Upload
others
View
1
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
BIJLAGE 6
Archeologisch bureau- en booronderzoek
Mgr. GW van Heukelumstraat 2 en 2a
firma ADC Archeoprojecten
11-11-2010
Mgr. G.W. van Heukelumstraat, Jutphaas (gemeente
Nieuwegein)
Een Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek in de vorm van een verkennend en
karterend booronderzoek
W.A. van Breda
2
Colofon ADC Rapport 2490 Mgr. G.W. van Heukelumstraat, Jutphaas (gemeente Nieuwegein) Een Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek in de vorm van een verkennend en karterend booronderzoek Auteurs: W.A. van Breda In opdracht van: HKL projectontwikkeling B.V. © ADC ArcheoProjecten, Amersfoort, 11 november 2010 Foto’s en tekeningen: ADC ArcheoProjecten, tenzij anders vermeld Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgevers. ADC ArcheoProjecten aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade voortvloeiend uit de toepassing van de adviezen of het gebruik van de resultaten van dit onderzoek.
Autorisatie: R.M. van der Zee ISBN 978-94-6064-481-8 ADC ArcheoProjecten Tel 033-299 81 81 Postbus 1513 3800 BM Amersfoort Fax 033-299 81 80 Email [email protected]
3
Inhoudsopgave
Administratieve gegevens van het onderzoeksgebied 4 Samenvatting 6 1 Inleiding 8
1.1 Algemeen 8 1.2 Doelstelling en vraagstelling 8
2 Methodiek bureauonderzoek 8 3 Resultaten bureauonderzoek 9
3.1 Afbakening plan- en onderzoeksgebied en vaststellen van de consequenties van het mogelijk toekomstige gebruik 9
3.2 Beschrijving huidig gebruik 9 3.3 Beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen 9 3.4 Beschrijving van bekende archeologische, ondergrondse bouwhistorische en
aardwetenschappelijke waarden 10 3.5 Gespecificeerde verwachting (LS05) 12
4 Methodiek Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O) 12 4.1 Kader 12 4.2 Booronderzoek 13
5 Resultaten Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O) 13 5.1 Booronderzoek 13
6 Conclusies 13 7 Aanbeveling 14 Literatuur 14 Geraadpleegd kaartmateriaal 15 Geraadpleegde websites 15 Lijst van afbeeldingen en tabellen 15
Bijlage 1 Boorgegevens
4
Administratieve gegevens van het onderzoeksgebied
Provincie: Utrecht
Gemeente: Nieuwegein Plaats: Jutphaas Toponiem: Mgr. G.W. van Heuekelumstraat Kadastrale gegevens: Jutphaas, sectie B, 7447 Kaartblad: 31H Coördinaten: 134895/450110
134885/450055 134930/450050 134945/450105
Bevoegde overheid: Gemeente Nieuwegein Deskundige namens de bevoegde overheid: Mevr. E. Sleijpen ARCHIS-onderzoeksmeldingsnummer (CIS-code): 42571 ADC-projectcode: 4120899 Periode van uitvoering: October 2010 Beheer en plaats documentatie: ADC ArcheoProjecten bv, Amersfoort
5
6
Samenvatting
In opdracht van HKL Projectontwikkeling B.V. heeft ADC ArcheoProjecten een bureauonderzoek en een
inventariserend veldonderzoek uitgevoerd voor het plangebied Mgr. G.W. van Heuekelumstraat in
Jutphaas (gemeente Nieuwegein). In het plangebied zullen 51 seniorenappartementen en een plint met voorzieningen gerealiseerd worden. Ook wordt er in het plangebied een parkeerterrein aangelegd. Het
onderzoek is uitgevoerd in het kader van een projectprocedure ten behoeve van een wijziging in het
bestemmingsplan en was noodzakelijk om te bepalen of bij de voorgenomen activiteiten de kans bestaat
dat archeologische resten in de ondergrond worden aangetast.
Het plangebied ligt op een oude stroomgordel van de Jutphaas, waarop op basis van de ouderdom
archeologische resten kunnen worden aangetroffen vanaf het Laat-Neolithicum tot en met de Romeinse tijd. De resten kunnen aangetroffen worden op een diepte van ca. -0.6 m onder NAP, dit komt overeen
met ca. 2 m onder maaiveld.
Teneinde deze verwachting te toetsen werd in het plangebied een verkennend en karterend
booronderzoek uitgevoerd.
In het plangebied is de bovenste 125 cm van de bodem omgewerkt, vermoedelijk door de aanleg en sloop van de sport accommodatie die tot 2009 op een deel van de locatie heeft gestaan. Archeologische
resten uit de Vroege Middeleeuwen tot in de Nieuwe tijd worden hierdoor niet verwacht.
Hieronder is plaatselijk een dun pakket oeverafzettingen op beddingafzettingen van de Jutphaas meandergordel aangetroffen. Dit komt overeen met het verwachte potentiële vondstniveau van het
bureauonderzoek waarbij archeologische resten daterend uit het Neolithicum – Romeinse tijd verwacht
worden. In het potentiële vondstniveau zijn tijdens het booronderzoek geen archeologische lagen waargenomen.
ADC ArcheoProjecten adviseert om het terrein vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkeling.
7
Tabel 1. Overzicht van de verschillende (pre)historische perioden.
Periode Tijd in jaren
Nieuwe tijdNieuwe tijdNieuwe tijdNieuwe tijd 1500 - heden
MiddeleeuwenMiddeleeuwenMiddeleeuwenMiddeleeuwen: : : : 450 – 1500 na Chr.
Late Middeleeuwen 1050 - 1500 na Chr.
Vroege Middeleeuwen 450 - 1050 na Chr.
Romeinse tijdRomeinse tijdRomeinse tijdRomeinse tijd: : : : 12 voor Chr. – 450 na Chr.
Laat-Romeinse tijd 270 - 450 na Chr.
Midden-Romeinse tijd 70 - 270 na Chr.
Vroeg-Romeinse tijd 12 voor Chr. - 70 na Chr.
IJzertijdIJzertijdIJzertijdIJzertijd: : : : 800 – 12 voor Chr.
Late IJzertijd 250 - 12 voor Chr.
Midden-IJzertijd 500 - 250 voor Chr.
Vroege IJzertijd 800 - 500 voor Chr.
BronstijdBronstijdBronstijdBronstijd: : : : 2000 - 800 voor Chr.
Late Bronstijd 1100 - 800 voor Chr.
Midden-Bronstijd 1800 - 1100 voor Chr.
Vroege Bronstijd 2000 - 1800 voor Chr.
Neolithicum (Jonge Steentijd)Neolithicum (Jonge Steentijd)Neolithicum (Jonge Steentijd)Neolithicum (Jonge Steentijd): : : : 5300 – 2000 voor Chr.
Laat-Neolithicum 2850 - 2000 voor Chr.
Midden-Neolithicum 4200 - 2850 voor Chr.
Vroeg-Neolithicum 5300 - 4200 voor Chr.
Mesolithicum (MiddenMesolithicum (MiddenMesolithicum (MiddenMesolithicum (Midden----Steentijd)Steentijd)Steentijd)Steentijd): : : : 8800 – 4900 voor Chr.
Laat-Mesolithicum 6450 - 4900 voor Chr.
Midden-Mesolithicum 7100 - 6450 voor Chr.
Vroeg-Mesolithicum 8800 - 7100 voor Chr.
Paleolithicum (Oude Steentijd)Paleolithicum (Oude Steentijd)Paleolithicum (Oude Steentijd)Paleolithicum (Oude Steentijd): : : : tot 8800 voor Chr.
Laat-Paleolithicum 35.000 - 8800 voor Chr.
Midden-Paleolithicum 300.000 – 35.000 voor Chr.
Vroeg-Paleolithicum tot 300.000 voor Chr.
Bron: Archeologisch Basis Register 1992
8
1 Inleiding
1.1 Algemeen
In opdracht van HKL Projectontwikkeling B.V. heeft ADC ArcheoProjecten een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek uitgevoerd voor het plangebied Mgr. G.W. van Heuekelumstraat in
Jutphaas (gemeente Nieuwegein). In het plangebied zullen 51 seniorenappartementen en een plint met
voorzieningen gerealiseerd worden. Ook wordt er in het plangebied een parkeerterrein aangelegd. Het
onderzoek is uitgevoerd in het kader van een projectprocedure ten behoeve van een wijziging in het bestemmingsplan en was noodzakelijk om te bepalen of bij de voorgenomen activiteiten de kans bestaat
dat archeologische resten in de ondergrond worden aangetast.
1.2 Doelstelling en vraagstelling
Het doel van bureauonderzoek is het verwerven van informatie, aan de hand van bestaande bronnen,
over bekende of verwachte archeologische waarden, binnen een omschreven gebied, om daarmee te
komen tot een gespecificeerde, archeologische verwachting.
Het doel van het inventariserende veldonderzoek is het aanvullen en toetsen van de op basis van het bureauonderzoek opgestelde gespecificeerde verwachting. Het inventariserend veldonderzoek vond
plaats door middel van een verkennend en karterend booronderzoek.
Ten behoeve van het inventariserend veldonderzoek is een plan van aanpak (PvA) opgesteld conform KNA (Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie) specificatie VS01.
1
Hierin zijn de volgende onderzoeksvragen opgesteld: - Is er in het plangebied een intact potentieel vondstniveau aanwezig en zo ja, komt dit overeen met
het op basis van het bureauonderzoek verwachte potentiële vondstniveau?
- Zijn er (aanwijzingen voor) archeologische waarden in het plangebied aanwezig, en zo ja, wat is naar
verwachting de omvang, ligging, aard en datering hiervan?
Indien er archeologische waarden aanwezig zijn:
- In welke mate worden deze waarden verstoord door realisatie van de geplande bodemingreep? - Hoe kan deze verstoring door planaanpassing tot een minimum worden beperkt?
Indien de archeologische waarden niet kunnen worden behouden: - Welke vorm van nader onderzoek is nodig om de aanwezigheid van archeologische waarden en hun
omvang, ligging, aard en datering voldoende te kunnen bepalen om te komen tot een selectiebesluit?
Het bureauonderzoek is uitgevoerd op 06-09-2010 en het booronderzoek op 10-09-2010. Meegewerkt hebben: W.A. van Breda (prospector), J.A.G van Rooij (prospector) en R.M. van der Zee (senior
prospector).
2 Methodiek bureauonderzoek
Het onderzoek is uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.2
Landbodems, protocol 4002 Bureauonderzoek. .
Het bureauonderzoek bestaat uit de volgende elf processtappen:
1. Afbakenen plan- en onderzoeksgebied en vaststellen consequenties van mogelijk toekomstig gebruik; 2. Aanmelden onderzoek bij Archis;
3. Vermelden (en toepassen) overheidsbeleid;
4. Beschrijven huidig gebruik; 5. Beschrijven historische situatie en mogelijke verstoringen;
6. Beschrijven mogelijke aanwezigheid bouwhistorische waarden in de ondergrond;
7. Beschrijven bekende archeologische en aardwetenschappelijke waarden;
8. Opstellen gespecificeerde verwachting; 9. Opstellen standaardrapport bureauonderzoek;
10. Afmelden onderzoek bij Archis: overdracht onderzoeksgegevens;
11. Aanleveren digitale gegevens bij e-Depot.
De processtappen 1 tot en met 7 leveren gegevens op basis waarvan processtap 8, de gespecificeerde
verwachting wordt opgesteld. De gespecificeerde verwachting kan worden beschouwd als een
1 Het PvA is opgesteld door W.A. van Breda, prospector op 07-09-2010 en geaccordeerd door R.M. van der Zee senior prospector.
9
belangrijke conclusie van het bureauonderzoek, omdat hierin wordt aangegeven of, en zo ja, welke
archeologische waarden worden verwacht, indien relevant weergegeven op een kaart. De resultaten van processtappen 1 tot en met 8 worden behandeld in de paragrafen 3.1 tot en met 3.5.
Processtap 9 resulteert in het voorliggende rapport. De processtappen 10 en 11 hebben betrekking op
het voor derden openbaar maken van de resultaten van het bureauonderzoek bij onder meer Archis en het e-Depot.
3 Resultaten bureauonderzoek
3.1 Afbakening plan- en onderzoeksgebied en vaststellen van de consequenties
van het mogelijk toekomstige gebruik
Het plangebied ligt aan de Mgr. G.W. van Heuekelumstraat in Jutphaas (gemeente Nieuwegein) en heeft een oppervlakte van ca. 3200 m². De exacte locatie is weergegeven in afbeeldingen 1 en 2.
Van het plangebied zelf zijn onvoldoende archeologische en aardkundige gegevens beschikbaar om een
uitspraak te kunnen doen over de archeologische verwachting. Daarom zijn tevens gegevens betrokken uit de directe omgeving, waarmee het onderzoeksgebied kan worden gedefinieerd als het gebied binnen
een straal van circa 500 m rondom het plangebied.
In het plangebied zullen 51 seniorenappartementen en een plint met voorzieningen gebouwd worden.
Hierbij zal een gebied met een oppervlakte van 2500 m². worden bebouwd. Hierbij zal tot een diepte ca.
100 cm onder maaiveld ontgraven worden ten behoeve van de aanleg van funderingen.
In de noordkant van het plangebied zal mogelijkerwijs een zwembad van ca. 300 m² worden aangelegd. Hierbij zal de bodem tot 300 cm – mv ontgraven worden. Ten behoeve van de fundering van het gebouw
zullen ook heipalen worden aangebracht.
De consequentie van de voorgenomen ingreep is dat eventuele waardevolle archeologische resten in de
ondergrond worden aangetast.
3.2 Beschrijving huidig gebruik
Het plangebied ligt momenteel braak. Tot 2009 is het plangebied deels bebouwd geweest (zie 3.3)
In 2006 is er een milieuhygiënisch onderzoek uitgevoerd op het terrein. Hierbij is geconstateerd dat de bovengrond, ondergrond en grondwater licht verontreinigd zijn. Geen van de concentraties overschreed
de T-waarde.2
3.3 Beschrijving van de historische situatie en mogelijke verstoringen
De historische situatie is op verschillende kaarten als volgt:
BronBronBronBron HHHHistorischistorischistorischistorische situatiee situatiee situatiee situatie
Kadastrale minuut uit 1811 - 18323 Plangebied is onbebouwd en bestaat uit weiland
Bonnekaart uit 1882, 1894, 1897 en 19204 Plangebied is onbebouwd en bestaat uit weiland
Topografische kaart 1948, 1959, 1970 Plangebied is onbebouwd en bestaat uit weiland Topografische kaart 1981, 1988, 1992 Plangebied is deels bebouwd
Nieuwegein dankt zijn naam aan het voormalige plaatsje Gein, gelegen op de plaats waar de in de 12
e
eeuw vanuit Utrecht aangelegde Nieuwe Rijn aansloot op de Hollandse IJssel.5 De naam Gein wordt voor
het eerst genoemd in 1200 als “Geyn”. In 1294 kreeg de nederzetting Gein stadsrechten. Het stadje werd in 1333 verwoest door Willem van Duvenvoorde uit wraak voor een te Vreeswijk gepleegde moord en kon zich daarvan niet meer herstellen. Het plaatsje Jutphaas wordt voor het eerst in de 12
e eeuw als
Judifaes in historische bronnen genoemd.6
Vanaf het begin van de 19e eeuw zijn er betrouwbare kaarten voorhanden, waarop te zien is hoe het
plangebied was ingericht. Tot in de jaren ’70 van de vorige eeuw bestond het plangebied uit weiland. In de jaren ’70 is er een sportaccommodatie met zwembad op het terrein gerealiseerd. Het plangebied werd hierbij deels bebouwd. Ter plaatse van het zwembad is de bodem tot 300 cm – mv volledig ontgraven geweest. In 2009 is het complex gesloopt. De ligging van deze bebouwing is weergegeven in afb. 2
2 Koch Bodemtechniek rapportnummer 060239522
3 Watwaswaar.nl Jutphaas, Utrecht, Sectie B, blad 2
4 Bureau Militaire Verkenningen 1882, 1894, 1897 en 1920
5 Berkel en Samplonius, 2006
6 Berkel en Samplonius, 2006
10
3.4 Beschrijving van bekende archeologische, ondergrondse bouwhistorische en
aardwetenschappelijke waarden
De volgende aardwetenschappelijke informatie is bekend van het plangebied:
TTTType informatieype informatieype informatieype informatie informatieinformatieinformatieinformatie Geologie
7 geulafzettingen bedekt door komafzettingen, eventueel kom- op
oeverafzettingen (Formatie van Echteld) Geomorfologie
8 niet gekarteerd, bebouwd gebied
Bodemkunde9 kalkloze poldervaaggronden (Rn44c)
paleogeografie10 Meandergordel van Jutphaas, sedimentatie tussen 4148 en 2784
BP
Het plangebied ligt in het midden-Nederlandse rivierengebied. In de ondergrond bevinden zich fluviatiele afzettingen van de Rijn uit het Laat-Weichselien en het Holoceen (zie kader).
Het plangebied ligt op de stroomgordel van de Jutphaas, waarop archeologische resten aangetroffen
kunnen worden vanaf het Laat-Neolithicum tot en met de Romeinse tijd.11 De zanddiepte varieert van
+1,7 tot -0,6 m NAP. Het plangebied ligt vrij westelijk in de gordel, dus waarschijnlijk komt de diepte in de buurt van -0.6 m beneden NAP. Dit komt overeen met ca. 2 m onder het maaiveld.
12 Volgens de
bodemkaart 1:50.000 ligt de onderzoekslocatie op een kalkloze poldervaaggrond. De bodem bestaat uit
zavel en klei, met in de ondergrond zware klei met daaronder eventueel weer lichter materiaal.13
7 Rijks Geologische Dienst, 1988
8 Archis II
9 Stichting voor Bodemkartering 1970
10 Berendsen & Stouthamer 2001
11 Berendsen & Stouthamer 2001
12 Uit de AHN-beelden blijkt dat het plangebied ca. 1,50 m boven NAP gelegen is
13 De Bakker e.a. 1989
11
In het onderzoeksgebied zijn de volgende archeologische (indicatieve) waarden en ondergrondse bouwhistorische waarden vastgesteld: BronBronBronBron OOOOmschrijvingmschrijvingmschrijvingmschrijving
Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) Hoge indicatieve archeologische waarde
Cultuurhistorische Hoofdstructuur Provincie Utrecht
14
Gebied met hoge archeologische verwachtingswaarde
Archeologische Monumenten Kaart (AMK) AMK-terreinen 11.508, 11.889 en 13.675
waarnemingen ARCHISII (Archeologisch Informatie Systeem)
34.631, 401.349, 36.944, 58.277, 59.890, 26.255
vondstmeldingen ARCHISII 403.988
onderzoeksmeldingen ARCHISII 18.921, 18.922 , 21.174 en 26.021
amateurs15
Op de hoek van de Nedereindseweg en de Diepenbroklaan, tegenover het winkelcentrum, zijn
bij nieuwbouw werkzaamheden scherven uit de
IJzertijd aangetroffen op een oeverwal.
kronieken
- vindplaats van inheems en Romeins materiaal in
de polder Nedereind (Archeologische Kroniek
1970 – 1979) - Bureauonderzoek ten behoeve van sanering
grachten fort Jutphaas en kasteel Rijnhuizen
(Archeologische Kroniek 2004 – 2005)
De ligging van deze waarden is weergegeven in afb. 3
Op de IKAW maakt het plangebied deel uit van een zone met hoge indicatieve archeologische waarde. Deze hoge waarde hangt samen met de aanwezigheid van de meandergordel van de Jutphaas in de
ondergrond.
De Cultuurhistorische Hoofdstructuur van de Provincie Utrecht geeft ook een hoge archeologische verwachtingswaarde; de geometrie van deze kaart lijkt echter ook weer gebaseerd op de
meandergordelkaart van Berendsen & Stouthamer (2001).
Uit Archis blijkt dat er op de stroomgordel van de Jutphaas verschillende waarnemingen zijn gedaan,
voornamelijk uit de Romeinse tijd. Ook zijn er een paar monumenten uit de Nieuwe tijd; deze
monumenten hebben geen relatie met de ondergrond. Hieronder worden de waarnemingen en
monumenten gespecificeerd.
Op ca. 300 m ten zuidoosten van het plangebied, aan de overkant van het Merwedekanaal, ligt het 17e
eeuwse kasteel Rijnhuizen. Rijnhuizen stond samen met de versterkte huizen Stormerdijk, Plettenburg en Wijnestein aan de Jutphase Wetering. Op het terrein van het kasteel zijn nog de resten van een
woontoren uit de 14e eeuw te vinden. In 2006 is hier een archeologische begeleiding van de
baggerwerkzaamheden uitgevoerd .16 In 1967 werd de vijver drooggemalen. Hierbij werden de
grondslagen van twee veelhoekige torens zichtbaar. 17 Bij baggerwerkzaamheden in de gracht van
kasteel Rijnhuizen in 1981 werden fragmenten van rood gedraaid en wit gedraaid aardewerk gevonden,
ook nog enkele scherven Chinees porselein en Steengoed en grijs schilferig aardewerk. 18
Op ca. 500 meter ten oosten van het plangebied ligt het 19
e eeuwse Fort Jutphaas. Op de locatie van dit
fort hebben eerder, vanaf ca. 1300, verschillende huizen gestaan, die later weer zijn afgebroken. 19 In
2006 is ook hier een archeologische begeleiding van de baggerwerkzaamheden van de grachten uitgevoerd.
20
Op 250 m ten noordoosten van het plangebied heeft een landhuis gestaan tussen 1663 en 1939. Er is
veel 17e vondstmateriaal gevonden. Op het terrein staan nu een kerk, kerkhof en pastorie.
21
Op ca. 300 m ten zuidwesten van het plangebied zijn verschillende scherven keramiek gevonden, de
meeste uit de Late Middeleeuwen, enkelen niet determineerbaar22.
14 Bron: http://geocement.esrinl.com/cultuurhistorie/chs1.html
15 Telefonische communicatie met dhr. Hoogeveen
16 AMK-terrein 11.508, onderzoeksmelding 18.921 en vondstmelding 403.988
17 Archis-waarneming 36.944
18 Archis-waarneming 58.277
19 AMK-terrein 13.675
20 Archis-onderzoeksmelding 18.922. Briels & Van Kempen 2006
21 AMK-terrein11.889
22 Archis-waarneming 59.890
12
Op 400 m ten noordoosten van het plangebied is een archeologisch booronderzoek uitgevoerd. Op grond van het ontbreken van archeologische indicatoren en andere aanwijzingen voor vindplaatsen is er
geen vervolgonderzoek geadviseerd.23
Op 100 m ten oosten van het plangebied zijn bij een veldkartering diverse Romeinse en Laat-
Middeleeuwse voorwerpen gevonden, waaronder keramiek, munten en aardewerk.24
Op ca. 200 m ten oosten van het plangebied, op een hockeyveld, is materiaal uit de 10e en/of 11
e eeuw
gevonden.25
Op ca. 500 m ten zuidwesten van het plangebied is aardewerk gevonden uit de IJzertijd en de Romeinse
tijd, de vondstomstandigheden zijn onbekend.26
In 2008 is er in het aangrenzende gebied ten zuiden van het plangebied een archeologisch bureau- en
booronderzoek uitgevoerd. Hierbij zijn geen aanwijzingen aangetroffen voor de aanwezigheid van archeologische resten. Het plangebied is vrijgegeven voor ontwikkeling.
27
Uit de Archeologische Kronieken zijn twee waarnemingen bekend die binnen het onderzoeksgebied vallen.
De eerste betreft een uitgestrekte vindplaats van inheems en Romeins materiaal in de polder Nedereind
bij Jutphaas. Bij dit onderzoek werd een oost-west verlopende rivierbedding aangesneden, waarvan de
vulling veel inheems en Romeins scherfmateriaal bevatte. Ook werden door de heer L. Hamerslag, te Nieuwegein, in 1974 vondsten opgeraapt in de omgeving van het opgravingsterrein. Daaronder bevond
zich een bodem van een Romeins terra sigillata-kommetje Drag. 27 met het stempel FELICIS, van de
pottenbakker Felix, die in het derde kwart van de 1e eeuw na Chr. werkzaam was in Zuid-Gallië.
Het tweede onderzoek uit de kronieken betreft een bureauonderzoek in 2005 en 2006 ten behoeve van
de geplande sanering van de grachten rondom fort Jutphaas en kasteel Rijnhuizen. Uit het onderzoek
bleek dat in bepaalde regio’s van de grachten nog archeologische resten te verwachten zijn.
3.5 Gespecificeerde verwachting (LS05)
Op grond van de verzamelde archeologische en aardwetenschappelijke informatie is de volgende gespecificeerde verwachting opgesteld:
Het plangebied ligt op een oude stroomgordel van de Jutphaas, waarop op basis van de ouderdom archeologische resten kunnen worden aangetroffen vanaf het Laat-Neolithicum tot en met de Romeinse
tijd. De tot op heden aangetroffen resten dateren op zijn vroegst uit de IJzertijd. De resten kunnen
aangetroffen worden op een diepte van ca. -0.6 m onder NAP, dit komt overeen met ca. 2 m onder maaiveld.
28
Aan en direct onder het maaiveld worden archeologische resten verwacht uit de Vroege Middeleeuwen
tot in de Nieuwe Tijd. Het plangebied ligt aan de overkant van het Merwedekanaal ten opzichte van fort Jutphaas en kasteel Rijnhuizen, dus van deze bouwwerken zullen geen resten meer gevonden worden in
het plangebied. In de directe omgeving van het plangebied zijn verder geen waarnemingen bekend uit
de Vroege Middeleeuwen. De verwachting voor resten uit de periode Vroege Middeleeuwen - Nieuwe tijd is middelhoog.
Op de plek binnen het plangebied waar het zwembad heeft gelegen is de verwachting laag aangezien de bodem hier tot een diepte van ca. 300 cm –mv volledig verstoord is.
4 Methodiek Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O)
4.1 Kader
De bij het Inventariserend Veldonderzoek toegepaste methoden zijn conform de KNA, versie 3.2
Landbodems, in het bijzonder specificatie VS03 (booronderzoek). Uitgangspunt van het inventariserend
veldonderzoek is de gespecificeerde verwachting zoals die is opgesteld in het bureauonderzoek. De
23 Archis-onderzoeksmelding 21.174
24 Archis-waarneming 34.631
25 Archis-waarneming 401.349
26 Archis-onderzoeksmelding 26.555
27 Archis-onderzoeksmelding 26.021
28 Uit AHN-beelden blijkt dat het plangebied ca. 1,60 m boven NAP gelegen is
13
strategie voor het veldonderzoek is hierop gebaseerd, alsmede op het voor dit onderzoek opgestelde
Plan van Aanpak. De rapportage is opgesteld conform specificatie VS05.
4.2 Booronderzoek
In het plangebied zijn vijf grondboringen uitgevoerd met als doel het bepalen van de bodemopbouw en
eventuele bodemverstoringen. Dit is de verkennende fase van het inventariserend veldonderzoek. Vanwege de beperkte oppervlakte van het plangebied is de verkennende fase gecombineerd met de
karterende fase van het inventariserend veldonderzoek. Het doel van de karterende fase van dit
onderzoek is het systematisch onderzoeken van het plangebied op het voorkomen van de mogelijk in het
plangebied voorkomende vindplaatsen met een archeologische laag.
Het verkennen van de bodemopbouw gebeurt door de bodemtextuur en, indien relevant, bodemkundige
horizonten systematisch te beschrijven. Eventuele afwijkingen van de verwachte bodemopbouw zoals vastgesteld op grond van het bureauonderzoek, en andere niet-natuurlijke bodemkenmerken kunnen er
aanleiding toe geven om (delen van) het plangebied als verstoord te beschouwen.
Het karteren van de vindplaatsen gebeurt door het vaststellen van de aan- of afwezigheid van
archeologische indicatoren in het opgeboorde materiaal. Archeologische indicatoren zijn bijvoorbeeld
fragmenten aardewerk, houtskool, verbrande klei, (on)verbrand bot en andere insluitsels die van nature
niet in de bodem voorkomen. Daarnaast kunnen bodemverkleuringen, bijvoorbeeld veroorzaakt door fosfaatverbindingen, een indicatie vormen voor bewoning in het verleden.
Er zijn vijf boringen verspreid over het plangebied uitgevoerd met een 7 cm edelmanboor en een 3 cm guts tot 100 cm in de ongestoorde ondergrond tot gemiddeld circa 250 cm en maximaal 300 cm onder
het maaiveld.
De bodemtextuur en archeologische indicatoren zijn beschreven volgens SBB 5.1 van het NITG-TNO
waarin ondermeer de standaard classificatie van bodemmonsters volgens NEN5104 wordt gehanteerd.29
De X- en Y-coördinaten zijn bepaald aan de hand van de lokale topografie en ingemeten met behulp van
een meetlint. De hoogte van het maaiveld ter plaatse van de boringen is bepaald aan de hand van AHN-beelden.
5 Resultaten Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O)
5.1 Booronderzoek
De locatie van de boringen is weergeven in afb. 2. De beschrijving van de boringen is weergegeven in bijlage 1.
In de ondergrond van het plangebied ligt op een diepte variërend tussen 165 cm en 290 cm onder maaiveld een pakket matig grof, matig siltig kalkrijk grijs zand aangetroffen. Dit wordt als
beddingafzettingen van de Jutphaas meandergordel geïnterpreteerd (Echteld formatie)
Bovenop dit pakket bevindt zich plaatselijk een ca. 40 cm dikke laag sterk siltig tot zwak zandige
kalkrijke grijze klei. Deze laag wordt als oeverafzettingen van de Jutphaas meandergordel gezien. Hierboven, tot ca. 125 cm onder het maaiveld bevinden zich verschillende lagen zwak tot sterk siltige
kalkloze klei. Dit pakket wordt als komafzetting geïnterpreteerd.
De bovenste ca. 125 cm van de bodem bestaat plaatselijk uit een grofzandig pakket bouwzand en omgewerkte pakket komkleiafzettingen vermengd met puinresten en sintels.
Er zijn tijdens het veldwerk geen archeologische indicatoren aangetroffen en geen archeologische lagen waargenomen.
6 Conclusies
De in de Inleiding gestelde onderzoeksvragen kunnen op basis van de bereikte resultaten als volgt
worden beantwoord:
29 Bosch 2005; Normalisatie-Instituut 1989.
14
Is er in het plangebied een intact potentieel vondstniveau aanwezig en zo ja, komt dit overeen met het op
basis van het bureauonderzoek verwachte potentiële vondstniveau?
In het plangebied is de bovenste 125 cm van de bodem omgewerkt, vermoedelijk door de aanleg en
sloop van de sport accommodatie die tot 2009 op een deel van de locatie heeft gestaan. Archeologisch resten uit de Vroege Middeleeuwen tot in de Nieuwe tijd worden hierdoor niet verwacht.
Hieronder is plaatselijk een dun pakket oeverafzettingen op beddingafzettingen van de Jutphaas meandergordel aangetroffen. Dit komt overeen met de verwachtte potentiële vondstniveau van het
bureauonderzoek waarbij archeologische resten daterend uit het Neolithicum – Romeinse tijd verwacht
worden.
Zijn er (aanwijzingen voor) archeologische waarden in het plangebied aanwezig en, zo ja, wat is naar
verwachting de omvang, ligging, aard, datering en waardestelling hiervan?
In het potentiële vondstniveau zijn tijdens het booronderzoek geen archeologische lagen waargenomen.
In welke mate worden deze waarden verstoord door realisatie van de geplande bodemingreep?
Deze vraag is niet van toepassing
Hoe kan deze verstoring door planaanpassing tot een minimum worden beperkt?
Deze vraag is niet van toepassing
Indien de eventuele archeologische waarden niet kunnen worden behouden: Welke vorm van nader
onderzoek is nodig om de aanwezigheid van archeologische waarden en hun omvang, ligging, aard en
datering voldoende te kunnen bepalen om te komen tot een selectiebesluit?
Deze vraag is niet van toepassing
7 Aanbeveling
ADC ArcheoProjecten adviseert om het terrein vrij te geven voor de voorgenomen ontwikkeling. Het is echter niet volledig uit te sluiten dat binnen het onderzochte gebied toch nog archeologische resten
voorkomen. Het verdient daarom aanbeveling om de uitvoerder van het grondwerk te wijzen op de plicht
archeologische vondsten te melden bij het bevoegde overheid, zoals aangegeven in artikel 53 van de Monumentenwet.
Literatuur
Berendsen H.J.A., & E. Stouthamer,erendsen H.J.A., & E. Stouthamer,erendsen H.J.A., & E. Stouthamer,erendsen H.J.A., & E. Stouthamer, 2001: Palaeogeographic development of the Rhine-Meuse delta, the
Netherlands, Assen.
Berkel , G. van & K. SamploniusBerkel , G. van & K. SamploniusBerkel , G. van & K. SamploniusBerkel , G. van & K. Samplonius 2006: Nederlandse Plaatsnamen. Herkomst en historie. Utrecht
Briels, I., R. P. M. en P. A. M. M. Van Kempen,Briels, I., R. P. M. en P. A. M. M. Van Kempen,Briels, I., R. P. M. en P. A. M. M. Van Kempen,Briels, I., R. P. M. en P. A. M. M. Van Kempen, 2006. Watergangen rondom Fort Jutphaas en en kasteel
Rijnhuizen, gemeente Nieuwegein; archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek. RAAP-rapport
1289. RAAP Amsterdam.
Bosch, J.H.A.Bosch, J.H.A.Bosch, J.H.A.Bosch, J.H.A., 2005: Archeologische Standaard Boorbeschrijvingsmethode, Versie 5.2. Utrecht (TNO-rapport, NITG 05-043-A).
Groenewoudt, B.J.Groenewoudt, B.J.Groenewoudt, B.J.Groenewoudt, B.J., 1994: Prospectie, waardering en selectie van archeologische vindplaatsen: een
beleidsgerichte verkenning van middelen en mogelijkheden. Amersfoort (Nederlandse Archeologische Rapporten, 17).
NederpNederpNederpNederpelt S & R.M. van der Zee,elt S & R.M. van der Zee,elt S & R.M. van der Zee,elt S & R.M. van der Zee, 2008: Nieuwegein De Bazuin. Een bureauonderzoek en inventariserend
veldonderzoek in de vorm van een verkennend en karterend booronderzoek. ADC Rapport 1285. Amserfoort
NormalisatieNormalisatieNormalisatieNormalisatie----Instituut, NederlandsInstituut, NederlandsInstituut, NederlandsInstituut, Nederlands, 1989: Geotechniek, classificatie van onverharde grondmonsters NEN
5104. Delft.
Rijks Geologische Dienst,Rijks Geologische Dienst,Rijks Geologische Dienst,Rijks Geologische Dienst, 1988: Geologische Kaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad 31 Oost Utrecht. Haarlem.
Stichting voor Bodemkartering, 1970Stichting voor Bodemkartering, 1970Stichting voor Bodemkartering, 1970Stichting voor Bodemkartering, 1970: Bodemkaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad 31 Oost Utrecht.
Wageningen Tol, A.J., J.W.H.P. Verhagen & M. VerbruggenTol, A.J., J.W.H.P. Verhagen & M. VerbruggenTol, A.J., J.W.H.P. Verhagen & M. VerbruggenTol, A.J., J.W.H.P. Verhagen & M. Verbruggen, 2006: Leidraad inventariserend veldonderzoek. Deel:
karterend booronderzoek. Gouda (SIKB uitgave).
15
.
Geraadpleegd kaartmateriaal
Bureau Militaire VerkenningenBureau Militaire VerkenningenBureau Militaire VerkenningenBureau Militaire Verkenningen, 1882, 1894, 1897 en 1920): Vreeswijk, blad 464, 1:25.000.
Topografische Dienst, Topografische Dienst, Topografische Dienst, Topografische Dienst, 1948, 1959, 1970, 1981, 1988, 1992. Blad 31H 1:25.000
Geraadpleegde websites
http://archis2.archis.nl
http://www.ahn.nl
http://www.watwaswaar.nl http://geocement.esrinl.com/cultuurhistorie/chs1.html
Lijst van afbeeldingen en tabellen
Afb. 1 Locatie van het plangebied Afb. 2 Detailkaart van het plangebied Afb. 3 Indicatieve Kaart Archeologische Waarden, AMK-terreinen en ARCHIS-meldingen
Tabel 1. Overzicht van de verschillende (pre)historische perioden.
16
���������
BENSCHOPBENSCHOPBENSCHOPBENSCHOPBENSCHOPBENSCHOPBENSCHOPBENSCHOPBENSCHOP
BUNNIKBUNNIKBUNNIKBUNNIKBUNNIKBUNNIKBUNNIKBUNNIKBUNNIK
DE MEERNDE MEERNDE MEERNDE MEERNDE MEERNDE MEERNDE MEERNDE MEERNDE MEERN
EVERDINGENEVERDINGENEVERDINGENEVERDINGENEVERDINGENEVERDINGENEVERDINGENEVERDINGENEVERDINGEN
HAGESTEINHAGESTEINHAGESTEINHAGESTEINHAGESTEINHAGESTEINHAGESTEINHAGESTEINHAGESTEIN
HARMELENHARMELENHARMELENHARMELENHARMELENHARMELENHARMELENHARMELENHARMELEN
HOUTENHOUTENHOUTENHOUTENHOUTENHOUTENHOUTENHOUTENHOUTEN
JAARSVELDJAARSVELDJAARSVELDJAARSVELDJAARSVELDJAARSVELDJAARSVELDJAARSVELDJAARSVELD
LEXMONDLEXMONDLEXMONDLEXMONDLEXMONDLEXMONDLEXMONDLEXMONDLEXMOND
LOPIKERKAPELLOPIKERKAPELLOPIKERKAPELLOPIKERKAPELLOPIKERKAPELLOPIKERKAPELLOPIKERKAPELLOPIKERKAPELLOPIKERKAPEL
MONTFOORTMONTFOORTMONTFOORTMONTFOORTMONTFOORTMONTFOORTMONTFOORTMONTFOORTMONTFOORT
NIEUWEGEINNIEUWEGEINNIEUWEGEINNIEUWEGEINNIEUWEGEINNIEUWEGEINNIEUWEGEINNIEUWEGEINNIEUWEGEIN
OSSENWAARD ZHOSSENWAARD ZHOSSENWAARD ZHOSSENWAARD ZHOSSENWAARD ZHOSSENWAARD ZHOSSENWAARD ZHOSSENWAARD ZHOSSENWAARD ZHSCHALKWIJKSCHALKWIJKSCHALKWIJKSCHALKWIJKSCHALKWIJKSCHALKWIJKSCHALKWIJKSCHALKWIJKSCHALKWIJK
'T GOIJ'T GOIJ'T GOIJ'T GOIJ'T GOIJ'T GOIJ'T GOIJ'T GOIJ'T GOIJTULL EN T WAALTULL EN T WAALTULL EN T WAALTULL EN T WAALTULL EN T WAALTULL EN T WAALTULL EN T WAALTULL EN T WAALTULL EN T WAAL
UTRECHTUTRECHTUTRECHTUTRECHTUTRECHTUTRECHTUTRECHTUTRECHTUTRECHT
VIANEN ZHVIANEN ZHVIANEN ZHVIANEN ZHVIANEN ZHVIANEN ZHVIANEN ZHVIANEN ZHVIANEN ZH
VLEUTENVLEUTENVLEUTENVLEUTENVLEUTENVLEUTENVLEUTENVLEUTENVLEUTEN
IJSSELSTEIN UTIJSSELSTEIN UTIJSSELSTEIN UTIJSSELSTEIN UTIJSSELSTEIN UTIJSSELSTEIN UTIJSSELSTEIN UTIJSSELSTEIN UTIJSSELSTEIN UT
bron: Geodan
���������
130000 135000 140000
46
500
04
70
00
047
50
00
NNNNNNNNN
5000m5000m5000m5000m5000m5000m5000m5000m5000m000000000
Legenda
Locatie van het plangebied
WV
B 1
2-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0
Afb. 1 Locatie van het plangebied
17
111111111
222222222
444444444
555555555
333333333
134960 134970 134980 134990 135000 135010 135020 135030 135040 135050
47
12
70
47
12
80
47
129
04
71
30
04
71
310
47
13
20
47
13
30
471
34
04
71
35
04
71
36
0
NNNNNNNNN
25m25m25m25m25m25m25m25m25m000000000
Legenda
Begrenzing plangebied
Boorpunt
Begrenzing voormalige sportaccomodatie
Locatie voormalig zwembadW
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0
Mgr. G
.W V
an H
euke
lum
stra
at
Mgr. G.W Van Heukelumstraat
Mozartplantsoen
Afb. 2 Detailkaart van het plangebied
18
13.67513.67513.67513.67513.67513.67513.67513.67513.675
11.50811.50811.50811.50811.50811.50811.50811.50811.50818.92118.92118.92118.92118.92118.92118.92118.92118.921
26.02126.02126.02126.02126.02126.02126.02126.02126.021
58.27758.27758.27758.27758.27758.27758.27758.27758.277
36.94636.94636.94636.94636.94636.94636.94636.94636.946
36.94436.94436.94436.94436.94436.94436.94436.94436.9442.9532.9532.9532.9532.9532.9532.9532.9532.953
2.9542.9542.9542.9542.9542.9542.9542.9542.954
11.88911.88911.88911.88911.88911.88911.88911.88911.889
18.92218.92218.92218.92218.92218.92218.92218.92218.922
21.17421.17421.17421.17421.17421.17421.17421.17421.174
27.74327.74327.74327.74327.74327.74327.74327.74327.74328.73328.73328.73328.73328.73328.73328.73328.73328.733
37.55437.55437.55437.55437.55437.55437.55437.55437.55434.63134.63134.63134.63134.63134.63134.63134.63134.631
36.01336.01336.01336.01336.01336.01336.01336.01336.013
36.09636.09636.09636.09636.09636.09636.09636.09636.096
36.19236.19236.19236.19236.19236.19236.19236.19236.192
36.35036.35036.35036.35036.35036.35036.35036.35036.350
36.46036.46036.46036.46036.46036.46036.46036.46036.460
60.04960.04960.04960.04960.04960.04960.04960.04960.049
411.778411.778411.778411.778411.778411.778411.778411.778411.778
34.65834.65834.65834.65834.65834.65834.65834.65834.658
401.346401.346401.346401.346401.346401.346401.346401.346401.346
26.55526.55526.55526.55526.55526.55526.55526.55526.555
58.95358.95358.95358.95358.95358.95358.95358.95358.953
59.90059.90059.90059.90059.90059.90059.90059.90059.900
60.05360.05360.05360.05360.05360.05360.05360.05360.053
60.05160.05160.05160.05160.05160.05160.05160.05160.051
Legenda
Hoge indicatieve archeologische waarde
Middelhoge indicatieve archeologische waarde
Lage indicatieve archeologische waarde
Bebouwd gebied
Water
Zeer lage indicatieve archeologische waarde
ARCHIS-meldingen (bijgewerkt aug.'10)
Paleolithicum
Mesolithicum
Neolithicum
Bronstijd
IJzertijd
Vroeg-Romeinse tijd
Midden-Romeinse tijd
Laat-Romeinse tijd
Vroege Middeleeuwen
Late Middeleeuwen
Nieuwe Tijd
Recent
Datering onbekend
Locatie van het onderzoeksgebied
AMK-terrein van archeologische betekenis
AMK-terrein van archeologische waarde
AMK-terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd
AMK-terrein van hoge archeologische waarde
AMK-terrein van zeer hoge archeologische waarde Vondstmelding
Onderzoeksmelding
134500 134750 135000 135250 135500 135750
449
50
04
49
75
04
50
00
04
50
25
04
50
50
0
NNNNNNNNN
100m100m100m100m100m100m100m100m100m000000000
WV
B 1
2-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0W
VB
12
-1
0-2
01
0
Afb. 3 Indicatieve Kaart Archeologische Waarden, AMK-terreinen en ARCHIS-meldingen
19