Hayvanlarla ilgili inanışlar

Hayvanlarla ilgili inanışlar neden ortaya çıktılar?

• Tarihin başlangıcından şimdiye kadar insanlar kendileri ile aynı coğrafyayı paylaşan, birlikte yaşayan hayvanların hareket, duyuş ve sezişlerinden derin bir biçimde etkilenmişlerdir.

• İnsanlar yüzyıllar boyunca hayvan biçimli(zoomorf) tanrılara tapınmışlardır.

• Birçok din ve mitoloji insanlarının kökenine hayvanları yerleştirmiştir. Daha sonraları, bu mit içinde yer alan, kendi coğrafyasında mevcut hayvanları kutsal ve kutsal olmayanlar şeklinde sınıflandırıp onları kabullenmişlerdir. Türk kültürü de bunun dışında değildir.

Hayvanlarla ilgili bazı inanışlarBozkurt (Kurt)

Kutsal hayvanların başında Bozkurt gelir.

Bozkurt uğurlu hayvan olarak kabul edilmektedir. Eski Türk Mitolojisi’nde önemi çok büyüktür.

Bir kimse yolculuk esnasında kurt görse, işi rast gelir. Kurt uluyunca ya ayaz olur ya da kar yağar. Nazardan korunmak için üzerine kurt dişi takılır. Bir kimse uygunsuz bir iş yaparsa onun için “Kurt

ulusundan gördüğünü işler.” denilir. Çocuk isteyen kadına kurt eti yedirilir. Kaşgarlı

Mahmut’un verdiği bilgiye göre hamile kadına “tilki mi yoksa kurt mu” diye sorarlar. Tilki diye cevap verenin kızı, kurt diye cevap verenin ise oğlunun olacağına inanılır.

Ayrıca kurt kırda kalmış hayvanlara zarar da verebilir. Bu zararın önüne geçmek için “kurt ağzı bağlama” denilen bir yönteme başvurulur. Hemen her tarafta yapılan pratikler farklıdır. Bunlardan bir tanesi ise şöyledir:

Kurt ağzı bağlamak için önce bir makas veya bıçak alınır. Ağzıçık olan bu aletlerden birinin üzerine Kur'an'dan bir ayet ya da bir sûre okunarak aletin ağzı kapatılır ve alet bir kenara konulur. Akşam yapılan bu işlem, sabah olunca bıçak veya makasın ağzı açılarak sona erdirilir.

At

Türk toplulukları için kutsal kabul edilen diğer bir hayvan ise At'tır.

Atın evcilleştirilmesi insanlık tarihinin en önemli dönüm noktalarından biridir. Atın kullanılması tarihçiler tarafından bir uygarlık alameti olarak görülmüştür.

Eskiden, Türklerde ve Moğollarda atın gökten inmiş olduğuna inanılırdı. Ölüyü atı ile birlikte gömmek Türklerde çok eski bir âdettir.

Atlar içinde en kıymetli olanı ise doru attır. Eğer gelin atın üzerinde giderken at pislerse gelinin

bakire olmadığına inanılır. Rüyada at görmek her zaman iyilikle yorumlanır.

Geyik

Geyik çok sevilen bir hayvandır. Mitoloji’de yeri oldukça büyüktür. Eski Türklerde totem olan bir hayvandır.

Divan şiirinde geyik önemli bir benzetme unsurudur, Anadolu efsanelerinde daha çok evliyalarla birlikte görülür.

Bazen tarlada işlerini yaparak, bazen sırtlarında taşıyarak, bazen de terk edilen çocukları koruyup besleyerek insanlara yardım ederler.

Kendilerine zarar verildiğinde, acımasız bir şekilde insanlardan intikam alırlar.

Koyun, keçi, oğlak, inek ve b. Evcil hayvanlar

Çoğu zaman masumiyet ifade eden koyun melek olarak; keçi ise şeytan olarak kabul edilmektedir.

İnanışa göre cinler, insanlara keçi biçimine girer. Gece oğlak ve keçi, yol üzerine çıkarsa mutlaka dikkat etmek ve Kur'an'dan ayetler okumak gerekir.

Kuzular satılıncaya kadar yabancılara gösterilmez.

İnek İnek ilk yavrusunu doğurduğu zaman onun "ağız"ı (ilk sütü)

evden çıkarılmaz, aksi halde ineğin sütü kesilir. Sütün içerisine kömür atılıp öyle verilir.

At, öküz, inek, dana gibi evcil hayvanlar, eğer gece ahırda huzursuzsa, bağırıyor, kişniyor veya böğürüyorsa, o haneden biri ölecektir.

Şubat ayının ilk çarşamba gününde evdeki bütün hayvanların sağ tarafından, onların bir yıl boyunca sağlıklı olması amacıyla üç kıl çekilir.

Köpek

Anadolu’da “it” de denilen köpek, insana sadakatiyle tanınan bir hayvandır. O, Anadolu’da kimi zaman olumlu, kimi zaman da olumsuz durumların habercisi olarak görülür.

Mitoloji ve efsanelerde köpek kimi zaman “Barak” olarak geçmektedir. Bu köpek çok hızlı koşar ve avı iyi yakalar. Şamanlar da Barak’a binerek göklere çıkarlardı.

Cinler köpek donuna değil, köpek yavrusu/ enik donuna girebilirler.

Doğumda problem olmaması için gebe kadın köpeklere yiyecek verir.

Köpek göğe bakarak havlarsa kurt geleceğine inanılır. Köpek gece ulursa “Sahibime gelecek bütün kötülükler

bana gelsin.”; gündüz ulursa “Bana gelecek kötülükler sahibime gelsin.” dermiş. Bu sebeple köpeklerin gündüz uluması kesinlikle iyi sayılmaz.

“Köpek giren eve melek girmez.” hadisine dayanarak -av ve sürü köpekleri hariç- köpek pis sayılır.

Kedi

Müslümanlığa göre kedi kutsaldır. Müezza İslam Peygamberi Muhammed'in kedisi

olduğu söylenir.

Bir başka söylenceye göre ise bir yılan Muhammed'e gelmiş ve kendisinden yardım istemiş. Muhammed de yılana yardım etmiş. Fakat yılan Muhammed’i sokmaya kalkışmış. O sırada bir adam yetişip kedisini yılanın üzerine salmış. Yılanın zehirli ısırığından kedi sayesinde kurtulan Muhammed kedinin sırtını okşamış. O gün bugündür kediler sırt üstü yere düşmezlermiş

İslamiyet'te kediler "temizlik" ile simgelenmiştir. Artığı da necis (pis) olmaz, o bakımdan gezdiği yerlerde namaz kılınır ve arta kalan su ile abdest alınır.

Kedilere gece taş atılmamalıdır. Çünkü onların cin olma olasılığı çok yüksektir.

Kedilerle aynı yerde yatmak doğru değil. Kedi insanın ruhunu çalacağına inanılır.

TavşanKirpi

Kirpinin bulunduğu evde bolluk ve bereket olacağına inanılır.

Tavşan genellikle uğursuz sayılır. Geçmişte tavşan ayağı taşımanın şans getirdiğine

inanılırdı.

Deve

Deve de kutsal sayılan hayvanlardandır Baş ağrısını gidereceği düşüncesiyle yastığın içine eski

deve yünleri konulur.

Yılan Yılan korkunç bir hayvan olarak kabul edilmekle birlikte,

kuraklık olduğu zaman, yağmur yağdırmak amacıyla yakılır.

Ev yılanı o evin bekçisidir. Bazı yerlerde yolda yılan görmek uğurlu sayılır.

Karınca Karınca, Hz. İbrahim'in ateşine su götürmeye çalıştığı için

kutsal kabul edilir

Balık

Türklerin kutsal kabul ettikleri hayvanlardan bir diğeri de balıklardır. Altay mitolojisinde dünyanın balığın üzerinde durduğu inancı vardır. Anadolu'da ise balıklar bulundukları mekânları kutsal sayılmakta, bunlarla ilgili birçok hikâye anlatılmaktadır. Bu hikâyelerden en tanınmış olanı ise Şanlıurfa'daki balıklı gölü’nün hikayesidir.

İbrahim Peygamber, devrin zalim hükümdarı Nemrut ve halkının taptığı putlarla mücadele etmeye, tek tanrı fikrini savunmaya başlayınca, Nemrut tarafından bugünkü Urfa Kalesinin bulunduğu tepeden ateşe atılır. Bu sırada Allah tarafından ateşe "Ey ateş, İbrahim'e karşı serin ve selamet ol"' emri verilir. Bu emir üzerine, ateş suya odunlar da balığa dönüşür. İbrahim bir gül bahçesinin içersine sağ olarak düşer.

Kuşlarla ilgili inanışlar

Kartal

Eski Türklerde totem olan kartal, Şamanist Türklerde töz olarak Bürküt adıyla geçmektedir. Yakutlarda saygı duyulan hayvanların başında kartal gelmektedir. Eski zamanlarda bu kuş güneş ve Gök Tanrı’nın sembolü olarak kabul edilmiştir.

Kartal pençesi nazarlık olarak kullanılır. Şahin, kartal ve alacakarga( saksağan) genellikle uğurlu

sayılır.

Güvercin Kutsal olarak kabul edilir ve avcılar tarafından avlanmazlar. Kutsallığının sebebini ise halk, hicret sırasında Hz. Muhammed’indüşmanlardan saklanmak amacıyla Sevr Mağarası'na girmesi, güvercinin mağaranın ağzına yuva yaparak O'nun gizlenmesine yardımcı olması ile açıklamaktadır. Bazı yerlerde evde güvercin beslemek uğursuz sayılır.

Guguk Kuşu Guguk kuşu ilkbaharın habercisi sayılır. Guguk kuşu ötünce ilk iş sabana el sürmektir. Böylece o kişi o yıl yılan görmez.

İbibik Kuşu (Hüthüt) Eşine olan bağlılığı, eşi ölünce yeni bir eş aramaması,

yaşlandıklarında anne ve babasının yiyeceklerini temin etmesi, annesi öldüğünde uygun bir yer buluncaya kadar onu başında taşıması özellikleri bulunan hüthüt hakkında, İslami gelenekte başındaki tepeliğin anne-babasına karşı olan bu hürmetkârlığı sonucu verildiği inancı görülür.

Çok uzaklardaki suyu havadan görebilme ve keşfedebilme yeteneği ile Süleyman peygambere ve ordusuna kılavuzluk ettiğine inanılan hüthüdün ‘hüd hüd’ şeklinde ötmesi gizli şeyleri göstermek için "orada orada" demesinden ibaret olduğu da rivayet edilir.

Rüyada bu kuşun görülmesi suya kavuşma, sıkıntıdan kurtulma, uzaktan haber alma, misafir gelmesi, emniyette olmak şeklinde yorumlanmıştır.

Turna

Anadolu’da yaygın bir inanışa göre turnalar uğur,bereket,mutluluk ve refahın simgesi olan kutsal hayvanlar sayıldığı gibi, saflığın, temizliğin,dürüstlüğün, sadakatın, sabrın, sevginin, onurun, özgürlüğün de simgesidirler.

Bu nedenle insanlar yuvalarını bozmaz ve de kanını dökmez.

Konduğu tarlaya bereket getirdiğine inanılır. Anadolu’da turna avlandığı taktirde avcısına felaketler

getireceğinin inancı yaygındır Aynı zamanda turna, Alevilik ve Bektaşilik kültüründe

de çok önemlidir. Alevîlikte turna ve güvercin kutsal sayılan iki kuştur. Bu kuş, Alevî-Bektaşi folklorunda da önemli bir rol oynar ve Hz. Ali yi temsil eder.

Birçok halk şiirinde, özellikle halk türkülerinde duyguların anlatımında turnayı aracı olarak görürüz.

Leylek Leyleği havada gören gezer, karada gören evinde oturur.Yolculuğun simgesidir. Müslümanlar her yıl göç eden leyleklerin hac için gidilen Mekke‘den geçmesi nedeniyle bu kuşlara saygıyla bakardı. Anadolu'da bu nedenle leyleklere "hacı leylek" ve "hacı

baba" da denir. Anadolu’da evinin çatısına leylek konanların da yakın

zamanda ev sahibi olacağına inanılır

Kırlangıç

Kırlangıç herhangi bir eve konup yuva yaparsa, bu eve bereket getireceğine inanılr.

Kırlangıç yuvası bozanın yuvası bozulur inancı yaygındır.

Kaz Kötü ruhları kovup, hastaları şifaya kavuşturan bir hayvan olarak kabul edilmektedir.

Horoz Horoz gün batımı ile akşam ezanı arasında öterse, uğursuzluk olacağına inanılarak o horoz kesilir. Tavuğun da horoz gibi ötmesi uğursuzluktur, öten tavuk kesilir. Alevilikte Cebrail olarak kabul edilir.

Karga Bir evin önünde karga öterse o eve haber gelir. Kargalar sürekli öterse, çakalların tavuklara saldıracağına inanılır

Baykuş Baykuş,adının ağza alınması tabu olduğu için hayırlı kuş olarak anılır Ve kimin evinin üzerine konarsa orada felaket olacağına inanılır. Baykuş ötmesi uğursuzluktur, yanan bir odun alınarak baykuşa atılmalıdır

Sonuçlar: Bazı hayvan adları: Aslan, bozkurt, şahin,

doğan, koç vb. ad ve soyadı olarak kullanılmaktadır.

Bazı inanışların kökeni İslam dini’nde görebiliriz – kedi, karınca, leylek ile ilgili inanışlar.

Bazı inanışlar ise Orta Asya’daki göçebe hayatından kalmadır. Mesela – at, bozkurt, geyik, kartal ile ilgili çoğu inanışlar.

• Kaynakça:MOLLAİBRAHİMOĞLU, Çiğdem.ANADOLU HALK KÜLTÜRÜNDE HAYVANLAR ETRAFINDA OLUŞAN İNANÇ VE PRATİKLER, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Trabzon, 2008.Güngör, Harun. TÜRK HALK İNANIŞLARI Ders Notları, Kayseri, 2014.http://www.muslimheritage.com/article/cats-islamic-culture Cats in the Islamic culture - Cem NizamogluVikipedi.tr

İlginiz için teşekkürler!!!