HER YÖNÜYLE STANDART BİR

BİLGİSAYAR LABORATUARI TASARIMI

Çiğdem POLAT

YÜKSEK LİSANS TEZİ

İLERİ TEKNOLOJİLER

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

OCAK 2007

ANKARA

Çiğdem POLAT tarafından hazırlanan HER YÖNÜYLE STANDART BİR

BİLGİSAYAR LABORATUARI TASARIMI adlı bu tezin Yüksek Lisans tezi

olarak uygun olduğunu onaylarım.

Doç. Dr. Osman GÜRDAL Öğr. Gör. Dr. Nurettin TOPALOĞLU

Tez Yöneticisi Tez Yöneticisi

Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği ile İleri Teknolojiler Anabilim Dalında

Yüksek lisans olarak kabul edilmiştir.

Başkan : Doç. Dr. Abdullah ÇAVUŞOĞLU

Üye : Doç. Dr. Osman GÜRDAL

Üye : Doç. Dr. M. Ali AKÇAYOL

Üye : Doç. Dr. Fatih ÇELEBİ

Üye : Öğr. Gör. Dr. Nurettin TOPALOĞLU

Tarih : 18 / 01 / 2007

Bu tez, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tez yazım kurallarına uygundur.

TEZ BİLDİRİMİ

Tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde

edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu

çalışmada orijinal olmayan her türlü kaynağa eksiksiz atıf yapıldığını bildiririm.

Çiğdem POLAT

iv

HER YÖNÜYLE STANDART BİR

BİLGİSAYAR LABORATUARI TASARIMI

(Yüksek Lisans Tezi)

Çiğdem POLAT

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Ocak 2007

ÖZET

Bu çalışmada bir bilgisayar laboratuarını oluşturan, ekran önü çalışma

elemanlarının ergonomik ölçüleri ele alınarak, laboratuarın ısıtma, soğutma,

havalandırma, aydınlatma sisteminin, mimari ve iç dizaynının standartlarda

öngörülen değerlerine bağlı kalınarak, ağ ve görüntüleme elemanlarının,

günümüz teknolojisiyle uyumluluğu ve güncellenmesindeki kolaylığı göz

önünde bulundurularak, her yönüyle standart olabilmesi düşünülen sanal

olarak bir bilgisayar laboratuarı tasarımı yapılmıştır.

Kapsamlı bir literatür taraması, uzman görüşleri ve araştırmacının mesleki

deneyimlerinden yola çıkarak standartların belirlenmesi ve bu standartlara

göre, verimli bir laboratuar için en iyi tasarımın ortaya çıkartılması

amaçlanmıştır.

Yapılan literatür taraması diğer laboratuar tasarımlarında olduğu gibi eğitim

kurumlarındaki bilgisayar laboratuarlarının standartlaşması üzerine yeterli

çalışmanın olmadığını göstermektedir. Özellikle etkin bilgisayar destekli

öğrenme ve öğretmen faaliyetleri için bilgisayar laboratuarı tasarımı yüksek

performans elde etmek açısından kritik önem taşımaktadır. Bu nedenle bu

v

çalışmanın etkin ve verimli bir bilgisayar laboratuarı tasarımı için bir kaynak

olması düşünülmektedir.

Bilim Kodu : 702.3.006 Anahtar Kelimeler : Standartlar, bilgisayar laboratuarı, tasarım Sayfa Adedi : 88 Tez Yöneticisi : Doç. Dr. Osman GÜRDAL Dr. Nurettin TOPALOĞLU

vi

DESIGNING A COMPUTER LABORATORY

WITH ALL THE DETAILS

(M.Sc. Thesis)

Çiğdem POLAT

GAZİ UNIVERSITY

INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY

January 2007

ABSTRACT

In this study, a virtual design of a computer laboratory has been made by

taking into account the ergonomic dimensions of the elements of studying in

front of monitors; by sticking to the values of heating, cooling, conditioning,

lightining systems standarts as well as architectural and interior design

statndarts; by taking the elements of network and projection into consideration

as well as the convinence of updating techonology of today.

The standards are determined by depending on extensive literature review,

expert opinions and personal experiences, and the best design for an efficient

and effective laboratory according to these standards is explored and offered in

the study.

The literature review reveals that there is not enough study for standardization

of computer laboratories in educational settings. However, there are some

standardization studies and efforts for other kinds of laboratories. Especially,

the design of computer laboratory is critical for effective computer aided

learning and teaching activities to achive high performance in educational

settings.

vii

Therefore, it is supposed that this study will be a reference point for an effective

and efficient computer laboratory.

Science Code : 702.3.006 Key Words : Standards, computer classroom, designing Page Number : 88 Adviser : Doç. Dr. Osman GÜRDAL Dr. Nurettin TOPALOĞLU

viii

TEŞEKKÜR

Çalışmam boyunca, yönlendirici ve yol gösterici olan ve değerli görüş, öneri ve

deneyimlerini benden esirgemeyen, tezin çerçevesinin belirlenmesine ve

şekillenmesine yardımcı olan tez danışmanım Sn. Dr. Nurettin TOPALOĞLU’ na,

araştırma ve inceleme çalışmalarım için gerekli kolaylığı sağlayan ve olumlu

görüşleri ile çalışmalarıma katkıda bulunan Sn. Doç. Dr. Osman GÜRDAL’ a, ilgi

ve desteklerini her zaman hissettiğim değerli arkadaşlarıma, her zaman ve her

konuda beni sınırsız destekleyen aileme ve yakınlarıma sonsuz teşekkürlerimi

sunarım.

ix

İÇİNDEKİLER

Sayfa ÖZET ..................................................................................................................... iv

ABSTRACT ........................................................................................................... vi

TEŞEKKÜR...............................................................................................................vii

İÇİNDEKİLER..........................................................................................................viii ÇİZELGELERİN LİSTESİ .................................................................................. xiii ŞEKİLLERİN LİSTESİ ....................................................................................... xiv RESİMLERİN LİSTESİ.............................................................................................xv SİMGELER VE KISALTMALAR...........................................................................xvi 1. GİRİŞ........................................................................................................................1 2. ERGONOMİNİN TANIMI......................................................................................5 2.1. Ergonominin Eğitim Ortamları İçin Önemi........................................................5 2.2. Ergonomik Kriterlere Uygun Olmayan Ortamların Yarattığı Sağlık Sorunları……………………………………………………………………….6 2.2.1.Göz seviyesiyle ilişkili görüş ve duruş problemleri..................................7 2.3. Dünyada Yapılan Araştırmalara Ait Oransal Veriler ve Problemlerin Nedenleri.......................................................................................7 3. EKRAN ÖNÜ ÇALIŞMA ORTAMLARININ DÜZENLENMESİ......................10 3.1. Bilgisayar Laboratuarları İçin Ergonomik Masa Tasarımı...............................10 3.1.1. Monitörün gözle olan konumu..............................................................11 3.1.2. Görme açısının gözlerin yakınsama yeteneğine etkileri.........................11 3.1.3. En kısa görme mesafesi..........................................................................11

x

Sayfa

3.1.4. Göz kuruluğunun önlenmesi:..................................................................12 3.1.5. Bilgisayar laboratuarları için örnek masa tasarımı ve standart ölçüleri………………………………………………………………....12 3.1.6. Standartlara uygun masa ölçüleri.............................................14 3.2. Bilgisayar Laboratuarları İçin Ergonomik Sandalye Tasarımı........................15 3.2.1. Ergonomik bir sandalyede olması gereken minimum özellikler…….17 3.2.2. Ergonomik bir sandalyenin öğrenci boyutlarına göre ayarlanması….19 4. LABORATUVAR MİMARİSİ VE İÇ TASARIM KRİTERLERİ.......................21 4.1. Standart Sınıf Boyutları ve Sınıf Yerleşimi.....................................................21 4.2. Standart Sınıf Yerleşim Düzeni.......................................................................22 4.2.1. Klasik sıralı düzen................................................................................23 4.2.2. U sıralı düzen.......................................................................................25

4.3. Tavanın Standart Özellikleri...........................................................................27 4.4. Duvarların Standart Özellikleri........................................................................27

4.5. Kapının Standart Özellikleri............................................................................27 4.6. Zemin ve Duvar Yüzeylerinin Standart Özellikleri.. ......................................28 4.7. Pencerelerin Standart Özellikleri.....................................................................29 4.8. Laboratuarların İç Tasarımında Rengin Rolü..................................................29 4.8.1.Rengin algılanması.................................................................................30 4.8.2.Rengin psikolojik etkileri........................................................................31 4.8.3.Laboratuar için doğru renklerin seçimi...................................................32 5.AYDINLATMA TASARIMI..................................................................................34 5.1. Bilgisayar Laboratuarlarında Kaliteli Aydınlatmanın Önemi.......................... 34

xi

Sayfa

5.2. Işık Kaynağının Psikolojik Etkileri...................................................................35 5.3. Bilgisayar Laboratuarlarında Görsel Konforun Sağlanması.............................36 5.4. Aydınlatma Kontrol ve Kumanda Sistemleri...................................................37 5.5. Önerilen Aydınlatma Elemanları ve Hesaplamalar..........................................40 6. HVAC SİSTEMLERİ.............................................................................................43 6.1. Yayılan Isı ve Etkileri......................................................................................43 6.1.1.Effektif sıcaklık.................................................................................44 6.2. Soğuğa Karşı Alınabilecek Önlemler..................................................46 6.3. Aşırı sıcağa karşı alınabilecek önlemler..........................................................46 6.4. Tozların Etkileri ve Alınabilecek Önlemler......................................................47 7. GÖRÜNTÜLEME SİSTEMLERİ..........................................................................48 7.1. Monitör...........................................................................................................48 7.1.1. Monitör standartları ve karşılaştırmaları.............................................48 7.1.2. LCD monitörlerin niteliklerinin değerlendirilmesi...............................54 7.2. İnteraktif Beyaz Tahtalar.................................................................................64 8.AĞ TASARIMI.......................................................................................................67 8.1. Bilgisayar Laboratuarlarında Kablosuz Ağ Kullanmanın Gerekliliği............67 8.2. Kablolu Ağlarla Karşılaştırma........................................................................69 8.3. Laboratuvar İçin Kullanılması Önerilen Ağ Standardı ve Özellikleri...........70 8.3.1. Kablosuz bileşenlerin standart özellikleri.............................................70 9. KULLANILMASI ÖNERİLEN YAZILIMLAR...................................................74

9.1. İşletim Sistemi……………………………………………………………...74 9.2. NetOp School………………………………………………………………74

xii

Sayfa

9.3. Office 2007…………………………………………………………………74 9.4. DeepFreeze…………………………………………………………………75 10. STANDART OLARAK ÖNERİLEN BİLGİSAYAR LABORATUARININ

SANAL TASARIMI.............................................................................................76 11. MALİYET ANALİZİ...........................................................................................79 12. SONUÇLAR VE ÖNERİLER..............................................................................80 KAYNAKLAR...........................................................................................................83 ÖZGEÇMİŞ................................................................................................................88

xiii

ÇİZELGELERİN LİSTESİ

Çizelge Sayfa Çizelge 4.1. Ortam aydınlatmasında yüzeylerin standart yansıma yüzdeleri……….29 Çizelge 5.1. k değerine göre oda aydınlatma verimleri..............................................42 Çizelge 6.1. Çeşitli sıcaklıklarda çalışmaya dayanma süreleri...................................44 Çizelge 6.2. Efektif sıcaklığa ait bazı örnekler...........................................................44 Çizelge 6.3. Laboratuar için önerilen standart klima özellikleri.................................47 Çizelge 7.1. MPRII ve TCO’92’nin düşük radyasyon için belirledikleri sınırlar......50 Çizelge 7.2. TCO’ 95’ e göre çözünürlük frekans......................................................51 Çizelge 7.3. ISO 13406-2 standartlarına göre hatalı piksel / alt-piksel sayıları…….53 Çizelge 7.4. Monitörlerde boyuta göre görülebilir alan ve piksel büyüklükleri…….60 Çizelge 11.1. Önerilen ekipmanlara göre toplam maliyet..........................................79

xiv

ŞEKİLLERİN LİSTESİ

Şekiller Sayfa Şekil 3.1. Gözün yakınsama yeteneği ve görüş açısı arasındaki ilişki........................12 Şekil 3.2. Önerilen masanın üstten görünüşü ve ölçüleri............................................14 Şekil 3.3. Önerilen masanın yandan görünüşü ve ölçüleri..........................................14 Şekil 3.4. Bilgisayar kullanımı sırasında kolların yaptığı açı.....................................16 Şekil 3.5. Ergonomik sandalyede olması gereken minimum özellikler .....................17 Şekil 3.6. Ergonomik bir sandalye ölçüleri.................................................................19 Şekil 3.7. Sandalye yüksekliğinin ayarlanması...........................................................20 Şekil 4.1. Klasik sıralı düzen......................................................................................23 Şekil 4.2. U sıralı düzen..............................................................................................25 Şekil 6.1. Nem oranı ve ortam sıcaklığının verimliliğe etkisi....................................45 Şekil 7.1. Standart olarak önerilen interaktiftahta......................................................65 Şekil 7.2. Önerilen interaktif tahtanın bilgisayara bağlantı şekli................................66 Şekil 10.1. Bilgisayar laboratuar planı........................................................................77 Şekil 10.2. Laboratuarın yandan görünümü................................................................78

xv

RESİMLERİN LİSTESİ

Resim Sayfa Resim 3.1. Laboratuar için önerilen masa tasarımı………………………………….13 Resim 4.1. Amerikadaki LCRP öğrenme merkezine ait bir laboratuar……………..24 Resim 4.2. Virginia Eyaletine ait Randolph Macon kolejine ait bir bilgisayar sınıfı……………………………………………………………………..24 Resim 4.3. Cornell Üniversitesine ait bir bilgisayar laboratuarı……………………25 Resim 7.1. Görüş açısının yetersiz olduğu bir LCD………………………………...55 Resim 7.2. Görüş açısının yetersiz olduğu bir LCD………………………………...55 Resim 7.3. İyi bir görüş açısına sahip bir LCD……………………………………...56 Resim 7.4. Kontrast oranı ölçüm testi……………………………………………….57 Resim 7.5. İyi bir kontrast değerine sahip LCD monitör…………………………...58 Resim 7.6. Yetersiz kontrast değerine sahip monitör……………………………….58 Resim 7.7. DVI-D ve D-Sub bağlantı noktaları……………………………………..62

xvi

SİMGELER VE KISALTMALAR

Bu çalışmada kullanılmış bazı simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur.

Simgeler Açıklama

h Aydınlatılacak alanın yüksekliği

H Tavan yüksekliği

h1 Masa yüksekliği

k Bölge indeksi

A Yüzey alanı

W Watt

ØT Gerekli toplam ışık akısı

E Gerekli aydınlık seviyesi

ηηηη Tesisin ışığı yansıtma verimi

d Tesisin kirlenme faktörü

Z Ampul sayısı

LΦΦΦΦ Bir ampulün verdiği ışık akısı

Kısaltmalar Açıklama

PVC Polyvinyl Chloride

LCD Liquit Christal Display

NRC Noise Rate Coefficient

STC Sound Transmission Coefficient

ISO International Standards Organization

TSE Türk Standartları Enstitüsü

CIE Composants Instrumentatıon Electronıques

VDU Video Display Unit

IES The Illuminating Engineering Society

CRT Cathode Ray Tube

xvii

Kısaltmalar Açıklama

DVI Digital Video Interface

RF Radio Frequency

WLAN Wireless Local Area Network

Bluetooth SIG Bluetooth Special Interest Group

IrDA Infrared Data Association

WPA Wired Equivalent Privacy

ADSL Asymmetric Digital Subscriber Line

CE Conformite Europeen

FCC Federal Comminications Commission

DHCP Dynamic Host Configuration Protocol

HVAC Heating, Ventilating, Air-Conditioning

AP Access Point

PCI Peripheral Connect Interface

1

1. GİRİŞ

Teknolojinin hızlı gelişimiyle beraber, bilgisayarların her alanda olduğu gibi eğitim

alanına da girmesi, bilgisayarlı ortamların insanın yapısına ve ihtiyaçlarına cevap

verebilecek düzeye getirilmesi yönündeki çalışmaların da arttırılmasını zorunlu hale

getirmektedir. Teknoloji ne kadar gelişirse gelişsin,üretim yöntem ve teknikleri ne

kadar değişirse değişsin, kaliteyi ve verimliliği doğrudan etkileyen faktör insandır.

Eğer insanın beklentilerine uygun bir çalışma ortamı sağlanamıyorsa o çalışma

biriminden gerekli verimlilik elde edilemez [1].

Ülkemizde Milli Eğitim Bakanlığı tarafından okullarda bilgisayar laboratuvarı

kurulumu için düzenlenen projeler için ciddi harcamalar yapılmaktadır. Temel

eğitime destek projesinin 2002 yılına ait mali planına göre 4000 bilgisayar

laboratuvarı kurulumu için 130 milyon dolarlık bir bütçe ayrılmıştır.Buna göre tek

bir bilgisayar laboratuvarı kurulumu için planlanan miktar 32 500 dolar yaklaşık 46

621 250 000 TL olarak hesaplanır. Bu hiç de küçümsenecek bir miktar değildir [2].

Temel Eğitim Programı ve bu programın gerçekleştirilmesinde 16.08.1997 günlü,

4306 Sayılı yasanın katkılarının araştıran ve denetleyen Devlet Denetleme Kurulu’

nun raporuna göre hiçbir standardın öngörülmemiş olması, ülke düzeyinde çok

değişik fiyatlar ödenerek çok farklı kalitelerde bilgisayar laboratuvarlarının

oluşmasına yol açmıştır [3].

Eğitim ortamlarının performansını arttırmak için kurulan sistemlerin sadece harcanan

maliyet miktarıyla doğru orantılı olduğu kanısının yanlış olduğu bilinmelidir. Bu

sebeple kurulacak olan laboratuvarların her yönüyle standartlaştırılması için

çalışmalar yapılması öngörülmektedir.

Literatür incelendiğinde özellikle de mimarlar tarafından kullanılan Neufert’in

araştırmalarında fizik, kimya, biyoloji laboratuvarları, sınıflar ve bunları her yönüyle

ele alan, standart değerlere dayalı planlar ve öneriler bulunmasına rağmen bilgisayar

laboratuvarları için herhangi bir öneride bulunulmadığı görülmüştür.

2

Bilgisayar teknolojisi çok büyük bir hızla ilerleme kaydetmektedir. Diğer

kaynaklarda ise önerilen tasarımların teknolojik açıdan çağın ihtiyaçlarının gerisinde

kaldığı düşünülmektedir.

Bu sebeple, bu çalışmanın günümüz teknolojisine uygun olarak her yönüyle standart

olması düşünülen bir bilgisayar laboratuvarı tasarımı ortaya koyması ve bu eksikliği

kapatması açısından bir kaynak niteliğinde olması düşünülmektedir.

Eğitim ortamlarının daha verimli hale getirilmesi, bu ortamların her yönüyle

ergonomik kriterlere uygun olarak tasarlanmasıyla mümkündür. Bu bağlamda bir

bilgisayar laboratuvarı kurulumunda ele alınması gereken konular laboratuvarın

aydınlatma düzeyi, iç mimari tasarımı, akustiği, kullanılacak mobilyalar, ısıtılma,

soğutulma ve havalandırılması, yerleşim düzeni, ve teknik alt yapısı olarak

sınıflandırılabilinir.

Bilgisayar laboratuvarı kapasitesinin belirlenmesinde ise öğrenci sayısının mümkün

olan en düşük sayıda tutulması önerilmektedir. Amerika’da öğrencilerin akademik

başarısının sınıf sayısı üzerindeki etkilerini belirlemek amacıyla 79 okulda 7000 nin

üzerinde örneklemle yapılan çalışmada 13-17 kişilik, 22-25 kişilik 1 öğretmenin

bulunduğu ve 22-25 kişilik bir öğretmen ve bir yardımcının bulunduğu 3 grup

üzerinde yapılan araştırmada akademik başarının 13-17 kişilik sınıflarda daha fazla

olduğu sonucuna varılmıştır.

Önemli araştırmalar sınıf sayısının küçük tutulmasının öğrenci davranışlarının

gelişimi üzerinde olumlu etki yarattığını öğrencilerin birbirleriyle ve öğretmenle

etkileşimlerini kolaylaştırdığını, öğretmenin sınıf içindeki moralinin küçük sınıflarda

daha yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir [4, 5].

Bu sebeple, standart olarak kurulacak bilgisayar laboratuvarının kapasitesinin

seçiminde maliyet ve ülkemizdeki okulların mevcut sınıf boyutları ve öğrenci

sayıları da göz önünde bulundurularak 20 öğrenci ve 1 öğretmen olacak şekilde

planlanması öngörülmüştür.

3

Bu çerçevede sanal tasarımı gerçekleştirilen bilgisayar laboratuvarı 12 bölümde ele

alınmıştır. Her bölüm kendi içinde, ilk olarak literatür taramasından elde edilen

standart değerler ve bu değerlere dayalı olarak öngörülen 21 kişilik bilgisayar

laboratuvarı için tasarım önerileri yer almaktadır.

Tezin ikinci bölümünde ergonominin eğitim ortamları için önemi, ergonomik

olmayan ortamların insan sağlığı üzerindeki etkileri ile ilgili literatür taramasına,

Üçüncü bölümünde ekran önü çalışma ortamları için ergonomi ele alınarak, masa ve

sandalyelerin standart ölçüleri ile ilgili literatür taraması ve tasarımı planlanan

bilgisayar laboratuvarı için en uygun masa ve sandalye ölçülerine,

Dördüncü bölümde laboratuvara ait mimari ve iç tasarım kriterlerine, standart

değerlerle ilgili literatür taramasına ve düzenleme önerilerine,

Beşinci bölümde laboratuvarın aydınlatılması için standartlara dayalı literatür

taramasına ve önerilen laboratuar ölçüleri için aydınlatma hesaplamalarına,

Altıncı bölümde laboratuvarın ısıtma soğutma ve havalandırma tasarımı için olması

gereken standart değerlere ait literatür taramasına ve önerilen laboratuara göre

düzenleme önerilerine,

Yedinci bölümde görüntüleme sistemlerinin seçim kriterlerine,

Sekizinci bölümde laboratuarda kurulması planlanan ağ çeşidi ile ilgili literatur

taramasına ve özelliklerine,

Dokuzuncu bölümde standart bulunması önerilen yazılımlar ve özelliklerine,

Onuncu bölümde literatür taramasından elde edilen sonuçlara dayanarak standart

olması düşünülen bir bilgisayar laboratuvarı planına,

4

On birinci bölümde tasarımı yapılan laboratuvara ait maliyet analizine,

Son bölümde ise tasarımın genel özellikleri ortaya konularak, standartlara dayalı

çözüm önerilerine yer verilecektir.

5

2. ERGONOMİNİN TANIMI

Ergonomi, insan ile işin birbirine en uygun biçimde uydurulması amacı ile insan

biyolojisi bilimlerinin teknik bilimlerle birlikte kullanılmasıdır [1, 6].

Ergonomi, insanların anatomik, psikolojik ve fiziksel kapasitelerini ve toleranslarını

göz önüne alarak, çalışma ortamındaki tüm faktörlerin etkisi ile olabilecek organik

ve psikososyal stresler karşısında, sistem verimliliği ve insan-makine-çevre

uyumunun temel yasalarını ortaya koymaya çalışan disiplinlinler arası bir araştırma

geliştirme alanıdır. “İnsan faktörleri mühendisliği” olarak da bilinen ergonomi, insan

ile kullandığı donanım ve çalışma ortamı arasındaki ilişkileri inceleyerek uygulama

alanına aktarır [7].

Ergonominin uğraş alanları aşağıda sıralanmıştır.

i. İnsan özellikleri, duyular, fizik yapısı, akıl ve kapasite sınırları,

ii. Çalışma koşulları (duruş ve hareketler, yorgunluk, gerilim, monotonluk,

motivasyon)

iii. İnsan makine ilişkisi (Gösterge-kontrol düzeni, boyut sorunları, mekanik

sorunlar)

iv. Çevresel koşullar (aydınlatma, gürültü, titreşim, sıcaklık, nem, hava akımı, toksin

maddeler, buharlar, gazlar, radyasyon, düzen ve temizlik, renk ve manzara) [1, 7].

Eğitim Ergonomisi ise, eğitim kurumlarında eğitim sürecine katılanların çalışma

koşullarını iyileştirmek suretiyle bireylerin dengeli gelişmesine ve eğitimin niteliksel

yönden iyileştirilmesine katkıda bulunma anlamına gelmektedir [8].

2.1. Ergonominin Eğitim Ortamları İçin Önemi

Makine ve onu kullanan insanın uyumsuzluğu ve insanın makineye göre şekil alma

zorunluluğu vücut yapısı formunda ve çalışma sisteminde değişikliğe sebep

6

olmaktadır. Örneğin, farenin yapısı, kullanım esnasında bilekleri uzun süreli baskıya

maruz bırakır ve düzenli kan akışını engeller [9, 10].

Bilgisayar kullanımının giderek yaygınlaşması ve devletin de bilgisayarlı eğitime

destek vermesi, bütçe kaynaklarının büyük bir çoğunluğunu okullara bilgisayar

laboratuvarı kurulumuna ayırması ile birlikte, bilgisayarların öğrenci sağlığına

etkileri kavramı da ön plana çıkmaktadır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte

ilköğretim 4. sınıftan itibaren ortaöğretim ve yüksek öğretimi kapsayan uzun bir

zaman diliminde eğitimin bilgisayar destekli olarak yapılmaya başlanması,

ergonomik standartlara uygun olmayan ekran önü çalışma ortamlarının öğrenciler

için ileride ne gibi rahatsızlıklara yol açabileceğinin araştırılmasını gerektirir.

2.2. Ergonomik Kriterlere Uygun Olmayan Ortamların Yarattığı Sağlık

Sorunları

Bilgisayar kullanımı ile birlikte görülen başlıca sağlık sorunları; görme sorunları,

kas-iskelet sistemine ilişkin sorunlar ve strese bağlı sorunlardır [11, 12].

Mbaye ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada, bilgisayar kullanıcılarında en sık görülen

yakınmaların kas ve iskelet sistemi yakınmaları olduğu ve bu yakınmaların sırt,

boyun ve omuz ağrısı şeklinde kendini gösterdiğini tespit etmiştir [13].

Bu sebeple başlayacak rahatsızlıklar ileride önlenemeyecek ciddi sağlık

problemlerine neden olur. Genel olarak bu hastalıklar kasların, sinirlerin, tendonların

ve diğer yumuşak dokuların zedelenmesi şeklinde oluşur. Literatürde, bu hastalıklar

için birçok tanımlama getirilmiştir. Bunlar; tekrarlı burkulma stres hastalıkları,

tekrarlı hareket hastalıkları, birikimli travma bozuklukları, kas-iskelet yaralanmaları

ve işle ilgili kas-iskelet yaralanmaları şeklinde sıralanabilir [9].

Özellikle eğitimin tamamen bilgisayar ortamında yapıldığı bilgisayar bölümü

öğrencileri için uzun süreli küçük ve tekrarlı el hareketleri (klavyeden veri girişi),

sağlıksız fare kullanımı sebebiyle kasların gerilmesi, stres ve gerginlik, yetersiz

7

ergonomik koşullar (öğrenci ve iş istasyonu arasında uyumsuzluk), hatalı duruş,

yetersiz dinlenme aralıkları, uygunsuz ortam koşulları bu tür rahatsızlıkları başlatan

faktörlerdir [14].

Birikimli Travma Bozuklukları devamlı olarak yanlış duruş pozisyonlarından

kaynaklanır. Bu, bel ve sırt ağrıları, eklem ve bileklerdeki ağrılar, uyuşukluk,

gerginlik gibi semptomlara neden olur [15]. Buna bağlı olarak öğrenci

motivasyonunda azalma meydana gelebilir.

Her ne kadar semptomlar çok önemli ipuçları verse de insanlar bu durumu fazla

ciddiye almazlar. Bazı yaygın hastalıkların göstergeleri elde güçsüzleşme,

koordinasyon kaybı, el şeklinin deformasyonu, uyuşma, bilekte yumrular, aşırı sıcak

soğuk duyarlılığı, titreme ve gidip gelen ısrarcı ağrılar, sürekli yorgunluk ve elde

sertleşmedir.

Sonuç olarak kasların, tendonların ve diğer yumuşak dokuların iltihaplanması,

vücutta fazla miktarda laktik asit oluşumu, elden diğer bölgelere kısıtlı kan akışı gibi

sonuçlarla karşılaşılmaktadır. Ayrıca stres ve hatalı duruşlar özellikle boyun ve

bilekteki sinirlere baskı uygulayarak problemlere neden olur [16].

2.2.1. Göz seviyesiyle ilişkili görüş ve duruş problemleri

Tamamen göz seviyesinde olan bir monitör kullanılırken baş ve boyun 3 alternatif

pozisyonda olabilir [17].

Birincisi başın geriye yatırıldığı pozisyon. Bu duruş bel ve boyun kaslarının

gerilimini arttırır.

İkincisi başın vücuttan önde olduğu pozisyondur. Bu pozisyon gerilmiş boyun

kaslarının rahatlatılması için yapılır. Fakat sürekli bu pozisyonda çalışmak baş

ağrılarına, yorgunluk artışına, göğüs kafesiyle ilgili sendromlara ve gelişim

çağındaki çocuklar için iskelet bozukluklarına neden olabilir [17].

8

Üçüncü durumda ise başın vücuttan 15˚ lik bir eğimle önde durmasıdır. Bu pozisyon

baş ve boyun açısından en sağlıklı pozisyondur. 6 saat boyunca 10 dk aralıklarla bu

pozisyonda kalmak görme açısı ve vücut sağlığı yönünden kullanıcıya hiçbir zorluk

ve rahatsızlık getirmemektedir [17].

Fakat bu pozisyon ekranın gözle paralel olması durumunda uygulanabilir değildir.

Uzun süre bilgisayar başında kalmanın yarattığı başka bir problem de göz

kuruluğudur.

Göz yaşı monitöre dümdüz bakma pozisyonundan, aşağı doğru bakma pozisyonuna

göre daha hızlı buharlaşır [18].

2.3. Dünyada Yapılan Araştırmalara Ait Oransal Veriler ve Problemlerin

Sebepleri

Maciel ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışma, oturma koltuğunun uygun olmadığı

koşullarda, ancak %18.6 oranında uygun oturma konumunun sağlanabildiğini

kanıtlamıştır [19].

Bu durum, bilgisayar kullanımından kaynaklanan kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarını

önlemek için ergonomik oturma koşullarının önemini göstermektedir.

Gomzi ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada bilgisayar kullanıcılarında baş ağrısı

görülme hızı %53.0’ tür. Bu tür yakınmaların başlıca sebepleri yetersiz

havalandırma, aşırı kuru veya nemli hava olduğu kanıtlanmıştır [19].

Bilgisayar kullanıcılarında sık görülen bir diğer rahatsızlık olan göz sorunları Gomzi

ve ark. tarafından % 48.0, Jackson ve ark. tarafından % 25.0 olarak bulunmuştur [19,

20].

Verilerin azımsanmayacak düzeyde olması ergonomik unsurların göz önünde

bulundurulması gerektiğini açıkça ortaya koymaktadır. Bu sebeple çevre ile ilgili

9

koşulların ergonomik standart değerlerinin araştırılması ve bu değerlere bağlı

kalınarak laboratuvar düzenlemesinin yapılması bir zorunluluk olarak görülmektedir.

10

3. EKRAN ÖNÜ ÇALIŞMA ORTAMLARININ DÜZENLENMESİ

Sınıf ortamındaki en önemli materyallerden biri hiç kuşkusuz öğrenci sandalye ve

masalarıdır. Araştırmalar, ayarlanamayan, ergonomik ölçülere göre tasarımı

yapılmamış sandalye ve masalarda bireylerin 50 dakikadan fazla konsantre

sağlayamadıklarını göstermektedir [21].

Sandalye ve masa seçiminde, bilgisayar laboratuvarını kullanacak öğrenciler değişik

vücut ölçülerine sahip olduğundan çalışma masasının yüksekliği büyük sayıdaki

kullanıcı yüzdesine cevap verecek nitelikte seçilmelidir. Bunun yanında en uygun

duruş ve oturuş pozisyonunu sağlamak için sandalyenin ayarlanabilir olması da

önemlidir. Çalışma sırasında öğrenci oturma yüzeyi ve üst baldır ile sandalyeye,

ayakları ile ayak altlığı ve zemine, sırtı ile sandalye arkalığına temas halinde

olmalıdır.

Sandalye ve masa ölçülerinin yanında monitörün gözle olan konumu da göz sağlığı

için büyük önem taşır. Uygun bir görüş açıcı yaratmak için monitör eğiminin

ayarlanabilir olması önemlidir.

3.1. Bilgisayar Laboratuvarları İçin Ergonomik Masa Tasarımı

Ergonomik bir çalışma masasının temelde yeterli kullanılabilir alan, bacak hareket

alanı, yeterli ayak hareket alanı, mat ve %30-50 arasında yansıtma katsayılı yüzeye

sahip olması önerilmektedir. Masa yüzeylerinde parlamanın olmaması gerekir. Masa

üzerindeki açık renkler yansımalara ve göz yorgunluğuna sebep olabileceği gibi

temizlenmeleri de zordur. Koyu yüzeyler de kontrast farkından dolayı göz

yorgunluğu yaratır [1].

Çalışma masasının yüksekliği büyük sayıdaki kullanıcı yüzdesine cevap vermesi

gerekir. Monitör ve klavyenin çeşitli konumlarda yerleşimine uygun olmalıdır. Masa

tasarımı ve ölçüleri belirlenirken, monitörün gözle olan konumu, görme açısının

11

gözlerin yakınsama yeteneğine etkisi ve en kısa görme mesafesi ve göz kuruluğunun

önlenmesi dikkate alınmalıdır.

3.1.1. Monitörün gözle olan konumu

Monitörün yatay görüş hizasının altında konması gözün çalışması için en uygun

pozisyondur.

Normal görüş çizgisi görüş mesafesiyle değişir. Cisimlere daha uzaktan yatay olarak

dümdüz bakıldığında göz cisimlerin görüntülerini daha rahat algılar. Diğer taraftan,

yakın objelere daha az açıyla baktığımızda gözlerimiz daha az zorlanır [22, 23].

3.1.2. Görme açısının gözlerin yakınsama yeteneğine etkileri

Göz yorulmalarının 2 sebebi gözün uyum süreci ve yakınsamadır.

Aşağı baktığımızda gözlerimiz çok daha kolay uyum ve kırılım yapar [24].

30˚ lik yukarı bakış açısıyla göz, yaklaşık 134 cm den daha uzakta yakınsama yapar.

Yatay olarak bakıldığında göz düzeyinde bir monitörde olduğu gibi, gözün rahat

kırılım yapma uzaklığı 114 cm’ dir [23].

30˚ ile aşağı yönde baktığımızda dinleme noktası yaklaşık 0.8 metrelik bir görme

noktasına eşittir [25].

3.1.3. En kısa görme mesafesi

Geleneksel iş istasyonlarıyla, monitörün gözün rahat kırılım yapabileceği şekilde

yatay olarak konumlandırılması için 114 cm lik bir mesafe gerekir ki bu da oldukça

zordur [23].

12

Monitörün daha uzağa konmasının yerine monitöre belli bir açıyla eğim vermek

gözlere aynı etkiyi sağlayacaktır. Eğer dik bakış açısını değiştirilebilinirse gözün

rahat kırılımını yaptığı dinlenme noktaları daha yakına getirilebilir.

Şekil 3.1. Gözün yakınsama yeteneği ve görüş açısı arasındaki ilişki

3.1.4. Göz kuruluğunun önlenmesi

Aşağı doğru bakıldığında göz kapakları kısmen kapalı olur. Bu da göz yüzeyinin

daha az kısmının atmosferle temasını sağlar. Bu sebeple kuruma daha az olur [17].

Objelere 45˚ açıyla bakmak, yatay olarak bakmaktan gözü % 40 oranında hava

temasından korur. Buna ek olarak aşağı doğru bakış açısı göz tarafından üretilen göz

yaşı miktarının artmasını da sağlar.

3.1.5. Bilgisayar laboratuvarları için örnek masa tasarımı ve standart ölçüleri

Bilgisayar laboratuvarlarında kullanılan masa tasarımlarında en büyük problemlerden

biri klasik sıra düzeninde sıralanmış masalar üzerindeki monitörlerin öğrencinin

öğretmenle ve öğretmenin de öğrenciyle iletişim kurmasını engellemesi ve

monitörlerin kullanılmadığı zaman masa üstünde not tutulması için yeterli alana

13

ihtiyaç duyulmasıdır. Bu sorun LCD monitörün masa üzerinde hareketli ve açısal

olarak ayarlanabilen panel üzerine monte edilerek çözülebilir. Bu tasarım ayrıca

görüş açısının öğrenciye göre ayarlanmasına da imkan tanır.

Masa üzerindeki tümleşik kablo sisteminin yatay ve düşey kablolama imkanı

sağlaması önerilir. Monitör, kasa ve diğer ek aparatlar için gerekli güç masaya monte

edilen prizlerle sağlanmalıdır. Böyle bir tasarım öğrencilerin kablolardan doğacak

tehlikelere karşı korunmasını ve kablo yıpranmasını da önler.

Masa köşelerinde 3 mm lik PVC kaplama bulunması önerilir. Bu, öğrencilerin

çarpmadan dolayı yaralanmalarını önlemek açısından önemli ve gereklidir.

Resim 3.1. Laboratuvar için önerilen masa tasarımı

Resim 3.1’de monitörün dikey yönde ayarlanabilir olma özelliğiyle monitör üzerinde

oluşan parlama önlenebilir. LCD açısı kolayca kullanıcıya göre ayarlanabilirken,

LCD ekranın kapatılmasıyla klavye de otomatik olarak geri çekilebilir.

14

3.1.6. Standartlara uygun masa ölçüleri

Şekil 3.2. Önerilen masanın üstten görünüşü ve ölçüleri (ölçümler cm olarak alınmıştır.)

Şekil 3.3. Önerilen masanın yandan görünüşü ve ölçüleri (ölçümler cm olarak alınmıştır.)

15

3.2. Bilgisayar Laboratuvarları İçin Ergonomik Sandalye Tasarımı

Vücudun doğal bir duruş pozisyonu ve hareketi vardır.Bunun dışına çıkıldığında

vücutta çeşitli deformasyonlar meydana gelebilir. Ergonomik sandalyeler düzgün

oturma pozisyonu ve el bileğinin düzgün tutulmasını sağlar. Hareketli ve

ayarlanabilir olması sayesinde kullanıcının kendisi için en rahat duruş pozisyonunu

ve masa boyutuna göre ayarlanmasına imkan tanır [23].

Gözler yakın mesafe çalışmaları veya kitap okurken doğal bir görüş açısına sahiptir.

Bu açı ekrana bakarken de korunmalıdır.

Bilgisayar ekranı ile göz arasındaki mesafe en az 76 cm ve monitörün gözle yaptığı

açı 20-40 derece olmalıdır [22].

Sandalyeler devrilmeye karşı 5 tekerlekli, 360° dönebilen yapıda olmalıdır. 0,1,2,3

olarak derecelendirilmiş kılavuz kullanımı planlanan kullanım için en iyi sandalye

dolgu maddesi tipini belirlememize yardımcı olur. Kısa süreli sandalye kullanımları

için hiç dolgu maddesine gerek yoktur. 30 ile 60 dakikalık süre için en azından 2,5

cm, 1-2 saatlik zaman dilimi için 5 cm’lik dolgu maddesi konfor için yeterlidir.

Yüzey yumuşak bir malzemeyle kaplanmalı ve ön kenar yuvarlatılmış olmalıdır.

Ayrıca arka oturma konumunda öne kaymayı önleme yönünden yüzeyin çanak

formunda olması faydalıdır [26].

Özellikle bütün gün boyunca bilgisayar başında kalmak zorunda kalan bilgisayar

bölümü öğrencileri bu gibi rahatsızlıkların tehdidi altında olan kişilerden sayılabilir.

Örneğin kolların bilgisayar kullanımı süresince aldığı duruş açıları duruş açısı 70˚

den 135˚ ye kadar değişebilir ölçülerdedir [14, 27].

Bunun için sandalyeler masa boyutuna ayarlanabilir şekilde seçilmelidir.

16

Şekil 3.4. Kolların yaptığı açı 70º den 135º dereceye kadar

Çalışma sırasında, öğrenci; oturma yüzeyi ve üst-baldır ile sandalyeye, ayakları ile

ayak altlığı yada zemine, sırtı ile sandalye arkalığına temas halindedir.

Uygun bir tasarım için, sandalye ve ayak altlığı yüksekliklerinden biri sabit olarak

alınabilir, ancak diğer ikisi ayarlanabilir olması önerilir [14].

Bu taktirde ergonomik çözüme ulaşmak üzere iki ayrı seçenek oluşur. Birincisi Masa

yüksekliği sabit; yüksekliği ayarlanabilir sandalye ve ayak altlığı ikincisi ise masa

yüksekliği ayarlanabilir [1].

Günümüzde uygulamada genellikle karşılaşılan durum ayarlanabilir sandalye

seçeneğidir [1].

Farklı oturma konumlarının değişimli olarak alınması, dinamik oturma olarak

adlandırılır. Ergonomik sandalyelerin öğrencinin dinamik oturma konumlarına izin

verecek şekilde tasarlanması önerilir [14].

17

3.2.1. Ergonomik bir sandalyede olması gereken minimum özellikler

The Health & Safety’ in BS EN ISO 9241-5 standardına göre bilgisayar sandalyesi

dinamik oturmaya izin vermelidir. Aşağıda ergonomik bir bilgisayar sandalyesinde

olması gereken minimum özellikler sıralanmıştır.

Şekil 3.5. Ergonomik sandalyede olması gereken minimum özellikler 1. Oturma yüksekliği 2. Oturma derinliği ayarlanmalı 3. Oturma eğimi 4. Sırt dayama yeri 5. Serbest yüzey mekanizması 6. Yaslanma özelliği 7. Sırt arkalığı 8. Kol dayama yerleri[32]

Oturma yüksekliği ayarlanabilmeli

Sandalye, kalçaların dizlerden daha yukarda duracak şekilde ayarlanmalıdır ki

ayaklar yere ya da ayak altlığına tam olarak temas edebilmesi sağlanmalıdır.

18

Oturma derinliği ayarlanmalı

Sırt dayanağından daha fazla destek alabilmek amacıyla sırt geriye doğru tamamen

yaslanıldığında arkalık bu pozisyona göre ayarlanabilmeli ve uyluk uzunluğuna

uygunluk sağlanabilmelidir. Bu dizlerin arkasındaki kan basıncı ve dolaşımın

kısıtlanmasını önler.

Oturma eğimi

Sandalye eğriliği, omurga eğrisi ve onun doğal eğriliğini sabitleyen leğen kemiğinin,

omurgayı sabit tutmasını sağlayarak, omurga üzerindeki kas ve disklerindeki

zorlanmayı azaltır.

Sırt dayama yerinin ayarlanabilir yüksekliği

Omurga eğrisi kişiden kişiye göre değişebilmektedir. Bundan dolayı kişisel vücut

şekline göre ayarlamalar yapılmalıdır.

Serbest yüzey mekanizması

Serbest yüzey mekanizması baldırdaki toplar damarların kan pompalamasını aktif

hale getirerek ödem oluşumunu engeller. Böylece acı ve ayak eklemlerindeki ağrı ve

uyuşukluk engellenmiş olur.

Yaslanma özelliği

Bu özelliğin bulunması sırt gerginliğinin azaltılması ve sırtın dinlendirilmesini

sağlar.

19

Sırt arkalığının açısal ayarlanması

Bu özellik gövde ve uyluk arasındaki açının arttırılmasını sağladığından disk ve

kaslar üzerindeki zorlama azaltılır. Sırt arkalığının 90 dereceden ziyade 110 dereceye

ayarlanması ile omurga diskleri üzerindeki basınç %50 oranında azalır.

Yüksekliği ayarlanabilir kol dayama yerleri

Kol dayama yerleri kollara destek vermek amacıyla uygun yükseklikte

ayarlanmalıdır (Vücut ağırlığının %10 dan fazlasını kollar oluşturur).

Şekil 3.6.Ergonomik bir sandalyenin ölçüleri [26]

3.2.2. Ergonomik bir sandalyenin öğrenci boyutlarına göre ayarlanması

Ergonomik sandalyeler için öngörülen standart ölçüler, öğrencilerin vücut ölçülerinin

ortalaması alınarak hesaplanmış ölçülerdir. Bu değerler her öğrenci için ergonomik

olmamayabilir. Hareketli sandalye kullanmaktaki amaç da sandalyeyi öğrencinin

kendi için en uygun ergonomik ölçüde kullanabilmesidir. Bu sebeple öğrenci

sandalyeyi kendi vücut ölçülerine göre ayarlayabilmeli ve bu konuda

bilinçlendirilmelidir.

20

Şekil 3.7. Sandalye yüksekliğinin ayarlanması 1.Ayakta duruş pozisyonu 2.Boşluk alan

i) Ayakta duruş pozisyonunda sandalyenin yüksekliği duruş pozisyonuyla aynı

olmalı

ii) Sandalyenin ön kenarı ile ayak arasında boşluk olmalı ve sandalyenin ön tarafı

ayakların kaymasını önleyecek yapıda olmalı.

iii) Sandalye arkalığının normal duruş pozisyonunda geriye gitmeyecek kadar sıkı

olmasına dikkat edilmelidir.

21

4. LABORATUAR MİMARİSİ VE İÇ TASARIM KRİTERLERİ

Laboratuvar düzenlemesinde mimari ve iç tasarımın standartlara uygun olarak

düzenlenmesinin, eğitmen ve öğrenci psikolojisine büyük etkisi olduğu kadar, eğitim

öğretimin daha etkin bir şekilde yapılması yönündeki katkıları da bilinmektedir.

Laboratuvar için mimari tasarım kriterleri belirlenirken öğrenci kapasitesine göre

sınıf boyutunun belirlenmesi, bilgisayar öğretimi açısından ne tür sınıf yerleşim

düzenin seçilmesi gerektiği, laboratuvarda, standartlarda öngörülen akustik değerlere

ulaşmak için tavan, duvarın ve yer döşemelerinin özellikleri, pencerelerin ve

kapının özellikleri, renklerin psikolojik özellikleri, laboratuvar için en uygun rengin

ve görsel materyallerin seçimi göz önüne alınması önerilir.

4.1. Standart Sınıf Boyutları ve Sınıf Yerleşim Düzeni

Sınıflar için en iyi şekil dikdörtgen biçimdir. Sınıf alanı öğrencilere yeterli oturma

alanı, eğitimci alanı ve görsel sunum donanımı için ihtiyaç duyulan yeterli boş

alanın planlanması yapılarak hesaplanmalıdır [28].

Her bir bilgisayar istasyonu için gerekli alan, masası sandalyesi ve öğrencinin rahat

hareket edebilme imkanı düşünüldüğünde öğrenci başına düşen alan 1,5 m2 ile 2m2

aralığında, tavan yüksekliği ise en az 3 metre olması önerilir [26, 29].

Arka taraftaki en son sıradaki masa kenarından arka duvar arasındaki mesafe 2,1 m

en öndeki sıraların masa kenarından öndeki eğitsel alana uzaklığı 2,4-3m, yanlardaki

sıraların masa kenarlarının yan duvarlara uzaklığı 1,2 –1,8 metre, her bir öğrenci

masasının birbirine olan dikey uzaklığının 1,21 m olması önerilir. Yatay aralık ise

2,1m olması önerilir. Bu, hareketli sandalye kullanımından dolayı sıra içine

öğrencinin rahatça girip çıkabilmesi için gerekli mesafedir [28, 29].

22

Bu durumda 20 +1 lik bir bilgisayar laboratuvarı için yerleştirilecek dolap ve diğer

materyaller göz önüne alındığında en rahat yerleşim alanı en az 94,5 m2 olması

önerilir. Bu alana uygun en boy oranı ise 7,5 x 12,6 m olmalıdır.

Eğitmen alanı ve interaktif tahta konumu odanın dar olan duvarına yerleştirilmelidir.

Ders sunumlarındaki görüş açısı öğretmen ve öğrenci için bu konumda uygulanabilir

düzeydedir [28, 29].

4.2. Standart Sınıf Yerleşim Düzeni

Bilgisayar laboratuvarı konum itibariyle bina içi ve bina dışı gürültülü faaliyetlerin

yapıldığı alanlardan uzak bir yere kurulmalıdır.

Bilginin sunulduğu alan görüş açısının engellenmemesi açısından yeterli genişliğe

sahip olmalı ve interaktif tahtanın yerden yüksekliği en arkadaki öğrencinin görüş

açısına göre hesaplanmalıdır [29].

Sınıfta hiç sütun bulunmaması önerilir. Sınıf içindeki sütunlar öğrencinin eğitmeni ve

tahtayı görmesini kesinlikle engeller ve sınıf düzenlemesini zorlaştırır [29].

Eğitmen alanının arka kısmındaki alanın ön duvarında kesinlikle çıkıntı

bulunmamalıdır. Bu öğrenci motivasyonunu dağıtıcı etki yapar ve öğrencinin görüş

alanını ve eğitmenin hareket alanını kısıtlar [28, 29].

20+1 lik bir bilgisayar laboratuvarı yerleşimi için birçok model tasarımı yapılmıştır.

Fakat temelde 2 adet model ele alınabilir. Diğer tasarımlar bu iki model temel

alınarak düzenlenmiş tasarımlardır [30].

23

4.2.1. Klasik sıralı düzen

Şekil.4.1. Klasik sıralı düzen

Üstünlükleri

Bilgisayar sınıfının bu modelde düzenlenmesiyle eğitmenle en son sıradaki öğrenci

arasındaki uzaklık U şekline oranla daha da kısalacağından eğitmen en uzaktaki

öğrenciyle bile rahatça iletişim kurabilir. Eğitmenin ders anlatımı esnasında

öğrencilerin bilgisayar ekranlarına ve eğitmene dönük olmaları öğrencilerin dersi

kendi bilgisayarlarından da takip etmesi, eğitim esnasında öğrencinin öğretmenle ve

öğretmenin de öğrenciyle yüz yüze olması gerekir [30].

Mahzurları

Öğrencilerin ortak çalışmalarını yapabileceği ayrı bir masa için alan

bulunmamaktadır.Eğitmenin sıraların arasında dolaşarak öğrenciyi kontrol etmesi zor

olmaktadır. Ayrıca öğrenci bilgisayar monitörlerinin yüzü öğretmene dönük

olmadığından öğretmen öğrencinin ne yaptığını takip edememektedir. Fakat bu

24

problem, eğitmenin her öğrencinin monitörünü kendi serverından hiç ayağa

kalkmadan izleme imkanı sağlayan yazılımlarla çözümlenebilir.

Resim 4.1. Amerikadaki LCRP öğrenme merkezine ait bir laboratuvar

Önerilen masa tipi kullanılarak, klasik sıra düzenine göre kurulmuş bir sınıf

Resim 4.2. Virginia Eyaletine ait Randolph Macon Koleji’ne ait bir bilgisayar sınıfı

Dikey olarak yerleştirilen monitörler öğrencinin görüş alanını tamamen engelliyor [31]

25

4.2.2. U sıralı düzen

Şekil 4.2. U sıralı düzen

Üstünlükleri

Öğrenci monitörleri eğitmene dönük olduğundan öğrencilerin yaptığı çalışmalar

kontrol edilebilir. Grup çalışmaları için sınıfın ortasında masa konabilecek kadar

yeterli boş alan vardır. Eğitmenin öğrenciler arasında dolaşarak çalışmaları kontrol

etmesi kolaydır [30].

26

Mahzurları

Diğer tip sıra düzeniyle kıyaslandığında en sondaki öğrencinin öğretmene ve yazı

tahtasına uzaklığı çok daha fazladır. Bu sebeple en sondaki öğrencilerin yazı

tahtasını görmesi zorlaştığı gibi derse olan ilgisi de diğerlerine göre daha az

olacaktır. Öğrenciler eğitmenin sınıf önünde yaptığı her sunumda bilgisayar

ekranlarından ayrılarak tahtaya dönmek zorunda kalacaktır. Eğitmenin gösterdiği

anda bilgisayar ekranından takip edilmesi gereken uygulamalarda bu büyük bir

sıkıntı yaratmaktadır.

Her iki modelin üstünlükleri ve mahzurları göz önüne alındığında klasik sıra

düzenlemesinin en iyi tasarım olduğu görüşüne varılır. Çünkü öğrenci merkezli bir

eğitimde öğrenci motivasyonu ve derse katılımı büyük önem taşır.

Resim 4.3. Cornell Üniversitesine ait bir bilgisayar laboratuarı [32]

U düzeninde kurulan laboratuvarda öğrencinin bilgisayar ekranından eğitmene

dönmek zorunda kalması ve anlatım esnasında uygulama yapma zorluğu

görülmektedir.

27

4.3. Tavanın Standart Özellikleri

Tavandaki kemer yapılar istenmeyen akustik yansımalara sebep olacağından kemer

yapılar kullanılmaması önerilir [28].

Tavanın akustik düzeninin kurulmasında tavanın yüksekliğin faktörü göz önünde

bulundurulmalıdır. 3 metre bir yükseklik için tavanın %50-%60’ında akustik

malzeme kullanılmaması önerilir [28].

Akustik döşeme, tavanın alçı pano veya sıva gibi sert yüzeylerinden arta kalan ve

öndeki açıklık haricindeki alanda tavanın çevresi boyunca U şeklindeki bir alana

uygulanır [28].

Tavan döşemeleri gürültü indirgeme katsayısı NBR 10152/87 standardına göre 55-60

NRC ve en az ses iletim katsayısı 40 STC olacak biçimde tasarlanmalıdır [33].

4.4. Duvarların Standart Özellikleri

Duvarlar bina yapısından mekanik olarak ayrılmış olmalıdır [29]. Bunun için üstten

ve alttan bir neopren veya ona eşdeğer bir maddeyle izole edilmiş olması önerilir

[28].

Duvarların tüm iç yüzeylerinde 25,4 mm lik 3 katmanlı suni tahta ve dış

yüzeylerinde 25,4 mm’ lik 2 katmanlı suni tahta kullanılması önerilir [29].

Suni tahta bağlantıları karşı karşıya gelmeyecek şekilde düzenlenmiş ve her bir

katman birbirine perçinlenmiş olması önerilir [28].

4.5. Kapının Standart Özellikleri

Ders esnasında giriş çıkışlarda rahatsızlığı önlememek için bina yapısının

elverişliliği göz önünde bulundurularak kapıların sınıfın arka bölümünde yer alması

daha uygundur [28, 29].

28

Kapıların içinde dışardan gelen sesi önlemek için 50,8 mm lik katı dolgulu madde

bulunması önerilir [28, 29].

Kapılarda en az 2.5 mm genişliğinde ve kırılmaz camdan imal edilmiş ve akustik

olarak sesi sızdırmayan çift camlı materyalden üretilmiş,ışık geçirgenliğini

düşürmek için hafif renklendirilmiş camlı ve 0.065 metre kareyi aşmayan görüş

paneli bulunmalıdır [28]. Kapıların net genişliği en az 1m olmalıdır [29].

4.6. Zemin ve Duvar Yüzeylerinin Standart Özellikleri

Ön duvar için herhangi bir akustik amaçlı şekillendirme ve işlem yapılmamalıdır.

Her bir yan duvarların ön ¾ lük kısmı sadece boyanmalı veya vinil kaplama

yapılmalıdır. Akustiği engelleyici kaplamalar ve maddeler kullanılmaması önerilir

[28].

Akustiği emici maddeler yan duvarların geride kalan ¼ ünde kullanılabilir.Bu

gürültüye neden olabilecek gereksiz ses yansımalarını engeller. Akustiği engelleyici

materyaller arka duvarlarda kullanılması önerilir [28, 29].

Zeminin açık renkli, yansıma yapmayan materyallerden seçilmesi önerilir.

Laboratuvar yer döşemesinin seçiminde, mekanda hareketli sandalye kullanılacağı

için,sınıf trafiğine dayanıklı, yıpranmayan, öğrenci sağlığı açısından, kolay

temizlenen, bakteri barındırmayan ve çok sayıda renk ve desen seçenekleri

sunabilen, anti statik ,uygun maliyetli, ISO 9001 ve TSE standartlarına uygun,

polimer zemin karoları önerilmektedir.

Boyanın, vinil kaplamaların ve ince yüzey kaplamaların ortam aydınlatmasını

arttırmak için yansıma değerlerinin Çizelge 4.1’deki değerlerde olması gerekir [1,

34].

29

Çizelge 4.1. Ortam aydınlatmasında yüzeylerin standart yansıma yüzdeleri

Tavanlar %70-%50

Duvarlar %40 - %60

Yer döşemeleri %30 - %50

Masa üstleri %35 - %50

İnteraktif tahta %20- %30

4.7. Pencerelerin Standart Özellikleri

Geniş pencereler gün ışığı kontrolunun sağlanmasında ve dış gürültünün

önlenmesinde problemlere sebep olur. Bu sebeple, pencere boyutları minimum

düzeyde tutulmalıdır [29].

Pencereler sınıf yerleşim düzeninin ön yada arkasında değil yanında olmalıdır.

Pencereler fazla ışığı kesebilecek şekilde yerleştirilmelidir [29].

Pencerelerden gelen gün ışığı laboratuvarlarda yansıma ve kamaşma problemlerine

sebep olacağından gölgeleme elemanları kullanılmalıdır. Jaluziler, yassı levhalardan

(ahşap, alüminyum, plastik) meydana gelebilir. Storlar ihtiyaca göre ayarlanabilir

olmalıdır [29].

Laboratuvar ortamları için kullanılacak jaluzilerin temizliği ve uzun ömürlü olmaları

açısından alüminyum olması önerilebilir.

4.8. Laboratuvarların İç Tasarımında Rengin Rolü

Mimarlıkta renk önemli faktördür. Mekanın görsel algılanması üç algılama türünün

bütünleşmesiyle ortaya çıkmaktadır. Bunlar; ışık algılaması, mekansal organizasyon

algılaması, renk algılamasıdır.

Renklerin algılanması ışık kaynaklarına bağlı olduğundan, farklı mekanlar için eylem

özelliklerine uygun renkler ve ışık kaynaklarının seçilmesi gerekmektedir. Uygun

30

ışık kaynak rengi ve uygun renksel geri verim endeksinin belirlenmesiyle aydınlatma

sistem tasarımındaki özelliklere dayalı projelendirme mümkün olur.

Eylemler ve renk arasındaki ilişkilerin doğru kurulması sonucu görsel konforun

sağlanması kolaylaşacak, öğrencilerin eylemleri daha kolay ve istekle yerine

getirmeleri sağlanacaktır [35].

Renk, mekanın, ışıklılık düzeyiyle de bağlantılı olarak içinde gerçekleştirilecek

eyleme göre büyük, küçük, sıcak, soğuk, enerjik, sıkıcı, sakinleştirici olmak gibi

birtakım özellikler yüklenmesine yardımcı olur. Özellikle bilgisayar

laboratuvarlarında verimlilik, yaratıcılık, sosyal katılımın sağlanması, tepkilerin

uyarılması, motivasyon gibi noktalarda renk kullanımı daha da önem kazanır.

Etkin, kaliteli, verimli ve güvenli bir eğitim ortamı oluşturulmasında; yorgunluk,

stres, motivasyon eksikliği, monotonluk, sosyal beklentiler gibi sorunların

çözülmesinde rengin önemli bir katkısı vardır. Bu yöndeki çalışmalar incelendiğinde,

rengin pek çok farklı alandaki olumlu etkilerine ve ergonomik katkılarına ilişkin

bilgilere ulaşılmıştır.

4.8.1. Rengin algılanması

Bir rengin yansıttığı ışık miktarına göre bir “değeri”, aynı renk ailesinin değer ve

doygunluk açısından ayrılan ancak yakın ilişkileri görülen derecelenmeye bağlı

“tonu”, görsel şiddetine ve saflığına göre de bir “doygunluğu” söz konusudur [34].

Işığın göze gelmesi fiziksel, bu ışınlar karşısında gözde meydana gelen işlemler

fizyolojik, ışınların gözde algılanması olayı psikolojik bir olaydır [34].

Çevreyle olan duyusal etkileşimimizin ağırlıklı kısmı, ışık ve renk uyaranlarının

oluşturduğu görsel algılamalarımıza dayanmaktadır. Işık frekansının belli bir

orandaki yoğunlaşması sonucunda ortaya çıkan renkler, içerdikleri düşük ya da

31

yüksek titreşimli enerjileriyle insan psikolojisi ve davranışları üzerinde etkilidir [7,

29].

Renklerin psikolojik etkileri, insanın zihinsel faaliyetlerini, fiziksel performansını,

psiko sosyal durumunu etkilemekte, insan-donanım-çevre sistemi içinde önemli bir

rol üstlenmektedir [7].

4.8.2. Rengin psikolojik etkileri

Psikolojik etkilerine göre renkler sıcak ve soğuk olarak sınıflandırılır. Sıcak renkler,

dalga boyu yüksek olan sarı, kırmızı ve turuncudan oluşur. Bunun yanı sıra dalga

boyu daha düşük olan soğuk renkler ise mavi, mor ve yeşildir. Sıcak renkler daha

çabuk algılanabildikleri ve görsel düzen içinde görünebilir olduğu için bize yakın

olma hissi uyandırır. Soğuk renklerin ise geriye çekilme etkisi vardır, uzaklık hissi

doğurur [7, 29].

Sıcak renkler, izleyeni uyarır ve neşelendirir. Fiziksel gücü, enerjiyi, dinamizmi

arttırır, metabolizmayı hızlandırır; fazlası ise heyecan, yorgunluk, şiddet, saldırganlık

ve konsantrasyon güçlüğü yaratabilir. Turuncunun dışa dönüklük, girişimcilik,

sosyallik sağladığı, sarının şeffaflık, hafiflik, serbestlik duygusu uyandırdığı da

ortaya konmaktadır. Sıcak renkli cisim ve mekanların daha yakında ve büyük

göründükleri bilinir. Bu sebeple laboratuvarlar duvarların renklendirilmesinde sıcak

renklerin kullanılması mekanın olduğundan daha küçük algılanmasına, öğrencide

yorgunluk, şiddet ve motivasyon kaybına sebep olabilir [29].

Soğuk renkler ise yatıştırıcı ve dinlendiricidir; güven, huzur, üretkenlik, sorumluluk,

düzen, ferahlık, barış, özgürlük gibi duyguları çağrıştırır [7, 29].

Soğuk renkler aşırı dozda kullanıldıklarında ise kasvetli, hatta moral bozucu, bir etki

yaratabilirler; tembellik, ağırkanlılık, hayalperestlik, duygusallık uyandırabilirler [7,

29].

32

Bu sebeple, laboratuvarların renklendirilmesinde ortama canlılık katmak amacıyla

duvarın tamamını sıcak renklerle boyamak yerine, içinde sıcak renklerin bulunduğu

tablolar duvarlarda kullanılabilir.

Renklerin insanlar üzerindeki etkileri insan-çevre etkileşimi bağlamında tasarım

bilgisi içinde yer almakta, mimarlık uygulamalarında bir ergonomik veri olarak

değerlendirilmektedir.

4.8.3. Laboratuvar için doğru renklerin seçimi

Renklerin insanda uyandırdığı fizyolojik ve psikolojik etkiler göz önüne alındığında

hareketlerimizi ve reaksiyonlarımızı etkilediği ortaya konulmaktadır. Renk

konusunda yapılan araştırmalarda renkle ilgili bulgulardan bazıları şöyledir.

Sayfa üzerine konulan renkli kapakların, görsel stresi ve baş ağrısını azalttığı,

aydınlatma ve metin özellikleri de dikkate alınarak okul çağındaki çocukların

%25’inde okuma hızını arttırdığı tespit edilmiştir [36].

Bilgisayar destekli öğretimde ekran rengiyle dersler arasındaki etkileşimi araştıran

çalışmalarda her ders bölümü için ayrı bir renksel tema kullanıldığında hafıza

testlerinin etkili olduğu gözlenmiştir. Sonuçlar, ekran rengiyle, ders görevleri

arasında bir etkileşim olduğunu, hafıza içerikli bir etkisi olduğunu ortaya koyar [37].

Mavinin küçük objeler için değil ama zemin rengi için uygun olduğu söylenebilir.

Sıcak renkler (kırmızı , sarı, turuncu gibi) aktif durumları göstermede, dikkat

gerektiren durumlarda kullanıcının katılımını sağlamada kullanılır; soğuk renkler

(yeşil, mavi, mor gibi) ise arka planı göstermede ve enformasyonu konumlandırmada

etkilidir [38].

Deneysel veriler, parlaklık ve renk tonlarına dayalı kombinasyonların görsel

tercihleri ve okuma hızını etkilediğini ortaya koymaktadır. Okuma hızının

geliştirilmesi açısından üst rengin zemine göre daha koyu ve daha az doygun; görsel

33

tercihleri geliştirmede ise zemin renginin daha koyu ve üst rengin daha doygun

olması gerektiği ortaya konmaktadır [39].

Bilgisayar laboratuvarı tasarımında doğru renklerin kullanılması, öğrencilerin

durumunu, tatminini, motivasyonunu ve performansını etkileyen bir çevresel

faktördür. Sıcak renklerin insanları dışa odakladığı, çevreyle olan farkındalıklarını

arttırdığı; soğuk renklerin ise içe döndürdüğünü, görsel ve zihinsel işlere

odaklanmayı sağladığı görülür. Kırmızı saldırganlık, kızgınlık, gerilim, heyecan,

mutluluk, dinamizm ile birlikte anılmakta, mavi, yeşil rahatlama, konfor, güvenlik,

barış, huzurla ilişkili olmaktadır. Çalışma yerlerinde çevreyi izleyen çalışanların

duygu ve düşünceleri üzerine yapılan anketlerde, mavi odada kırmızı odaya göre

kendilerini daha sakin ve iyi hissettiklerini belirtmişlerdir. Çevresel ilişkiler

açısından mavi sakinleştirici, kırmızı güdüleyici bir renk olmakla birlikte, çevre

renklerinin işin niteliğine uygun seçilmesi gereklidir [40].

Renklerin doğru kullanıldıklarında performansı ve verimliliği arttırıcı özelliklerinin

yanısıra, bilinçsiz kullanıldıklarında yorulma, stres artışı gibi durumlar yaratabilir,

görsel algılamayı düşürebilir, görme gücüne zarar verebilir, öğrencilerin hata oranını

arttırabilir; yönlenme ve güvenliği olumsuz etkileyebilir.

Tüm bu bilgilere dayanarak bilgisayar laboratuvarlarında duvar renkleri, açık renkli

fakat parlamayı önlemek açısından mat ve doygun olması önerilebilir. Tercihen bej,

açık mavi ve açık yeşil tonları öğrencide, dikkat, motivasyon, verimlilik, rahatlık ve

hijyen duygusunun yaratılması açısından duvarlar için uygundur. Ortamdaki

monotonluğu engellemek, ortama dinamizm kazandırmak için tablolar canlı renkli ve

modernist tarzda seçilebilir. Mobilya renkleri kontrast yaratacağından çok koyu ve

parlama yapabileceğinden çok açık renkte olması önerilmez. Laboratuvarda tamamen

siyah ve beyaz alanların bulunmaması gerekir. Tavanlar ise yapay ışığın en etkin

biçimde kullanılması, laboratuvarın olduğundan daha yüksek ve ferah hissi

yaratması açısından beyaz veya beyaza yakın açık tonlarda seçilmelidir. Renkler

kadar ortamın aydınlatma ölçüleri de ele alınması gereken bir konudur.

34

5. AYDINLATMA TASARIMI

Akademik araştırmalar, doğal ışığın arttırılmasıyla davranışlardaki uyumsuzluğun ve

depresyonun azaldığını göstermektedir. Kuzey Kalifornia’da, eğitim denetleme

kurulu tarafından önerilen şu ki; pencereler için ayrılan alan ilköğretim okulları için

en az toplam yer döşemesi alanının %8 ine orta dereceli okullar için önerilen ise %6

ile %8 arasında olmasıdır.

Işıklandırma yaparken direk ve dolaylı ışığın bir arada kullanılması önemli bir

konudur. Bu sistemde, hem aşağı, hem de yukarı doğru ışık veren ve tavana asılan

armatürler kullanılır, bu da hem dolaylı, hem de direk aydınlatma sağlar.

Diğer bir önemli konu enerji tasarrufudur. Harekete duyarlı algılayıcılar ve

aydınlatma düzeyini gün ışığına göre otomatik olarak ayarlayabilen kontrolörlerle

enerji tasarrufu sağlandığı gibi eğitim öğretim açısından etkin bir ortamın

yaratılmasına da büyük katkı sağlarlar [41].

5.1. Bilgisayar Laboratuvarlarında Kaliteli Aydınlatmanın Önemi

Kaliteli aydınlatma, kişilerin fizyolojik ihtiyaçlarıyla birlikte, psikolojik ihtiyaçlarını

da karşılamak için tasarlanmış bir aydınlatmadır.

İyi bir aydınlatma daha iyi bir öğrenme ortamı sağlar.Yüksek kaliteli bir aydınlatma

öğrenci psikolojini, davranışlarını, konsantrasyonunu ve dolayısıyla çabuk

öğrenmeyi geliştirir.

Schopiro’ nun ülke çapındaki öğretmen ve yöneticilerden seçtiği bir örneklem

üzerinde yaptığı anketin sonuçlarına göre öğretmen ve yöneticilerin %85 in

üzerinde bir oranının doğal aydınlatmanın %94’nün ise aydınlatma kontrolünün

yapılabilmesinin öğrenci başarısı üzerinde bir dereceye kadardan, çok önemli

olduğunun sonucuna vardığını kanıtlamıştır [42].

35

Gergio eyaletindeki okullardan rastgele seçilen 100 okuldaki öğretmenler ve

yöneticiler üzerinde, iç dizaynın öğrenci başarısına etkilerini araştırmak için yapılan

bir anketin sonuçlarına göre öğretmen ve yöneticilerin %85,4 oranının doğal

aydınlatmanın, %93,8’nin ise aydınlatma kontrolünün yapılabilmesinin öğrenci

başarısı üzerinde bir dereceye kadardan, çok önemli olduğunu belirttiği sonucuna

varılmıştır [43].

Kaliteli ışıklandırmanın anlamı , görsel konfor, iyi renk düzeni ve dengeli bir

parlaklıktır. Kaliteli bir ışıklandırma için açık renkli materyaller, yansıma kontrolü,

tavana ve duvarlara düzgün bir aydınlatma dağılımı ve esnek aydınlatma

kontrolleriyle ulaşılabilinir.

İyi ve kaliteli bir aydınlatmanın kişinin sağlığı, psikolojik durumu ve hatta uyku

düzeni üzerindeki etkisi olumludur [44].

5.2. Işık Kaynağının Psikolojik Etkileri

Çalışmalar göstermektedir ki; gözümüzden geçen ışık sadece görme sistemimizi

harekete geçirmemekte, aynı zamanda vücudumuzda bulunan hormon ve sinir

sistemi üzerinde de etkili olmaktadır [45, 46].

Işığın insan organizmasına üç çeşit etkisi vardır [42].

Psikofizyolojik : En önemlisi olup görme zamanını ortaya çıkaran eylemlerin ve

ışığın estetik bir vasıta olarak kullanımına yol açmaktadır.

Morfofonksiyonal : İnsan vücuduna ve özellikle sağlığına olumlu etkisi olup çeşitli

hastalıkların önlenmesine yardımcı olmaktadır.

36

Bakterist : İnsan, bitki ve tüm canlılar için tehlikeli olan mikrop ve bakterilerin

çoğalmasını önlemesi açısından önemlidir.

Aydınlatmanın sağlıkla olan ilişkisi bilinmekle birlikte, bu konudaki araştırmalar

sürmekte, çalışma sonuçlarını günlük hayata ve mimari tasarıma aktarmak

konusundaki çabalar devam etmektedir. CIE, bu konudaki gelişmeleri incelemekte,

daha sağlıklı bir yaşam için gerekli aydınlatma önerilerini standartlara geçirmektedir.

5.3. Bilgisayar Laboratuvarlarında Görsel Konforun Sağlanması

Görsel rahatsızlık; parlak nesnelerin kendilerinden kaynaklanan kamaşma, çevredeki

nesnelerin yansıyan görüntülerinin sebep olduğu rahatsızlık ve çalışma alanında

istenmeyen gölge ve parlaklık örüntülerinin bir arada düşünülmesiyle tanımlanabilir.

İnsanlar bir yüzeye çarpan ışığı görmezler, ancak nesnelerin ve yüzeylerin parlaklığı

arasındaki zıtlığı algılayarak tepki verirler.

Laboratuvar ortamına uygun olmayan aydınlatma sistemleri kamaşmaya, noktasal

ışık kaynaklarının oluşmasına, bilgisayar ekranında yansımalara ve görme alanı

içinde farklı parıltı seviyelerinin oluşmasına sebep olur.

Kruithof, ışık renkleri ile aydınlık düzeyi arasındaki ilişkiyi araştırmıştır.

Çalışmalarında, farklı aydınlık düzeylerinde, farklı renk sıcaklıklarındaki mekanlarda

kişisel izlenimleri değerlendirmiştir. Düşük aydınlık düzeylerinde, soğuk ışık

kaynaklarının kişiler üzerindeki etkisinin olumsuz, sıcak ışık kaynaklarının etkisinin

ise olumlu olduğu sonucuna varılmıştır [46].

Tekniğine ve mekanın işlevine uygun bir aydınlatma sistemi ile, mekanın kolayca

algılanması ve rahat bir çalışma ortamının oluşması sağlanabilir.

Aydınlatma sisteminin görsel rahatlığının, öğrencilerin üretkenliğine ve başarısına

katkısı olduğu kadar motivasyonlarının sağlanmasında da önemli bir yeri vardır [33].

37

5.4. Aydınlatma Kontrol ve Kumanda Sistemleri

Aydınlatma kontrol sistemlerinin çıkış noktası, binalarda aydınlatmada kullanılan

enerjiden tasarruf sağlamaktır [47].

Aydınlatma ünitelerinin kontrolünü daha basit bir hale getirmek ve aydınlatmayı en

efektif şekilde kullanabilmek amacı ile aydınlatma kontrol sistemleri kullanılması

önerilmektedir.

Aydınlatma kontrol sistemlerinin kullanım amacı;

i) Verimlilik,

ii) Enerji tasarrufu,

iii) Estetik,

iv) Esneklik.

Bilgisayar laboratuvarlarında, ışık kaynaklarının monitörden yansıması öğrenci

veriminin azalmasına sebep olabilir. Bu sorunun çözümü için dizayn edilmiş özel

aydınlatma armatürleri ile birlikte aydınlık düzeyinin de ayarlanabilmesi

laboratuvarlarda enerji verimini daha da arttıracaktır.

Aydınlatma otomasyon sistemlerinde kullanılan dimmer üniteleri sayesinde,

aydınlatmanın azaltıldığı oranda enerjiden tasarruf etmek ve ışık kaynaklarının

ömrünü uzatmak mümkündür [48].

Yüksek aydınlık düzeyi istenilen ortamlarda aydınlatma armatürleri anahtarlarla

kademeli olarak kontrol edilebilir. Aynı ortamda alçak seviyelerde aydınlık düzeyine

ihtiyaç duyulduğunda ise sistem, dimmerler ile sürekli kontrol edilmelidir. Böyle bir

sistem tamamının sürekli kontrol edildiği bir sisteme göre çok daha ekonomiktir

[49].

38

Dimmer üniteleri ile elde edilen enerji tasarrufunu çalışma alanlarında en yüksek

düzeyde sağlayabilmek için, aydınlatma otomasyon sistemleri kullanılır.Gün

ışığından en yüksek seviyede yararlanmak için ışık algılayıcıları, içerisinde çalışan

kimsenin bulunmadığı alanlarda enerji sarfiyatını önlemek amacı ile hareket

algılayıcıları, çalışma saatlerine göre aydınlatma kontrolünü düzenlemek için zaman

saatleri ve çevre aydınlatmalarını ekonomik şekilde programlayabilmek amacı ile

astrolojik zaman saatleri, aydınlatma otomasyon sistemi içerisine entegre edilerek

yüksek düzeyde enerji tasarrufu sağlanabilir.

Aydınlatma otomasyon sistemleri, bağlı bulundukları aydınlatma devrelerinin

tamamına, merkezden veya istenilen bir noktadan kumanda edebilmesinden dolayı,

aydınlatma kontrolü ihtiyaçlara göre çok değişken bir şekilde yapılabilir.

Bu işlem özellikle bilgisayar laboratuvarlarında aydınlatma kontrolünü çok basit

hale getirebilir [48].

Aydınlatma enerjisinden tasarruf, uygun aydınlık düzeyinin temin edilmesini

sağlayacak kontrol sistemlerinin, kaliteli ve enerji tasarruflu aydınlatma

ekipmanlarının kullanılmasıyla sağlanır [49].

Elektrik ile aydınlatma bedelinin en aza indirilebilmesi için, mevcut ve etkin gün

ışığından olabildiğince fazla yararlanılmalıdır. Gün ışığı kontrol sistemlerinde uzayın

aydınlığını ölçecek bir fotosele ihtiyaç vardır. Bu fotoseller, her kontrol grubundaki

seçilmiş armatürün bitişiğinde tavana monte edilirler. Gün ışığına bağlı kontrolün

izin verdiği ışık akısındaki düşüşler gibi etkiler için imal edilen balastlar sayesinde,

yeni çıkan iki parçalı fotoseller geliştirilmiştir. Gün ışığı bazlı kontrol

uygulamalarında eğer dimmer kullanılmıyorsa, etkin bir enerji tasarrufundan söz

etmek mümkün değildir.

Lamba, aygıt ve yardımcı araçların seçimi, enerjinin etkin kullanımı açısından

üzerinde en çok durulması gereken konulardan biridir. Lamba seçimi teknik,

ekonomik ve pratik sorunların etkili olduğu karmaşık bir konudur. En basit bir

39

seçimde bile ilk tesis ve kullanma giderlerinin karşılaştırılması gerekir. Özellikle

lambalar verim değerleriyle enerji tüketiminde büyük bir yer tutarlar. Renksel

özellikleri açısından çoğu yaşam mekanlarında tercih edilen akkor telli lambalar,

verimlerinin çok düşük olması sebebiyle enerjiyi diğer lambalara göre daha fazla

tüketmektedirler. Oysa renksel özellikleri açısından benzer şekilde tasarlanan,

elektronik ateşleyicili ve balastı olan kompakt fluoresan lambalarla, aynı ışık akısını

çok daha az enerji tüketerek elde etmek mümkün olabilmektedir.

Enerji tasarrufunda elektronik balastların en büyük avantajı güç katsayılarının yüksek

olmasıdır. 36 W ’lık bir flüoresan lamba normal şartlarda 0,4A akım çeker ve güç

katsayısı 0,45 olarak ölçülür. Bu güç katsayısının yaklaşık 0,9 olması istenir. Bu gibi

sistemlerde kondansatörler kullanılarak güç katsayısı istenilen değere ayarlanır. Bu

durum elektronik balastlar ile ortadan kaldırılmıştır. Ekstradan bir kondansatör

kullanmadan güç katsayısı 0,9 ’lar civarındadır [49].

Aydınlatma sistemlerinde, enerji tasarrufu amaçlı yaygın olarak kullanılan bir

yöntem de, aydınlatmanın uygun kontrol sistemleri ile gerçekleştirilmesidir. Aynı

zamanda otomatik kontrol sistemlerinin de yer aldığı etkin enerji kullanımı,

teknolojinin de yardımıyla kolay bir şekilde gerçekleştirilmektedir.

Özellikle bütünleşik aydınlatma sistemlerinde, gün ışığına duyarlı kontrol sistemleri

ile %35 ’lere varan enerji tasarrufu sağlanabilmektedir. Gün ışığı ve hareket sensörü

gibi anahtarlama devreleri ile enerjinin etkin kullanımı söz konusudur [42].

İç aydınlatma sistemlerinde en kolay enerji tasarrufu, mevcut kompakt manyetik

balastlı floresan lambaların yerine, kompakt elektronik balastlı fluoresan lambalar

kullanılarak gerçekleştirilebilir. Bu değişiklikle, aynı zamanda güç katsayısı da

yükselmektedir [50].

40

5.5. Önerilen Aydınlatma Elemanları ve Hesaplamalar

Aydınlatma sistemleri kurulurken aşağıda sıralanan IES’ in söz konusu amaca

yönelik önerileri göz önünde bulundurulmalıdır [51].

Öncelikle aydınlatma sisteminin kuruluş yükü aza indirilmelidir. Bunda etkili olan

değişkenler;

a) Yapma aydınlatma sisteminin seçimi,

b) Lamba, aygıt ve yardımcı araçların seçimi,

c) Hacmin yüzeylerinin ışık yansıtma çarpanları,

d) Aygıtların yerleştirilme yükseklikleri,

e) Hesaplamalardaki doğruluk payı, kullanılan programlardır.

Yapma aydınlatma sisteminin kullanım süresi en aza indirilmelidir. Bunu

gerçekleştirmek için;

a) Günışığını en yüksek düzeyde kullanmak,

b) Otomatik kontrol sistemleri kullanmak gereklidir [51].

Aydınlatma tekniği, bir sistemde ekonomik ve kaliteli bir aydınlık sağlanması için

gerekli hesap yöntemlerini kapsamaktadır.

Laboratuvarın ışığı yansıtma verimi aydınlatma sahasını sınırlayan tavan,duvar ve

zeminin yansıtma faktörlerine, bölge indeksine ve seçilen armatürün tipine bağlı

olarak Çizelge 5.1’ den seçilir.

Masa ile tavan arasındaki mesafe Eş. 5.1’ den bulunur.

h=H-h1 (5.1)

h=3-0,75=2,25m

41

)(

.

bah

axbk

+= (5.2)

)1,20(25,2

.5,76,12 xk =

k=2 bölge indeksi bulunur.

Laboratuvarın aydınlatılması için uzun ömür ve enerjiden tasarruf ve maliyet

kriterleri göz önüne alınarak 20 000 saat ömürlü, elektronik balastlı TL 54/40

watt’lık 2100 lux’luk flouresan ampul önerilmektedir [52].

Küller ve Laike’ın lamba türlerine bağlı olarak yaptıkları çalışmanın sonuçlarına

göre, Flüoresan lambalarda kullanılan standart balastlar baş ağrısına neden olmuş, iş

kazaları meydana gelmiş ve elektronik balastların kullanılması tercih edilmiştir [46].

Hesaplamada öncelikle aydınlatacak bölgenin alanı bulunur. Laboratuvar standart

olarak 94,5 m2 alınmıştır.

Gerekli aydınlık seviyesi laboratuvar ortamları için standart 300 lux’ tur [1,8]. k=2

indeksine karşılık gelen etkinlik faktörü tavan, duvar ve zeminin yansıtma

çarpanlarına göre tablodan bulunur.Burada tavan duvar ve zemin boyaları standart

olarak yansıtma çarpanları tavanın 0,8, duvarın 0,5, ve çalışma zeminin 0,3 olacak

şekilde seçilmiştir.

Gerekli toplam ışık akısı Eş. 5.3’ ten bulunur.

η

ExAxd=ØT

51,0

25,15,76,12300ØT

xxx= (5.3)

42

ØT =69 485 lm (Gerekli Toplam ışık akısı)

Gerekli ampul sayısı ise; Eş. 5.4’ ten bulunur.

L

TZ

Φ

Φ= ( 5.4)

2100

69485=Z

Z=33 adet TL 54/40 watt flouresan ampul kullanılacaktır.

Işığın dağıtılarak daha etkin aydınlatma sağlanması için parabolik lensli armatürler

önerilmektedir. Her armatür için 2 adet flouresan lamba kullanılacağı göz önüne

alınırsa bizim standart olarak ele aldığımız laboratuvar için 16 adet armatür gerekir.

Çizelge 5.1. k değerine göre oda aydınlatma verimleri

43

6. HVAC SİSTEMLERİ

Hava sirkülasyon oranı, ısı, nem gibi faktörlerin tamamı bilgisayarın işlevliği ve

insan sağlığı için kontrol altına alınmalıdır. Akustik, ısıtma, soğutma ve

havalandırma konusunda uzmanlaşmış ASHRAE’nin geliştirdiği standart, bir oda

için her saat yeterli hava miktarının değiştiğini kanıtlar. Hava sirkülasyonunu

sağlamak için özellikle bilgisayar laboratuvarlarında, HVAC sistemine ek olarak

tavan fanları önerilebilir. Laboratuvar ortamları için ısı 10-21˚ C, donanım için

optimum değer 18-23 ˚ C dir. Nem düzeyleri 20-80 fand aralığında optimum olarak

30-50 fand’ dır [ 1, 29, 50].

Bilgisayarın sağlıklı çalışabilmesi için donanım nemden korunmalı ve nemli

durumda kullanılmaması önerilir. Ortamın bağıl nemi % 40-60 dolayında

olmalıdır [29].

Gerek bilgisayar gerekse iklimlendirme cihazının ortama yaydığı ısı dikkate alınarak

soğutma fanlarının rahat bir şekilde hava devir daimi yapması sağlanmalıdır [29].

6.1. Yayılan Isı ve Etkileri

Ekranlı görüntü birimlerinin hepsi çalışırken çevreye ısı yayarlar. Ancak bu ısının 10

W 'ı aşmaması gerekir. Bunu sağlamak için de sorunu kaynağında çözümlemek daha

kolaydır. VDU tarafından yutulan güç 80 W'ı aşmamalıdır. Asıl önemli olan yakın ve

çevredeki kullanıcıların odadaki ısı akımından rahatsız olmalarına engel olmaktır.

Sıcak hava dolaşımı çalışanların yakınından geçirilmemelidir [1, 29].

44

Çizelge 6.1. Çeşitli sıcaklıklarda çalışmaya dayanma süreleri

Termometre Sıcaklığı Süre

45° C ye kadar Devamlı

45° C -55° C 1 saat

55° C -65° C 45 dakika

65° C -75° C 15-30 dakika

75° C -85° C 10 dakika

90° C -100° C 3-5 dakika

100° C 0.5 –1 dakika

Laboratuvar ortamının, normalin üstünde sıcak olması bıkkınlık, sinirlilik,

dikkatsizlik, hataların yoğunlaşması, zihinsel çalışmalarda verim düşüklüğü, yetenek

ve becerilerin azalması, vücutta su ve asit-tuz dengesinin bozulması, kan

dolaşımının zorlaşması, yorgunluk gibi olumsuz etkilere neden olmaktadır [19].

Ortamın sıcaklığı ile ilgili olarak efektif sıcaklık da önem taşımaktadır.

6.1.1. Effektif sıcaklık

Effektif sıcaklık, havadaki nem oranı, hava hareketi, ve ortamın sıcaklığının etkisi

altında, bir kişinin hissettiği sıcaklıktır [1].

Çizelge 6.2. Effektif sıcaklığa ait bazı örnekler

Mutlak Nem

g/m3 Hava Hareketi m/san. Sıcaklık

C° Effektif Sıcaklık C°

Kontrol Odası 100 0,1 2,5

100 0,5 26

100 2,0 28

75 0,1 27

25 0.1 32

45 2.0 32

Deneme

Odası

10 3.0 37

25

45

Çalışma ortamına hava nem oranı da etki etmektedir. Nem, havada bulunan su buharı

miktarıdır. Birim hacim havada bulunan su buharı miktarı "mutlak nem" olarak

adlandırılır [1].

Belirli bir sıcaklıkta, birim hacim havada bulunan su buharı miktarının, o sıcaklıkta

doymuş havada bulunması gereken su buharı miktarına, oranına "bağıl nem" denir.

Başarı ve fizyolojik faaliyetler ilişkisi için yapılan bir araştırma sonucunda, iş

başarısının sıcaklığa ve havadaki nem oranına bağlı olduğu anlaşılmıştır [1].

1.

3.

2.

20

40

60

80

100

32,2 37,7 43,2 48,7

Ortam Sıcaklığı

Nem

Ora

nı

Şekil 6.1. Nem oranı ve ortam sıcaklığının verimliliğe etkisi [1]

Zihinsel faaliyetlerde sıcaklıktan dolayı meydana gelen gerilim başarıyı etkiler.

Yüksek okul öğrencileri arasında yapılan bir araştırmada değişik sıcaklık ve nem

oranlarında basit dört işlemli matematik problemleri çözdürülmüş ve alınan sonuçlar

Şekil 6.1’ de gösterilmiştir. Grafikten görüldüğü gibi, aynı iş için farklı nem

oranlarında farklı yaklaşımlar getirilmiştir. 37,7 °C sıcaklıkta; % 70 nem oranında iş

yapmak "kolay" (Şekil 6.1’de 3. bölge), % 79 nem oranında "zor" (Şekil 6.1.de 2.

bölge), % 80 nem oranında ise "imkansız" olarak belirtilmiştir (Şekil 6.3’ de 1.

bölge) [1].

46

Zihinsel yeteneğe işlerde, özellikle çalışma süresi uzunsa, yüksek ya da düşük

sıcaklığın kavramayı zorlaştırdığı, yapılan araştırmalarla ortaya konmuştur [1].

Özellikle bilgisayar laboratuvarlarında havalandırmanın önemi büyüktür. Kişi başına

düşen hava miktarı 12 m3 olmalıdır [29].

6.2. Soğuğa Karşı Alınabilecek Önlemler

Uygun bir ısıtma sistemiyle laboratuvar standart düzeyde ısıtılmalıdır.Laboratuvarın

ısıtılma düzeyi, çevrenin iklim koşullarına, içinde bulunulan mevsime, yapının

tipine, bağlıdır.

Uygun yerlere konacak ufak fakat fazla sayıda ısıtıcı daha yeknesak bir ısıtma

sağlayacağından, az sayıdaki büyük ısıtıcıya tercih edilmelidir [1, 29].

Pencerelerden veya havalandırma deliklerinden gelen hava, kişilere direk

ulaşmadan önce ısıtılacak şekilde ısıtıcıların konumu ayarlanmalıdır.

Laboratuvarların kuzeye bakan kısımlarının yalıtılması soğuğa karşı etkin bir

önlemdir. Taban uygun bir malzeme ile kaplanarak yerden gelebilecek soğuk

önlenmelidir [29].

6.3. Aşırı Sıcağa Karşı Alınabilecek Önlemler

İyi bir havalandırma sisteminin kurulması insan sağlığı açısından çok önemlidir.

Sıcak bölgelerde havalandırma için doğal veya mekanik havalandırmadan

yararlanılmalıdır. Pencereler alt ve üst, iki parça olursa, az esintili zamanlarda her

iki parça, çok esinti olduğunda da üst parça açılır.

Doğal havalandırma yetersiz kalırsa klimalardan faydalanılmalıdır [29]. Laboratuvar

boyutlarına, cam alanına, aydınlatma miktarına, tavan yükseliğine ve kişi sayısına

bağlı olarak bilgisayar yazılımıyla yapılan hesaplamada laboratuvar için uygun klima

47

gücünün en az 44400 btu/h olarak hesaplanmıştır. Buna göre laboratuvarlar için

öngörülen standart klima özellikleri Çizelge 6.3’ te listelenmiştir.

Çizelge 6.3. Laboratuvar için önerilen standart klima özellikleri Nominal Soğutma Kapasitesi (W) 12000

(BTU/HR) 41000

Nominal Isıtma Kapasitesi (W) 13000

(BTU/HR) 44400

Hava Debisi (1) (m3 / h) 2000

Nem Alma (I/h) 5,0

Güç Beslemesi (V) 3~400V-50 HZ

Elektrik Tüketimi

Soğutma (W) 5000

Isıtma (W) 5100

Sigorta (A) 3x12

Uzaktan Kumanda var

Boyutlar

İç Ünite (ST) (GxDxY) mm 600x370x1900

Dış Ünite (GC) (GxDxY) mm 950x412x1260

Net Ağırlık (ST /GC) kg 40/56

6.4. Tozların Etkileri ve Alınabilecek Önlemler

Öğrenci hareketlerinden dolayı havada biriken toza bağlı olarak meydana gelen

hastalıklar, kronik solunum, sistemi rahatsızlıklarına yol açarak öğrencilerin ve

eğitmenin efor düzeyinde düşüşler meydana getirir. Toza bağlı hastalıklar,

öğrencilerin ve eğitmenin iş gücü kayıplarını artıran ve kronik etkileri ile de gizli iş

verimi kayıplarının nedeni olan bir sorun olarak değil, ergonomik açıdan da çok

önemli bir problem özelliği taşımaktadır.

Bu sebeple havalandırmaya ve yer döşeme malzemelerinin özelliklerine önem

verilmelidir. PVC ve kauçuk yer döşemeleri kolay temizlenebilir, kir tutmayan,

hijyenik yapısı ve iletken malzemeleri sayesinde statik elektriği topraklama

yapabilmesi özellikleri nedeniyle laboratuvarlarda tercih edilmesi önerilir [53].

48

7. GÖRÜNTÜLEME SİSTEMLERİ

Görüntüleme sistemleri eğitim ortamlarının en önemli elemanlarındandır. Standart

olarak tasarımı düşünülen bilgisayar laboratuarında görüntüleme sistemi olarak

monitör ve interaktif tahta kullanımı önerilmektedir.

Günümüzde sunum aracı olarak çoğunlukla laboratuvarlarda projeksiyon

kullanımının yaygın olduğu bilinmektedir.

Fakat teknolojinin gelişmesiyle beraber interaktif tahtaların çok daha fonksiyonel

olduğu söylenebilir.

Bu bölümde, kullanılması önerilen monitör ve interaktif tahta özellikleri üzerinde

durulacaktır.

7.1. Monitör

Ekran yada monitör başı çalışmanın büyük ve önemli bir kısmı görsel algılamaya

yöneliktir. Bu sebeple monitördeki görüntünün algılanması öğrenciye hiç bir zorlama

getirmemelidir. Bilgisayar monitörleri çeşitli tekniklerle üretilmekte ise de günümüz

laboratuvarlarında kullanılanları genellikle katot ışını tüplüdür.

LCD monitör teknolojisindeki gelişmeler ve fiyatlarının makul derecelere inmesi

CRT monitörlerinin yerini artık LCD monitörlere bırakılmasını gerektirmektedir.

7.1.1. Monitör standartları ve karşılaştırmaları

LCD monitörler için ergonomi, enerji tüketimi, otomatik kapanış, yangın ve elektrik

güvenliği, piksel kusurları gibi LCD özelliklerini belirleyen dünyaca kabul görmüş

standartlar bulunmaktadır.

49

TCO standardı, Swedish Tjanstemannes Central Organizasyonu tarafından 1991

yılında oluşturulmuştur. TCO standardı özellikle alternatif elektrik alanındaki

gürültüler ve bunların diğer cihazlar üzerindeki etkilerini inceler. TCO, MPR I’den

biraz daha katı ve sert şartlara sahiptir. En büyük özelliği belirlediği standartların

dünya çapında kabul görmesidir.

Şu anda kullanılan dört TCO standardı bulunmaktadır. Bunlar TCO’92, TCO’95

TCO’99 ve TCO'2003 tür. Bu standartlardan TCO'92 sadece monitörler içindir.

Fakat diğer iki standart sadece monitörler için değil, bilgisayarın diğer parçaları için

ergonomi standartlarını belirler. TCO’92 artık güncelliğini kaybettiği için yavaş

yavaş piyasadan kalkarken, üreticilerin 1998 yılında en çok kullandığı standart

TCO’95 olmuştur.

TCO’92

Sadece monitörler için kullanılan bu standart giderek daha az kullanılmaktadır. Bir

monitörün, TCO’92 onayı alabilmesi için 4 koşulu sağlaması gerekir.

Düşük Radyasyon

Monitör, TCO’ nun belirlediği elektriksel ve manyetiksel sınırlara uymalıdır. Bu

sınırlar monitörün 30 cm önünde ölçülür. Bu yüzden TCO'92, sınırları monitörün 50

cm önüne göre belirleyen diğer düşük radyasyon standardı MPRII'ye göre oldukça

üstündür. Aşağıdaki Çizelge 7.1’ de MPRII ve TCO’92’ nin düşük radyasyon için

belirledikleri sınırları tanımlanmıştır.

50

Çizelge 7.1. MPRII ve TCO'92'nin düşük radyasyon için belirledikleri sınırlar

Elektriksel sınırlar

Frekans aralığı TCO MPR II

0 Hz (statik sınır) =<+-500 v =<+-500 v

5 Hz - 2 kHz =< 10 v/m =< 25 v/m

2 kHz - 400 kHz =< 1.0 v/m =< 2.5 v/m

Manyetik sınırlar

Frekans aralığı TCO MPR II

5 Hz - 2kHz =< 200 nt =< 250 nt

2 kHz - 400 kHz =< 25 nt =< 25 nt

Otomatik Kapanış

Monitör, belirlenen bir süre içinde stand-by moduna geçebilmeli ve geçtiği zaman 30

W veya altında bir elektrik harcamalıdır. Eğer fare veya klavye kullanılırsa, monitör

3 saniye içinde eski haline dönebilmelidir. Monitör stand-by modunda iken, yine

belirlenen bir süre fare veya klavye kullanılmazsa, monitör "off" moduna geçmeli ve

bu modda en fazla 8W harcamalıdır.

Enerji Kullanımı

Monitörün ne kadar enerji harcadığı gösterilmeli ve enerji tasarrufunun nasıl

yapılabileceği kullanıcıya tanımlanmalıdır.

Yangın ve Elektrik Güvenliği

Monitör, yangın ve elektrik güvenliği açısından CE’ ye uygun olmalıdır.

TCO’95

TCO’92, sadece monitörlerin manyetik/elektriksel sınırlarını, enerji tasarrufunu ve

yangın/elektrik güvenliğini belirlerken; TCO’95 tüm kişisel bilgisayar parçaları için

51

standartlar belirler. TCO’92’ye ek olarak ergonomi, ekoloji ve sıcaklık/gürültü

konularında standartlar getirir. TCO’95’in düşük radyasyon sınırları, TCO’92 ile

aynıdır. Fakat bu sınırlar artık diğer bilgisayar parçaları için de geçerli hale gelmiştir.

TCO'95'in tüm bilgisayar parçaları için belirlenmesi zorunluluğu yoktur. Yani her

bilgisayar parçası için ayrı ayrı TCO’95 onayı alınabilir. Dikkat edilmesi gereken

nokta, monitörün TCO’95 onayına sahip olması diğer bilgisayar parçalarının da bu

onaya sahip olduğu anlamına gelmediğidir. Günümüzde üreticilerin en çok tercih

ettiği standarttır. Çizelge 7.2’ de ise monitörler için, TCO'95 standardının hangi

çözünürlükte kaç Hz’ lik frekansı zorunlu tuttuğunu gösterilmiştir.

Çizelge 7.2. TCO’ 95 e göre çözünürlük frekans

Büyüklük Yatay Frekans Çözünürlük

14"-15" >= 85 Hz >= 800 x 600

17" >= 85 Hz >= 1024 x 768

>= 19" >= 85 Hz >= 1280 x 1024

TCO’92 için ise, Çizelge 7.2’ de 85 Hz yerine; 75 Hz gelmelidir.

TCO’ 99

TCO’99 standartı dört konuda sınırlar belirler. Bu sınırların TCO’ 95’e göre farkları

şöyledir:

Ergonomi

Monitörler için getirilen bazı ergonomi standartları daha da arttırılmıştır. Parlaklık,

kontrast, titreme ve yansıma konularında sınırlar belirlenmiştir. Bilgisayar kasası için

gürültü sınırları saptanmıştır.

52

Enerji

Stand-by modundaki elektrik harcaması sınırı yarıya indirilmiştir.

Emisyonlar

Düşük radyasyon gibi sınırlar TCO’95 ile aynıdır. Fakat resim kalitesi konusunda

sınırlar getirilmiştir. Ayrıca monitörlerin dış manyetik kaynaklardan etkilenmemesi

gerekir.

Ekoloji

100 gramdan ağır tüm plastik bölümler, aynı malzemeden üretilmelidir. Geri

dönüşüm firmalarıyla ortak çalışılmalıdır.

TCO’ 2003

Şu an için en yeni standarttır. Monitörlerde ekran tazeleme hızına bağlı olarak ortaya

çıkan görüntü parlaklık değişimlerine sınır getirir. Ergonomi açısından ekranın en az

20 derece dikey hareket etmesini zorunlu kılar. Elektrostatiki elektrik ve manyetik

alanlara sınır getirir ve ses emisyonunu sınırlar. Monitör yapımında insan sağlığını

tehdit eden maddeler kullanılmasını yasaklar. Kurşun kullanılmamasını, alev almayı

engelleyici madde olarak kullanılan brom ve klor miktarlarının sınırlandırılmasını

sağlar. Bekleme durumunda 5W harcanmasını gerektirir.

MPR II

Swedish Department of Labor tarafından oluşturulan MPR II standardı, monitörlerin

yaydığı en yüksek düzeyde elektromanyetik radyasyon seviyesini belirler.

Monitörlerin elektromanyetik radyasyon ölçümlerini yaparak belirlenen standarda

uygun hale getirilmesini sağlar. MPR II, monitörün merkezinden 50 cm uzaklığa

kadar olan bölgede izin verilen elektrostatik, manyetik ve elektrik alanlarının en

53

yüksek düzeylerini tanımlamıştır. Buna göre MPR II logosu bulunan monitörün

çevresindeki; elektrostatik potansiyel, elektrik alanı, manyetik alan MPR II

tarafından belirlenmiş standart değerlerdedir.

ISO standartlarına göre piksel kusurları

ISO 13406-2 standartlarına göre dört sınıf LCD ekran tanımlanmış olup her birinin

içerebileceği hatalı piksel / alt-piksel sayısı belirlenmiştir.

Çizelge 7.3. ISO 13406-2 standartlarına göre hatalı piksel / alt-piksel sayıları

Aydınlık Karanlık Renkli

Class I 0 0 0

Class II 2 2 5

Class III 5 15 50

Class IV 50 150 500

Class I paneller : Hiç bir piksel kusuru içeremez.

Class II paneller : Her bir milyon pikselde en fazla 2 beyaz / 2 siyah / 5 renkli nokta

içerebilir. Bunun anlamı 15" (1024x768) panellerde; 1 beyaz / 1 siyah / 3 renkli

nokta, 17"-19" (1280x1024) panellerde, 2 beyaz / 2 siyah / 6 renkli nokta 20" ve

üzeri (1600x1200) panellerde; 3 beyaz / 3 siyah / 9 renkli nokta içerebilir. Ayrıca 5x5

piksellik bir alanda 2'den fazla alt-piksel kusuru ya da 1’ den fazla piksel kusuru

bulunamaz.

Class III paneller : Her bir milyon pikselde en fazla 5 beyaz / 15 siyah / 50 renkli

nokta içerebilir. Bunun anlamı; 15" (1024x768) panellerde 3 beyaz / 11 siyah / 39

renkli nokta - 17"-19" (1280x1024) panellerde 6 beyaz / 19 siyah / 65 renkli nokta

20" ve üzeri (1600x1200) panellerde 9 beyaz / 28 siyah / 96 renkli nokta içerebilir.

Ayrıca 5x5 piksellik bir alanda 5’ ten fazla alt-piksel kusuru ya da 1’den fazla piksel

kusuru bulunamaz.

54

Class IV paneller : Her bir milyon pikselde en fazla 50 beyaz / 150 siyah / 500 renkli

nokta içerebilir. Bu panellerde ayrıca 5x5 piksellik bir alanda 50'den fazla alt-piksel

kusuru ya da 5’ ten fazla piksel kusuru bulunamaz.

7.1.2. LCD monitörlerin niteliklerinin değerlendirilmesi

LCD monitörlerin değerlendirilmesinde görüş açısı, renk derinliği, tepki süresi,

kontrast oranı, ergonomik yapı gibi özellikler üzerinde durulmalıdır.

Tepki süresi

LCD monitörlerde, CRT monitörlerde bilindiği gibi bir yenileme hızı yoktur. LCD’yi

oluşturan pikseller kendilerine sinyal verildiği sürece ışığı geçirir yada engeller

durumda kalabilirler. LCD monitörlerde sorun, görüntüyü oluşturan piksellerin

elektrik uygulandığı anda hemen tam geçirgen duruma geçememesi, elektrik

kesildiğinde de o anda ışığı tümden kesememeleridir. Bu durum, görüntüdeki

değişikliklerde bir gecikme yaratır.

Siyah-beyaz-siyah geçişi için hesaplanan tepki süresi, ulaşılabilecek en iyi tepki

süresidir. Gerçekte, siyah-beyaz geçiş süresinden çok, siyah-koyu geçiş süresi daha

önemlidir. Çünkü bu durumda kristal çok az bir dönüş yapar ve bunu sağlamak için

daha zayıf bir elektrik alan uygulanır. Oysa dönüş hızı, uygulanan elektrik alanının

şiddetiyle doğru orantılıdır. Laboratuvar ortamı için kullanılacak LCD monitörlerde

standart olarak minimum 16 ms’ lik tepki süresinin yeterli olduğu öngörülmektedir.

Görüş açısı

Görüş açısı, LCD monitörün görüntü tamamen bozulmadan kaç dereceye kadar

izlenebilir olduğudur. LCD monitörlere tam karşıdan bakıldığında görüntü ideal

durumdadır, ama göz seviyesi yanlara veya aşağı yukarı doğru biraz kaydırıldığında

renklerin bozulduğu, beyazların sarıya kaydığı görülür. Monitörün izlenme açısı yada

görüş açısı ne kadar büyükse, monitöre yandan bakılabilecek açı o kadar artacaktır.

55

1990’ larda bu açı 105-120 derece iken, güncel monitörlerde bu açı 150 derece ile

180 derece arasındadır. Önerilen ise mutlaka 165-170 derece civarında görüş açısı

sağlayan monitörlerin tercih edilmesidir [54]. MVA tipindeki ekranlar en geniş görüş

açılarına, çok yaygın olan TN tipindeki ekranlarsa en dar açılara sahiptir .

Resim 7.1. Görüş açısının yetersiz olduğu bir LCD

Resim 7.2. Görüş açısının yetersiz olduğu bir LCD

Arka plan normalde beyaz, ama kötü görüş açısı nedeniyle renklerde bozulma

görülmektedir (Bkz. Resim 7.2).

56

Resim 7.3. İyi bir görüş açısına sahip bir LCD

Yatay ve dikey görüş açısı 160 derece olan monitörler ideal bir görüş açısına sahiptir.

Ancak görüş açısının nasıl hesaplandığı da burada oldukça önemlidir. Dikey görüş

açısı 145 derece olan bir monitör farklı bir kriterle ölçüldüğünde 160 derece olarak

etiketlenebilir.

Kontrast oranındaki az bir miktar bozulmanın (yaklaşık 1001) görüntüde görülebilir

bozulmaya yol açtığı bilinmektedir. Bazı üreticiler görüş açılarını 101 yerine 51

kontrast oranına göre belirlemektedir, bu durum ucuz bir TN-Film matriksin görüş

açısını 150/140 yerine 160/160'a çıkarabilmektedir. Elbette bu modernizasyon

kullanıcıya hiç bir şey getirmemektedir; üretici daha geniş görüş açısına sahip yeni

bir matriks kullanıyor gibi gözükse de matriks hala aynıdır, yalnızca paketin altında

yer alan küçük bir yazı gerçekte yalnızca ölçüm yönteminin değiştiğini bize

söylemektedir. Eğer ölçümlerde 101 kontrast oranına göre yapılmış ise, elde edilen

görüş açıları nispeten daha tutarlı olmaktadır.

Dolayısı ile ideal görüş açısı olan 160 derecenin, eğer 101 kontrast oranı kullanılarak

elde edilen değerlerde ise ideal olduğunu söylenebilir.

57

Kontrast oranı

Daha önce tanımlanmış özelliklerine eklenmesi gereken diğer önemli bir unsur da

kontrast oranıdır. Bu oran figürün test sinyali kullanılarak ölçülen ve dokuz küçük

kareciğin merkezinden aydınlık ölçümü yapılarak elde edilir. Ölçüm standartları

ANSI/HSF’ ye göre ayarlanır. Yüksek kontrast değeri olan ürünlerde renkler daha

canlı görünür.

Resim 7.4. Kontrast oranı ölçüm testi

Beyaz kareciklerin ortalama aydınlığı (aydınlığın toplamının karelerin sayısına

bölünmesi), siyah kareciklerin ortalama aydınlığına bölünür. Bu noktada kontrast bir

oran olarak gösterilir, 501, 1001, 5001 orandadır. Kontrastın en yükseği VDT’ nin

kalitesinin en fazla olduğu durumlarda görülür. Yüksek aydınlıkta bile çok koyu

siyah rengini oluşturabilir. Kontrast oranı günümüzde plazma ekranlarda 1 000 0001,

100 0001, 10 0001 oranlarındadır [55]. Kontrast oranı arttığında görsel algılama

netliğinde artış olmaktadır.

Kontrastta renk tonları yer almaz, sadece siyahtan beyaza doğru gri tonlamalar yer

alır. Yüksek kontrast oranına sahip bir monitör, çok aydınlık ortamlarda bile

çalışmaya imkan tanır.

58

Resim 7.5. İyi bir kontrast değerine sahip LCD monitör

Örümcek ağındaki beyazlara bakıldığında sorunsuz çıktığı gözlenir (Bkz.Resim 7.2).

Resim 7.6. Yetersiz kontrast değerine sahip monitör

Resim 7.6’ da örümcek ağındaki detaylar görüntülenememektedir. Bu kontrast

oranının yeterli olmamasından kaynaklanır. Yani, karanlık sahnelerde ve ton

geçişlerinde ayrıntılar görüntülenemez.

Çevre aydınlatması

LCD’ nin parlaklığı olarak değerlendirilir ve cd/m2 birimiyle ölçülür. Bu değerin,

monitörün siyah rengi gösterebildiği en düşük parlaklığa oranı, kontrast değerini

59

verir. En yüksek düzeydeki parlaklığı 250 cd/m2, siyahı en doygun gösterdiği

parlaklık seviyesi ise 0,5 cd/m2 olan bir monitörün kontrast değeri 250 / 0,5 = 5001

olarak hesaplanır. Laboratuvarlar için kullanılması gereken LCD monitörlerin çevre

aydınlatma değeri 250-350 cd/m2 olması önerilir.

LCD monitörler için özellikle siyah renk sorundur, ekranının yapısı ve

aydınlatmasından ötürü hiç bir zaman çok koyu, simsiyah renk elde edilemez. Siyah

üretim başarısı ve bunun sonucunda yüksek kontrast değeri detayların daha iyi

seçilebilmesine imkan kıldığından özellikle fotoğraf, film, video gibi uygulamalarda

önem taşımaktadır. Siyah rengi iyileştirmek her zaman için daha zor olacağından

üreticiler tam tersi bu denklemin pay kısmını, yani en yüksek düzeydeki parlaklık

değerini arttırmak gibi bir yola da başvurmaktadır. Böylelikle 450-500cd/m2 gibi

parlaklıklar kullanılarak 8001-10001 gibi yüksek kontrast değerleri elde

edilmektedir. Ancak bu yöntemde siyah üretim başarısı değişmediği gibi parlaklık

değeri de aşırı yükselir. Laboratuvarlar için seçilen monitörlerin ergonomi açısından

önerilen en yüksek düzeydeki parlaklık değerinin 250 veya 300cd /m2 olduğu

belirlenmiştir.

Çözünürlük ve görülebilir alan

LCD monitörler, doğası gereği tek bir doğal çözünürlüğe sahiptir. Bu doğal

çözünürlüğünü üzerine çıkmak mümkün değildir. Çözünürlüğü düşürmek

mümkündür ancak görüntülerde bozulma olur. Dolayısıyla, LCD monitörü sürekli

doğal çözünürlüğünde kullanmak gereklidir.

Bir LCD monitör, kaç inch ise, o kadar görülebilir alana sahiptir. 17" LCD'nin

görülebilir alanı 17” tir [56].

15” ve 17” boyutlu LCD monitörlerde en sık rastlanan çözünürlük seçeneği

1024x768’dir. Kaliteli 17” monitörler ve 19” LCD monitörlerin tamamı 1280x1024

çözünürlüğü destekler. 1600x1200 çözünürlük, LCD monitör şimdilik sadece 20” ve

üstü modellere özgü durumdadır.

60

1280x1024 LCD monitörlerde en yaygın çözünürlüktür, çoğu LCD monitörde

1280x1024 çözünürlükte oran sorunu bulunmaz, yuvarlaklar tam yuvarlak gözükür.

Çizelge 7.4. Monitörlerde boyuta göre görülebilir alan ve piksel büyüklükleri

Laboratuvarlarda kullanılacak LCD monitörler için 17” lik bir görülebilir alan

1280x1024 çözünürlük ideal olduğu öngörülür.

Renk miktarı

18 bit paneller ile 24 bit panel ayrımına dikkat edilmelidir. 18-bit paneller her renk

için 6 bit kullanır ki sadece 262.144 renk gösterebilirler. LCD monitörlerin bir

kısmında bazı teknikler kullanılarak bu giderilmeye çalışılır. Pikseller ara renkleri de

göstermeye çalışırlar; fakat bu tepki süresinin yükselmesi anlamına da gelir. 18-bit

panellerde ise gösterilebilecek renk miktarı 16.2 milyondur. 24 bit paneller ise 16.7

milyon renk gösterebilirler. Doğal olarak görüntüleme problemlerine rastlanmaz.

Digital video arabirim bağlantısı

DVI, analog ve dijital monitörlerin tek bir konnektör vasıtasıyla kullanılabilmesi için

geliştirilmiş bir spesifikasyondur. 3 farklı çeşidi vardır:

DVI-A : Analog sinyaller için tasarlanmıştır.

DVI-D : Dijital sinyaller için tasarlanmıştır.

Ekran Görülebilir Alan Çözünürlük Piksel Boyutu

19" CRT 18" 1280x960 0,281 x 0,281 mm

17" LCD 17" 1280x1024 0,264 x 0,264 mm

19" LCD 19" 1280x1024 0,294 x 0,294 mm

20" LCD 20" 1600x1200 0,255 x 0,255 mm

61

DVI-I : Hem analog, hem diital monitörler için tasarlanmıştır.

Bir çok LCD monitör dijital arabirimi kullanır ve DVI-I veya DVI-D portlarına

bağlanarak ekran kartından görüntü aktarılır. Dijital arabirim kullanıldığında

herhangi bir sinyal dönüştürme işlemi yapılmaz.

Günümüz ekran kartları genellikle standart 15-pin li VGA portuyla birlikte DVI

bağlantı noktası da taşır. Yeni ekran kartlarında artık 15-pin VGA bağlantısı yerine

de DVI bağlantısı bulunmaktadır. DVI çıkışlarının farklı tipleri bulunmaktadır.

Ekran kartlarında genellikle DVI-I (Dual Link) çıkış yer alır. Bu çıkışa hem DVI-D

(dijital) hem de DVI-I tipte kablo ile monitör bağlanabilir. Bu sebeple DVI-I

kabloya olan ihtiyaç azalır.

Resim 7.7. DVI-D ve D-Sub bağlantı noktaları

DVI bağlantı görüntü kalitesinde iyileştirme yapan bir sistemdir. Ancak, iyi bir D-

Sub kablosuyla, varolan analog görüntü kalitesini iyileştirmek mümkün değildir. Bu,

daha iyi bir VGA kablosuyla değiştirildiği zaman görüntüde hafif de olsa iyileşme

olur. Bu tür kablolarda manyetik korumalar da olduğundan, sinyallerde herhangi bir

bozulma da meydana gelmesi engellenmiş olur. Bunlara ek olarak, analog bağlantı

kullanılıyorsa, görüntünün ekrana ayarlanması ve oturtulması için bir ayar yapılması

gerekir. DVI bağlantı kullanırken böyle bir ayar yapılmasına gerek de kalmaz.

62

OSD özelliği

On Screen Display özelliği monitör üzerinden yapılabilen ayarlama yapılabilmesine

imkan sağlayan bir sistemdir. Bazı monitörler, OSD desteği sunmayıp ayarlamaların

sadece yazılım yoluyla yapılmasına imkan tanımaktadır. Laboratuvarlar için seçilen

monitörlerde OSD desteğinin bulunmasına dikkat edilmesi önerilir.

Ergonomi ve diğer unsurlar

Menü tuşların diziliminin nerede olduğu, monitör kasasının rengi, hoparlörün,

yükseklik ayarının olup olmaması, ekran çerçevesinin ince olup olmaması, gibi

kriterler ergonomi açısından büyük önem taşır.

Yükseklik ayarı olan bir monitör, doğru ve zevkli bir çalışma için önemlidir. Eğer

doğru ayarlamalar yapılamıyorsa, monitörle göz arasındaki standart 20-40 derecelik

açıya ulaşmak mümkün olmamayabilir. Bu özellik laboratuvarda kullanılması

önerilen masa tasarımına monitörün adapte edilmesi açısından önemlidir.

Ekranın çerçevesinin ince olması ergonomik açıdan oldukça önemlidir. Çerçevenin

ayna gibi parlak olması da gözü rahatsız eden bir faktördür. Monitör üzerinde

bulunan firma logosunun gereğinden parlak olması kullanıcıların gözünü rahatsız

eden diğer bir faktördür.

Menü tuşlarının yerleşiminin kötü olması, monitör ayarlamalarının doğru yapılması

açısından zorluklar yaratır. Bazı monitörlerde ise yerleşim iyi olmasına rağmen,

hangi tuşun ne işe yaradığını belirten etiketler belirsiz olabilir. Bu da ergonomik

açıdan eksi sayılabilecek bir durumdur.

Monitörün üzerinde bulunabilecek USB çıkışları, kulaklık ve mikrofon çıkışları

öğrenciler için büyük bir avantajdır.

63

7.2. İnteraktif Beyaz Tahtalar

Kapsamlı araştırmalar, sınıfta interaktif beyaz tahta kullanılmasıyla öğrencilerin

dikkatlerinin yükseldiğini, daha hızlı anladıklarını ve bilgileri daha uzun süre

akıllarında tuttuklarını göstermektedir.

Bilgisayar laboratuvarlarında kullanılmak üzere seçilen interaktif beyaz tahtaların

özellikleri listelenmiştir.

i) Dokunma sistemine göre tasarlanmış olmalıdır. Parmakla, kalemle veya silgiyle

yazı yazıp silinebilir olması önerilebilir.

ii) El yazısını bilgisayar karakterine çevirebilmesi önerilir.

iii) Kalem Rafı bulunması önerilir. Bir kalem veya silgi alındığında, kalem rafı

hangi aracın seçildiğini otomatik olarak algılaması önerilir.

iv) Dijital mürekkeple uygulamaların, web sitelerinin ve videoların üzerine yazı

yazılabilinmesi önerilir.

v) Kaydetme fonksiyonu bulunması önerilir. Çalışmaların yazılımla düzenlenebilir

bir ekran resmi olarak kaydedilebilmesi önerilir.

vi) Windows® sürümleri veya AutoCAD® yazılımı da dahil olmak üzere, çeşitli

yazılım uygulamalarına doğrudan kaydedilebilmesi önerilir.

vii) Sert kaplamalı polyester yüzey yırtılmaya karşı dayanıklı, projeksiyon için

optimize edilmiş, kuru olarak silinebilen tahta kalemleriyle uyumlu ve beyaz tahta

temizleyicileriyle kolaylıkla silinebilir olması önerilir.

viii) Kolaylıkla ve güvenli şekilde duvara monte edilebilmelidir.

ix) USB arabirimi ile bilgisayara bağlanabilir olması genişleme slotu bulunması ve

ileride projektör kumanda tuşu gibi donanım yükseltmelerinin eklenebilmesi

önerilebilir.

x) Ağır yük taşıyabilen, kilitlenebilir tekerleklere ve sabitleyici emniyetlere sahip

mobil, yüksekliği ayarlanabilir yer standı bulunması önerilir.

xi) Üzerinde interaktif beyaz tahtaya veya duvara monte edilebilen iki bağlantı

noktalı USB hub içeren, 15 watt’lık, stereo amplifiyeli hoparlörler bulunması

önerilir.

64

xii) Kablosuz bağlantı imkanı tanıması, bilgisayarın USB veya Bluetooth üzerinden

beyaz tahtaya bağlanabilmesi önerilir.

xiii) Video görüntüsü üzerine yazı yazma/çizme imkanı tanıması önerilir.

xiv) Beraberinde kullanılan yazılımı, standart şablonları kullanabilme veya kendi

şablonunu yaratabilme imkanı tanıması önerilir.

xv) Windows işletim sisteminin tüm sürümleri; Macintosh, Unix, Linux işletim

sistemleriyle uyumlu olması önerilir.

94,5 m2’ lik bir sınıf alanı için standart interaktif tahta ölçüleri Şekil 7.1’ de

gösterilmiştir.

65

Şekil 7.1. Standart olarak önerilen interaktif tahta ölçüleri 1. Otomatik kalem ve silgi rafı 2. Projeksiyonun tahtaya bağlantı yeri 3. Tahtaya tümleşik projeksiyon 4. Tahtanın en üst noktasının yerden yüksekliği 5. Tahtanın bilgisayara bağlantı noktası

Tahtanın en üst noktasıyla zeminden arasında 210,8 cm lik bir uzaklık bulunmalıdır.

Projeksiyonun tahtanın üst kısmında tümleşik olarak bulunması önerilir.

66

Şekil 7.2. Önerilen interaktif tahtanın bilgisayara bağlantı şekli

67

8. AĞ TASARIMI

Kablosuz yerel alan ağı, kablolu ağların yerini alan hatta bu ağlara göre daha fazla

fonksiyonları bulunan yeni haberleşme şeklidir. RF teknolojisini kullanan WLAN ile

veri iletimi/alımı havadan, duvarlar arasından geçerek sınır tanımayan bir iletişim

kablosuz olarak sunulmaktadır. Bazı hız kısıtlamaları dışında WLAN iletişimi,

geleneksel LAN iletişim teknolojilerinin tüm özelliklerini kapsamakta hatta daha da

fazla özellik içerebilmektedir [56].

WLAN iletişimi ile kurulumu tasarlanan laboratuvarlara yeni bir alt yapı

kazandırılabilir, bu altyapının yarattığı en önemli avantaj ise öğretmenlere ve

öğrencilere çalışma ortamında dinamizm kazandırmasıdır. Özellikle üniversitelerde

öğrenci öğretmenler laboratuvar ortamlarında daha rahat bir çalışma ortamına sahip

olmaktadırlar [57].

8.1. Bilgisayar Laboratuvarlarında Kablosuz Ağ Kullanmanın Gerekliliği

Teknolojik gelişmelerle donanımdaki hızın artması ve maliyetin ucuzlaması kablosuz

bağlantıyı eğitim ortamları için de çok cazip hale getirmektedir.Günümüzde esnek

sınıf temeline dayalı öğretim ortamlarına geçişin gerekliliği ve ağ yapısının

değiştirilebilir ve büyütülebilir olması sebebiyle kablosuz ağ kullanımı bir gereklilik

haline gelmiştir. Kablosuz ağ, sınıflara kablo çekmek için okulun kalın duvarlarını

delmeye gerek kalmadan, her sınıfı kapsayacak şekilde yaygın bir yerel ağın

kurulması, böylece, önce öğretmenlerin, sonra öğrencilerin, okul binasında ihtiyaç

duydukları anda yerel ağa ve İnternet’e erişimlerinin sağlanması açısından önemlidir.

Şu bir gerçektir ki bağlanılabilirlik ne kadar fazla olur ise üretkenlik o oranda

artacaktır.

2002 yılında eğitim ortamları için gerekli multimedia sistemlerini belirlemek

amacıyla Amerika’daki yerel okullardan seçilen 500 eğitimci üzerinde yapılan bir

anketin sonuçlarına göre son 5 yılda sadece bilgisayar laboratuvarlarında değil tüm

sınıflarda kablosuz erişimin gerekli olduğunu savunan eğitimci oranı %46,8’dir [77].

68

Milli Eğitim Bakanlığı’nın (MEB) Vakıflar Bankası ile ortaklaşa yürüttüğü ‘Her

Öğretmene Dizüstü Bilgisayar Kampanyası’ kapsamında taşınabilir bilgisayara sahip

olan öğretmen sayısı 83 bin 419 dur [58]. Toplam öğretmen sayısının 575.000

olduğu ülkemizde yaklaşık olarak öğretmenlerimizin %15 i taşınabilir bilgisayar

sahiptir.

Bu da gösteriyor ki; okul içinde sadece bilgisayar laboratuvarında internet ve ağ

kaynaklarına erişim sınırlandırılması öğretmenin üretkenliğini azaltacak ya da diğer

alanlara kablo çekmek maliyeti arttıracaktır. Bu sebeple, okul için kurulacak

kablosuz ağ en uygun çözüm önerisi olarak düşünülebilir.

Kablosuz ağların eğitim ortamlarına sağladığı yararlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

i) Kampüs bahçesindeki herhangi bir öğrenci aynı anda Internet’e erişerek kendine

gereken kaynakları araştırabilir.

ii) Üniversitedeki öğrencilerin bilgiye erişimini, bilgi paylaşımını ve öğrenmelerini

kolaylaştırır.

iii) Ağ yöneticileri eski ve tarihi binalarda kablosuz yerel ağ yardımıyla bilgisayar

ağı kurulumunu düşük maliyetle gerçekleştirebilmektedirler.

iv) Kablosuz ağ bağlantılarını kurmak kablolu ağ bağlantılarını kurmaktan daha

kolay ve daha çabuktur.

v) Kablosuz donanım için ilk yatırım daha yüksek olabilir ancak toplam kurulum

harcamaları ve kullanım süresi masrafı daha düşüktür.

vi) Eğitim ortamları için esneklik sağlar. Kablosuz ortama geçmek istenilen şekilde

ve istenilen zamanda çalışabilme özgürlüğü sağlar.

vii) Bağımsızlık ve esneklik özellikleri sayesinde, kullanımı bir çok açıdan sabit

kablolu ağa göre daha kolaydır; örneğin kablosuz erişim noktası bulunan toplantı

odası veya koridor gibi herhangi bir yerden erişim kurulabilir ve sadece bilgisayar

laboratuvarı değil okulun tümüne dağıtım ek bir kablolama ve işçilik maliyeti

gerekmeden sorunsuz bir şekilde yapılabilir.

viii) Geçmişte kablosuz ortam uyarlaması gereken alanların karşılaştığı en büyük

engel güvenlikti, ancak günümüzde teknolojideki gelişmeler ve doğru güvenlik

69

önlemleriyle bu endişeler ortadan kaldırılabilmektedir. Kablosuz ağlardaki erişim

denetimi ve kimlik doğrulama sistemleri sabit kurulumlar kadar güvenlidir. PIN,

doğrulama kodu, zamanlanan kilitleme ve kullanıcı parolaları gibi önlemlerinin tümü

önemli bilgileri korumak için kullanılabilir.

8.2. Kablolu Ağlarla Karşılaştırma

Kablosuz yerel ağların, geleneksel yerel ağlara karşı üstünlükleri aşağıdaki gibi

sıralanabilir.

Mobilite

Kablosuz yerel ağlar ağ kullanıcılarına ortamın hangi noktasında olursa olsunlar,

hareket halinde dahi gerçek zamanlı bilgi erişimi sağlar.

Kurulum hızı ve basitliği

Kablosuz yerel ağ sistemleri kurulumu hızlı ve kolaydır, ayrıca duvar ve tavanlardan

kablo çekme zorunluluğu da ortadan kaldırır.

Kurulum esnekliği

Kablosuz ağ teknolojisi kablolu ağın erişemeyeceği yerlere ulaşımı sağlar.

İleriye yönelik maliyet kazancı

Bütün okul düzeyinde düşünüldüğünde kablosuz ağ kurabilmek için ilk olarak

harcanması gereken miktar kablolu bir ağdan daha fazla olmakla birlikte hayat evresi

sarfiyatı çok azdır. Uzun vadeli kazançları, çok yer değiştirme gerektiren dinamik

ortamlarda kendini belli eder.

70

Genişletilebilirlik

Yapılar kolaylıkla değiştirilebilir ve az miktarda kullanıcının oluşturacağı noktadan

noktaya erişim ağ yapısından, binlerce kullanıcıya geniş bir yelpazeyi kapsar.

8.3. Laboratuvar İçin Kullanılması Önerilen Ağ Standardı ve Özellikleri

Kablosuz teknolojilerin, en çok bilinenleri IEEE 802 teknolojileridir. Genel olarak

IEEE, bünyesinde oluşturduğu özel çalışma grupları aracılığıyla, varolan kablosuz ağ

teknolojilerini standartlaştırmakta, yeni ve gelişmiş kablosuz ortamlar için OSI

katmanlarından fiziksel katman ve veri bağı katmanı seviyesinde standartlar

oluşturmaktadır. IEEE nin yanısıra, kablosuz teknolojilerde ilgili cihaz standartlarını

ve cihazlar arası iletişim standartlarını belirleyen kar amaçlı veya kar amaçsız

çalışan, Blutooth SIG (Bluetooth Special Interest Group), IrDA (Infrared Data

Association), ve bu gibi çeşitli organizasyonlar vardır.

Kuruluması planlanan laboratuvar için kablosuz erişim standardı 802.11g olarak

öngörülmektedir. IEEE 802.11 teknolojileri, çalıştıkları frekans aralıkları ve

destekledikleri veri oranları açısından özelleşmiş ve çeşitlenmiştir. 802.11g standardı

ile, 54 Mbps veri hızlarına ulaşılmaktadır.

8.3.1. Kablosuz bileşenlerin standart özellikleri

Kablosuz ağın kablolu ağdan tek farkı bilgisayarlar arasındaki bağlantı sistemi

kurulurken kablo kullanılmamasıdır. Burada, switch yerine access point adı verilen

cihaz kullanılır.

Eğer okul binası içindeki laboratuvar dışı her alanda kablosuz erişim sağlanması

düşünülüyorsa her kata AP yerleştirilmesi önerilir. Bu şekilde hareket halinde olunsa

bile, kesintisiz bağlantı sağlanmış olur.

71

20+1 lik bir kablosuz ağ kurulumunda gerekli olan konfigürasyon access point, adsl

erişiminin sağlanması için adsl modem, router ve her bir masaüstü bilgisayar için

PCI kartıdır. Fakat gelişen teknolojiyle birlikte router modem ve access point ayrı

ayrı kullanmak yerine tek bir cihazla sağlamak mümkündür.

Kablosuz PCI kartı standart özellikleri

Kablosuz ağ kurulumunda kullanılacak PCI kartı standartları aşağıda verilmiştir.

Genel olarak

i) IEEE 802.11g 54 Mbps ve 802.11b 11 Mbps kablosuz

standartlarıyla uyumlu olması

ii) 13 (Avrupa - ETSI) iletişim kanallarını kullanması

iii)100 m alanda kablosuz bağlantı erişimi, ağ hızı 125mbps,54 mbps ve 11 mbps

desteklemesi

iv) PCI 32bit/33MHz slot tipi bulunması

v) 2.412GHz to 2.472GHz frekans bandı genişliğinde olması

Güvenlik için

i) WiFi Korumalı Erişim 2 (WPA2) ve WPA sağlaması

ii) 64 / 128 bit Kablolu Eşdeğeri Gizlilik (WEP) sağlaması

iii) WiFi Korumalı Erişim (WPA)/PSK bulunması

Ortam koşulları

i) Çalışma/Depolama Sıcaklığı 0~50º C/-20~70º C düzeylerinde olması,

ii) Çalışma/Depolama Nem Oranı %20~%80/%5~%95 yoğunlaşmasız değerlerinde

olması,

72

İçerdiği standartlar açısından

i) CE Onaylı

ii) FCC Onaylı

iii) IC Onaylı

iv) Güvenlik Onayı (UL, CUL) bulunması

En düşük sistem ihtiyaçları açısından

Windows 98SE/Me/2000/XP (Service Pack 1 ve 2) desteklemesi önerilir.

Standart olarak öngörülen ADSL Wireless 11g Firewall Router özellikleri

ADSL Wireless 11g Firewall Router, ADSL 2 / 2+ modem, 802.11g Access Point,

Router, Firewall ve 4-port switch özelliklerini bir arada bulundurmalıdır.

Genel olarak

i) 5dbi kazançlı anten

ii) ADSL2+ Desteği ile yüksek hızlı internet bağlantısı

iii) 4 port 10/100 switch

iv) Firewall desteği

v) İçerik filtreleme opsiyonu

vi) Network tabanlı antivirüs kontrolü

vii) 125 Mbps hızında kablosuz bağlantı sağlaması 802.11b/g/g+ 125mbps kablosuz

iletişimi desteklemesi

viii) IEEE 802.11g desteği ile Kablosuz bağlantı sağlayabilmesi.

Güvenlik olarak

i) Gelişmiş Firewall desteği hackerlardan güvenle ağ koruması yapabilmesi,

ii) 256-bit WPA şifreleme ve 128-bit WEP şifreleme desteği

73

iii) Web sayfasının adını yazarak veya anahtar kelime yazarak istenmeyen web

sayfalarına giriş yasağı getirebilmesi önerilir.

Bağlantı olarak

i) 253 kullanıcı desteği bulunması

ii) DHCP Server olarak çalışıp kullanıcılara otomatik IP adresi dağıtabilmesi önerilir.

iii) İnternetten ağda bulunan PC, Server veya kamera gibi cihazlara erişebilme

imkanı sunabilmesi

iv) Web tabanlı kolay ve basit konfigürasyon desteği sağlayabilmesi önerilir.

74

9. KULLANILMASI ÖNERİLEN YAZILIMLAR

9.1. İşletim Sistemi

İşletim Sisteminin seçiminde göz önünde bulundurulması gereken kriterler

kurulmasını önerdiğimiz kablosuz ağ ortamını desteklemesi ve eğitsel amaçlı güncel

yazılımların çalıştırılmasına imkan sağlamasıdır. Araştırma yapıldığında piyasadaki

güncel yazılımların çoğunun WindowsXP İşletim sistemi için tasarlandığını ve bu

sistemde sorunsuz çalışabildiği görülmüştür. Microsoft şirketi tarafından işletim

sistemlerinin kullanım oranları üzerine yapılan araştırmada WindowsXP işletim

sisteminin 2001 yılının Ekim ayından bu yana satışların 46 milyon lisansla en çok

kullanılan işletim sistemi olduğunu belirtmiştir.

9.2. NetOp School

Yazılım örnek bir laboratuvara kurulmuş ve elde edilen sonuçlara göre, ağ bağlantılı

sınıflarda eğitimin daha kolay ve sezgisel hale getirildiği görülmüştür. Öğretmenin

veya herhangi bir öğrencinin ekranındaki görüntünün, bütün PC'lerde aynı anda

görüntülenebilmesini sağladığı için eğitim ortamlarının sorunlarından biri olan en

sondaki öğrencinin eğitmenle iletişim kuramama zorluğunu ortadan kaldırdığı

kanıtlanmıştır. Çalışmalarını takip etmek için, öğrencilerin ekranlarını gözden

geçirme, ağ üzerinde testler uygulama, öğrencilerin, uygulamaları ve Internet'i

kullanma biçimlerini kontrol etme imkânı sağladığı belirlenmiştir. NetOp School,

için ekstra donanım ihtiyacı duyulmamıştır. Bu yazılımın ücretsiz olarak temin

edilebilir olması artılarından biridir.

9.3. Office 2007

Öğrencilerin öğretim metoduna göre ihtiyacı olacak sunumlarını, yazılı

dökümanlarını hazırlayabilmesi, basit web sayfalarını hazırlayabilmesi açısından

önerilen yazılımdır.

75

9.4. DeepFreeze

Eğitmen için en büyük zorluk laboratuvarlardaki bilgisayarların virüslerden ve

öğrencilerin yaptıkları hatalardan dolayı sistem çökmesi veya sistemin düzgün

çalışamaması gibi problemlerle karşı karşıya kalmasıdır. Bu program bilgisayarın her

açılışında sistemin ilk kurulduğu andaki haline dönmesini sağlar.

Önerilen yazılımlar Anadolu Öğretmen Lisesi Bilgisayar laboratuvarında kurulmuş

ve tarafımdan denenmiş halen kullanımda olan yazılımlardır.

76

10. STANDART OLARAK ÖNERİLEN BİLGİSAYAR LABORATUVARININ SANAL TASARIMI

Yapılan kaynak taramasından elde edilen bulgular ve öngörülen standartlar

doğrultusunda önerilen bilgisayar laboratuvarı planına ait ölçüler, yerleşim düzeni,

aydınlatma sistemi ve laboratuvarda kullanılması planlanan materyallerin standart

boyutları ele alınarak laboratuvarın üst ve yan görünüm planları ve materyallerin

yerleşimi ve ölçümleri çizilmiştir.

Bilgisayar laboratuvarı planının çiziminde, laboratuvarın kapasitesinin standart

olarak 20 öğrenci ve 1 öğretmen toplam 21 kişi olacak şekilde belirlenmiştir.

Plan çiziminde laboratuvarın dikdörtgen biçiminde olmasının eğitim ve öğretim

etkinliği açısından en iyi biçim olduğu ve 21 kişilik kapasiteye göre laboratuvarın en

boy oranın 7,5 x 12,6 m yüksekliğin ise 3m olarak alınması uygun görülmüştür.

21 kişilik kapasite için seçilen akıllı tahtanın standart olarak, öğrencilerin kullandığı

masa ve sandalyelerin yüksekliği ve en arkadaki öğrenciye de rahat bir görüş açısı

sağlanması düşünülerek, tahtanın en üst noktasından yere olan uzaklığının 2.108 m

olarak alınması öngörülmüştür.

En iyi yerleşim düzeninin eğitim ve öğretim etkinlikleri açısından klasik sıralı düzen

olması gerektiğinden plan çizimleri bu düzene göre yapılmıştır.

Laboratuvarın aydınlatma planın çiziminde, Şekil 10.1’ de 32 adet TL 54/40wattlık

flouresan ve her armatürde 2 adet flouresan kullanılması düşünüldüğünden toplam 16

adet armatür kullanılmıştır.

Laboratuvarın toplam pencere alanı taban alanını %6 sı olacak şekilde 5,67 m2 olarak

öngörülmektedir.

77

Şekil 10.1. Bilgisayar laboratuvarı planı 1. Scanner 2. Yazıcı 3. İnteraktif tahta 4.

Lambaları gün ışığına göre kontol eden otomatik anahtar 5. Aydınlatma armatürü 6. Harekete duyarlı sensör 7. Dolap 8. Pencere

78

Mekan sensörleri

Şekil 10.1’de duvara ya da tavana monte edilebilen, odanın boş olduğunda otomatik

olarak ışıkların kapanmasını sağlayan harekete duyarlı ve otomatik anahtarlama

sisteminin açık konumunda bırakılmasıyla güneş ışığının yeterli olduğu durumlarda

gerekli ışık miktarını arttırıp azaltabilen iki ayrı sensör bulunmaktadır.

Kullanılması önerilen armatür

İçerisinde 2 adet 40 Watt’lık TL5 flouresan bulunan tavana asılı biçimde

yerleştirilen, yarı yansıtmalı, düşük renk değişimli parabolik çapraz akım kontrollü

yüzeye sahip, en az %80 oranında verimlilik kazanılabilinen, her bir lamba için en az

59 watt lık girişi bulunan direk ve dolaylı aydınlatmayı birlikte sağlayan aydınlatma

armatürü kullanılması önerilmektedir.

Şekil 10.2. Laboratuarın yandan görünümü 1. Aydınlatma armatürü 2. İnteraktif tahta

3. Öğretmen masası 4. Öğrenci masası 5. Masaya gömülü, eğimli monitör 6. Ergonomik sandalye

79

11. MALİYET ANALİZİ

Önerilen ekipmanlara ait piyasalardan toplanan değerler Çizelge 11.1’ de

listelenmiştir.

Çizelge 11.1. Önerilen ekipmanlara göre toplam maliyet

Ekipman Adet Fiyat ($)

Server+17”LCD 1 944

PC+20 17”LCD 20 12 520

PCI Kartı 21 819

Kablosuz ADSL2 Modem+Router 1 113

PCI Kartı 21 819

Tarayıcı 1 150

Yazıcı 1 201

Webcam 1 116

İnteraktif Tahta 1 3485,54

Masa 21 2709

Sandalye 21 627,4

Win XP+SP2 21 1995

Office (3 kullanıcılı) 7 1057

Anti virüs +Firewall 1 67

Klima 1 770

Yer döşemeleri 55m2 330

Toplam Maliyet 26722,94

Maliyet analizi sonucuna göre standart olarak önerilen laboratuvarın maliyeti

MEB’in bilgisayar laboratuvarları kurulumu için ayırdığı maliyetten 5778$ daha

azdır. Her bir parça fiyatı piyasadaki tek bir parça değerlerinin ortalaması alınarak

belirlenmiştir. Toplu alımlar söz konusu olduğunda fiyatın daha da düşürüleceği

bilinmektedir.

80

12. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Ergonomik kriterlere uygun olmadan ve hiçbir standart göz önünde bulundurulmadan

kurulan bilgisayar laboratuvarlarının öğrencinin ve öğretmenin verimliliği ve sağlığı

üzerinde olumsuz etkileri olduğu, bu ortamların kurulum aşamasında standartlara

göre tasarımının yapılarak düzenlenmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

Monitör seçiminde 17” lik LCD monitörlerin kullanılması önerilmektedir.

Dünyadaki uygulamalar incelendiğinde bilgisayar laboratuvarlarının tasarımında

klasik yerleşim düzeninin öğrenci öğretmen etkileşimi açısından doğru bir seçim

olacağı önerilmektedir.

Yapılan araştırmalara göre sınıf sayısının mümkün olan en az sayıda tutulması

gerekmektedir. Bu sebeple standart bir bilgisayar laboratuvarının 20 öğrenci ve 1

öğretmen olacak şekilde en az 94.5 m2 ‘lik alan üzerine kurulu en boy oranının 12.6 x

7,5 olması öngörülmektedir.

Öğrenci sağlığı açısından laboratuvarlarda kullanılan sandalye ve masaların

ergonomik yapıda olması gerekmektedir. Bu sebeple seçilen sandalyelerin The

Health & Safety’ in BS EN ISO 9241-5 standardına uygun olacak şekilde

seçilmesinin ergonomik olmayan sandalye ve masaların yaratacağı sağlık sorunlarını

aza indirmesi bakımından önemli olduğu sonucuna varılmıştır.

Tavan ve duvar döşemelerinin, NBR 10152/87 standardına uygun gürültü indirgeme

katsayısı 55-60 NRC ve en az ses iletim katsayısı 40 STC olacak biçimde

tasarlanması önerilmektedir. Bunun için yan ve arka duvarların belirtilen oranlarda

akustik düzenlemesinin yapılması ön tarafta ise hiçbir akustik malzemenin

kullanılmaması gerektiği sonucuna varılmıştır.

81

Döşeme malzemesi olarak antistatik, kolay temizlenebilir, aşınmaya dayanıklı ve

uygun maliyetli olması açısından polivinil karoların seçilmesinin uygun olacağı

düşünülmektedir.

ASHRAE’ nin belirlediği standarda göre bilgisayar laboratuvarlarında ısı düzeyi

donanımlar da göz önüne alındığında optimum olarak 18-23 ˚ C dir. Nem düzeyleri

20-80 fand aralığında optimum olarak 30-50 fand olması gerekmektedir. Bu sebeple,

standart olarak önerilen 94.5 m2 lik alan için hesaplanan yeterli klima gücü

44400btu/h olması öngörülmektedir.

Aydınlatma eğitim ortamlarının verimliliği ve öğrenci öğretmen sağlığı açısından

büyük önem taşımaktadır. Bu sebeple kurulacak bilgisayar laboratuvarlarında seçilen

aydınlatma elemanlarının sayısının, ortamın ANSI/HFS standardına göre toplam

aydınlatma ihtiyacı olan 300 lux düzeyini sağlayacak şekilde hesaplanması ve

laboratuvar aydınlatılmasında her biri 2 adet flouresan lambalı, parabolik, elektrik

balastlı ve uzun ömürlü armatürlerin seçilmesi önerilmektedir. Hesaplamalar

sonunda 16 adet armatür kullanımının uygun olduğu görülmüştür.

Laboratuvarda standart olarak seçilen işletim sisteminin kablosuz ağ bağlantısını

desteklemesi ve güncel uygulamaları çalıştırabilmesi açısından Windows XP olması

önerilmektedir. Laboratuvarlarda bulunması gereken diğer standart yazılımlar ise

Netop School, Deepfreeze, Office 2007, olması öngörülmektedir.

Yapılan araştırmalara göre, düşen maliyetleri de göz önüne alındığında kablosuz

ağların, kablolu ağlara oranla bilgisayar laboratuvarları için daha iyi bir çözüm

olacağı sonucuna varılmıştır.

Burada sanal bir bilgisayar laboratuvarı tasarımı gerçekleştirilmiştir. İleride

yapılacak olan araştırmalara ilişkin olarak; kurulan ve kurulacak olan bilgisayar

laboratuvarlarında, önerilen tasarıma göre düzenlenmenin yapılması, tasarımının

öğrenci ve öğretmen üzerindeki olumlu ve olumsuz etkilerinin araştırılması ve

82

sonuçlara göre düzenlemenin yeniden yapılandırılarak bilgisayar laboratuvarları için

eksiksiz bir standart oluşturulması önerilmektedir.

83

KAYNAKLAR

1. Şimşek M, Mühendislikte Ergonomik Faktörler,“Ergonomiye Genel Bir Yaklaşım”, Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, İstanbul, 7, 50,244-281 (1994).

2. İnternet: Milli Eğitim Bakanlığı, “Dünya Bankası Dökümanı”, http:// www. meb .

gov.tr /duyurular / duyurular /Projeler / TEPIIFaz OnHaz Dokuman 2004/ TEPPadFazIITurkce .pdf (2004).

3. İnternet: Devlet denetleme kurulu, “Temel Eğitim Programı Ve Bu Programın

Gerçekleştirilmesinde 16.08.1997 Günlü, 4306 Sayılı Yasanın Katkılarının Araştırılıp Denetlenmesine İlişkin Rapor”, http//tccb.gov.tr/tr_html/DDK /teb.htm#VI_D_1 (2004).

4. Finn, C., & Pannozzo, G., Fall., “The why’s of class size Student behavior in small classes”, Review of Educational Research, 73(3): 321-368 (2003). 5. Nye, B., Hedges, L., “Do minorities experience larger lasting benefits from small classes?”, The Journal of Educational Research, 98(2): 94-100 (2004). 6. İnternet: İstanbul Teknik Üniversitesi, “Ergonominin Hedefleri”,

http//www.students. itu.edu.tr /~ergonomi/bilbank/default.html (2003). 7. Erkan N. “ Ergonomi, Verimlilik, sağlık ve güvenlik için insan faktörü

mühendisliği”, MPM Yay., Ankara, 373:17,20,50,175 (2003). 8. Kaya, Z.,Önder H., “Bilgisayar Destekli Eğitim ve Ergonomi”, TOJET, 1(8): 5,

(2002). 9. Ulusam, S., Dülgeroğlu, D., Kurt, M., “Bilgisayar Kullananlarda Birikimli Travma Bozuklukları”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi,1: 26-32, (2001). 10. Grace P.Y. Szetoa, Leon M. Strakerb, Peter B. O’Sullivanb, “The effects of

speed and force of keyboard operation on neck–shoulder muscle activities insymptomatic and asymptomatic office workers”, Elsevier , 35 ,(2005).

11. Saito S, Piccoli B, Smith MJ, et al. “Ergonomic guidelines for using notebook

personal computers”, Technical Committee on Human- Computer Interaction, International Ergonomics Association. Ind Health; 38: 421-434 (2000).

12. Sullivan M., “Video display terminal health concerns”, AAOHN Journal; 37:

254-257(1989). 13. Mbaye I, Fall MC, Sagnon A, Sow ML. “Survey of pathology associated with the use of video display terminals.” Dakar Med. 43 37-40 (1998).

84

14. Sam Murphy, Peter Buckle, Dave Stubbs, “The use of the portable ergonomic observation method (PEO) to monitor the sitting posture of schoolchildren in the classroom”, Applied Ergonomics, 33: 365–370 (2002).

15. Anderson, T.J.,“Carpal Tunnel Syndrome”, National Institute for Occupational Safety and Health 45: 5-8 (1987). 16. Rufus A. Adedoyina, Bimbo O. Idowub, Rotimi E. Adagunodob, Ayodeji A.

Owoyomia and Peter A. Idowub, “Musculoskeletal pain associated with the use of computer systems in Nigeria”, Technology and Health Care, 13: 125–130 (2005).

17. Chaffin, D.B., “Localized Muscle Fatigue - Definition and Measurement.”

Journal of Occupational Medicine, 15(49): 346-354 (1973). 18. Tsubota, K., Nakamori, K., 1993, “Dry Eyes and Video Display Terminals” New England ,Journal of Medicine, 32: 88, 584 (1993). 19. Gomzi M., “Work environment and health in VDT use. An ergonomic

approach”, Arh Hig Rada Toksikol, 45: 327-334 (1994). 20. Jackson AJ, Barnett ES, Stevens AB, McClure M, Patterson C, McReynolds

MJ.,“Vision screening, eye examination and risk assesment of display screen users in a large regional teaching hospital”, Ophtalmic Physiol Opt, 17: 187-195 (1997).

21. Bullock, Ann Adams and Elizabeth Foster-Harrison,”Making the Best Decisions: Designing for Excellence”, Schools in the Middle, 60(2): 39 (1997). 22. Jaschinski-Kruza, W., “Eyestrain in VDU Users Viewing Distance and the

Resting Position of Ocular Muscles”, Human Factors, 33 (1): 69-83 (1991). 23. Szeto GP, Lee R., “An ergonomic evaluation comparing desktop, notebook, and

subnotebook computers”, Arch Phys Med Rehabil, 835: 27-32 (2002). 24. Collins, C.C., Muscle strain during unrestrained human eye movements, Journal of Physiology, 245: 351-369 (1975). 25. Krimsky, E.,“ The Management of Binocular Imbalance”, Lea and Febiger,

21: 101 (1948). 26. Dan Butin, “Classrooms” , National Clearing House for Educational Facilities, 4: 1-3 (2000). 27. Chatterjee, D.S., “Repetition strain injury - a recent review”, Journal of the Society of Occupational Medicine, 37: 100-105 (1987).

85

28. İnternet: Case Western Reserve University “facılıtıes desıgn criteria for the Construction and Renovation of Multimedia Classrooms At Case Western Reserve Unıversıty”, http//tiswww.case.edu/tour/Tours/CWRUnet_Tours/ Elect_Class_Tour/EC_Facilities _Design.html (1997).

29. Neufert, E., “Yapı Tasarım Bilgisi 30”,Çev.Abdullah Erkan, Zeitschriftenartikel

aus Bauwelt,Germany,109-111,145,258-260,262 (1983). 30. Melehevich,A.,Millin J., “Technology ClassroomLessons Learned At A Small

College”, DBLP,8: 13-17 (2004). 31. İnternet: Randolph Macon College “Computer Classroom”, http//www.rmc.edu/

directory/offices/library/tour/images/ classroom.jpg (2004). 32. İnternet: Cornell Universty, ”Computer Classroom”, http//www.library.cornell.

edu/olinuris/ref/Martha.jpg (2001). 33. Eduardo L. Krüger, Paulo H.T. Zannin, “Acoustic, thermal and luminous comfort in classrooms”,Elseiver,39: 1055-1063 (2004). 34. Abdülrahimov,R. “Mimarlıkta Aydınlatma”, Karadeniz Teknik Üniveristesi,

Trabzon, 14-17-18-38 (2001). 35. Özbudak Y.B., Gümüş B., Çetin F.D., “İç mekan aydınlatmasında renk ve

aydınlatma sistemi ilişkisi,. II. Ulusal Aydınlatma Sempozyumu”,Diyarbakır (2003).

36. Wilkins A., “Coloured overlays and their benefit for reading”, Journal of

Research in Reading 24(1): 41-46 (2001). 37. Clariana R.B., “An interaction of screen colour and lesson task in CAL”, British

Journal of Educational Technology, 35(1): 35 (2004). 38. Pearson R., Van Schaik P. “The effect of spatial layout of and link colour in web

pages on performance in a visual search task and an interactive search task” , International Journal of Human-Computer Studies, 59(3): 327 (2003).

39. Wu J-H., Yuan Y., “Improving searching and reading performance the effect of

highlighting and text color coding”, Information & Management, 40(7): 617 (2003).

40. Stone N.J., “Environmental view and color for a simulated telemarketing task,

Journal of Environmental Psychology”, Elseiver, 23 (1): 63-78 (2003). 41. İnternet: Environmental Protection Agency (EPA), “Gren Lights Program”,

http://www. epa. gov/ greenlights.html (1999).

86

42. Shapiro S., “Preschool ecologyA study of three environmental variables”,ERIC, 12(4): 171-186 ( 1975). 43. Tanner, C.Kenneth, “The influence of school architecture an academic

achievement”, Journal of Education Administration, 38: 309-330 (1997). 44. Bommel van Wout., “CIE and the Way of Putting Lighting and Health into Daily

Lighting Practice”, Proceeding Book of Lux Europa 2005, Berlin, 56: 25-26 (2005).

45. Brainard G ve Glickman G., “The Biological Potency of Light in Humans

Significance to Health and Behavior”, 25th Session of CIE Proceedings, San Diego, 1: 122-133 (2003).

46. Küller, R., “The Influence of Light on Circarhythms in Humans”, Journal of

Physical Antropology and Applied Human Science, 87-91 (2001). 47. Philips, “Aydınlatma Kontrol Sistemleri İle Binalarda Maksimum Enerji

Tasarrufu”, 3E Electrotech Dergisi, 10: 110-11 ( 2002). 48. Kadirbeyoğlu, M., “Aydınlatma Kontrol Sistemlerinin Önemi”, 3E Electrotech

Dergisi, 98: 10,12 (2002). 49. Kocabey, S., “Dahili Ortamlarda Aydınlık Seviyesinin Kontrolü İle Enerji

Tasarrufunun Sağlanması”, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniv. Fen Bil. Ens ., 30-36 (1999).

50. Demir N., Onaygil, S., “Ofislerde Tercih Edilen Aydınlık Düzeyi Değerleri”, 6.

Elektrik Mühendisleri Ulusal Kongresi, İstanbul, 40-44 (1994). 51. IES, “IES Code- for Interior Lighting”, IES, London, 55-78 (1977). 52. Küller, R., Laike, T., “The Impact of Flicker From Lighting on Well-Being,

Performance and Physiological Arousal”. Ergonomics, 41(4): 433, 447 (1998). 53. Kafalı, M. A., “Seramik yer ve duvar kaplamaları”, Sektörel Araştırma Raporu, Ankara, 8 (2005). 54. İnternet: University of Cinnati, “Design of Electronic Classroom”www. ucit.

uc.edu / eclassroom / planning.asp (2006). 55. Ming –Te, Chen, Chin-Chiuan Lin, “Comparison of TFT-LCD and Crt on visual

recognation and subjective preference”, Elsevier, 34: 167-174 (2004). 56. İnternet: Educause, “The wireless campus”, http//www.educause.edu /issues

/wireless. html (2002).

87

57. Groot, M., “Multimedia Projectors A Key Component in the Classroom of the Future” , T H E Journal, 29 (11): 4,18 (2002).

58. İnternet: Milli Eğitim Bakanlığı “MEB İstatistik”, http//www.meb.gov .tr/stats/

Apk2002 /801.htm (2006).

88

ÖZGEÇMİŞ

Kişisel Bilgiler

Soyadı, adı : Çiğdem, POLAT

Uyruğu : T.C.

Doğum tarihi ve yeri : 04.05.1981 Bolu

Medeni hali : Bekar

Telefon : 0 (374) 270 13 56

e-mail : cigdempolat81@hotmail.com.

Eğitim

Derece Eğitim Birimi Mezuniyet tarihi

Lisans Uludağ Üniveristesi/ BÖTE 2003

Lise Bolu Atatürk Lisesi 1998

İş Deneyimi

Yıl Yer Görev

2003-2006 Anadolu Öğretmen Lisesi Öğretmen

Yabancı Dil

İngilizce

Hobiler

Yüzme, bilgisayar