrësve, nivelin eorganizimit, veprat penale që duhet të konsiderohen dhe gjithashtu lejon dënime nga pesë vite burgim deri ne burgim teperjetshem.

310 Raporti i qeverisë shqiptare mbi zbatimin e rezolutës së Këshillit të Sigurisë së Kombeve të Bashkuara 1373 mbi luftën kundërterrorismit (I azhornuar ).

311 Intervista, zyrtari i Ministrise se Rendit, 20 prill 2005.312 Ibid.313 Op cit Bumçi, Ymeri dhe Dakli, p. 26.

4.2 KornizaAnti-trafik

Kombëtare Antitrafikim, e cila përmbante një plan veprimi katër vjeçar dhe krijimin enjë komiteti drejtues ndërministror. Megjithatë, Strategjia i referohej qartë trafikimittë personave dhe donatorët e huaj identifikuan një numër dobësish, duke cuar në njëstrategji të përmirësuar që u miratua në vitin 2003.314 Studiuesit ndërkombëtarëtheksojnë se legjislacioni i mirë shqiptar antitrafikim për sa i përket trafikimit tëqënieve njerëzore ka ende nevojë të zbatohet në përputhje me standardet e njohurandërkombëtare.315

Sipas drejtorit të Përgjithshëm të Policisë Shqiptare, Bajram Ibraj, janë ndërmarrë njënumër iniciativash kombëtare në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe jo të drejtëpërdrejtë nëlidhje me trafikimin e armëve të vogla dhe të lehta në Shqipëri gjatë viteve të fundit,duke përfshirë:

� Zhvillimin e një ‘Strategjie Kombëtare kundër Trafikimit të paligjshëm dhe Krimit tëOrganizuar ‘;

� Krijimin e një Task Force për zhvillimin e bashkëpunimit midis policisë dheshërbimeve doganore për luftën kundër trafikimit;

� ‘Strategjia Kombëtare për Kontrollin e Armeve të Vogla dhe të Lehta’;

� Krijimin në 2001 të strukturave speciale për antitrafikimin në Drejtorinë ePërgjithshme të Policisë dhe në 12 qarqet e Shqipërisë;

� Krijimin e një Drejtorie kundër Krimit të Organizuar dhe për Mbrojtjen eDëshmitarëve.316

Për më tepër, dispozitat e mëtejshme në lidhje me përpjekjet antitrafikim uprezantuan në vitin 2004. Për shëmbull, amendimet në ligjin No. 7905, ‘Kodi iProcedurës Penale’ (21 mars 1995) u miratuan në maj të vitit 2004. Këto mundësojnëpërdorimin e agjentëve te fshehte, pajisje survejimi, operacione goditëse dhe një sërëmekanizmash të tjerë për zbulimin e provave që më parë kishin qënë tëpadepërtueshme.317 Një ndryshim tjetër i rëndësishëm ligjor ishte amendimi i nenit 12të LIgjit No. 8553, ‘Mbi Policinë e Shtetit’ (25 nëntor 1999), i cili mundësoi një numërndryshimesh në fushat që kishin të bënin me rregullimet institucionale për luftënkundër krimit të organizuar dhe trafikimit, mbrojtjes së dëshmitarëve dhemenaxhimit të integruar të kufirit. Pas këtij amendimi, Departamenti i Ministrisë sëatëhershme të Rendit për Luftën kundër Krimit të Organizuar dhe Bashkëpunimit meDrejtësinë, i cili ishte krijuar si nëndrejtori në varësinë e Drejtorisë së Përgjithshme tëPolicisë Kriminale në vitin 2001, u ingranua në një drejtori më vete – Drejtoria e Luftëskundër Krimit të Organizuar dhe Mbrojtjes së Dëshmitarëve -në tetor 2004.318 Për mëtepër, në vitin 2004 u krijua Prokuroria për Krimet e Rënda.

Nga perspektiva e kontrollit të fluksit të armëve të vogla dhe të lehta drejt end- user-ave e padëshirueshëm, metoda optimale për zgjidhjen e çështjes së stoqeve të tepërta tëarmëve të vogla dhe të lehta, veçanërisht e armëve më të përdorura, të cilat zakonishtnuk janë objekte të zgjedhjes për end- user-at e ligjshëm, është shkatërrimi (më tepërsesa shitja, dhurimi ose ri-përdorimi). Bazat ligjore për asgjësimin dhe shkatërrimin earmëve të vogla dhe të lehta mbështeten mbi vendimet e mëposhtme qeveritare dheurdhrat ministrore:

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 69

314 Ibid, p. 27.315 ‘OSCE’s Konrad kritikon deshtimin per te zbatuar ligjet mbi trafikimin’, Ceshtje te Krimit dhe Korrupsionit ne Shqiperi, 15–21

janar 2005. Burimi: Shekulli, 21 janar 2005.316 Bajram Ibraj, Drejtori I përgjithshëm I Policisë, ‘Iniciativat shqiptare mbi luftën kundër trafikimit të paligjshëm të armëve të

vogla dhe armatimve të lehta ‘, prezantim në workshopin Trajtimi I trafikimit të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta nëEuropën Juglindore, Tirana, Shqipëri, 14–15 dhjetor 2004. Njoftim për shtyp në web-site e MInistrisë së Rendit , 14 dhjetor2004, <http://www.mpo.gov.al/anglisht/mrp-ENGLISH.htm>, 7 prill 2005.

317 Intervista, zyrtari I MInistrisë së Rendit , 20 prill 2005.318 Intervista, zyrtari I MInistrisë së Rendit, 20 prill 2005.

4.3 Asgjësimi iarmëve të

vogla dhe telehta dhe

municioneve

� Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 617, ‘Mbi caktimin e përgjegjësisë Ministrisë sëMbrojtjes për shkatërrimin e armëve, municioneve dhe pajisjeve ushtarake të tepërta,4 dhjetor 2002;

� Urdhri i Ministrit të Mbrojtjes Nr. 281, ‘Mbi trajtimin e pajisjeve të tepërta dhe te dalajashte organike të Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë ‘, 17 qershor 2003;

� Urdhri i Shtabit të Përgjithshëm të Forcave të Armatosura të Shqipërisë Nr. 22, ‘Mbizbatimin e procesit të çmilitarizimit dhe procedurave për shkatërrimin e pajisjeveushtarake të tepërta (tanke, njësi artilerie etj)’, 12 janar 2004.319

Të marra së bashku, ato përmbledhin kushtet sipas të cilave duhet të trajtohenarmatimet dhe municionet e tepërta. Në përgjithësi, ato kërkojnë rikuperimin ehekurishteve skrap nga pajisjet e çmilitarizuara, të cilat më pas mund të shiten. Armëte vogla dhe e lehta si dhe municionet e grumbulluara përfshihen në dërgesat e pajisjevetë tepërta të dërguara në vendet ku do të shkatërrohen.

Ligji që mbulon amnistine mbi armëmbajtjen pa leje dhe grumbullimin e armëve, kapushuar së paturi efekt në fund të muajit maj 2005, duke e ndaluar kështugrumbullimin e vazhdueshëm të armëve nga publiku. Evoluimi i kuadrit legjislativ nëlidhje me amnistinë dhe grumbullimin e armëve dhe statusi i legjislacionit aktualtrajtohet me vete në seksionin 6.

Ligjet kryesore që rregullojnë punën e industrisë së sigurimit janë:

� Ligji Nr. 8770, (19 prill 2001) ‘Mbi Shërbimin e Ruajtjes dhe Sigurisë Fizike’;

� Shtesa në ligjin qe ka kaluar në shtator të vitit 2002 (Ligji No 8936, ‘Mbi një shtesë nëLigjin Nr. 8770’, Fletorja Zyrtare No. 23 Maj 2001) dhe shkurt 2005 (Ligji Nr. 9343, ‘Përdisa amendime në Ligjin No. 8770’).

Për sa i përket mbajtjes dhe përdorimit të armëve të vogla dhe të lehta nga KRSF-të,rojeve te sigurimit u lejohej të mbanin një Kallashnikov dhe pistoletë, ndërsadrejtuesve teknikë dhe truprojave u lejohej të mbanin armë të kamufluara. Të gjithaarmët e përdorura nga KRSF-të duhet të furnizoheshin dhe regjistroheshin tepunonjësi dhe rojat individuale nga policia, të cilët përcaktonin gjithashtu tipet dhesasitë e armëve dhe municionit të kërkuar nga KRSF-të. Drejtuesve teknikë dhepunonjësve nuk u lejohej të përdornin armët e tyre të zjarrit ose të blinin armë zjarringa kontrabandistë privatë për sigurinë e punës së tyre. Megjithatë, KRSF-të mund tëblejnë direkt tek furnizuesit mjetet sprucuese dhe armët që mund të shkaktojnëparalizë të përkohshme, nëse ato kanë leje të posacme të lëshuara nga policia dhe mëpas të informojnë policinë mbi marrjen e këtyre objekteve.

Ligji mbi KRSF-të nuk mbulon metodat e magazinimit, por KRSF-të duhet të zbatojnëtë njëjtat ligje dhe norma të përgjithshme që rregullojnë përdorimin dhe magazinimine armëve të vogla dhe të lehta të mbajtura nga policia e shtetit dhe forcat ushtarake.Disa nga rregulloret dhe normat janë grumbulluar në një manual të përgatitur përKRSF-të nga Policia e Shtetit, e cila deklaron se “armët sigurohen në armatura dhekasaforta”.

Kuadri aktual ligjor kërkon që KRSF-të të licensohen nga Ministria e Rendit, me qëllim

70 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

319 Raport mbi zbatimin e Programit të Kombeve të Bashkuara për Masat për Parandalimin, luftimin dhe eleminimin e tregtisë sëpaligjshme të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta në të gjitha aspektet e saj. Të dhëna të dorëzuara nga Shqipëria nëDepartamentin e Kombeve të Bashkuara për Cështje të C’armatimit në vitin 2004.<http://disarmament.un.org:8080/cab/nationalreports/2003/Albania.pdf> (‘Albania UN PoA Report 2004’).

4.4 Amnistia eAVL dhe

legjislacioni estruktura e

grumbullimit

4.5 Baza ligjorepër kontrollin e

KRSF-ve

që të jenë funksionale. Licensat e kompanive jepen për një perioudhë prej tre vjetësh320

dhe tipi i licensës së dhënë varet nga detyrat specifike që firmat aplikante aplikojnë përta zbatuar. Ato firma të cilat dëshirojnë të sigurojnë mbrojtje për ndërtesat private dhepublike duhet të kërkojnë dhe sigurojnë një ‘licensë të kategorisë A’. Licensat e‘kategorisë B’ i lejojnë firmave të sigurojnë sigurimin fizik të personave ndërsa licensate ‘kategorisë C’ mbulojnë ruajtjen e vlerave dhe objekteve të çmuara.321 Ministria ështëpërgjegjëse për të përcaktuar nëse kerkohen aplikime për të mbajtur armë zjarri dhepër nxjerrjen e licensave për firmat në lidhje me armët e zjarrit.322

Leja për tregti kushtëzohet nga statusi i drejtuesit teknik të firmës dhe punonjësve tëtjerë, të gjithe prej tyre duhet të jenë të regjistruar pranë policisë së shtetit.323 Drejtuesitteknikë dhe punonjësit duhet të jenë shtetas shqiptarë, me banim të përhershëm nëShqipëri,324 dhe çdo individ që ka qënë i dënuar më parë përjashtohet nga ky tippunësimi.325 Për më tepër, punonjësit e policisë nuk mund të kenë një punë të dytë sioficerë sigurimi, ndërsa punonjësit e policisë të shkarkuar nga postet e tyre përkorrupsion nuk lejohen të punojnë për KRSF-të.

Me qëllim mbrojtjen e industrisë lokale nga konkurrenca e huaj, ligji specifikon qëKRSF-të ndërkombëtarë mund të hyjnë në tregun shqiptar vetëm në bashkëpunim menjë firmrë shqiptare ose individë shqiptarë.326 Një kufizim i dytë vendos kufij striktë nënumrin e stafit që cdo kompani mund të punësojë. Kjo është unike në rajonin eEuropës Juglindore dhe ka synim të mbrojë pozicionin dominues të sektorit të sigurisëpublike përkundrejt konkurrencës private – KRSF-të mund të punësojnë jo më shumëse pesë për qind të numrit total të policëve në rreth në të cilin ata janë të licensuar tëoperojnë.327 Kërkesat e tjera ligjore përfshijnë një dispozitë që rojat private të sigurimitmarrin minimalisht 15 ditë trajnim (i cili duhet të sigurohet nga drejtuesi teknik ikompanisë) para se të kalojnë një provim të administruar nga policia e shtetit.Punonjësve u kërkohet gjithashtu që çdo vit328 të ndërmarrin kurse azhornimi pesëditore.

Ligjet e mësipërme parashikojnë sanksionet e mëposhtme ligjore: kompanitë mund tëgjobiten nga €800 deri në €1800 për shkelje ligjore dhe drejtuesit teknikë mund tëgjobiten diku midis €150 dhe €400 për shkelje.

Mbajtja e armëve nga civilët rregullohet kryesisht nga ligji Nr. 7566,“Mbi armët” (idatës 25 maj 1992). Ligji Nr. 7566,“Mbi Armët”, deklaron se civilët mund të mbajnëarmë të klasifikuara si armë gjahu,329 edhe armë sportive që mbeten në pronësi tështetit. Megjithatë, ka një sërë përjashtimesh për këtë rregull. Për shëmbuill, individëte mëposhtëm kanë të drejtë të mbajnë një armë zjarri, e cila mund të lëshohet për tavetëm nga Ministria e Brendshme:

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 71

320 Neni 3, Paragrafi 2, Ligji No. 9343.321 Nenet 4 dhe 5 të Ligjit No. 8770, ‘Mbi ruajtjen e sigurise fizike’, 19 prill 2001, shpjegojnë kërkesat e licensimit, duke përfshirë

kufizimet gjeografike të vëna mbi mbajtësit e licensës të kategorisë A, pasi ata mund të operojnë vetëm brënda distriktit përtë cilin ata mbajnë licensë . Kategoria e mbajtjes se KRSF category A+B, B dhe licensave C janë të autorizuar të operojnë në tëgjithë vëndin.

322 Neni 2, Paragrafi 3, Ligji No. 8770. 323 Neni 7 of Ligjit No. 8770 specifikon se KRSF-te duhet të regjistrohet pranë Drejtorisë së Përgjithshme të Policisë së Shtetit ;

Neni 14, Paragrafi 2 deklaron se drejtori teknik i KRSF duhet të regjistrohet pranë Drejtorisë së Përgjithshme të Policisë dheneni 15, paragrafi 2 specifikon se punonjësit e KRSF duhet të regjistrohen pranë Drejtorisë së Policisë në nivel rrethi .

324 Neni 2, Paragrafi 2, Ligji No. 8770.325 Neni 14, Paragrafi 1ç i LIgjit No. 8770 mbulon drejtorin teknik dhe neni 15, Paragrafi 1c mbulon punonjësit e PSC.326 Neni 2, Paragrafi 1, Ligji No. 8770.327 Neni 11, Paragrafi 2, Ligji No. 8770, ‘Mbi shwrbimin e ruajtjes dhe sigurise fizike’, 19 prill 2001.328 Neni 16 shpjegon kërkesat e trajnimit. Trajnimi i siguruar nga drejtuesi teknik duhet të përshkruajë legjislacionin dhe

rregulloret, përgjegjësitë dhe detyrat e KRSF sipas ligjit , përdorimin e armëve, përdorimin e pajisjeve të telekomunikacionit,ndihmën e parë bazë dhe si të shuhet një zjarr. Drejtuesit teknikë priten të jenë diplomuar nga akademi ushtarake osepolicore dhe të kenë përvojë ushtarake ose policore nga pesë deri në dhjetë vjet.

329 Nga Dekreti No. 195, “Mbi promulgimin e Ligjit No. 7566 ‘Mbi armët’”, 25 shtator 1992.

4.6 Legjislacionii mbajtjes sëarmëve nga

civilët

� Deputetët� Anëtarët e Këshillit të Ministrave dhe njerëz të tjerë të barazvlefshëm me ta� Kryetarët e partive politike� Kryetari i Gjykatës Kushtetuese� Shefi i Zyrës së Hetimit të Përgjithshëm dhe zëvëndësat e tyre� Drejtuesit e disa njësive administrative të njësive administrative të qeverisë vendore � Magjistratët � Punonjesit e permbarimit gjyqesor� Prokurorë� Hetues shtetërorë � Shoferë të deputetëve, kryetarë të partive politike, Krerët e Gjykatës Kushtetuese dhe

Zyra e Hetimit të Përgjithshëm.330

Për më tepër, Ministria e Brendshme mund të japë leje dhe të pajisë rojat private tëruajtjes dhe sigurisë fizike me armë zjarri dhe të trajnojë stafin për trenat e pasagjerëvedhe ngarkesave.331 Dy vendime të Këshillit të Ministrave të kaluara në përputhje meLigjin Nr. 8388 ‘Mbi grumbullimin e armëve të vogla dhe të lehta’ (5 gusht 1998),zgjeruan numrin e kategorive për mbajtje me leje nga njerëzit që jetojnë në zonatkufitare dhe biznesmenët me kapital mbi 50 milion Leke (rreth $500,000).332

Racionalja prapa lejimit të atyre që jetojnë në zona kufitare të mbajnë armë zjarri melej, sipas raportit, ishte se ata priteshin të vepronin si ‘roje kufitare civile’ pas rënies sështetit në vitin 1997.333 Gjithashtu, në kontrast me kategoritë e autorizuara të mbaninnjë armë zjarri të listuar si më sipër, dy kategoritë e specifikuara në ligjin përgrumbullimin e armëve të vogla dhe të lehta të vitit 1998 u lejuan të regjistronin armëqë nuk u ishin dhënë atyre “në mënyrë të drejtpërdrejtë” nga Ministria e atëhershme eRendit, por që kishte shumë të ngjarë të ishin grabitur në vitin 1997. Kjo dispozitë nuku implementua në ligjin e 2003- shit “Mbi grumbullimin e armëve të vogla dhearmatimeve të lehta” dhe ne u informuam se biznesmenët nuk mund të regjistrojnëmë armë zjarri për vetëmbrojtje.334

Megjithatë, një kryeinspektor nga Fieri deklaroi se biznesmenët munden ende tëaplikojnë për një licensë për pistoletë. Gjithsesi, është e qartë se atyre biznesmenëve qëregjistruan armët në 1998 nuk iu kërkua të kthenin armët dhe licensat e tyre.Megjithëse u vlerësuan aplikimet e atyre që kërkonin të regjistronin armë në përputhjeme ligjin e grumbullimit të armëve të vogla dhe të lehta të vitit 1998, ne nuk na uraportua për ndonjë rast refuzimi. Kështu, një nga tiparet më interesante të punes neterren të kryer në rajonet e Shqipërisë është se ka një sërë opinionesh se kush ka tëdrejtë ligjore të mbajë një armë. Për shëmbull, sipas drejtorit të policisë rajonale tëKukësit, Ylli Tafilli, dy lloje njerëzish kanë të drejtë të regjistrojnë një armë:biznesmenët dhe njerëzit që jetojnë në zona kufitare.335 Megjithatë, Shkelqim Pepkola,shefi i komisariatit të policisë në Kukës, deklaroi se që prej vitit 1997 kishte qënë emundur të regjistroheshin vetem armët e gjahut.336 Në Kukës, policia deklaroi se atoishin në procesin e grumbullimit të armëve që ishin regjistruar midis periudhës 2001dhe 2003, pasi kjo ishte udheruar nga Ministria e Brendshme.337 Asnjë i intervistuartjetër nuk na përmëndi këtë urdhër. Kështu, konfuzioni padyshim që lind ngapaqartësia nëse ligji i 1998-ës “Mbi grumbullimin e armëve të vogla dhe të lehta”,zbatohet akoma apo jo.

72 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

330 Neni 5 i Dekretit No. 195, “Mbi promulgimin e LIigjit No. 7566 ‘Mbi armët”, 25 shtator 1992.331 Neni 7 i Dekretit No. 195, “Mbi promuglimin e Ligjit No. 7566 ‘Mbi armët”, 25 shtator 1992. Neni 9 deklaron se ata duhet të

jenë mbi 22 vjec, të mos jenë të sëmurë mendërisht ose me dëmtime fizike dhe të mos jenë dënuar më parë . Neni 7gjithashtu deklaron se Ministria e Brendshme mund të japë leje dhe të pajisë me armë zjarri studion e filmit “Albafilm”,publikun transmetues, trupën teatrore, muzeumet kombëtare dhe lokale, megjithëse neni 8 deklaron se këto armë zjarriduhet të jenë ‘jo funksionale”.

332 Vendimi I Këshillit të MInistrave No. 53, “Mbi përcaktimin e zonave kufitare, llojet e armëve, numrin e municionit, kriteret përdhënien e licensave për armët me leje dhe tarifat përkatëse”, 4 shkurt 1999; Vendimi I Këshillit të MInistrave No. 56, “Mbidhënien e licensave për armët me leje për presidentët dhe ortakët e kompanive tregtare”, 4 shkurt 1999.

333 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Rendit, 15 prill 2005.334 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Rendit, 25 prill 2005.335 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Rendit , 27 prill 2005.336 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Rendit, 27 prilll 2005.337 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Rendit, 27prill 2005; zyrtari i Ministrisë së Rendit, 27 prill 2005.

Një projektligj i ri do t’i lejonte biznesmenët me 50,000 Lek, ose pronarët e më shumëse pesëdhjet kafshëve të aplikonin për një armë. Kjo pason një rekomandim ngadepartamenti i policisë, meqë besohet se këta individë tashmë kanë armë.338

Armët e policisë rregullohen sipas ligjit për Policinë e Shtetit’.339

Sistemi aktual për lëshimin e licensave të armëve për civilët është që komuniteti, shefate policisë kriminale dhe të rendit publik të zonës takohen në një komitet në rajonin epolicisë lokale për të dhënë një vlerësim për aplikimin. Sipas ligjit, vendimet mbidhënien e licensave duhet të merren brënda 30 ditësh.340 Ligjet si të 1992 dhe të 1998kërkojnë, midis të tjerash, që të merret një deklaratë nga punonjësi i policisë lokale qëju nuk jeni në konflikt me fqinjët tuaj kur aplikoni për licensë për të marrë armëzjarri.341 Procesi aktual i regjistrimit nuk është i mirëpublikuar, megjithëse ështëshfaqur një herë në Internet.342

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 73

338 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Rendit, 25 prill 2005.339 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Rendit, 25 prill 2005.340 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Rendit, 25 prill 2005.341 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Rendit, 25 prilll 2005.342 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Rendit, 25 prill 2005.

5 Kapaciteti për kontrolline armëve të vogla dhe të lehta

MINISTRIA SHQIPTARE E MBROJTJES ka një sërë përgjegjësish në lidhje mekontrollet e armëve të vogla dhe të lehta. Ky seksion fokusohet në katër fusha në të cilatMinistria e Mbrojtjes konsiderohet të luajë rol kryesor:

� Prodhimi� Menaxhimi i tepricave të municioneve dhe armëve të vogla dhe të lehta � Kapaciteti për shkatërrimin e municionit dhe armëve të vogla dhe të lehta � Sistemi i kontrollit të importit dhe eksportit

5.1.1.1 Prodhimi

Që prej vitit 1962 Shqipëria ka prodhuar municione, eksplozivë dhe armë të vogla e tëlehta të ndryshme (psh, AK-47 kineze të modifikuara) në uzinat e prodhimit ushtaraktë Gramshit, Mjekesit dhe Poliçanit.343 Uzina e Grmashit filloi të prodhojë një modelkinez të pushkës së tipit ‘Smirnov’ të kalibrit 7.62 mm me licence në vitin 1966 dhemodele AK-47 në 1974. Mjekesi përbëhet nga gjashtë uzina me venndodhje në qytetin eElbasanit, të cilat prodhojnë eksplozivë me licence nga Bofors që prej vitit 1982.Poliçani i specializuar në prodhimin e municioneve, prodhon municione të kalibrit7.62 x 39 mm, shtimje mortaje 82 mm, granada dhe mina antipersonel dhe midis viteve1970–2 filluan të prezantohen minat antitank dhe shtimjet 180 mm. Në periudhënmidis viteve 1977–1985 nga Zvicra dhe Austria erdhën makineri të reja që mundësoninprodhimin e municionit të kalibrit 12.7 x 99 mm dhe 14.5 x 51 mm dhe shtimjeve tëmortajave 60 mm, 107 mm dhe 120 mm. Për më tepër, Poliçani ishte pajisur për tëprodhuar municion 19 mm për pistoletat e tipit Makarov dhe Parabellum. Ështëdebatuar se uzinat shqiptare të prodhimit ushtarak kishin kapacitet tëkonsiderueshëm prodhues të armëve të vogla dhe të lehta. Për shëmbull, zyrtarë tëMnistrisë së Mbrojtjes deklaruan se Gramshi kishte kapacitet për të prodhuar 26,000pushkë automatike në vit duke përdorur katër ose pesë modele të ndryshme.344

Megjithatë, nga mesi i viteve 90, shumë nga pajisjet e prodhimit u prishën, ishin

343 Ky seksion bazohet në informacionin e marrë nga faqja e internetit të Ministrisë së Mbrojtjes së Shqipërisë ,<http://www.MOD.gov.al/eng/industria/ndermarjet.asp>, 12 qershor 2005.

344 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 18 korrik 2005.

5.1 Kapacitetikombëtar

5.1.1 Ministria eMbrojtjes

grabitur ose kishin dalë jashtë përdorimit për sa i përket prodhimit të armëve të vogladhe të lehta që të mund të konkurronin në tregun345 ndërkombëtar të armëve. Përshëmbull, sipas një artikulli gazete të marsit të vitit 2005, uzina e prodhimit ushtaraknë Poliçan, që kish të ngjarë të punësonte 4,000 njerëz për prodhimin e municionitdhe armëve të vogla dhe të lehta gjatë kulmit të saj në fund të viteve 60 dhe në fillim tëviteve 70, u braktis në masë në vitin 1999.346 Sipas drejtorit të uzinës, në vitin 1990 upunësuan 3,200 punëtorë, por në 1994, u punësuan vetëm më shumë se gjysma e këtijnumri (1,700).347 Nga viti 2004, ky numër kishte rënë në 900 dhe sot sipas raporteve kavetëm 264 punonjës duke përfshirë sektorin e menaxhimit. Ata që ishin në gjëndje tëdilnin në pension të parakohshëm, tashmë gëzojnë një pension mujor prej 10,000lekësh (rreth €80). Sipas raporteve 140 njerëz të angazhuar në kryerjen e punimevexhenio dhe projekteve të çmilitarizimit mbi pajisjet ushtarake të tepërta – kryesishtshtimje 85 mm dhe 100 mm.348 Më tepër se prodhimin e AVL dhe municionit për shitjenë tregun ndërkombëtar të armëve, këto uzina ndihmojnë në ngritjen e fondeve për tëforcuar buxhetin për modernizimin e Ministrisë së Mbrojtjes duke transformuar AVLdhe municionet në produkte për shitje në tregun ndërkombëtar të hekurishteve tëskrapit. Duhet vërejtur se uzina e Mjekesit bën prodhimin në shkallë të vogël tëeksplozivëve komercialë.349

Sipas një raporti të dorëzuar UNDDA (Departamentit të Kombeve të Bashkuara përÇështjet e Çmilitarizimit) in 2004, Shqipëria nuk ka një ligj për prodhimin e AVL sepsenuk ka një politikë aktuale për prodhimin e AVL në Shqipëri ose fabrikim të tyre.350

Raporti deklaron se AVL nuk janë fabrikuar në uzinat ushtarake shqiptare që prej vitit1990 dhe kreu aktual i kompanisë ushtarake të import- eksportit MEICO informoiautorin se Shqipëria nuk ka prodhuar municion gjatë këtyre pesë viteve të fundit.351

Ai deklaroi se ka patur kërkesa nga kompani amerikane që municione dhe armë trofe endoshta dhe pushkë të prodhohen në Gramsh. Këto kërkesa përfshinin oferta përintalimin e pajisjeve dhe sigurimin e lëndës së parë për të rifilluar prodhimin.Megjithatë, ai dyshoi nëse ka personel të trajnuar të aftë për të përmbushur këto udhradhe nëse ato do të jenë fitimprurëse. Sipas tij, do nevojitej investim kapitali tëkonsiderueshëm për këto uzina që të konkurronin në tregun ndërkombëtar.352 Aibeson gjithashtu se nuk ka fare të ngjarë që do ketë një uzinë ushtarake shtetërore nëshkallë të gjerë në Shqipëri në një të ardhme të afërt.

Megjithatë, që prej vitit 1990 në uzinat e prodhimit ushtarak është bërë prodhimi dheriparimi i armëve të vogla dhe të lehta dhe municioneve.353 Bazat e të dhënave në faqene Internetit të NISAT tregojnë se Shqipëria prodhonte pushkë dhe karabina nëGramsh në vitin 2001,354 dhe një numër të intervistuarish deklaruan se kishte raste tëkufizuara dhe të rralla të prodhimit të municioneve në uzinën e Poliçanit për eksportnë Turqi dhe SHBA.355 Për shëmbull, drejtori i Uzinës Ushtarake të Poliçanit, MemliKasapi, informoi ekipin studimor që ata vazhdojnë të prodhojnë pajisje 7.62 mm përpërdorim ushtarak, shtimje 9 mm për Ministrinë e Brendshme dhe shtimje 85 mm përpërdorim ceremonial.356

Duket se Turqia po tregon interes të veçantë për shikimin e mundësive në lidhje meprodhimin e municionit me licensë në Shqipëri. Për shëmbull, gjatë 40 vjetorit të

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 75

345 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 Prill 2005.346 ‘Ministri shqiptar I Mbrojtjes premton gjallërimin e fabrikës së prodhimit të armëve’, BBC Monitoring Service. Burimi: Koha

Jone, 22 mars 2005.347 Intervista, Zyrtari I Ministrisë së Mbrojtjes, 29 korrik 2005.348 Ibid; intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.349 Ibid.350 Albania UN PoA Report 2004. Ky raport rithekson deklaratat e bëra një vit më parë në një letër të datës 8 korrik 2003 nga

Misioni i përhershëm i Republikës së Shqipërisë në Kombet e Bashkuara drejtuar Departamentit të Cështjeve të Carmatimitmbi Programin e Veprimit , A/CONF.192/BMS/2003/CRP.93 (Albania UN Letter 2003’).

351 Intervista, Zyrtari i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005.352 Ky opinion është ndarë gjithashtu në intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.353 IIntervistë, zyrtar ndërkombëtar, 21 prill 2005.354 Burimi: NISAT databases website <www.nisat.org>.355 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 29 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 29 prill 2005. Kjo u konfimua nga zyrtarë të MInistrisë së

Mbrojtjes, 18 korrik 2005.356 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 29 korrik 2005.

përkujtimit të ndërtesës në mars 2005, Ministri i atëhershëm i Mbrojtjes, PandeliMajko deklaroi se qeveritë shqiptare dhe turke po punojnë drejt hapjes së një linje të reprodhimi në uzinë357 për prodhimin në Poliçan. Gjithashtu, të pranishëm në ceremoniishin atasheu ushtarak i Turqisë, Kolonel Ali Ozgun dhe Shefi i Shtabit tëPërgjithshëm, Gjeneral Pellumb Qazimi. Në intervistat e kryera në korrik të vitit 2005u konfirmua se makineria e re e sjellë në Poliçan ngaTurqia, si linja e vetme eprodhimit po funksiononte në një tunel të nëndheshëm në Poliçan.358 Nuk ishte eqartë nëse Poliçani do të operojë me licensë, megjithëse kjo duket të jetë e mundur,pasi zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes kanë konfirmuar se municioni do të prodhoheteksluzivisht për ushtarakët turq.359 Nëse ndodh kështu, atëherë do të ishte epërshtatshme për qeverinë shqiptare të konsideronte punën mbi hartimin elegjislacionit të përshtatshëm për prodhimin ushtarak në Shqipëri, si dhe përtransfertën e armëve dhe materialeve të ngjashme të prodhuara sipas marrëveshjeve tëprodhimit të licensuar, duke i kushtuar vëmëndje të vecantë shmangies së zonave grinë lidhje me prodhimin e materialeve ushtarake me licensë në Shqipëri.

5.1.1.2. Menaxhimi i Rezervave

Ministria e Mbrojtjes është përgjegjëse për menaxhimin e rezervave360 të armëve tëvogla dhe të lehta dhe të municioneve. Ajo vendos për vendndodhjet e rezervave,bazuar në misionin dhe operacionet e detyrës dhe distancën e depos së rezervave ngazonat e banuara dhe rrjeti kombëtar i rrugëve. Drejtoria e Projektimeve të Mbrojtjesparashikohet të projektojë mjediset e magazinimit, duke marrë parasysh sigurinë epublikut dhe cështje të sigurisë. Rregullorja mbi armatimet dhe municionet eMinistrisë së Mbrojtjes përcakton qartë masat e sigurisë së depove, udhëzime mbimbajtjen e të dhënave, detaje të përgjegjësive për inspektimet dhe procedurat qëmerren me vjedhjet, si dhe tentativat për vjedhe. Kjo është të paktën ajo çfarë duhet tëndodhë në lidhje me menaxhimin e armëve të vogla, armatimeve të lehta dhemunicioneve të tepërta të Shqipërisë.

Ministria e Mbrojtjes ka marrë forma të ndryshme asistence në këtë fushë, pasi kakërkuar të arrijë anëtarësinë në NATO. Për shëmbull, në vitin 1999, firma, EODSolutions me vendndodhje në Mbretërinë e Bashkuar hartoi një raport me synimpërmirësimin e procedurave të menaxhimit të magazinimit të rezervave. Kjo u arritpër të siguruar që Ministria e Mbrojtjes të përmbushte normat e NATO-s. Raporti dharekomandime sesi udhëzimet e NATO-s mbi magazinimin e municionit të mund tëpërshtateshin me sistemin ekzistues shqiptar gjatë tranzicionit për përafrimin361 eplotë me NATO-n. Ndërmarrja import-eksporti e Ministrisë së Mbrojtjes, MEICO, kaasistuar gjithashtu në këtë proces me anë të hartimit të strategjisë së municioneve nëvitin 2004. Strategjia jep detaje të objektivave, prioriteteve dhe fazave për magazinimine rezervave dhe shkatërrimin e tyre.362

Si pjesë e angazhimeve të saj në procesin e NATO-s për Partneritetin për Paqe, Forcat eArmatosura Shqiptare kanë filluar një plan ristrukturimi që do të reduktojë ushtarakëtshqiptarë në një fuqi të përgjithshme prej 35, 000 vetash në personel, me vetëm 6,000ushtarë profesionistë deri në vitin 2010.363 Ky proces do të ketë dhe një sërë impakteshmbi nivelet e rezervave dhe menaxhimit e sigurisë së tyre. Më pak depo dhe personelaktiv do të nënkuptojnë më shumë materiale ushtarake të tepërta dhe më pak personelpër kryerjen e detyrave të ruajtjes. Kjo do të ketë një impakt mjaft negativ në depottashmë të mbingarkuara.

76 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

357 Op cit ‘Ministri shqiptar I Mbrojtjes premton gjallwrimin e fabrikës së prodhimit të armëve’.358 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes , 18 korrik 2005.359 Ibid.360 Burimi: Raport i PoA i Kombeve të Bashkuara në Shqipëri 2004.361 Op cit Monitorimi i AVAL në Europën Juglindore 2005, fq. 30–1.362 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 Prill 2005.363 Intervista, parlamentar, 3 Maj 2005; Kusova, 19 shkurt 2003, fq. 64.

Megjithëse siguria, kushtet e magazinimit dhe mbajtja e të dhënave konsiderohen tëjenë shumë më të mira se në vitin 1997, ende ka një sërë arsyesh për t’u preokupuar.

Kushtet e magazinimit

Numri i depove të armëve dhe municioneve në Shqipëri aktualisht po ulet, me stoqeqë po centralizohen progresivisht për sa i përket vendndodhjes së tyre.364 Për shëmbull,në vitin 1998 Shqipëria kishte 167 depo që përmbanin 917 magazina për armë të vogladhe armatime të lehta, municion dhe eksplozivë. Në vitin 2005, Shqipëria kishte 57depo, me 474 magazina (195 prej të cilave janë tunele të nëndheshme). Numripërfundimtar i grupdepove pritet të jetë pesë ose gjashtë. Në vitin 2002, këto depombanin 151,039 njësi365 të tepricave të armëve të vogla dhe të lehta. Mbyllja e shpejtë enumrit të madh të depove kishte cuar në mbingarkimin e madh në depot366 që kishinmbetur. Për shëmbull, në depon e municioneve në Mirak, pikërisht jashtë Elbasanit,gjashtë magazina përmbajnë 3,600 tonë të llojeve të ndryshme të municionit, i ciliështë dyfishi i niveleve të vitit 1990.367 Për më tepër, depoja ka gjithashtu gjashtë tuneletë nëndheshme, ku secili prej tyre përmban 2,000 tonë municion. Anëtarët e ekipitstudimor hynë në dy prej magazinave dhe një prej tuneleve, ku arkat e drunjta tëmunicioneve ishin bërë pirg nga dyshemeja deri në tavan. Magazinat nuk kishin mëhapësirë për një zyrë të menaxherit të magazinës, megjithëse ata me kohë shpresojnë tëarrijnë një fazë ku vetëm tunelet e nëndheshme do të përdoren për magazinimin emunicionit, duke sigurar kështu që asnjë municion të mos magazinohet sipër tokës nëatë vendqëndrim. Mungesa e paletës ose edhe e hapësirës për kamionat të tipit vinçpirun, brënda magazinave do të thotë se të gjitha arkat që ndodhen brënda magazinavesipër tokës do të duhen të lëvizen me dorë. Ekipi studimor u informua se ështëpraktikë e përhapur të mbushen plot blloqet e municionit deri në vendosjen e arkavenë majë të pirgjeve.368

Ndërsa arkat e drunjta që përdoren nuk i përmbushin standartet e NATO-s, disavëzhgues shqiptarë dhe ndërkombëtarë janë të sigurt se rreziqet e shpërthimit ngapërmbajtja janë të ulta. Ekipi studimor u informua se mostrat e stoqeve të Mirakutkontrollohen rregullisht për të identifikuar municionin që ka nivele të ulta stabilizuesedhe që duhet të konsiderohen një prioritet për shkatërrim.369 Megjithatë, shumëmunicione të vjetra që nuk kanë stabilizues janë transferuar gjatë vëndit, mereduktimin e depove. Ky fakt, që lidhej me municionin e pasistemuar që ishte dorëzuarnga civilët si dhe mbingarkimin e depove, i kishte bërë disa zyrtarë të Minsitrisë sëMbrojtjes Shqiptare të deklaronin se rreth gjysma e depove aktuale duhet tëkonsiderohen si “me rrezik të lartë” për detonim.370 Për të ndihmuar kontrollin endonjë shpërthimi në Mirak, kollonat fqinje të municionit nuk përmbajnë dy tipeidentike të tyre.

Megjithatë, ndërtesat fqinje përbëjnë një arsye për t’u shqetësuar për sa i përketsigurisë publike. Një rrugë kryesore dhe një numër ndërtesash banimi ndodhen mëpak se disa qindra metra nga magazinat në depot e municionit në Mirak, me depo tëtjera, sipas raportimeve, edhe më afër zonave të banuara. Megjithëse shumë nga këtoprojekte ndërtimi për banim janë kryer pa leje zyrtare, autoritetet lokale janë, sipasraporteve, jo të gatshme të marrin masa nga frika se mos provokojnë reagimenegative.371 Megjithatë, nuk ndodh gjithmonë kështu: ekipi studimor u informua se

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 77

364 Burimi: Raport i PoA i Kombeve të Bashkuara në Shqipëri 2004.365 Sipas një urdhri qeveritar mbi nxjerrjen nga funksionimi SALË Decommission, e cila jep një listë gjithëpërfshirëse të njësive të

armëve të lehta dhe armatimeve të lehta të tepërta në magazinat shqiptare në vitin 2002.Intervista, zyrtarë të Ministrisë sëMbrojtjes, 14 Prill 2005.

366 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005.367 Magazinat ishin stalla në periudhën e ndërmjetme të luftës. Catia kishte rënë në një nga gjashtë deport e Mirakut, por

fatmirësshtt arkat me municione të sitstemuara brënda mbanin tavanin. Të dhëna të mbledhura gjatë vizitës në depon emunicionit në Mirak, 27 korrik 2005. Një i intervistuar deklaroi se disa depo përmbain trefishin e sasisë së municionit që ataishin projektuar të mbanin. Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005.

368 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005.369 Të dhëna të mbledhura gjatë vizitës në depon e municionit në MIrak, 27 korrik 2005; intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill

2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005370 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005.371 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.

një shkollë që ndodhej shumë afër depos së municionit në Mirak ishte mbyllur përshkak të problemeve të mundshme të sigurisë publike.

Në të njëjtën depo, i gjithë municioni ishte vendosur në kuti dhe nuk kishte asnjë njësiarmësh të vogla e armatimesh të lehta të ruajtura në magazine. Një numër tëintervistuarish ishin të sigurt se shumë depo që ishin përdorur për magazinimin enjësive të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta dhe municionit ishin siguruar nëmjedise372 më vete magazinimi. Megjithatë, ne u informuam se municioni igrumbulluar nga civilët arrin në depo, i përzier me materiale të tjera eksplozive,shpesh në të njëjtat shishe ose çanta plastike në të cilat ishte dorëzuar te grumbulluesite armëve. Qëndra Kombëtare e Çmilitarizimit (QKÇ) ka punuar sipas një kontrate përprojekte, me synim ripaketimin e 900 tonëve të këtij municioni të pasistemuar përshkatërrim,373 por nevojitet të kryhet më shumë ripaketim. Një ish zyrtar i NAMSA-svlerësoi se mes totalit të rreth 150,000 tonëve municioni në stoqet e shtetit, ka 2,000tonë municione të pasistemuara për shkatërrim.374

Siguria

Shumë depo mbështeten në tela me gjemba, drunj për dyer druri, dritare me shufradhe pak dritë nga jashtë si masa kryesore sigurimi kundër vjedhjes. Nuk ka qen tëstërvitur, sisteme alarmi apo sisteme375 survejimi me video. Megjithatë, për shkak tëreduktimit të vazhdueshëm në numrin e depove, ndoshta është e kuptueshme se masate sigurisë së teknologjisë së lartë të kushtueshme nuk po përdoren në depot që janëprojektuar të mbyllen në një të ardhme të afërt.376

Depot zakonisht ruhen nga ushtarë të keqpaguar të shërbimit të detyrueshëm, nga tëcilët ka një numër377 të pamjaftueshëm, dhe në disa raste nga roja civile ose KRSF.Menaxheri i magazinës është përgjegjës të kontrollojë nëse magazinat janë mbyllurapo jo, që nuk ka shenja të hyrjes me forcë dhe se armët e vogla dhe të lehta dhemunicionet nuk janë marrë.378 Një i intervistuar deklaroi se ai besonte se nuk mund tëbëhej shumë për të ndaluar një shef magazine ose roje të rekrutuar nga tentativa për tëasistuar në vjedhjet nga depot, në mënyrë aktive ose pasive.379 Megjithëse asnjë iintervistuar nuk deklaroi ndonjë besim në nivelet sistemike të korrupsionit dhepërvetësimit të armëve të vogla dhe të lehta e municionit nga depot, kjo nuk u hodhposhtë si mundësi. Depot që ndodhen në zonat kufitare u identifikuan si vëndi më imundshëm për këtë lloj shpërdorimi të detyrës.

Një numër të intervistuarish deklaruan se nuk do të ishte e mundur që ushtarakët dotë zbulonin raste para medias380 të vjedhjeve faktike ose të dyshuara të armëve të vogladhe të lehta dhe municioneve. Megjithatë, ekipi studimor u informua se në vitin 2003,tre pistoleta – dy pistoleta sportive dhe një pistoletë TT e prodhuar në Kinë, ishinraportuar si të vjedhura nga depot e Ministrisë së Mbrojtjes.381 Përgjigja më e përhapurndaj pyetjeve në lidhje me rastet e njohura të personelit ushtarak të kapur duke upërpjekur të shesë armë të vogla dhe të lehta të vjedhura ose të lehtësojë aksesin nëdepo për të tjerët që të vjedhin armë të vogla dhe të lehta, ishte se konsiderohej më elehtë dhe më e lirë thjesht të blije pjesë të armëve të vogla ose armatimeve të lehta emunicioneve që ishin vjedhur në vitin 1997. Ishte vërejtur gjithashtu se si roja fizike estoqeve, çdokush në zonë dhe në fabrika ose vendqendrime nuk ka të ngjarë tërrezikojë ta fusi njëri tjetrin në telash nëpërmjet përfshirjes në aktet e vjedhjes.382

78 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

372 Intervista, ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005.373 Intervista, ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 priil 2005.374 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.375 Burimi: Albania UN PoA Report 2004. Të dhëna të mbledhura gjatë vizitës në depon e municionit të Mirakut, 27 Korrik 2005.376 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005.377 Intervista, ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005.378 Ibid.379 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 21 prill 2005380 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; Anon, gazetar investigativ, 21 Korrik 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 Korrik

2005.381 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005.382 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.

Megjithatë, në korrik 2005, u shfaq një artikull në gazetën Shekulli duke dhënë detajesesi një ushtar i shërbimit të detyrueshëm, në disa raste383 kishte shitur municion,eksplozivë dhe materiale të tjera ushtarake nga njësia tankiste në “Arshi Lengo”. Faktiqë ky ushtar i shërbimit të detyrueshëm dyshohej të kishte trafikuar pajisje ushtarakejashtë repartit në raste të mëparshme pa u kapur, sugjeron se masat e sigurisë kanënevojë të rishikohen.

Mbajtja e të dhënave

Sipas raportit të Shqipërisë 2004 për Programin e Veprimit të Kombeve të Bashkuarambi Armët e Vogla dhe të Lehta, të dhënat për mbajtjen, përdorimin, shpenzimet dheasgjësimin mbahen për dhjetë vjet në nivel batalioni dhe në mënyrë të papërcaktuar nënivele brigade, divizioni dhe Shtabi të Përgjithshëm.384 Çdo vit kryhen ushtrimeverifikimi në nivele batalioni, çdo dy vjet në nivel brigade dhe çdo katër vjet në nivelkombëtar nga ekspertë të Ministrisë së Mbrojtjes, të cilët kryejnë kontrolle fizikepërkrah kontrolleve të librave të regjistrimit.385 Janë ngritur shqetësime tek ekipinstudimor në lidhje me saktësinë e librave të regjistrimit të Ministrisë së Mbrojtjes mbiarmët e vogla dhe të lehta dhe mbajtjet e municioneve, pasi numri i zyrtarëve nëTiranë me detyrë monitorimin e shkeljeve të Ministrisë së Mbrojtjes konsiderohet tëjetë i vogël, kur krahasohet me sasinë e stoqeve që ata janë të ngarkuar tëmonitorojnë.386 Inspektimet dhe inventaret vështirësohen nga komunikimet e dobëtamidis depove qëndrore dhe rajonale, transportit të dobët, daljet në pension tëpersonelit të aftë dhe të shënjave kineze dhe ruse në armë që shumë nuk mund t’ilexojnë.387 Gjatë ripaketimit të tij të municionit të pasistemuar sipas kontratës sëNAMSA, QKÇ (Qendra Kombëtare e Çmilitarizimit) pa së pari se të dhënat emagazinës nuk përputheshin me realitetin.388 Nga vlerësimi i një ish zyrtari tëNAMSA-s, inventaret janë rreth 90 për qind të sakta,389 dhe kështu krijojnë mundësipër shpërdorim nga ana e personelit ushtarak.390

Aktualisht, Forcat Tokësore, Forcat Detare, Komanda e Mbështetjes Logjistike dheForcat Ajrore Shqiptare, të gjitha përdorin të dhëna në letër sesa të dhëna tëkompjuterizuara për të raportuar te Shtabi i Përgjithshëm mbi mbajtjet e armëve. Kysystem është funksional, por i ngadaltë dhe duhet të përfitojë nga zhvillimielektronik.391 Sipas zyrtarëve të Ministrisë së Mbrojtjes kërkohet një sistem me nyjeqendrore të paktën në qëndra për forcat tokësore, detare, mbështetjen logjistike dheforcat ajrore së bashku me një pikë qëndrore në Shtabin e Përgjithshëm.392 Megjithatë,sipas të intervistuarve nga organizatat dhe kompanitë ndërkombëtare, Ministria eMbrojtjes është siguruar me sistem paketash llogaritje të kompjuterizuara për mbajtjete armëve të vogla dhe të lehta e municioneve, por ato nuk janë përdorur.393 Sugjerimi injë zyrtari ndërkombëtar është që baza e të dhënave që operon brënda Ministrisë sëBrendshme (përshkruar më poshtë në seksionin 5.1.2.1) të mund të përshtatej përpërdorim brënda Ministrisë së Mbrojtjes.394 Me mbështetjen e donatorit, shpresohetqë ky sistem të mund të qarkullonte në çdo depo, me të dhënat e mbledhura për sasinë,tipet dhe shënjën e armëve të vogla dhe të lehta dhe pajisjeve ushtarake.

Disa shqetësime shfaqen në lidhje me AVL-të dhe municionet e depozituara nëmagazinat ushtarake nga ekipet e grumbullimit të armëve. Një vëzhgues

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 79

383 “ushtari që ruante repartin i akuzuar për vjedhje municioni”, Cështje të krimit dhe korrupsionit në Shqipëri, 9–15 korrik2005. Burimi: Shekulli, 13 korrik 2005.

384 Qeveria e Shqipërisë, ‘Raport mbi zbatimin e Programit të Veprimit të Kombeve të Bashkuara për parandalimin, luftimin dheeliminimin e tregtisë së paligjshme të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta, në të gjitha aspektet e saj’, (2004),http://disarmament2.un.org/cab/nationalreports/2003/Albania.pdf, accessed 12 Nëntor 2005, fq 10.

385 Ibid.386 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005.387 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.388 Intervieë, ish zyrtar i Minitrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005.389 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 pril 2005.390 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 Korrik 2005.391 Intervieë, ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005.392 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005. 393 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 12 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 Korrik 2005.394 Korrespondencë me zyrtar ndërkombëtar, 10 Nëntor 2005.

ndërkombëtar ka shprehur shqetësime se të dhënat mund të mos jenë të sakta sepseata punonjës policie të ngarkuar me mbledhjen dhe regjistrimin e armëve dhemunicionit të mbledhur mund të mos jenë në gjëndje të identifikojnë saktësisht çfarëështë mbledhur.395 Ky skepticizëm rrjedh nga fakti se as policia që ka mbledhur armëtdhe municionin, as menaxherët e policisë ose të magazinave ushtarake që i kanë marrëato, nuk numërojnë çdo të copë të veçantë që ata marrin. Për më tepër, sic u deklaruamë sipër, municioni dhe granadat mund të arrijnë të përziera së bashku në shishe,çanta ose kontenierë të tjerë, të cilët disa punonjës policie ose menaxherë magazinenuk janë të gatshëm t’i ndajnë. Pjesët e mbledhura të AVL-ve kanë të ngjarë tëvështirësojnë organizimin e disa magazinave, si disa anëtarë të stafit të Ministrisë sëMbrojtjes i zbrazin këto pjesë në magazine ose për shkak se punonjësit teknikë nukjanë të pranishëm, ose të pashqetësuar me detyrën e trajtimi të armëve tëmbledhura.396 Kështu, cdo shifër depoje në letër mund të jetë e ndryshme në kapjet etyre të vërteta. Kjo gjithashtu lidhet me faktin se ekspertët ndërkombëtarë nuk endiejnë se shumë nga menaxherët e magazinës kanë patur trajnim të mjaftueshëm përpunën.397

Ka probleme të mëtejshme me shpejtësinë e shkëmbimit të informacionit midisreparteve të largëta dhe depove dhe autoriteteve qëndore, të cilat mund të cënoheshinnga saktësia e shifrave. Për shëmbull, një menaxher magazine në një depo në Kukësmund të nxjerrë 1,000 të copë municioni për t’u përdorur në trajnim, por kjo mund tëmos gjendet në një regjistër të Minstrisë së Mbrojtjes në qëndër derisa shumë më vonë,për shkak të sfidave që një sistem të dhënash i bazuar në letër dhe infrastruktura edobët e transportit paraqesin për komunikimin efektiv dhe në kohë midis njësive.Këto vonesa mund të krijojnë mundësi për vjedhje në shkallë të vogël dhe llogari tërreme.398

Depot Model

Një i intervistuar sugjeroi se një depo model do të ngrihej si një zgjidhje afatgjatë përrezervat399 e tepërta ushtarake të Shqipërisë. Depoja model do të ishte tërësisht nëpërputhje me standartet e NATO-s, duke krijuar praktikën më të mirë në fusha siripaketimi i municionit, kompjuterizimi i mbajtjes së të dhënave, përdorimi iinventareve fizike, ndriçimi, strehimi për rojat, dyert e përforcuara dhe televizori meqark të mbyllur. Kjo do të kërkonte asistencë ndërkombëtare dhe mbështetjen eMinistrisë së Mbrojtjes, si dhe fondet përkatëse. Me planet për të pakësuar numrin egrupdepove në Shqipëri, në pesë ose gjashtë, ndërtimi i të paktën një depoje model nëplanin afatshkurtër e afatmesëm duket të jetë një opsion i mirë për përmirësimin esigurisë së rezervave në planin afatgjatë. Megjithatë, që një iniciativë fillestare e këtijlloji të ketë sukses, përvoja në kontekstet e tjera tregon se duhet të ketë gjithashtu njëstrategji intensive për të siguruar praktikat më të mira që të filtrojnë edhe në depo tëtjera. Kjo do të kërkonte mbështetje politike dhe buxhetore nga qeveria kombëtare, sidhe një plan të qartë zbatimi.

Kapaciteti i shkatërrimit

Në vitin 1998, NATO mblodhi një Ekip Zbatimi për Magazinimin dhe Asgjësimin eMunicionit (ASDIT), që punonte nën kujdesin e Partneritetit për Paqe, për tëidentifikuar shkallën e AVL-ve dhe problemin e municioneve në Shqipëri. Një prejrekomandimeve të ASDIT ishte përmirësimi i trajnimit të forcave të armatosura nëprocedurat e Asgjësimit të Eksplozivëve të Artilerisë (AEA). Kështu, Skuadra eTrajnimit për Mbështetje ndaj Asgjësimit të Municioneve të Artilerisë (AEA ASTT,1999–2002), skuadra e dytë e NATOS në kuadër të Partneritetit për Paqe e dërguar nëShqipëri, ishte ngarkuar me detyrën të siguronte konsulencë në lidhje me

80 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

395 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 21 prill 2005.396 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.397 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005.398 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik 2005.399 Intervieë, ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005.

magazinimin dhe shkatërrimin e sigurt, duke formuar një ekip AEA brënda Forcave tëArmatosura shqiptare, duke përfshirë 12 studentët e parë të kualifikoheshin nga kursi itrajnimit të NATO-s. 13 studentët e tjerë u trajnuan më pas, megjithëse si rrjedhojë ereformave në ushtri, shumë nga ata të trajnuar nga NATO dolën në pension, dhemendohet të jenë vetëm dy të trajnuar të mirëfilltë të punësuar për detyra të AEA nëforcat e armatosura.400 Intervistat kyçe informative sugjerojnë që disa njësi AEA tëforcave të armatosura që janë trajnuar vetëm për shkatërrimin e zërave të veçanta,bëjnë shkatërrime në shkallë të gjërë, pa njohuritë ose pajisjet e nevojshme, dukeparaqitur kështu një rrezik të konsiderueshëm ndaj sigurisë publike.401

Ne u informuam se shumë nga personeli i punësuar në uzinat ushtarake të Gramshit,Mjekesit dhe Poliçanit tashmë zhvillojnë kryesisht çmontime xhenjere dhe projekteçmilitarizimi mbi pajisjet402 e tepërta ushtarake. Ekipi studimor gjithashtu vizitoibazën ushtarake të Mengelit, afër Elbasanit, e cila ishte përdorur si vënd shkatërrimi iAVL-ve për një numër projektesh shkatërrimi të armëve të vogla dhe të lehta tëfinancuara nga ndërkombëtarët. Një workshop i prerjes së AVL-ve u krijua aty në vitin2000 nga një ekip ushtarak gjerman i ngarkuar me detyrën e shkatërrimit të 40,000armëve të vogla dhe të lehta, i cili dhuroi pajisje prerëse dhe pajisje kompjuterike përmbajtjen e të dhënave.403 Vendi u përdor më pas nga EOD Solutions për të shkatërruaredhe 85,000 AVL. Sipas stafit në bazë, ata kanë kapacitetin të shkatërrojnë mesatarisht600 AVL në ditë. Ky vend më pas iu dorëzua qeverisë shqiptare për projekte tëshkatërrimit të vazhdueshëm, me shpresa se do të mund të shërbejë si vënd përshkatërrimn e stoqeve të armëve të vogla e armatimeve të lehta nga shtetet fqinje.

Në vjeshtën e vitit 2005, një qendër shkatërrimi municioni në përputhje me standartete Bashkimit Europian ishte gati të funksiononte në Uzinën e Lëndëve Plasëse ULPMjekes.404 NATO kishte siguruar, sipas të dhënave, 2.5 milion $ për instalimin e kësajnjësie, megjithëse një sërë pengesash e kishin vonuar datën e fillimit tëkrematoriumit.405 Sipas përfaqësueve të NAMSA-s, krematoriumi do të përdoret përshkatërrimin e rreth 11,000 tonësh municion AVL gjatë 18 muajve të ardhshme, me njënivel mesatar prej 22,500 7.62 mm shtimje për orë. Pritet të operojë për 24 orë në ditë,me fishekë të çmilitarizuar që janë dërguar në punimet e shkrirjes së metalit diku afërElbasanit.406

Strategjia e Municioneve të Ministrisë së Mbrojtjes, e cila u zhvillua nga MEICO nëvitin 2004, paraqet planet e forcave të armatosura shqiptare për asgjësimin emunicioneve të tyre të tepërta, duke specifikuar prioritetet, metodat dhe kostot eshkatërrimit. Megjithëse strategjia pret miratimin formal dhe nuk është plotësisht efinancuar, po përdoret sipas raporteve për të drejtuar punën në këtë fushë.407 Në vitin2000, forcat e armatosura shqiptare llogaritën se magazinat e tyre përmbanin njëtepricë prej 117,476 tonësh municion.408 Kjo shifër u ul në 85,424 nga fundi i vitit 2004si rezultat i aktiviteteve të shkatërrimit të kryera nga forcat e armatosura shqiptare,EOD Solutions shpk, NAMSA dhe NDC. Gjatë periudhës 2001–2004, forcat earmatosura shqiptare shkatërruan 26,473 tonë municione, NAMSA shkatërroi 2,874tonë mina antipersonel dhe 1,475 tonë municion, dhe EOD Solutions shpk shkatërroi1,229 tonë municion. Është llogaritur se forcat e armatosura shqiptare do tëshkatërrojnë edhe 11,780 tonë dhe EOD Solutions 1,000 tonë gjatë vitit 2005.409 Në vitin2006, NAMSA synon të shkatërrojë 8,000 tonë shtesë si pjesë e një granti prej €6.4

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 81

400 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; ish zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 18 prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 korrik2005.

401 Korrespondencë me kontraktues privat, tetor 2005. 202 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005; zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 29 korrik 2005; zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes,

27 korrik 2005.403 Të dhëna të mbledhura gjatë vizitës në bazën ushtarake të Mengelit, 27 korrik 2005.404 Të dhëna të mbledhura gjatë vizitës në uzinën e lëndëve plasëse në Mjekes, 27 Korrik 2005.405 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.406 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 27 korrik 2005; Zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 27 korrik 2005.407 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 17 mars 2005.408 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005. 409 Intervista, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 14 prill 2005.

milion të siguruar nga Fondi410 i Natos në kuadër të Partneritetit për Paqe. Kështu,bazuar në nivelet aktuale, Shqipëria ende do të ketë të paktën 60,000 tonë municionetë tepërta për t’u shkatërruar pas mbarimit të projekteve aktuale në 2006.

Tabela 25: Municionet e shkatërruara dhe përdorura nga viti 2000–prill 2004 411

Vendndodhja/Viti 2000 2001 2002 2003 Jan–Prill Totali2004

Uzina ushtarak i Poliçanit 400 2,300 2,085 4,600 853.8 10,238.8tonë

Uzina Ushtarake e Gramshit 804 169.3 973.3

Uzina Ushtarake e ULP-Mjekes 2,186 688 35 307 3,216

Grupi shqiptar i AEA 63 468 671 2,837 2,436 6,475

EOD Solutions shpk. 894 2 34 930

NDC 352 352

Shtimjet e harxhuara 200 180 150 100 630

Totali 663 5,134 4,488 8,730 3,800.1 22,815.1

Pjesa e Strategjisë së Municioneve merret me ripaketimin e municionit të gatshme përasgjesim. Sic u përmënd diku tjetër në këtë raport, shumë nga municionet embledhura nga MB dorëzohet në magazinat e Ministrisë së Mbrojtjes në të njëjtatkushte sic arrin në rajonet e policisë. Kjo mund të nënkuptojë që çantat plastike dheshishet e lira dhe llojet e përziera të municioneve mbahen në magazinat e Ministrisë sëMbrojtjes derisa të mund të ripaketohen dhe të ndahen për shkatërrim të sigurt.Kështu, ka nevojë për një staf teknikisht të aftë që të ndajë municionin e mbledhur nëpako të sigurta për shkatërrim. Fakti që një përqindje e konsiderueshme e AVL-ve tëmbledhura, municionit dhe eksplozivëve janë përzgjedhur për shkatërrim sesa përshitje, duhet të njihet si një hap pozitiv nga komuniteti ndërkombëtar. Një mbështetjee mëtejshme ndërkombëtare për projektet e shkatërrimit do t’i dërgonte autoriteteveshqiptare një mesazh pozitiv inkurajimi.

Megjithëse jo domosdoshmërisht një çështje që i përket AVL-ve dhe shkatërrimit tëmunicionit të AVL-ve, një numër të intervistuarish theksuan problemet që Ministria eMbrojtjes dhe kontraktuesit ndërkombëtarë përballen kur përpiqen të rregullojnë njëshkatërrim të sigurt të minave, municioneve të kal;ibrit të madh dhe armatimeve412 tëtjera. Shqipëria po shkatërron rreth 300–400 tonë municione në muaj.

Njëkohësisht, çështjet mjedisore po fitojnë rëndësi pasi njerëzit po bëhen gjithnjë e mëtë ndërgjegjësuar në lidhje me to. Shkatërrimet tashmë po ngadalësohen ngaprotestat.413 Ministria e Mbrojtjes dhe kontraktuesit ndërkombëtarë duhet të marrinleje nga autoritetet lokale për të përdorur vëndet që ishin më parë pronë e Ministrisë sëMbrojtjes për të shkatërruar municione dhe materiale ushtarake të tepërta nëpërmjetdetonimit. U raportua se nuk ka shumë konsulentë lokalë që janë të gatshëm tënënshkruajnë marrëveshje që lejojnë shkatërrimin e materialeve ushtarake në zonat etyre, për shkak të protestave dhe fushatave kundër vëndeve të shkatërrimit. Disa ngakëto fushata dhe protesta kanë theksuar dëmin mjedisor të shkaktuar nga shkatërrimii municioneve, por shumica mendohen të jenë të motivuar nga frika se projektet eshkatërrimit do të kenë impakt mbi jetesën e banorëve të zonës. Për shëmbull, disafermerë janë ankuar se ujësjellësi i tyre është ndotur pas detonimeve në zonën e tyreose raportuan forma të tjera dëmi të pronës ose gjësë së gjallë. Ndërsa protesta mundtë ngadalësojnë aplikimet për liçensa për të shkatërruar armët, ato nuk e kanë ndaluarprocesin e shkatërrimit.

Zyrtarë të Ambasadës Amerikane në Tiranë sugjeruan se pjesë e problemit është edhe

82 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

410 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 prill 2005.411 Qeveria e Shqipërisë, ‘Raport mbi zbatimin e Programit të Veprimit të Kombeve të Bashkuara për parandalimin, luftimin dhe

eliminimin e tregtisë së paligjshme të armëve të vogla dhe armatimeve të lehta, në të gjitha aspektet e saj’, (2004),http://disarmament2.un.org/cab/nationalreports/2003/Albania.pdf

412 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 18 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 29 Prill 2005; zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 17 Mars2005; zyrtar ndërkombëtar, 19 Prill 2005; parlamentar, 3 Maj 2005; zyrtar ndërkombëtar, 23 Korrik 2005.

413 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 19 Prill 2005.

metoda e ndjekur nga Mnistria e Mbrojtjes. Ata argumentojnë se Ministria e Mbrojtjesnuk është mjaft kompetente në detyrat e marrëdhënieve publike dhe kështu mund tëkrijkojë ose përkeqësojë disa nga problemet të cilat ata ndeshin përmes një përzierjejearrogance dhe indiferentizmi kundrejt popullsisë lokale. Nuk kanë ndihmuar as njësërë ‘aksidentesh’. Ekipit studimor iu shpjegua se për t’u siguruar se procesi po ecën sicduhet, është e nevojshme të sigurohet se janë krijuar marrëdhënie të mira personaleme zyrtarët lokalë. Për Ministrinë e Mbrojtjes ose kontraktuesit ndërkombëtarë, për tëmarrë një leje për të shkatërruar pajisje ushtarake, autoritetet lokale zakonisht kanënevojë të risigurohen dhe ndoshta të marrin stimuj për të qënë dakord. KomitetiParlamentar i Mbrojtjes ka qënë, sipas të dhënave, i përfshirë në një sërë rastesh, sepsebanorët lokalë pretendojnë se apelimi i tyre bie në vesh të shurdhër, kur ata i drejtohenMinistrisë së Mbrojtjes me ankesa.414

Një nga problemet kryesore për projektet e shkatërrimit i ndërmarrë në mjedisetushtarake shqiptare është që shkatërrimi i municionit po bëhet gradualisht më ivështirë meqë shumë pjesë më të lehta dhe më fitimprurëse për t’u çmilitarizuar, janëshndërruar tashmë në metale skrap dhe janë shitur. Pjesa që mbetet, e cila përfshinGranada mortajë, artileri e kalibrit të mesëm dhe municione të tjera që janë teknikishttë vështira për t’u shkatërruar, do të jetë më e vështirë të shiten me një cmim qëmbulon koston e çmilitarizimit, pa përmëndur me një përfitim. Një rënie e interesit tëdonatorit ndërsa kostoja për çdo pjesë për cmilitarizimin rritet, ka shkaktuarprobleme. Kështu, u krijua frika se mos njësitë e çmilitarizimit në Gramsh, Mjekes dhePoliçan do të mund të ndalonin punën në një të ardhme të afërt, pasi ato do të kenëçmilitarizuar të gjitha stoqet e tepërta që mund të shiten aktualisht si skrape.415

Njëkohësisht, pajisje të tjera të rënda ushtarake të tepërta konsiderohen prioritare përt’u shkatërruar. Për shëmbull, SHBA e përqëndroi financimin e saj në shkatërrimin eMANPADS në 2004 dhe tashmë po thekson programet e shkatërrimit për armëtkimike, minat detare dhe silurët.416

5.1.1.3 MEICO dhe sistemi i kontrollit të transfertave

Vetëm një ndërmarrje shqiptare lejohet aktualisht në mënyrë të ligjshme të tregtojëarmë, municione dhe pajisje ushtarake. Kompania shtetërore ushtarake e import-eksportit (MEICO) u krijua në vitin 1991 dhe është e atashuar brenda Ministrië sëMbrojtjes. Është përgjejgëse për marketingun dhe shitjet e armëve dhe pajisjeveushtarake të tepërta shqiptare dhe importimin e pajisjeve ushtarake dhe armëve tëzjarrit për të gjtiha institucionet shtetërore shqitare. Detyra e saj kryesore është tëpakësojë armët dhe municionet e tepërta të forcave të armatosura shqiptare nëpërmjettrasnfertave ndërkombëtare, duke rritur kështu të ardhurat për modernizmin eMinistrisë së Mbrojtjes. Kur u krijuar MEICO, Ministria e Mbrojtjes mori leje ngaqeveria për ditën e shitjes, shkatërrimit ose çmontimit dhe shitjes si skrap të stoqeveshtetërore të armëve dhe municioneve të tepërta.417 Aktivitetet e saj udhëhiqenkryesisht nga dokumentat e mëposhtëm:

� Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 366,“Mbi krijimin e ndërmarrjes së import-eksportit [në varësi] të Ministrisë së Mbrojtjes”, 5 tetor 1991;

� Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 135,“Mbi miratimin e shitjes së armëve dhemunicioneve nga Ministria e Mbrojtjes”, 1 maj 1992;

� Ligji Nr. 7566,“Mbi armët”, 25 maj 1992;

� Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 365,“Mbi shkatërrimin ose shitjen e municionevepër të cilat po përfundon ose ka përfunduar periudha e përdorimit dhe mbi shitjen e

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 83

414 Intervista, parlamentar, 3 Maj 2005.415 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 18 Prill 2005.416 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 29 Prill 2005.417 Ibid.

armatimeve dhe municioneve të tepërta “, dhe amendimet e tij, 6 qershor 1994;418

� Rregullorja e Qeverisë Shqiptare Nr 366,“Mbi shitjen e armatimeve dhe municionit”,10 gusht 1996;

� Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr. 05,“Mbi funksionimin e kompanisë ushtarake tëimport- eksportit, MEICO, dhe marrëdhëniet e saj me departamentet dhe njësitë etjera në Ministrinë e Mbrojtjes “, 08 janar 2002;

Sipas këtij vendimi të fundit, MEICO mund të importojë dhe eksportojë të gjitha llojete pajisjeve ushtarake, municionit dhe eksplozivëve419 industrialë dhe ushtarakë dhekonsiderohet si pika kryesore e kontaktit për partnerët e huaj të interesuar për lidhjene marrëveshjeve të armëve me palët shqiptare.420 Gjithashtu vë përgjegjësinë përkoordinimin e marrëdhënieve midis MEICO-s dhe departamenteve të tjera tëMinistrisë së Mbrojtjes me Sekretarin e Përgjithshëm të Ministrisë së Mbrojtjes.421 KurMinistria e Brendshme (MB) importon pajisje ushtarake, duhet të veprojë nëpërmjetMEICO-s.422 Që në fillim të vitit 2003, MEICO-s i është kërkuar të dërgojë një raport tëdetajuar dhe konfidencial të aktiviteteve të saj Presidentit, Kryeministrit, ZyrësKombëtare të Auditit dhe Ministrisë së Mbrojtjes në datën 15 të çdo muaji.423

Aktualisht ka një staf prej mbi njëzet vetash që punojnë në sektorin e financës,marketingut, ligjit dhe fushave teknike që kanë lidhje me pajisjet ushtarake dhe armëte zjarrit.424 Pretendohet nga drejtuesi i kompanisë se MEICO nuk ka privilegje specialekur është fjala për përmbushjen e kërkesave të vendimeve qeveritare, rregulloreve dheurdhrave mbi transferimet dhe që në fakt “doganat vënë kompanitë private përparaMEICO-s, duke shkaktuar vonesa425 serioze”.

Aktualisht, vetëm MEICO ka të drejtë të apikojë për licensë për të importuar oseeksportuar një ngarkesë të pajisjes ushtarake, AVLdhe/ose municione. Ata duhet tëbëjnë një aplikim pranë Sekretarit të Përgjithshëm të Ministrisë së Mbrojtjes për cdourdhër, i cili më pas vlerësohet nga Drejtoria e Integrimit të Politikave në Ministrinë eMbrojtjes, në konsultim me ministritë e tjera dhe nganjëherë me ambasadën anglezedhe amerikane në Tiranë. Më pas, licensa nxirret sipas një dekreti të nxjerrë ngaMinistri i Mbrojtjes, mbi autoritetin e qeverisë.426

Në rastin e eksporteve të pajisjeve të tepërta ushtarake, aplikimet duhet të kalojnë paranjë komisioni për vlerësimin e informacionit mbi shkatërrimin e armëve, i cili miratontipin, peshën dhe sasinë e municioneve që do shiten dhe çmimin e shitjes.427 Komisionidrejtohet nga drejtori i Drejtorisë së Logjistikës dhe përfshin anëtarët e mëposhtëm:

� Shefin e sektorit të armatim- municionit;� Një specialist i sektorit të armatimit;� Një përfaqësues i sektorit për ndërmarrjet ushtarake;� Një përfaqësues i drejtorisë së planifikimit dhe financës;� Një përfaqësues i institutit të projektimit në Ministrinë e Mbrojtjes;� Një përfaqësues i MEICO-s.

Sipas urdhrit të qeverisë që krijoi këtë komision, vendimet mbi urdhrat duhet të

84 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

418 Vendimi i Këshillit të Ministrave No. 822, “Mbi amendimin e vendimit të Këshillit të MInistrave No. 365”, 9 Dhjetor 1996;Vendimi i Këshillit të Ministrave No. 564, “Mbi një amendim të vendimi të Këshillit të Ministrave No. 365”, 22 Dhjetor 1997;Vendimi i Këshillit të Ministrave No 829, “Mbi një amendim të vendimit të Këshillit të Ministrave No. 365”, 30 dhjetor 1998;Vendimi i Këshillit të Ministrave No No. 344, “Mbi një amendim të vendimit të Këshillit të Ministrave No. 365”, 7 korrik 2000;Vendimi i Këshillit të Ministrave No. 113, “Mbi një amendim to COM Decision No. 365”, 8 mars 2001; Vendimi i Këshillit tëMinistrave No. 17, “Mbi një amendim të vendimit të Këshillit të Ministrave No. 365”, 28 janar 2002; Vendimi i Këshillit tëMinistrave No. 1, “Mbi një amendim të vendimit të Këshillit të Ministrave No. 365”, 10 janar 2003.

419 Neni 3 i Vendimit të Këshillit të Ministrave No. 05, “Mbi funksionimin e kompanisë ushtarake të import- eksportit, MEICO,dhe marrëdhëniet e saj me departamentet dhe njësitë e tjera në Ministrinë e Mbrojtjes, 8 janar 2002.

420 Neni 5 i vendimit të Këshillit të Ministrave No 5, “Mbi funksionimin e kompanisë ushtarake të import- eksportit, MEICO, dhemarrëdhëniet e saj me departamentet dhe njësitë e tjera në Ministrinë e Mbrojtjes, 8 janar 2002.

421 Neni 6 i vendimit të Këshillit të Ministrave No. 05, “Mbi funksionimin e kompanisë ushtarake të import- eksportit, MEICO,dhe marrëdhëniet e saj me departamentet dhe njësitë e tjera në Ministrinë e Mbrojtjes, 8 janar 2002.

422 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005.423 Urdhri No. 27 “Mbi informacionin rreth armëve dhe municioneve të tepërta në aktivitetet e import- eksportit të MEICO-s”,

23 Janar 2003.424 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005.425 Po aty.426 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 27 prill 2005.427 Urdhri No.556, “Mbi krijimin e në Komiteti për vlerësimin e informacionit të marrë në lidhje me shkatërrimin e armëve, në

përputhje me Vendimin e Këshillit të MInistrave No. 617”, 10 Dhjetor 2003.

merren brënda një muaji nga kërkesat për shitje.

Në vitin 2003, u prezantua një rregullore që kërkonte që të gjitha aplikimet për licensëpër të importuar ose eksportuar pajisje ushtarake dhe armë për të përfshirë njëcertifikatë të përdoruesit të fundit (end-user në gjuhën angleze) detaje për kompaninëdhe/ose shtetin e eksportit ose importit dhe një kopje të kontratës.428 Certifikatat përverifikimin e dërgesës përdoren tashmë në shumë raste dhe megjithëse nuk është endenjë kërkesë ligjore,429 është krijuar për t’u bërë e tillë sipas ligjit të propozuar mbikontrollet e eksportit.430

Këto licensa lëshohen rast pas rasti dhe kanë tendencën të jenë të kufizuara për tregtime një vend të specifikuar për një periudhë të specifikuar kohe. Sipas drejtuesit tëMEICO-s, pamundësia për të siguruar një certifikatë të kënaqshme end-useri ështëarsyeja më e shpeshtë për mohimet431 e kohëve të fundit të licensave. Ministria eMbrojtjes kontrollon cdo aplikim me MPJ-në, e cila zakonisht informon Ministrinë eMbrojtjes brënda dhjetë ditësh nëse marrësi po bën një embargo ose transferta paraqetrrezik të lartë diversioni ose kërcënim ndaj sigurisë kombëtare ose ndërkombëtare.Megjithatë, ka shqetësime se Shqipëria nuk ka kapacitetet e kërkuara për tëkontrolluar përputhshmërinë me end-userat dhe certifikatat e verifikimit të dërgesëspër shkak të përfaqësimit të saj të kufizuar përtej detit. Kështu, autoritetet shqiptarekanë kërkuar asistencë nga përfaqësitë diplomatike angleze ose amerikanë në vëndet edestinacionit.

Sipas drejtuesit të MEICO-s janë bërë kontrolle mbi ndërmejtësit dhe kompanitë etjera të përfshira në mënyrë të drejtpërdrejtë në transfertë.432 Nëse është përfshirë njëndërmjetës, ata do të duhet të paraqesin dokumentacioni që tregon se ata janëregjistruar në shtetin e tyre amtar si një entitet tregtar dhe i licensuar për të vepruar sinjë broker i palës së tretë. Nëse ka probleme me aplikimin, atëherë licensa e trasnfertësdo të mohohet nga Ministria e Mbrojtjes. Drejtuesi i MEICO-s informoi ekipinstudimor se ata tashmë përpiqen të shmangin marëveshjet me brokerat dhe agjentët sipalë të treta, duke preferuar të lidhin marrëveshje sipas mundësisë mbi një bazë shtet-me-shtet.433 Megjithatë, kompanitë dërguese, siguruesit, financierët dhe palët e tjera tëpërfshira në tregtinë e armëve nuk kanë nevojë të regjistrohen ose licensohen për tëmarrë pjesë në transferta. Nuk ka kompani shqiptare të regjistruara të njohura simoderatorë logjistikë dhe të transportit të pajisjeve ushtarake.

Aktualisht, Shqipëria nuk ka një sistem regjistrimi për brokerat. Megjithatë, me hyrjennë fuqi të ligjit të propozuar mbi kontrollet e eksportit, kjo do të ndryshojë. Ligji i ri dotë krijojë mundësinë për firmat private shqiptare të regjistruara të operojnë në tregune armëve si importues, eksportues ose broker dhe të lejojë transferimin e mallrave nëvënd.434 Nga zhvillimet vëzhguese përgjatë kufirit në Greqi, drejtuesi i MEICO-s ështëshprehur se ndërsa ai e mirëpret hyrjen e kompanive private që operojnë në tregun earmëve nga Shqipëria, ai është i preokupuar se brokerat paraqesin mundësi më tëmëdha për praktika korruptive dhe ngarkesa të paligjshme.435 Ai do preferonte qëaktivitetet e brokerimit në Shqipëri të ndaloheshin. Kjo padyshim lidhet me faktin senjihet që kontrollet e zbatimit në këtë sferë mund të ishin shumë të vështira përautoritetet shqiptare. Siç deklaroi një parlamentar, në Shqipëri gjendet legjislacioni imirë, por ka pikëpyetje nëse Shqipëria ka kapacitetin e duhur për ta zbatuar atë.436

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 85

428 Rregullorja No. 9603, “Mbi përpilimin dhe dokumentimin e aktiviteteve të import- eksportit [në lidhje me] pajisjetushtarake”, 18 Shtator 2003. Neni 6 deklaron se licensat, lejet e import- eksportit dhe certifikatat e end- userave nuk mundt’i transferohen palëve të tjera. Nëse gjykohet se janë bërë shkelje të regullores, atëherë licensat, lejet e import- eksportit dhecertifikatat e end- userave mund të anullohen. Neni 8 jep të drejtën për apel.

429 Një përjashtim ndakj këtij rregulli janë nganjëherë eksportet e armëve trofe për në SHBA430 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005.431 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005.432 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005.433 Kjo mund të jetë për shkak të faktit se disa ngarkesa të armëve dhe municioneve të blera nga MEICO nga kompani private

kanë gjetur rrugën e tyre në rajonet në konflikt. Për shëmbull, një raport eksporti i vitit 2003 drejtuar Shërbimeve të MbrojtjesMbretërore me seli në Mbretërinë e Bashkuar mendohet të jetë shitur te palët ndërluftuese në Afrikë dhe ne u informuamgjithashtu për një shitje te një broker cifut që gjithashtu u divert. Intervieë, Zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005.

434 Intervieë, Zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005.435 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005.436 Intervista, parlamentar, 3 maj 2005.

5.1.1.4 Transfertat

Të dhënat mbi transaksionet e MEICO-s të cilat ekipi studimor ishte në gjëndje t’ipërpilonte janë larg nga ajo çka do përbënin një vlerësim gjithëpërfshirës tëaktiviteteve të agjencisë gjatë viteve të fundit. Të dhënat përfshihen në Shtojcën A.Transaksioni i eksportit i listuar aty për periudhën 1992–2004 ka një vlerë tëkombinuar prej 16,312,407$. Nuk kemi asnjë të dhënë për periudhën 1996–1999. Një iintervistuar nga MEICO sugjeroi se Gjermania dhe SHBA kanë qënë destinacionetkryesore për armët dhe municionet e tepërta shqiptare me shumë nga këto shitje tëlidhura me armët trofe ose municionet për armët trofe.437 Për shëmbull, midis vitit2000 dhe gjysmës së parë të vitit 2005, rreth tridhjet milion fishekë për gjueti dhe armëtrofeje u eksportuan në SHBA. Sipas zyrtarëve në ambasadën amerikane, MEICO tanikontakton me ambasadën para eksporteve ose importeve autorizuese që përfshijnëkompanitë amerikane ose që kanë SHBA si destinacion.438 Në vitin 2004, 200 armëtrofe u eksportuan në Gjermani.439 Ndërsa të dhënat nga MEICO konfirmojnë SHBA/Kanadanë si marrësin kryesor të mallrave gjatë viteve të fundit, ajo thekson gjithashtumarrës të tjerë për materiale shqiptare si Sudanin, Turqinë dhe Ajzerbaxhanin, sictregohet në grafikun e mëposhtëm.

86 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

437 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005.438 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 29 prill 2005.439 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005.440 Intervista, zyrtar i qeverisë britanike, 21 prill 2005.441 ‘Ministria shqiptare e Mbrojtjes konfirmon dhurimin e pushkëve luftarake për ushtrinë afgane’, AFP (Paris), 28 Nëntor 2002.

Burimi: NISAT Black Market Archive Database, <http://ëëë.nisat.org/>, 17 Maj 2005.442 Intervista, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prill 2005.

Sudan $5,867,170

ShBA/Kanada $2,925,719Sllovenia $1,619,500

Turqia $1,825,274

Ajzerbaxhan $1,800,000

Afganistan $845,000

e papërcaktuar $440,200

Kosovo $277,989

Izraeli $228,000

Mbretëria e Bashkuar $174,500

Maqedoni $34,000Dubai $65,000

Gjermania $209,055

Marrësit e eksporteve shqiptare 1992–2004 (burimi: tabela në shtojcën 1)

Nga raportimet, në vitin 2002, Shqipëria dërgoi armë dhe municione për të rifurnizuarushtarakët440 afganë. Sipas një raporti lajmesh, transfertat në Afganistan përfshinë10,000 të copë municion, 600 Kalashnikovë dhe një numër të pazbuluar automatikëshdhe mortajash.441 Ka tashmë plane për tepricat ushtarake shqiptare që të dërgohen përtë ndihmuar rifurnizimin e forcave të sigurisë së Irakut, me një kontratë të rregulluarnë vitin 2004 për të dërguar një milion fishekë në 2005, me disa miliona më shumë qëdo të dërgohen në vitet e mëvonshme.442

Të dhëna nga NISAT nuk e kundërshtojnë domosdoshmërisht të dhënat e MEICO-snë lidhje me vlerën e përgjithshme të eksporteve të armëve të vogla dhe armatimeve tëlehta në ndonjë vit të caktuar, sic e demonstron grafiku i mëposhtëm. Edhe për vitin2001, ku vlera e eksporteve e regjistruar nga NISAT i tejkalon shifrat e MEICO-s, vetëm$1,194 nga $449,931 të eksporteve njihen të kenë përbërë tërësisht armët e vogla dhearmatimet e lehta.

Mund të vërehet nga të dhënat e NISAT-it se katër nga marrësit e listuar (Italia,Islanda, Rumania, Austria) nuk ishin përdorur si marrës në të dhënat e MEICO-s tëpërpiluara nga ekipi kërkimor për këtë periudhë. Dukshëm, me të dhënat për disa viteqë mungojnë nga të dyja burimet dhe një numër pyetjesh të ngritura rreth trasnfertaveshqetësuese gjatë viteve të fundit (diskutuar më poshtë, mbeten boshllqe tëkonsiderueshme në atë se cfarë dihet rreth eksportit të armëve shqiptare që prej rëniessë komunizmit).

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 87

443 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prilll 2005.444 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prilll 2005.

0

$1,000

$2,000

$3,000

$4,000

$5,000

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

1,65

5

4,71

7

2,17

0

4,53

5

644

28

2,00

878

549

450 69

2

436

403

332

107

Burimi: Tabela në Shtojcën 1

Burimi: NISAT

Vlerat e njohura të eksporteve të AVL-ve nga Shqipëria në të gjitha vëndet 1992–2004

0.02

3

mijra

Shtetet e Bashkuara $1,308,652

Turqia $597,430

Italia $244,523

Jugosllavia $188,718

Islanda $123,076

Rumania $81,286

Maqedonia $74,415E paspecifikuar $318

Austria $1,194Gjermania $55,316

Përfituesit e eksporteve shqiptare në periudhën 1996–2003 (Burimi: www.nisat.org)

Shënim: shifrat e NISAT-it mund të përfshijnë disa zëra që nuk kanë lidhje me AVL-të

Shqipëria nxjerr një numër shumë të vogël licensash importi dhe/ose eksporti në vit.Për shëmbull, në vitin 2004 janë nxjerrë tre licensa për eksport dhe njëra ështërefuzuar, ndërsa dy licensa për import janë pranuar.443 Refuzimi është bërë pasi nëkompani bullgare që dëshironte të blente eksploziv TNT shqiptar nuk paraqiti të gjthadokumentat e kërkuara dhe nuk mund të shpjegonte përse eksplozivët që po bliheshindhe kishin si destinacion Malin e Zi duhet të kalonin nëpër Bullgari. Në vitin 2005 derinë 20 prill vetëm një leje është dhënë për eksportin e 4 milion rounds municioni nëIrak.444 Eksportet e njohura gjatë viteve të fundit përfshijnë si më poshtë:

� Në 2004 10 milion copë municion u eksportuan në Irak;� Në 2004 10 tonë eksploziv TNT u eksportuan në Bullgari në shkëmbim të eksplozivëve

industrialë;

� Në 2004 200 items trofe u eksportuan në Gjermani;� Në 2003 10 milion copë municion u eksportuan në SHBA.445

Për sa i përket importeve, një sasi e konsiderueshme armësh dhe municioni gjahu dhesportive duken të kenë qënë importuar nga shtete të ndryshme, nga të cilat partnerëtmë të mëdhenj tregtarë në këtë fushë nga periudha 1996–2002 duken të jenë: Kina,Qipro, Gjermania, Greqia, Italia, Rusia dhe Turqia (shih tabelën). Sipas drejtorit tëpolicisë në aeroportin e Rinasit, shumica e armëve të importuara ligjërisht që hyjnë nëShqipëri nëpërmjet aeroportit të Rinasit janë pushkë gjahu nga Turqia.446 Ai raportoise 1,683 pushkë gjahu janë importuar ligjërisht në Shqipëri në vitin 2005, megjithëse ainuk ishte në gjëndje të jepte të dhëna për vitet e mëparshme.

5.1.1.5 Transferta me probleme

Midis 1992 dhe 1997 MEICO mbikqyri eksportet e shumë destinacioneve qëndodheshin në vëndet e listave të zeza447, ashtu siç para vitit 1997 kur në fakt çdoeksport e merrte autorizimin në kontekstin ku për këtë çështje kërkohej vetëm njëfirmë, dhe dokumentat e nevojshme ishin në dispozicion,“nëse çmimi ishte iarsyeshëm” (ose citoj atë duke thënë këtë shprehje ose perifrazoj).448 Rasti më iturpshëm i një dërgese nga Shqipëria me armë dhe municione ndaj një shteti, që uzbulua në kohën që ky shtet ishte nën embargon e OKB-së, ka të bëjë me çështjen ekompanisë nga Mbretëria e Bashkuar me emrin Mil-Tec449 që furnizoi pajisjeushtarake nga Shqipëria për forcat Qeveritare në Ruanda, shtet i cili ishte i dyshuar seishte përfshirë në masakrën e fiseve Tutsis në 1994. Në vitin 1996, Ministria e Mbrojtjesshqiptare lëshoi një deklaratë ku theksonte:“Shqipëria nuk ka thyer asnjëherë ndonjëembargo të OKB-së. Ajo gjithmonë ka respektuar dhe do të vazhdojë të respektojë tëgjitha organizmat ndërkombëtarë dhe vendimet e tyre. Shqipëria nuk është pëfshirëasnjëherë në raste të kontrabandës apo të trafiqeve të paligjshme”.450 Megjithatë, kaqenë e rekomanduar që të gjashtë dërgesat me armë e municione që u eksportuan ngaShqipëria në Zaire, me marrëveshje ndërmjetësimi nga ana e Mil-Tec në 1994, tëshkonin në Ruanda.451 Në kohën e këtyre dërgesave, Zaire nuk ishte nën embargon eOKB-së, por “kërkimet nga ana e organizmave të ndihmës humanitare, nga OKB-ja,dhe nga gazetarët e ndryshëm nuk kanë rezultuar që ndonjë firmë tjetër përveç asaj meemrin Mil-Tec të ketë kryer furnizime me armë nga Albania në Ruanda në vitin1994”.452 Niveli i njohjes nga ana e autoriteteve të larta Shqiptare mbi këto diversionepër këtë kohë është ende i paqartë.

Situata ka ndryshuar ndjeshëm që prej asaj kohe: nga disa të intervistuar ështëshprehur mendimi që prezenca ndërkombëtare në Ministrinë e Mbrojtjes dheangazhimi i sinqertë i Qeverisë Shqiptare për të paraqitur një imazh të mirëndërkombëtar në fushën e kontrollit të transfertave të tilla, rekomandon që transfertatë tilla ndaj vendeve përdorues të fundit (end-users) të papërgjegjshëm nuk ka gjasa qëtë ndodhin me mbështetjen e Qeverisë.453 Megjithatë, përbën një shqetësim tëkonsiderueshëm fakti që armët Shqiptare kanë vazhduar të dërgohen apo tëtrasferohen fshehurazi gjatë kohëve të fundit në rajonin e Liqeneve të Mëdha tëAfrikës. Ky shqetësim bëhet më i madh edhe për faktin që interesi publik për këtëçështje është i vogël, dhe mbështetja dhe mbrojtja për gazetarë e tipit investiguesmungon, gjë që rekomandon se përmasat e transfertave të tilla ka pak të ngjarë që tëjenë eksploruar në detaje apo të jetë raportuar mbi gjëndjen reale e tyre.

88 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

445 Intervista, zyrtari i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 prilll 2005.446 Intervistë, Sadria, 20 Korrik 2005.447 Intervistë, Zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005.448 Intervistë, Zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005.449 Mil-Tec ishte inkorporuar në Douglas, në Isle of Man, i cili është një territor në vartësi të Kurorës së Mbretërisë së Bashkuar.450 ‘Ministria përgënjeshtron përfshirjen në dërgimin e armëve në Ruanda’, Tirana ATSH, në Anglisht, 2047 sipas kohës së

Greenëitchit, 19 Nëntor 96, [Tekst i transkriptuar nga FBIS ]. Burimi: NISAT Black Market Archive Database,<http://www.nisat.org/>, 17 Maj 2005.

451 Marrë nga një letër dërguar gazettes The Guardian nga Kate Allen e Amnesty International UK dhe Stewart Wallis i Oxfam-it.Shih: Gazetën The Guardian, 1 mars 2000, faqe 23.

452 Wells M, ‘Firma të Armëve të lidhura me shefin e ushtrisë së Ruandës’, The Guardian, 10 Shkurt 2000, faqe. 8.453 Intervistë, zyrtari ndërkombëtar i 19 Prill 2005.

Në korrik 2005, shtypi Britanik raportoi mbi diversione të pajisjeve ushtarake ngaShqipëria në konfliktin e Republikës Demokratike të Kongos (RDK) nëpërmjetRuandës, të cilat kishin ndodhur në vitin 2002 dhe në 2003. Sipas Jon Swain dhe BrianJohnson-Thomas, MEICO i shiti municione një kompanie izraelite, e cila e rregulloitransportimin e më shumë se 250 tonë armë dhe municione të dërgohen dukepërdorur African International Airways (AIA) nga Tirana në kryeqytetin e Ruandës,Kigali.454 Sipas raportit, shoqëria e fluturimeve AIA bëri gjashtë fluturime nga Tirananë Kigali gjatë fundit të vitit 2002 dhe fillimit të vitit 2003, me armët dhe municionetqë atëherë iu dorëzuan grupeve rebele që luftonin në Kongon Lindore. Pohohet seaeroplanët u ngarkuan në kuadër të masave të një sigurie të lartë në një zone ushtaraketë Aeroportit të Tiranës.455 Përsëri, zyrtarët Shqiptarë përgënjeshtruan që ata kishinnjohuri që dërgesat do të devijoheshin në ndonjë vend tjetër, duke besuar se kishin tëbënin me një kontratë të tipit qeveri me qeveri. Një deklaratë e ngjashme shfaqet edhenë raportin e Amnesty International të botuar në Korrik 2005:

Sipas studimit më të fundit, nga Prilli 2004, konflikti në Republikën Demokratike tëKongos (RDK) ka shkaktuar jetën e afërsisht katër million njerëzve.[…] Në këtë kontekst,Amnesty International është veçanërisht e shqetësuar për sa i përket dërgesave në shkallë tëgjerë të armëve në këtë rajon. Ruanda importoi miliona copë municione të armëve tëvogla, të granata hedhësve nga stoqet e tepërta në Shqipëri […] Në vijim të nënshkrimit tëmarrëveshjes së paqes në DRC në gjysmën e dytë të vitit 2002, një seri fluturimesh mearmë u kryen nga Tirana, Shqipëri për në Kigali. Fluturimet kanë vazhduar të paktën derinë Qershor 2003. Qeveria e Ruandës ka përgënjeshtruar marrjen e furnizimeve me armënga ana e këtyre fluturimeve, por bazuar në faktet e para nga Amnesty International dhetë raporteve nga zyrtarë të qeverive në Europe, këto dërgesa ndër-kontinentale kanë pasurngarkesë me deri në 400 tonë municione, dhe kanë përfshirë kompani nga Shqipëria,Izraeli, Ruanda, Afrika e Jugut dhe Mbretëria e Bashkuar (UK).456

Gjatë vitit 2005, Shqipëria ka qenë fokusi i akuzave për trasferimin e paligjshëm apo tëpadëshirueshëm të armëve.

Një gazetar investigues Shqiptar informoi gjithashtu ekipin e kërkimit mbi këtë çështjepër trasferta të fshehta të pajisjeve ushtarake për në Ruandë gjatë vitit 2002 dhe 2004.457

I intervistuari ishte në zotërim të dokumentave që jepnin detajet e planeve tëfluturimit për dy dërgesat me ngarkesa ‘sekrete’ me destinacion Ruandën dhe pohoi sepër këtë dërgesë të fshehtë kishin pasur ndihmesën e një ish-zyrtari të MEICO-s qëpunonte në seksionin e ngarkesave në Aeroportin e Rinasit. Investigimi i kësaj çështjejeu mbyll pasi gazetarit nuk iu sigurua asnjë mbështetje apo mbrojtje nga punëdhënësi itij. Në një tjetër investigim, që edhe ky nuk u çua deri në fund, gazetari pohoi se zyrtarëtë nivelit të lartë në Forcat Detare të Shqipërisë kishin kryer një marrëveshje në 2001me një ndërmjetës armësh me kombësi Greke për shitjen e silurave detare shqiptare.Sipas të intervistuarit, ndërmjetësi Grek ishte një ortak i njohur i ish-KryeministritPeruan, Vladimiro Montesinos, i cili doli para gjyqit në vitin 2004 për rolin e tij qëshiste armë guerrilasve Kolombianë. Eshtë interesante të evidentosh faktin që iintervistuari deklaroi se kur këto deklarata ishin publikuar, Ministria e Mbrojtjes nuk ipërgënjeshtroi ato menjëherë, por njoftoi që do të kryhej një investigim i brendshëmpër këtë çështje. Nga ana tjetër, asnjë rezultat i investigimit të këtyre deklaratave nukështë njoftuar ndonjëherë.

Ka pasur gjithashtu deklarata të gazetave të bëra ndaj zyrtarëve të nivelit të lartë nëTiranë dhe në Forcat e Armatosura të Shqipërisë në lidhje me marrëveshje të fshehta tëshitjes së armëve. Për shembull, ka pasur akuza që autoritetet shqiptare kanë lejuareksporte të pajisjeve ushtarake për Libanin. Në një artikull të botuar në gazetën

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 89

454 Swain J dhe B Johnson-Thomas, ‘Terror në Kongo nga aeroplane të bazuar në Britani’, Sunday Times, 3 Korrik 2005, faqe.27. Shih gjithshtu: Amnesty International, Jetë të shkatëruara: Çështje për një Kontroll të Rreptë të Kontrollit Ndërkombëtartë Armëve (2005), faqe 10 dhe 62.

455 Po aty456 Amnesty International, ‘Republika Demokratike e Kongos: armatosja e lindjes’, AFR 62/006/2005, gjëndet në

http://web.amnesty.org/library/index/engafr620062005 457 Intervistë, gazetar investigues, 21 Korrik 2005.

Republika të Tiranës në Prill 2002, pohohet që një ndërmarrje e quajtur MEICO ështëpërdorur për vite të tëra për shitjen e një numri të madh pistoletash dhe automatikëshKallashnikov për Libanin.458 Ky artikull deklaronte se ndërmarrja “njihet për lidhjet esaj me liderët kryesorë të shtetit Shqiptar dhe me disa qarqe të niveleve po aq të lartaedhe në Liban”, dhe është përdorur për të dërguar pajisje që janë deklaruar “tëhumbura” ose “të vjedhura” gjatë ngjarjeve të vitit 1997. Ndërsa nuk ka qenë e mundurtë konfirmohen të gjitha informacionet e dhëna në këtë artikull, ai reflekton meshqetësimin e shprehur nga vëzhguesit ndërkombëtarë të vendosur në Tiranë.459

Ish-Ministria e Rendit Publik ka qenë gjithashtu një target i deklarimeve për trafik tëarmëve. Sipas një raporti, Zyrtarë të lartë të Qeverisë dhe/ ose të Ministrisë së RenditPublik kanë përdorur Repartin Nr. 100, një repart i vartësisë së kësaj Ministrie ivendosur pak larg Tiranës për të trafikuar me një vlerë disa milionë dollarëshamerikanë pistoleta, automatikë Kallashnikov, pushkë snajpere me precision të lartë,dhe pajisje të tjera jashtë Shqipërisë nga fundi i viteve 90.460 Në vitin 1999, rojet e kufiritnë pikën e kalimit të kufirit të njohur me emrin Han i Hotit, zbuluan pistoleta që potrafikoheshin jashtë Shqipërisë, numri i serial i të cilave deklarohej se i përkisninRepartit Nr. 100. Komandanti i këtij reparti spjegoi se këto pistoleta ishin ‘grabitur’gjatë ngjarjeve të vitit 1997, një spjegim që kënaqi investiguesit shqiptarë. Megjithatë,një investigim i kryer nga një ekip Amerikan konkludoi se në depot dhe magazinatRepartit Ushtarak ka një mungesë AVL-sh që vlerësohet me rreth nëntë milionëdollarë Amerikanë. Në korrik 2001, është raportua se 14 kolonelë dhe majorë tëRepartit 100 u thirrën nga zyra e prokurorit ushtarak për tu përgjigjur akuzave përtrafik armësh.461

Duhet të bëhet e qartë se akuzat e mësipërme nuk janë shoqëruar gjithmonë mekonfirmime të tyre me fakte thelbësore. Përgënjeshtrimet e këtyre deklaratave nga anae Qeverisë Shqiptare janë, nga ana e tyre, të karakterizuara nga deklarime tëpërgjithshme dhe nga mungesë të informacionit faktik.

5.1.1.6 Transparenca dhe raportimi

Përveç raportit të detajuar dhe konfidencial të veprimtarive të saj që ndërmarrjaMEICO duhet ti dëregojë Presidentit, Kryeministrit, Zyrës së Kontrollit të Shtetit, dheMinistrit të Mbrojtjes në date 15 të çdo muaji, MEICO duhet të dërgojë gjithashtu njëraport të detajuar mbi dërgesat e importeve dhe eksporteve çdo tre muaj përPresidentin, Kryeministrin, Shërbimet Informative, Ministrisë së Punëve të Jashtme,Ministrisë së Mbrojtjes, si dhe Zyrës së Kontrollit të Shtetit.462 Megjithëse Komisionittë Sigurisë së Parlamentit nuk i dërgohet një kopje e këtij raporti tremuajor, Komisionii mëparshëm të Mbrojtjes- jo më ekzistues, merrte raporte dy here në vit nga MEICOmbi trasferimet që ishin kryer gjkatë gjashtë muajve të fundit.463 Megjithatë, Komisionii kontrollit Parlamentar mund të kërkojë të shikojë të gjitha dokumentat për importetdhe eksportet në çdo kohë, dhe mund t’i kërkojë gjithashtu Ministrit të Mbrojtjes tëraportojë ai vetë para Komisionit.464 Sidoqoftë, një numër personash komentues kanëvlerësuar që Komisionet Parlamentare të Shqipërisë nuk janë vënë në dijeni të plotëpër të shqyrtuar Politikën e Qeverisë.465 Sipas David Greenwood, ata duhet të veprojnë

90 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

458 Koka A, ‘Shpërthen Skandali: Armët e ushtrisë Shqiptare shiten në Lindjen e mesme’, Gazeta Republika, Tiranë [Shqipëri], 10Prill 2002, faqe. 3. Burimi: NISAT Black Market Archive Database, <http://www.nisat.org/>, 17 Maj 2005.

459 Intervista, zyrtarë nga organizma ndërkombëtarë, Tiranë.460 Feci Z dhe A Hoxhaj, ‘Skandal në Ministrinë e Rendit Publik’, Republika, Tiranë, në shqip, 20 Korrik 2001, faqe. 3. Burimi:

NISAT Black Market Archive Database, <http://www.nisat.org/>, 17 Maj 2005.461 Feci Z, ‘Skandali kap investiguesit ushtarakë’, Republika, Tiranë, në shqip, 26 Korrik 2001, faqe. 3. Burimi: NISAT Black

Market Archive Database, <http://www.nisat.org/>, 17 Maj 2005.462 Intervistë, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005.463 Intervistë, deputet i parlamentit, 3 Maj 2005. Në Janar 2005, Komisioni i Mbrojtjes i Parlamentit Shqiptar u bashkua me

Komisione të tjerë duke formuar Komisionin e Sigurisë, i cili mbulon aktivitetet e Ministrisë së Mbrojtjes, të Ministrisë sëRendit Publik dhe të Sherbimeve Inteligjente të Shtetit. Kjo ishte pjesë e reduktimit të Komisioneve Parlamentare nga 14 në7. Komisioni i Sigurisë mblidhet dy herë në javë.

464 Po aty.465 Citohet Bumçi, faqe 115–6; citohet Greenëood; citohet Kajsiu, faqe 108–17; Nazarko M, ‘Kontrolli democratik dhe Civil i

Forcave të Armatosura’ në Qeverisjen e sektorit të Mbrojtjes dhe të Sigurisë në Europën Juglindore: Mendime dhePerspektivat – Shqipëria, botime të J Trapans dhe P H Fluri (DCAF, 2003) faqe 27–44; citohet Totzani, faqe 58–71.

pak më shumë se ‘pulla gome’ për politikën e Qeverisë.466

Po ashtu, shumë komentues Shqiptarë kanë deklaruar se ka pak interes nga shoqëriacivile për çështjet e mbrojtjes në përgjithësi. Sipas mendimit të Aldo Bumçit dheBlendi Kajsiut, kjo ndodh sepse skena e OJQ-ve në Shqipëri bazohet vetëm mbidonatorët, dhe se ka pak donatorë që mbështesin projektet në fushën e mbrojtjes.Megjithatë, të dhënat e sondazheve të opinionit publik të mbledhura për këtë projektgjatë vitit 2005 treguan që shumica e Shqiptarëve që morrën pjesë në të, nuk do tëdeshnin që armët e tepërta të Shqipërisë t’u shiteshin shteteve me regjime repressive,që janë në konflikt ose atyre të varfëra. Megjithatë, 8 përqind e të pyeturve shprehënmendimin se do të deshën që armët e vogla dhe armatimet e lehta shqiptare tëshiteshin vëndeve në konflikt, dhe vetëm pak mbi 7 përqind u shprehën se nuk shihninndonjë të keqe për shitjen e armëve të tepërta shqiptare për vëndet më të varfëra tëbotës (shih shtojcën). Po ashtu, megjithë nivelin e lartë të mos aprovimit të shitjes sëarmëve për regjimet repressive dhe për vëndet e zonave në konflikt, nuk ka rezultuarasnjë protestë popullore apo aktivitet i veçantë reagues kur Shqipëria ka qenë edyshuar për përfshirje në marrëveshje të tilla armësh. Një gazetar investigues na kainformuar se nuk ja vlen të eksplorosh rastet e dyshuara të diversionit apo të dërgesavetë fshehta nga Qeveria Shqiptare, sepse nuk ka ndonjë interes publik të ndjeshëm sidhe ka një mungesë të mbështetjes publike nga media për qartësimin e lajmeve tëtilla.467

Shqipëria nuk prodhon një raport vjetor mbi transfertat e armëve dhe asnjë nga tëintervistuarit nuk foli për plane për fillimin e prodhimit të një dokumenti të tillë.Sidoqoftë, Drejtori i MEICO-s deklaroi se MEICO është e aftë dhe do të dëshironte tëprodhonte një raport të tillë bazuar në formatin e raportit vjetor të Mbretërisë sëBashkuar mbi transfertat e armëve – nëse kjo gjë do ti kërkohej. Për momentin, nuk kakërkesa ligjore në ligjin Shqiptar për trasfertat e armëve që ato të publikohen me synimpër të tërhequr vëmëndjen e publikut. Po ashtu, Ministri i Mbrojtjes së Shqipërisë kalëshuar një Urdhër për MEICO-n për të përpiluar dhe publikuar një raport mbi tëgjitha transfertat e armëve të Shqipërisë që janë bërë në vitet nga 1992 deri në 2004.Raporti përmban kontratat e plota tregëtare për importet dhe eksportet gjatë kësajperiudhe, dhe iu dërgua në vitin 2004 Presidentit, Zyrës së Prokurorit të Përgjithshëmtë Shtetit, Shërbimit Informativ të Shtetit, disa ministrive, një numri deputetësh tëKuvendit, dhe disa ambasadave në Tiranë.468 Ky publikim nuk kishte synim për t’jushpërndarë publikut të gjerë, dhe si i tillë, nuk duhet të konsiderohet si një dokument irëndësishëm për përmirësimin e mbikqyrjes publike mbi transfertat mbi Armët eVogla dhe të Lehta. Sidoqoftë, megjithë shpërndarjen e kufizuar të tij, një ngashqetësimet kryesore për Drejtorin e MEICO-s është se ky dokument ka shkelurklauzolat e konfidencialitetit të një numri të kontratave të bëra. Megjithatë, publikimi itij dhe shpërndarja e kufizuar demonstrojnë që autoritetet shqiptare e kanë kanëkapacitetin që të prodhojnë një raport i cili detajon tippet dhe sasitë e eksporteve tëarmëve dhe destinacionet e tyre.

Shqipëria raporton mbi çështjet e AVL-ve tek organizmat e Kombeve të Bashkuara siUNDDA-në mbi zbatimin e UNPoA mbi armët e mësipërme, tek Regjistri i Kombevetë Bashkuara të Armëve Konvencionale, si dhe tek shkëmbimi i informacionit të këtyrearmëve të OSBE-së.469 Po ashtu, ka një pikë kontakti kombëtare në lidhje me çështjet eAVL-ve, e cila është vendosur në Ministrinë e Mbrojtjes.470 Shqipëria ka aplikuargjithashtu për të aderuar në Marrëveshjen Wassenaar, megjithëse disa zyrtarë nuk janëtë sigurtë nëse Shqipëria i plotëson aktualisht kriteret për anëtarësim.471 Shqipëria e ka

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 91

466 Citohet Greenwood.467 Intervistë, Anon, gazetari investigues, 21 Korrik 2005.468 Intervistë, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 20 Prill 2005.469 Shqipëria është gjithashtu një antare e Traktatit mbi Mospërhapjen e Armëve Kimike, Biologjike dhe Bërthamore. Intervistë,

zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 27 Prill 2005. Shqipëria po përgatitet gjithashtu me një aplikim për Grupin e Australisë, dheështë ftuar në seminare në Bullgari dhe Hungari në përgatitje për antarësimin e saj. Intervistë, zyrtar i Ministrisë së Punëve tëJashtme, 25 Prill 2005.

470 Në kohën e shkrimit të këtij raporti dy persona janë listuar si pika kontakti në Ministrinë e Mbrojtjes, Nikon OSI dhe Z. Asllani.Shih http://www.seesac.org/resources/nationalfp.htm

471 Intervistë, zyrtari i Ministrisë së Punëve të Jashtme, 25 Prill 2005.

rreshtuar veten në mbështetje të Kodit të Sjelljes së Bashkimit Europian mbi eksportete armëve,472 si dhe me pozicione të tjera të Bashkimit Europian në lidhje me çështjet nëfjalë, por akoma nuk është ftuar të marrë pjesë në ndonjë nga mbledhjet e COARM-it.

Seksioni në vijim analizon rolin që ka pasur deri pak kohë më pare Ministria e RenditPublik (MRP). Kur raporti është shkruar dhe në vijim të Zgjedhjeve të Përgjithshme tëvitit 2005, Ministria e Rendit Publik është zëvendësuar nga një Ministri e re eBrendshme. (MB). Në terma të përgjithshëm, Ministria e re e Brendshme ka të gjithafunksionet e Ministrisë së Rendit Publik si dhe përgjegjësi të tjera, përfshi edheqeverisjen locale dhe regjistrimin e popullsisë.

Në kohën e përpilimit të këtij raporti, ndryshimet e planifikuara në strukturën eMinistrisë së Brendshme akoma nuk janë zbatuar plotësisht dhe si e tillë, autorëtbesojnë se ky seksion të jetë i saktë për kohën aktuale. Megjithatë, parashikohet qëmund të ketë ndryshime në sferën e veprimit të punës që kryejnë disa departamentedhe drejtori brenda Ministrisë si dhe ndryshime të mundshme në personelin e saj.Megjithë këtë, është parashikuar që funksionet themelore të Ministrisë në lidhje meliçencimin e armëve, grumbullimin, anti-trafikimin dhe zbatimin e ligjit do të jenëashtu siç janë shpjeguar në menyrë të detajuar më poshtë.

Përveç se me përgjegjësi për të menaxhuar stoqet e veta të armëve, Ministria kagjithashtu përgjegjësi për monitorimin dhe menaxhimin e zotërimit civil të armëve tëzjarrit të regjistruara në Shqipëri, si dhe luftën kundër krimit të organizuar dhetrafikun e armëve.

5.1.2.1 Menaxhimi i stoqeve të Ministrisë së Brendshme

Mbajtja e dokumentacionit

Ministria e Brendshme ka një sektor të veçantë që merret me monitorimin e depove tëAVL-ve në forcat e policisë dhe në ministritë e tjera.473 Të gjitha detajet e depove tëpolicisë janë hedhur në një bazë kompjuterike të dhënash dhe janë gjithashtu tëdubluara me mbajtje të dokumentacionit manual. Informacioni që futet në këto dysisteme përfshin: numrin serial të armës, kalibrin dhe modelin, dhe detaje mbi oficerine policisë për të cilin ajo është regjistruar, përfshi adresën e tyre dhe numrin e telefonit.Megjithatë, sistemi i kompjuterizuar funksionon vetëm në nivel qendror, dhe si tillë,komisariatet e prefekturave dhe rajonet e policisë lokale nuk kanë akses direkt në këtësistem. Kjo do të thotë që sistemi të dhënave i kopjuterizuar i nivelit qendror mund tëjetë disa muaj mbrapa informacionit në terren, për shkak të largësisë kohore midisdhënies së armëve oficerëve të rinj, çarmatimin e atyre personave që largohen ngapolicia, dhe raportimit të këtyre të dhënave autoriteteve qendrore. Kjo është një fushëe qartë që duhet të korrigjohet, për të siguruar dokumentim të saktë dhe lehtësimin eshkëmbimit të informacionit midis niveleve qendrore, rajonale dhe atyre lokale.

Siguria

Sipas mendimit të shefit të armatimit të Ministrisë së Brendshme, siguria e magazinavepër AVL-të në magazinat e armëve dhe në shumicën e rajoneve të policisë është emire.474 Oficerë të policisë nga drejtoria e inspektimit bëjnë kontrolle në rajonet epolicisë në nivele të ndryshme mbi sigurinë e magazinimit të tyre, duke u siguruargjithashtu që dokumentimet e mbajtura në qendër korrespondojnë me gjendjen nëfakt në nivel lokal. Shefi i armatimit të Ministrisë së Brendshme deklaroi memirëbesim se ai nuk kishte dijeni për vjedhje armësh të kohëve të fundit nga magazinate nivelit lokal. Kjo deklaratë u shoqërua me kontrolle të bazuara në të dhënat e këtij

92 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

472 Vendimi i Këshillit të Ministrave Nr.604, “Mbi miratimin e përgjithshëm të Kodit të Sjelljes së BE për eksportet e armëve”, 28Gusht 2003.

473 Intervistë, zyrtari i Ministrisë së Rendit Publik, 26 Prill 2005.474 Intervistë, Zyrtar i Ministrisë së Rendit Publik, 26 Prill 2005.

5.1.2 Ministria e RenditPublik/ Ministria e

Brendshme

raporti: në Fier, ne ishim informuar që nuk kishte pasur kohët e fundit vjedhje tëndjeshme në magazinat e policisë, megjithëse 45 armë janë raportuar ‘të humbura’midis 1997 dhe 2003.475 Shefi i Armatimit të Ministrisë së Brendshme na informoi sekishte pasur dy incidente të raportuara të humbjes së armëve të policëve gjatë vitit tëkaluar. Në Tiranë, një officer policie e la pistoletën e tij brënda komisariatit të policisëdhe një pistoletë tjetër kishte humbur kur një officer policie ishte përfshirë në njëaksident rrugor në Shkodër. Ishhin marrë masa për të gjetur këto piatoleta dheautoritetet janë tani duke hetuar për t’i ndëshkuar apo jo këta oficerë.

Megjithëse oficerët e policisë mund ti mbajnë në shtëpi me vete armët e tyre personaletë brezit, pushkët e tyre luftarake duhet të dorëzohen në magazine kur ata mbarojnëdetyrën e shërbimit. Po ashtu, sipas fakteve konkretë, që prej vitit 1997 oficerët epolicisë ndjehen tashmë më të përgjegjshëm për armët e tyre.476 Ata marrininstruksione se si të kujdesen për armët e tyre si dhe kanë bërë më shumë trajnime përmagazinimin, ruajtjen dhe përdorimin më të sigurtë në krahasim me periudhën e paravitit 1997.

5.1.2.2 Procesi i liçencimit të armëve të zjarrit për civilët

Me përjashtim të një kategorie të vogël civilash (p.sh. që përfshin disa biznesmenë,banorë të kufirit, shoferët e Deputetëve) civilët mund të lejohen të mbajnë vetëm armëgjahu sipas legjislacionit aktual mbi mbajtjen e armëve. Për mbajtjen e një arme nëmënyrë të ligjshme në Shqipëri, një qytetar duhet të bëjë një kërkesë zyrtare në rajonine policisë lokale, duke paraqitur edhe dokumentacionin e mëposhtëm:

� Një çertificatë që përmban të dhënat personale;

� Një raport mjekësor që vërteton gjëndjen e mire shëndetsore të aplikantit;

� Një deklaratë nga një doktor i çertifikuar që vërteton se ju nuk jeni i çmendur;

� Një çertificate qe vërteton që ju nuk jeni përfshirë në asnjë çështje kriminale, e lëshuarnga Ministria e Drejtësisë nëpërmjet një gjykate lokale;

� Një çertificatë që vërteton që ju nuk jeni aktualisht nën hetim për një padi kriminale, elëshuar nga Ministria e Drejtësisë nëpërmjet një gjykate lokale;

� Një çertificatë që deklaron se ju nuk i detyroheni ndonjerit të holla, e cila lëshohet nganjë përmbarues gjyqësor;

� Për shumë civilë, edhe një çertifikatë nga një organizatë gjuetie lokale;

� Një deklaratë e departamentit të policisë lokale që deklaron se jeni një “qytetar i mirë”dhe që mund të lejoheni të merrni një liçencë (ky dokument supozohet që garanton seju nuk jeni i përfshirë në gjakësi, grindje me fqinjët tuaj, etj.).477

Po ashtu, më poshtë po japim taksat për licencat e armëve të ndryshme:

� Për një pistoletë: 600 lekë;� Për një pushkë automatike: 6000 lekë;� Për një pushkë gjahu: 1000 lekë.478

Aplikimi vlerësohet më pas nga një komision, i cili ka në përbërje shefin e komisariatittë policisë, (që është edhe shef i këtij komisioni), shefin e zbatimit të ligjit dhe shefat edepartamenteve të krimeve. Zyrtarë të tjerë që kanë lidhje me rastin në fjalë mund tëftohen të marrin pjesë në komision në vartësi nga tipi i liçencës që është duke uvlerësuar. P.sh, në Fier, kur biznesmenët kërkojnë licence për pistoletë, merr pjesë nëkomisionin e vlerësimit edhe Drejtori i Policisë së rajonit.479

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 93

475 Intervistë, Zyrtar i Ministrisë së Rendit Publik, 16 Maj 2005.476 Intervistë, Zyrtar i Ministrisë së Rendit Publik, 26 Prill 2005.477 Kjo listë e plotë bazohet në një numër intervistash me oficerë policie të Ministrisë së Rendit, në të cilën përmenden një seri e

listave të dokumentave të ndryshëm. Intervistat, Caushaj, 16 Maj 2005; Zyrtar i MRP, 14 Qershor 2005; Zyrtar i MRP, 14 Maj2005; Zyrtar i MRP, 25 Prill 2005.

478 Intervistë, zyrtar i MRP, 25 Prill 2005.479 Intervista, zyrtar i MRP, 16 Maj 2005; zyrtar i MRP, 14 Maj 2005.

Procesi i vlerësimit zgjat afërsisht 30 ditë. Liçencat nuk lëshohen për një periudhë tëveçantë, megjithatë ato mund të anullohen në çdo kohë nga ana e policisë. Nëseaplikimi për një licence pranohet, atëherë jepet autorizim për aplikantin për të blerënjë armë gjahu nga nje dyqan gjahu i regjistruar.480 Një armë mund të blihet edhejashtë Shqipërisë, dhe në këtë rast arma duhet të regjistrohet në pikën e kufirit të hyrjespër në Shqipëri. Pavarësisht se arma është blerë brënda apo jashtë Shqipërisë, ajoduhet të regjistrohet në rajonin e policisë lokale.

Sipas Ilirjan Zaimit, Shef i Sektorit të Policimit në Komunitet dhe të Grumbullimit tëArmëve, policia ka përgjegjësi të sigurojë që armët e regjistruara të gjahut janë tëmagazinuara në mënyrë të sigurtë në mjedisin e shtëpisë, megjithëse ata nuk kanëautoritet të revokojnë liçencat apo të sekuestrojnë armët nëse ato nuk janë magazinuarnë mënyrë të sigurtë.481 Nje ekip i veçantë inspektorësh i kryejnë këto kontrolle, bazuarnë listen e të gjithë armë mbajtësve të regjistruar. Ata duhet të sigurojnë që të gjithatytat e pushkëve të gjahut të jenë të bllokuara jashtë periudhës së sezonit të gjahut(dmth nga 28 Shkurti–31 Gusht). Eshtë raportuar që viti 2005 do të jetë viti i parë që dotë kryhen kontrolle të tilla në të gjithë Shqipërinë. Nëse një armë gjëndet e ‘pa bllokuar’jashtë periudhës së sezonit të gjuetisë, atëherë ajo duhet të raportohet në rajonin epolicisë lokale së bashku me arsyen e gjëndjes së saj të pabllokuar.

Sipas një vëzhgimi të brendshëm të kryer nga ISO për këtë raport në vitin 2005, 77.3përqind e pjesmarrësve në anketim besonin se liçencat e armëve ishin të nevojshme,megjithëse më shumë se gjysma e tyre nuk ishin në gjëndje të pohonin nëse atamendonin se liçencat e mbajtjes së armëve ishin të shtrenjta apo të vështira për tumarrë. Por, kishte gjithashtu edhe ndryshime të ndjeshme në pikpamje rajonale për sai përket një numri pyetjesh. Për shëmbull, 14 përqind e pjesmarrësve në veri janëplotësisht dakord me deklarimin që ‘liçencat e armëve nuk janë të nevojshme’, ndërsavetëm 1 përqind e pjesmarrësve në qendër të vendit janë plotësisht dakord me këtëdeklarim. Tabela më poshtë tregon masën në përqindje që numri i përgjithshëm ipjesmarrësve të anketuar nga i gjithë vendi janë ose nuk janë dakord me deklarimet endryshme:

Tabela 26: Në çfarë mase ju jeni dakord apo nuk jeni dakord me deklarimet e mëposhtme?

Liçencat e armëve Liçencat e armëve Liçencat e armëve nuk janë të janë shumë të është e vështirë të nevojshme shtrenjta merren

Plotësisht dakord 7.6% 10.8% 16.2%

Përgjithsisht dakord 3.8% 8.3% 8.2%

As dakord as kundër 1.7% 5.3% 5.5%

Përgjithësisht jo dakord 4.1% 6.0% 6.1%

Aspak dakord 77.3% 10.5% 9.2%

Nuk e di 5.2% 56.8% 51.9%

Nuk dhanë përgjigje 0.3% 2.3% 3.0%

Totali 100% 100% 100%

5.1.2.3 Drejtoria e Luftës kundër Krimit të Organizuar dhe Mbrojtjes së

Dëshmitarëve482

Sipas raportit të ish-Ministrisë së Rendit Publik për veprimtarinë e saj në vitin 2004dhe para ri-organizimit të Ministrisë pas zgjedhjeve të vitit 2005, Drejtoria e Luftëskundër Krimit të Organizuar dhe Mbrojtjes së Dëshmitarëve ishte përgjegjëse përorganizimin, drejtimin dhe kontrollin e të gjitha aktiviteteve të policisë në luftënkundër krimit të organizuar, përfshi këtu edhe aktivitetet e trafikimit. Drejtoria ka 6

94 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

480 Në Shkodër ka dy dyqane armësh, dhe ato shesin vetëm pushkë gjahu.481 Intervistë, zyrtar i MRP, 25 Prill 2005.482 Informacioni i këtij seksioni është marrë nga: Intervistë, zyrtar i MPR, 20 Prill 2005; cit MRP, faqe. 62.

sektorë: lufta kundër trafikut të drogës; lufta kundër i trafiqeve të tjera të paligjshme, tëarmëve, njerëzve, objekteve të artit dhe makinat; pastrimin e parave dhe kriminfinanciar; mbrojtjen e dëshmitarit; operacionet speciale – një njësi mbështetëse; si dheanaliza e organizatave kriminale.

Po ashtu, çdo rajon policie në të 12 Prefekturat e Shqipërisë ka nga një Drejtori tëKrimit të Organizuar, megjithëse ato nuk kanë secilën prej përgjegjësive të të gjithëseksioneve të rreshtuara më sipër. Pa dyshim, që është ende herët të flasësh për njëDrejtori që nuk e ka mbushur akoma një vit pune, megjithatë duket se perspektiva e sajështë e mirë, sepse ajo parashikohet të asistojë për bërjen e legjislacionit të ri të fushës,për kryerjen e një analize të plotë të aktivitetit të krimit të organizuar dhe grupet e tijnë Shqipëri, për rritjen e njohurive dhe kapaciteteve të policisë nëpërmjet trajnimeveme metodat investigative speciale, dhe për punën për përmirësimin bashkëpuniminndër-institucional dhe ndërkombëtar, si dhe për shkëmbimin e informacionit.

Sipas mendimit të Drejtorit të Drejtorisë së Luftës kundër Krimit të Organizuar dheMbrojtjes së Dëshmitarëve, këto synime shtrojnë një numër sfidash483 përfshi këtu përshëmbull çështjen e bashkëpunimit midis agjencive e ndër-institucional brëndavendit, e cila kërkon zhvillime të mëtejshme. Në veçanti, ka shumë vend përpërmirësime të mëtejshme në marrëdheniet e punës bashkëpunuese midis Drejtorisëdhe Shërbimit Informativ Kombëtar, Zyrës së Prokurorit të Përgjithshëm dheDrejtorisë së Doganave, si dhe me homologët e tyre të vëndeve të tjera dhe nëtrajnimin mbi teknikat moderne të luftës kundër krimit të organizuar.

Drejtoria vetëm kohët e fundit ka filluar të analizojë të dhënat mbi grupet e krimit tëorganizuar në Shqipëri. Kjo analizë rezulton se disa grupe duken se i kanë fokusuaraktivitetin e tyre të trafiqeve mbi tipe unike të ‘komoditetit”; kryesisht të trafiqeve tëqënieve njerëzore dhe të drogës. Mendohet se ka gjithashtu grupe në Shqipërinëveriore, kryesisht përgjatë kufirit me Malin e Zi, për të cilët trafiku i armëve ështëbiznesi i tyre kryesor. Grupe të tjera, variojnë në trafiqe të armëve apo automjeteve tëvjedhura, në vartësi të rastit të paraqitur të komoditetit të ndryshëm të trafikut nëkohë të ndryshme.

5.1.2.4 Sektori i Luftës kundër Trafikut të Paligjshëm484

Sektori i Luftës kundër Trafikut të Paligjshëm është vendosur në vartësi të Drejtorisë sëLuftës kundër Krimit të Organizuar dhe Mbrojtjes së Dëshmitarëve, dhe përqëndronaktivitetin e saj në përmirësimin e metodave për luftën kundër krimit të organizuardhe trafiqet e qënieve njerëzore, të drogës, AVL-ve, automjeteve të vjedhura dheveprave të artit. Siç u tha edhe më pare, lufta kundër trafiqeve të qënieve njerëzore dhedrogave është vlerësuar si një shqetësim i madh kohët e fundit. Prandaj, puna e fillimittë këtij sektori është fokusuar në përpilimin e strategjisë dhe planeve të punës për tëluftuar trafiqet në këto fusha. Në të njëjtën kohë, sektori parashikohet të arrijë synimete Drejtorisë nëpërmjet trajnimit, përmirësimit të kapaciteteve organizative dheoperacionale të policisë në sferën e anti-trafikut dhe forcimit të bashkëpunimit meagjencitë e tjera brënda Shqipërisë dhe shteteve fqinje. Në mënyrë të veçantë, pritet qëtë forcohet bashkëpunimi me Zyrën e Krimeve të Renda të Prokurorisë dhe me TaskForcën për kryerjen e aktiviteteve të përbashkëta në lidhje me çështjet që janë nëninvestigim. Për sa i përket njësive dhe sektorëve dhe departamenteve të tjerë, theksohetsi sfida dhe proritete kryesore asistenca për trajnim dhe pajisja e atyre që janë tëangazhuar në luftën kundër trafiqeve.

5.1.2.5 Drejtoria Qendrore e Policisë Kufitare dhe e Migracionit485

Qëllimi i deklaruar i Drejtorisë së Përgjithshme të është përmirësimi i efektivitetit të

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 95

483 Intervistë, zyrtar i MRP, 20 Prill 2005.484 Informacioni ikëtij seksioni është marrë nga: Intervistë, zyrtar i MRP, 20 Prill 2005; cit MRP, faqe 68–71.485 Informacioni i këtij seksioni është marrë nga : Intervistë, zyrtar i MRP, 25 Prill 2005; cit MRP, faqe.77–8.

menaxhimit të kufirit dhe trajtimi i trafiqeve të paligjshme. Për të arritur këtë qëllimPolicia Kufitare është jo vetëm e pranishme në çdo pike të kalimit të kufirit, porgjithashtu ndërmerr patrullime të lëvizshme të pjesëve të kufijve të Shqipëriusë që nukkanë infrastruktura të instaluara të kontrollit statik. Ata po punojnë aktualisht mezyrtarë të PAMECA-s për të vlerësuar zbatimin e strategjisë së Menaxhimit tëIntegruar të Kufijve të Shqipërisë, sigurinë e kufijve detarë dhe plane të ndryshëmtrajnimesh.

Sipas Shefit të Sektorit për Shërbimet Kufitare, çdo pikë e kalimit të kufirit ka libra dhemanuale të printuar që përmbajnë informacion mbi Armët e Vogla dhe Armatimet eLehta, pajisjet ushtarake dhe mallrat me përdorim të dyfishtë që janë subjekt ikontrolleve të eksportit dhe importit. Megjithëse oficerët e doganave janë kryesishtpërgjegjës për kontrollin e dërgesave në kufijtë e Shqipërisë, policia kufitare eShqipërisë ka gjithashtu të drejtën ligjore të kryejë kontrolle të dërgesave me pajisjeushtarake dhe ato me përdorim të dyfishtë.486 Megjithatë, inspektimet e shërbimevekufitare zakonisht kryhen në bashkëpunim me oficerët e doganës. Në rastet kuroficerët e doganës kryejnë një kontroll të dërgesës pa prezencën e një oficeri të policisëkufitare, deklarohet që ata normalisht duhet t’ja dërgojnë informacionin e tyre edhepolicisë kufitare.487 Praktika e kryerjes së kontrolleve dhe e punës në bashkëpunim meanëtarët e shërbimit të doganave në çdo pikë të kalimit kufitar është relativisht e re, ezhvilluar si pjesë e Strategjisë së Menaxhimit të Integruar të Kufijve të Shqipërisë.

Sipas një raporti, policia kufitare ka aktualisht një personel prej 1,682 vetë, me 80përqind të tij të trajnuar sipas raportimeve nga ekspertët ndërkombëtarë të CAM-A,ICITAP, INTERFORZA, PAMECA dhe misioneve të tjera ndërkombëtare.488

Megjithatë, densiteti i raportuar për kilometër të kufirit i policisë kufitare është mëposhtë se nivelet e rekomanduara të Bashkimit Europian. Per shëmbull, një praktikë emirë në menaxhimin e integruar të kufijve rekomandon një mesatare prej dy deri nëtre police kufitarë për çdo kilometre të kufirit. Nibvelet e kufijve Shqiptarë janë treguarnë tabelën e mëposhtme.489

Tabela 27: Numri i policëve kufitarë për çdo km

Kufiri me Malin e Zi Kosovën Maqedoninë Greqinë

Policë kufitarë për çdo km 0.86 1.85 1.26 1.41

Megjithë vënien në dispozicion të automjeteve dhe të trajnimeve nga organizmatndërkombëtarë, dhe të planeve për të zhvilluar një strategji për një kontroll më të miretë kufijve tokësorë të Shqipërisë, policia kufitare e Shqipërisë akoma përballet me njësfidë në rritje në kufizimin e volumit të trafikut të paregjistruar që kalojnë midisshtigjeve malore dhe rajoneve të kufirit të pambuluar me personel të kufirit.490 Përshëmbull, ndërsa një raport argumenton që “gjithmonë do të jetë e vështirë të mbahetnën kontroll terreni i vështirë i zonave të thella malore” të pjesës veriore tëShqipërisë,491 një tjetër raport deklaron se pjesa e kufirit jugor përmban shtigje qëvetëm njihen nga banorët locale të cilët mund të shtojnë të ardhurat e tyre dukeplotësuar me trafiqe ose duke shitur informacione mbi këto shtigje trafikantëve.492 Nëtë dyja raportet, është pohuar trafikimi i armëve nëpërmjet përdorimit të shtigjeve tëndryshme.

Megjithatë, sipas këshilltarëve ndërkombëtarë që punojnë për përmirësimin eshërbimeve kufitare të Shqipërisë, sektori i shërbimit kufitar që përballet me sfidat më

96 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

486 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 27 Prill 2005.487 Për shëmbull, në Aeroportin e Rinasit ka vetëm oficerë të doganave që merren me inspektimet e dërgesave, sepse rojet e

policisë së kufirit janë aktualisht përgjegjës kryesisht për ruajtjen e perimetrit të aeroportit dhe kontrollin e pasaportave.488 Citohet Bumçi, Ymeri dhe Dakli, faqe 30.489 Po aty, faqe 29.490 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005.491 Citohet Grupi Ndërkombëtar i Krizave, 2004, faqe 13.492 ‘Raporti detajon rritje të qarkullimit të Armëve të Paligjshme në Greqi’, FBIS-EEU-2001-0419, Athinë To Vima, në Greqisht,

19 Prill 01 faqe A15 [Tekst i përkthyer nga FBIS]. Burimi: NISAT Black Market Archive Database, <http://www.nisat.org/>, 17Maj 2005.

të mëdha është ai që ka të bëjë me patrullimin e kufijve detarë të Shqipërisë.493 Sipasmendimit të këtyre këshilltarëve ndërkombëtarë, ekziston një shqetësim i mungesës sëpersonelit të trajnuar dhe të pajisjeve përkatëse për të kryer me sukses detyrat eshërbimeve të kufirit detar. Për shëmbull, sipas raprtimeve shumë anije patrullimi nukjanë në gjëndje të mire pune dhe ka shqetësime që policia nuk është në gjëndje tëpaguajë shpenzimet e karburantit që lidhet me përdorimin e tyre. Mangësitë e kësajnatyre janë duke u vlerësuar tani në kuadrin e një projekti të sponsorizuar nga BE meemrin ‘Përcaktimi i sistemit të menaxhimit të kufirit të kaltër të Shqipërisë’, mepropozime për përmirësime që priten së shpejti.494

Ka nga ata në policinë kufitare të Shqipërisë që mendojnë se meqë menaxhimi i kufijveështë një prioritet i Bashkimit Europian, ai nuk trajtohet me seriozitet të veçantë nëShqipëri aktualisht.495 Ka argumenta se ndërsa ka retorikë nga autoritetet Shqiptarembi rëndësinë e tij, këtij problemi nuk po i kushtohet i njëjti vullnet politik. Ky ështëndoshta një shpjegim i pjesshëm, për faktin që Ministria e mëparshme e Rendit Publikkishte marrë për vitin 2004 vetëm një pjesë të fondeve të kërkuara për implementimine Strategjisë së Menaxhimit të Integruar të Kufijve të Shqipërisë.496 Për shembull,ndërsa një numër i synuar për blerje të pajisjeve ka qenë deklaruar, mbetet për tu parenëse Qeveria Shqiptare do të mbulojë me fondet e nevojshme mangësitë e vlerësuaranë pajisjet e kërkuara që jepen në tabelën e mëposhtme.497 Përveç pajisjeve të përfshiranë këtë tabelë, përfaqësuesit e shërbimeve të kufirit dhe të doganave mendojnë seShqipërisë i nevojiten më shumë pajisje të teknologjisë së lartë për zbulim, si psh,skanera të lëvizshëm për përdorim në rritjen e efektivitetit të kontrolleve të kufirit.498

Tabela 28: Resurset teknike të policisë kufitare të Shqipërisë ndaj niveleve të dëshirueshme

Pajisjet Automjete Anije Radarë Qen Dylbi Pajisje të Kufiri shikimit

natën

Në copë gjatë 2004 41 18 28 27 33 3

Sasia e dëshirueshme 113 32 79 81 182 84

Problemi i korrupsionit është pranuar nga autoritetet shqiptare dhe ka pasur njënumër rastesh në policisë kufitare për elementë që janë shkarkuar për shkak tëpraktikave korruptive në vitet e fundit. Megjithë këtë veprim pozitiv, korrupsionivazhdon të vlerësohet si një problem serioz për imazhin e policisë kufitare.499 Me njëshqetësim të veçantë janë policia kufitare që punojnë në Durrës dhe Vlorë, si dhe nëaeroportin e Rinasit. Shqetësimet kryesore në këto porte janë ato që policia kufitare kapranuar pagesa të caktuara në shpërblim të lejimit nga ajo të dokumentave tëudhëtimit të fallsifikuar.

Ka argumentime që megjithëse oficerët e policisë trasferohen në mënyrë të shpeshtë nëposte të të ndryshme të policisë, praktikat korruptive vazhdojnë të konsiderohen si ‘njëpërfitim i llojit të punës’ dhe si të tilla janë falur, duke i lëvizur oficerët në sektorë tëtjerë policie, në vend që të shkarkohen apo të ndiqen penalisht nëse ata gjëndet fajtorëpër akte korruptive.500 Duke e përzjerë problemin, fakti që oficerët e policisëtrasferohen brenda dhe jashtë policisë së kufirit në seksionet e tjera të policisëkonsiderohet i dëmshëm për sa i përket përpjekjeve të anti trafikimit, sepse kjogjithashtu do të thotë që oficerët e policisë të trajnuar për të marrë përsipër detyra tëpolicisë kufitare mund të trasferohen për shëmbull në policinë e trafikut ose nëpolicinë e komunitetit,“duke shpërdoruar” në këtë mënyrë trajnimin e tyre, një

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 97

493 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar 28 Prill 2005.494 Ky project është në zbatim nga ICMPD (Qendra Ndërkombëtare për Migracionin dhe Zhvillimin e Policisë), një OJQ që është e

vendosur në Austri.495 Koment i bërë gjatë një workshopi mbi Menaxhimin e Integruar të Kufijve. Intervistë 28 Prill 2005 496 Citohet Bumçi, Ymeri dhe Dakli, faqe 31.497 Po atu, faqe 30.498 Intervista, zyrtar i Doganës, 4 Maj 2005; zyrtar i MRP, 25 Prill 2005. 499 Citohet MRP,faqe 106.500 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005.

shqetësim ky i ngritur nga një numër i të intervistuarve shqiptarë dhe ndërkombëtarë.Si një ilustrim të këtij problemi, duket se ka vend të thuhet se si pasojë e humbjes sëpersonelit të aftë, edhe pajisjet e teknologjisë së lartë qëndrojnë jashtë funksionimit nëdisa raste, sepse oficerët e trajnuar për përdorimin e këtyre pajisjeve janë transferuar,dhe asnjë oficer tjetër në një pike të caktuar të kalimit kufitar nuk ka pasur trajnimin enevojshëm për këtë.501 Sidoqoftë nëse oficerët do të trasferoheshin thjesht nga një pikëkalimi kufitar në një tjetër, dhe jo në detyra krejtësisht të ndryshme, atëherë trajnimi ityre dhe aftësitë e fituara nuk do të shkonin dëm. Po ashtu, do të argumentohej qëtrasferime të tilla do të përdoreshin si një mjet kundër korrupsionit dhe do tësiguronin që trafikantët të mos bëheshin të aftë të vendosnin një ‘marrëdhënie’ meoficerë të veçantë të policisë kufitare.

Qeveria parashikon që deri në vitin 2007 legjislacioni i doganave të Shqipërisë do tëjetë në përputhje me të gjitha standardet e Bashkimit Europian. Strukturatoperacionale dhe procedurat aktualisht në funksionim të Drejtorisë së Përgjithshme tëDoganave janë në pjesën më të madhe të tyre në përputhje me standardet e BE-së, falëkryesisht asistencës të dhënë nga Misioni i Asistencës së Doganave të KomisionitEuropian – Albania (CAM-A), e cila ka qenë në Shqipëri qysh prej vitit 1997.503

Drejtoria e Doganave ka tre drejtori:

� Drejtoria e informacionit, me seksionin operativ dhe atë të analizës së rreziqeve;� Drejtoria e investigimit;� Drejtoria e Anti-kontrabandës për kufijtë tokësorë, kufijtë detarë dhe njësia anti-

trafik.

Po ashtu, ka edhe një sektor për kontrollin e dërgesave në rajonet që nuk janë tëklasifikuara si rajone kufitare.

Informacioni mbi çdo dërgesë të AVL-ve hidhet me dorë në librat e regjistrimit(regjistrat) në pikat e kalimit të kufirit, kështu që për shëmbull, dërgesat e armëve dhemunicioneve duhet të regjistrohen me detajet e markimit, tipet e armëve dhe tëpajisjeve dhe të volumit të regjistruar në librat që mbahen në magazine dhe të arkivuar.Ka gjithsej pesë pika të kalimit të kufirit ku ka aktualisht një bazë të kompjuterizuar tëdhënash funksionale, megjithatë parashikohet që përfundimisht të gjitha 25 pikat ekalimit të kufirit do të vendosen on-line, ku të dhhënat mbi çdo dërgesë do të futendirekt në një bazë kompjuterike të dhënash dhe do t’i dërgohen direkt një serveriqendror. Shërbimet e doganave kanë zbatuar deri tani rreth 80 përqind të Sistemit tëKompjuterizuar të Menaxhimit të të dhënave të Doganave (ASYCUDA ++) për tëndihmuar në kryerjen e vlerësimit të rrezikut të deklarimit dhe të komunikimit midisniveleve locale dhe atyre kombëtarë. Ky sistem ndihmon në identifikimin e dërgesavetë cilave duhet tu kushtohet një rishikim i mëtejshëm i dokumentave ose të kryheninspektime fizike. Ata janë duke ngarkuar tani të dhënat në bazën e të dhënave duke imarrë të dhënat nga dokumentet e vjetra në hard-copy dhe duke instaluar software-ine profilit të rrezikut dhe profilet e tyre, të cilat ata besojnë se do ti ndihmojë ata tëarrijnë gjykime më të mira se kur duhet të kryejnë kontrolle fizike. Në vitin 2004, rreth6 përqind e të gjitha dërgesave të kargos (përfshi në disa raste edhe dërgesat në tranzit)iu nënshtruan kontrolleve fizike, përjashtuar kontrollet e kryera në pikat e kalimitkufitar për trafikun e pasagjerëve. Nuk është e qartë nëse të gjitha dërgesat e armëvedhe municioneve që janë bërë mbi baza ligjore janë midis dërgesave të kontrolluara.

Vëzhguesit ndërkombëtarë janë të mendimit se ka një stabilitet relativ, përmirësim tëprofesionalizmit, dhe më shumë institucionalizim në Drejtorinë e Doganave se mëparë.504 Në fakt, janë të mendimi që procedurat në Drejtorinë e Doganave janë më

98 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

501 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 27 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005.502 Informacioni në këtë seksion është marrë nga: Intervistë, zyrtar i Doganave, 4 Maj 2005.503 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 27 Prill 2005.504 Intervistë, zyrtar i doganave, 4 Maj 2005.

5.1.3 Drejtoria ePërgjithshme e

Doganave502

shumë të institucionalizuara se në institucionet e tjera të shtetit, ku patronazhi dhebesnikëria politike konsiderohet se akoma përbën një problem.505 Një nga faktorët qëka ndihmuar në sjelljen e këtyre ndryshimeve është pa dyshim fakti që oficerët edoganave paguhen më mirë se kolegët e tyre në policinë e shtetit dhe në sektorët e tjerështetërorë. Këshilltarët ndërkombëtarë, si psh CAM-A (shih më poshtë), kanë pohuarse ata kanë mbështetur dhe inkurajuar shumë për futjen e masave të pagesës të bazuarambi performancën si një nga mjetet kryesore për të luftuar korrupsionin. Kjo do tëthotë që oficerët e doganave marrin tani një pagesë që ju siguron një standard të mirejetese duke evituar tentativat e marrjes së rryshfeteve. Kjo është dhe një nga arsyet qëshërbimet e doganave duken tani të arrijnë të tërheqin personel me cilësi më të larta,dhe problemet e korrupsionit janë ndjeshëm në ulje – krahasuar me agjencitë e tjera tështetit.

Një masë tjetër që është adoptuar për të luftuar korrupsionin në shërbimin e doganaveështë edhe rotacioni i stafit të doganave ndërmjet pikave të ndryshme të kalimit tëkufirit. Kjo masë ëhtë adoptuar me qëllimin që oficerët e doganave të mos jenë aq tëprekshëm për rastet e ofertave të korrupsionit. Kjo ka gjithashtu avantazhin qëshërbimi i doganave është në vartësi direkte nga autoritetet qendrore në Tiranë dhe jotë drejtorëve rajonalë që janë shpesh me qëndrime dhe sjellje të ndryshme ndajkorrupsionit. Siç u tha më sipër, kjo është pare si një problem i veçantë për policinë ekufirit, ku rotacionet nënkuptojnë trasferimin e oficerëve të policisë nga policia ekufirit ndoshta në një sektor tjetër të policisë ku aftësitë dhe eksperienca e tyre është nëshumë raste jo e mirë.

Një nga fushat me theks të veçantë në intervistat në lidhje me rëndësinë ekonsiderueshme të luftës kundër trafiqeve nga shërbimet e doganave të Shqipërisë,është dhe vënia në punë e skanerave për bagazhet personale dhe për dërgesat ekargove. Në aeroportin e Rinasit ata përdorin një skaner për të ndihmuar në zbulimine eksplozivëve, armëve dhe pajisjeve luftarake. Në portin e Durrësit, përdorengjithashtu skanera për bagazhet personale dhe shpresohet që gjatë vitit 2005, të merrenedhe dy skanera të lëvizshëm të instaluar për inspektimin e dërgesave të kargove,përfshi edhe kontejnerët. Kjo blerje do të mbështetet me fondet e Qeverisë Shqiptare,me synimin e përmirësimit të kontrollit dhe inspektimit të dërgesave, përfshi edherritjen e shpejtësisë së kontrolleve. Janë identifikuar edhe dy pika doganore me Malin eZi që kanë nevojë për skanera, dhe besojmë që të gjitha pikat e kalimit të Kufirit nëKukës kanë nevojë për skanera, së bashku me ndonjë pike të veçantë përgjatë kufiritme Greqinë. Parashikohet që brënda nje periudhe afatshkurtër deri afatmesme,skanerat e lëvizshëm do të vihen në funksionim. Tani për tani, shumë nga kontrollet edërgesave në pikat e kalimit të kufirit kryhen me përdorimin e endoskopëve dhepasqyrave.

Drejtoria e Integrimit në Ministrinë e Punëve të Jashtme (MPJ) ka përgjegjësi megjetjen e kanaleve dhe përcjelljen e informacionit për në dhe nga organizmatndërkombëtarë dhe rajonalë (përfshi BE-në, OKB-në dhe OSBE-në) dhe me shtete tëtjera, si dhe me ato ministri në Shqipëri që përgjigjen direkt për çështjen e AVL-ve.Prandaj, për shëmbull, informacioni për Dokumentin e vitit 2001 mbi AVL-të tëOSBE-së dërgohet nga MEICO dhe Ministria e Mbrojtjes për në Ministrinë e Punëvetë Jashtme dhe më pas dërgohet nga jo e fundit për në OSBE.506 Ministria e Punëve tëJashtme rifreskon gjithashtu listat e pajisjeve ushtarake dhe mallrat me përdorim tëdyfishtë nga Bashkimi Europian dhe Marrëveshja Wassenaar për Ministrinë eMbrojtjes, si dhe shtetet nën embargo nga Bashkimi Europian dhe Kombet eBashkuara.507 Në fakt, Ministria e Jashtme shërben si një organizëm i tipit ‘zyreqëndrore’ për shkëmbimin e informacionit mbi AVL-të dhe për pajisjet ushtarake, me

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 99

505 Po aty.506 Intervistë, MFA official, 25 Prill 2005.507 Ibid.

5.1.4 Ministria ePunëve të Jashtme

(MPJ)

përpunimin e informacionit dhe zbatimin e detyrimeve ndërkombëtare që bien nënpërgjegjësinë zyrtarëve të Ministrisë së Mbrojtjes.

Ministria e Punëve të Jashtme ka pergjegjësinë e përfaqësimit të Shqipërisë në vendim-marrjet dhe diskutimet ndërkombëtare në çështje që lidhen me AVL-të. Për shembull,përfaqësuesit e MPJ nga Tirana së bashku dhe Misioni i OKB-së përbënë delegacioninnë Takimin Dyvjeçar të Shteteve të Kombeve të Bashkuara në vitin 2005 për të marrënë konsiderate zbatimin e Programit të Veprimit të OKB-së mbi AVL-të. Megjithatë,në nivelin operacional jo domosdoshmërisht veprohet në të njëjtin mënyrë, si përshëmbull Ministria e Brendshme vepron si një Ministri kryesore në Task Forcën SECI-it (Inisiativa e bashkëpunimit e Europës Juglindore). për AVL-të

Parashikohet që roli që luan Ministria e Punëve të Jashtme në lidhje me transfertën earmëve do të ndryshojë nëse legjislacioni i ri i planifikuar miratohet dhe hyn në fuqi.Nëse kjo ndodh, atëherë Ministria e Punëve të Jashtme do të përfshihet direkt nëprocesin e liçencimit të eksporteve në vend të Ministrisë së Mbrojtjes, e cila luanaktualisht rolin drejtues në këtë çështje.

Gjate viteve të fundit ka pasur një përfshirje të gjerë të OJQ-ve lokale dhe të shoqerisëcivile në projektet e kontrollit të Armëve të Vogla dhe Armatimeve të Lehta nëShqipëri. Kjo përfshirje ka ndodhur së pari nëpërmjet projekteve të UNDP-it(Programit për Zhvillim të Kombeve të Bashkuara), duke filluar me përdorimin eOJQ-ve lokale dhe përfaqësuesve të komunitetit (siç përmendet më sipër) në ProjektinPilot të Gramshit (PPG) dhe duke vazhduar me Armët në Këmbim të Zhvillimit(AKZH), projektet e AVL-ve dhe ai i MRSF.

Gjatë Projektit të PPG u vendos një rrjet i organizmave jo qeveritarë (OJQ). Ky rrjetvazhdoi të punojë me projektet e UNDP gjatë projektit AKZH, dhe disa anëtarëvazhduan veprimtari të ngjashme edhe me PKAVL-ve. PKAVL punësoi disa OJQ për tëasistuar në përcjelljen e mesazheve të rritjes së ndërgjegjesimit të projektit, dukesiguruar një kanal shtesë në shpërndarjen e informacionit për projektin. OJQ-tëpunuan mbi baza vullnetare ose kontraktuale duke prodhuar materiale, organizuarevenimente dhe zbatuar projektet e zhvillimit.508

Megjithë kontributin e tyre të dobishëm në projekte specifike, shoqëria civile dheveçanërisht grupet e OJQ-ve e kanë pasur të vështirë ti mbështesnin aktivitetet e tyrejashtë projektit specific që ata ishin sponsorizuar për të marrë pjesë. Kjo më shumë përfaktin se shumë OJQ që janë aktivizuar në aktivitete e kontrollit të AVL-ve mbështetenplotësisht në fondet që ata marrin për përfshirjen e tyre në projekt. Kjo jep pakhapësirë për gjenerimin e aktiviteteve lokale dhe siguron që në një masë tëkonsiderueshme komuniteti i OJQ-ve të jetë plotësisht në dorë të donatorëve, gjë qëbën shumë të vëhtirë që OJQ-të të tërheqin fonde për aktivitetet e veta të tyre. Kjo kaçuar në disa raste në një shtrëmbërim të mundshëm të disa tipeve të aktiviteteve qëjanë organizuar nga OJQ-të; sipas një përfaqësuesi, shumica e aktiviteteve të shoqërisëcivile të ndërmarra në këtë fushë kanë qenë drejtuar drejt komunitetit të donatorëvedhe OJQ-ve, sesa ndaj atyre njerëzve që tentojnë të përdorin AVL-të për zgjidhjen emosmarrëveshjeve, ose tentojnë ti shesin ato.509

Megjithëse UNDP nuk mbështet më rritjen e ndërgjegjësimit publik mbigrumbullimin e AVL-ve, ajo mbetet përsëri një sponsor i rëndësishëm dhe mbështetësi aktiviteteve të OJQ-ve që lidhen me kontrollin e AVL-ve. Kështu, si pjesë e projektitaktual MRSF të UNDP në Shqipëri, në shkolla po kryhet një punë educative mbisigurinë dhe paqen. Për shëmbull, prej 15 Majit deri në 15 Korrik 2003, Lëvizja përÇarmatim dhe Safer-Albania organizuan një projekt pilot me emrin ‘Edukimi mbiÇarmatimin dhe Kultura Paqësore’, duke dhënë leksione dhe mësime që trajtonin

100 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

508 SALWCP 2002–2003 page, <www.undp.org.al>, accessed 02 February 2005.509 Intervistë, përfaqësues i OJQ, 21 Korrik 2005.

5.1.5 Rritja endërgjegjësimit publik

dhe roli i OJQ-ve

çështje që përfshinin rrezikun e trafikut të drogës, të qënieve njerëzore, të AVL-ve, tëprostitucionit, në dy shkolla në Shkodër dhe dy në Tiranë. Disa nga leksionet mbiAVL-të u dhanë nga oficerë policie, me metoda të reja mësimore, diskutimeve në grup,dhe me përdorimin e medias elektronike, duke ju siguruar informacion rreth 2200mësuesve dhe studentëve të përfshirë në këtë projekt pilot.510 Mbi këtë experience,është krijuar një model i efektshëm, në mënyrë për ta shtrirë projektin më tej.511

Punë tjetër po bëhet nëpër shkolla nga Qëndra e Edukimit për Paqen dhe Çarmatiminnë Shqipëri, mbi armët e vogla dhe çështje të çarmatimit mbi bazën e një kuadri më tëgjerë të edukimit për paqen. Kjo punë fokusohet në zhvillimin e ndërgjegjësimit estudentëve më të vjetër për problematikat nëpërmjet debateve dhe përpunimit tëpolitikave publike ‘alternative’, si dhe rritjen e ndërtimit të kapacitetit të mësuesve përndërmarrjen e aktiviteteve të edukimit mbi paqen në një afat më të largët.512 Nëbashkëpunim me Institutin për Studime Pedagogjike ata kanë trajnuar 8 mësues nëGramsh dhe Shkodër, të cilët u çertifikuan si trajnues kombëtarë në edukimin përpaqen gjatë vitit 2004. Këta mësues kanë marrë pjesë në shumë aktivitete si ëorkshopembi edukimin për paqen gjatë dy viteve të fundit dhe kanë përpiluar edhe aktivitetet eedukimit të paqes për manualin e mësuesve me emrin “Drejt një kulture të paqes”, njëkapitull i të cilit është përfshirë në Manualin Kombëtar për Mësuesit e shkollave 9vjeçare.

Një OJQ shqiptare shfrytëzon ekspertizën e një oficeri të armatim-municioneve nëpension për të asistuar në një numër shërbimesh që kanë lidhje me demilitarizimin,përfshi këtu edhe trajnimin dhe AMA-në. Qendra Kombëtare e Çmilitarizimit (QKÇ)u themelua si një OJQ në Janar 2003, dhe ka rreth 250 antarë anembanë Shqipërisë.Antarët e QKÇ -së janë ish ushtarakë, në veçanti ish xhenjerë ushtarakë, dhe ata janëkryesisht në Berat, Elbasan, Gjirokaster, Korçe, Kukës, Shkodër dhe Tiranë.513 Në vitin2003, ata shpërthyen 352 tonë municione për një projekt të sponsorizuar nga SHBA menjë kosto prej 157 US$ për çdo ton. Qysh prej vitit 2003, ata kanë kontribuar nëProjektin e Demilitarizimit të Municioneve të AVL-ve të NAMSA-s së NATO-s dukevënë në dispozicion shërbime të verifikimit, trajnimin e shoferëve për trasportim nërajonet e demilitarizimit, kryerjen e inspektimeve të rajoneve të demilitarizimit, si dheri-paketimin e 900 tonë municioneve.

Media në Shqipëri luan një rol të rëndësishëm në jetën politike të vendit. Analiza embulimit nga media për këtë vëzhgim ka treguar se çështjet që lidhen me AVL-të kanëgjetur një mbulim të konsiderueshëm nga mediat. Por, në shumicën e rasteve kymbulim mediatik fokusohet mbi skandalin dhe interesin njerëzor sesa mbiinvestigimin e rasteve të veçanta në një mënyrë të detajuar dhe uniforme. Aktualisht kasfida të rëndësishme për mënyrën sesi mediat i trajtojnë armët dhe çështjet që lidhenme sigurinë, dhe del e qartë se trajnimi për drejtuesit e medias dhe pronarët e tyreështë po aq i rëndësishëm sa dhe ai i gazetarëve, sepse ka shumë raste që mbulimi ngamedia udhëhiqet nga motive politike sesa nga raportime objektive të çështjeve në fjalë.

Qeveria e mëparshme mori disa hapa për përmirësimin e koordinimit duke punuar nëbashkëpunim me SEESAC-un e bazuar në Beograd për zhvillimin e një strategjie mbikontrollin e AVL-ve. Ky document, i cili përmban seksione mbi rritjen endërgjegjësimit dhe grumbullimin dhe shkatërrimin e tyre si një prioritet, parashikongjithashtu edhe krijimin e një Komisioni të Armëve të Vogla dhe Armatimeve të Lehtadhe të një Plani kombëtar Veprimi.514 Drafti i strategjisë nuk u miratua nga Parlamentipara zgjedhjeve të Korrikut 2005 dhe nuk duket se përbën një prioritet edhe për

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 101

510 Lëvizja për Çarmatim dhe Safer-Albania, Raport përfundimtar mbi zbatimin e projektit ‘Edukimi mbi Çarmatimin dheKulturën e Paqes (DEPC)’, (Tiranë, Programi i Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara, Mbështetje për Reformën në Sektrin eSigurisë, Korrik 2003).

511 Intervistë, përfaqësues i OJQ, 21 Korrik 2005.512 Intervistë, përfaqësues i OJQ, 8 February 2005.513 Intervistë, përfaqësues i OJQ, 25 Prill 2005.514 Intervistë, zyrtar i MRP, 15 Prill 2005.

5.1.6 Bashkëpunimindërinstitucional(midis agjencive)

qeverinë e re. Megjithatë, është e rëndësishme që një dokument i tillë të përgatitet ngatë gjitha Ministritë e linjës dhe të institucioneve të tjera të interesuara për të shërbyer sinjë udhëzues për trajtimin e sfidave që po përballet Shqipëria në lidhje me AVL-të.Parashikohet që ky dokument Vëzhgimor të shërbejë si një element i vlefshëm imenaxhimit të informacionit në zhvillimin e një strategjie të tillë kombëtare, autorët etë cilit besojnë se kjo strategji duhet të zhvillohet dhe të zbatohet nën drejtimin e njëkomisioni kombëtar të AVL-ve.

Sfidat që kanë të bëjnë me bashkëpunimin ndërministerial dhe ndërinstitucional kanëtë bëjnë me ndryshimin në shumë raste midis atyre që shkruhen në rregulloretpërkatëse të ndryshme dhe Vendimet e Këshillit të Ministrave, dhe nga ana tjetër erealitetit konkret, të cilat shpesh në praktikë lënë shumë për tu dëshiruar. Në shumëraste, duket se kjo mungesë koordinimi është pjesërisht një pasojë e lëvizjeve tëshpeshta të personelit në shumë departamente kryesore që janë përgjegjës për sigurinëdhe për kontrollin e armëve të vogla. Shumë persona të stafit nuk qëndrojnë nëdetyrën e caktuar për një kohë të gjatë, gjë që përbën një sfidë për zhvillimin emarrëdhënieve të mira të punës me kolegët e tyre të departamenteve dhe Ministrive tëtjera. Kjo gjithashtu shkakton probleme për sa i perket zhvillimit të kapaciteteveinstitucionale, fitimit të njohurive historike dhe krijimit të lidhjeve efektive mepartnerë kombëtarë dhe ndërkombëtarë.515 Më poshtë janë paraqitur tre rastestudimore për sa i përket fushës së veprimit të AVL-ve, për të treguar disa ngandryshimet që vihen re në praktikë midis rregulloreve dhe gjëndjes faktike të zbatimittë bashkëpunimit ndërinstitucional. Rasti i parë i përket një propozimi për rritjen ekomponentit ndërinstitucional të sistemit të kontrollit të import-eksporteve. Rasti idytë jep disa komente të përgjithshme mbi zbatimin në Shqipëri të menaxhimit tëintegruar të kufijve. Rasti i tretë diskuton mbi procedurat e grumbullimit të armëve nëShqipëri.

5.1.6.1 Sistemi i kontrollit të transfertave

Për momentin, shumica e vendimeve që i përkasin import-eksporteve të Shqipërisëpër Armët e Vogla dhe të Lehta dhe pajisjet ushtarake merren në Ministrinë eMbrojtjes. Vetëm MEICO ka të drejtën e aplikimit për një liçencë për importin apoeksportin e një dërgese me pajisje ushtarake, me AVL si dhe/ose me municione.Megjithëse Ministria e Mbrojtjes, sipas raportimeve, konsultohet me Ministrinë eJashtme në lidhje me statusin e gjëndjes së embargos ndërkombëtare për shtetindestinator ose për rrezikun e diversionit (devijimit të ngarkesës) ose kërcënimit tësigurisë kombëtare apo ndërkombëtare, shikohet se ka shumë pak bashkëpunim ndër-institucional në lidhje me transfertat e armëve. Sipas Drejtorit të MEICO-s, një ngaavantazhet e këtij sistemi është se vendimet mbi aplikimet mund të merren shpejt,megjithëse ai gjithashtu ankohet që mangësitë në bashkëpunimin ndër-institucionaldo të thotë që transfertat e MEICO-s mund ti nënshtrohen vonesave të gjata në pikatdoganore.516

Kjo situate mund të ndryshojë nëse propozimet e bëra për ngritjen e një komitetindër-ministerial për import-eksportet vihen në zbatim. Eshtë propozuar që njëkomitet i tillë të kryesohet nga Ministria e Punëve të Jashtme dhe do të ketë përgjegjësikryesore për marrjen e vendimeve mbi aplikimet e liçencave.517 Komiteti do tëpërbëhet nga përfaqësues nga agjenci (institucione) të ndryshme të shtetit, si Ministriae Mbrojtjes, Ministria e Brendshme, Drejtoria e Përgjithshme e Doganave dhepërfaqësues të tjerë të institucioneve të interesuara të shtetit. Ka gjithashtu një dëshirëqë komiteti ndërministror të mblidhet mbi baza të rregullta, megjithëse nuk është eqartë akoma nëse do të ketë kushte ligjore për mbledhje të rregullta. Sidoqoftë, nga

102 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

515 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 12 Prill 2005.516 Drejtori i MEICO-s shprehu se këto vonesa kanë ndodhur se MEICO nuk mund të jepte rrushfete zyrtarëve të doganës për të

përshpejtuar proicesin – diçka që ai mendon se kanë mundësi dhe e bëjnë firmat private. Intervistë, Zyrtar i Ministrisë sëMbrojtjes, 20 Prill 2005.

517 Sipas një zyrtari të MPJ, ky ndryshim ishte propozuar nga zyrtarë amerikanë. Intervistë, zyrtar i MPJ, 25 Prill 2005.

shumë mendohet se do të ishte më me vend që të lëvizet kontrolli i import-eksportevenga Ministria e Mbriojtjes, pasi kjo do të sillte Shqipërinë në linjë të njëjtë memekanizmat e shteteve të tjera dhe do të rriste përputhjen me normat dhe standardet eBashkimit Europian.518

Një numër i caktuar problemesh janë parashikuar me ndryshimet strukturore tëpropozuara në sistemin e kontrollit të import-eksporteve të Shqipërisë. Për shëmbull,zyrtarët e Ministrisë së Punëve të Jashtme informuan ekipin kërkimor që kjo Ministrika për momentin vetëm një ekip të vogël që shqyrton dhe këshillon mbi aplikimet eliçencave.519 Organi i mbikqyrjes së transfertave duhet pra të bëjë trajnime speciale përtu bërë plotësisht operacional, si dhe mund te nevojitet mbështetje me staf ngaMinistria e Mbrojtjes për Ministrine e Jashtme. Vëzhgues ndërkombëtarë janë tëmendimit që Ministria e Punëve të Jashtme mund të jetë me staf shumë të pakët për tëkryer detyrat e mbikqyrjes së import-eksporteve.520 Eshtë e nevojshme vazhdimi iasistencës ndërkombëtare për të ndihmuar në kontrollin dhe monitorimin e end-userave, në kryerjen e kontrolleve para dhe pas dërgesës. Një nga rreziqet është qëkomiteti ndërministerial, megjithëse mund të krijojë përshtypje të rëndësishme nëletër për donatorët ndërkombëtarë, mund të mos rezultojë domosdoshmërisht për tëpërmirësuar bashkëpunimin ndërinstitucional në terren, prandaj ai mund të bëjë pakpër parandalimin e diversioneve/devijimeve të armëve në duart e end-userave tëpaligjshëm.

5.1.6.2 Menaxhimi i Integruar i Kufijve521

Ka pasur një numër Memorandumesh Mirëkuptimi të llojit ndërministror apondërinstitucional të nënshkruara në lidhje me bashkepunimin mbi anti-trafikimindhe menaxhimin e kufijve. Për shëmbull, sipas një të intervistuari, MemorandumeMirëkuptimi janë nënshkruar midis Drejtorisë së Përgjithshme të Doganave,Ministrisë së Mbrojtjes, Ministrisë së Brendshme, Shërbimit Informativ Shqiptar,agjencive të bujqësisë, biznesit, dhe organizmave të tjera që kanë të bëjnë medoganat.522 Ndoshta shëmbulli më i spikatur dhe vizionar është Strategjia mbiKontrollin e Kufijve dhe Menaxhimin e Integruar të tyre, e cila u miratua nga Këshilli iMinistrave në Shkurt 2003 dhe për zbatim në vitet nga 2003 në 2006. Dy synimetkryesore të kësaj strategjie janë:

� Të përmirësojë bashkëpunimin midis agjencive të ndryshme në Shqipëri – p.sh.doganat, policia kufitare, shërbimet informative;

� Të përmirësojë bashkëpunimin me fqinjët dhe me shtetet e Bashkimit Europian.

Për të arritur këto synime, Autoritetet shqiptare duhet të përmirësonin legjislacionin,dhe të reformonin strukturat organizative, trajnimin e personelit dhe blerjen epajisjeve përkatëse. Kështu, në vitin 2003 policia e kufirit dhe oficerët e doganavefilluan të zhvillojnë konceptin e task forcave të përbashkëta për luftën kundërtrafiqeve, dhe tani janë duke diskutuar një organizëm të përbashkët të pikave të kalimittë kufirit të Shqipërisë me policinë e kufirit. Ka shumë shpresa se kjo do tëpërmirësojë:

� Kontrollet – duke rritur përdorimin e kapaciteteve inteligjente të çdo shërbimi;

� Verifikimet – duke siguruar një punë të përbashkët më të ngushtë;

� Efiçiencën – duke siguruar shpërndarjen dhe përdorimin e përbashkët të resurseve nësecilën pike të kalimit të kufirit për blerjen e pajisjeve, në vend të blerjes së pajisjeve përçdo shërbim të veçantë.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 103

518 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 29 Prill 2005; Zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 27 Prill 2005.519 Intervistë, zyrtar i MPJ, 25 Prill 2005.520 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 29 Prill 2005.521 Ky seksion bazohet në intervistat me: zyrtar ndërkombëtar, 27 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005; zyrtar

ndërkombëtar, 28 Prill 2005.522 Intervistë, zyrtar i doganave, 4 Maj 2005.

Qysh prej pranverës 2005, policia e kufirit dhe doganat janë duke punuar me PAMECAdhe CAM-A duke bërë një vlerësim të progresit të tyre. Ka pasur disa vlerësime krejt tëmira pozitive për përpjekjet në të cilat oficerët e doganave dhe të policisë së kufiritkanë punuar së bashku. Për shëmbull, një eksperimet i kohëve të fundit në portin eDurrësit është vlerësuar nga zyrtarët e CAM-A si një model i përshtatshëm për tueksperimentuar edhe në pikat e tjera të kufirit të Shqipërisë. Sipas mendimit të tyre,bashkëpunimi ndër-institucional është përmirësuar ndjeshëm në këtë pike të kalimittë kufirit, duke pasur fillimisht një rezistencë për ndryshimin e rregullave të punës, ecila u tejkalua shpejt. Megjithë këtë, ata theksojnë se mbetet akoma shumë për të bërëpër të arritur një menaxhim të integruar të kufijve, veçanërisht në luftimin ekorrupsionit në shërbimet e kufirit dhe të doganave.

Të tjerë nuk kanë të njëjtin mendim me eksperiencat pozitive dhe optimizmin e CAM-A, duke argumentuar se bashkëpunimi ndër-institucional midis policisë sëkufirit dhe doganave është akoma një problem i prekshëm.523 Një grup i këshilltarëvendërkombëtarë kanë argumentuar se iniciativa e CAM-A mbi njësi të përbashkëta tëkrimit të organizuar të policisë së kufirit dhe të doganave ka një prezence të kufizuardhe e mbështet besimin më shumë tek marrëdhëniet personale sesa ato tëinstitucionalizuara.524 Ata vazhdojnë duke përmendur një numër pengesash që duhettë thyhen në mënyrë që të vendosen marrëdhenie institucionale. Kjo përfshin edheevitimin e xhelozisë që policia kufitare ndjen për kolegët e saj në dogana. Policiakufitare e di që doganat marrin shtesa shpërblimi, pra rroga më të larta se kolegët etyre të policisë së kufirit, megjithëse ata bëjnë shumë detyra të njëjta gjatë ditës sëpunës. Futja e pagesës sipas performances së punës për oficerët e doganave mund tëluaj një rol të ndjeshëm në interes të luftës kundër korrupsionit dhe përmirësimit tëprofesionalizmit në shërbimin doganor, por duket se kjo përbën një pengesë përbashkëpunimin e ngushtë midis policisë së kufirit dhe atyre të doganave.Përgjithësisht, raportohet se oficerët e kufirit ndjehen më inferiorë ndaj kolegëve tëtyre të doganave, duke shtuar këtu edhe lëvizjet e shpeshta të stafit të lartë.

Mbetet për tu pare se si do të bëhet vlerësimi drejt menaxhimit të integruar të kufijveqë do të kryhet gjatë vitit 2006, por ndërsa shihen shënja të progresit pozitiv, vijatndarëse midis personelit të këtyre agjencive të ndryshme shtetërore mbeten akoma.Këto nuk janë vetëm në lidhje me nivelet e pagesës, por janë gjithashtu të lidhura padyshim edhe me ndryshime strukturore që mund të kërkojnë më shumë se tre vjet tëfunksionojnë normalisht. Progresi drejt synimeve të menaxhimit të integruar tëkufijve do të kërkojë më shumë se mbështetje më të madhe financiare, ajo do tëkërkojë gjithashtu edhe mbështetje politike më të besueshme dhe të vazhdueshme.

5.1.6.3 Grumbullimi i Armëve të Vogla dhe të Lehta

Bashkëpunimi midis agjencive (institucioneve) në fushën e grumbullimit të armëve udiskutua në seksionin 6.

5.1.7.1 Bashkëpunimi Bilateral

Bazuar në raportin vjetor për vitin 2004 të ish-Ministrisë së Rendit Publik, gjatë vitit2004 janë nënshkruar marrëveshje ndërkombëtare për bashkëpunimin e policisë, sidhe të bashkëpunimit kundër krimit të organizuar me Qeverinë e Belgjikës, tëRepublikës Çeke, Francën, Maqedoninë, Malin e Zi, Poloninë, Sllovakinë, dheMbretërinë e Bashkuar. Përveç këture marrëveshjeve, Ministria e Brendshme kazhvilluar marrëdhenie dhe bashkëpunuar në një numër projektesh me partneret

104 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

523 Cituar Bumçi, Ymeri dhe Dakli, faqe 31; Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar 28 Prill 2005.524 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar 28 Prill 2005.

5.1.7 BashkëpunimiNdërkombëtar

ndërkombëtarë.525 Drejtoria e Përgjithshme e Doganave ka nënshkruar 14 marrëveshjebilaterale me agjenci të doganave të shteteve te tjera në rajonin e Europës Juglindoredhe më tej.526

Në përgjithësi, shkëmbimi i informacionit bilateral me autoritetet qëndrore dhe lokaletë kufirit dhe të doganave të Greqisë, Italisë, Kosovës, Maqedonisë dhe Malit të Zi janëvlerësuar si shumë pozitive dhe që funksionojnë mirë.527 Për shëmbull, në 2004,Shërbimi i doganave të Shqipërisë ka pasur 7,000 komunikime me homologët e tyreitalianë dhe rreth 5,000 me atë grekë në nivel qëndror. Autoritetet doganore tëShqipërisë sipas raportimeve, kanë mbajtur takime zyrtare me homologët e tyre tështeteve fqinjë dhe të Kosovës çdo tre muaj, si dhe takime të tjera shtesë nëse kërkohejnjë gjë e tillë. Në pikat e kalimit të kufirit bëhen takime çdo muaj që drejtohen ngashefat e doganave të secilës palë të kufirit. Këto takime janë trajtuar si raste te mira përtë shkëmbyer informacion mbi tipat e mallrave që trafikohen, profilin e trafikantëvedhe informacion mbi trafikantët e dyshuar.528

Marrëveshje të tilla janë në fuqi edhe për shërbimet e kufirit me pika kontakti të disaniveleve të vendosura në të gjitha nivelet që nga pikat e kalimit të kufirit deri në niveletqendrore me të gjithë fqinjët e Shqipërisë. Kështu për shembull, takimet midis stafevetë Shqipërisë dhe të Maqedonisë bëhen çdo dy javë në nivel lokal, me takime çdo muajnë nivel rajonal dhe çdo tre muaj në nivel qendror. Deklarohet se ka komunikimepothuaj të përditshme me telefon dhe postë elektronike midis oficerëve të policisë sëkufirit të dy anëve të kufirit, të cilat depozitohen dhe arkivohen, me informacion qëmë pas i kalohet agjencive eprore Shqiptare nëse informacioni përbën interes për to.Arben Hanelli, Shefi i Sektorit të Shërbimit të Kufirit, theksoi gjithashtu se janëvendosur marrëdheniue të mira personale midis stafit në nivele të ndryshme. Sipasmendimit të tij, kjo është një bazë themelore për bashkëpunim dhe besim reciprok.529

Përveç këtij komunikimi të koordinuar dhe shkëmbimi të informacionit organizohengjithashtu edhe patrullime të përbashkëta me bazë të rregullt të bregdetit shqiptar merojet bregdetare greke dhe italiane, megjithëse kanë lindur në ‘kufijtë e gjelbër’ edhendonjë problem të raportuar që ka dalë nga bashkëpunimi i patrullave të kufirit.530

Siç u përmend edhe më sipër, Ministria e Mbrojtjes e Shqipërisë mban bashkëpuniminformal bilateral me Qeveritë e SHBA dhe të Mbretërisë së Bashkuar në Tiranë, kusipas të dhënave ajo konsultohet me stafin e ambasadave përkatëse gjatë kohës sëvlerësimit të dhënies ose jo të liçencave të aplikimeve të bëra për pajisje ushtarakje apopër mallra të përdorimit të dyfishtë.

5.1.7.2 Bashkëpunimi Shumëpalësh

Shqipëria raporton mbi çështje te Armëve të Vogla dhe të Lehta ndaj:

� Departamentit të OKB-së për Çështjet e Çarmatimit, në Programin e Veprimit për tëParandaluar, Luftuar dhe Çrrënjosur Tregtinë e Paligjshme të Armëve të Vogla dhe teLehta në të Gjitha Aspektet e Saj (UNPoA),

� Regjistrit të OKB-së të Armëve Konvencionale

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 105

525 This is a list of international partners that actively cooperated with the then MOPO in 2004: AEPC (Association of EuropeanPolice Colleges), DCAF (Democratic Control of the Armed Forces), DEA, Europol, FBI, French Police, General Secretariat ofInterpol, Greek Police, ICITAP (International Criminal Investigative Training Assistance Programme), INTERFORZE (Bilateralpolice mission Italy – Albania), ICMPD (International Centre for the Migration Policy Development), IOM (InternationalOrganisation for Migration), Italian Police, Macedonian Police, Montenegro Police, OSCE (Organisation for Security and Co-operation in Europe), PAMECA (Police Assistance Mission of the European community to Albania), UK Police, UNDP (UnitedNations Development Programme), UNHCR (United Nations High Commissioner for Refugees), UNDOC (United NationsOffice on Drugs and Organised Crime), UNMIK (United Nations Mission in Kosovo), US Department of Justice (OrganisedCrime Desk) – Department of Justice of the USA (Organised Crime Office). Source: Ibid, p. 161.

526 Intervistë, zyrtari i doganave, 4 Maj 2005.527 Intervistë, zyrtari i doganave, 4 Maj 2005; zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005; MOPO official, 25 Prill 2005; international

official 28 Prill 2005.528 Intervistë, zyrtar i doganave, 4 Maj 2005.529 Intervistë, MRP official, 25 Prill 2005.530 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005.

� Programit të Shkëmbimit të Informacionit të OSBE-së mbi Armët e Vogla dhe tëLehta.531

Siç përmëndet më sipër në këtë raport në seksionin 5.1.6.6, Shqipëria ka identifikuarnjë pikë qendrore kombëtare si pjesë e angazhimit të saj në Paktin e Stabilitetit tëEuropës Juglindore, Plani i Implementimit Rajonal, e cila është aktualisht nëMinistrinë e Mbrojtjes.

Qeveria Shqiptare e shikon bashkëpunimi multilateral për çështjet e armëve dhe tësigurisë si një element jetësor për rreshtimin e saj në institucionet Euro-Atlantike. Kjomund të evidentohet nga interesi i saj për të aderuar në Marrëveshjen Wassenaar dhedëshirën e saj për të demonstruar angazhimin e saj për reforma në çështje qe lidhenme kontrollin e import-eksporteve nëpërmjet mbështetjes për Kodin e Sjelljes mbiEksportin e Armëve të Bashkimit Europian. Kjo mbështetje publike për zhvillimin enjë kontrolli efektiv ndaj armëve si një hap drejt Europës, është për tu përshëndetur nëveçanti dhe është në disa raste reflektuar edhe me prova të sjelljes së ndryshimeve nënivel operacional. Megjithë këtë fakt, mbetet shumë për të bërë nga Qeveria Shqiptarepër të realizuar zotimin e saj për bashkëpunimin multilateral në çështje të armë-kontrollit. Për shëmbull, pa arritjen e miratimit dhe më pas të zbatimit të njëlegjislacioni të ri në lidhje me transfertat e armëve, i cili të përfshijë rregullimin eaktiviteteve të brokerimit, prodhimin tranzit dhe të liçencuar si dhe vendosjen e njëregjimi të liçencimit të bazuar mbi kritere, është shumë e vështirë të mendohet si, edhepse me qëllimet më të mira, Qeveria mund të plotësojë zotimin e saj për zbatimin efrymës së Kodit të Sjelljes së BE-së.

Përveç bashkëpunimit të veçantë në fushën e armë-kontrollit, Shqipëria merr pjesëgjithashtu në një numër inisiativash rajonale të të anti-trafikut, të sigurisë së kufijvedhe kundër krimit të organizuar, si dhe në konventat ndërkombëtare në lidhje metarifat doganore.532 Këto përfshijnë Paktin e Stabilitetit për Europën Juglindore,Organizata e Bashkëpunimit Ekonomik të Detit të Zi (OEBDZ),533 Inisiativa e EuropësQendrore (IEQ), Platforma e Perbashkët e Ohrit për Menaxhimin dhe Sigurinë eKufijve, dhe Qendrën Rajonale të SECI-it për Luftën ndaj Krimit Transnacional, ku njëzyrtar shqiptar drejton pikërisht task forcën që merret me AVL-të. Në këtë funksion,ky zyrtar ka zhvilluar dhe menaxhuar Operacionin ‘Ploughshares’ (2002–3) dheOperacionin ‘Safe Place’ (2004–5), dy stërvitje të shkëmbimit të informacionit mbikapjet e AVL-ve në Europën Juglindore.534

Por, megjithë këto demonstrime pozitive të progresit, ka shëmbuj, kryesisht brëndakufijve të Shqipërisë, ku bashkëpunimi multilateral në fushën e anti-trafikut ka qenëmë pak i suksesshëm, përfshi këtu qendrën anti-trafik në Vlorë (tani e mbyllur).Qendra u inaugurua me ndihmën e Qeverive Gjermane, Greke dhe Italiane, por qëatëherë nuk ka shfaqur një perfomancë në lartësinë e duhur siç ishte parashikuar.Problemet e saj përfshijnë: ankime nga çdo pjesëmarrës që të tjerët nuk janë plotësishttë angazhuar në shkëmbimin e informacionit; ankime që qëndra është e shtrënguarnga një ngarkesë të madhe burokratike; ankime që qendra vuan nga mungesa epajisjeve kryesore përfshi pajisjet e komunikimit dhe të zbulimit; dhe ndoshtaproblemi më serioz dhe më legjitim, fakti që Vlora nuk vlerësohet më si një rajon irëndësishëm për trafikim, duke marrë në konsideratë faktin që ka pasur një rënie të

106 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

531 Shqipëria është gjithashtu një antar i Traktatit të Armëve Kimike, Biologjike dhe të Traktatit të Mospërhapjes së ArmëveBerthamore. Intervistë, Zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 27 Prill 2005. Shqipëria po përgatit gjithashtu një aplikim për Grupin eAustralisë dhe ka qenë e ftuar në seminare Bullgari dhe Hungari ne përgatitjet e saj për antarësim. Intervistë, zyrtar i MPJ, 25Prill 2005.

532 Intervistë, zyrtar i doganës, 4 Maj 2005.533 Shqipëria ka nënshkruar ‘Protokollin shtesë mbi Luftën kundër Terrorizmit të Marrëveshjes midis Qeverive të vëndeve anëtare

të Inisiativës së Bashkëpunimit Ekonomik të Vendeve të Detit Te Zi, për Luftën kundër krimit, veçanërisht formave të krimit tëorganizuar’. Burimi: Citohet MRP, faqe 24, 48 dhe 50.

534 Ky workshop planifikimi për Operacionin ‘Safe Place’ u mbajt në Tiranë në Dhjetor 2004, dhe parapriu fillimin e kësaj stërvitjetë shkëmbimit të informacionit . Burimi: ‘Task Force – lufta ndaj trafikut të armëve te vogla, armatimeve të lehta dheeksplozivëve: Projekt I, Trafikimi i Paligjshëm i armëve te vogla, armatimeve të lehta dhe eksplozivëve, OperacioniPloughshares’, Projekt dokument, Qendra Rajonale e SECI-it dhe Ministria e Rendit Publik, Tiranë, 2002.

ndjeshme në numrin e gomoneve që përdorin këtë pjesë të bregddetit për trafikimin enjerëzve përtej Adriatikut.535

Që nga viti, Shqipëria ka përfituar nivele të konsiderueshme asistence ndërkombëtare,financiare dhe teknike në një sërë fushash që kanë të bëjnë me kontrollin e AVL-ve.Megjithëse nivelet e asistencës janë pakësuar, shuma të konsiderueshme vazhdojnë tëjepen nga donatorët ndërkombëtarë për Shqipërinë. Kjo pjesë raporti fokusohet në tringa fushat ku është siguruar asistencë ndërkombëtare për:

1. Asgjesimin e AVL dhe municioneve të tepërta dhe menaxhimin e rezervave536

2. Menaxhimin e kufijve dhe anti-trafikimin 3. Grumbullimin e armëve

Që prej vitit 2000, Qeveria Shqiptare dhe donatorët ndërkombëtarë kanë financuarasgjesimin e rreth 141,000 AVL në Shqipëri. Në Shtator 2000, Ministria Shqiptare eMbrojtjes nënshkroi një Memorandum Mirëkuptimi me Qeveritë e Gjermanisë,Norvegjisë dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës, duke rënë dakord për asgjesimin e100,000 AVL-ve. Ky u pa si një shëmbull ku Shqipëria riafirmoi angazhimin e saj për tëasgjesuar AVL-të e grabitura gjatë krizës së 1997, duke marrë përsipër nxitjen easgjesimit të rezervave të tepërta të armëve dhe kontributin e saj për mbështetjen eshtyllës së sigurisë të Paktit të Stabilitetit për Evropën Juglindore.537 Bazuar në këtëMemorandum, Forcat e Armatosura të Shqipërisë dhanë 100,000 AVL për projektet easgjesimit të financuar nga ndërkombëtarët në 2001. Qeveria Gjermane financoi njëskuadër ushtarake Gjermane për të asgjesuar 40,000 AVL në periudhën Janar–Mars2001, me një projekt të bashkëfinancuar Amerikano-Norvegjez për asgjesimin e 60,000AVL të tjera. Ky projekt u drejtua nga një kontraktues privat, EOD Solutions Ltd, dhefilloi në Maj 2001.

Tabela 29: Përmbledhje e asgjesimit tw armatimeve dhe AVAL në Shqipëri 1997–2004

Procesi I asgjesimit AVL Armatime Shënime(ton)

Projekti UNDP AKZH (2000/2002) 16,000 – Asgjesuar nga agjenci Shqiptare

Projekti i Gjermanisë (2001/2002) 40,000 – Asgjesuar nga Skuadra ushtarake Gjermane

Projekti Norvegji/SHBA (2001/2002) 60,000 – EOD Solutions Limited

Asgjesimi i financuar nga Mbretëria 12,500 – EOD Solutions Limitede Bashkuar (2003/2004)

Asgjesimi i financuar nga SHBA 12,500 – EOD Solutions Limited – ne vazhdim

Forcat e Armatosura Shqiptare 26,473(2001–2004)

Projekti i Asgjesimit i NATO-s PfP 2,874 NAMSAAPM (2001/2002)

Projekti i Nismës SEE i NATO-s 1,475 NAMSA(2003–2004)

Asgjesimi i financuar nga SHBA dhe 1,229 EOD Solutions LimitedMbretëria e Bashkuar (2002–2004)

Gjithsej (pa përfshirë projektet 141,000 32, 052në vazhdim)

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 107

535 Intervista, zyrtar ndërkombëtar, 21 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005; zyrtar ndërkombëtar, 28 Prill 2005; zyrtarndërkombëtar, 22 Prill 2005. Shih gjithashtu: ‘Ambasadori Italian kritikon Qendrën Anti-trafik në Vlorë’, Çështje të Krimitdhe Korrupsionit në Shqipëri, 5–11 Mars 2005. Burimi: Shekulli, 9 Mars 2005.

536 Asistencë ndërkombëtare për asgjesimin e armatimeve përshkruhet në paragrafin 6.1.3.537 ‘Memorandumi i Asgjesimit të Armeve të Vogla dhe të Lehta në Shqipëri’, Zyra e Cështjeve Publike, Departamenti i Shtetit i

Shteteve te Bashkuara, <www.state.gov>. Shiko gjithashtu website e EOD Solutions Ltd. <http://www.eod-solutions.com>.

5.2 AsistencaNdërkombëtare

5.2.1 Asistencandërkombëtare:

asgjësimi i AVL-ve dhemunicioneve të tepërta

dhe menaxhimi irezervave

EOD Solutions Ltd iu kërkua të asgjesonte një shumëllojshmëri AVL-sh, që ngapistoletat dhe pushkët luftarake deri te pushkët zprapëse, automatike të kalibrit tërëndë dhe granatë-hedhëset e raketave eksploziv.538 Përveç dy ekspertëve teknikëBritanikë të EOD Solutions Ltd, nëntë Shqiptarë u punësuan dhe u trajnuan përçmilitarizimin e AVL-ve të tepërta, për të plotësuar elementin e ndërtimit të kapacitetitlokal të parashikuar në kontratë. Metoda e preferuar për çmilitarizimin e AVAL ishteprerja e tytës së armëve, e aksesorëve dhe/ose mekanizmit të shkrehjes. Nëse kishtendonjë bajonetë që futej tek AVL-të, edhe ajo do të pritej. Kjo kontratë përfshiugjithashtu zhvillimin e mëtejshëm të qendrës çmilitarizuese në bazën ushtarakeMengel afër Elbasanit.

Në vitin 2004 FASH dhe EOD Solutions ndërmorën një projekt tjetër për të asgjesuarsë pari 12,500 AVL, me financim të Qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar përmesambasadës së saj në Tiranë, dhe më pas 12,500 të tjera me financim nga Qeveria eSHBA.539 Të njëjtat metoda dhe i njëjti personel i punësuar në projektet e vitit 2001 upërdorën përsëri, megjithëse në paketë u përfshinë trajnime freskuese. Përsëri llojet eAVL-ve të asgjesuara varionin nga pistoleta deri në mitralozë të rëndë. Sidoqoftë, njënumër armësh që duhej të të asgjesoheshin, në fakt u ruajtën nga procesi i prerjes përshkak të vlerës së tyre historike. Sipas EOD Solutions Ltd, për shkak të gjetjes së njënumri të konsiderueshëm të armëve me vlera historike mes atyre të destinuara përasgjësim, u ngrit një komision i veçantë për të vlerësuar armët e ruajtura që do tëekspozoheshin në muzeun ushtarak shqiptar.540

Gjithsesi, zyrtarë të Ambasadës Angleze informuan skuadrën e studimitt përshqetësime të dukshme në lidhje me asgjesimin e AVL-ve shqiptare. Në fillim të vitit2005, Qeveria Shqiptare iu drejtua OSBE-së për financim, për të asgjesuar 10,000 AVLtë tepërta.541 OSBE iu drejtua një numri anëtarësh të saj për financim në këtë fushë,përfshirë dhe SHBA. Sidoqoftë, SHBA nuk po kuptonte se si kishte dalë shifra prej10,000 AVL, pasi dokumenta të paraqitura më parë OSBE dhe organizatave te tjeranderkombetare nuk tregonin nje ekzistence te tille. Per me teper, kërkesave më tëhershme për të asgjesuar AVL-të Ministria Shqiptare e Mbrojtjes iu përgjigj se rezervate tepërta ishin mbaruar. Akoma edhe në kohën e shkrimit të këtij raporti duket se kanjë shkallë konfuzioni në këtë pikë.

Municionet e tepërta gjithashtu përbëjnë një problem të rëndësishëm. Në vitin 2000Forcat e Armatosura Shqiptare llogaritën se depot e tyre kishin një tepricë prej 117,476ton municionesh. Në fund të vitit 2004 kjo shifër u reduktua në 85,424 si rezultat iproceseve të asgjesimit të kryera nga FASH, EOD Solutions Ltd, NAMSA dhe QendraKombëtare për Çmilitarizim (QKC).542 Në vitin 2004 QKC ripaketoi 900 tonmunicione të pasistemuara për djegie nga ana e NAMSA.543 Organizata kreu gjithashtushërbime verifikimi dhe kontrolli për NAMSA gjatë asgjesimit të municioneve stoqe tëMinistrisë së Mbrojtjes. Gjithashtu u punua për përmirësimin e kapacitetit tëMinistrisë së Mbrojtjes për të vepruar me armatimet e tepërta. Në vitin 2003 SHBAfinancoi EOD Solutions të jepte asistencë teknike për ekspertët e municionit brendaMinistrisë Shqiptare të Mbrojtjes. NATO gjithashtu siguroi 2.5 milionë dollarë përinstalimin e një furre djegieje në qendrën e asgjesimit të armëve në Elbasan, që pas disavonesave të fillimit, pritet të fillojë të veprojë në fund të 2005.544

Në vitin 2004 Ministria e Mbrojtjes zhvilloi një strategji për shkatërrimin e tepricave tëmunicioneve që specifikon prioritetet e asgjesimit, metodat dhe kostot, dhe

108 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

538 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 23 Korrik 2005; Shiko gjithashtu website e EOD Solutions Ltd. <http://www.eod-solutions.com>.

539 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 29 Prill 2005; zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 17 Mars 2005; zyrtar ndërkombëtar, 19 Prill2005.

540 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 23 Korrik 2005; Shiko gjithashtu website e EOD Solutions Ltd. <http://www.eod-solutions.com>.

541 Intervistë me zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 17 Mars 2005.542 Sipas statistikave të dhëna nga Ministria Shqiptare e Mbrojtjes, në periudhën 2001 – 2004, FASH asgjesuan 26,473 ton

armatime (11,404 ne 2004), NAMSA asgjesoi 2874 ton mina anti-njeri dhe 1,475 ton armatim (1,440 ne 2004) dhe EODSolutions Ltd asgjesoi 1,229 ton armatim (330 ne 2004).

543 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 18 Mars 2005.544 Ibid.

identifikon depo të veçanta për asgjesim. Megjithëse strategjia po pret miratiminzyrtar dhe nuk është financuar plotësisht, ajo është përdorur gjithsesi për të drejtuarpunën në këtë fushë.545 Asgjesimi i municionit gjithsesi, po bëhet edhe më i vështirëpasi me shumë prej artikujve më të lehtë e më të lirë tashmë është vepruar, duke lënënëpër depo armatime teknikisht më të rënda (p.sh artileri të mesme dhe mortaja). Merritjen e kostos për artikull, po pakësohet gjithashtu interesi i donatorëve përasgjesimin e AVL.546 Në të njëjtën kohë, pajisje të tjera ushtarake janë konsideruar njëprioritet më i madh për asgjesim. Për shëmbull, SHBA tani po vë theksin mbiprograme asgjesimi të armëve bërthamore, minave dhe silurave detarë.

Sfidat e hasura nga ushtria Shqiptare për magazinimin e sigurt të AVL-ve dhemunicioneve të saj aktive dhe të tepërta janë ilustruar diku tjetër në këtë raport (shikoparagrafin 5.1.1.2). Gjatë viteve të fundit ka pasur asistenca ndërkombëtare për tëmbështetur menaxhimin e rezervave dhe programet e sigurimit në Shqipëri. Sidoqoftëkjo mbështetje nuk ka qenë në përpjestim të drejtë si me përmasat ashtu dhe meshkallën e problemit, për shkak të menaxhimit të dobët të rezervave prej kohësh eshoqëruar kjo dhe nga nevoja shtesë të magazinimit si rrjedhim i pakësimit tëvazhdueshëm të forcave ushtarake. Ushtria Shqiptare ka marrë asistencë ngakomuniteti ndërkombëtar për përshtatjen e sistemit të saj të ruajtjes e magazinimit mestandarteve e NATO-s. Kontraktuesi Anglez EOD Solutions e këshilloi Ministrinë eMbrojtjes në procesin e heqjes së sistemit të vjetër dhe afrimin e saj tek strukturat bazëtë NATO-s për planifikimin e menaxhimit të municionit. Kjo u arrit duke përdorurudhëzimet e përdorura nga NATO mbi magazinimin e municionit, e kombinuar kjome sistemin aktual Shqiptar, si një hap i rëndësishëm drejt integrimit të plotë nëNATO. Kompania gjithashtu ‘autorizoi’ gjashtë qendra magazinimi sipas udhëzimevetë NATO-s dhe Mbretërisë së Bashkuar me qëllim që të asistonte Ministrinë Shqiptaretë Mbrojtjes në planifikimin e ardhshëm të magazinimit të municionit. Këto qendragjithsesi, nuk do të përputhen plotësisht me standartet e NATO-s dhe Mbretërisë sëBashkuar derisa municionet shtesë të prapambetura të reduktohen dhe derisa të vihetnë dispozicion më shumë hapësirë. Forcat e Armatosura Shqiptare kanë përfituar edhembështetje dypalëshe në këtë fushë. Gjatë vitit 2004 SHBA financoi një projekt për tërritur sigurinë e rezervave të MANPAD dhe tani tre gardhë rrethojnë qendrënmagazinuese në fjale ku nevojiten 5 çelësa për të hyrë në objekt.547 Ndërkohë qëekziston dëshira e mirë dhe angazhimi për të përmirësuar praktikat, duket qartë sekërkohet akoma më shumë mbështetje nga komuniteti ndërkombëtar.

Tabela 30: Asistencë ndërkombëtare për rritjen e menaxhimit dhe sigurimit të magazinimit të armatimeve dhe AVAL

Projekti Zbatuesi Donatori

Shqiperia

Magazinim i sigurt (eksplozivë, municione AV) Maj 2002 Shtabi i NATO NATO

Magazinim i sigurt (eksplozivë, municione AV) në vazhdim EOD Solutions Ltd SHBA

Në fillim të 2002, u lançua një nisme për të përmirësuar bashkërendimin e asistencës sëdonatorëve ndërkombëtarë për Shqipërinë në fusha që kanë lidhje me menaxhimin ekufijve dhe të trafikimit. U krijua një ‘Konsorcium Ndërkombëtar’ i donatorëve të huajmë kryesorë dhe agjensive partnere shqiptare, i cili mblidhet rregullisht për tëinformuar parnerët për projektet aktuale dhe të planifikuara, për të parë mundësi përkombinim fondesh dhe shmangien e duplikimeve të projekteve dhe sigurimin e

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 109

545 Ibid; intervistë me zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtes, 17 Mars 2005.546 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 18 Mars 2005.547 Intervistë, zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 17 Mars 2005.

5.2.2 Asistencandërkombetare:

menaxhimi i kufijvedhe anti-trafikimi

trajnimit.548 Në vitin 2004, një numër i madh donacionesh, programesh dheprojektesh trajnimi u ndërmorën nga partnerët ndërkombëtarë me Ministrinë eatëhershme të Rendit Publik që përfshiu një asistencë ndërkombëtare prej €4,117,921.

Tabela 31: Shumat e asistencës ndërkombëtare për Ministrinë e Rendit Publik në 2004549

Donatoriri Shuma (€)

Misioni ICITAP 1,300,000 (US$1,620,000)

Projekti PHARE i BE 1,455,764

Programi CARDS i BE 550,000

OSBE 120,000

Qeveria Italiane 570,000

Interpoli Francez 72,157

Qeveria Gjermane 50,000

Total 4,117,921

Aktivitetet e treguara më poshtë u ndërmorën gjatë vitit 2004 në bashkëpunim meDrejtorinë e Policisë Kufitare dhe Migracionit. Ato tregojnë një numër palësh tëinteresuara dhe radhën e aktiviteteve të tyre.550

� IOM dhe Akademia Shqiptare e Policisë trajnuan 175 staf të gradës së mesme të PolicisëKufitare dhe Migracionit për çështjet e anti-trafikut;

� Dy kurse trajnimi u kryen me Interforze për pëdorimin e radarit;

� Delegacioni i BE në Shqipëri siguroi një sërë pajisjesh inspektimi për pikat e kalimitkufitar;

� Zyra e OSBE-së në Shqipëri dhuroi një rrjet radio-komunikimi dhe pajisje shtesë përPolicinë Kufitare (vlera e përllog. €120,000).

5.1.9.1 ICITAP

ICITAP filloi punën në Shqipëri në vitin 1998 dhe në vitin 2000 programi filloi tëvepronte nga një bazë në Shqipëri. Ka përdorur rreth 8 milionë USD për projekte tëndryshme me theksin mbi masat kundër trafikut dhe sigurisë së kufijve.551 Projektetkryesore deri tani janë:

� ‘Strategjia e Tri Portave’ (shih më poshte)� SMIT (Sistemi i Menaxhimit të Informacionit Total)� Asistencë teknike mbi strategjitë e anti-trafikut dhe krimit të organizuar

‘Strategjia e Tri Portave’ është krijuar në bashkëpunim me anëtarë të tjerë tëkonsorciumit ndërkombëtar. ICITAP këshillon mbi mënyrat e përmirësimit të masavetë sigurisë dhe anti-trafikut në aeroportin e Rinasit dhe në portet detare të Durrësitdhe Vlorës. Theksi më i madh u vu ne sigurimin e pajisjeve dhe trajnimit te personelit,perfshi dhe stervitjet e qenve per zbulimin e droges dhe eksploziveve. Me privatizimine aeroportit te Rinasit dhe me programin per asistence të Bankës Botërore për tëmundësuar trafikun e kontenierëve përmes portit të Durrësit, nevojat për siguri nëportet e Shqipërisë po ndryshojnë dhe çdo sigurim në çdo port do të nevojitet tështohet për të plotësuar kërkesa të reja në këtë fushë. Vonesa të dukshme në kryerjen edisa nga projektet që përbëjnë këtë Strategji duket të jenë të jenë shkaktuar të paktënpjesërisht për shkak të mungesës së prioriteteve të dhëna për zbatim nga zyrtarëtqeveritarë.

110 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

548 Partnerët në konsorciumin ndërkombëtar përfshijnë: Drejtorinë e Përgjithshme të Doganave, Ministrinë Shqiptare tëPushtetit Vendor dhe Decentralizimit, Ministrinë Shqiptare të Rendit Publik, Policinë e Shtetit Shqiptar, CAM-A, Këshillin eEvropës, Ambasada e Francës, Ambasada e Gjermanisë, Ambasada e Greqisë, Ambasada e Italisë, Ambasada e Turqisë,Ambasada Britanike, Ambasada e SHBA, ICITAP, QNZHPM, Interforze, IOM, OPDAT, Zyra e OSBE-së në Shqipëri, PAMECA,Save the Children, UNDP, KLKBR, ZKBDKO.

549 Op cit MOPO, p. 93.550 Ibid, pp. 77–8.551 Op cit Bumçi, Ymeri and Dakli, p. 32.

SMIT është një sistem i kompjuterizuar të dhënash që përbëhet nga katër elementë:

� Sistem informacioni për kontrollin e kufijve – p.sh mbajtja e të dhënave për kalimin ekufijve

� Menaxhimi i rasteve � Inteligjenca Kriminale� Database Kriminale

SMIT është instaluar në të gjitha pikat e kalimit kufitar dhe në një numër stacioneshpolicie – gjithsej në 64 vende në të gjithë Shqipërinë. Projekti është bashkëfinancuarnga programi CARDS i BE dhe ICITAP ka siguruar deri tani 1,500,000 USD përinstalimin e pajisjeve të nevojshme. Shpresohet që sapo SMIT të jetë plotësishtfunksional, ai do ulë konsiderueshëm mundësitë për korrupsion dhe do t’u japëmundësi autoriteteve qëndrore të analizojne të dhënat mbi trafikimin dhe krimin eorganizuar shumë më shpejt dhe në mënyrë eficente sesa aktualisht.

Për më tepër, ICITAP ka një këshilltar në zyrën e Kryeministrit, i ngarkuar me detyrënpër të asistuar Shqipërinë të zbatojë strategjinë e saj anti-trafik dhe një këshilltar nëzyrën e krimit të organizuar. I pari është i ngarkuar me detyrën për të përmirësuarbashkërendimin e përpjekjeve për të ndaluar trafikun, krimin e organizuar,korrupsionin dhe çështje të tjera të kësaj fushë. Këshilltari i dytë ka punuar me TaskForcën për krimin e organizuar për përmirësimin e masave kundër krimit tëorganizuar dhe trafikimit në zonat prioritare të Durrësit, Fierit, Shkodrës, Tiranës dheVlorës.

5.1.9.2 Bashkimi Evropian

Në të shkuarën e afërt, BE duket se ka dhënë prioritarizuar financimin të çështjeve tëlidhura me Drejtësinë dhe Çështjet e Brendshme në Shqipëri, me misione përpërmirësimin e kapaciteteve të doganave (CAM) dhe policisë PAMECA duke siguruarprograme të ndryshme trajnimi dhe pajisje për agjencitë shqiptare të sigurimit tëkufijve dhe zbatimit të ligjit, të konsideruara për të përftuar një pjesë të madhe të BE-sënë Shqipëri.552. Programi CARDS i BE për Shqipërinë për periudhën 2001–6 ështëpërqëndruar në të mëposhtmet:

� CARDS 2001: €1.5 milion të shpenzuar në projekte të hartuar për të përmirësuarpajisjet, trajnimin dhe pajisjet e inspektimit të policisë kufitare nëpërmjet projektevetë binjakëzimit; përveç kësaj, një projekt u kërkua për përcaktimin e kufijve blu tëShqipërisë;

� CARDS 2002: €400,000 për pajisje të inspektimit të automjeteve për pikat e kalimitkufitar;

� CARDS 2003: €1 milion për pajisje të kontrollit të dokumenteve për policinë e kufirit,për të gjitha pikat e kalimit kufitar që kërkuan të tilla pajisje, pajisje vëzhgimi,automjete, pajisje lëvizëse për pikat e kalimit kufitar; €4 milion për ndërtimin dhesigurimin e një pike të përbashkët kufitare ndërmjet Shqipërisë dhe Malit te Zi(pajisjet do të dorëzohen në vjeshtën e 2005).553

Në vitin 2005, do të fillojë faza zbatuese e programit CARDS 2002 program i cili do tëpërqendrohet në:554

� Krijimin e një rrjeti transmetuesh i të dhënave (projekti i ndërmarrë nga SMIT);

� Rinovimin e pjesshëm të 47 komisariateve dhe pikave të kalimit kufitar;

� Rinovimin e hotel Arbana për ta përdorur si Selinë e Drejtorisë së Përgjithshme tëPolicisë së Shtetit;

� Zbatimin e Strategjisë së Kufijve Kombëtarë.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 111

552 Op cit Bumçi, Ymeri dhe Dakli, f. 13.553 Intervista, zyrtar nderkombetar, 28 Prill 2005; zyrtar nderkombetar 28 Prill 2005.554 Op cit Ministria e Rendit Publik, f. 49.

Aktualisht janë dy misione të Komisionit Evropian në Shqipëri që përqendrohen nëpërmirësimin e kapaciteteve organizuese dhe vepruese të organizmave hqiptarë tësigurimit të kufijve dhe zbatimit të ligjit. Këto misione janë:

� CAM-A (Misioni i Asistencës Doganore – Shqipëri) � PAMECA (Misioni i Asistencës Policore i Komisionit Europian në Shqipëri)

CAM-A

CAM-A u krijua në vitin 1997 pas një kërkese të Qeverisë Shqiptare bërë KomunitetitEvropian me riorganizimin e drejtorive të saj të doganave. Që atëherë, CAM-A kapunuar me një sërë projektesh me shërbimet doganore shqiptare, përfshi:

� Përmirësimin e legjislacionit doganor dhe zbatimin e tij, me synim arritjen estandarteve të BE-së dhe Organizatës Botërore të Tregëtisë ;

� Krijimin e skuadrave anti-kontrabandë;

� Instalimin dhe trajnimin për përdorimin e programit doganor ASYCUDA++;

� Përfshirjen e stafit të CAM-A përkrah stafit shqiptar në pikat doganore;

� Inisiativën e Krimit të Organizuar (IKO).555

Ajo ka ndihmuar së fundmi edhe në instalimin dhe trajnimin për pajisjet e kontrollittë pasaportave, e financuar nga BE, dhe me ICITAP, EXPAS (SHBA), AmbasadënBritanike dhe agjentët doganorë Suedezë për përmirësimin e shkëmbimit tëinformacionit dhe sigurisë së kufijve.

CAM-A vepron si një zyrë qëndrore për organizmat ndërkombëtarë dhe donatorët nëlidhje me mbështetjen e kërkesave të Shqipërisë në rritjen e shërbimeve doganore meqëllim shmangien e dublikimit të donacioneve dhe programeve trajnuese.

Anëtarë të skuadrës IKO të CAM-A punojnë me kolegët shqiptarë në pikat e kalimitkufitar në të gjithë Shqipërinë. Fakti që stafi kufitar dhe doganor i CAM-A punon ‘nëterren’ me kolegë shqiptarë, duke kryer kontrolle fizike me shqiptarët në çdo lloj kohe,ka ndihmuar në fitimin e respektit dhe besimit të një pjese të mirë të personelitshqiptar të kufirit dhe të doganës. Skuadrat e IKO të CAM-A kanë punuar në kufijtëme Greqinë, Kosovën, Maqedoninë, Malin e Zi, në portet e Durrësit dhe Vlorës si dheaeroportin e Rinasit. Këto skuadra i kanë kaluar dy vitet e fundit duke treguarpraktikën me te mire ne inspektimin e automjeteve, kalimin e njerëzve, kontrollin edërgesave dhe duke lehtësimin bashkëpunimin mes agjencive përmes trajnimeve tëpërbashkëta dhe praktikave të përditshme me rojet kufitare dhe doganore.

Sipas një anëtari madhor të skuadrës së CAM-A, një prej qëllimeve të tyre kryesoreështë të ndihmojnë rojet kufitare dhe doganore të punojnë së bashku në nivele tëndryshme. Prandaj, CAM-A mori inisiativen e krijimit të një mekanizmi për takimet ePKD (Pikat e Kalimit Doganor) që të bëheshin në pikat e kalimit kufitar të paktën njëherë në muaj dhe në pika të tjera çdo javë. Në këto situata, vendet e takimit janëalternuar mes dy anëve, me rojet respektive kufitare dhe doganore në secilin vend dukeshkëmbyer informacion dhe zbulime mbi krimin e organizuar dhe çështjet e trafikut.

PAMECA

PAMECA filloi të veprojë në Shqipëri në Dhjetor 2002, nën programin CARDS 2001.Raporti i saj fillestar ishte planifikuar për 2002–4, por u shty për periudhën 2005–7.556

Për programin e punës 2005–2007, €10.8 milion u caktuan për financimin etrajnimeve, seminareve, mbledhjeve të punës, përgatitjen e studimeve dhe strategjive,kompjuterizimin e Ministrisë së Brendshme (MB) dhe policisë, dhe sigurimin epajisjeve të tjera që nga ato telekomunikuese deri tek aparatet zbuluese.557

112 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

555 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 27 Prill 2005.556 PAMECA vazhdon disa prej detyrave të dhëna nga Njësia Shumëkombëshe Këshilluese e Policisë (NJSHKP) që u drejtua nga

Bashkimi Europian Perendimor, dhe ishte vendosur në Shqipëri nga Maj 1997 deri në Qershor 2001. Në Shtator 2001, KE bërinjë bashkëfinancim me projektin PHARE dhe MAPKE dhe që u drejtua, deri sa u krijua, PAMECA. Intervistë, zyrtarndërkombëtar, 21 Prill 2005. Shiko gjithashtu: PAMECA, Propozimi i Programit të Punës 2005, f. 8.

557 Op cit PAMECA, pp. 28–44.

Objektivat e PAMECA përfshijnë:

� Asistencën për MB për të zhvilluar një ‘strategji qeveritare gjithëpërfshirëse e afatgjatë’;

� Përmirësimin e ‘kapaciteteve për përgjigje dhe hetim’ të policisë së shtetit shqiptar përrendin dhe sigurinë, menaxhimin e kufijve, krimin e organizuar dhe terrorrizmin;

� Rritjen e niveleve të profesionalizmit, efektivitetit, kapaciteteve organizative;

� Fuqizimin e bashkëpunimit me elementë të tjerë në sistemin e drejtësisë e krimit;

� Zhvillimin e kapaciteteve për shkëmbim informacioni;

� Rritjen e përdorimit efiçent të fondeve të donatorëve;

� Rivendosjen e besimit të publikut tk policia.558

Megjithëse PAMECA e ka bazën në Tiranë, zyrtarët e saj theksuan se ndërmarrinaktivitete të shpërndara në të gjithë Shqipërinë, me programe trajnuese nëpër terrenenë zona të ndryshme të vendit, përfshi: mbështetjen e policisë kufitare për zbatimin eStrategjisë së Menaxhimit të Kufijve Shqiptarë të Integruar dhe metoda vepruese përluftimin e krimit të organizuar.559 Njësoj si ICITAP, edhe PAMECA ka këshilltarët e sajnë zyrat e Ministrisë së Rendit Publik dhe në Drejtorinë e Policisë së Shtetit.560

Një shëmbull i punës së kryer nga zyrtarët e PAMECA është një projekt 12 mujorbinjakëzimi i fokusuar në trajnimet për lidership dhe menaxhim me shefat e të gjithëkomisariateve, që po udhëhiqet aktualisht nga grekët.561 Janë planifikuar seanca tëpërbashkëta trajnimi për policinë kufitare dhe doganat mbi çështjet e menaxhimit tëintegruar të kufijve. Projekti përfshin gjithashtu trajnim të elementëve të trajnuesvepër të mbështetur hapjen ndaj të tjerëve. Është parashikuar se elementi i fundit iprojektit do të ndihmojë në trajnimin e rreth 2/3 së oficerëve të policisë përmenaxhimin e integruar bazë të kufijve. Pritet që ky projekt të asistojë me metodazbulimi të dokumentave të ndryshuar, trajnim për pajisje në 8 pika kryesore të kalimittë kufirit, botimin e një manuali për zyrtarët e lartë të policisë kufitare, një manual përstafin bazë lokal, dhe të sigurojë materiale për kurrikulumin trajnues të policisëkufitare, të cilës i mungojnë aktualisht programet trajnuese për oficerët e policisëkufitare.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 113

558 Ibid, p. 9. 559 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 21 Prill 2005.560 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 21 Prill 2005.561 Ky projekt është financuar nga CARDS 2001.

6 Amnistitë ndaj AVL-vedhe grumbullimi iarmëve

KY PARAGRAF SYNON TË RISHQYRTOJË dhe të nxjerrë mësime nga amnistia ndajAVL-ve dhe proceseve të grumbullimit që janë ndërmarrë që nga 1997 si një kontributpër të zhvilluar programet për zhdukjen e armëve të paligjshme nga duart e civilëve nëShqipëri. Ai fillon me paraqitjen e bazës ligjore për periudhat e ndryshme të amnistisëdhe grumbullimit; prezanton metodologjitë vepruese që janë përdorur; rishikonkontributin e UNDP (si organizmi kryesor ndërkombëtar i përfshirë në grumbullimine armëve); detajon rezultatet kyçe të programeve të mëdha të grumbullimit; dhepërfundon duke identifikuar mësimet për të ardhmen.

Për shkak të llojshmërisë dhe të rejave të qëndrimeve të përftuara në Shqipëri vitet efundit për të hequr armët e paligjshme nga duart e popullatës civile ka patur një sërëstudimesh drejtuar mbi sukseset dhe dështimet përkatëse të tyre.562 Ky Studim nuk kaqëllim të përsërisë gjetjet e këtyre studimeve por të tregojë në një farë mënyre ngaperspektiva operacionale dhe e politikave elementët e ndryshëm që mund të jenë tëdobishëm në çdo ndërhyrje të ardhshme.

Në Gusht të vitit 1997, Qeveria Shqiptare vendosi amnisti për ata që i dorëzuanvullnetarisht armët e paregjistruara tek autoritetet dhe kjo u përsërit vazhdimisht derisa përfundoi në 4 Gusht 2002. Në 5 Gusht 1998, qeveria dekretoi Ligjin Nr. 8388 ‘PërGrumbullimin e AVL-ve’. Kjo vendosi parimet për dorëzim vullnetar të armëve që nukishin përdorur në krime, metodat që duheshin përdorur për grumbullimin dheregjistrimin e armëve dhe municioneve ushtarake.563 Sipas Nenit 21 të këtij ligji,sanksionet e vëna ndaj atyre që nuk pranonin të bashkëpunonin në këtë procesçarmatimi do të ishin me gjoba nga rreth 10,000 lekë në 100,000 lekë ose dënim prej

562 Faltas S dhe Paes W-C, ‘Ti zhduke djallin nga dera jonë’: Një vlerësim i Projektit të Kontrollit të Armëve të Vogla dhe të Lehtanë Shqipëri e UNDP (KAVL), (QSEJKAVL, 2003); Monitoruesit e AVL së Evropës Juglindore 2004 dhe 2005 (Saferworld dheQSEJKAVL); Muggah R, Të dëgjosh për ndryshim: Vlerësime pjesëmarrëse të DDR dhe Reduktimi i Armëve në Mali,Kamboxhia dhe Shqipëri, (UNIDIR, 2005); Qendra për Studimet Rurale dhe Zhvillim të Vazhdueshëm, ‘Projekti i UNDP nëShqipëri i KAVL për Analizat socio-ekonomike dhe Vlerësimi i Ndikimeve’ (Shtator 2002).

563 Këto parime vazhduan të aplikohen në legjislacionin pasardhës të grumbullimit të armëve. Proceset e magazinimit,dokumentimit dhe administrimit për armët e mbledhura theksohej gjithashtu në Marrëveshjen Gjyqësore Nr. 1214, ‘Përgrumbullimin, Magazinimin, Sigurimin, Administrimin e Armatim-Municionit dhe Materiale të tjera luftarake’, 29 Mars 2000.

6.1 Amnistiandaj AVL-ve dhe

legjislacioni estrukturat përgrumbullimin

6.2 Bazat ligjorepër amnesti

ndaj AVL-ve dhegrumbullimi i

armëve

gjashtë muajsh sipas vendimit të gjykatës.

Ky ligj themeloi gjithashtu një sërë strukturash administrative dhe operacionale ndër-institucionale që duhet të ishin përgjegjëse për zbatimin e ligjit mbi grumbullimin eAVL në nivel kombëtar, prefekture dhe lokal, përfshi këtu dhe një sektor të veçantë përgrumbullimin e armëve, që deri në Maj 2000 kishte rekrutuar 250 nëpunës veçanërishttë ngarkuar me detyra dhe të trajnuar për grumbullimin e armëve. Ushtrisë iu dhapërgjegjësia për magazinimin e armëve të grumbulluara në depot e saj.564 Ky ligjdeklaronte gjithashtu se komitetet në nivel prefekture për grumbullimin e armëve dotë ishin përgjegjëse për ndërgjegjësimin e publikut për këtë çështje dhe se duhet tëhartonin plane për fushata ndërgjegjësimi.565 Shqipëria është i vetmi vend në rajonin eBallkanit që ka përfshirë në mënyrë eksplicite rritjen e ndërgjegjësimit mbi AVL-të nëlegjislacionin kombëtar.566

Në mes të vitit 2002 u duk se amnestia për dorëzimin vullnetar të armëve nuk do tërinovohej dhe komisionet speciale dhe skuadrat e ngarkuara me grumbullimin earmëve do të pushonin së ekzistuari.567 Kështu që pas 4 Gushtit 2002, amnestia earmëve pushoi dhe strukturat e grumbullimit të armëve u shpërndanë dhe anëtarët egrupeve të grumbullimit të armëve ose hoqën dorë dhe u angazhuan në detyra të tjerapolicore ose dolën pa punë.568 Zyra e UNDP në Tiranë e kishte mbështetur fillimishtfundin e amnestisë, vetëm nëse ajo shoqërohej nga një përpjekje serioze për tëarrestuar dhe përndjekur ata që u gjetën me armëmbajtje pa leje ose me pajisjeushtarake, dhe një ligj që mundësonte grumbullimin e armëve dhe nxirrte amnesti përperiudha dhe zona të kufizuara.569 Asnjë nga këto nuk ndodhi në vazhdim.

Me asistencën e UNDP u përgatit një projekt-ligj për amnestitë e kufizuara, po ai nuku miratua nga Parlamenti. Në një shqyrtim të proceseve të grumbullimit të armëvembështetur nga UNDP, Faltas dhe Paes u vu re se “nuk kishte një rritje të numrit tëarrestimeve dhe të ndjekjeve penale për armëmbajtje pa leje” pas përfundimit tëamnestisë pasi u duk se “Qeveria e kishte humbur interesin për mbledhjen ashtu dhekontrollin e AVL-ve”.570 UNDP dhe OJQ filluan të ndërhynin për një tjetër amnesti tëpërgjithshme,571 dhe zyrtarët qeveritarë iu drejtuan UNDP për të hartuar një amnestidhe ligj të ri për grumbullimin e armëve, që u miratua nga Këshilli i Ministrave nëDhjetor 2002.572 Në 6 Mars 2003, Ligji Nr. 9018 “Për grumbullimin e armëve,municioneve dhe pajisjeve të tjera luftarake” hyri në librat e dekreteve të Shqipërisë.573

Ligji i 2003 u krahasua me Ligjin e vitit 1998 mbi grumbullimin e AVL-ve për një sërëarsyesh. Ai kishte qëllime, parime, detyra të njëjta për policinë dhe ushtrinë, dhe tënjëjtën strukturë piramidale të komisioneve të grumbullimit të armëve në Shqipëri(shiko figurën një më poshtë) – edhe pse komisioni qendror i grumbullimit të armëveu ishte gritur në një komision ndërministror për grumbullimin e armëve kryesuar ngaZv/Kyeministri.574 I hartuar për të qëndruar në fuqi për dy vjet, ligji i vitit 2003përfundoi në 31 Maj 2005 pa u zëvendësuar nga një ligj tjetër në fuqi. Zyrtarë të zyrës sëUNDP MRSF në Tiranë, mesa duket kërkuan një shtyrje të ligjit edhe për një periudhë

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 115

564 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 12 Prill 2005.565 Neni 8, Ligji Nr. 8388 për ‘Grumbullimin e AVL’, 5 Gusht 1998.566 Monitorimi i AVL i Europes Juglindore 2005 (Saferworld dhe QSEJKAVL), f. 31.567 Ky pozicion u deklarua zyrtarisht nga kryetari i komisionit qendror të grumbullimit të armëve, Zv. Kryeministri Skënder

Gjinushi, në një plan veprimi të hartuar në 14 Qershor 2002, dhe u përsërit në një mbledhje të veçantë të komisionit tëgrumbullimit të armëve në 24 Qershor 2002. I njëjti mendim u deklarua në një letër dërguar Gjinushit nga një grup pune imbledhjes së armëve, që përbëhej nga zyrtarë të lartë të Minstrisë së Mbrojtjes, Pushtetit Vendor dhe Rendit Publik. Faltas Sdhe Paes W-C, ‘Ti zhduke djallin nga dera jonë’: Një Projekt i UNDP në Shqipëri për Vlerësimin e Kontrollit të Armëve të Vogladhe të Lehta (KAVL), (QSEJKAVL, 2003), f. 6.

568 Intervistë, zyrtar i Ministrisë së Rendit Publik, 22 Prill 2005. 569 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 12 Prill 2005.570 Op cit Faltas dhe Paes, f. 5.571 Ndikimi i UNDP për një ligj të ri për amnestinë në 2002 u kritikua nga Faltas dhe Paes, edhe pse ata pranuan se kjo rrugë u

mor për shkak të dështimit të qeverisë për të adresuar seriozisht çështjen e AVL të mbajtura në mënyrë të paligjshme. Ibid, f. 7.

572 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 12 Prill 2005.573 Sipas opinionit të një përfaqësuesi OJQ, që ishte përfshirë me hartimin e këtij ligji, këto vështirësi që e detyruan qeverinë të

pranonte një amnesti dhe program tjetër të grumbullimit të armëve mund të kenë pasur lidhje me besimin e qeverisëshqiptare se kjo do të dëmtonte aspiratat e anëtarësimit të saj në BE. Intervistë, përfaqësues i OJQ, 30 Prill 2005.

574 Ligji Nr. 9018, ‘Për Grumbullimin e Armëve, Municioneve dhe Materialeve të Tjera Ushtarake’, 6 Mars 2003.

2 vjeçare,575 dhe kjo kishte të ngjarë pasi Zv/Kryeministri dhe kryetari i atëhershëm ikomisionit ndërministror, Namik Dokle, informoi Saferworld se Qeveria planifikoi tëlinte në fuqi ligjin edhe për dy vjet të tjerë.576 Gjithsesi, me ndryshimet në Qeveri dheme Zgjedhjet e Përgjithshme të 2005, nuk ka aktualisht një bazë ligjore që të lejojëdorëzimin e armëve ose grumbullimin vullnetar apo qoftë dhe një angazhim tëcaktuar nga ana e Qeverisë për të zhvilluar plane të reja që t’i vërë këto çështje paraParlamentit.

Me shkallë të ndryshueshme suksesi, programet në vazhdim të grumbullimit tëarmëve u ndërmorën në të gjithë Shqipërinë nga policia, e mbështetur nga strukturatqeverisëse lokale dhe shoqëria civile. Një aktor kryesor në procesin e grumbullimitgjatë pothuajse gjithë periudhës nën legjislacione të ndryshme të amnestisë ishteUNDP, që në kohë të ndryshme organizonte grumbullime me bazë stimuli në pjesë tëveçanta të vendit (shiko paragrafin 6.3.2 më poshtë).

Në Maj 2000, skuadrat e veçanta të ngarkuara me detyrën për grumbullimin e armëveu bënë më në fund operuese. Detyrat e tyre përfshinë:

� Aktivitetet e rritjes së ndërgjegjësimit publik;

� Grumbullimin dhe regjistrimin e armëve të dorëzuara;

� Sigurimin e një magazinimi të sigurt të armeve të grumbulluara deri në transferimin etyre në MM;

� Grumbullimin e deklaratave nga qytetarë shqiptarë, që citonin se familjarët e tyre nukzotëronin armë të paregjisruara.

Të 250 anëtarët e skuadrave të grumbullimit të armëve ishin kryesisht oficerë policiedhe personel i mëparshëm ushtarak, të cilët u futën në radhët e skuadrave për aftësitë etyre teknike dhe eksperiencën në menaxhimin e armëve dhe municioneve.577 Trajnimshtesë u bë nga Sektori i atëhershëm i Grumbullimit të Armëve në Ministrinë e RenditPublik (SGAMRP), dhe ky përfshiu kurse shtesë për skuadrat kryesore grumbulluesetë Prefekturës dhe për menaxherin e magazinës.578 Gjithsesi, metodat e praktikës më tëmirë jo gjithmonë u ndoqën. Për shëmbull, kishte një numër rastesh kur karikatorëtnuk ishin hequr nga armët e grumbulluara përpara se ato të çoheshin në depon epolicisë.579 Vlerësimi i përgjithshëm i ekspertëve teknikë të UNDP ishte se si policiaashtu dhe ushtria ishin të tërhequr në qëndrimin e tyre për sigurinë e armëve tëmbledhura. Sidoqoftë, pati përmirësime të dukshme në komunikim në lidhje mesigurinë ndërkohë që programi i grumbullimit të armëve ecte përpara. Situata padyshim që ishte përmirësuar krahasuar me 1997, kur njerëzit “hidhnin kutitë emunicioneve nga dritarja e katit të tretë në rrugët e Gramshit dhe dërgonin fëmijët mearmë e artileri në vendet e grumbullimit”.580

Procesi i grumbullimit të armëve dhe trajtimi i mëpasshëm i armëve të grumbulluaratregohet në figurën 1.

116 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

575 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 12 Prill 2005.576 Intervistë, Zyra e Kryeministrit, 31 Mars 2005.577 Intervistë, ish zyrtar i MM, 18 Prill 2005.578 UNDP siguroi gjithashtu ekspertë teknikë, të cilët përgatitën dokumenta të sigurtë në gjuhën Shqipe.579 Një shëmbull i njohur i kësaj praktike të mirë u zbulua në Komisariatin e Policisë së Pukës sipas UNDP, Armët në Këmbim të

Zhvillimit (Raporti final, Tiranë, Shqipëri, 1 Qershor 2002), pp. 35–7.580 Op cit Faltas dhe Paes, f. 6.

6.3 Sipërmarrjapër

grumbullimin earmëve

6.3.1 Qëndrimi iQeverisë

Figura 1: Zinxhiri për armët e grumbulluara ose të dorëzuara vullnetarisht581

Procesi i grumbullimit të armëve, sipas një të intervistuari, mund të bëhej në sheshin enjë fshati, ose personi mund ta dorëzonte vullnetarisht armën(t) e tij në stacionin epolicisë.582 Në këto raste, kur arma u dorëzua, të paktën dy policë ishin prezent. Njëmandat i lëshohej më pas personit që dorëzoi vullnetarisht armën dhe nje kopje emandatit dërgohej bashkë me armën në depot e policisë. Magazinieri lëshonte më pasnjë tjetër mandat, që tregonte se arma ishte marrë në dorëzim. Mandatet e lëshuaragjatë ditës grumbulloheshin për të dhënë një total ditor për të gjitha armët e marra dhetë magazinuara. Në fund të muajit, armët, municionet dhe eksplozivët që ishingrumbulluar numëroheshin dhe dërgoheshin në MM shoqëruar me dokumentet qëjepnin detajet e dorëzimit. Armët e mbledhura transportoheshin më pas në bazën mëtë afërt ushtarake, ku menaxheri i magazinës ushtarake do të krahasonte mandatet përarmët dhe municionin e marrë me anë të inventarit të tij fizik.583

Ndërsa ishte relativisht e lehtë të numërohej numri i AVL-ve të grumbulluara, shifrat esakta të municionit, eksplozivëve dhe pajisjeve të tjera ushtarake duhen parë mëskeptikisht. As polici që grumbulloi materialet luftarake, as menaxheri i magazinësnuk numëronin çdo copëz. Për më tepër, ata mund të mos kenë qenë në gjendje tëidentifikonin saktësisht llojet e ndryshme të copëve dhe eksplozivëve. Problemi upërkeqësua me faktin se armatimet dhe eksplozivët mund të jenë dorëzuar në shisheose në enë primitive, të cilat policia nuk ishte e gatshme t’i hapte prej frikës se mospërmbajtja ishte e pasigurt. Prandaj, shifra zyrtare e regjistrimit të municioneve dheeksplozivëve të mbledhur mund të ndyshojë nga përmbajtja aktuale e shishes së koka-kolës dhe enëve plastike që njerëzit dorëzuan në polici. Gjithsesi, u deklarua gjithashtuse ata që ishin përgjegjës për të mbajtur shifrat e grumbullimit në polici dhe ushtritakoheshin çdo muaj për të diskutuar mbi parregullsitë në shifrat e tyre përkatëse tëAVL, municioneve dhe eksplozivëve dërguar nga policia dhe marrë nga ushtria.584

Gjatë grumbullimeve të para të armëve dhe periudhës së amnestisë (1997–2002), ështëvlerësuar se oficerët Shqiptarë të policisë shkuan në më shumë se një milion shtëpi,duke u kërkuar njerëzve të dorëzonin vullnetarisht armët, ose të firmosnin njëdeklaratë që ata nuk zotëronin armë të paregjistruara.585 Sipas specialistit tëgrumbullimit të armëve në Fier, kryetarët e komunave shoqëronin shpeshherë oficerëte policisë gjatë mbledhjes së armëve gjatë kësaj periudhe.586 Përveç kësaj, njerëz tëndryshëm, mund t’i dorëzonin në teori armët e tyre të paregjistruara tek stacionet e

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 117

581 Marrë nga: Program i Zhvillimit i Kombeve të Bashkuara, Armët në Këmbim të Zhvillimit, Raporti final, 1 Qershor 2002,Tiranë, Shqipëri, f. 31.

582 Intervistë, ish zyrtar i MM, 18 Prill 2005.583 Bazat ushtrarake shqiptare të përdorura për grumbullimin e armëve të mbledhura ndodhen në: Berat, Burrel, Elbasan, Fier,

Gjirokastër, Korçë, Kukës, Laç, Rrëshen, Shijak, Shkodër dhe Tiranë.584 Intervistë, ish zyrtar i MM, 18 Prill 2005.585 Quin D, et al ‘Çarmatimi i civilëve në Shqipëri, Kosovë e Maqedoni do të thotë t’i bëjmë ata t’i shohin armët si një kërcënim

për sigurinë jo për garancinë’, IRLPRKB 470, 27 Nëntor 2003, <http://www.iwpr.net/>, 07 Prill 2005.586 Intervistë, zyrtar i Ministrisë së Rendit Publik, 13 Maj 2005.

Armët e grumbulluaranga civilët

Armët e dorëzuaravullnetarisht nga civilet

Armët shkojnë nëSkuadrën Policore tëGrumbullimit

Armët shkojnë nëDepot Ushtarake

Armët shkojnë nëKomisariatet e Policisëose Prefekturë

Armët që furnizoninSkuadrën PolicoreW/C

Armët shkojnë përshkatërrim

Armët transferohen

policisë lokale. Gjatë amnistisë së dytë dhe periudhës së grumbullimit të armëve(2003–5), u përdorën metoda të tjera. Një numër të intervistuarish përmendën nismatqë mbanin parrullat ‘një armë më pak, një krim më pak’ ose ‘një polic, një armë’, qëkishte të njëjtat metoda dhe qëllime – për secilin polic të mblidhej një AVL gjatë njëperiudhe fikse, p.sh një herë në muaj. Sipas Bajram Ibraj, Drejtori i Përgjithshëm iPolicisë së Shtetit, u lëshua një urdhër që kërkonte që çdo polic të mblidhte 3 AVL, megjoba për ata që nuk e zbatonin këtë detyrë dhe me shpërblime për ata që e kryeninatë.587 Shpërblimi në të holla që u propozua së fundmi për policët që mblidhninminimalisht 10 armë ishte një përpjekje për të kapërcyer letargjinë në emër tëstrukturave të Qeverisë, por sigurisht edhe të policisë.588

Fushata të tjera policore për grumbullim janë kryer në bashkëpunim me kompanitë eruajtjes dhe sigurisë fizike, gjë që sipas një raporti çoi në grumbullimin e 200 armëve tëzjarrit.589 Në atë që duket të ketë qenë një episod i veçuar, ka patur raporte për një priftKatolik në Shkodër i cili shkonte derë më derë nën famullinë e tij për t’u kërkuarnjerëzve t’ia dorëzonin armët e tyre ‘për Zotin’. Besohet që ai të ketë grumbulluar rreth50 armë duke përdorur mënyrën e tij, megjithëse ne nuk mundëm të zbulonimperiudhën kur kjo ka ndodhur.590

Në Shkurt 1998 qeveria Shqiptare kërkoi asistencë nga Kombet e Bashkuara përçarmatimin e popullatës civile. Ata si fillim kërkuan krijimin e skemës ‘bli-mbrapsht’,sipas të cilës individët do të shpërbleheshin financiarisht për kthimin e AVL-ve,municioneve, eksplozivëve dhe pajisjeve të tjera ushtarake të grabitura. Muaj më vonë,Zv. Sekretarja e Përgjithshme për Çështjet e Çarmatimit pranë Kombeve të Bashkuara,Zj. Jayantha Dhanapala, bëri një mision në Shqipëri (11–14 Qershor 1998), e cila – pahabi – përjashtoi kërkesën për një skeme ‘bli mbrapsht’. Ata argumentuan se do të ishtetepër e kushtueshme, do të frynte çmimet e armëve dhe do të inkurajonte fuqimishttrafikimin në rajon.591 Në vend të kësaj, misioni rekomandoi krijimin e një projektipilot në Rrethin e Gramshit,592 593 ku në këmbim të armëve të dorëzuara vullnetarishtkomunitetet do të perfitonin projekte të vogla zhvillimi të financuara nga KB.

Projekti Pilot i Gramshit (PPG) zyrtarisht filloi në Dhjetor 1998, por u bë totalishtoperativ në fund të Janarit 1999 kohë në të cilën aktivitetet u pezulluan për shkak tëkrizës në Kosovë. Projekti rifilloi aktivitetet e grumbullimit të armëve në Qershor 1999,duke vepruar deri në Gusht 1999. PPG nuk ishte vetëm një projekt pilot përgrumbullimin e armëve në Shqipëri. Deri diku, ai pilotoi idenë e organizimit të njëprogrami të grumbullimit të armëve që nuk shpërbleu individet për dorëzim vullnetartë armëve, por që siguroi vetëm një stimulim përmes financimit të vogël të projektevetë zhvillimit për komunitetin.594 Ideja e shpërblimeve stimuluese kolektive u hodh sinjë faktor i ri dhe pozitiv, por u argumentua se ideja e përfshirjes së ‘komuniteteve’është një faktor problematik në Shqipëri për shkak të ndarjes së shoqërisë pasperiudhën post-komuniste.595 Këto pikëpamje mund të mbështeteshin me argumentanga rezultatet e një sondazhi të kryer në pranverën e 2005, sipas të cilit 34 për qind e tëpyeturve besonin se llotaritë që ofronin shpërblime për individët do të vepronin si njëstimul për njerëzit për të dorëzuar AVL në krahasim me vetem 17.8 për qind e tëpyeturve që deklaruan se shpërblimi komunitar do të vepronte si një stimul.

118 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

587 Intervistë, zyrtar i MB, 25 Korrik 2005. 588 Intervistë, zyrtar i MB, 26 Prill 2005.589 Intervistë, zyrtar i MRP, 23 Prill 2005; Quin, 2003.590 Intervistë, zyrtar i MRP, 15 Prill 2005.591 Op cit UNDP, f. 1.592 Gramshi është një rreth me afërsisht 100 fshatra, në Shqipërinë qendrore, me një popullsi prej 50,000 banorësh.593 Dy kandidatë të tjerë të mundshëm për projektin pilot – Vlora dhe Shkodra – dyshohej të kishin një numër të madh

qytetarësh me armë të grabitura, por problemi ishte se Vlora ishte shumë e orientuar nga PS dhe Shkodra me PD. Të zgjidhjenjë nga këto rajone do të ofendonte partinë tjetër dhe do e ngatërronte detyrimisht UNDP-në në krizat politike. Intervistë,perfaqësues i OJQ, 30 Prill 2005.

594 Op cit Faltas dhe Paes, f. 1.595 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 29 Prill 2005.

6.3.2 Kontributi i UNDP

Për shkak të një sërë faktorëve pozitivë, përfshi këtu edhe disa rezultate grumbullimibefasuese si dhe një perceptim se skema e shpërblimit po kuptohej më gjerësisht dhepo kërkohej nga një popullatë më e gjere, Qeveria Shqiptare reagoi ndaj eksperimentitnë Gramsh duke kërkuar projekte bazuar në parime të ngjashme të aplikoheshin edhenë rrethet e Elbasanit dhe Dibrës.

Projekti ‘Armët në Këmbim për Zhvillim (AKZH) veproi nga 1 Qershor 2000 deri nëShkurt 2002 në rrethet e Dibrës dhe Elbasanit.596 Kishte një buxhet më të madh sePPG,597 por edhe AKZH mbajti të njëjtat qëndrime kryesore në përpjekje për tëreduktuar numrin e armëve në komunitetet e përzgjedhura:

� Rritja e ndërgjegjësimit publik përmes medias së shkruar, TV, takime lokale nëpërqendrat e qyteteve, krijimi i nje rrjeti OJQ dhe ngarje te tjera;

� Grumbullimi aktual i armëve, municioneve dhe materialeve eksplozive, dhe asgjesimisimbolik në publik i disa prej armëve të rikthyera;

� Zhvillimi në shkallë të vogël me bazë komunitetin në rajonet e Dibrës dhe Elbasanit.598

Sidoqoftë, rajonet e Dibrës dhe Elbasanit paraqitën probleme të ndryshme krahasuarme PPG. Për shëmbulll, u argumentua se traditat e Dibrës, siç ishte dhe ligji i Kanunit,janë ruajtur në këtë zonë dhe janë ndjekur saktësisht, edhe gjatë kohës komuniste.Kështu për shëmbull, një nga sfidat kryesore ishte se zoterimi i armëve konsiderohej tëishte ‘një e drejtë’ e çdo burri mbi 18 vjeç. Për më tepër, nuk kishte përllogaritje tëdobishme mbi numrin e armëve në këtë rajon dhe kishte shërbyer si një rrugëtrafikimi e armëve për në Kosovë dhe Maqedoni. Elbasani paraqiti një sërë problemeshtë ndryshme, për faktin se u kishte siguruar strehim shumë refugjatëve që hynë nëShqipëri nga Kosova në krizën e 1999, duke e ngjeshur popullatën me 239,631 njerëz mëshumë. Përveç kësaj, asgjesimi publik i armëve ‘ishte konsideruar si aspekti më indjeshëm i dorëzimit dhe grumbullimit të armëve’.599 Kjo sepse jo vetëm që kërkoistandarte publike të sigurta, por kërkoi lejen e qeverisë për të asgjesuar pasuritë erekuperuara nga shteti – pasuri që qeveria mund t’i ketë konsideruar të vlefshme përushtrinë ose për eksport.

Programi i tretë i grumbullimit të armëve e UNDP, i quajtur Projekti i Kontrollit tëArmëve të Vogla dhe të Lehta (PKAVL), veproi nga Prill 2002 deri në Dhjetor 2003. Ai ubazua në të njëjtat parime, dhe përdori të njëjtat metoda, si projektet e PPG dheAKZH. Gjithsesi, Faltas dhe Paes argumentojnë se kishte ndryshim në eksperiencat emëparshme me armët për projektet e zhvillimit në tre pika:

� Mbuloi më shumë territor se projektet e tjera: pesë prefekturat e Kukësit, Lezhës,Shkodrës, Tiranës, Vlorës dhe tre komunitetet në rrethin e Tepelenës;

� Gjithë procesi i grumbullimit dhe asgjesimit të armëve u krye nga autoritetetshqiptare;

� Jo të gjithë komunitetet që grumbulluan armë dhe morën pjesë në projekt morënprojekte zhvillimi. Do të kishte një konkurrencë për sasinë e kufizuar të burimevefinanciare të gatshme për projektet e zhvillimit.600

Është kjo pikë finale që është ndoshta pika më e ndryshme dhe ndoshta më ediskutueshme. Fakti që një komunitet që grumbulloi armë mund të mos merrte njëprojekt zhvillimi mund të kishte shfaqur probleme si për shëmbull interes të ulët sepsenuk do të kishte ‘një shpërblim’ të garantuar ose fyerje për ‘fituesit’ nga ata që ndien senuk përfituan. Sipas Lawrence Doczy, drejtuesi i Programit Mbështetës i UNDP përReformat në Fushën e Sigurisë, kjo nuk ishte kështu.601 Sipas opinionit të tij,

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 119

596 Faltas dhe Paes argumentojnë se emri i projektit ishte i papeështatshë, pasi pëmendte se armë u tregëuan për zhvillim. Atapreferuan emërtimin ‘Çarmatim për Zhvillim’. Shiko: Op cit Faltas dhe Paes, f 3.

597 Projekti AKZH për Elbasanin dhe Dibrën patën një buxhet fillestar prej $2,035,855, me donatorë perfshi Suedinë, Norvegjinë,USAID dhe Danimarkën. Departamenti Britanik për Zhvillim Ndërkombëtar u fut në listën e donatorëve të projekteve në njëfazë të mëvonshme duke ndihmuar rritjen e buxhet projektit me $1,000,000. Op cit PNUD, f. 17.

598 Ibid, pp. 17–18.599 Ibid, pp. 21–22.600 Op cit Faltas dhe Paes, f. 3.601 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 12 Prill 2005.

komunitetet që grumbulluan armët por që nuk përfituan projekte zhvillimi u dukën tëishin gati të pranonin rregullat e ‘konkurimit’.602 Përsiatja e armëve në konkurrim përzhvillim erdhi si shkak i faktit se përmasat e territorit që duhej mbuluar ishin të mëdhakrahasuar me buxhetin total të projektit. Kjo do të thoshte se nëse çdo komunitet qëgrumbulloi armë përfitoi nga projekte zhvillimi, atëherë do të kishte qenë aq ipallogaritshëm sa nuk do të kishte vlerë. Prandaj, projekte më të mëdha u vlerësuan tëishin një ndikim i madh me mundësinë konkurruese më të mirë për të inkurajuarpjesëmarrje më të madhe me një kosto të ulët.

Një sfidë tjetër për drejtuesit e projekteve ishte supozimi se amnistia e armëve do tëmbaronte në 4 Gusht 2002. Prandaj, u prit që faza e grumbullimit të armëve do tëzgjaste vetëm për katër muaj (Prill 2002–4 Gusht 2002). Sidoqoftë me prezantimin eligjit të ri për amnisti në Mars 2003, një raund tjetër grumbullimesh u bë, si fillimndërmjet Qershorit dhe Gushtit 2003 (të cilat u zbatuan nga autoritetet lokale dhe stafii MRSF në mungesë të grupeve qeveritare për grumbullimin e armëve), dhe më paspërfundimisht ndërmjet 1 Shtator dhe 30 Nëntor 2003.

6.3.2.1 Kuptimi i kontributit të UNDP

Sic u tha dhe më parë, ekzistojnë tashmë studime që ekzaminojnë suksesin ose jo tëkontributit të UNDP. Është e qartë se në kuptimin me bazë ishte një sukses për faktinse kishte më pak armë në duart e civilëve në fund të ndërhyrjes sesa në fillim. Është eqartë se UNDP dha më shumë vrull dhe angazhim për një cështje që në kohëra të tjeranuk ishte prioritet për Qeverinë Shqiptare ose komunitetin ndërkombëtar. Qëndrimete zhvilluara dhe të testuara nga skuadra e UNDP kanë influencuar po ashtu nëhartimin dhe zbatimin e skemave të ngjashme në një numër vendesh në rajonet eEuropës Juglindore dhe më larg dhe mbështetja e fituar përmes projekteve të zhvillimitka qënë pa dyshim e rëndësishme për shumë njerëz në komunitetet përfitutese.

Disa prej elementëve që kanë ngritur pyetje nga ata që bënë vlerësimet (por që nukmbahen detyrimisht nga autoret e këtij Studimi) përfshijnë:

� Ekzistonte mendimi se kishte më shumë interes në sasinë sesa në cilësinë e Armëve tëVogla dhe të Lehta (AVL) të mbledhura. Për shembull, një zyrtar që punonte nëShkodër deklaroi se vetëm 10 për qind e armëve të grumbulluara ishin në gjendjepune.603 Prandaj, edhe pse grumbullimi i tytave të armëve, pushkëve me shula tëndryshkura dhe AVL të tjera te grabitura gjatë 1997 është në nivel të dëshirueshëm, ngaana tjetër është e diskutueshme nëse ato duhej të konsideroheshin si armë që përbëninnjë kërcënim për sigurinë publike. Kuadri i gjerë i synimeve dhe objektivave tëprojekteve të UNDP-së sigurisht që linte përshtypjen që ata jo domosdoshmërishtishin fokusuar mbi reduktimin në mënyrë të veçantë në tipet e armëve që përbëninshqetësim më të madh për sa i përket trafikimit, të atyre që përdoreshin në aksidente,në krime apo në tensione midis komuniteteve të ndryshme.

� Nëse ndërhyrjet dhe projektet e zhvillimit të ofruara nga UNDP në zonat epërcaktuara në fokus kishin një ndikim më domethënës sesa grumbullimi/ amnistia epërgjithshme në pjesën tjetër të vendit. Për shembull, a ishin shumë më të larta nivelete grumbullimit në zonat e përcaktuara në fokus sesa në ato zona ku nuk pati ndërhyrjetë tilla? A rezultuan ndërhyrjet për më shumë AVL të dorëzuara vullnetarisht sesa po tëmos kishte ndërhyrje të tilla? A mund të ishin arritur nivele të ngjashme grumbullimipo të mos kishte stimuj me projekte zhvillimi? A kanë dhënë rezultat stimujt apollotaritë? Nuk është plotësisht e mundur t’i përgjigjesh me siguri të plotë këtyre trepyetjeve të fundit, por shifrat e grumbullimit tregojnë se tre nga rajonet më përqindjemë të ulët në grumbullimin e armëve në krahasim me armët e grabitura ishin të gjithanë qendër të ndërhyrjes së UNDP-së. (Tirana, Kukësi dhe Lezha).

120 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

602 Ibid; shiko gjithashtu: Op cit Faltas dhe Paes, f. 12.603 Interviste, zyrtar i organizates nderkombetare, 13 Qershor 2005.

� Siç shihet në tabelën me ‘Statistikat për armët e mbledhura nga 1997 – deri Qershor2005’ (në seksionin 6.4 më poshtë), tre rajonet me përqindjen më të madhe për armët egrumbulluara në krahasim gjithmonë me armët e grabitura nuk u bënë objekt indërhyrjes së UNDP-së (Korça, Berati dhe Gjirokastra). Tre rajonet që rezultonin metotalin më të ulët në grumbullimin e armëve ishin gjithashtu objekt i punës së UNDP-së (Kukësi, Dibra dhe Shkodra), ndërsa dy nga rajonet me numrin më të madh tëarmëve të grumbulluara u bënë pjesë e programeve të zhvillimit dhe të grumbullimittë armëve të sponsorizuar nga UNDP-ja (Elbasani dhe Tirana; ndërsa Korça jo).Sigurisht që këto të dhëna nuk mund të provojnë në mënyrë definitive që ndërhyrjet eUNDP-së nuk kishin një impakt pozitiv dhe të vlefshëm mbi grumbullimin e armëve.Megjithatë, nëse programet e UNDP-së synonin në më shumë se grumbullimin earmëve – ashtu siç shprehen edhe përkrahësit e saj – atëherë do të ishte me vend tëbëheshin vëzhgime dhe anketime gjatë gjithë këtij procesi në rajonet e ndërhyrjes dhenë rajonet e tjera që nuk kishte ndërhyrjen e saj, në mënyrë që të vlerësohej dhekrahasohej realisht impakti i UNDP-së, si dhe pjesa e kontributit të saj në gjithëpërpjekjet për grumbullimin e armëve në shtetin Shqiptar.

Megjithatë, shumë studime të tjera kanë identifikuar qartë perceptimin pozitiv mbindërhyrjet e UNDP-së. Për shembull, vëzhgimi i vetëm i vlerësimit të opinionit publikpër impaktin e ndërhyrjeve të UNDP-së u krye nga ana e Qendrës për Studime Ruraledhe Zhvillim të Qëndrueshëm në interes të AVL CP-së, dhe vetëm në rajonet endërhyrjes së UNDP-së. Vëzhgimi i tyre i vitit 2004 tregon se në masën mesatare prej90 përqind të pjesëmarrësve në këtë vëzhgim nga komunat që kishin pasur projekte tëzhvillimit të komunitetit kishin ngelur të kënaqur nga këto projekte.604 Megjithatë,suksesi aktual i këtyre programeve në largimin e AVL-ve nga duart e popullsisëshqiptare u pyet gjithashtu në grupet e fokusit, kur në një numër rastesh të veçuarapjesëmarrësit ndjeheshin se edhe sikur dikush të kishte dorëzuar vullnetarisht njëarmë zjarri, ata kishte mundësi të kishin “nja dhjetë të tjera në shtëpi”. Kështu që, kur upyet për të vlerësuar suksesin e projektit AKZH të UNDP-së, një nga pjesëmarrësit ushpreh:

Të mendosh për sa i përket UNDP, ajo ka bërë shumë gjëra në shumë fshatra teprapambetura, por njerëzit në këto rajone kanë më shumë se një armë, pra ata kanëdorëzuar vetëm një prej tyre, dhe kanë mbajtur, le të themi dy të tjera. Pra, nuk mund tëthem se mund ta quajmë sukses këtë. Sepse fshatari i varfër nuk ndjehet i sigurtë, por ai kanevojë për zhvillim, ai ka nevojë për rrugën, por atij i duhet edhe arma. Ç’të bëjë ?Fokus Grupi, Shkodër, Mashkull, Gusht 2005.

Megjithatë, sipas një të intervistuari nga rajoni i Shkodrës, gjithmonë e më shumëkomunitete po bëheshin të interesuar lidhur me idenë e pjesëmarrjes në projektin eUNDP-së, për shkak se interesi i donatorëve ndërkombëtarë ishte duke u zbehur.605

Sipas mendimit të tij, projekti transmetoi një mesazh pozitiv, tërhoqi më shumëvëmendjen dhe interesin në rajon që njerëzit e tij mund të përballen me problemet etyre, dhe si e tillë ai duhet konsideruar si një sukses. Ai raportoi gjithashtu që në disakomunitete i kishin thënë se njerëzit ishin gati dhe kishin dëshirë të blinin armë meqëllim që të fitonin një projet zhvillimi, duke demonstruar në këtë mënyrë se edhemetoda e zhvillimit të komunitetit mund të nxiste trafikimin e armëve.

Megjithatë, dikush mund te argumentojë që rezultatet e këtyre projekteve mund tëkrahasohen në mënyrë të favorshme në lidhje me grumbullimin e armëve në shtetetfqinjë dhe vendet e rajonit. Për shembull, projektet e UNDP-së në Shqipëri mund tëkonsiderohen më të suksesshme se projekti pilot AKZH i kryer në Kosovë në shtator2003.606 Po ashtu një program tre mujor i grumbullimit të armëve i kryer në Mal të Zi

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 121

604 Parashikimet kryesore për këtë vlerësim të kënaqshëm duhet të gjëndeshin në Kukes dhe Tirana. Shih: citim i Qendrës përStudime Rurale dhe Zhvillim të Qëndrueshëm, faqe 36–7.

605 Intervistë, zyrtar i spitalit, 14 Qershor 2005.606 Mustafa A dhe Jeta X, ‘Amnisti armësh në Kosovë: Fushata shumë sensibilizuese dështon në bindjen e Shqiptarëve dhe të

Serbëve të dorëzojnë armët e tyre’, IWPRBCR 464, 16 Tetor 2003, <http://www.iwpr.net/>, 18 Maj 2005. Pas tre muajshfushatë të sensibilizimit publik, ky project grumbulloi vetëm 155 armë në një rajon që gjykohet se ka në vetvete rreth330,000 deri 460,000 armë në duart e civilëve. Citohet Khakee dhe Florquin, Faqe 17

nga muaji Mars në Maj të të njëjtit viti, me asistencë nga USAID/ORT, grumbulloi1,770 armë, 48,200 fishekë dhe 145 kg eksplozivë.607 Numri i përgjithshëm i armëve AVLnë duart e civilëve në Mal të Zi është vlerësuar në midis 126,000 deri 175,000 copë.608

Prandaj, çdokush mund të vlerësojë se ndërhyrja e UNDP-së në Shqipëri duket seështë e suksesshme në krahasim me sa më sipër.

Në përgjithësi, zyrtarët shtetërore kanë qenë më pozitivë për sa i përket rezultateve tëamnistisë dhe të programeve të grumbullimit të armëve, sesa përfaqësuesit e OJQ-vedhe pjesëmarrësit në grupet e fokusit, të cilit ishin më skeptikë nga deklaratat zyrtare.Pjesëmarrësit në grupet e fokusit ndjejnë se megjithëse çështjet e AVL-ve mund të mosjenë shqetësimi më urgjent i tyre, ata kanë shqetësimin se akoma ka shumë armë tëparegjistruara në Shqipëri. Statistikat zyrtare zakonisht mbështesin shqetësimin e tyreqë një numër i madh i AVL-ve të grabitura gjenden akoma në gjithë Shqipërinë, poredhe jashtë kufijve të saj.

Midis Marsit 1997 dhe Majit 2005, nga grumbulluesit e armëve dhe policia janëmbledhur 201,365 armë dhe 13,383 të tjera janë grumbulluar nga Ministria e Mbrojtjes(Ministria e Mbrojtjes duket se ka mbajtur rreth 60,000 nga armët e grumbulluara përnevojat e saj.609 Po ashtu, 8,178 armë të grumbulluara mbahen tani nga policia ose janëregjistruar për banorët e kufirit dhe biznesmenët midis viteve 1997 dhe 2002. Prandaj,zyrtarë të grumbullimit të armëve thonë se nga shuma prej 549,775 AVL të grabituranga depot e reparteve të Ministrisë së Mbrojtjes, të ish Ministrisë së Rendit Publik, dhetë SHISH-it, ata kanë llogaritur të grumbulluara deri tani 222,918 AVL. Po ashtu,118,134,222 copë municione të ndryshme dhe 1,539,828 copë të municionevexhenerike.610 Një problem me këto shifra është se, për qëllime të grumbullimit, pjesëpërbërëse të armëve si grykat, ose armë që duket se kanë qenë jashtë funksionimitorganik për një kohë të gjatë, janë numëruar si një armë e plotë AVL.

Tabela 32: Armët dhe municionet e grumbulluara, Mars 1997–Qershor 2005

Vitet Municione Eksplosivë Armë UNDP

1997 44,273,651 187,618 72,548

1998 13,481,537 19,660 10,547

1999 11,740,789 5,490 6,909 PPG 5,981

2000 30,229,425 829,974 68,101

2001 10,451,148 183,955 25,680 AKZH 8,795

Jan–07 Gusht 2002 4,956,793 146,426 17,078

08 Gusht 2002–Tetor 2003 213,689 1,086 2,631 AVLCP 9,718

Nënt–Dhjet 2003 230,332 734 1,982

Totali 2000–2003 122,381 24,494

Jan–Dhjet 2004 1,941,493 157,096 13,306

Jan–Mars 2005 315,394 2,490 2,658

Mars1997–Qershor 2005 118,134,222 1,539,828 222,918

Të Grabitura në 1997 839,310,038 16,000,000 549,775

Komisioni i Grumbullimit të armëve i llogarit të gjitha armët e grumbulluara nëraport me numrin e armëve të grabitura me qëllim që të llogarisë përqindjen e armëvetë kthyera. Kështu që, siç tregon tabela e mësipërme, statistikat e tyre shprehin se201,365 nga shuma prej 524,226 e armëve të grabitura nga repartet ushtarake janëkthyer, e cila përbën një përqindje prej 40.5 të totalit.

122 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

607 Citohet Florquin dhe O’Neill Stoneman, faqe 32–3.608 Po aty.609 Intervistë, zyrtar i Ministrisë së Mbrojtjes, 14 Prill 2005.610 Burimi: Njësia e grumbullimit të armëve në Ministrinë e Brendshme.

6.4 Rezultatet eamnistisë/proceset e

grumbullimit tëarmëve

Tabela 33: Statistika mbi armët e grumbulluara nga 1997–deri Qershor 2005

Qarqet ose institucionet ku janë Numri i Numri i Armët e grabitur armët armëve të armëve të grumbulluara

grabitura grumbulluara në %

Armë të grabitura në Ministrinë e Rendit Publik Shuma = 23,929

Armë të grabitura në Shërbimin Informativ Kombëtar (SHISH) Shuma = 1,620

Armë të grabitura në Ministrinë e Mbrojtjes

Drejt. Përgj. Qarkut në Berat 27,379 19,776 72

Drejt. Përgj. Qarkut në Diber 21,875 10,564 47.6

Drejt. Përgj. Qarkut në Durres 27,956 14,025 50

Drejt. Përgj. Qarkut në Elbasan 69,473 37,766 54.3

Drejt. Përgj. Qarkut në Fier 26,009 15,411 59.6

Drejt. Përgj. Qarkut në Gjirokaster 22,855 15,643 68.1

Drejt. Përgj. Qarkut në Korçë 29,030 24,712 85

Drejt. Përgj. Qarkut në Kukes 26930 4,730 17.6

Drejt. Përgj. Qarkut në Lezha 53,348 10,162 19

Drejt. Përgj. Qarkut në Shkoder 27,816 10,291 37

Drejt. Përgj. Qarkut në Vlore 24,733 15,028 60.6

Drejt. Përgj. Qarkut në Tirana 166,822 23,355 14

Shuma – Ministria e Mbrojtjes 524,226

Shuma – Grumbullimi i armëve në Qarqe 201,463

Armë të grumbulluara nga Ministria 13,383e Mbrojtjes

Shpërndara për komisariatet e policisë, 8,176 611

ose të regjistruara për banorët e kufirit dhe biznesmenët 1997–2002

Total 549,775 223,022 612 40.57%

Gjithsesi, në rajone të veçanta ndarja e armëve që ngelen te pambledhura ishte emadhe. Për shembull, ndërsa disa nga armët e grumbulluara në Fier mund ta kenëorigjinën nga depot ushtarake të Fierit, por ato mund të kenë ardhur në Fier ngarajone të tjera të vendit, për të mos përmendur gjithashtu edhe mundësinë që atomund të kenë ardhur në Shqipëri nga vendet e tjera, ose mund të jenë mbajtur nëmënyrë të paligjshme edhe para vitit 1997 (shih seksionin 3.4 dhe 3.5 më sipër, mbitrafikimin dhe armëmbajtjen pa leje).613 Proporcioni i armëve të kthyera nga grabitjete vitit 1997 mund të njihej më me saktësi nëse numrat serialë të armëve të mbledhurado të krahasoheshin me numrat e regjistruara të tyre në librat e armatim municionit tëdepove të vitit 1997. Kjo nuk ka ndodhur, dhe nuk ka pasur një dallim të qartë midisburimit të mundshëm të armëve të grumbulluara, tipit të tyre, ose nëse ato mund tëfunksionojnë akoma si armë.

Vlen të vërehet se shumat totale të grumbullimit variojnë gjerësisht në të gjithë vendin.Berati, Korça dhe Elbasani ishin qarqet që u grumbulluan më shumë armë. Kukësi dheTirana ishin rajonet ku procesi i grumbullimit të armëve ka qenë më i vështirë.614 Veriui Shqipërisë paraqiti një sfidë duke mbajtur në konsideratë problemet e mëdha tepasigurisë, izolimit dhe konceptit kulturor të mbajtjes së armëve, duke shënuar kështunivelet më të larta të mbajtjes së AVL-ve që trajtohen nga ky Studim.615

Megjithëse shifrat e grumbullimit të armëve, sipas raportimeve, ndahen në tipet earmëve të grumbulluara, autorët e tij nuk e morrën dot këtë ndarje. Prandaj, ne nukjemi në gjendje të listojmë numrin e armëve të grumbulluara sipas tipit të tyre, ose të

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 123

611 8,178 sipas rregjistrimeve statistike të centralizuara.612 Mos përputhja e dukshme midis shumës e shifrave të grumbullimit dhe shumës e shifrave të grumbullimit në qarqe nuk i

është spjeguar plotësisht ekipit kërkimor, por kjo mund të jetë për shkak të problemit të shkëmbimit të informacionit midisekipeve të grumbullimit të nivelit qëndror dhe atyre rajonal siç spjegohet edhe diku në këtë raport. Shifrat e dhëna ngaautoritetet shqiptare janë konsideruar si numri zyrtar i armëve të grumbulluara gjatë gjithë këtij raporti.

613 Intervistë, zyrtar i qeverisjes vendore, 14 Maj 2005.614 Intervistë, zyrtar i MPR-së, 15 Prill 2005.615 Intervistë, zyrtar i MPR-së, 15 Prill 2005

llogarisim sasinë e secilit tip që mungon aktualisht. Ekspertë nga Ministria e Mbrojtjesdhe Ministria e Brendshme e informuan ekipin kërkimor se, në përgjithësi, janëdorëzuar shumë pak pistoleta, e cila do të thotë që kërkesa për këto lloj armësh ështëakoma shumë e lartë, qoftë për mbrojtje personale qoftë për qëllime kriminale.616

Pistoletat mund të mbahen të fshehura lehtësisht, dhe nuk ka pasur shumë mjeteinkurajuese për civilët për ti bindur ata për ti dorëzuar këto lloj armësh.617 Zyrtarë tëMinistrisë së Mbrojtjes dhe të Ministrisë së Brendshme kanë deklaruar me një farëkonfidencë se, shumica dërrmuese e armëve të grumbulluara janë pushkë, automatikëdhe pushkë automatike, të cilat kanë qenë prodhuar kryesisht në Shqipëri, në Kinë aponë Bashkimin Sovjetik.

Shqipëria ka qënë në shumë aspekte një terren prove shumë i rëndësishëm për tëprovuar e zhvilluar mënyra përqasje ndaj problemeve të mbledhjes së armëve dhemësimet që mund të merren nga përvoja shqiptare janë të dobishme përtej kufijve tësaj. Ato janë gjithashtu me një rëndësi kritike për informacionin që japin përzhivilliminn e politikave dhe për programimin e zgjidhjeve të problemeve që mbetenme mbajtjen e paligjshme të armëve nga civilet. Elementët e rekomanduar në vijim,pjesë e nj programi të suksesshëm për mbledhjen vullnetarisht të armëve, janë nxjerrënga një analizë e projektit dhe nga vënia në jetë në Shqipëri në vitet e fundit.

Sipas mendimit të një zyrtari për sigurinë kombëtare pranë OSBE në Shqipëri, fakti qeQeveria shqiptare kishte nxjerrë një ligj për mbledhjen e armëve dhe amnistinë për ataqë dorëzonin ato vullnetarisht ndërsa njëkohësisht mbajtja e armëve shihej edhe si njëvepër penale krijoi probleme për vënien në jetë të vetë këtij ligji.618 Megjithëseteorikisht një program për mbledhjen e armëve, një amnisti dhe një konsiderim imbajtjes së armëve ne mënyre të paligjshme si vepër penale mund të veprojnëbashkarisht në të njëjtën kohë, u tregua se kishte shumë pak mundësi që ata qëkapeshin me armë zjarri të parregjistruar gjatë periudhës së amnistisë do tëdënoheshin me dënime burgimi. Ky qe mendimi i shprehur gjithashtu në një numërintervistash me politikanë të nivelit të lartë, drejtues të policisë, gjyqtarë, prokurorëdhe përfaqësues të shoqërisë civile në rajone të ndryshme të Shqipërisë. Kjo çështje ungrit edhe në një grup fokusi në Shkodër, në mënyrën në vijim:

A mendoni se këto amnisti janë të frytshme?

– Po.

– Çudi. Një person që nuk e ka dorëzuar armën e tij përpara, nuk ka për të hequr dorë ngaajo edhe nëse afati i amnistisë zgjatet më shumë.

...

– Nuk ka asnjë kuptim që shteti të të thotë të dorëzosh armën tënde edhe nga ana tjetër titë mos dënohesh – me fjalë të tjera shteti ligjeron që ti të bësh dicka të paligjshme dhe nëseti nuk e dorëzon armën tënde atëherë je me vonesë – çfarë nënkupton në të vërtetë ky afat?Gjithashtu, nëse shtyhet vazhdimisht afati njerëzit nuk do t’i dorëzojne asnjëherë armët etyre. Unë nuk mendoj se është afati që i pengon njerëzit që të dorëzojne armët e tyre.Fokus Grupi, Tirane, Femra, gusht 2005.

124 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

616 Intervistë, zyrtar i MPR-së, 26 Prill 2005; zyrtarë të Ministrisë së Mbrojtjes, 18 Korrik 2005.617 Për shëmbull, kur ekipi kërkimor mori pjesë në një ceremony të grumbullimit të armëve në Komisariatin Nr. 1 të Policisë në

Tiranë në 26 Prill 2005, nuk kishte asnjë pistoletë midis shumës prej 80 AVAL të grumbulluara që iu dërguan Ministrisë sëMbrojtjes.

618 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 29 prill 2005.

6.5 Mësime ngapërvoja

shqiptare

6.5.1 Vendosja e njëbaze të rregullt, të

qarte e tëmirëbashkërenduar

për mbledhjen earmëve

Një nga të anketuarit deklaroi se kur njerëzit të cilët kishin nënshkruar deklarata kuthuhej se ata nuk mbanin armë të parregjistruara dhe më vonë u ishin gjetur armë tëtilla AVL, ata nuk i ishin nënshtruar ndonjë dënimi të ashpër për këtë.619 Një tjetër iintervistuar nga Shkodra tregoi se në shumë raste, kur një person kapej nga policia mearmë, gjithmonë pretendohej se ai po shkonte për ti dorëzuar ato armë në polici, dukeiu shmangur kështu arrestimit dhe sigurisht edhe dënimit të rëndë në rastin kurcështja përfundonte deri në gjyq.620 Një tjetër i intervistuar shkoi edhe më larg dukethënë se nuk ekzistonte një dëshirë e vërtetë për të dënuar njerëzit që mbajnë armë nëmënyrë të jashtëligjshme, duke argumentuar se kjo jep mundësi për njerëzit në forcat ezbatimit të ligjit që të marrin si shkëmbim shpërblime për të rregjistruar një armë ‘tëkapur’ si ‘armë e dorëzuar vullnetarisht’621 Edhe kur raste akuzash për mbajtje tëpaligjshme të armëve arrinin deri në fazën e gjykimit, gjyqtarët kishin shumë mundësidënimi nga paralajmërim, gjobë simbolike apo pak ditë burgim deri në gjoba rrethnjëqindmijë leke apo shtatë vjet burgim.622 Për shembull, një zyrtar i lartë i policisë nëDrejtorinë e Policisë në Gjirokastër deklaroi se nga tridhjetë raste të ditura arrestimeshpër mbajtje të paligjshme të AVL, gjykatat nuk kishin dënuar asnjë dhe i kishin lënë tëlirë të gjithë të arrestuarit.623

Sidoqoftë, shumë të intervistuar në këto rajone deklaruan gjithashtu se kishin dijenipër disa raste në të cilat ishin mbajtur parasysh dënime per armëmbajtje të paligjshmekur dënoheshin persona të cilët ishin gjetur fajtorë edhe për krime të tjera – psh.dënimi për armëmbajtje pa leje i shtohej dënimeve për vepra të tjera penale. Nëshumicën e rasteve që arrinin në gjyq, të akuzuarit dënoheshin thjesht me gjobë apome burgim jo më shumë se tre muaj. Në Shkodër, një individ i cili u kap përarmëmbajtje pa leje për të katërtën herë dhe ishte dënuar më parë për vrasje u dënuavetëm me dy vjet e gjysëm burgim. Sipas një të intervistuari, dënimi ndaj tij duhet tëkishte qënë të paktën pese vjet burgim e deri në pesëmbëdhjetë.624 Shumica e zyrtarëvetë policisë të intervistuar iu referuan meshirës – apo korruptimit – të gjykatave si njënga problemet kryesore në përpjekjen për t’i dhënë një përgjigje të fortë mbajtjes paleje të AVL gjatë periudhave të amnistisë.

Megjithëse një pjesëtar i drejtorisë për mbledhjen e armëve dhe politikat në bashkësideklaroi se nuk kishte asnjë problem gjatë vënies në jetë të mbledhjes së armëve,amnistisë dhe ruajtjes në fuqi të ligjit që dënonte armëmbajtjen pa leje, ai gjithashtudeklaroi se përparësi i jepej thjeshtë mbeldhjes së armëve AVL dhe se ligji mund tëzbatohej në mënyre “fleksibel” kur ishte puna për të mbledhur armët e parregjistruara– psh. ishte më mirë që të mos dënohej dikush që mbante një armë zjarri tëparregjistruar nëse ky person nuk kishte bërë ndonjë krim tjetër.625 Shumë zyrtarë tëtjerë të policisë deklaruan se Shqipëria nuk ka as kapacitet në burgjet e veta për tëkërkuar një zbatim te ashpër të ligjit mbi armëmbajtjen pa leje, duke qënë se edhekështu burgjet shqiptare ishin të tejmbushura.626

Sipas një zyrtari për mbledhjen e armëve, në veprim brenda një force policore,Ministria e Drejtësise do të bëjë një rishikim të nenit 278 të Kodit Penal në të ardhmene afërt.627 Ai besonte se në lidhje me këtë krim do të futeshin në fuqi dënime nga trederi në shtatë vjet burgim. Nëse kjo është rruga e drejtë për të dalë nga gjendja, kjombetet për tu parë. Një mundësi më e mirë mund të ishte gjetja dhe dhënia e dënimevejo më burgim të tilla si shërbimet në bashkësi apo edhe ulja e dënimeve me burgim. Nëtë vërtetë, në vitet e fundit është krijuar përshtypja se është politikisht më e lehtë që të

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 125

619 Intervistë, zyrtar i spitalit, 14 qershor 2005.620 Intervistë, zyrtar i Ministrisë së Rendit Publik, 15 qershor 2005.621 Intervistë, zyrtar i një organizate ndërkombëtare, 13 qershor 2005.622 Intervistë , zyrtar i MD, 16 Maj 2005. 623 zyrtar i MB, 6 Gusht 2005.624 Intervistë, zyrtar i MRP, 16 Qershor 2005.625 Intervistë, zyrtar i MRP, 15 Prill 2005.626 Intervista, zyrtar i MRP, 22 Prill 2005; zyrtar i MRP, 25 Prill 2005; Lluka, 14 Qershor 2005; zyrtar i MRP, 14 Qershor 2005. Në

një intervistë pasuese në 14 July 2005, një zyrtar i MRP deklaroi se do të ishte e pamundur që të arrestohej dhe dënohejçdokush që mban një armë pa leje në Shqipëri.

627 Intervistë, zyrtar i MRP, 18 Prill 2005.

6.5.2 Sigurimi izbatimit të ashpër, të

ndershëm dhetransparent të ligjit

jepet një amnisti se sa të bëhen përpjekje për të arrestuar, përndjekur dhe burgosur ataqë dyshohet se mbajnë armë pa leje në Shqipëri. Si rrjedhim, vendimi për të rriturdënimin për armëmbajtje pa leje do ngjante më shumë më një simbolikë boshë ediskutuar gjatë përpjekjeve për t’i dhënë një përgjigje të fortë problemeve që lidhen mearmëmbajtjen pa leje se sa një përpjekje për të gjetur përgjigjen e duhur ndaj kësajcështje.

Një nga sfidat më kyçe e përmendur nga të gjithë personeli që merret me mbledhjen earmëve në rajone të ndryshme të intervistuar gjatë këtij anketimi është fakti që qëkur ushpërndanë ekipet për mbledhjen e armëve dhe amnistinë ne 2002, puna përmbledhjen e armëve u bë shumë më e vështirë. Që nga viti 2003, ka pasur vetëm njënumer shumë të vogël njerëzish me detyrë të posacme mbledhjen e armëve. Mbledhjae armëve është futur tashmë si një pjesë e detyrave të përgjithshme të oficerëve tëpolicisë.628 Mendohet se kjo ka qëne një nga arsyet kryesore në rënien e numrit tëarmëve të mbledhura gjatë amnistisë së viteve 2003–2005 dhe gjatë periudhës sëmbledhjes së armëve megjithëse kjo nuk është një pikëpamje domosdoshmërisht e tëgjithëve.

Ende ka një numër problemesh dhe sfidash me të cilat përballen ata që janë tëinteresuar në mbledhjen e armëve – qofshin këta persona të ngarkuar në mënyrë tëposacme qofshin forca të policisë. Këto përfshijnë:

� Sigurinë e atyre që mbledhin armët dhe të vetë policisë kur këta veprojnë të vetëm atjeku autorititeti i tyre nuk respektohet apo ku ata janë në shënjestrën e mundshme tësulmeve;

� Mungesën e armëve dhe pajisjeve të tjera për vetëmbrojtje, të tilla si automjete dhegjurmues metalesh;629

� Rrezikun e municioneve dhe eksploziveve të paqëndrueshëm;

� Vështirësinë e gjetjes së armëve të fshehura përballe metodave gjithnjë e më tësofistikuara të fshehjes;630

� Apatinë dhe normalizimin e pronësisë së armëve.631

Ndërsa disa policë janë optimistë se nëse bëhet një amnisti tjetër, disa nga njerëzit qëmbajnë armë të fshehura do t’i dorëzojnë ato vullnetarisht,632 shumë nga ata që janëngarkuar me detyrën e bashkërendimit të mbledhjes së armëe nga policia raportojnëse ka një dozë të madhe “lodhje të mbledhjes së armëve” nga “oficerët e policisë”.633

Nëse amnistia do të vazhdonte, ka gjithashtu shumë që thonë se vetë shoqëriashqiptare është e lodhur nga mbledhja e armëve dhe është gjërësisht indiferente ndajfushatave të ndërgjegjësimit dhe thirrjeve për dorëzimin vullnetar të armëve.634 Sipastë intervistuarve në strukturat e policisë në Gjirokastër, nuk ka pasur ndonjë rritje përt’u vënë re në numrin e AVL-ve të dorëzuara në kohën para datës 31 maj 2005 që ishteafati për dorëzimin vullnetar sipas amnistisë (sic kishte pasur me afatin e amnistisë sevitit 2002).635 KJo sepse publiku tashmë e dinte se mund t’i mbante armët pa hasurshumë probleme duke ditur se askush nuk do te dënohej seriozisht edhe nëseautoritetet do t’i kapnin për armëmbajtje pa leje.

126 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

628 Intervistë, zyrtar i MRP, 15 Prill 2005. Per shembull, Shkodra kishte 10 kolektore armesh perpara 2002, dhe vetem nje gjateamnestise 2003–5 (Interviste, zyrtar i MRP, 14 Qershor 2005). Ne Fier, kishte 12 kolektore armesh ndare ne qytetet e Fierit,Lushnjes dhe Mallakastres, qe u reduktua ne nje te tere per te gjithe qarkun e Fierit (Interviste, zyrtar i MRP, 13 Maj 2005).

629 Op cit PNUD, pp. 33–4.630 Interviste, zyrtar i MRP, 15 Prill 2005.631 Nje gjetje e studimit baze te PNUD mbi grumbullimin e AVL drejtuar ne Shkurt 2004: Interviste, zyrtar nderkombetar, 12 Prill

2005.632 Interviste, zyrtar i MRP, 25 Prill 2005.633 Op cit South Eastern Europe AVL Monitor 2005, p. 26.634 Intervistë, zyrtar i qeverisë lokale, 14 Maj 2005.635 Intervistë, Alimema, 6 August 2005; zyrtar i MRP, 6 Gusht 2005.

6.5.3 Ruajtja e aftësivedhe motivimit

Mbledhja e armëve ishte tradicionalisht e pasuksesshme në zonat urbane mepërjashtim të pjesshëm për Shkodrën.636 Në zonat ku siguria publike është e larte dheniveli i mungesës së sigurisë fizike është i ulet, është argumentuar se nuk dorëzohenarmët për shkak të ‘mendësisë’ së qytetarëve shqiptarë. Vecanërisht, u përmend në njënumër rastesh se ndërsa vazhdon mungesa e besimit në autoritetet dhe zyrtarët eshtetit, armët nuk do të dorëzohen.637 Niveli i ulët i besimit që gëzojne organetshtetërore sipas anketimeve të opinionit, vecanërisht organet e zbatimit të ligjit dhe atotë drejtësisë, tregon se ka ende një rrugë të gjatë për të bërë.638 Ndoshta është pra mevlerë të vihet në dyshim aftësia e oficerëve të mëparshëm ushtarake dhe atyre tëpolicisë për të mbledhur armët nga publiku i gjërë në vijim të ngjarjeve të vitit 1997.Gjendja mund të jetë drejt përmirësimit, por të intervistuarit shprehin akomaskepticizëm në lidhje me efikasitetin e organeve shtetërore.

Pjesëtaret e fokus grupit u prirën të theksojnë se ndersa ligji nuk duket se po zbatohetdhe as nuk po përdoren faktorë të tjerë ndihmës shteti do të shihet se nuk pofunksionon dhe qytetarë të zakonshëm do ta kenë më të lehtë për “të dalë në rrugë mearmë për të terrorizuar njerëzit, edhe pa ndonjë arsye të vecantë. Kjo është rrjedhoje edobësisë së shtetit dhe e mungesës së ligjit dhe rregullit”. Shkëmbimi i mendimevevazhdoi me një të intervistuar tjetër që deklaroi se:

Ju mund të thoni se njerëzit janë të armatosur edhe në SHBA, ata të gjithë kanë leje për tëmbajtur armë, por ama autoritetet shtetërore janë të pushtetshme dhe ligji atje vihet nëzbatim. Më këtë nënkuptoj se fakti që njerëzit ketu kanë armë nuk është i vetmi problem.Shteti është problemi. Kështu, mbajtja e një armë pa leje është rrjedhoje e një shteti që nukfunksionon sic duhet.Fokus Grupi, Shkodër, Femër, gusht 2005.

Akoma sipas komisionit të opinoneve mbi të dhënat e mbledhura për këtë raport, 67.9përqind e të pyeturve deklaruan se ata besonin se agjënsitë shtetërore ishin vendosurmë së miri për të inkurajuar njerëzit të dorëzonin vullnetarisht armët e mbajtura paleje. Vetëm 12.8 për qind e të pyeturve selektuan udhëheqësit komunitare dhe 9.1përqind e dhanë votën për përzgjedhjen e seleksionimin e organizatavendërkombëtare. Renditja e ulët për organizatat ndërkombëtare mund të shihej meçudi krahasuar me vlerësimin më të lartë dhënë organizatave ndërkombëtare nësondazhe opinioni dhe me ndërhyrjet e PNUD në çështjen e grumbullimit të AVL-ve.639

Sigurisht që jo të gjitha pjesët e shoqërisë shqiptare, dhe as pjesë të veçanta tëShqipërisë nuk kanë nivele të njëjta social-ekonomike dhe nivele të njëjta të sigurisëpublike. Në këtë mënyrë, të intervistuarit në Kukës dhe Shkodër thonë që pavarëshitnga fakti se numri i të shtënave dhe i vrasjeve si rezultat i hakmarrjeve dhe i konfliktevetë dhunshme për çështje pronësie është ulur kohët e fundit, njerëzit në zonat rurale tëkëtyre rajoneve kanë frikë se numri i konflikteve mund të rritet prapë, dhe vazhdojnëtë mbajnë një armë për të mbrojtur veten dhe familjet.640 Si rezultat, kur bëhet fjalë përmbledhjen e armëve, qëndrimin ndaj shtetit dhe qëndrimin për zotërimin e armëveështë gabim që të gjithë shqiptarët të trajtohen në mënyrë të njëjtë. Si rezultat, njëtjetër sfidë për programet e mbledhjes së armëve në Shqipëri ka qënë kapërcimi indryshimeve rajonale.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 127

6.5.4 Fitimi i besimittek mbledhja dhe

mbledhësit e armëve

6.5.5 Një përqasjendryshe

636 Intervistë, zyrtar ndërkombëtar, 12 Prill 2005.637 Intervistë, Domi, 28 Prill 2005; zyrtar i MRP, 14 Maj 2005.638 Per shembull, sipas nje sondazhi opnionesh ne Maj 2005, 43 per qind e te pyeturve shprehen besim tek policia, ndersa

institucionet shteterore te rradhitura me poshte ishin prokurorira dhe gjykata me 29 per qind dhe 25.7 per qind e te pyeturveshprehen besim ne keto institucione respektivihst. Burimi: op cit Zgjedhjet 2005 Opnionet Publike, 1 Qershor 2005, p. 20.See also: Kenney D J, Public Perceptions of the Police in Albania: Nationëide Surveys of Residents and Police (City Universityof Neë York and PNUD SSSR, 2004).

639 Organizatat ndërkombëtare shënuan shkallën e besimit më të lartë në Maj 2005 nga opinionet e marra nga GallupInternational dhe Mjaft. BE u rendit si e besueshme me 65 përqind të të pyeturve, OTAV me 64.5 përqind dhe OSBE me 57.1për qind. KB nuk ishin në listë. Burimi: op cit Elections 2005 Public Opinion Polls, 1 Qershor 2005, f. 20.

640 Intervista, zyrtarë të pushtetit vendor, 28 prill 2005; përfqësues të OJF-ve, 27 prill 2005; zyrtarë ministrie, 27 prill 2005;zyrtarë të MOPO-së, 14 qershor 2005; zyrtarë të MoJ-së, 15 maj 2005.

Pjesa më e madhe e të intervistuarve kanë theksuar se amnistia, dorëzimi vullnetar dhembledhja e armëve nuk janë të mjaftueshme për t’i bërë njerëzit që të dorëzojnë armëte paregjistruara në polici ose tek organet e pushtetit vendor. Marrja e masave, osedhënia e stimujve, ose një kombinim i këtyre dy elementëve do të çojë në kthimin epjesës më të madhe të armëve – thonë të intervistuarit. Kështu, disa zyrtarë policiedeklaruan që duhet ushtruar presion mbi njerëzit në mënyrë që ata të kthejnë armët,dhe atyre duhet t’u bëhet e qartë se mbajtja e armëve të zjarrit pa leje do të çojë nëdënime të rënda. Disa besojnë se arrestimet dhe burgosja e atyre të cilët nuk i kanëkthyer armët në mënyrë vullnetare duhet të ishte bërë gjatë periudhës së amnistisë.641

Sigurisht, ashtu siç e kemi parë dhe më lart, për të realizuar këtë gjë nevojitet vullnetpolitik dhe një zbatim korrekt i përcaktimeve ligjore. Gjithsesi, zbatimi korrekt i ligjitështë një ndër çështjet e ngritura nga shumë të intervistuar, ndërkohë që disa zyrtarëpolicie kanë ngritur shqetësime programatike të lidhura me këtë çështje.

Sigurisht që kërcënimi me burgut ose venia e gjobave do të ishin masa të mjaftueshmepër disa shqiptarë. Si rezultat, është diskutuar se normalisht armët do të dorëzoheshinvetëm në rast se për këtë akt do të përcaktoheshin shpërblime ose stimuj.642 Armët egrabitura mund të mos u kenë kushtuar në kosto grabitësve, por ata e dinin se armëtkanë një vlerë, dhe sigurisht nuk duket si i kanë konsideruar ato si “pronë shtetërore”.Ashtu siç do të diskutohet në më shumë detaje më poshtë, mungesa e stimujveindividualë nuk i ka penguar mijëra shqiptarë nga dorëzimi vullnetar i armëve tëparregjistruara. Përsëri, në mjaft raste këto armë u dorëzuan pasi do të merrej njëshpërblim i përbashkët për të gjithë komunitetin, i financuar nga projektet e PNUD-it.Ashtu siç është deklaruar nga një i intervistuar, programi i amnistisë dhe i mbledhjessë armëve do të realizohen në të vërtetë nëse shqiptarëve u jepet diçka në shkëmbim tëdorëzimit të armëve.643

Në sondazhin e bërë në pranverë të 2005-ës nga ISO për këtë raport, pjesëmarrësve iukërkua që të përzgjidhnin tre faktorët kryesorë që ata besonin që do t’i bënin njerëzitnë komunitetin e tyre më të gatshëm për të dorëzuar armët e mbajtuar pa leje.Rezultatet mund t’i shikoni në tabelën e dhënë më poshtë:

128 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

641 Intervista, zyrtar i MRP-së, 14 maj 2005; zyrtarë të MOPO-së, 13 maj 2005; zyrtarë të MOPO-së, 6 gusht 2005.642 Intervista, zyrtarë të pushtetit vendor, 12 maj 2005; zyrtar i MRP-së, 27 prill 2005; zyrtar i MOD-së, 13 qershor 2005; zyrtar i

qeverisë vendore, 13 maj 2005.643 Intervista, zyrtar i organizatës ndërkombëtare, 13 qershor 2005.

6.5.6 Stimujt e bazuarose përqasjet e

detyruara

0

10

20

30

40

50

60

Më

shum

ë sig

uri d

he s

tabi

litet

53%

Një

am

nest

i e p

ërgj

ithsh

me

pa g

joba

ose

st

imuj

45.

1%

Prog

ram

e ed

ukim

i për

të n

drys

huar

sje

lljen

nda

j arm

ëve

35.9

%

Një

llot

ari s

timul

uese

3.4

%

Mun

gesa

e k

onfli

ktit

polit

ik

32.3

%

Proj

ekte

zhv

illim

i për

kom

unite

tet q

ë do

rëzo

jnë

vulln

etar

isht d

he m

asiv

isht a

rmë

17.8

%

Një

pol

icim

më

shum

ë ef

ektiv

16.

8%

Kërk

esa

nga

një

drej

tues

i re

spek

tuar

i k

omun

itetit

15.

7%

Gjo

ba të

ash

pra

ligjo

re p

ër

arm

ëmba

jtje

pa le

je 1

5.1%

Përm

irësim

i i s

ituat

ës

ekon

omik

e 10

.9%

Cilat janë tri gjërat që do t’i bënin njerëzit që të dorëzonin armët e tyre pa leje?

Fakti se jo më shumë se gjysma e të intervistuarve besojnë që nivelet e sigurisë dhe tëstabilitetit duhet të rriten përpara se njerëzit të bëhen të ndërgjegjshëm për dorëzimine armëve të paligjshme vullnetarisht e përforëcon më shumë idenë e dhënë nësugjerimet se suksesi i përpjekjeve për grumbullimin e armëve varet në më shumëelementë, dhe jo vetëm në strukturën e përcaktuar dhe në stimujt ose gjobat për të

dorëzuar ose për të mbajtur armët e parregjistruara. Ia vlen gjithashtu që të theksohetse pavarësisht nga elementi i dytë më i rëndësishëm i dhënë në tabelën e mësipërme,niveli i mbështetjes për këtë opsion ndryshonte shumë ndërmjet grupeve të ndryshmenë Shqipëri. Për shembull, ndërkohë që 79% e të intervistuarve në pjesën qëndrore tëShqipërisë besonin që një amnisti e përgjithshme përbënte një faktor domethënës përinkurajimin e dorëzimit të vullnetshëm të armëve të paligjshme, vetëm 49% e tëintervistuarve në jug, 22% në veri dhe 19% në qëndër mendonin se ky opsion do të ketëndikim të madh. Vetëm 29 përqind e të intervistuarve në moshën 18–30 vjeç e zgjodhënkëtë pikë, ndërkohë që të intervistuarit që i përkasin moshës nga 31–40 vjeç qëzgjodhën këtë opsion janë në masën prej 46%. Nuk vihen re ndryshime të mëdharajonale ndërmjet atyre që mbështetën idenë që projektet e zhvillimit të komunitetitdo të shërbejnë si stimuj për të dorëzuar armët.

Megjithëse opinionet e ekspertëve të dhëna më lart sugjerojnë se njerëzit do të jenë tëgatshëm që të dorëzojnë në mënyrë vullnetare armët e mbajtura jo ligjërisht pa marrëstimuj, 69.4% e të intervistuarve në sondazhin e ISO deklaruan se kjo është mënyra qëu sugjerojnë shokëve të tyre që të ndjekin për armët pa leje. Përqindja e tëintervistuarve që përzgjodhën këtë opsion ra nga 80.5% në Tiranë në 69% në jug.Gjithsesi, ashtu siç tregon dhe tabela, më tepër se 20% e të intervistuarve i thonë miqvetë tyre që ta mbajnë armën ose ta shesin atë për përfitime personale, ndërkohë që 6% etë pyeturve në veri u thonë miqve të tyre që ta mbajnë armën pasi mund të ndodhë qëajo t’u nevojitet. Mund të mendohet se numri i personave që u thonë miqve/shokëve tëtyre që t’i mbajnë ose t’i shesin armët pa leje mund të jetë dhe më i lartë nëse invididëtdo të vendosen përpara një situatë të tillë reale, dhe jo të pyeten në mënyrë hipotetike.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 129

Ta dorëzonte vullnetarisht armën në polici69.4%

Ta shiste 14.2%

Ta mbante në rast nevoje 4.1%

(Të përpiqet që) ta regjistrojë 3.2%Ta mbajë për ta shitur më vonë 2.7%

Të tjera 0.6%

Nuk e di 4.4%

Pa përgjigje 1.5%

Çfarë do t’i këshillonit një miku të bënte me një AVL pa leje?

Sigurisht që do të ketë dhe nga ata që nuk do të binden që të ndahen nga armët epaligjshme që mbajnë, edhe në rast se do të ofrohet më shumë stabilitet, llotari,programe për rritjen e ndërgjegjësimit, programe edukative, programe zhvillimi osevizita të policëve. Ndërkohë që të intervistuarit në këtë grup fusin kriminelët, qytetarëte zakonshëm nuk mund të përjashtohet plotësisht prej tij. Për shëmbull, në këtë grupmund të futet dikush për të ciklin një armë konsiderohet si e nevojshme për tëmbrojtur veten ose familjen, ose kur mbajtja e një arme eshte pjesë e zakonit të zonësku jeton ky person. Këto persona do të bënin çmos për t’u siguruar se armët e tyre nukdo të zbulohen, ndërkohë që dhe mbledhësit e armëve e dinë që njerëzit nuk i fshehinmë armët nën krevate, por gjejnë vende më të vështira për t’u zbuluar.644

644 Intervistë, zyrtar i MPR-së, 14 qershor 2005.

7 Mundësi për tëardhmen

BE-ja e mirëpret përfundimin e procesit zgjedhor në Shqipëri, i cili çon në transferimin eparë të paqshëm të pushtetit që prej rrëzimit të komunizmit. Bashkimi Evropian uronQeverinë e Kryeministrit Berisha për miratimin nga Parlamenti. Ai i bën thirrje Parla-mentit të ri dhe Qeverisë së re që të shkojnë përpara drejt integrimit në BE duke filluar pau vonuar punën me një angazhim serioz dhe mbi një axhendë të qartë dhe të fortë refor-mash.645

Raporti i këtij Studimi është një element i rëndësishëm i një procesi më të gjatë e mëkompleks, qëllimi i të cilit është që të ndihmojë Qeverinë e Shqipërisë të identifikojëproblemet e lidhura me përhapjen dhe keqpërdorimin e armëve e vogla e të lehta dhetë zbulojë lidhjet e tyre me fusha më të gjëra shqetësuese, ku përfshihen siguria ekomunitetit, zhvillimi i qëndrueshëm dhe rritja e aksesit për vendimmarrje dhedrejtësi për popullsinë civile. Parashikohet që ky raport të funksionojë si një udhëzuesi rëndësishëm për zhvillimiun e strategjive dhe të veprimeve që do të zbatohen ngaQeveria e Shqipërisë – me shoqërinë civile dhe me partnerët ndërkombëtarë – për tëtrajtuar këto probleme. Gjithsesi, ai nuk kërkon që të nxjerrë rekomandime specifikepër ndryshim. Ato janë pjesë e një dokumenti të veçantë, i cili jep fushat në të cilatrekomandohet që Qeveria të ndërmarrë veprime dhe të sugjerojë hapa specifikë të cilëtmund të përbëjnë kuadrin fillestar për ndryshim. Ky dokument i dytë, megjithëse nukpërfaqëson politikën zyrtare të Qeverisë Shqiptare, është zhvilluar në konsultim meministritë kryesorë në Shqipëri, duke përfshirë Ministrinë e Mbrojtjes dhe Ministrinëe Punëve të Jashtme.

Përveç rekomandimeve shumë specifike që përfshihen në dokument, ka disa fusha pri-oritare që duhen ndryshuar. Këto ndryshime mund të merren nga eksperienca tështeteve të tjera të cilat kanë kaluar në procese të ngjashme. Këto fusha prioritare japinbazat e një përqasje efektive për të trajtuar ndikimet negative të zgjerimit dhe tëkeqpërdorimit të armëve në Shqipëri.

Vendosja e shtetit të së drejtës. Pavarësisht nga vendimi i qeverisë, është edomosdoshme që ndryshimet të kodifikohen në legjislacion dhe në rregulloret/rregullat shoqësuese. Vendimet mbi disa çështje të rëndësishme ku përfshihet dhe uljae numrit të armëve të vogla dhe të lehta të paligjshme në qarkullim, rregullimi idispozitave private të sigurisë, rregullimi i eksportit të armëve dhe institucionalizimi ibashkëpunimit ndërministror, etj duhet të konsiderohen si pjesë e shtetit të së drejtës.Do të duket se dështimi për të ofruar një bazë të fortë ligjore për veprime në të

645 “Deklarata e Kryesisë në emër të Bashkimit Evropian në lidhje me formimin e qeverisë së re të Shqipërisë”, 12060/2/05 REV 2(Presse 227), Bruksel, 15 Shtator, 2005, < http://europa.eu.int>

ardhmen do të çojë në ngatërresa dhe kontestim mbi legjitimitetin dhe qëllimin e tij.

Rritja e bashkërendimit dhe bashkëpunimit ndërmjet dhe brenda

departamenteve të ndryshme qeveritare. Kontrolli efektiv i armëve të vogla dhetë lehta është një ushtrim shumëdimensional dhe i komplikuar, i cili kërkonbashkëpunim dhe bashkërendim nga partnerë të ndryshëm. Në të shkuarën,përpjekjet për të trajtuar probleme të veçanta në Shqipëri nuk kanë vuajtur ngamungesa e përpjekjeve ose e angazhimit, por nga një bashkëpunim dhe bashkërendimi dobët. Themelimi i një strukture kombëtare bashkërendimi për të udhëzuarzhvillimin dhe zbatimin e strategjive për të trajtuar sfidat e armëve të vogla dhe të lehtaështë një hap i rëndësishëm për përpjekjet e çdo shteti. Bashkërendimi dhebashkëpunimi nuk nënkuptojnë që të gjithë aktorët duhet të angazhohen në të gjithanivelet ne të gjitha aktivitetet. Udhëheqja (lidershipi) është e domosdoshme përveprime efektive të koordinuara, ashtu siç është e rëndësishme që disa aktorë të bëjnëmënjanë në mënyrë që të tjerët të marrin drejtimin kur funksioni i tyre dëshmon se atajanë më të mirë për punën.

Zhvillimi i një strategjie të përgjithshme kombëtare për kontrollin e armëve

të vogla dhe të lehta. Kontrolli i armëve të vogla dhe të lehta kërkon të merren masambi shumë çështje dhe në disa nivele. Marrja me një aspekt të problemit në fakt mundtë çojë në përkeqësimin e ndikimit negativ të aspekteve të tjera. Trajtimi i të gjithëelementëve të armëve vogla dhe të lehta në një mënyrë të kuptueshme është një procesi domosdoshëm për një zbatim të suksesshëm të projekteve dhe të programevespecifike. Gjatë hartimit të një strategjie kombëtare për kontrollin e armëve të vogladhe të lehta duhet të përfshihen të gjithë ata aktorë që janë të lidhur më këtë çështje.Me vendet me një këndvështrim të zhvilluar mbi kontrollin e armëve të vogla dhe tëlehta aktorët e përfshirë më shpesh janë: përfqësues nga policia, doganat, ushtria,punët e jashtme, liçensimi , transferimi i leçensave, shëndetësia, arsimi, qeveriavendore, turizmi, ekonomia, planifikimi i fatkeqësive, zyra e kryeministrit, shoqëriacivile dhe popullsia qytetare.

Trajtimi i armëve të vogla dhe të lehta si pjesë e një programi më të gjerë.

Situata me armët e vogla dhe të lehta nuk do të stabilizohet asnjëherë në mënyrë tëplotë për aq kohë sa të mos trajtohet dhe çështja e korrupsionit, trajtimi i çështjeve mëtë nxehta shoqërore, ku përfshihet zgjidhja e problemeve të mosmarrëveshjeve mepronën dhe zgjidhja e tensioneve të lidhura me varfërinë, papunësinë, infrastrukturëne varfër, pagat e ulëta të nënpunësve të qeverisë dhe mungesën e besimit nëinstitucionet e policisë dhe institucionet shtetërore. Përveç hartimit të planevespecifike për trajtimin e armëve të vogla dhe të lehta, është gjithashtu e rëndësishme qëkontrolli i armëve të vogla dhe të lehta të bëhet pjesë e një reforme më të gjerë, e uljessë varfërisë dhe e strategjive të zhvillimit.

Inkurajimi i një koordimi më efektiv donatorësh. Trajtimi i sfidave të Shqipërisëtë lidhura me armët e vogla dhe të lehta është një proces bashkëpunues, i cili sigurishtduhet të kryesohet nga Qeveria. Gjithsesi, në mënyrë që ky proces të jetë funksional,është e rëndësishme që Qeveria të marrë mbështetjen e duhur nga partnerëtndërkombëtarë. Hartimi i një strategjie kontrolli të koordinuar për armët e vogla dhetë lehta nga qeveria dhe zbatimi i saj do të dëshmojë qëllimin e mbështetëssve tëmundshëm dhe do t’i ndihmojë ata në ofrimin e një mbështetje të koordinuar dheefektive.

Dëshmimi i dëshirës politike për të trajtuar problemet e armëve të lehta dhe

të vogla dhe problemet e sigurisë. Një politikë mohimi për ekzistencën eproblemeve ose heqja e përparësisë për veprimet për t’i trajtuar ato nuk do ta largojëkëto probleme. Kjo sjellje nuk do të bindë BE-në dhe partnerë të tjerë të mundshëm qënuk ka më problem. Eksperienca e shteteve të tjera të cilat janë bërë pjesë e BE-së tanivonë ose që do të integrohen në një të ardhme të afërt është e qartë – identifikimi dhetrajtimi i sfidave për kontrollin e armëve në mënyrë publike përbëjnë shenja pozitivese Qeveria mund të jetë anëtare serioze dhe e përkushtuar për familjen Evropiane.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 131

SHTOJCA 1: Tabela e transferimeve të AVL-ve, e përgatitur në bazë tëdokumentacionit nga transferimet646 E MEICO-SData Lloji i Destinacioni Përdorimi Përdoruesi Lloji i armës së vogël dhe të lehtë Kostoja (US$) Masa

Transaksioneve i deklaruar përfundimtar përfundimtar i deklaruar i deklaruar

05 Shtator s Eksport Sllovenia – – Granada 120 mm 800,000 10,000 njësi1992 Grenada 82 mm 60,000 1,000 njësi

Municion 7.62 mm 450,000 5 milion

02 Dhjetor Eksport Sllovenia – – T.N.T 298,000 400 T1992 K.A – 47 5,200 40 T

Municion 7.62 mm 6,300 70,000 T

16 dhjetor Eksport Maqedonia – – N/A 35,000 US$ 7,000,0001992

25 Maj 1993 Eksport Kanada/SHBA – – Armë dhe municione – N/A 360,000 –

25 Maj 1993 Eksport Kanada/SHBA – – Armë dhe municione – N/A 643,356.78 –

22 Shtator Eksport Digna, Swakin – – Gjerdanë me fishekë 2.7 mm 800,000 1,000,000 njësi1993 (blerës RBJ7 40 mm 110,000 1,000 njësi

ndonezian) Gjerdanë me fishekë 7.72 mm 2,790,170 37,000,000 njësi

22 Shtator Eksport SHBA – – Armë ruse SKS 13,200 600 njësi1993

12 Tetor 1994 Eksport Sudani – – Armë automatike AK-47 425,000 5,000 njësiMunicion 7.62x39 1,100,000 20,000,000 njësiBaza RBG-7 210,000 300 njësiFishekë-arka RBG-7 40mm 300,000 5,000 njësiGranada mbrojtëse 60,000 20,000 njësiGranada ofensive 60,000 20,000 njësiTNT 12,000 10 T

04 Nëntor Eksport N/A (Blerës – – Armë ruse SKS *1728 24 njësi1994 amerikan) Armë ruse *1587 23 njësi

Armë kineze 30 I njësi

04 Janar 1995 Eksport Turqi – – Municion7.62mm 136,000 2,000,000 njësi

02 Shkurt Eksport Dubai – – Municion 7.62x39 65,000 1,000,000 njësi1995

15 Shkurt Eksport Azerbaixhan – – Municion 7.62x39 1,800,000 40,000,000 njësi1995

30 Qershor Eksport Turqi – – Municion 7.62x39 630,000 10,000,000 njësi1995 Municion 7.92x54 204,000 3,000,000 njësi

Municion 7.92 120,000 2,000,000 njësiGranada dore 360,000 80,000 njësi

30 Qershor Eksport Turqi – – Barut I zi 85,400 7 T1995 Municion 140,000 2,000,000 njësi

Municion 7.92mm 140,000 2,000,000 njësiHeksogjen 5,200 1 THeksanol 4,200 1 TFishekë 7.62mm 74 10,000 njësiFishekë 12.7mm 400 20,000 njësi

26 Qershor Eksport Afganistan – – Municion 6.72x39mm 325,000 5,000,000 njësi1995 Kuti fishekësh për murtaje 120mm 350,000 5,000 njësi

Municion 14.5mm 150,000 150,000 njësiMunicion RPG-7 20,000 500 njësi

15 Prill 2000 Eksport Tirana, – – Mitralozë gjermanë 9mm MP 40 5,600 80 njësiShqipëri Mitralozë 7.622 mm MG 34 17,500 100 njësi

Mitralozë austriakë 8 mm 255 1 njësi

16 Gusht Eksport Kosova – – Tel me gjemba 48 120 njësi2000 Fishekë KD8 29 96 njësi

Kordë detonuese 28,336 30,800 njësiKapsollë elektrike 432 850 njësiAmonit Ø 60mm 45,144 6.5 TMateriale eksplozive plastikë D3 204,000 12 T

646 Përmbledhje e informacionit të raportit të MEICO-s mbi të gjitha transferimet e armëve zyrtare shqiptare në periudhën 1992–2004. Ky raport është një përmbledhje ekontakteve komerciale të përpunuara nga MEICO gjatë kësaj periudhe. Në rastet më të shumta nuk janë të gatshme bashkëpunimet e pavaruara mbi çështje specifike,si mbi destinacionin e deklaruar ose përdorimin përfundimtar.

Data Lloji i Destinacioni Përdorimi Përdoruesi Lloji i armës së vogël dhe të lehtë Kostoja (US$) MasaTransaksioneve i deklaruar përfundimtar përfundimtar

i deklaruar i deklaruar

18 Gusht Eksport SHBA ose – – Të specifikuara në Shtojcën A N/A 1,707,100 –2000 Kanada

18 Shkurt Eksport Gjermani – Kompania Armë gjermane, armë të ndryshme 48,505 –2001 Sauer për ruse Shpata për ceremoni

Importin- Armë automatike austriakeEksportin Armë automatike dhe gjysmë- Ushtarak automatike

15 Kirrik 2002 Eksport Gjermani Do të Kompania Automatikë, armë gjysmë-automatike 53,300ç’aktivi- Sauer për austriake 8mmzohen Importin- Armë gjysëmautomatike gjermane

Eksportin 9mmUshtarak

10 Gusht Eksport SHBA – – Municion italian 6.5mm 3,630 242,000 njësi2002 Municion anglez 7.7mm 11,060 550,000 njësi

Municion gjerman 7.92mm 33,380 1,669,000 njësiMunicion shqiptar 7.62x54mm 150,000 5,000,000 njësi

11Tetor 2002 Eksport – – – Të specifikuara në Shtojcën 1 N/A 440,200 –

03 Prill 2003 Import Shqipëri – – Municion 7.62x54Rmm 420,000 2,000,000 njësi

03 Prill 2003 Eksport Izrael – Verona Municion 7.62x39mm 168,000 3,000,000 njësiCommodities Municion 9x19mm 60,000 1,000,000 njësishpk Izrael Predha murtaje 82mm – 8 njësi

Qershor 2003 Eksport Knoxville, – – Armë gjysmë-automatike sportive 647.6 1 njësiSHBA

20 Gusht Eksport Mbretëria – “Sherbimet Gjerdanë fishekësh 7.62x54mm 2003 e Bashkuar e mbrojtjes (Prodhimi shqiptar i ’70–’80) 75,000 3,000,000 njësi

perandorake” Gjerdan me fishekë 7.62x54mm sh.p.k. (Prodhim rus 1950–60) 60,000 3,000,000 njësi

Gjerdanë me fishekë 7.71x56mm(Prodhim SHBA-Britanik) 14,000 553,000 njësi

Armë automatike 7.62x54mm (me të gjitha pjesët e tjera) 14,000 200 njësi

Armë anti-tank 14.5mm(Një fishek) 5,000 100 njësi

Armë anti-tank 14.5mm (me 5 gjerdanë me fishekë) 500 10 njësi

Gjerdan fishekësh 14.5x54mm(prodhim gjerman dhe çek) 6,000 300,000 njësi

17 Maj 2004 Eksport Gjermani – Sauer Armë gjermane 7.92mmMilitary, (lloje të ndryshme në gjendje të keqe) 2,000 100 njësiGjermani Mitralozë

(lloje të ndryshme në gjendje të keqe) 56,000 70 njësiArmë gjysëm-automatike 7.92x57mm Modeli MG 34 (në kushte të këqija) 6,000 120 njësiArmë gjysëm-automatike 8mm Shvarsloser (në kushte të këqija) 5,000 100 njësiArmë gjysëm-automatike 7.62mm MAXIM 34 (në kushte normale) 7,000 100 njësiArmë automatike 7.62mm PPSH-41

(në kushte normale) 6,750 150 njësiArmë gjysëm-automatike

(Në kushte të këqija) 24,500 350 njësi

133

SHTOJCA 2: Bibliografia

Libra dhe raporte

Alvazzi del Frate A, Van Kesteren, J N, Viktimizimi Kriminal në Evropën Urbane. Gjetjet kryesore tëSondazhit mbi Viktimat e Krimit Ndërkombëtar (UNICRI, 2004), <http://www.unicri.it/wwd/analysis/icvs/pdf_files/CriminalVictimisationUrbanEurope.pdf>

Amnesty International, Shattered Lives: Rasti për Kontroll të Ashpër Ndërkombëtar mbi Armët(The Case for Tough International Arms Control (2005).

Alexandrova-Arbatova N, ‘Sigurimi Evropian dhe terrorizmi ndërkombëtar: lidhja meBallkanin’ – Gazeta e Studimeve Evropiane për Evropën Juglindore dhe Detin e Zi.(‘European security and international terrorism: the Balkan connection’, Journal ofSoutheast European and Black Sea Studies, 4(3), 2004, pp. 361–378).

Tregëtimi Tranzit i Armëve në Rajonin e Detit Balltik (Saferworld, 2003); (Transit Trade in theBaltic Sea Region.

Athanassopoulou E,“Luftimi i Krimit të Organizuar më Evropën Juglindore’ artikull i veçantë iGazetës për Studime mbi Evropën Juglindore dhe Detin e Zi’ 4(2), 2004 (‘Fighting organisedcrime in southeast Europe’, special issue of Journal of Southeast European and Black SeaStudies).

Bahaja Z, ‘Ushtria civile dhe bashkëpunimi ndërmjet agjencive në sektorin e sigurimit nëShqipëri”, në Reformën e Sektorit të Sigurimit; A funksionon ky bashkëpunim? Probleme tëushtrisë civile dhe bashkëpunimit ndërmjet agjencive në sektorin e sigurimit, Philipp H.Fluri & Velizar Shalamanov (eds), (DCAF / George C. Marshall Association, Bulgaria), 2003.(Civil-military and inter-agency co-operation in the security sector of Albania’, in SecuritySector Reform, Does it Work? Problems of Civil-Military and Inter-agency Co-operation in theSecurity Sector).

Bailey R, ‘ Tym pa zjarr? Shqipëria, SOE-ja dhe “Teoria Konspiratore” Komuniste”, Scwander-Sievers dhe Fischer, Identitetet shqiptare: Miti dhe Historia, (Hurst, 2002), fq. 143–53; (‘Smokewithout fire? Albania, SOE and the Communist “Conspiracy Theory”’, Albanian Identities:Myth and History).

Barnett N, ‘Kërcënimi kriminal për stabilitetin në Ballkan’ Jane’s Intelligence Revieë, 14(4), prill2002, fq. 30–2; (The criminal threat to stability in the Balkans’).

Bebler A, ‘Korrupsioni në Personelin e Sigurimit në Evropën Qëndrore dhe Lindore’; Gazeta eStudimeve Politike dhe e Politikave Tranzitore 17(1), 2001, fq 129–45; (‘Corruption amongSecurity Personnel in Central and Eastern Europe’, Journal of Communist Studies andTransition Politics)

Biberaj E, Shqipëria në Tranzicion: Rruga e shkëmbinjtë drejt Demokracisë (Westview Press,1999); (Albania in Transition: The Rocky Road to Democracy).

Blumi I, ‘Politika e Kulturës dhe e fuqisë. Rrënjët e shtetit të pasluftës të Hoxhës’, Revista tre-mujore e Evropës Lindore 31(3), 1997, fq. 379–98; (The politics of culture and power: The rootsof Hoxha’s postwar state’, East European Quarterly)

Boyne S, ‘Komunistët shqiptarë që paguajnë për të shkuarën’, Jane’s Intelligence Review, 8(10),tetor 1996, fq. 438–41; (‘Albanian communists paying for the past’).

Bumçi A, ‘Reforma në Sektorin e Sigurimit në Shqipëri”, në Reformën e Mbrojtjes dhe Sigurimitnë Evropën Jugore: Vështrime dhe perspektive – Shqipëria: Një studim vetëvlerësues(DCAF, 2003), fq 3–26; (Security sector reform in Albania’, in Defence and Security SectorReform in South East Europe: Insights and Perspectives – Albania: A Self Assessment Study,(DCAF, 2003), pp. 3–26).

Bumçi A, Ymeri S dhe Dakli E, Debatimi i Sigurisë Kombëtare: Rasti i Shqipërisë – SiguriaKufitare, Feja dhe Siguria, Korrupsioni (Instituti Shqiptar për Marrëdhënie Ndërkombëtare,2004) (‘Debating National Security: The Case of Albania – Border Security, Religion andSecurity, Corruption, (Albanian Institute for International Affairs, 2004)).

Qendra për Studime Rurale; Projekti i Programit të Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara për Armëte Vogla dhe të Lehta: Analiza social-ekonomike dhe Vlerësimi i Ndikimit (Tiranë 2002);(Center for Rural Studies, United Nations Development Programme Small Arms and LightWeapons Project: Socio-economic Analysis and Impact Assessment).

Qendra për Studime Rurale dhe Zhvillim të Qëndrueshëm; Projekti i Programit të Kombeve tëBashkuara për Armët e Vogla dhe të Lehta: Analiza Social-Ekonomike dhe Vlerësimi iNdikimit (Tiranë 2004); (Center for Rural Studies and Sustainable Development, UnitedNations Development Programme Small Arms and Light Weapons Project: Socio-economicAnalysis and Impact Assessment).

Çobani T, ‘Lekë Dukagjini dhe kanuni i tij’, website-i i Këshillit Mbarëkombëtar të Pajtimit,<http://www.pajtimi.com/faqebrenda.php?newsID=30&lang=eng>, 17 May 2005.

Cukier W, ‘Armët luftarake: Lidhjet e ligjshme/të paligjshme’, Web-site-i për Rrjetin e Edukimitdhe Kërkimit për Armët e Vogla Luftarake, <http://www.research.ryerson.ca/SAFER-Net/Content/Contents/LicitIllicit/Licit-Illicit%20Links.pdf>, 16 April 2003.

Davis I, Hirst C dhe Mariani B, Krimi i organizuar, Korrupsioni dhe Trafikimi i Armëve tëPaligjshme bë një BE të zgjeruar: Sfidat dhe perspektivat; (Organised Crime, Corruption andIllicit Arms Trafficking in an Enlarged EU: Challenges and Perspectives, (Saferworld, 2001).

de Leonis Andres, ‘Mbetjet e mbrojtjeve të Shqipërisë”, Jane’s Intelligence Review, 7(7), korrik1997, fq. 295–8 “The remains of Albania’s defences”.

Doll B, ‘Marrëdhënia ndërmjet sistemit të klaneve dhe institucioneve të tjera në Shqipërinë everiut”, Gazeta e Studimeve për Evropën Juglindore dhe të Detit të Zi, 3(2), 2003, fq. 147–162(The relationship between the clan system and other institutions in northern Albania’,Journal of Southeast European and Black Sea Studies).

Sondazhet Publike mbi Zgjedhjet e 2005-ës: Vështrim i Përgjithshëm mbi Gjetjet Kryesore (Mjaftdhe Gallup International, Tiranë, 1 qershor 2005).

Sondazhet Publike mbi Zgjedhjet e 2005-ës: Vështrimi i Përgjithshëm mbi Gjetjet Kryesore (Mjaftdhe Gallup International, Tiranë, 26 qershor 2005).

Faltas S dhe Paes W-C, ‘Ju na keni hequr djallin nga dera’: Një vlerësim i Projektit të UNDP-së përArmët e vogla dhe të Lehta’, (SEESAC, 2003).

Faltas S et al, Heqja e Armëve të Vogla nga Shoqëria – Një Rishikimi i Mbledhjes së Armëve dheprogrameve të Shkatërrimit. (Sondazh mbi Armët e Vogla, korrik 2001); (Removing SmallArms from Society – A Review of Weapons Collection and Destruction Programmes, (SmallArms Survey, July 2001).

Galeotti M, ‘Armët shqiptare bëhen pjesë e botës kriminale Evropiane’ Jane’s Intelligence Review,13(11), nëntor 2001, fq. 25–7; (Albanian gangs gain foothold in European crimeunderworld’).

Galleotti M, ‘Ushtria kriminale e Rusisë’ Jane’s Intelligence Review, 11(6), qershor 1999, fq 8–10;(Russia’s criminal army’)

Galleotti M ‘Sfida e “sigurisë së butë’: Krimi, korrupsioni dhe kaosi’ në Sfidat e reja të sigurisë nëEvropën post-komuniste: Sigurimi i Lindjes së Evropës, Cottey A dhe Averre D, (ManchesterUniversity Press, 2002), fq 151–71(The challenge of ‘soft security’: Crime, corruption andchaos’, in New Security Challenges in Postcommunist Europe: Securing Europe’s East)

Gjermeni E dhe Bregu M, Monitorimi i Medias për Dhunën në Familje; 2001 & 2002, (Qendra eGrave, 2003).

Greenwood D, Transparenca dhe Përgjegjshmëria në Fushën e Sigurisë në Evropën Jug-lindore(George C. Marshall Association, Bullgari, 2003)’ (Transparency and Accountability in SouthEast European Defence).

Grillot S, Stoneman S, Risser H dhe Praes W-C, Një paqe e brishtë: Armët dhe Siguria nëMaqedoninë e Pas-konfliktit, (SEESAC, 2004).

Heinemann-Grüder A dhe Paes W-C,“Mobilizimi dhe Demobilizimi i Ushtrisë Çlirimtare tëKosovës’ (BICC, 2001); (Wag the Dog: The Mobilization and Demobilization of the KosovoLiberation Army)

Ilirjani A, ‘Shqipëria dhe Bashkimi Evropian’, Politika Mesdhetare, 9(2), 2004, fq. 258–264.

Instituti për Studime Bashkëkohore dhe Qendra për Studime Rurale; Siguria Njerëzore nëShqipëri (Përgatitur për Programin e Zhvillimit të Kombeve të Bashkuara, Nëntor 2003).

International Crisis Group, Shqipëri: Gjendja e Kombit 2003 (Raporti mbi Ballkanin nr 140; 11mars 2003; (State of the Nation – Balkans Report 140, 11 March 2003).

International Crisis Group, Pan-shqipëtarizimi: Sa rrezik i madh për Stabilitetin e Ballkanit?(Tiranë/Bruksel: Raporti Evropian 153, 25 shkurt 2004); (Pan-Albanianism: How Big a Threatto Balkan Stability?).

Jazbec M, Reforma e Mbrojtjes në Ballkanin Lindor: Rruga Përpara, (DCAF, prill 2005).

Judah T, ‘Shqipëria e Madhe?’, Mbijetim 43(2), 2001, fq 7–18. (“Greater Albania?’, Survival, KadareI, Prilli i Thyer (2003).

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 135

Kajsiu B, ‘Transparenca dhe Përgjegjshmëria në qeverisje”, në Reformën e Sektorit të Mbrojtjesdhe të Sigurisë në Evropën Jug-lindore: Vështrime dhe Perspektiva – Shqipëria”: Një studimvetë-vlerësues, (DCAF, 2003), fq. 104–20.

Kenney D J, Perceptimet publike të Policisë në Shqipëri: Sondazhe mbarëkombëtare të qytetarëvedhe të policisë (University of New York dhe UNDP SSSR, 2004).

Khakee A dhe Florquin N, Kosova dhe Arma: Një vlerësim bazë mbi armët e vogla dhe të lehta nëKosovë (Sondazh mbi Armët e vogla Small Arms Survey and UNDP Kosovo, 2003).

Kola P, Kërkimi për Shqipërinë e Madhe, (C. Hurst & Co., 2003).

Kominek J, ‘Krimi i Organizuar Shqiptar gjen strehë në Republikën Çeke’, Jane’s IntelligenceReview, 14(10), tetor 2002, fq 34–5.

Krug E G et al, Rapoti Botëror mbi Dhunën dhe Shëndetin, (World Health Organisation, 2002).

Kusova Z, ‘INTERVISTË mej Gjen Pellumb Qazimi, Shef iForcave Shqiptare të Armatosura’,Jane’s Defence Weekly, 39(7), 19 shkurt 2003, fq 64.

Lawson C dhe Saltmarshe D, ‘Sigurimi dhe tranzicioni ekonomik: Prova nga veriu i Shqipërisë’,Studimet Euro-Aziatike, 51(1) 2000, fq. 133–148.

Lewis Young P, ‘Tregëtimi Klandestin i Armëve: çështje rrugësh dhe mënyrash’, Jane’s IntelligenceReview, 12(5), maj 2000, fq 48–51.

Moustakis F, ‘Kërcënime të Buta Sigurie në Evropën e Re: Rasti i Rajonit Ballkanik’, SiguriaEvropiane, 13(1–2), 2004, fq 139–56.

Lëvizja për Çarmatim dhe për një Shqipëri më të Sigurtë, Raporti përfundimtar mbi Zbatimin eProjektit mbi “Arsimimin për çarmatim dhe kulturë të paqtë’; (Tiranë; Programi i Kombeve tëbashkuara për Reformën ne Sektorin e Sigurisë, qershor 2003).

Nano F, ‘Shqipëria, Ballkani dhe procesi i integrimit transatlantik’, Gazeta Mesdhetare 15(3),2004, fq 1–11.

Nazarko M, ‘Civilët dhe kontrolli demokratik i Forcave të Armatosura’ në Drejtimin e Sektorit tëMbrojtjes dhe Sigurisë në Evropën Jug-lindore – Vërejtje dhe Perspektiva- Shqipëria.” JTrapans dhe P H Fluri (DCAF, 2003) fq 27–44.

Page et al., Armët e Vogla dhe të Lehta në Kompanitë Private të Sigurimit (PSC) në EvropënJuglindore: ‘Shkak apo Efekt i Pasigurisë?’ (SEESAC, August 2005).

Pettifer J, Zgjedhjet në Shqipëri 2003: Progresi, mangësitë dhe faktori Grek, (Qëndra Kërkimorepër Studimet e Konfliktit, 2003).

Pettifer J, Shqipëria, FYROM dhe Kosova: Shtetet në Zhvillim dhe Bashkimi Evropian (QëndraKërkimore për Studimet e Konfliktit, 2002).

Pettifer J, Zgjedhjet në Shqipëri – 2001: Legjitimiteti, Stabiliteti dhe OSBE-ja, (Qëndra Kërkimorepër Studimet e Konfliktit, 2001).

Platforma për Zgjidhjen e Çështjes Kombëtare, (Akademia e Shkencave të Shqipërisë, 1998).

Ripley Tim, ‘Shqipëria përplaset me krizën në Kosovë’, Jane’s Intelligence Review, 11(6), Qershor1999, fq 2; (‘Albania cashes in on Kosovo crisis’).

Ripley T, ‘Destabiliteti zotëron në Ballkanin e jugut’, Jane’s Intelligence Review, 14(3), 2002, fq37–9.

Ripley Tim, ‘Rebelimi në Maqedoni nxit tregëtimin e armëve në Ballkan’, Jane’s IntelligenceReview, 13(7), korrik 2001, fq 20–22.

Ripley T, ‘Jeta në “kutinë ballkanike të barutit” mbetet po aq e rrezikshme sa ka qenë gjithnjë” –Jane’s Intelligence Review, 11(3), mars 1999, fq 10–12 (‘Life in the Balkan “tinder box” remainsas dangerous as ever’)

Ruggerio V, ‘Kriminelët dhe ofruesit e shërbimeve: ekonomitë e pista ndër-kombëtare’, Crime,Law & Social Change, 28, 1997, fq 27–38.

Rynn S, Gounev P dhe Jackson T, Të mësuarit me Arsenalin – Armët e Vogla dhe të Lehta nëBullgari, (SEESAC, 2005).

Sagromoso D, Përhapja e Armëve të Vogla dhe të Mëdha në dhe Rreth bashkimit Evropian:Destabilitetit, Krimi i Organizuar dhe Grupet Terroriste, (Saferworld and Centre for DefenceStudies, 2001).

Saltmarshe D, Identiteti në një Shtet Ballkanik Post-Komunist” Studimi i një Fshati Shqiptar(Ashgate, 2001).

Scwander-Sievers S dhe Fischer B J, eds, Identitetet Shqipëtare: Miti dhe Historia, (Hurst, 2002).

Smith C dhe Gramoso D, ‘Trafikimi i armëve të vogla mund të eksportojë anarkinë e Shqipërisë’,Jane’s Intelligence Review, 11(1), Janar 1999, fq 24–8.

136 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

Smith M A, Shqipëria 1997–1998, (Qendra e Kërkimeve për Studimet mbi Konfliktin S42, 1999).

Smith M A, Shqipëria 1999–2000, (Qendra Kërkimore për Studimet mbi Konfliktin, G82, 2000).

Monitorimi i Armëve të Vogla dhe të Lehta në Evropën Juglindore 2005 (Saferworld dhe SEESAC).

Standish A M J,“Roli i Enver Hoxhës në zhvillimin e miteve shqiptare socilaiste”, Scwander-Sievers dhe Fischer, Identitete Shqiptare: Mite dhe Histori, (Hurst, 2002), fq 115–24.

Szajkowski B, ‘Zgjedhjet parlamentare në Shqipëri, Qershor Gusht 2001’, Studime Zgjedhore,22(2), 2003, fq 361–367.

Ballkani në të ardhmen e Evropës (Raporti i Komisionit Ndërkombëtar për Ballklanin, Sofie, Prill2005).

Totozanni I, ‘Civilët dhe ushtria në planet e mbrojtjes: nga një koncept i sigurimit kombëtar nënjë plan të detyruar’, në Reformën e Sektorit të Mbrojtjes dhe Sigurimit në Evropën Jug-lindore: Vështrime dhe Perspektiva – Shqipëria: Një Studim Vetëvlerësues (DCAF, 2003), fq58–71.

Tusha, P dhe Softa, F, Shoqeritë e ruajtjes, (Europa, 1997).

Woodward S I, ‘Rritja e bashkëpunimit në krimin ndërkufitar në Evropën juglindore?’, Gazeta eStudimeve për Evropën Juglindore dhe Detin e Zi, 4(2), 2004, fq. 223–40.

Qeveria

Shqipëria në Shifra 2004, (INSTAT, 2005).

Projekt Strategjia Kombëtare dhe Plan i Veprimit për Kontrollin e Armëve të Vogla dhe të Lehta,Republika e Shqipërisë, 2004

Letër datë 8 korrik 2003 nga Misioni i Përhershëm i Republikës së Shqipërisë në Kombet eBashkuara, drejtuar Departamentit të Çështjeve të Çarmatimit për Programimin eVeprimit, A/CONF.192/BMS/2003/CRP.93.

Ministria e Rendit Publik, Raporti Vjetor i Ministrisë së Rendit Publik – 2004 (Tiranë, 2005).

Raport i Qeverisë Shqiptare mbi Zbatimin e Rezolutës së Këshillit të Sigurimit të OKB-së përluftën kundër terrorizmit (i përditësuar).

Raport mbi Zbatimin e Programit të Veprimit të Kombeve të Bashkuara për Parandalimin,Luftimin dhe Zhdukjen e Tregëtisë së Paligjshme të Armëve të vogla dhe të Lehta në të gjithaaspektet e saj. Të dhëna që i janë dërguar Departamnetit të Kombeve të Bashkuara për Çështjetë Çarmatimit nga Shqipëria në 2004-ën.<http://disarmament.un.org:8080/cab/nationalreports/2003/Albania.pdf>

‘Sondazh mbi mbledhjen dhe dorëzimin e armëve, municioneve dhe materialeve të tjeraushtarake gjatë periudhës 1997–2004”, Drejtoria e Policisë së Tiranës, 2 mars 2005.

‘grupi i punës për të luftuar trafikimin e armëve të vogla dhe të lehta dhe eksplozivët: Projekti I,trafikimi i paligjshëm me armët e vogla, armët e lehta dhe eksplozivët” Dokumenti iprojektit, Qendra rajonale e projektit SECI, dhe Ministria e Rendit Publik, Tiranë, 2002.

Website-i i Ministrisë së Mbrojtjes së Shqipërisë,<http://www.MOD.gov.al/eng/industria/ndermarjet.asp>, 12 qershor 2005.

Marrëveshje, vendime, ligje, urdhëra dhe rregullore

Vendim i Këshillit të Ministrave nr 1,“Për një Ndryshim në VKM-në nr 365”, 10 janar 2003.

VKM nr 05 “Për Funksionimin e kompanisë së import-eksportit të ushtrisë, MEICO, dhemarrëdhëniet e saj me drejtoritë dhe njësitë e Ministrisë së Drejtësisë”, 08 janar 2002.

VKM nr 17,“Për një Ndryshim në VKM nr 365”, 28 janar 2002.

VKM nr. 53,“Për përcaktimin e zonave kufitare, llojeve të armëve, numrin e municioneve,kriteret e dhënies së liçensave për armët e ligjshme dhe tarifat përkatëse”, 4 shkurt 1999.

VKM nr 56,“Për dhënien e liçensave për armët e ligjshme për shefat dhe partnerët e kompanivetregëtare”, 4 shkurt 1999.

VKM nr 135,“Për miratimin e shitjes së armëve dhe të municioneve nga Ministria e Mbrojtjes”, 1maj 1992.

VKM nr 275,“Për administrimin dhe kontrollet e armëve të individëve, personave dhesubjekteve juridikë”, 25 qershor 1992.

VKM nr 344,“Për një ndryshim në VKM nr 365”, 7 korrik 2000; VKM nr 113,“Për një ndryshimnë VKM nr 365”, 8 mars 2001.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 137

VKM nr 365,“Për shkatërrimin ose shitjen e municioneve periudha e përdorimit të të cilave po uafrohet fundi, ose ka skaduar dhe për shitjen e armëve dhe municioneve shtesë”, 6 qershor1994.

VKM nr 366,“Për formimin e ndërmarrjeve të import-eksportit që janë në varësi të Ministrisësë Mbrojtjes”, 5 tetor 1991.

VKM nr 389,“Për disa shtesa në VKM nr 275”, 6 gusht 1993.

VKM nr 564,“Për një ndryshim në VKM nr 365”, 22 dhejtor 1997.

VKM nr 604,“Për miratimin e përgjithshëm të Kodit të Sjelljes së BE-së për eksportin e armëve”,28 gusht 2003.

VKM nr 617,“Për heqjen e armëve, pjesëve të armëve dhe pajisjeve ushtarake prej Forcave tëArmatosura për t’u shkatërruar, çmontuar dhe shitur”, dhe rregullat përkatëse, 4 dhjetor2002.

VKM nr 822,“Për një ndryshim në VKM nr 365”, 9 dhjetor 1996.

Rregullorja e Qeverisë Shqiptare nr 366,“Për shitjen e armëve dhe municionit”, 10 gusht 1996.

VKM nr 829,“Për një ndryshim në VKM nr 365”, 30 dhjetor 1998.

Dekreti nr 195,“Për shpalljen e Ligjit nr 7566 ‘Për armët’”, 25 shtator 1992.

Ligji nr 7566,“Për armët”, 25 maj 1992.

Ligji nr 7895, ‘Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë’, 27 janar 1995.

Ligji nr 7696, ‘Për Shërbimin e Rojeve Civile’, 7 prill 1993.

Ligji nr 7985, ‘Për disa Shtesa dhe Ndryshime në Ligjin nr 7696’, 13 shtator 1995.

Ligji nr 8001 “Për anti-genocidin”, 22 shtator 1995

Ligji nr 8043 “Për verifikimin”, 30 nëntor 1995.

Ligji nr 8388 ‘Për mbledhjen e SALW’, 5 gusht 1998.

Ligji nr 8671 “Për komandën dhe kompetencat e Forcave të Armatosura”, 26 tetorr 2000.

Ligji nr 8770, ‘Për shërbimin e Ruajtjes dhe të Sigurisë Fizike’, 19 prill 2001.

Ligji nr 9018, ‘Për mbledhjen e armëve, municioneve dhe Materialeve të Tjera Ushtarake’, 6 mars2003.

Rregullorja nr 485/1,“Për procedurën e tenderit për pajisjet ushtarake, të cilat kanë dalë jashtëpërdorimi, sipas parashikimeve të VKM nr 617”, 14 tetor 2003.

Rregullorja nr 495/2,“Për procedurën e tenderit për pajisjet ushtarake, të cilat kanë dalë jashtëpërdorimi, sipas parashikimeve të VKM nr 617”, 21 tetor 2003.

Rregullorja nr 9603,“Për përgatitjen dhe dokumentimin e pajisjeve ushtarake që shërbejnë përaktivitetet e import-eksportit”, 18 shtator 2003.

Marrëveshja tri-palëshe nr 1214, ‘Për mbledhjen, ruajtjen, sigurimin, adminstrimin earmatimeve-municioneve dhe materialeve të tjera luftarake’, 29 mars 2000.

Website

Qëndra për Studime mbi Evropën Juglindore website, <http://www.csees.net>.

Komiteti për Pajtim Mbarëkombëtar, <www.pajtimi.com>, 17 May 2005.

Zgjidhjet EOD – Ltd website, <http://www.eod-solutions.com>.

Instituti për Raportimin e Luftës dhe të Paqes: Raportete për Krizat në Ballkan,<http://www.iwpr.net/>.

Bazat e të dhënave të NISAT – website, <www.nisat.org>.

Indeksi i Perceptimit të Korrupsionit – Transparency International,<http://www.transparency.org>, 6 Qershor 2005.

Media

‘150,000 armë shqiptare mendohet që të jenë në Greqi’, 24 korrik 1999, fq 3. Burimi: NISAT Bazae të Dhënave të Arkivit të Tregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

‘Ministria Shqiptare e Mbrojtjes konfirmon dhurimin e armëve luftarake për ushtrinë afgane’,AFP (Paris), 28 nëntor 2002. Burimi: Baza e të Dhënave të Arkivit të Tregut të Zi,<http://www.nisat.org/>, 17 Maj 2005.

‘Ministri Shqiptar i Mbrojtjes premton rigjallërimin e fabrikave për prodhimin e armëve’, BBCMonitoring Service. Burimi: Koha Jonë, 22 mars 2005.

138 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

‘Zgjedhjet në Shqipëri plotësojnë pjesërisht standartet ndërkombëtare – përditësim i OSBE-së ‘,AFX Europe, 4 qershor 2005.

“Policia shqiptare arreston të dyshuarit, bashkëpunëtorë të ngushtë të ish-kryeministrit”, BBCMonitoring Service, 13 shtator 2005. Burimi:“Durres: Fillon stina e arrestimeve të mëdha”,Koha Jone, Tiranë, në shqip, 10 shtator 2005, faqe 3.

‘Shefi i policisë shqiptare është i angazhuar për të siguruar zgjedhje të qeta’, BBC MonitoringService, Mbretëria e Bashkuar, 5 korrik 2005. Burimi: ATSH, Tiranë, në anglisht, 1400 gmt, 5korrik 2005.

“Kryeministri shqiptar premton për respektimin e ligjit, luftën kundër korrupsionit dhekrimin”, BBC Monitoring Service, 9 shtator 2005. Burimi: ATSH, Tiranë, në Anglisht 1855gmt, 9 shtator 2005.

‘Kryeministri shqiptar bën apel për hetime për akuzat për marrjen e deputetëve me trafikimarmësh me Kosovën’, Agjencia telegrafike Shqiptare, 9 nëntor 2004.

“Kryeministri shqiptar premton “ tolerancë zero” për krimin e organizuar dhe trafikun”, BBCMonitoring Service, 12 shtator 2005. Burimi: Perndoj N,“Berisha: Lufta kundër mafias,tutorët e saj politikë”, Shekulli, 10 shtator 2005, fq 3.

‘Prokurorët shqiptarë thonë që shefat e kontrabandës së armëve janë në Mal të Zi’, 2 mars 2005,BBC Monitoring; ‘Armët për Kosovë-Metohija nëpërmjet Podgoricës’, Blic, në Serbisht, 28tetor 2002. Burimi: Qëndra për Studime për Evropën Jug-lindore website,<http://www.csees.net>, 7 prill 2005.

Aliaj I, ‘Shqipëria: Lufta e brendëshme krijon përçarje në qeveri’, IWPRBCR 450, 6 gusht 2003,<http://www.iwpr.net/>, 18 maj 2005.

Arie S, ‘Hakmarrja e mban të lidhur Shqipërinë me të shkuarën: Mijëra vetëve u duhet tëlargohen pasi kanuni mesjetar rrezikon jetët e baballarëve dhe djemve të tyre’, The Observer,21 shtator 2003,<http://observer.guardian.co.uk/international/story/0,6903,1046385,00.html>, 17 maj 2005.

‘Adoleshenti i armatosur kërcënon për vdekje pronarin e klubit të natës’, Çështje të Krimit dheKorrupsionit në Shqipëri, 29 janar–4 shkurt 2005. Burimi: Shekulli, 4 shkurt 2005.

Bala A, ‘Përmbledhja e armëve në Ballkan’, Radio Free Europe / Radio Liberty Newsline, 6(70), 15prill 2002.

Barnett N, ‘Mungesa e fondeve, pajisjeve të mbikqyrjes dhe korrupsioni zyrtar pengojnëkontrollin e tregëtisë së paligjshme në njerëz dhe droga’, IWPRBCR 479, 04 shkurt 2004,<http://www.iwpr.net/>, 7 prill 2005.

‘Rojet kufitare ndërpresin përpjekjet për kontrabandë armësh me Kosovën’, Shërbimet e TanjugDomestic Service, në serbo-kroatisht, 1426 GMT, 28 shkurt 1999 [FBIS Tekst i Përkthyer].Burimi: NISAT – Baza e të Dhënave të Arkivës së Tregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 Maj2005.

Borger J, ‘Shqipëria e pushtuar nga keqardhje’, The Guardian, 26 prill 1997.

Bowcott O, ‘Berisha i indinjuar mohon grushtin e shtetit por i mban armët’, The Guardian, 17Shtator 1998, fq 15.

Buzi D, ‘Berisha e ul kërcënimin Nano’, IWPRBCR 480, 13 shkurt 2004, <http://www.iwpr.net/>,18 maj 2005.

‘Shtohen në Bari kontrollet mbi ngarkesat me destinacion Shqipërinë’, Corriere della Sera(versioni i Internetit) në Italisht, <http://www.rcs.it/corriere>, 3 maj 1999. Burimi: NISATBaza e të Dhënave të Arkivës së Tregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

Coleman K, ‘Berisha e mohon rolin e tij në protesta’, The Guardian, 2 mars 1998, fq 12.

E përditshmja mbi trafikimin e furnizimeve për UÇK’, Corriere della Sera (versioni në Internet)në Italisht, <http://www.rcs.it/corriere>, 4 maj 1999. Burimi: NISAT Baza e të Dhënave tëArkivës së Tregut të Zi <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

‘Anëtari i sëmurë i bandës së Lushnjes akuzohet për vrasje të një polici’, Çështje të Krimit dheKorrupsionit në Shqipëri, 2–8 korrik 2005. Burimi: Shekulli, 5 qershor 2005.

‘Ministri i Mbrojtjes jep të dhëna për vrasjet, armët dhe kthimet’, Agjencia Telegrafike Shqiptare,ATSH, 22 shtator 1997. Burimi: NISAT Baza e të Dhënave të Arkivës së Tregut të Zi,<http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

Dervishi L, ‘Shqipëri: Vrasjet ekspozojnë ndarjet myslimane’, IWPRBCR 402, 31 janar 2003,<http://www.iwpr.net/>, 7 prill 2005.

Dimevski S, ‘Maqedonia – një depo e armëve të paligjshme të UÇK-së?’, Utrinski Vesnik, nëMaqedonisht, 13 shtator 1999, fq 5 [FBIS Tekst i përkthyer]. Burimi: NISAT Baza e të Dhënavetë Arkivës së Tregut të Zi <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 139

“Shefi i BE-së i bën thirrje Shqipërisë që të vazhdojë reformat, dhe të luajë rolin e stabilizuesit nëBallkan”, BBC Monitoring Service, 14 shtator 2005. Burimi: ATSH, Tiranë, në anglisht, 1218gmt, 14 shtator 2005.

‘Shefi i politikës së jashtme në BE bën thirrje për hetime në problemet e zgjedhjeve në Shqipëri’,AP Worldstream, 4 korrik 2005.

BE-ja shtyn marrëveshjen me Shqipërinë për gjashtë muaj”, BBC Monitoring Service, 7 shtator2005. Burimi: Perndoj N,“Salzmann: Fundi i negociatave me BE-në në 2006”, Shekulli, 6shtator 2005, fq 3.

‘Refugjatët kapen me heroinë, e synuar për në Greqi’, Çështje të Krimit dhe Korrupsionit nëShqipëri, 18–24 dhjetor 2004.

Feci Z, ‘Skandali prek hetuesit ushtarakë’, Tirana Republika, në shqip, 26 qershor 2001, fq 3.Burimi: NISAT Baza e të Dhënave të Arkivës së Tregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj2005.

Feci Z dhe A Hoxhaj, ‘Skandal në ministrinë e rendit publik’, Tirana Republika, në shqip, 20korrik 2001, fq 3. Burimi: NISAT Baza e të Dhënave të Arkivës së Tregut të Zi,<http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

197 të vrarë nga armët e zjarrit në Tiranë për periudhën mars-shtator’, Koha Jonë, Tirana, nëshqip, 2 tetor 1997, fq 2. Burimi: NISAT Baza e të Dhënave të Arkivës së Tregut të Zi,<http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

‘Katër të rinj nga rrethi i Pukës arrestohen për tentativë për vrasje të një pronari të një lokali nëTiranë’ Çështje të Krimit dhe Korrupsionit në Shqipëri, 8–14 janar 2005. Burimi: Shekulli, 14janar 2005.

Gillan A, ‘Armët e gjetura në Itali çojnë në hapjen e një procesi për kontrabandë’, The Guardian,20 maj 1999.

‘Policia Greke arreston trafikantë shqiptarë, kapin drogë’, Agjencia e Lajmeve greke, në anglisht,1334 GMT, 11 prill 1998, <http://www.ana.gr>, Burimi: NISAT Baza e të Dhënave të Arkivës sëTregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

‘Policia greke gjen dhe konfiskon 300 Kallashnikovë’, Agjencia Greke e Lajmeve, në anglisht, 1815GMT, 20 shkurt 1998, <http://www.ana.gr>. Burimi: NISAT Baza e të Dhënave të Arkivës sëTregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

Haxhiaj B, ‘Furnizuesit e Ushtrisë Nacional Çlirimtare me Armë’, IWPRBCR 272, 17 gusht 2001.

Harizaj E, ‘Berisha dështon me marrëveshjen e bashkëpunimit’, IWPRBCR 397, 13 janar 2003,<http://www.iwpr.net/>, 18 maj 2005.

‘Gjendet një arsenal me armë të rënda në një shpellë në afërsi të kufirit grek’, Çështje Krimi dheKorrupsioni në Shqipëri, 5–11 mars 2005.

Hunt I, ‘Shqipëria në krizë’, The Guardian, 25 shkurt 1997, fq 8.

Ilo M, ‘Votat shqipëtare nxisin betejën politike’, IWPRBCR 126, 21 mars 2000,<http://www.iwpr.net/>, 18 May 2005.

Struktura monitoruese ndërkombëtare raporton se zgjedhjet në Shqipëri “janë përgjithësisht tëdrejta”’, BBC Monitoring Service,“Mbretëria e Bashkuar, 4 qershor 2005, Burimi: TelevizioniShqiptar, Tiranë, në shqip, 0600 gmt, 4 korrik 2005.

‘Monitoruesit ndërkombëtarë janë kritikë ndaj zgjedhjeve në Shqipëri’, AP Worldstream, 4qershor 2005.

‘Ambasadori Italian kritikon qendrën e anti-trafikimit në Vlorë’, Çështje Krimi dhe Korrupsioninë Shqipëri, 5–11 mars 2005. Burimi: Shekulli, 9 mars 2005.

‘Italia ndalon autokolononë me ushqime të ngarkuar me armë për UÇK-në’, Corriere della Sera(versioni i Internetit) në italisht, <http://www.rcs.it/corriere>, 3 maj 1999.

Judah T, ‘Luftë nëpëmjet telefonave celularë, gomerëve dhe Kallashnikovëve’, The GuardianWeekend, 29 gusht 1998, fq 6.

Koka A, ‘Shpërthen skandali: Armët e ushtrisë shqiptare shiten në Lindjen e Mesme’, TiranaRepublika [Shqipëri], 10 prill 2002, fq 3. Burimi: NISAT Baza e të Dhënave të tregut të Zi,<http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

‘Kosovë: KFOR-i ndalon 27 persona – mundohen të dërgojnë armë në FYRON gjatë javës sëkaluar’, FBIS-EEU-2001-0813, Paris AFP (Shërbimi i Evropës Veriore), në Anglisht, 1422GMT, 13 gusht 2001 [FBIS tekst i zbardhur]. Burimi: NISAT Baza e të Dhënave të Arkivit tëTregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

140 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

‘Kosovë: OKB-ja vlerëson se 200,000 armë kontrabandë kalojnë nga Shqipëria’, Paris AFP(Shërbimi i Evropës Veriore), në anglisht, 2056 GMT, 14 qershor 1998. Burimi: NISAT – Bazae të dhënave e Arkivit të Tregur të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

Letra, The Guardian, 1 mars 2000, fq 23.

‘Letra: Pjesa e UCK-së në një zgjedhje për Ballkanian – Nga profesor Sali Berisha’, The Times, 28maj 1999.

Loyd A, ‘Oferta e Berishës shërben vetëm për të nxitur furinë e rebelëve’, The Times, 11 mars 1997.

‘Anëtari i bandës së Lushnjës vritet ndërkohë që mbështetësit e PD-së festojnë’, Çështje Krimi dheKorrupsioni në Shqipëri, 2–8 korrik 2005. Burimi: Koha Jonë, 6 Korrik 2005.

Loyd A, ‘SHBA lufton për të kapur armë nga rebelët shqiptarë’, The Times, 6 mars 2001.

‘Anëtarët e bandës së Lushnjës Vila dhe Cici i mohojnë akuzat për vrasje’, Çështje Krimi dheKorrupsioni në Shqipëri, 9–15 korrik 2005. Burimi: Koha Jonë, 15 qershor 2005.

‘Ushtria dhe policia maqedonase mohojnë se i kanë shitur snajpera Shqipërisë’, 11 nëntor 11 2002;Nikolovski D, ‘Askush në vend nuk ka dëgjuar që Shqipërisë i janë shitur snajpera’, Dnevnik[Maqedoni], 11 nëntor 2002. Burimi: Qëndra për Studime të Evropës Juglindore website,<http://www.csees.net>, 7 prill 2005.

Mahmutaj F, ‘Kërcënimet për burgim zbulojnë shitësit’, Gazeta Shqiptare, 18 dhjetor 2004.Burimi: Qëndra për Studime mbi Evropën Jug-lindore website, <http://www.csees.net>, 7 prill2005.

‘Zbulohet i dyshuari kryesor i trafikimit të fishekëve në Greqi’, Çështje Krimi dhe Korrupsioni nëShqipëri, 12–18 shkurt 2005, e marrë nga Rilindja Demokratike, 12 shkurt 2005.

‘Grabitës të maskuar dhe të armatosur vjedhin armë nga makinat në rrugët rurale në Mat’,Çështje Krimi dhe Korrupsioni në Shqipëri, 8–14 janar 2005. Burimi: Shekulli, 12 janar 2005.

Metaj E, ‘Nano: Trafikantët e drogës sajojnë bisedë’, Korrieri, 14 nëntor 2004. Burimi: Qëndra përStudime mbi Evropën juglindore, <http://www.csees.net>, 7 prill 2005.

‘Ministria hedh poshtë akuzën se Tirana ka dërguar armë në Rwanda’, Tiranë – ATSH, nëanglisht, 2047 GMT, 19 nëntor 96, [FBIS Tekst u zbardhur]. Burim: NISAT – Baza e tëDhënave të Arkivit të Tregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

‘Ministria e Brendshme: Raketat tokë-ajër të kapura në Shqipëri nuk janë të destinuara për nëMaqedoni’, <http://www.realitymacedonia.org.mk/web/news_page.asp?nid=3999>, MIA –Agjencia Maqedonase e Informcionit, 14 dhjetor 2004. Burimi: Qëndra për Studime mbiEvropën Jug-lindore website, <http://www.csees.net>, 7 prill 2005.

Musta S, ‘Fushata zgjedhore në Shqipëri bëhet e përshtirë’, IWPRBCR 561, 23 qershor 2005,<http://www.iwpr.net/>, 24 gusht 2005.

Musta S, ‘Shqipëri: Misionarët ngatërrohen nga lidhjet e vetëvrasjes së fëmijës’, IWPRBCR 555, 11maj 2005, <http://www.iwpr.net/>, 7 prill 2005.

Musta S, ‘Zgjerohet gjiri shqiptar veri-jug: Ndërkohë që investimet dhe turizmi rriten në qytetetjugore, fshatrat rurale të veriut braktisen’ IWPRBCR 512, 20 gusht 2004,<http://www.iwpr.net/>, 7 prill 2005.

Musta S, ‘Nano të pyetet për akuzat për kontrabandë arësh: opozita shqiptare ka një zbardhje tënjë bisede inkriminuese të bërë nga Kryeministri në 1997-ën’, IWPRBCR 528, 19 nëntor 2004.

Mustafa A dhe Jeta X, ‘Fshehja e amnistisë së armëve të Kosovës: fushata e shumë reklamuar nukia del mbanë të bindë shqiptarët dhe serbët që të dorëzojnë armët’, IWPRBCR 464, 16 tetor2003, <http://www.iwpr.net/>, 18 maj 2005.

Nazi F, ‘Shpresa e perëndimit për një brez të ri për të sjellë normalitet në skenën politikeshqiptare u thye’, IWPRBCR 83, 12 tetor 1999, <http://www.iwpr.net/>, 18 maj 2005.

Nikolakopoulos V, ‘Tregëtia e armëve në Greqi’, suplementi ‘VIMAgazino’, To Vima tis Kiriakis, 5gusht 2001, fq 56–59; ‘Detajet e raportit rrisin qarkullimin e armëve të paligjshme në Greqi’,FBIS-EEU-2001-0419, Athens To Vima, në greqisht, 19 prill 2001, fq A15 [FBIS Tekst ipërkthyer]. Burimi: NISAT Baza e të Dhënave e tregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj2005.

‘Nikolle Lesi: Padi për fyrje në KPD’, Rilindja Demokratike, 14 nëntor 2004. Burimi: Qendra përStudime mbi Evropën Juglindore, <http://www.csees.net>, 7 prill 2005.

‘OSBE kritikon paaftësinë për të zbatuar ligjet e trafikimit’, Çështje Krimi dhe Korrupsioni nëShqipëri, 15–21 janar 2005. Burimi: Shekulli, 21 janar 2005.

Owen R, ‘Kontrabandistët e armëve përdorën bamirësinë si mbulim’, The Times, 4 maj 1999.

Owen R, ‘SHBA miraton planin për trupa të mbrojtjes së ndihmës në Shqipëri’, The Times, 29mars1997.

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 141

Pettifer J, ‘Politika sekrete e luajtur sipas rregullave të vjetra’, The Times, 4 mars 1997.

Pettifer J, ‘Socialistët zgjedhin drejtues të ri në mes të të shtënave të armëve në Tiranë’, The Times,30 shtator 1998.

‘Policia arreston 90 të dyshuar për kontrabandë droge, trafikim armësh’, AP, 9 qershor 1998;‘Italia: Armë dhe drogë kapen në portin e barit’, FBIS-WEU-2000-0316, Rome ANSA, nëitalisht, 1138 GMT, 16 mars 2000 [FBIS tekst i përkthyer]. Burimi: NISAT baza e të Dhënave tëArkivës së Tregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

‘Polici arrestohet nga kolegët pasi qëllon me armën e shërbimit’, Çështje Krimi dhe Korrupsioninë Shqipëri, 8–14 janar 2005. Burimi: Shekulli (versioni i internetit), 12 janar 2005.

‘Policia kap armë kontrabandë nga Shqipëria’, Shkup MIC, në anglisht, 29 qershor 1998. Burimi:NISAT – baza e të Dhënave e Arkivës së tregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

Quin D, et al, ‘Çarmatimi i civilëve në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoni do të thotë që civilët t’ishohin armët si kërcënim, jo si garanci’, IWPRBCR 470, 27 nëntor 2003,<http://www.iwpr.net/>, 07 prill 2005.

Rama A, ‘Partia Socialiste bllokon pyetjen e Nanos’, Shekulli, 23 nëntor 2004. Burimi: Qëndra përStudime mbi Evropën Jug-lindore, <http://www.csees.net>, 7 prill 2005.

‘Rriten detajet e raportit mbi qarkullimin e armëve të paligjshme në Greqi’, FBIS-EEU-2001-0419, Athens To Vima, në greqisht, 19 prill 2001, fq A15 [FBIS Tekst i përkthyer]. Burimi: Bazae të Dhënave e Arkivit të Tregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

‘Vëzhguesi i Partisë Republikane vdes nga të shtënat e zgjedhjeve në Shqipëri’, BBC MonitoringService, Mbretëria e Bashkuar, 5 qershor 2005. Burimi: Shekulli, Tiranë, në shqip, 4 qershor2005, fq 7.

‘Zyrtari i partisë republikane mendohet të jetë vrarë për arsye politike’, Çështje Krimi dheKorrupsioni në Shqipëri, 2–8 Korrik 2005. Burimi: Shekulli, 5 qershor 2005.

Robertson J, ‘Shqipëria shpall gjendjen e jashtëzakonshme’, The Guardian, 3 mars 1997, fq 1.

Semini L, ‘Shqipëria: Thyhet pika e vdekjes e politikës’, IWPRBCR 345, 26 qershor 2002,<http://www.iwpr.net/>, 18 maj 2005.

Semini L, ‘Shqipëri: lufta e brendshme politike kërcënon ekonominë’, IWPRBCR 315, 6 shkurt2002, <http://www.iwpr.net/>, 18 maj 2005.

Shameti S, ‘Shqipëria: Rritet lufta për pushtet’, IWPRBCR 467, 6 nëntor 2003,<http://www.iwpr.net/>, 18 maj 2005.

‘Polici nga Shkodra dyshohet për grabitje në rrugë’, Çështje Krimi dhe Korrupsioni në Shqipëri,12–18 shkurt 2005. Burimi: Shekulli, 17 shkurt 2005.

Sikorski R, ‘Luftë dhe rregull’, The Times, 3 maj 1997.

Smith H, ‘Syri i euros: nën piramida: depresion, droga dhe dëshpërim’, The Guardian, 8 shkurt1997, fq 20.

‘304 policë hiqen nga puna në 2004-ën’, Çështje Krimi dhe Korrupsioni në Shqipëri, 8–14 janar2005. Burimi: Zëri i Popullit, 12 janar 2005.

Swain J and B Johnson-Thomas, ‘Kompania ajrore Britanike rrit terrorin në Corgo’, SundayTimes, 3 qershor 2005, fq 27.

‘Sviceriani përpiqet t’i shesë UÇK-së armë Austriake’, Die Presse (Vienë), në Gjermanisht, 20 maj1999, fq 4. [FBIS Tekst i përkthyer]. Burimi: NISAT – Baza e të Dhënavev e Arkivit të Tregut tëZi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj 2005.

‘Policët e Tiranës arrestojnë katër shqipëtarë pwr kontrabandw armwsh nw FYROM’, FBIS-EEU-2001-0426, Paris AFP (North European Service), nw Anglisht, 1358 GMT, 26 Prill 2001[FBIS Transcribed Text]. Burimi: NISAT Baza e të Dhënavev e Arkivit të Tregut të Zi,<http://www.nisat.org/>, 17 May 2005.

Topollaj D, and Karaj V, ‘Si më qëlluan për një copë tokë’, Panorama, 24 Janar 2005.

‘Trafficker of drugs, weapons, ammunition arrested’, Çështjë të Krimit dhe të KorrupsionitShqiptar, 16–22 Prill 2005. Burimi: Shekulli, 11 Prill 2005.

‘Vendim me dy vjet burgim, kriminelit që sulmoi policinë’, Çështje të Krimit dhe të KorrupsionitShqiptar, 5–11 Mars 2005. ) Burimi: Shekulli (Versioni i Internetit), 5 Mars 2005.

‘Vila dhe Cici hedhin poshtë dëshminë e anëtarit ‘të penduar’ të grupit’, Çështje të Krimit dhe tëKorrupsionit Shqiptar, 9–15 Korrik 2005; Burimi: Shekulli, 15 Korrik 2005.

Ëalker T, ‘Të bindurit e Berishës rrisin spektrin e Luftës veri-jug’, The Times, 12 mars 1997.

Ëalker T, ‘Armët pa para inkurajojnë rezistencën e Kosovës’, The Times, 16 mars 1998.

142 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

‘Kontrabandohen armë nga Kosova në Evropë’, Gazeta Shqiptare, në shqip, 18 gusht 1999, fq. 7.Burimi: NISAT Baza e të Dhënave e Arkivit të Tregut të Zi, <http://www.nisat.org/>, 17 maj2005.

Wlls M, ‘Fima e Armëve lidhet me Shefin e Ushtrisë së Rwandan army chief ’, The Guardian, 10shkurt 2000, fq. 8.

Prezantime

Bajram Ibraj, Drejtor i Përgjithshëm i Policisë, ‘Iniciativat shqiptare në luftën kundër trafikimittë armëve te vogla dhe të lehta. Armët e Lehta’, prezantimi në workshopin (Trajtimi iÇështjes së Trafikimt të Armëve të Vogla dhe të Lehta në Europën Juglindore) (SEE), Tiranë,Shqipëri, 14–15 Dhjetor 2004. Njoftim për shtyp i botuar në web-site-in e Ministrisë sëRendit Publik, 14 Dhjetor 2004, <http://www.mpo.gov.al/anglisht/mrp-ENGLISH.htm>, 7Prill 2005.

Organizatat ndërkombëtare

Komisioni i Komuniteteve Evropiane, Dokument pune i punonjësve të stafit: Shqipëria –Raporti i stabilizimit dhe Associimit 2004, (Bruksel, SEC(2004) 374 / 2).

“Deklarata e Presidendës në emër të Bashkimit Europian lidhur me formimin e QeverisëShqipëtare”, 12060/2/05 REV 2 (Presse 227), Bruksel , 15 shtator 2005, < http://europa.eu.int>

PAMECA, Propozimi i programit të punës 2005.

‘Memorandumi i Shkatërrimit të Armëve të vogla dhe të lehta në Shqipëri’, Zyra e PunëvëPublike, departamenti i Shtetit, <www.state.gov>.

Programi i Zhvillimt të Kombeve të Bashkuara në Shqipëri website, <www.undp.org.al>.

UNDP, Programi për Mbështetje në Reformën e Sektorit të Sigurisë, Raporti tremujor nr 3,ALB/01/003, 1 korrik–30 shtator 2003.

UNDP, Programi për Mbështetje në Reformën e Sektorit të Sigurisë, Raporti tremujor nr 4,ALB/01/003, 1 tetor–31 dhjetor 2003.

Programi i Zhvillimit i Kombeve të Bashkuara, Armët në Këmbim të Zhvillimit (Raportipërfundimtar, Tiranë, Shqipëri, 1 Qershor 2002).

Lista e të intervistuarve kryesorë

1. Doug Adams, Zevendës Kryetari i PAMECA

2. Flori Ademaj, Oficer Kombëtar për Sigurinë, OSBE

3. Illir Aliaj, ish kontribuesi IWPR

4. John Anderson, NAMSA

5. Anon, gazetar investigativ

6. Edmond Bahiti, Shef i Sektorit të Trafikimt të Paligjshëm

7. Artan Bajraktari, Shef i Zyrës Qendrore të Interpolit

8. Ramazan Beka, Lëvizja për Çarmatim

9. Kostaq Beluri, Shef i Luftes Kundër Krimit të Organizuar dhe Mbrojtjes së Dëshmitarit

10. Sali Berisha, Kryetar i Partisë Demokratike

11. Roland Bimo, Sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Punëvë të Jashtme

12. Richard Bone, Oficer i Krimit të Organizuar, PAMECA

13. Rodrigue Boulay, Këshilltar teknik, NAMSA

14. Phil Cox, Atashe i Mbrojtjes pranë Ambasadës së Britanisë

15. James Deeney, Koordinator i ekipit për Iniciativën kundër Krimit të Organizuar, CAM-A

16. Artan Didi, Drejtor i Drejtorisë së Rendit dhe Sigurisë Publike

17. Fatmir Disha, Shef i Repartit Operativ në Drejtorinë e Doganave

18. Lawrence Doczy, UNDP, Programi i Reformës në Sektorin e Sigurisë

19. Namik Dokle, Zevendës Kryeministër

20. Borut Erzen, Këshilltar Ndërkombëtar për Menaxhimin e Kufinjve, PAMECA

21. Eglatina Gjermeni, Alenca Gjinore për Qëndrën e Zhvillimit

22. Rasim Gjoka, Drejtor Ekzekutiv, Fondacioni Shqipëtar “Zgjedhja e konflikteve dhe pajtimi imosmarrëveshjeve “

23. Todi Grazhdani, Drejtoria për Policinw Komunitare dhe Mbrojtjen e Armëve

24. Spartak Gumaj, Shefi i Sektorit të Anti -Trafikimit, Drejtoria e Luftës kundër Krimit tëOrganizuar

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 143

25. Arben Hanelli, Shefi i Sektorit të Sherbimeve Kufitare

26. Nikos Hatzis Këshilltar Ndërkombëtar për Menaxhimin e Kufinjve, PAMECA

27. Bruce Hintz, ICITAP tek ambasada amerikane

28. Shaun Hollenbaugh, Atashe Detar i Ambasadës Amerikane

29. Bajram Ibraj, Drejtor i Përgjithshëm i Policisë së Shtetit

30. Rebani Jaupi, Drejtor i Drejtorisë kundër Akteve Terroriste

31. Lek Kashnjeti, arsenali MOI

32. Petro Koçi, ish Ministër i Rendit Publik (tetor 97–mars 98) dhe deputet i Partisë Socialiste iFierit.

33. Genci Kojdhelli, Keshilltar i Ministrit të Rendit Publik

34. Arben Kotobelli, Supervizor projekti, NAMSA

35. Rima Koyler, Officer Politik, Ambasada e SHBA

36. Zyrtarw të Ministrisë së Mbrojtjes

37. Fami Neziri, Sektori i kontrollit të armëve , Ministria e Mbrojtjes

38. Ahmet Osmani, Qendra Kombëtare e Çarmatimit

39. Adlej Pici, ISO

40. Ylli Pinari, Drejtor i Përgjithshëm i MEICO

41. Joe Preston, Ambasada Britanike

42. Albert Rakipi, Instituti Shqipëtar për Marrëdhënet Ndërkombëtare

43. Bujar Ramaj, Qendra Shqipëtare e Krimit të Organizuar dhe Mafias

44. Ardjan Robja, Drejtor i Përgjithshëm, Republika e Shqipërisë, Ministria e Mbrojtjes Fabrikae Eksplozivëve, ULP Mjekës, Elbasan

45. Giovanni Santoro, Shef i Interforcës Italiane

46. Dashamir Shehu, ish Kryetar i Komisionit Parlamentar të Mbrojtjes

47. Armand Skapi, Shef i Departamentit të Kombeve të Bashkuara, Ministria e Punëve tëJashtme të Shqipërisë

48. Elton Skendaj, Drejtor i Qendrës së Edukimit të Çarmatimit dhe Paqes

49. Kenn Underwood, EOD Solutions Ltd

50. Adrian Wilkinson, Lider i grupit, SEESAC

51. Erion Veliaj, Drejtor i Mjaft-it

52. llirjan Zaimi, Shefi i Sektorit të PoIitikave të Komunitetit dhe Grumbullimit të Armëve

Të intervistuar rajonalë

Berat1. Aleksander Baci, Anëtar i Dhomës së Tregëtise, Berat

2. Koco Dafa, Shef i Njësisë së Anti-Trafikimit Berat

3. Alfred Kanani, Shef i Rendit Publik, Komisariati i Policisë Berat

4. Memli Kasapi, Drejtor i Fabrikës Ushtarake të Poliçanit

5. Ymer Kordha, Drejtor i Punëve të Jashtme në Këshillin e Rrethit Berat

6. Arben Konomi, Doktor në Departamentin e Urgjencës në Spitalin e Beratit,

7. Lorenc Panganica, Drejtor i Policisë, Berat

8. Anastas Pjetri, Drejtor i Shkollës së Mesme

Fier9. Sali Caushaj, Specialist i Armatimit për Drejtorinë e Policisë së Fierit

10. Erjon Cela, Zv/Prokuror i Përgjithshëm, Zyra e Prokurorit të Përgjithshëm, Gjykata eRrethit të Fierit

11. Ilir Dano, Kryetar i Këshillit të Rrethit, Fier

12. Bajram Gashi, Drejtor i Departamentit të Arsimit, Prefektura e Fierit

13. Ali Hajdini, Shef i Ispektorëve, Drejtoria e Policisë Fier

14. Agim Hysenaj, Specialist i Grumbullimit të Armëve, Drejtoria e Policisë Fier

15. Fredi Jorgagji, Zv/ Drejtor i Shkollës së Mesme Private “Flatrat e Dijes” dhe korrespondenti ikomisionit të Helsinkit për Fierin

16. Iqmet Kononeci, Inspektor, Administrata e Prefekturës së Fierit

17. Qydret Kadija, Prokuror, Gjykata e Rrethit të Fierit

18. Robert Metaj, Shefi i Departamentit së Kirurgjisë pranë Spitalit të Fierit

19. Rajmonda Stefa, Prefekti i Fierit

20. Marsida Xhafellari, Gjyqtar në Gjykatën e Rrethit të Fierit

144 HAPJA E NJË FAQEJE TË RE: ARMËT E VOGLA DHE TË LEHTA NË SHQIPËRI

21. Hamza Xhaferraj, Shefi i Departamentit të Drejtësisë, Drejtoria e Policisë Fier

22. Baftjar Zeqo, Kryetar i Bashkisë së Fierit

Gjirokastra23. Besnik Alimema, Shefi i Seksionit të Grumbullimit të Armëve, Drejtoria e Policisë së Rrethit

Gjirokastër

24. Aristotel Gushi, Kirurg, Spitali i Gjirokastrës

25. Alfred Kondi, Shefi i Njësisë së Anti-Trafikimit, Drejtoria e Policisë së Rrethit Gjirokastër

26. Skënder Muca, ZV/ Kryetar i Dhomës së Tregëtisë, Gjirokastër

27. Sokol Saho, Drejtor i Drejtorise së Policisë së Rrethit Gjirokastër

28. Foto Soko, Drejtor i Zyrës së Emergjencave Civile, Prefektura Gjirokastër

29. Thoma Voda, Drejtor i Shkollës së Mesme “Koto Hoxhi”, Gjirokastër

Kukes30. Avdulla Domi, Zv/ Kryetar, Dhoma e Tregëtisë, Kukës

31. Besnik Hallaci, Sekretar i Përgjithshëm i Prefekturës së Kukësit

32. Jonuz Kola, Drejtor i Shoqatës së Viktimave, Kukës

33. Dritan Musa, Kryetari i Njësisë së Anti-Trafikimit, Drejtoria e Policisë së Rrethit të Kukësit

34. Bashkim Ngjeci, Sekretar i Pergjithshëm i Këshillit të Rrethit, Kukës

35. Mark Nufi, Drejtor i Spitalit të Kukësit

36. Shkelqim Pepkola, Shef i Komisariatit të Kukësit

37. Violeta Sinani, Drejtor i Shkollës së Mesme , Kukës

38. Ylli Tafili, Drejtor i Drejtorisë së Policisë së Rrethit

Shkodra39. Erzen Cera, Shefi i Departamentit të Krimit, Drejtoria e Policisë së Shkodrës

40. Pellumb Dani, Shef i Departamentit të Emergjencave, Prefektura e Shkodrës.

41. Gani Dega, Shefi i Çarmatimit, Drejtoria e Policisë së Shkodrës

42. Gjergj Gjoni, Shefi i Departamentit të Armatimit, Drejtoria e Policisë së Shkodrës

43. Artan Haxhi, Kryetar i Bashkisë së Shkodrës

44. Qamil Lluka, Zv/Drejtor i Drejtorisë së Policisë Shkodrës

45. Simon Prendi, UNDP

46. Kol Shiroka, Drejtor i Burimeve Njerëzore, Drejtoria e Arsimit, Prefektura e Shkodrës

47. Sokol Sylkja, Drejtor Shkolle, Shkolla e Mesme ‘Jordan Misja’, Shkodër

Tirana48. Asllan Domi, Drejtoria e Policisë Tiranë

49. Ilir Sula, Zëvendës Drejtor , Drejtoria e Policisë Tiranë

50. Luan Hajce, Shefi i Grumbullimit të Armëve, Drejtoria e Policisë Tiranë

51. Edlira Haxhiymeri, Prefekte, Prefektura e Tiranës

52. Agron Kamza, Departamenti i Drejtësisë dhe Rendit , Shef i Komisariatit të Policisë

53. Haxhi Sulaj, Zyra e Emergjencave Civile, Inspektor i Armatimeve dhe Sigurisë, Prefektura eTiranës

54. Jorgo Lako, Sekretar i Përgjithshëm, Shoqata e Gjuetarëvë’‘Kujtim Pano’

55. Hajredin Kurti, Shef i Emergjencave Rendit dhe Mbrojtjes, Prefektura e Tiranës

56. Muhaedin Basha, Shef i Departamentit të Armatimeve, Drejtoria e Policisë së Tiranës

57. Hazir Sadria, Drejtor i Policisë, Aeroporti i Rinasit

58. Perlat Rexhepi, Shef i Departamentit të Anti -Trafikimit, Drejtoria e Policisë së Tiranës

59. Fatmir Bezati, Ministria e Arsimit

60. Alban Nelaj, Kryetar i Lëvizjes Studentore Shqiptare

61. Artan Broci, Gjyqtar, Gjykata e Rrethit të Tiranës

Vizita të tjera në terren

Ceremonia e Grumbullimit te Armatimeve, Komisariati nr. 1 i Tiranës, 26 Prill 2005

Vizitë në terren në Elbasan – baza ushtarake e Mengelit; Depoja e municioneve Mirak; ULPNdërtesa e shkatërrimit Mjekes, 27 Korrik 2005

SAFERWORLD · ARMËT E VOGLA DHE SIGURIA NË EUROPËN JUGLINDORE 145

Qendra e Edukimit për Paqe dhe ÇarmatimKutia Postare 236/1TiranëShqipëri

Tel: +355 68 2056797Fax: +355 68 2060911

Email: info@cpde.netWeb: www.cpde.net

ISBN 1–904833–12–8

SaferworldThe Grayston Centre28 Charles SquareLondon N1 6HTUK

Tel: +44 (0)20 7324 4646Fax: +44 (0)20 7324 4647

Email: general@saferworld.org.ukWeb: www.saferworld.org.uk

Ky raport është publikuar si një pjesë e projektit të Saferworld mbi

armët e vogla dhe sigurinë në Europën Juglindore.

Qendra e Edukimit për Paqen dhe Çarmatimin (CPDE) u krijua

fillimisht për të koordinuar projektin e çarmatimit të Gjykatës së

Hagës për Paqen dhe Kombeve të Bashkuara në Shqipëri. Misioni

i saj është të inkurajojë edukimin për paqe nëpërmjet nxitjes së

vlerave qytetare, dinjitetit njerëzor, tolerancës, solidaritetit,

barazisë gjinore, drejtësisë sociale, paqes dhe të drejtave të njeriut.

Ajo synon të krijojë forume dhe procese të përshtatshme për të

nxitur edukimin për paqe dhe çarmatim në Shqipëri.

Saferworld është një organizatë e pavarur jo-qeveritare që punon

me qeveritë dhe shoqërinë civile në nivel ndërkombëtar për të

kërkuar, nxitur dhe implementuar strategji të reja me synim rritjen

e sigurisë njerëzore dhe parandalimin e dhunës së armatosur.

FOTOJA E KAPAKUT: Armë të mbledhura nga Ministria Shqiptare e RenditPublik duke u transferuar për magazinim. Prill 2005. © SAFERWORLD