\ ! '!

i ı ·i 1 ı i

e A A e

HAVVA: ISLAMI KADlN IMAJI*

EVE: ISLAMIC IMAGE OF WOMEN

JANE I. SMITH

HARVARD DIVINI1Y SCHOOL. U.SA.

YVONNE Y. HADDAD

lHE HARIFORD SEMlNERY. U.S.A.

ÇEVİiti; YASİN AKTAY

Yahudi-Hristlyan kutsal kltaplannı Kur'an' dan daha Iyi tanıyanlar Için ayartıcı ve baştan çıkartıcı olarak Havva Imajı, Kitab-ı Mukaddes tarafından tamamen desteklenen tanıdık ve kapsamlı bir lmajdır. Kur'an ise daha farklı bir manzara sunar. Buna göre, lnsanlıgın ilk çiftlnln her bir üyesinin, Cennet'ten kovulıiıasıyla sonuçlanan olayların gidişatından eşit bir şekUde sorumludurlar. Kur'an'da Adem'ln eşi, Adem'in kendisi gibi, genelllkle şeytani dtlzenlerfn kurbanı olarak resmedilfr ve yine Adem gibi şeytanın ayartmasına uymasından dagan sonuçlardan payuu tamamİyla alır.

Oysa geniş İslami gelenek içinde Havva imajı. çogu kez eşfnln Cennet'ten atılıŞından tek başına sorumlu tutulacak kadar degtşml_ştlr. Adem'in zevcesinin yaratılışına il1şkin Kur'an'daki kısa ibarenin işlenmesi bu gellşmeyle paralelUk gösterir. Kitapta atıflar seyrek-olup-Havva'nın Xdem•ın-herhangi bir' parçasından meydana geldıgıne işaret eden bir tek kelime yoktur. Sonraki kayıtlarda tse Havva'nın Adem'den veya çogu kez egrt 'olarak tasvir edUen (kaburga) kemıgınden yaratılmış olduguna dair sıkça atıflar bulunabUir.

Bu yazıda, yaratılış ve Cennet'ten atılış te­malanna Kur'an ayetlerinde genel olarak lrtl­batlandırıldıgı şekilde bakarak, Havva şahsiyetini İslami gelenekte b~timlendigi şeklJyle mütalaa ec;lecegız. Daha sonra çagdaş müslümanların Havva'ya lllşkın yazdıklarına ve bu yazılann çagdaş İslami kadın anlayışı hakkında ne söylediklerine kısaca b~cagız.

Adem'in eşine Kur'an'da ismlyl_e hiç degınilmez. tık insanın zevceslne çeşitli atıflar vardır, ancak ·başka ayetlerde insanlıgın yaratılışı, bir dişi tamamlayıcıya hiçbir degtnlde bulunulmadan tartılışılır. Yalnızca Adem'e isim-

ler ögretllir ve unutmasından tek başına kendi­sfnin sorumlu oldugu söz alınır ve meleklerden yalnızca ona secde etmeleri tstenlr.I Bu özel te­veccOh ve kayınnalar Adem'ln erkek olması açısından; tOrOnon erkegı olmasından ziyade paygamberlik işlevinin bir parçası olarak görOlebHir. Ama hem Adem'den hem de kansından Cennet'te oturmaları istenmekte ve her ikisi de (OlOmsOzlOk) agacından yememek konusunda uyarılmaktadırlar. {2:35 1 BiZ, Ey AdemJ Sen ve eşin beraberce cennete yerleşin orada kolaylıkla tstedfglntz zaman her yerde cennet nimetlerinden yeyln, sadece şu agaca yaklaşmayın. Eger bu agaçtan yerseniz _her lkt­ntzde kendinize kötülük eden zalimlerden olur­sunuz.], [7:19/ Ey Ademl Sen ve eşin cennete yerleşin, dUedfginiZ yerden rbol bol) yeyin. Ancak şu agaca yaklaşniııyın. sonra zaltmli?rden olursunuz.] Şeytan her lkisfni kandırır ve ayak-Jannın kaymasına-sebep- olur. [2:36,--7:.1 O 1 Şeytan onların ayaklarını kaydı.rıp haddi tecavaz ettirdi ve içinde bulundukları (cennet­ten) onları çıkardL Bunun Cızertne bir kısım.ınlZ digerine düşman olarak intntz, siZin için yeryüzünde banruık ve belli bir zamana kadar yaşamak vardrr."dedlk. (2:120'de lse Adem tek başına kandırılır) ve her Ikisi agaçtan yiyip

•au makale Azlze el-Hıbrt'nln 1982 tarihli Pc:rgamon Press yayınlan arasından çıkan Woman And Islam ls1mll derlemesi­nin 195-145. sayfalan arasmdan .alınmışbr.

ı Meleklere Ilk tnsamn önUnde eecele etmelertnl anlatan lııssa Kur'an'da 2:30-37. 20: 115-123. 7: 11·24, 38: 71-81 ve 15: 28-35'tc olmak ılzıı:re beş Y=Je ~·Son 1ld pasaj ne kovuhnaya . ne de Ad em 'tn btr zcw:cstnc veya ~ arkadaşına hlç bir atıf ih­tiva etmez. Ilk \lçllnde be şu olaylara deAinfllr: Adem'ln yaratıhşı (yalmzca 20: 1 15'tc gönlDür) ve meleklere ona secde etmelertııtn eıı:ı,redUtşl , tbllstn reddedlşl, kandınlış ve 61\lmsOzl\lk a~acından yfytşl ve m\ltcaktbcn cennetten çıkanlışt. Aynca bunlarm hepsinde Adem'ln eşine de dcğlnllir, bun.lar Kur'an'da (Ismi zlkredllmcae de) Hawa'ya yapılan abflann tamamım oluştun.ır•lar.

ı~ ARAŞ11RMAl.Ali CİLT: 8, SAYI: ı. 1992

JANE 1. SMI1H- YVONNE. Y. HADCAD (LEV; YASIN AKrAY)

kendi çıplaklıklannı görürler (2:121). Hıyane­tinin karşılıgı olarak lblls her ikisiniiı ebedi düşmanı kılınır ve her ikisi lb~s'le beraber Cen­net'ten Ç~ar (2:36, 20:123, 7:24].

Dolayısıyla Adem'in zevcesinin hem Cen­net'e yerleştirilme, hem ardan kovulma, hem <;le şeytarun ayartmasına tesllm olma konusunda dogrudan bir katılımı sözkonusudur. Pişmanlık ve bagışianma konusu bfraz daha kannaşıktır. Genelde bu rol tek başına Adem'e verilir; o pişman olur. (2:37). o tek başına itaatsizlikle suçtanır (20: 121-122), fakat Rabbi tarafından bagışlanır ve hidayete erdirlllr.2 Adem'in zevcesi hiç bir şekilde Adem·~n yoldan çıkmasından so­rumlu tutulmaz. Aksine yoldan . Çıkmanın da pişmanlıgın -da sorumlulugu oldukça açık bir şekilde Adem'e aittir . .

Bu anla4mlarda ayrıca göruyoruz ki, bu eşin yaratılışına ait hiç bir atıf yoktur. ·o sah­neye ilk kez Cennet'te oturma davetine bir iştirakçi olarak gelir. Kur'an'ın başka Qç yerinde Allah'ın insanı ve eşini tek bir neflsten yaratbgı olgusuna deginlldiginl göruruz. (4: ı. 7: 1S9, 39:6]. Kur'an iki yerde de birbirlerinde s Okunet bulma­lan için eşierin yaratılışının Allah'ın ayetlerin­den olduguna işaret eder (7:189, 30:21).3 Fakat bu, Uk kadının oluşumuna ilişkin herhangi bir kitabi referansın uzantısıdır. Gelenegin kit:i referansdan sıkça ayrılıyor görtlndtlgtl iki . · Havva'nın yaratılışı ve. Adem'in yol an çıkmasında varsayılan kabahatidir.

Tefsirlere döndtlgtlmtlzde ise Kur'an'ın genel olarak sessiz kaldıgı bir çok konunun ayrıntısıyla ele alındıgını görurtlz. Havva'nın nasıl, niçin ve ne zaman .. yaratıldıgı gibi ·soru­larının _yanısıra _isminin _ anlamıyla ilgili spektllasyonlar da bulunur. Bu konuda yetkin oldugu kabul edilen meşhur hadislerden bir ta­nesi lbn Abbas ve lbn Mes'ud'dan riVayet edilir:

Allah, lbl!si Cennet'ten çıkahp Adem'i Cen­net'e yerleştirince Adem orada tek başına kaldı. OnunJa beraber yalnızlıW-nı giderecek kimse yoktu .. Allah ona bir uyku verdi, sonra sol tarafının kaburga kemiklerinden blrini alıp yerine et koydu ve o kaburgadan Hawa'yı yaratb.4 Adem uyandı~da başucunda otuJan bir kadın buldu ve "Kimsin sen?" diye sordu. O "bir kadın" diye cevap verdi. Adem "Niçin yarabldın?" dedi. o da "Ben de sükunet bulasın diye" dedi. Melekler "Adı ne?" dediler. O 'Havva•· dedi. 'Niçin Havva 'diye isimlendlrlldl?' dedi­ler. Dedi ki: 'Ç9ı:ıkü O canlı ' bfr şeyden yaratıldı!" (Al:RıiZı ; Tejstr 3:2;: lbn . Kes ir, Btddye, •1:80, al-Tabarsi Majma:al-Bayan 1:166).

JOURNAL OF ISLAMI C RESEACRH VOL: 6 NÖ: 1, 1992

Adem'in kaburga kemiginden yaratılmaya ilişkin bu atıf bazen Peygamberden nakledildigı söylenen bir ibare lle uzatılır: ·

Kadınlar konusunda ihimam gösteriniz, çünkü onlar bir kaburga kemiğinden

yarablnuştır. Kaburgarun en egrt kısmı üst kısmtdır. Onu dogrultmak i~terseniz, kırarsınız. Kendi haline bırakırsanız_ eğri ol­maya devam eder. O yüzden kadınlıir konusun­da öze~ gösterlniz (tbn Kesir, Bidaye 1:80).

İbn Abbas ve İbn Mes'ud'dan nakledilen ha­dlste yaratılışın şekline Ulşkln özel atıftan ayrı olarak, Havva'nın yaraWış amacına ve isminin etlmolojik anlamına ilişkin bir işaret de buluruz. llk noktada hadis aslında Kur'an açısından (bu anlatırnda kitabi referansla bir şekilde paralel­lik arzeden tek yer) Havva'nın Adem'in s Okunet bulması için yaratıldıgını belirtınesi dolayısıyla dogrudur. (lbn Kesir der ki; Adem Cennet'te kim­sesizlikten canı sıkılmış bir halde gezinir~~n Havva onun sıkıntısını gidermek ve teseUi etm~k mere yaratıldı, Bidaye, 1:80). Kur'an'da bti atıf özelllkle Adem'e degll, stlkunet ve banş için genel olarak eşierin yaraWmasınadır. tsrnin anlamına gelince, burda vurgulanan açıkça Havva'nın hayy dan ya:nı canlıdan geldigtdir ve bu hadise göre zaten yaşayan bir şeyden yaratıldıgı için (tekrar. açı_kça Adem'den yaratıldıgını desteklemek tlzere böyle lsimlendi­rtllr. Abu Hayyan ise başka bir öneri sunar. Ona göre; erkekten (mar') meydana geldigt için kadın (lmra'a), yaşayan her varlıgın anası oldugu için de Havva diye isimlendirilir. (al-Bahr, al-MuhU, ı: 156; her iki altematlfln zikredillşl Için bkz. Majmc(al baydn,l:166).

· · lbn Abbas ve lbn Mes'ud hadisiyle ilgili belki de daha ilginç bir · nokta, bu hadisin Havva'nın yaratılış zamanı hakkında oluşturdugu sorudur. Metiıe göre olayınAdem'in Cennet'te oluşundan sonra oldugu açıktır. Çtlnktl yaln~ başına ve kimses~ ol~ Cen­net'te oturması emredillyor. Oysa başka ·pasaj­larda Allah'ın Cennet'e girme elll$lıi Havva'nın . . .

' .. 2Ama bır-abeta (7:23) her lktsfdc.kcndi ~l.crtnc zulmctuklc-rlnl kabul cd!p baAışlamna dilcrlcr. . 3Sc-kc-nc kölı:ılndcn,' dtn!Cnnıc lçtn kullanılan sözciık. dlng!n: lik;· sQkünct ve banş anlamlannı lma eder ve geceleyin kavuşulan sükünct zamıinı lçtn kullanılan sözcü~ aynısıdır (lO: ffl, 27:86,28: 72-7Svc40: 6l'dckiglbl).

4:rckvtn'dc (Gözde~ G~l~lmlş Ştand.art çcvtriı 2:21-22'dc gönlldü~ şekliyle hıkayi: dcr ki: "Böylece Allah insanı dc:rin bır Uykuya· d uçar kıldı ve uyuduııunda onun kaburga kemikle­rinden b!rlnl alıp yerini etle . kapadı: Allah insandan cAdcm'dcn) aldıgJ kaburga kcml~dcn bır kadın yapıp erkeğe getirdi." · · · · ·· ·

! ! i 1 I ~

yaratılışından sonra gelişi aynı şekilde açıktır (bkz. İbn Kesir, Bidaye, 1:5) Bazan birini bazan digerini desteklemek Ozere çogu zaman hayall hadisler nakledilir. Ornegın: Omer ve lbn Abbas'tan mealen şu hadis:

Allah meleklerden bir ordu gönderdi. Onlar Adem ıie Hawa'yı sultaniann taşındı~ gibi altından bir taht üzerinde taşıdılar. Onlann el­blselerl nurdandı. Herblrlnln yakut ve Incilerle sQslenmlş altın birer taçlan vardı. Adem'in be­Unde inci ve yakutlada sQslenmiş bir kemer vardı. (El-Razi, Tefsir 3:2).

lbn Abbas ve lbn Mes'ud Havvanın Cen­net'te yaratıldıgına işaret ederlerken El-Razi bu

..konu lle UgUi rtvayetlnl. Hayva'nın Adem Cen­net'e girineden önce yaratılmış oldugi.ınu vurgu­layan yarurtıla izler. Allah en iyisini bilir diye sonuçlandırır. Ebu Hayyan bazı tefslrcUerin; 'zevcenle birlikte Cennet'te oturun' şeklindeki Kur'an'i buyrugun Havva'nın Adem oraya yerleştirilmeden önce de var olduguna bir işaret oldugunu ve aslında onun (Havva'nın) Allah Adem'e Isimleri ögrettlgi zaman yaratıldıgını söylediklerini kaydeder. Mafessirlerin çogunıugu Ise ona göre lblls Cennet'ten kovul­dugunda Adem çok yahuz kaldıgı ' için Havva'nın yaratılmasının zorunlu olduguna inanmaktadır (Ebu Hayyan, al-Bahra, al-muhU 1:156).

Cennet'ten kovulma ile ilgili noktaya geldıgımtzde, yine bir çok örnekte Kur'an'ı, ri­vayetler ve yorumculann hikayeleri arasında açık bir uzaklıkta buluruz. Yaratılışın anlatıldıgı ayette (3: 1-6) Havva'nın bu işi bilerek mi yoksa bilmeden mi yaptıgı sorusu açık kalsa da, Havva'nın kocasının yasaklanmış agaçtan ye­mesinden dogrudan .sorumlu_ oldugu açıktır. Ayİ-ıca, bizzat Havva'nın kendJst-meyveyi-Adem'e vermiş görandaga halde, onu' kumazlıgıyla ye­meye Ikna edenin yılan oldugu da çok açık bir şekilde ifade edilir. Kur'an'da görmaş oldugumuz gibi, her ikisi' uyanlır, her ikisi kandırilir ve her ikisi yerler. Kitab-ı Mukaddesin hikayelerinden ve ·yerel gelenekten kuşku deyulnıayacak ŞekUde etkilenmiş olan mafesslrler hemen her örnekte Havva'yı, Adem'in ayagının kayışı ve daşaşanan sorumluluk yakana taşıdıgı bir konuma yerleştirmiş göranayorlar. Bazen o, her iki ilahi buyrugu çignemekteıi suçlu göraıar; ~azen de Havva'nın Adem'in ise karİŞmasından daha Ozel anlamda sorumlu oldugu söylenir. Olaya katılan diger iki şahıs; Şeytan ve insanın daşaşane yol açan şeytani plana kolay ald!Ulan biri şeklinde resmedilen yılandır. El-Sa'labi tarafından ayrıntısıyla anlatılan. hikayede, örnegtn: Şeytan Cennet'ın kapısı diŞıhda, içeri girmeye bir yol

"HAVVA: ISLAMi IMAJr'

ararken 300 sene dindarca ibadet ettıgı şeklinde resmedillr. Şeytan nihayet bir tavus kuşunun sempatisini ve ilgisini celbedip, onu Olamsa.zlak. agacından yemedlkçe her canlı gibi Olap glde­cegıne lnandınr. Tavuskuşunun da yardımıyla Şeytan, aynı hikayeyle yılana yaklaşır. Daha sonra kendini bir atsinegine donaştarerek Cen­net'e yılanın dişleri arasında girer. Birlikte Ade m ve Havva 'ya yaklaşırlar ve Şeytan ilk çifte Olaman korkunÇlugunu anlatır, der ki;

Ey Adem seni hiç solmayan ve ölmeyen ölQmsQzlak ve hak:lmiyet ağacına götnreyim ml? Adem 'Evet' dedi. İblis de 'O halde bu ağaçtan, ölfunsQzlQk ağacından ye' diye ısrar etti. Adem karşı çıkb 'Ama Rabbim onu bana yasakladı . lblls 'Rabbin sana ağacı yalnızca melek ol­mayasın veya şu ölümsQzlerden olmayasın diye yasakladı. Fakat Adem karşı çıkmakta ısrar etti. Bunun üzerine lbUs öğüt vermek istedJ~e dair yemin etti. Onlar bunurıla yalana kani oldu­lar. ÇQnkQ kimsenin yalana Allah'ın adını ana­rak başlayabileceğini tahayy\11 edemezlerdf. Ağaçtan önce Hawa yedi ve Adem'e de yiyinceye kadar ağaçtan övgayle söz etti." (El-Salabi., Kısasal Enbiya. s. 19).

Hatta bazı anlatımlarda her ne kadar so­rumluluk yılandan İblis'e kadar uzanabillyorsa da, Adem'i kandıranın Havva oldugu daha açıktır. El-Tabarsl şu hadisi kaydeder:

(Allah Adem'e sordu:) 'Sana yasakladı~ ~de onu niye yedin.' O da 'Ey Rabbim, onu bana Havva yedlrd!.' O zaman (Allah) Hawa'ya 'Onu niye Adem'e yedlrdin.' dedi. Havva 'Yılan istedi' dedi. Yılana niçin Hawa'dan bunu istediği sorul­duğunda Ise 'Şeytan istedi' şeklinde karşılık verdi.' (TefsirB: 143)6.

Havva'nın aldatmak mı yoksa meyvelerin lezzetlnl tatmak mı istedıgı çogu kez açık degildir. 'Ey Adem ye. Ben yedim, bana bir zararı dokunmadı' (El Tabersi, Tejslr 16: 224). Ama çogUDda mafesslrler niyetinin köta oldugu hu­susunda çok az şapheye yer bırakmışlardır. Ta­bersl'nin "Tarili'inde (1:108) Şeytan'ın Havva'yı kandırmak için kullandıgı sözlerin aynısını Havva Adem'i kandırmak için kullarııyor: "Şu agaca bak, kokusu ne kadar hoş, meyvesi ne kadar lezzetll, rengi ne kadar ga.zelt" Bu paragraf

Drekvtn 2:23'e bkz. 'Ve Adcm dc:dt Id: "Bu şimdi kcmlkler1mden bir kemik ve etirnden'bir ettir: bunun adı kadın olacak, çünkü erkekten yapildı." . 6Jbn Keslr, yılarun Havva'nın yemesine ve sonra da Adem'e venneslne sebep oldugunu belirten Kitab-ı Mukaddes'deki anlabrnın _ Ibiise hiç deit!nll)emeslnden dolayı açıkça hatalı oldugunu s6yler (El·Btdaye, ı :84).

I~LAMIARAŞI1RMAURCILT: 6, SAYI: ı, 1992

JANE 1. SMI1H -YVO~ Y. HADDAD (LEV: YASIN AKTAY)

-Allah'ın Adem'i kandırmalda özelllkle Hawa'yı suçlamasıyla sonuçlanır. Daha sonra (ı: ı 11-ıı2) Taberi, diger müfessirlerce de nakledilen ve özetle .Adem'in bütün akletme yeteneklerine dayanarak agaçtan yemedlginı, ancak Havva'nın kendisine içmek Ozere şarap vermesinden sonra bu kandırmacaya yenik düştagana söyleyen bir rivayetl kaydeder. El-Salabi aynı rivayetl kayde­derken, ayrıca şarabın ~tkislyle Adem'in aklet­me yeteneginı kaybetugını vurgularken, El-Razi (Tefsir 3:ı3) çeşitli tefsirlerde gördaga ibareler­de hiçbir zaman böyle bir zorlamanın olmadıgını söyler. Tabii ki bu eylemde ima olu­nan, bir. yandan Hawa'nın Adem'in aldanışma yalnızca masumane degil fakat aktif olarak katıldıgı hususunun göZden kaçmaması için İbn Keslr, Allah'ın en dogrusunu bildıgını de belirte­rek Adem'den önce Hawa'nın agaçtan yedıgı ve Adem'i agaçtan yemeye zorladıgı üzerinde durur. Daha sonra Peygambere isnad edilen bir söza nakleder: "Beni lsraa olmasaydı et boziılmazdı (çünkü onlar bir sonraki güne saklarlardı) ve Havva olmasaydı hiç bir kadın kocasına ihanet etmezdiJ" (Bf.daye ı :84).

Tevbe konusu, Hawa'nın Adem'e; kadının erkege karşı durumu hakkında Işaret etUgi şeyler açısından ilginç bir konudur. Daha önce gözlemlendıgı gibi, Kur'an iki yerde Adt'in yalnıZ başına tevbe ettlglni bir kez de ha . ını kabul edip bagışianma dlledlgini söyler. G nel­de yarumcular bu seçeneklerden ilkini, çogu kez yalnızca Adem'in tevbeslne deginerek seçerler (El-Taberi, Tarih, ı:ı08). Bazen hikayeye ilave yorumlar eklerler. El-Razi böylece çok açık ola­rak. Hawa'nın Adem'e baglı olmasından ötılrQ Tanrı'nın Adem'in tevbesl lle yetlndlginı söyler (Tefsir 3: 26);- Tefsirlnln sonraki"öir- cil<:Jinde, İblis'in her ikisine düşman kılındıgını söyleyen bir ayette niçin hitabın sadece Adem'e oldugu sorusunu ortaya atar (Ey Ademl Bu senin ve eşin için bir düşmandır ... ) (20:ı77). Buna verilebile­cek Iki cevap vardır der el-Razi; birincisi reisiert oldugu için erkegtn çektlgi zorlukların (shaqd) halkının (yani zevceslnin) da zorluidariru kap­sadıgı ve mutluluklannın da onun mutlulugunun bir parçası oldugudur. İkincisi de shaqa ile fyty1 aramad~ çekilen meşakkatın kastedildtgt ve bunun da, kadın içliı degil erkek için zorunlu ve gerekli oldugudur. El-Nesefl Allait'ın Adem'i bagışladıgını ve Havva'nın ktmdisine · tabi olmasından ötara yalnızca Adem'in tevbesine deginlldıgını ekler. Bu nedenle Kur'an ve Sünnet'in çogu yerinde bu degtnl açık olmaktan ziyade.imalı bir şekilde yer aJır (Me$rlk, ı:43).

o halde kötalükleıı:İ~m özel olarak kimin so~

JOURNAL OF lsu.MIC RESEACRH VOL: 6 NO: ı. ı992

rumlu oldugunu bir kenara bırakırsak, müslüman gelenek Adem ve Hawa'nın itaatsiz- . liklerinin sonuçlarının ne oldugunu nasıl anlamıştır? Kur'an'da açıktır ki sonuçlar hem · erkek hem kadın açısından aynıdır; kendi çıplaklıklarını görürler, her Ikisi şeytanın ebedi düşmanlıgına mahkum edilirler ve onunla bir­likte her ikis i cennetten çıkarılırlar. Oysa ki ha­.dislerde Hawa ve yılana ilave sorumluluklar yüklenmiştlr. İbn Kesir'in anlattıgı şu hikayede­ki gibi. suçluluk duygusuyla Hawa degil de Adem ezilmiş olarak resmedllir:

l?eygamber dedi ki: Allah Adem'l uzun boylu, gılr saçlı ve uzun bır hurma aftacı gtbl yaratmışb.. Ye­nilmesl yasaklanan aitacın tadına baktıftında el­bisesi düştü. Ona Ilk görünen yer edep bölgesi oldu. Bunu görünce aşın bir şekilde üzüldü ve koşmaya başladı. Allah ona dedi ki: 'Adem. ben­den ml kaçıyorsun?l 'Hayır Rabbim' diye karşılık verdi. Adem. 'Fakat utancımdan dolayı (yıkılmış vaziyetteyim)' (1:88).

Bu olayla ilgili Taberi de, Adem utandıgından Allah'ın onu degll, kendisinin yaratıldıgı yeıyQzünü gazaplandırmak şeklinde karşılık verdıgtni anlatır. Oysa Hawa Adem'i yanılttıgı farz~dllen olaydan dolayı özel olarak dogum acısıyla cezalandınlır. Allah Havva'ya "kamındakini dogurma zamanın geldiginde tek­rar tekrar ölQme yaklaşacaksın" dedi (Tarih, ı: 108). (Yılan da aldatma olayındaki rolünden dolayı yerde saranecek şekilde ayaklannın karnında kaybolmasıyla ebediyyen ceza­laq.dırılır)7. Hatta Taberf. tefsirinde Hawa'ya (ve açık bir imayla kadın soyunun) daha çok ceza verildlgini kaydeder: "Sana gelince, ey Havva bu agaçı zedeleytp Ozsuyunu akıttıgın için aynı şekilde senin bedenin de her .ay kanayacak" (Tejsfr, 8:ı43). Ademe suçtan Hawa'ya sorumlu tutunca Allah onu (Hawa'yı) "bunun bir sonucu olarak · ancak is teginin dışında çocuk dogumıasına izin verdim!" diyerek cezalandınr (rabert, Tefstr, 8:ı44)8.

7Tabert'ntn kaydetti~ başka bir anlabmda Allah yılana bacak­lannı 6yle bir kc~ söyler ki. yüzükoyun yere yatacak ve kim onu bulursa başını ezecektir (Thrlh. 8: ı43). ~Cennetteyken Havva'nın çocu!~Jnun olup olmadı~ sorusu üzerinde ihtllaf oldu~ gönincn blr'sorudur. Genelde anlaşılan o ki, $çtan yemeyi çıplaklıklannın farkına vanşlan ve bu­nunla dnsel anunun do~ izler. Fakat klasik müfesstrler!n sorunlanndan bır tanestn1n de. Allah'ın cennetten Inme emn­nln onlann neslllerlnl de kapsayıp kapsamadı~ olduğu bir gerçektir. ~ahşert (Keşşaf ı: ı~8) ve Neseft (Medarlk. ı :44) kapsadıAını söylerken Menar tefsirl (1 :278) 6zel olarak emrtn Adem'e, zcvı:eslne ve tblıse. ışıiret etU~nt ve nestlleı1nt kapsa­madıAını söyler. Tabii açıkbr kı. bu durumda konu haddi zahnda cinsiyet veya evlat koqusu de~ldlr, fakat !nsa-

68

Cennet'ten atıldıktan sonra Havva'nın (ve Adem'in) yeryüzündeki varlıklannın ayrıntılan hakkında Kur'an sessiz k~lırken, hadisler yalnızca bir kaç fazladan atıfta bulunurlar. Degişik yerlere inmiş olduklan söylenir; Adem Hindistan'a, Havva Cidde"ye (İbn Kestr, El­Bfdô.ye, 1:86; El-Razi, Tefslr, 3:27). Adem Safa'ya ve Havva Merve'ye (lbn Keslr, Bidô.ye. 1:87); bir rlvayette de sonunda onların Arafat dagında ye­niden buluştuklan söylenir (Gharib, Nisa, s.12). Genelde yeni bir hayata başlamak ve tek Taıın'ya ibadetln tebligi konusunda sorumluluk tek başına Adem'e yüklenmektedir. Havva'nın düşüşten sonra (önce oldugu gibi) Adem'in rahatı ve huzuru için yaratılmış oldugu şeklindeki daha önce zikredilen lfadelerden ayrı olarak, ona yapılan atıflar genel olarak bebek bekleme hakkında alışılmamış açıklamalard~r. · Örnegin; İbn Kesir Havva dogururken İblis'in onu ziyaret ettigini söyleyen 'garib' bir hadise değinlr. "Dogurdugu ilk çocuklar yaşamac(ı. fakat lblis çocuguna 'Abd ül Haris' (rençber kulu) fs­mini koymayt emrettigtnde çocuk yaşadt'·' (Bi­daye, 1:105). Başka rlvayetlere gör_e de Hayva 20 kez ikiz dogurdu. İkizlerin ~er biri bir er~e~ ve bıi- ~d~ oluŞuyordu; iki ayrı batın !Gircieşleri arasındaki rekabet bir kardeşin diger bir kardeşi öldürmesine yol açtı. ,Bu yeryt1zt1nd~,. bi­linen ve kadın yiizünden işlenen Uk suçtur (Gha-rlb,l'lisa, s.14). · ·

Tabersi'nin Tarth'indeki (1:161) bir ibare genelde kadınlıga uygun gört1len görevlerin kökenierini Havva'ya dayandırır. Kovulmadan sonra onun örgü ördügü, dokuma yaptıgı. hamur yog:urup ekmek plşirdigi anlatılır. Taberi'nin yo­rumuna göre "kadınların yaptıklan bütün şeyleri o yapmıştı." İbare Ha~a·~-ölt1mG_rıc!~n !>kY.!l önce olari Adem'in ölümQnQn' tasvirtyle devani ediyor. Tufana · kadar kalacakları Bawd d~ğlannda bir magaraya defnedUdUer. 1\ıfan zamanında Nuh onlan ordan · alıp gemiye koydu. Tufan sulannın çekilmesinden sorira Uk defne­dildikleri yere yeniden gött1rGldaler. Sonraki olaylarda bir arkadaşlik-beraberliğin· olduğu varsayılmasına ragmen, ölümQnde bile Adem'Jn ganahının sorumlulugundan dolayı Havva· suçlanmaktadrr. Taberi'den alınan ifadenin işaret ettiği gibi: ·

Adem'l.n ölümü y~aşbgında Tıinn ona Cen­net'ten cenazesiyle ilgilenecek melekleri ve kefe­nirif gönder~!. Hawa .melekleri görü.nce ani­larından .g~çerek ,).dem'e ulaşmaya· çalıştı. (Fakat Adem) O'mt'Beriden ve Rabbimin melekle~

· rtnden uzak ·du.r. Başıma rie .:geldlyse se~· .. · yilzüp.cl~ geldi; dedi. (Tarih. i: 160). ·•. . · ......

.. • •• 1 • • ~ •• . ·. • .•;, .

Rivayetlerde ve yorumlarda sunulan şekliyle genel manzaraya bakıldıgında bunlann uzantıları gayet açık görGlür. Adem yalnız başınadır, bunun lçln Havva ona bir huzur ve te­selli vesllesi Ç>lma}c Qzere yaratılır. Adem yeryQzOnde halife olmak Ozere, Havva ise kocasının egrl kaburga kemiğinden yaratılır. (Bu baglarnda Taberi'nin Macma-ul Beyan'ında Kitabul Nübüuue'den naklettıgi rtvayetl kaydet­mek ilginç olacaktır; Buna göre Adem balçıktan, Havva da Adem'den yaratılmıştır. Böylece kadının gayreti erkek içinken erkeğin gayreti tse çamur ve su için oluyor (Hfmmetel Ntsô..i al­rljal.). Adem Tanrı'nın kendisiyle ·Sözleşme

yaptıgı varlıktır. Havva tse hem 1gvaya Uk kanan, hem de çoğu kezAdem'in dOşt1şünGn başlıca ne­deni olarak resmedillr. Havva duyulannı ona verdigi şarapla körleştirmeye kadar Adem makul biridir. Adem haya duydugupda ceza­landırılan o degil, yeryt)zQ oluyor. Havva'ya ise botan kadın nesil lle. birlikte bJ..lğzedillyor. Yeı:yQzQne inişten sonra Adem yeryazann imar etmek ve insanlan Tarırı'ya gerçek anlamda iba­det etmeye yöneltmek gibi soylu bir-ugıp.şa gi­rerken, Havva analık görevlerine devam etmesi­ne ragmen, her nasılsa çocuk dogurmak yoluyla İblisln ziyareti ve cinayetle Uişkilendirilmek-tedir. .

Hawa'yla ilgili çağdaş çözG.mlemelere gel­diğimizde, malzemenin çagdaş İslami anlayışta ve onun insanlığa sunçtugu mesajda işlenen çeşitli konulardan biri baglamında sunul­dugunu görGrGz. Bu teJllalar her zaman birbirle-. riyle uywnlu degildirler ve yazarların, hem teplo­jik hem de klşJsel . çeşitli bakış açılarını yansıtır lar.

·· ·· çagdaş- yazatıari n· olr·-çoğuıiun temel gadasa, Kur'an'ıiı geçerliliğinin teyid!, buna mu­kabil;· çogunlukla malzemelerinin geleneksel Işlenişiniri reddidlr. Daha önce · Havva'nın Kur'an'daki portresinin hadislerdeklİıden oldukça farklı olduğunu görmüş tak.· Bu temanın Özellikle kadının ·erk~kle eşitligini lspatlaina kaygısı taŞiyanlarca dile getl_rlldiğini görmek şaşırtıcı değildir. Nitekim Ayşe Abdurrahman Kur'an'ın yabancı kaynaklardan toplama bir Kitap olmadıgını, akslri~ aramızdaki geçerli Kitap olduğunu v~ ne özel, _rie de ,genel bir an­lamda Havva'nın Adem'in kaburga kemiğinden yaratıldıgı şeklinde bir olaya işaret ·etmediğini saVwıur. · Kur'an ka<:finın-insanlığınm ·herhangi

nogl~un mirasının Ilk hata yüzılıiden bır sorumluluk taşıyıp taşımadıgını v~ya kabaca bunun . sonuçlannı p~ylaşıp pııyiBşmadıgıdır. ·

lş_LAMlJ'ı:RAŞTIRMALARCILT: 6, SAYI: 1;1992

JANE I. SMITii- YVONNE Y. HADDAD (LEV: YASIN AKTAY}

bir surette erkegtnden daha az oldugu fikrini reddederek, aksine heptmlzin tek ruhtan oldugumuzu vurgular (El-Mejhum al-Islami, s.6,)9 • Kur'an ayetleri ayrıca Hawa'yı suçluluk yCıkünden kurtarmak isteyenlerce d~ gündemde tutulur. Hawa .Eski Ahld'~ Işaret ettigt glbl Adem'i baştan çıkartmak suretiyle ·uk günahı işlemiş degildir der Tuhamt Nafra. Kur'an'da Allah her ikisine hitap c!der ve kıssa her Ikisi hakkındadır. Her ikisi kandırılır, her Ikisi so­rumlu tutulur, her tkisi şeytana uyar ve her ikisi yanlış yapıp gene her ikisi ber~ber tevbe ederle~ (SOculujlyyat, s. 399). Yine Ayşe Abdurrahman kovulma lo.ssasının geleneksel rivayetlerinJiı . is­tlhzalı bir eleştirisiyle Hawa'nm savunmasını yapar:

AJ!lca Havva'nın yaşamına kandırma ve aldat­mayla başladığı ve ilk kadının: insanlığın anne­sinin kötülük için şeytarun itaatkar bir aleti ve Adem'e yasak aj;taçtan yedlrerek yaratıcısına ıtaatslzll~e teşvik etmek _ suretıyle - ona hükmetmeyl hedefleyen· şeytanın aracı olarak görı1ndü~ı1 şu meşhur hlkayeye dikkat çekiyorum. Gerçek şu ki., İslam'ın Kitabı'nda Şeytanın ilkin Havva'yı kandırdığına ve,ya Havva'nın kocasını, Cennet'ten kovulmasına neden olan yasak ağaçtan yemesi için kandırdığına dair. hiçbir atıf yoktur. A.ksi,pe K'lir'an'ı Kerim'de o a~aca yaklaşmaktan m~­dUmek konusunda taınariıen Adem kadar so­rumludur ve her ~si şeytanın kandırmasıyla ~açtan yerler (el· Kur' an, 5.43).

Abdurrahman buyrugun aslıİıda özel olarak Adem'e yöneltUdigini söyler. O unutup yanlış yola sapmış biridir. İblis vesvese ve fısdtı yohiy-: la akİıiu çelerek Adem'le dogrudan-karşılaŞmfş ve hiçbir şeknde bu iş için eşini kullarimanuştır. Eşit soruİi:ıluluk kon).lsunda ·daha zayıi başka ifadeler birçok çagdaş es.erde bulunabtllr. Men ar Te fs iri, (1 :276). 'Ai.ıaiı•ın aga~ yakiaŞn:iayı hem Adem'e hem de Hawa'ya yasakladıgını

Ifade etmekle kalİnayıp~ aynı' zamanda şeytanın bu suça her ikisinin.· ortak olmasına sebep oldugunu da: söyler. Bu nedenle Ha~ 'ya özel bir siıçl~a sözkonusu 9egUdir. AbdOlv$hap el­Najjar "lblis' onlaruı kulaklanna ondan yemeyi fısıldadt ve· degişik :yollara başvurarak onlan kandırd.L .. Adem ve eşi agaçtan yedtıer' derken· bu.görQşe katılmış oluyor (Kasas s.6).

Buna ragmen p~şkahin A,deı;n·~ k~vu­luşundan Havya·~ sôruml~. oldı,ıgun4 opgorerı , geleneksel göiilşü tekrarlamaya de~ ediyor-·· lar. Burada da b~ş . açısı, :. d.aha)~~~tş bir

JOURNAL OF ISLAM1C RESEACRH VOL: 6 NO:· ı, ı992

görüşün bir parçası olarak görülmeli. Adem ve Hawa insanlıgın tamamını temsil ederler; ı o ve insan türünün erkegtnin dogası ve rolü dişisininkinden esas ıtibariyle farklı ·olarak görOlür. "Adem ve Hawa'nın yedıgı yasaklanmış agaç hikayesi yaşayan tüm varlıkların kendi arcilarında cinsel iltşkUerdeki dişi ve erkek lniaj­Jannı yansıtır. Erkek ister ve tekllf eder: Kadıh direnir ve kandınr." (El-Akkad, El-Mar'a, s.20). Bu pozisyonun savunuculan çogu kez Adem'in Allah'ın yeryılzündekl hallfesi olma ve dünyanın iman ve yönetlmlnden sorumlu olma rolünil vur­gularlar. Adem (erkek) dışarıdan bir aktör (Havva/kadın) tarafından saptırıldıgında günaha boyun egse de, dogası ttibariyle rasyo­neldir. , Kadın ise dogası geregi baştan çıkancıdır. Adeİn Onun akd çelicl yeteneklerine kendini bıraktıgında O Adem'tn duydugu günahkarlık ve vicdan azabı duygularına iştirak etmez.

BOylece çagdaş eserlerde kınama ve tevbe, Hawa · hakkında ilave h iç bir yorum veya degtnlde bulunu~aksızın yalnızca Adem için sözkonusu edilir (bkz. Menar 1:277}. Bazı örnek­lerden başka imalar da çıkaniabtUr. örnegtn Meragi (Tefsir:21). Allah'ın Adem'i sakınmayı, cUkkatil olmayı ve günahın sonuçlan üzerinde düşünmeyi gözardı etmesinden OtürQ azar­ladıgıru yazar; ki bu, Hawa ona şarabı içirdi­glnde 'erkek' Ozelllklerinin kaybedUdigini ongö-. ren düşünceyle patalellik arzeder. Adem'in hi­kayesine dayanan küçük bir hitabesinde El­Naccar erkegi bilgelik, geniş bilgi ve ogrenme kapasitesine sahip olma~ına r~gmen. 'dogası geregi .unutka:n olmakla tasvir eder. Ama wiut­kanlıgına ve UaatSizlig4te ragmen All~ (Hawa' ya, hiç degtnmeden) Acİerri't bagışlamış~{Kasas, s. 21).

. Bu yorumculann bir çogu Adem'ln tam anlamıyla sorumlu oldugunda birieşirken yine de sorunun gerçek nedeni olarak Hawa'ya yönelirler. Adem abdini unuttu ve kansına uy-

9 Abdumıhman ·kaburga· kemı~ konusunda b&şka bir yerde der Id: "Şayet hadis saglamsa bundan yarablışın kö~enlni . tarumlamadan z!yadcJslam pcygamQertndcn kadınlara karşı dikkatli. Ince olmaya yönelik bir:emlr ve o~ kaba davran­maya karşı bir uyan olması kastedllır, bpkı "Dikkatli olun (cam şlşel~rl:' der gibi. F~kat "kadınlar şişelerden . ml yarablmıştıır diye ekler (EL·Kw'an, a.43). ıoAdem ve Havva'nin hayab iicr' erkek ve kadının hayabd~. Bu onlaiın yalnız haşlarina O:i:el hayatlan dc~il~ fakit herkesin yaşamıdır, çü.nkü.blz' heptinlz onlardan olma. onlann nestne­rtyız, Varlı~mız.da onlann maddi ve ruhsal özei!Jklerfiıi taş$ (Şalabt, HıiyatAcJem. s.6}. ·

! i i

1

70

mamasına yardımcı olacak tefrik gacana tümüyle kaybetti der El-Meragı. Daha sonra Ebu Hureyre'den, Havva olmasaydı hiç bir kadının kocasına ihanet etmeyeceginllfade eden bir ha­disi nakleden El-Meragı şu yorumda bulunur. "O Adem'e agaçtan yemeyi gazel gösteren kişidir. Kadın hilekar bir yolla bile olsa dogası iti­barıyla erkekten lstedigi şeyi gazel gosteren yaratılıştadrr." (Tefstr, 8:120). Aynı şekllde Abbas Mahmud El-Akkad da Cennet'ten atılış lussasının bilhassa yapmaması isteneni her zaman yapan kadının ebediyyen deglşmeyen degasını sembolize etUginl soyler (Haztht El­Şacara, s.7). Bir kadının klşUiginin her ogesinin agaç kıssasında temsil edildigtnl. yasaklanana olan tutkusunun da bu klşillgtn bir parçası oldugunu söyler. Tarleri korumanın tek yolu, yöneten durumundakinin yonetllenle olan ilişklsidir. Yönetllenin, yani kadının dogasında kendisini yönetenin iradesine karşı gelmek veya onun tradesinden kaçmak vardır. Böylece bu, irade ve ayartma takip etme ve yönetılme arasında bir kavgaya dönüş or. Bu bütün türlertn yapısında vardır. Kadının baştan çıkartıcı olmasınin sebebi, yönetilen olması ve ayartma yolundan başka bir yolla yOnetememestdir (El­Mara. s.23-24).

Bazılarının anlayışında bu dişi eglllİnleri açıkça Havva'nın egri bir kaburga kemtginden yaratılmış olması gerçegint tma eder hale gelir­ler. "Bundan, egri kişilikleri ve beytnlerindekl zayıflık thtlmallnden dolayı kadınlara, nazik cOmert ve sabırlı davranmamız gerektıgı anlaşılır" der Mahmud Şalabi.. . Bu görüşünü desteklemek üzere çeşitli hadisleri a}{,tardıktan sonra. Şu yorumla sonuca ulaşır. "Bize gore açıktır.kl. Havva Adem'tı:ı_Jta.burg"" kemlgtnden. yarafiimış·- olup duygu ve heyecanla!"ı bakınundan da yaratılmış oldugu kemlge benzer şekilde egrtdlr (Hayat Adam s. 61).

Bir çok çağdaşın gözünde Havva (dolayısıyla kadın) bu kadar sorunlu Ise onun yaratılış amacını nasıl anlıyorlar? Tabll ki doğum yapmaları Için. Kur'an'da daha önce görüldüğü gibi çiftierin birbirlerinde huzur ve sükOnet bulmaları için yaratıldıklan söylenir. çagdaşlar bu ayeti Havva'nın (kadıru,n) Ad~m'in (erkeğin) huzur ve sükOnetl için yar~tıldıgı şeklinde yorumlarlarken · gelenekselcilerin Izini takip etmiş oluyorlar~ El-Naccar "Allah Adem'e Havva'yı kendisinde huzur ve sükOnet b~sun diye yarattıktan. sonra Cennet'te oturmayı buyurdu"ğunu söyler (Kasas. s.6). Me'mun Garip yaşamına bir anlam ve 'tat' verecek bir .eş Için Adem'in baŞtaki ümidln1 vu.rgulayanik. öz~IWde

"HAVVA: ISLAMi IMAJr•

Cennet'ten aWdıktan sonra onun yalnızlıgını gt­dermesl, barış ve istikrar duygusunu geri getir­mesilçin yanında Havva'ya Ihtiyaç duyduğunu söyler (Nisa. s.ll-12).

Bazı çağdaş yorumlarda Havva flgürü ku- · surluluk ile mükemmelligın llgniç bir bileştınlni temsil eder. Olumsuz özelliklerine rağmen, o. bir kadının sahip oiması gereken güzellik. mükemmellik. naziklik ve cazibellgin prototipi­dir. örneğin Şalabi Havva'yı (klşlllğtndekl eğriligini bellrtmestne rağmen) dünyanın şimdiye kadar tanımış oldugu en güzel kadın olarak tasvir eder. Adem gibi o da büyük beden­llydi (yaklaşık 60 dra' uzunlugunda) ve erkeğin kadında en çok idealize ettiği (zeka dışında) gazelllk. gençllk, saglık ve kuvvet gibi nltellkler­de en Ileri noktadıdır. O diger kadınlardan daha güçlüdür der Şalabi, çünkü kendisine ne bir insan ne de mutsuzluk. endişe veya keder do­kunmanuş bir bakiredlr (Hayat, s.62-63). Ahiret gününde Cennet'e girecek olan her kadın Havva görünümünde olacak. Bu tasvir bize geleneksel hOrt tasvirlerini hatırlatır. Yalnızca bir farkla; o da Cennet'e annesi Havva'nın görünümOnde giren erdemll kadının Havva'nın kendisinin de olduğu gibi h urtden daha güzel olacagıdır. ı ı

Havva'nın dolayısıyla kadınların savunusu. Kur'an kelamını geleneksel yorumun üstünde tutanlardan başka, Ozel olarak kadını baştan çıkarıcı veya erkekteri aşagı gören yorum türlerini reddetınek Qzere yazanlardan da gel­mektedir. Arada sırada kadının erkek tarafından yapılan açık ve net bir savunucusuna rastlamak

. mümkün ise de, çogu kez bu tür yazılar kadınlardan gellr. Omegtn bu konumu takınan lbrahlm zeki el-Sal Madha an Ha~~~-~~1!!111. çalışm·asinda·-crzel-ôlarak-.AI5:kad'ın (yukanda aktarılan) yorumunu ve Havva'nın Adem'ln cen­netten düşüşünden ve kadının erkeğin sıkınWarından sorumlu oldugu şekllnd~kl yo­rumlarını reddeder.

Batılı femlnlstler El-Sal'yi .gerÇek ~amda llberal blrl olarak kabul etmeyebillrler. Çünkü o. kadının erkegin emri altında oluşunu Allah'ın bilgist ve iradesinin zorunlu kıldıgı görüşünü destekledlğlnf açıkça ortaya koyar. Fakat Allah'ın adil Iradesinin kadınların erkekler tarafından ezllmesi gerektigt anlamına gelme­diglnl de söyler. Ve üstü kapalı olarak kadını

ı ı Ahiret gOnılnde Allah Adem"ln -faz1leui lı:ızlannı, anneleri Havva'nm ttk yaraiıldıAı suretine tahvil edecek ve bununla her kadın.ın bu dOnyada gılzdlik bakımından sahip olamad® her şey gerçek-leştirllmtş olacak. Bu onun burda kaçudıklannın bir tazm1n1 ve teseDtsldlr (Şalabt, HcıyatAdem. s.ıOS).

- tsı:.AMt ARAŞ1lRMALAR ClLT: 6, SAYJ: ı. 1992

. . JANE I. SMllli- YVONNE Y. HADDAD (LEV: YASIN AKTAY)

yılana benzeten tatlı sözlere karşı yumuşak hain oldugunu lma eden geleneksel göraş· çok fazla ileri gitmektedir. Şüphe yok kl kadın cazi­belldir ki, bu da Havva'ya baştan çıkancılık rolü verillşiİıin nedenidir. Mantıklı bir çözamlemeye da)ranarak. gerçekteAdem ve Havva'nın agaçtan yemeden önce dogal durumda olmalarından . ötorQ hiç birin!n dogruyu yanlıştan ayırt edeme­digtni ve bu nedenle 'Cle Havva'nın kusurlu olamıyacagım söyler. Kaburga kemigi efsanesi­ni ciddiye aldıgımız taktirde de Adem'den yaratıldıgından dolayı bundan Havva'nın bir iz­leyici olması gerektlgi anlaşılır. Fakat O Adem'i ayartabilseydi Adem tabi olurdu. tlişki de tersyüz olurdu ki şu anda durum bu degUdir. El­Sal argOmanına insanlıgın çektıgi acılann so­rumlulugunun Havvadan çok İblise isnad edU­digi noktaya kadar devam eder. "İnsanlık tart­hinde ömegin Habil'in öldOrOlOşQ gibi sorunlar çıkıyorsa bu çogu kişinin sandıgı gibi Havva'dan dolayı degil Tann'nın iradesinden dolayıdır. Gerçekte kadın hiç kabahatil degildir ve onun durumu (erkekler tarafından) ezilme dönemlerinin bir sonucudur." (Madha an Havva s. 24-56).

71.

El-Sal'nln botan çalışmasında Havva'yı kadın prototipi olarak öngören yorumlar gor01or. Asıl niyeti kadını haksız suçlamalara karşı savunmak ve onun temel rolanan neslln devamını saglamak ve analık oldugunu_ ortaya koymaktır. Çalışması sadece Havva'yı temize çıkarma çabasından dolayı degU fakat aynı za­manda kadının temel işlevlerinden birinin insan klşUiglnln kaynagı ve genellikle yalnızca ~rkege (Adem'e) ayrılmış bulunan hllafet görevine iştirak etmesi oldugunu özel olarak ifade eden nadir yazarlardan olması dolayısıyla dikkate degerdlr (Madha, s. 88). HUafette sorum­luluk. erkekle kadıniann izledikleri yollar farklı

. olsa bile eşittir.

Böylece MOslarnan yazarların kadının rolQ, işlevi ve aynı zamanda onun öz dogasına lllşkin sorular yöneltme girişimlerinde Havva işleri kanştırmaya devam eder. Havva'nın aşagı veya kusurlu oldugunu öngören Kur'an dışı görOşQn reddini Isteyen bazı sesler netleşse bile, Havva hakkındaki geleneksel y.orumlar amaç olarak goranmektedir. ·

KAYNAKLAR

~ ı. Abdurrahman, Ayşe, 1967, Al-Mejhum el-1slam1

U tahrlr el mar' e, U mm Durman.

2. Abdurrahman, Ayşe, 1972, Et-Kuran ve-qadaya al insan, Beyrut

3. Akkad, Abbas Mahmud, tarıhstz, Hazfhf el-şacara.. Kahire.

4. Akkad, Abbas Mahmud, Tarthstz, El-mar·a· jll-Kw'an, Kah.f.re.

5. Gartb, Me'mun, 1977, Nfsaft hayat el-enbLya.. Kahire.

6. İbn Hayyan, tarthstz, El·Bahr el Muhft. Rlyad.

7. İbn Kesir, İsmail B. Ömer, tarıhstz, El-Bfdaye vennfhaye ft al-Tarih. Abdulaztz el-Naccar, Muhammed, tarihslz, Kahire.

a El-Merağl, Ahmed Mustafa, 1959, Tejsfr el-kur' an lf ı Kur' an, Kahire.

9. El-Navcar, AbdruVaııbah, 1966, Kısas el-Enbiya, Beyrut

10. El-Nesefi, Abdullah B. Ahmed, 1939-1943, Medarik el-Tenzil ue haqa{q el te'vU. Kahtre

JOURNAL OF ISUMlC RESEACRH VOL: 6 NO: 1, 1992

ll. Nafra. EI-Tuhami, 1974, Sfkuliclyyat el-kıssatu JU-Kw'an, Tunus.

12. El-Razi, Fahreddin, 1935, Tefslrl. Keblr, Kahire.

13. Rıza M. Reşld, 1948, Tejslrul Kur'an el-Kerim. Tefsir el-Meruir, Kahire.

14. El-ı?ai, İbrahim ZekJ, 1967, Maza'an Havva? lskendertye.

15. Şalah!, Mahmud, 1964, HayatAdem. Kahlre.

16. El-Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir, 19_54, Camlul Beyan an Te'tJfU Ayatel Kur'an Şakir, Mahmud Muhammed ve Ahmed Muhammed, Şaldr, edr, Kahire.

17. El-Taberi, · E.C.M.C., l9SO, Tarfh el-Taberi Muhammed Ebul Fadllbrahim ed. ·Kahire.

! . . ··~. . ·• . ..

· 18. El-Tabersl, El-Fadl lbn, el Hasan, 1970, Mecma al:beyanft.. tejslr el-kur' an, Beyrut.

19. El-Sa'labı, ıbn . . lshak Ahmed b. Muhammed . lbrahım. tarıhstz. Kısas el-Enbiya, Kahire.

20. El-Zemahşeri, Mahmud b. Ömer, 1966, El·Keşşaf An haqafq gavamfd el-tenzfl, Beyrut.