Helmintlerin Morfolojisi Helmintlerin Morfolojisi •Helmintler (solucan, kurt, şerit), hayvanlar alemine ait olup, vücutları omurgasız ve iki tarafı simetrik çok hücreli canlılardır. •Paraziter hayata uyma derecelerine göre aralarında yapı farkları vardır. •Boyları birkaç mm ile birkaç metre arasında değişir. •Kütikül denilen vücut örtüleri genellikle sindirim enzimlerine karşı dayanıklıdır. •Paraziter hayat yaşayan bir helmintin vücut yüzeyinde kirpikler bulunmaz. •İnsan sağlığı bakımından önemli yassı solucanlar, Sestodlar ve Trematodlardır.

•Bu bölümdeki helmintlerin vücutları yassı olup, bazıları şeride, bazıları ise yaprağa benzer. Birkaç tanesi ise silindir şeklindedir. Erişkin şekilleri anaerop, larva şekilleri ise aeroptur.

•Bunların hepsi zorunlu parazit olup, bir kısmı insanda parazitlenir.

•Vücut boşlukları, solunum ve dolaşım sistemleri bulunmaz. Bir kısmında sindirim kanalı kör olarak sona erer, bazılarında ise hiç yoktur.

•Sestodların Genel Özellikleri •Halk arasında şerit adı da verilen sestodların erişkinleri genellikle ince bağırsakta endoparazit olarak yaşar.

• Büyüklükleri değişiktir. Bağırsakta yerleşen erişkinlerin vücutları kirpiksiz ve baş (skoleks), boyun ve halkalardan (proglottis, proglottid) oluşur.

• Sindirim, dolaşım ve solunum sistemleri yoktur.

• Baş kısmında çekmen (vantuz) denilen organlar ve bazılarında çengeller bir kısmında ise her ikisi vardır.

• Çekmen (emme çukurları), yuvarlak veya söbe olup, sayıları iki veya dörttür.

• Bazılarında çekmen yerine bothria denilen yarık şeklinde emme çukurları bulunur.

• Skoleksin tam önündeki bölgede bulunan rostellum üzerinde çengeller bulunabilir.

• Boyun, halkaların meydana geldiği kısımdır.

•Halkalar genç, olgun ve gebe olarak ayrılır.

•Halkalar kare ve dikdörtgen şeklinde olup, yassıdır. Bununla beraber sırt-karın yönünde kalınlaşmış olanlar ve hatta huni veya çan şeklinde olanlar da vardır.

•Halkalar tamamen geliştikten sonra birer birer veya birkaçı bir arada şeritten ayrılır ve vücuttan dışarı çıkarlar. Sestodlar hermafrodittirler, her halkada dişi ve erkek genital organları bulunur.

• Barsak boşlukları bulunmaz.

• Yumurtalarında 6 küçük çengel (3 çift) taşıyan bir embriyo (onchosphere) bulunur.

•Sestodlar ve onlardan ayrılan halkalar, hareket edebilir ve şeritler diğer organlara geçebilirler. İnce bağırsakta yaşayan sestodlar, buradaki besinleri bütün vücut yüzeyi ile alarak asimile ederler.

•Şeritlerde fazla miktarda karbonhidrat, kalsiyum karbonat ve fosfolipitler vardır.

•Monosakkarit, vitamin ve aminoasitleri konak bağırsağından alırlar.

•Sestodların ömürleri türe göre değişmekte olup, insanlardaki bütün şeritler senelerce yaşayabilirler.

•Helmintin halkasında bir yumurtlama deliği varsa, yumurtalar parazitin barındığı konağın bağırsağına yumurtlanırlar.

•Bununla birlikte birçok şeritte yumurtlama deliği bulunmadığından konağın dışkı muayenesinde yumurtalara rastlanmaz. Ancak halkalar parçalanırsa dışkıda yumurtalar görülür.

•Trematodların Genel Özellikleri •Yassı solucanlardan olan Trematodların erişkin şekillerinin vücutları bir parçadan yapılmıştır.

•Trematoda sınıfındaki helmintlere halk arasında kurt adı verilir.

•Bu parazitlerde titrek tüyler bulunmaz ve az-çok yaprağa benzerler. Sindirim boruları anüssüzdür; kör olarak biter.

•Bu parazitlerin bir veya birkaç çekmeni bulunur.

•Trematodlar insanların bağırsak, karaciğer-safra yolları, akciğer ve kan damarlarında parazit olarak yaşar. Bulundukları yerlerde veya buralara gelirken dokularda bazı reaksiyonlara veya hastalıklara sebep olurlar.

•Trematodlardan Schistosoma cinsine ait olanlar hariç, diğerleri hermafrodittir.

•Yani Schistosoma’ ların erkek ve dişilerinin olmasına karşılık, diğer bütün trematodlarda erkek ve dişi üreme sistemi aynı canlıdadır.

•Schistosoma’ lar hariç hepsinin yumurtaları kapaklıdır.•Erişkin trematodların vücutları kütikül ile örtülü olup, epiderm ve kirpik yoktur.

•Embriyonları ise kirpiklerle örtülü olabilir.•Sindirim sistemi ağızla başlar; ağız hemen her zaman ağız çekmeninin ortasına açılır.

•En büyük ve en küçük yumurta yapan helmintler genel olarak bu sınıfta bulunur.

•Bu canlıların vücudu yaprak ya da silindir şeklindedir.•Bir kısmı çıplak gözle görülemeyecek kadar küçük (Heterophyes heterophyes), buna karşılık bazıları birkaç santimetre boydadır (Fasciola hepatica).

•Baş kısımları belirgin değildir ve vücut tek parçadır.•Vücut yüzeyinde dikenler bulunabilir.•Vücutlarının ön ucunda ağızlarının etrafında bulunan çekmen (ağız çekmeni) yardımıyla bulundukları yere tutunurlar.

•Bazı türlerde vücudun orta kısmında karın çekmeni, bazılarında ise bundan başka bir de genital çekmen bulunur.

•Vücutları kütikül ile kaplıdır.•Tam bir sindirim kanalı yoktur. Sindirim kanalı ağız boşluğu ile başlar, bunu prefarinks, farinks (bazı türlerde bulunmayabilir) ve barsak takip eder.

• Posteriorda ikiye ayrılan bağırsak kör olarak sona erer; anüs yoktur.

•Boşaltım sistemi iki taraflı ve simetriktir, vücudun arka kısmında ve türlerin çoğunda sırt tarafına açılır.

•Sinir sistemi, farinks ve özofagus üzerinde yerleşmiş olan gangliyonlar ve vücudun ventral, dorsal ve yanlarında sinir kolonlarından ibarettir.

•Nematodların Genel Özellikleri• Erişkin bir nematodun vücudu uzun, ipsi ve silindir biçimindedir.

• Boyları çok değişiktir. Trichinella spiralis gibi birkaç milimetre olanların yanında, Dracunculus medinensis gibi birkaç metrelik olanları da vardır.

• Erkekler genellikle dişilerden daha küçüktür.• Boylarına göre enleri de değişiktir. • Filaria’ larda boy ene göre yüzlerce defa daha büyüktür.

• Renkleri kan emmeyenlerde beyaz veya beyazımsıdır.•Ön uçta yapışmaya yarayan dişler, çengeller ve kesici levhalar bulunur. Erkeklerde vücudun son kısmı kıvrık, dişilerde ise düz olarak sona erer.

•Vücutları dayanıklı bir kütikül ile örtülüdür. Kütikül genellikle enine, bazen ise boyuna çizgilidir; vücudun yanlarında kanat gibi genişleyebilir.

•Kanatlar, boyunda ve kuyrukta olabilir veya bütün vücut boyunca uzanabilir.

•Bazılarında vücut boyunca uzanan çıkıntılar, vücudun ön kısmında şişkinlik yapabilir.

•Bazılarında ise ön kısım plaklarla süslenebilir. •Embriyon, kurtçuk ve erişkinlerinin vücudu kirpiksizdir ancak; vücudunda dikenler bulunabilir.

•Çoğu türlerin sindirim kanalının her iki ucu da açıktır.•Özefagus, rektum ve anüs mevcuttur. Ancak Dracunculus medinensis’ de anüs açık değildir.

•Nematodların eşeysel organları tam gelişmiş olup, erkek ve dişileri ayrıdır.

•Çıkartı sistemi yanlarda bulunan iki kanal ve bir çıkartı deliğinden ibarettir.

•Kanallar birleşip tek bir kanal halinde çıkartı deliğinde sona ererler.

•Sinir sistemi, gangliyon hücreleri ve sinirlerden oluşur. • İnsan sağlığı bakımından önem taşıyan ve hermafrodit olan sülüklerin ağızlarının etrafında ve vücudunun arka ucunda birer çekmen vardır.

•Diğer organların aksine helmintlerin erkek ve dişi genital organları çok iyi gelişmiştir.

•Erkeklerde bir veya birden fazla testis ve her testis için bir vas efferens vardır.

•Bunların birleşmesi ile vas defferens meydana gelir.

•Ayrıca seminal keseler, ejekülatör kanallar, prostat bezi, penis gibi organlar ve hermafrodit olanlarda dişi organlarla ilişkili olan genital delik bulunur.

•Helmintlerde dişilik organları yumurtalık, oviduct, ootip, receptaculum seminis, uterus, vagina, besleyici bezler ve kanallardan oluşur.

•Bu organların hepsi sestodların her halkasında mevcuttur.

•Spermatozoonlar, vaginadan, genital yollardan geçerek uterusa ve oviducta gelirler. Yumurta ootyp’e geçer ve burada kabuğu oluşur.

•Helmint yumurtalarının şekilleri her helmint için özellik gösterir ve tanıda yardımcı olur.

•Helmint yumurtaları kuruluğa ve enzimlerin etkisine karşı dayanıksızdır.

•Schistosoma’ lar dışındaki bütün trematodların yumurtaları kapaklıdır.

•Trematodların yumurtaları içindeki embriyon kirpikli fakat çengelsizdir.

•Yumurtaları gelişmemiş bir embriyon taşıyan D.latum dışındaki sestodların yumurtaları kapaksızdır ve içlerinde onchosphere adı verilen gelişmiş embriyonda üç çift çengel bulunur, kirpik yoktur.

•Kabukları üç tabakalı olan nematod yumurtalarında kapak, embriyonlarında kirpik ve çengel bulunmaz.

•Ovipar olan helmintlerde yumurtalarda başlangıçta embriyon yoktur, embriyon dış ortamda oluşur.

•Ovovivipar olan helmintler, embriyonlu yumurta yumurtlarlar.

•Vivipar olan helmintler ise doğrudan doğruya embriyon doğururlar.