Harek Et Giorgio Agam Ben

7/21/2019 Harek Et Giorgio Agam Ben

1/4

26 11 2013 HAREKET | ViraVerita

www.viraverita.org/yazilar/hareket 1/4

viraverita.org http://www.viraverita.org/yazilar/hareket

HAREKET

Bugn sizle paylamak istediim dnceler bir rahatszlktan dodu ve bir sre nce Venedikte Toni ve

Casariniyle birlikte katldmz bir toplant srasnda kendime sorduum sorularn izini srd. Bir szck

toplantda kendini srekli hatrlatt: Hareket.

Kendi geleneimizde uzun bir tarihe sahip olan szcklerden biridir bu ve yle gzkyor ki bugn Toninin

mdahaleleriyle de en fazla geri dneni. Toninin kitabnda da okluun tanmlanmasna giriildii her yerdebir anda stratejik bir konumda belirebilmektedir hareket szc; rnein okluk kavramnn egemenlik ile

anari arasndaki o yanl alternatiften ayrtrlma ihtiyac hissedildiinde. Rahatszlm ve sorularm

szcn, ben de dhil, onu kullananlar tarafndan hibir zaman tanmlanmam olduunu ilk kez fark

ettiimde ortaya kt. Gemite, dn pratiimin rtk bir kuraln iaret eden u forml ska

kullanrdm: Hareket, mevcut ve orada olduunda, mevcut deilmi gibidir; mevcut olmadnda ise

mevcutmu/oradaym gibi. imdi ise hareket szcnn gerekte tam olarak ne anlama geldiini

bilmiyor olduumu fark ediyorum. Herkesin anlyor grnd ama kimsenin tarife yanamad bir szck

bu. ncelikle, rnein, szck nereden geliyor? Belirleyici bir siyasal olay hangi aamasnda ve neden

hareket olarak adlandrlyor? te bugn zihnimi megul eden dnceler, bu kavram tanmlanmam

olarak brakmann hi de makul ve olanakl olmayacana dair bir farkndalktan tredi. Hareket zerine

dnmek zorundayz nk kavram bizim dnlmemi kalanmzdr ve yle kald srece de

tercihlerimiz ile stratejilerimizi uzlatrabilmemizi tehlikeye sokacaktr. Bu, ne terminolojinin, dncenin

iirsel ve dolaysyla retici ura olduu gereinden treyen salt filolojik bir endiedir, ne de ben srf
http://www.viraverita.org/http://www.viraverita.org/yazilar/harekethttp://www.viraverita.org/yazilar/harekethttp://www.viraverita.org/


2/4



kavramlar tanmlamak iim olduu iin bir alkanln sonucu olarak buna girimek istemekteyim.

Kavramlarn harclem (a-critical)kullanmnn birok yenilgi ve baarszln sorumlusu olabileceine

sahiden inanyorum. Ve dolaysyla ak bir ekilde, bu szc tam olarak tanmlamay deneyen bir

incelemeyi balatmay neriyorum ve burada salt olarak ilk elden, ileriki bir incelemenin ana eksenini

belirleyecek baz temel noktalar ortaya koymak suretiyle bunu yapacam.

ncelikle biraz sradan tarihsel bilgi: Bilimlerde ve felsefede uzun bir tarihe sahip olan hareket kavram

siyasette 19. yzylda sadece teknik olarak geerli bir anlam edinebilmitir. Kavramn ilk kez grnrlk

kazand uraklardan biri 1830 Temmuz Devrimidir; bu dnemde deiim gleri kartlarn dzenpartisi(parti du lordre), kendilerini ise hareket partisi (partie du movement) olarak adlandrmay tercih

etmitir. Kavram, ancak hem Marx hem de Schmitti etkileyen bir yazar olan Lorenz von Steinla birlikte daha

belirgin bir ereveye oturabilmi ve stratejik bir uygulama alanna sahip olabilmitir. Fransada Toplumsal

Hareketlerin Tarihi(1850) adl eserinde Von Stein, hareket nosyonunu Devlet [State, stato, Latin dillerinde

ayn zamanda durum anlamna da gelir. .n.] nosyonuyla diyalektik bir kartlk iinde kullanmtr. Devlet

duraan ve hukuk eyi temsil etmekteyken hareket, toplumun dinamik glerinin bir ifadesi olarak

karmza kmaktadr. yleyse hareket her halkarda toplumsaldr ve devletle hep bir antagonizm iinde

bulunur; baka bir deyile, toplumun, hukuk ve devlet kurumlar zerindeki dinamik stnlnn bir

davurumudur. Btn bu ayrtrma abalarna ramen yine de von Steinn da hareketi tam olarak

tanmlayabildiini sylemek zordur: Kavrama bir devingenlik ve bir ilev kazandrm olsa da, o da ne

btnlkl bir tanm yapabilmi ne de szce bir yer (topos) tayin edebilmitir.

Hareketlerin tarihine ilikin ilgin baz tarihsel gstergelere Arendtin totaliteryanizm zerine olan kitabnda

rastlanlabilir. O da hareketi tanmlamamaktadr, fakat bununla beraber Birinci Dnya Sava arifesinde ve

ertesinde Avrupadaki hareketlerin, mevcut partilerin kriz dnemine girmesine bal olarak bu partilere

stratejik bir kartlk iinde nasl istisna bir geliim gsterebildiklerini ortaya koyabilmitir. Bu dnem

boyunca bir olgu ve bir kavram olarak hareket gerek bir patlama yapmtr ve terminoloji hem Sa hem de

Sol tarafndan nemli oranda benimsenmitir: Faizm ve Nazizm her zaman iin kendilerini nce hareket

sonra parti olarak tanmlamay tercih etmitirler.

Terim, siyaset alannn tesine de taabilmitir: Freud, 1914te kaleme ald ve tam olarak neyin yesi

olduunu aklamaya alt bir kitabnda, bunu bir okul, disiplin ya da kurum yerine psikanalitik

bir hareket olarak adlandrmay yelemitir. Burada da hl bir tanm mevcut deildir, fakat baz tarihsel

uraklarda apak bir biimde, belirli kilit szckler herhangi bir tanma ihtiya duymadan kendilerini kar

konulmaz bir biimde dayatabilir ve birbirlerine kart konumdakiler tarafndan benimsenebilir. ncelememin

en artc evresi de herhalde tam da bu noktada, kavrama kar ak bir krln hkm srd bir

zamanda onu tanmlamay deneyen tek kiinin bir Nazi hukukusu, Carl Schmitt, olduunu fark etmemle

balad.

1933 tarihli Devlet, Hareket, Halk: Siyasal Birliin l Yaps (Staat, Bewegung, Volk: Die Dreigliederungder Politischen Einheit)adl bir metinde Schmitt hareket nosyonunun siyasal kurucu ilevini tanmlamaya

almtr. Bu olduka artc bir giriimdir; Schmitt bu metninde Nazi Reichnn anayasal yapsn tarif

etmeyi denemektedir. Tezlerini ksaca zetlemeye alacam, zira bir Nazizm dnr sz konusu

olduunda olas bir terminolojik geliigzelliin daha batan n alnmaldr. Schmitte gre Nazi Reichnn

siyasal birlii e zerine ina olmaktadr (edilmektedir): devlet, hareket, halk. Reichn anayasal bileimi

bu enin ayrtrlmas ve eklemlenmesine dayaldr. lk e duraan siyasal yan temsil eden devlettir:

resm kurumlarn oluturduu aygtlar btnl. Halk ise, buna mukabil, hareketin glgesinde ve korumas

altnda byyp gelien siyasal-olmayan (unpolitical)yan temsil etmektedir. Ve nihayet hareket hakiki ve

dinamik siyasal edir ve zgl biimini ve ynn Nasyonal Sosyalist Partiyle ilikisinde

bulmaktadr;Fhrerise, Schmitte gre, hareketin sadece kiilemi halidir. Schmitt bu l yapnn

Sovyet devletinin anayasal aygtlarnda da mevcut olduunu ileri srmektedir.

Devlet, hareket ve halktan mteekkil bu l yapya biraz daha yakndan bakmaya alalm. Dikkat


3/4



ekmek istediim ilk nokta, hareket nosyonunun nceliinin-birincilliinin halkn siyasal-olmayan olarak

konumlandrlmasnda ve ilev grmesinde yatmakta olduudur (halkn hareketin glgesi ve korumas

altnda byyp gelien siyasal-olmayan e olduunu hatrlayalm). Bu noktadan kan nemli ilk sonu

udur: Hareket, belirleyici siyasal kavram olmaya, demokratik halk kavramnn bir siyasal beden olarak

de gemesiyle dnebilmektedir. Hareketler olumaya baladnda demokrasi sona erer. z

itibariyle demokratik hareketler diye bir ey yoktur (eer demokrasiyle, geleneksel anlamda demokrasiyi,

kurucu siyasal bir beden olarak halkla ilgili bir eyleri kastediyorsak tabi). Soldaki devrimci geleneklerle

Nazizm ve Faizm bu ncl zerinde uzlaabilmektedir. Yeni bir siyasal bedenin imkn zerine dnmeyideneyen Toni gibi modern dnrlerin, halk kavramndan uzaklap tercihlerini Hobbesun halka kart

olarak konumlandrd okluktan yana kullanmalar tam da bu yzden hi de tesadf olmamtr. Ben ve

benim gibi leksiyografik (szlk anlamlaryla ilgili) hassasiyete sahip olanlar iin, sann evresinde hibir

zaman bir laos ya da demos (eski Yunancada halk iin kullanlan teknik terimler) olmadn, ama sadece

bir okhlosun (kitle, okluk, turba) toplandn bilmek nemlidir. Hareket kavram, kurucu siyasal beden

olarak halk nosyonunun glgede kalmasn gerektirmektedir. Hareket kavramn kullanrken farknda

olmamz gereken ilk nokta budur.

Schmittyen hareket kavramyla ilgili dikkat ekilmesi gereken ikinci nemli nokta, halkn sadece siyasal-

olmayan bir e olarak deil, ama geliimi hareket tarafndan korunmas ve srdrlmesi gereken siyasal-

olmayan bir e olarak dnlm olmasdr (Schmitt burada biyolojik geliim anlamna

gelen wachsenszcn kullanr). Siyasal-olmayan bu halka idarenin siyasal-olmayan alan karlk gelir;

Schmitt bu noktada Faizmin korporatist devletine de gndermede bulunmaktadr. Halkn bu siyasal-

olmayan belirleniminde, bugnden bakldnda, Schmittin hibir zaman ilintilendirmeye yanamayaca bir

biyopolitik karaktere dair rtk bir onaylamay ayrt edememek olas deildir. Halk, kurucu siyasal bir

bedenden bir nfusa dntrlmtr: korunmas ve beslenmesi gereken demografik-biyolojik ve tam da

bu yzden siyasal-olmayan bir varlk. 19. yzyl boyunca halk siyasal bir varlk olmaktan kp salt

demografik ve biyolojik nfuslar olmaya doru evrildiinde, Schmittin kuramndan bakldnda hareket de

bir zorunlulua dnmtr. Bu, halkn nfusa dnmnn tamamland amzda ayrdna varmaya

ok daha fazla zorunlu olduumuz bir noktadr; zira Halk bugn artk tam da Foucaultcu anlamda biyopolitikbir varlktr ve bu da hareket kavramn zorunlu ve vazgeilmez klmaktadr. Eer biyopolitika kavramn,

Toninin yapt gibi (bu noktada farkl bir perspektiften ve belirli bir ihtiyat payn koruyarak da olsa ona

yakn olduumu sylemeliyim) farkl bir biimde dnmek istiyorsak ve eer zaten batan sona siyasal

olan ve dolaysyla hareket tarafndan siyasallatrlmaya hi de ihtiya duymayan biyopolitik olann ikin

siyasall zerine dnmeye abalyorsak, o halde hareket nosyonunu da yeniden dnmeye mecburuz

demektir. Biyopolitik olann siyasetini yeniden dnmeyi arzu ediyorsak bu nosyonu harclem bir

ekilde kullanamayacamz aikrdr.

Hareket kavramn tanmlayabilmek bizim iin elzemdir nk Schmitti okumay srdrdmzde meydan

okuyucu amazlarla (aphoria)kar karya kalrz: Hareket belirleyici ve zerk siyasal e ve halk dakendinde siyasal-olmayan e olarak tarif edilmi olmasna ramen, hareket kendi siyasal varoluuna

ancak ve ancak halkn siyasal-olmayan bedeni iinde kendinin siyasallamasn salayacak ayrmlar

atamak suretiyle sahip olabilir. Schmittte bu isel ayrm onun gruplarn kimlii ya da rklar olarak

adlandrd eydir. Burada Schmitt rklkla en st dzeyde zdeletii ve Nazizmin sorumluluuna da en

fazla ortak olduu evreye ulamaktadr. Bu yadsnamaz bir olgu olarak ortada durmaktadr, ama yine de bu

tercihin, halkn siyasal-olmayan bedeninde isel ayrmlar tanmlamaya mecbur olmann, hareket

nosyonunun grd ilevin dolaysz bir sonucu olduunun da ayrdna varabilmeliyiz. Hareket zerk bir

varlk olarak siyasal eye karlk geliyorsa, o kendi siyasetini nereden tretebilecektir? Hareketin siyaseti

yalnzca, onun halkn iinde bir dman, ki bu Schmitt rneinde rksal olarak dsal-yabanc bir unsurdur,

yaratabilme kapasitesi zerine ina edilebilir. Hareketin olduu her yerde bir dman tanmlamak suretiylehalk dikey olarak kesen ve blen bir ayrm mevcut olacaktr. Bu, hareket nosyonunu halk ve oklukla ilikisi

iinde neden yeniden dnmeye zorunlu olduumuzu da aklayan noktadr. Schmittte hareketten

dlanm unsurlar, zerinde karar verilmesi zorunlu eyler olarak geri dner: Siyasal olan, siyasal-olmayan

zerine karar vermek durumundadr. Hareket tamamyla siyasal bir biimde, neyin siyasal olmadna karar


4/4



verir. Bu, rka dair bir karar olabilecei gibi, bugn olduu gibi hkmetlerin halklarn ynetilmeye muhta

biyolojik bedenlerine, e deyile, nfusa dair idar kararlar olarak da tezahr edebilir.

imdi sorularm sralayabilirim: ncelikle, hareket kavramn kullanmay srdrmeli miyiz? Kavram siyasal-

olmayann siyasallamasnn eiini imliyorsa i savatan baka bir biime yol veren bir hareketten sz

edebilir miyiz? Ya da hareket kavramn ve bu kavramn biyopolitikayla olan ilikisini hangi dorultuda

yeniden dnebiliriz?

Yantlar burada veremeyeceim, zira bu ancak uzun erimli bir incelemenin sonunda mmkn olabilecektir;ama yine de birka noktaya dikkat ekebilirim: Bilindii gibi Aristoteleste hareket

kavram, kinesis,potenza(olanak) ile energeia(act, edim) arasndaki iliki balamnda merkez bir neme

sahiptir. Aristoteles, hareketi, eyleme geii deil,potenzannpotenzaolarak kalma edimini karlamak iin

kullanmaktadr. kinci olarak, o, hareketin, tamamlanmam (ateles), eksik ve ereksiz bir edim olduunu

varsaymaktadr. Burada Aristotelesin grne ufak bir ayarlama yapmay nereceim; hem bylece Toni

de, bir kereliine de olsa belki de benle ayn fikirde olabilecektir: Hareketpotenzannpotenzaolarak

kuruluudur. Bu doruysa, o halde hareketi artk oklua ya da halka dsal ya da onlardan zerk bir ey

olarak dnemeyeceiz demektir. O artk hibir zaman halkn bir kararna, rgtlenmesine ve

ynlendirmesine tabi olamayacak ya da okluun veya halkn siyasallamasnn bir unsuru olarak

grlemeyecektir.

Aristotelesteki bir dier ilgin yn, hareketin tamamlanmam ve ereksiz bir edim olarak tarif edilmesidir ki

bu, hareketin bir erein yokluu ya da genel olarak bir yoksunlukla zsel bir ilikiyi koruduunu bize

anlatmaktadr. Hareket her zaman iin kurucu bir biimde kendi eksikliiyle, kendi amacnn, ereinin

(telosunun) ya da ergonunun (i, ilev, grev) yokluuyla olan ilikidir. Toniyle hibir zaman

uyuamadmz nokta, tam da onun retkenlie yapt vurgudur. Burada bir i ya da ilevin yokluunun

hareket iin merkez bir neme sahip olduunun altn kaln kaln izmeliyiz, zira bu siyaset iin bir erek ve

grev tanmlayabilmenin olanakszln ifade etmektedir. Hareket, her siyasetin belirsizlii, tanmlanamazl,

eksiklii ve imknszldr; her zaman iin bir fazla ya da artan brakacaktr.

Bu balamda dnme pratiimin rtk bir kural olarak yukarda zikrettiim mottoyu ontolojik terimlerle

yeniden formle edebilirim: Hareket mevcut ve orada olduunda yokmu ya da kendinden mahrummu gibi

olandr; mevcut olmadndaysa, mevcut ve oradaym gibi, kendi kendini aandr. Hareket bir

fazlalkla (excess)bir eksiklik arasndaki, kendi kurucu tamamlanmaml iinde her siyasetin snrn

imleyen belirsizlik eiidir.

* 8 Mart 2005 tarihinde makeworlds.orgda yaymlanmtr: http://www.makeworlds.org/node/160(son

gncelleme tarihi 07.04.2011)

*Bu yaz FelsefeYazn'n 18. saysnda yaymlanmtr.
http://www.makeworlds.org/node/160

Documents

Harek Et Giorgio Agam Ben