HAYVANLARIN EVRĠMĠNE GĠRĠġ

Hazırlayan: Yrd.Doç.Dr. Yosun MATER

HAYVAN NEDĠR?

Yapıları, beslenme şekilleri ve yaşam döngüleri ile tanımlanan canlılardır. Buna

göre;

•Hayvanlar çok hücreli, heterotrof, dışarıdan beslenen, ökaryotik yapıda

canlılardır.

•Bünyelerine daha önce oluşturulmuş organik molekülleri almak zorundadırlar,

yani inorganik maddelerden organik maddeler oluşturamazlar.

•Bu nedenle diğer organizmaları ya da ayrışmakta olan organik maddeleri

yiyerek besin ihtiyaçlarını alırlar.

• Hücresel yapılarını destekleyen ve onları bir arada tutan bağlayıcı dokular

içerirler.

•Hayvan hücrelerinde hücre duvarı yoktur.

•Kollojen gibi yapısal proteinler ve buna ilave proteinler yardımıyla oluşan sıkı

bağlantılar ve desmozomlar, kanallı bağlantılar yardımıyla hücreleri bir arada

tutulur (ġekiller).

Y.M

HAYVAN NEDĠR? (Devam)

•Süngerler hariç tüm hayvanlar doku adı verilen özgülleşmiş görevler

yapan özel hücre topluluklarına sahiptir. Bunlara örnek olarak özgül

uyartıdan (impulsdan) sorumlu dokular; sinir ve kas dokuları verilebilir

(Şekiller).

•Genellikle aktif olarak hareket ederler.

•Hayvanların çoğu eşeyli ürer ve diploit evre baskındır.

•Çoğu hayvanda üremede kamçılı küçük sperm ve daha hareketsiz, büyük

yumurta hücresi yer alır ve döllenmeyi takiben diploit zigot oluştururlar.

•Zigot oluşumunda, blastula, gastrula gibi evreler görülür, birbirini takip

eden bu evreler ile zigottan farklı tabakalar şekillenir ve embriyonik doku

tabakalanması gerçekleşir (ġekil 32.2).

HAYVAN NEDĠR? (Devam)

•Yine hayvanların çoğunda Hox genleri yer alır.

•Hayvanlarda zigotun kendini doğru ifade etmesi Hox

(Homeobox) genleri adı verilen vücut yapılarını düzenleyen,

özel düzenleyici genler yardımıyla olur.

• Bunların sayısı hayvanın karmaşıklığına bağlı olarak değişir,

sadece hayvanlarda belirlenmişlerdir.

•Hox genleri evrimsel süreçte büyük ölçüde korunmuş,

hayvansal morfolojiyi ve farklılaşmasını oluşturan genlerdir.

Hayvan üremesinde bir diğer oluşum larval evreler geçirmedir.

Bu evreler sonucunda hayvan farklılaşır yani metamorfoz

(Başkalaşım) geçirerek ergin bireye dönüşürler.

2. Hayvanların Yayılmasının Tarihçesi

•Fosillerden elde edilen biyokimyasal veriler ve moleküler

saat analizlerine göre hayvanlar yaklaşık 700 milyon yıldır

dünya yüzeyinde bulunurlar.

• Genomik analizler yardımıyla hayvanların farklılaşmasında

anahtar basamaklara dair örneğin kaderin (cadherin) gibi

proteinleri kodlayan genlere choanoflagellates grubunda

rastlandı (ġekil 32.3 ve 32.4).

HAYVANLARIN ÇEġĠTLĠLĠĞĠ ĠLE ĠLGĠLĠ DÖNEMLER

Neoprotozoik Çağ [Neoproterozoic Era (1 Milyar–542 Milyon yıl önce)]

•Makroskobik fosillere 560 Milyon yıl önceden beri rastlanıyor.

•Bunlardan en sık görülen grup Avusturalya ‘da rastlanan, bir predator olduğu düşünülen

Ediacaran canlıları-ailesi (Ediacaran biota) ve bir diğer sık rastlanan örnekte Cloudina

hayvanı (ġekil 32.5 ve 32.6)

Paleozoik Çağ [Paleozoic Era (542 -251 Milyon yıl önce)]

•Bu dönemde görülen en büyük olay 535-525 Milyon yıl önce gerçekleşen Kambriyen

(Cambrian) patlamasıdır (ġekil 32.7).

•Bu sırada bilaterel simetri gösteren pek çok canlı türüne ait fosiller bulunmuştur. Bu sonuca

dair 3 hipotez vardır. Buna göre;

1. İlki Av –avcı ilişkisine ve oksijen miktarına bağlı olarak yumuşak gövdeli Ediacaran’ların

kabuklu canlılardan daha kolay av olması yeni av ve avcıların oluşmasını tetiklemiştir.

2. İkincisi atmosferik oksijen miktarının artması Kambrien patlamasına yol açmış olabilir.

3. Genetik değişiklikler ile Hox genlerinin ve yeni mikro RNA’ların oluşması bu çeşitliliğe

neden olmuş olabilir.

HAYVANLARIN ÇEġĠTLĠLĠĞĠ ĠLE ĠLGĠLĠ DÖNEMLER (Devam)

Mesozoik Çağ [Neoproterozoic Era (251 – 65.5 Millyon yıl önce)]

•Bu dönem okyanuslarda ilk mercan adalarının oluştuğu, karnivor (carnivore) ve herbivor

(herbivore), küçük-büyük dinozorların karaya dağılmaya başladığı zaman olarak

düşünülmektedir.

•Benzer zamanda ilk böcek yiyen ilkel memelilerinde karada yaşadığı düşünülmektedir.

• Angiospermlerin de son Mesozoik çağda oluştuğu düşünülür.

Cenozoik Çağ [Neoproterozoic Era (65.5 Millyon yıl önceden - Günümüze]

•Hem karasal hem denizel hayvanlar için yeni bir çağdır.

•Bu çağda memelilerde dahil olmak üzere çok büyük bir gelişme olduğu düşünülmektedir.

•Primatların da bu dönemde ağaçlık alanlara, savanlara ve yoğun ormanlara yayıldığı

düşünülmektedir.

•Bizim atalarımızın da bu dönemde var olduğu düşünülen, otlak maymunları arasından

geldiği düşünülmektedir.

3.HAYVANLAR VÜCUT SĠMETRĠLERĠNE-PLANLARINA

GÖRE KARAKTERĠZE EDĠLEBĠLĠRLER

•Hayvanlar simetrik olmamaları, radial (ıĢınsal) veya bilateral (ayna

görüntüsü) simetri göstermelerine bağlı olarak ayrılabilirler (ġekil 32.8).

•Bilateral simetri hayvanlarda dorsal (Sırt) veya ventral (Karın) ve anterior

(Ön-BaĢ) veya posterior (Kuyruk-Arka) terimlerini ortaya çıkarmıştır.

•Bunlara ek olarak hayvanlar, embriyonik oluşumda farklı tabakalar

göstermelerine bağlı olarak da ayrılabilirler. Buna göre;

•Gerçek çok hücreli olan hayvanlar, iki germ tabakalı olmalarına bağlı

olarak diploblastik (Diploblastic), üç germ tabakalı olmalarına bağlı

olarak triploblastik (triploblastic) adını alır.

•Vücut planındaki bu ayrıma ek olarak embriyolarında da tabakalaşma ona göre görülür.

• Radiata Ģubesi üyelerinde sadece iki germ tabakası vardır.

•Yani diploblastiktir.

•Bunlar dıştaki kabuk ektoderm ve içteki endoderm tabakasıdır.

•Bilateral simetri gösteren şubelerden Cnidaria (Deniz anası, mercan, deniz Ģakayığı) ve

Ctenophora (Taraklı hayvanlar) hariç hepsi 3 germ tabakası oluştururlar.

•Yani triploblastiktir.

•Bunlar Ektoderm, mezoderm ve endodermdir.

•Triploblastik hayvanlarda vücut boşluklarına bağlı olarak yalancı vücut boĢluklular,

Pseudosölomlular (Pseudocoelom) ve gerçek boĢluklular, sölomlular (Coelom) adını

alırlar (ġekil 32.9).

•Benzer şekilde ağız yapılarına göre ilkin ağızlılar (Protostome) ve geliĢmiĢ ağızlılar

(deuterostome) olarak isimlendirilirler (ġekil 32.10).

•Hayvanların filogenetik akrabalıkları yeni moleküler ve morfolojik verilere

bağlı olarak yeniden düzenlenmiştir (ġekil 32.11 ve 32.12).

•Buna göre belirlenen anahtar basamaklar aşağıdaki tablo ile kabaca

özetlenebilir.

HAYVANLARIN SINIFLANDIRILMASINA YENĠ VERĠLER IġIĞINDA

KABACA BAKARSAK

•Hayvanların çeşitliliğine baktığımızda aklımıza ilk gelen tabloda görülen hayvan gruplarıdır

gerçekte ise invertebratların (omurgası olmayan hayvanlar) sayısı çok daha fazladır (ġekil

33.2).

• Verilere göre bilinen hayvan türlerinin yaklaşık %95’i invertebrat yani omurgasız bir yapıya

sahiptir.

•Yaklaşık 23 tane invertebrat ailesi (Philum) vardır (ġekil 33.3).

1. Porifera (Süngerler) grubu, en basit ve gerçek dokuları eksik hayvanlar

grubudur. Besinlerini filtreleyerek alır (ġekil 33.4). Çoğu sünger

hermafrodit özellik gösterir.

2.Cnidaria (Deniz anası, mercan, deniz şakayığı) antik gerçek çok hücreli,

ömetazoa (Eumetazoa) hayvanlar filumudur (ġekil 33.5 ve 33.6).

•Karın boşluğu içerirler (Gastrovascular ceolom).

•Medusozoa (Deniz anası, mercan, deniz şakayığı) ve Anthozoa (Deniz

Anemonları, Laleleri) iki büyük gruba ayrılırlar (ġekil 33.7).

2. Lophotrochozoans

•Bilateral simetri ve triploblastik tabakalanma gösterirler.

•Bu gruba dahil olan hayvan türlerine bakarsak;

Platyhelminthes (yassı solucanlar),

2.Lophotrochozoans

(Devam)

Parazitik türler;

Trematod’lar ve

ġeritli solucanlar;

2. Lophotrochozoans (Devam)

Rotifera; küçük hayvancıklar grubu;

2. Lophotrochozoans (Devam)

Lophophorates grubu içinde yer alan Ectoprocts ve Brachiopods

grubunu,

Lophophorates Grubu; Lofoforlu şubeler; Bryozoa (yosun hayvanları), Phoronida (at nalı

ağızlılar) ve Brachiopoda (kandil kabuklular) gruplarını içerir.

Bryozoa

Y.M

Phoronida

Brachiopoda

2. Lophotrochozoans (Devam)

Mollusca (yumuşakçalar) grubunu içerir. Bu grubun içinde Chitonları,

Gastropodlar (karından bacaklılar), Bivalvia’lar, Cephalopodlar (Kafadan

bacaklılar) yer alır.

2. Lophotrochozoans (Devam)

Annelidea (Halkalı solucanlar) grubu Errantian, Sedentarian türlerini,

Sülükleri (Leeches), Annelida (toprak solucanlarını )içerir.

Kullanılan Kaynaklar

Biyoloji (6.Baskıdan Çeviri) Campbell N.A., Reece J.B.

Çvr.Ed. Gündüz E. Demirsoy A., Türkan İ., Palme Yayıncılık

Ltd. Şti. Sıhhıye-ANKARA (2006)

Google graphics

Biyoloji Terimleri Sözlüğü Türk Dil kurumu Yayınları,

ANKARA 1998

Türkiye Deniz Balıkları-I Kıkırdaklı Balıklar; S.Mater; M.

Kaya; M. Bilecenoğlu,Ege Üniversitesi Yayınları Su Ürünleri

Fak. No:72, Ders Kitabı dizin No:34, İzmir 2005