Hava kütlələri

MühazirəçiMühazirəçi: : Hacıyev AqilHacıyev Aqil

• Hava kütlələri — yer atmosferinin aşağı təbəqəsində-troposferdə müşahidə olunur. Üfüqi ölçüləri bir neçə yüz və ya min km-ə, şaquli ölçüləri isə bir neçə km-ə çatır. Bircins temperatur və rütubət tutumuna malikdir.

• Hava kütlələri adətən, azhərəkətli (kvazistasionar) antisiklonlarda formalaşır.

• Bundan başqa, ocağın tələblərinə materikin qızmış hissələrində yaranan azhərəkətli və termik depressiyalar cavab verir. Qütb havası yuxarı enliklərdə atmosferin yüksək təbəqələrində azhərəkətli, geniş və dərin mərkəzi siklonlarda formalaşır.

• Coğrafi təsnifata uyğun olaraq, hava kütlələrini yerləşdiyi ocaqların zonalarından asılı olaraq aşağıdakı coğrafi tiplərə bölmək olar:

• Arktik və ya antarktik hava (АH),• Mülayim hava (MH),• Tropik hava (ТH),• Ekvatorial hava (EH).• Verilən hava kütlələri, həm də dəniz və kontinental

olaraq da 2 tipə bölünür.

Hava kütlələri (HK) və atmosfer cəbhələrinin (AC) coğrafi paylanması

Arktik atmosfer cəbhəsi

Qütb atmosfer cəbhəsi

Atmosfer cəbhəsi - müxtəlif xüsusiyyətli hava kütlələrini ayıran sərhəd

Hava kütləsi TemperaturRütubət tutumu

(yağıntıların miqdarı)Atmosfer təzyiqi

Ekvatorial Yüksək Yüksək Alçaq

Tropik Yüksək Alçaq Yüksək

Mülayim Fəsillərə görə

dəyişirYüksək Alçaq

Arktik Alçaq Alçaq Yüksək

Hava kütlələrinin termodinamik təsnifatı

Əgər hava kütləsinin temperaturu ətraf mühitin temperaturundan isti (və ya soyuq) olarsa və verilmiş ərazidə bu hava kütləsi tədricən isinərsə (soyuyarsa), bu tip hava kütlələri isti (və ya soyuq) hava kütləsi adlanır. Ətraf mühit dedikdə, döşəmə səthin xüsusiyyəti, onun istilik tutumu, həmçinin qonşu hava kütlələri nəzərdə tutulur.

Hava kütlələrinin xüsusiyyətləri

İsti dayanıqlı hava kütləsi

• Materiklər üzərində isti dayanıqsız hava kütləsi bir qayda olaraq, ilin soyuq fəslində müşahidə olunur və verilmiş əraziyə siklonun isti sektorlarından daxil olur. Bəzi hallarda laylı buludların şaquli qalınlığı o qədər artır ki, onlar laylı-yağışlı buludlara çevrilir və aramsız yağıntıların yağmasına səbəb olur.

Soyuq dayanıqlı hava kütləsi

• Soyuq dayanıqlı hava kütləsi əsasən qışda, materiklər üzərində müşahidə olunur. Əsas xüsusiyyəti – şaxtalı buludsuz hava, bəzən radiasiya dumanının olmasıdır. Digər tipi - əhəmiyyətli buludluq, tam laylı və laylı-topa buludluq, bəzən isə qarlı hava şəraitinin olmasıdır.

Hava kütlələrinin xüsusiyyətləri

• Xarakterik xüsusiyyətləri:– Orta temperatur– Rütubət tutumu – Dayanıqlılıq – Görünüş məsafəsi

Hava kütlələrinin xüsusiyyətləri

• Tropik hava aşağıdan soyumağa başlayır

• Qütb havası aşağıdan isinməyə başlayır

soyuma

Temperatur

qızma

Temperatur

Yüksək

Alçaq

Y

A

Tropik kontinental

Tropik kontinental hava kütlələrinin xüsusiyyətləri

Qış Yay (yalnız)

Temperatur Çox isti

Rütubət Nisbətən quru

Qradiyentin dəyişməsi

Cüzi dəyişiklik

dayanıqlılıq Sabit

Hava şəraiti Azbuludlu

Görünüş məsafəsi Güclü sis

Qütb kontinental

A

Y

Qütb kontinental hava kütləsinin xüsusiyyətləri

Qış (yalnız) Yay

Temperatur Çox soyuq

Rütubət Çox quru

Qradiyentin dəyişməsi

Cüzi dəyişiklik

Dayanıqlılıq Dayanıqlı

Hava şəraiti Şaxtalı aydın hava

Görünüş məsafəsi Pis

Tropik dəniz

Qütb dəniz

Arktik dəniz