Het school ouder contract

Naar een betere samenwerking tussen school en ouder

Cor Verbeek

Gaby de Vrije

Gerben Heldoorn

Het school - ouder

contract

School-ouderovereenkomsten kunnen een

bijdrage leveren aan de samenwerking

tussen school en ouders. Aan de hand

van onderzoek en praktijkervaringen in

binnen- en buitenland gaat deze publicatie

in op het waarom, het hoe en het wat van

school-ouderovereenkomsten.

Waarom leggen scholen de samenwerking

met ouders vast in een overeenkomst?

Hoe ziet zo’n overeenkomst eruit?

En wat zijn aandachtpunten bij de

implementatie?

Deze publicatie biedt informatie,

voorbeelden en praktische handreikingen

aan scholen voor primair en voortgezet

onderwijs die wederzijdse verwachtingen

en afspraken met ouders willen vastleggen

in een overeenkomst.

Cor Verbeek

Gaby de Vrije

Gerben Heldoorn

HET SCHOOL - OUDERCONTRACT

Naar een betere samenwerking

tussen school en ouders

2

© CPS Onderwijsontwikkeling en advies, 2011

Auteurs Cor Verbeek, Gaby de Vrije, Gerben Heldoorn

Redactie Elise Schouten

Vormgeving Digitale Klerken

Druk Ipskamp Drukkerij

Deze publicatie is tot stand gekomen dankzij de medewerking van:

• Openbare Basisschool de Brink, Lelystad

• Dutch Big Picture Havo, Maassluis

• Johannes Calvijnschool, Amersfoort

• College de Opmaat, Bussum

• R.K. Basisschool Sint Jan, Schiedam

Geraadpleegde personen:

• Hans Christiaanse (CEDIN)

• Annet Hermans (Forum, instituut voor multiculturele vraagstukken)

• Esmee Hornstra (PO-raad)

• Veronique Janssen (CPS)

• Peter Lucas (VO-raad)

• Peter de Vries (CPS)

CPS Onderwijsontwikkeling en advies

Postbus 1592

3800 BN Amersfoort

Tel 033-453 43 43

www.cps.nl

Deze publicatie is in het kader van Research & Development ontwikkeld door CPS in opdracht van het ministerie van OCW. CPS vervult op het gebied van R&D een scharnierfunctie tussen de wetenschap en het onderwijsveld.

Het is toegestaan om in het kader van een educatieve doelstelling niet bewerkte en niet te bewerken (delen) van teksten uit deze publicatie te gebruiken, zodanig dat de intentie en aard van het werk niet worden aangetast. Het is toegestaan om het werk in het kader van educatieve doelstellingen te verveelvoudigen, op te slaan in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar te maken in enige vorm, zoals elektronisch, mechanisch of door fotokopieën.

3

Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

1. School en ouders; wat zegt de literatuur? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1.1 Begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

1.2 Waarom ouderbetrokkenheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1.3 Vormen van ouderbetrokkenheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

1.4 Randvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12

1.5 Invloed op schoolprestaties? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14

1.6 Wederzijdse verwachtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

1.7 Kanttekeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18

2. School-ouderovereenkomsten in Engeland en Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . 21

2.1 Engeland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21

2.2 Vlaanderen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

3. Ervaringen in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

3.1 Contract? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

3.2 Wie bepaalt de inhoud van de overeenkomst? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

3.3 Wat zijn de voordelen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

3.4 Zijn er ook nadelen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

3.5 Wat als de overeenkomst wordt geschonden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

3.6 Wordt de overeenkomst geëvalueerd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

3.7 Wat zijn de effecten? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

4. Uitkomsten van een dialoog . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

4.1 Visie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

4.2 Invulling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

4.3 Suggesties voor de inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38

INHOUD

4

Het school-oudercontract Naar een betere samenwerking tussen school en ouder

5. Handreikingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

5.1 Voorwaardelijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

5.2 Inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

5.3 Implementatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

Bijlagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

1. Werkvormen ‘Met elkaar in gesprek’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

2. Voorbeeld school-ouderovereenkomst primair onderwijs . . . . . . . . . . . . . . . . 48

3. Voorbeeld school-ouderovereenkomst voortgezet onderwijs . . . . . . . . . . . . 50

4. Communicatieplan school-ouders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51

5

De samenwerking tussen school en ouders staat volop in de belangstelling.

Het Regeerakkoord (2010) stelt dan ook dat ‘scholen worden gestimuleerd

contracten te sluiten met ouders over bijvoorbeeld het meedoen aan

ouder gesprekken, tegengaan van verzuim en spijbelen, fatsoenlijk gedrag en

het spreken van Nederlands op school.’ Het kabinet ziet het gebruik van school-

oudercontracten als een belangrijk hulpmiddel om educatief partnerschap

van school en ouders gestalte te geven.

In een school-oudercontract worden de verantwoordelijkheden, rechten en

plichten van scholen en ouders vastgelegd. Vooronderstelling is dat een

juist gebruik van zo’n contract duidelijkheid schept, een gemeenschappelijk

verantwoordelijkheidsgevoel bevordert en voorkomt dat de betrokkenheid

van ouders vrijblijvend is.

Wanneer het gaat over de relatie tussen school en ouders worden er in

Nederland veel verschillende begrippen gebruikt, zoals ouderbetrokkenheid,

educatief partnerschap, ouderparticipatie, oudercontracten, maatschappe lijke

betrokkenheid, school-ouderovereenkomst, actief partnerschap en pedagogisch

partnerschap. Welke woorden er ook worden gebruikt, steeds gaat het erom

de samenwerking tussen de school en ouders te verbeteren.

In deze publicatie staat het oudercontract centraal. Omdat uit onze gesprek-

ken op scholen naar voren kwam dat het woord ‘contract’ zowel bij ouders als

bij scholen negatieve associaties oproept, spreken wij in deze publicatie van een

‘school- ouderovereenkomst’.

Deze publicatie wil een bijdrage leveren aan de discussie over het gebruik van

overeenkomsten tussen de school en de ouders1. Daarnaast geven we antwoord

INLEIDINg

Inleiding

1 Waar in deze publicatie wordt gesproken over ‘ouders’ wordt bedoeld: een ieder die verantwoordelijk is voor de opvoeding van het kind in de thuissituatie.

6


op de volgende vragen: waarom is het belangrijk dat scholen investeren

in de samenwerking tussen school en ouders? Waarom zouden scholen de

samenwerking willen vastleggen in een overeenkomst? Hoe kunnen scholen

de overeenkomst opstellen? Waar letten zij op bij het implementeren van een

school-ouderovereenkomst? En tot slot: welke inhoud heeft de overeenkomst?

We gaan allereerst in op deze vragen door te beschrijven wat de literatuur

hierover zegt (hoofdstuk 1). Vervolgens gaat hoofdstuk 2 kort in op de situatie

in Engeland en Vlaanderen, waar al langer wordt gewerkt met school-ouder-

overeenkomsten (agreement en engagementsverklaring). Hoofdstuk 3 zoomt

in op een aantal Nederlandse scholen voor primair en voortgezet onderwijs

die werken met overeenkomsten. We beschrijven de ervaringen op basis van

interviews die we op deze scholen afnamen. Samen met deskundigen uit het

veld voerden we een dialoog over school-ouderbijeenkomsten. De uitkomsten

hiervan worden kort samengevat in hoofdstuk 4. Dit alles resulteert in een aantal

handreikingen voor scholen die aan de slag willen met een school-ouder-

overeenkomst (hoofdstuk 5).

Cor Verbeek

Gaby de Vrije

Gerben Heldoorn

7

SCHOOL EN OUDERS;

wAT zEgT DE LITERATUUR?

Dit hoofdstuk geeft een overzicht van onderzoeksgegevens over partnerschap

tussen school en ouders. Na een definiëring van begrippen, gaan we in op het

waarom en het hoe van ouderbetrokkenheid. Vervolgens verkennen we wat de

wetenschap zegt over het vastleggen van wederzijdse verwachtingen en over de

mogelijkheden en onmogelijkheden van een school- ouder overeenkomst.

Begrippen

De verbondenheid van ouders met het onderwijs en de school van hun kinderen

komt op verschillende manieren tot uiting. Het varieert van leesmoeders in het

basisonderwijs, ouders die gastlessen verzorgen in het voortgezet onderwijs tot

het helpen bij het huiswerk maken thuis. Er worden in dit kader veel verschillende

begrippen gebruikt, maar deze geven niet altijd precies aan wat er van ouders

wordt verwacht.

Educatief partnerschap

Al vele jaren wordt de term ‘educatief partnerschap’ gebruikt. In 2003 geeft de

Onderwijsraad aan dat opvoeding en onderwijs steeds meer worden beschouwd

als een gedeelde verantwoordelijkheid van ouders en school. Bij educatief

partnerschap zijn ouders en school volgens de Onderwijsraad gezamenlijk

verantwoordelijk voor de ontwikkeling van kinderen. Uitgangspunt van educatief

partnerschap is dat de school en de ouders rekening houden met elkaar, hun

inspanningen op elkaar afstemmen en elkaar steunen (Herweijer & Vogels, 2004).

Smit e.a. (2006) beschrijven educatief partnerschap als een proces ‘waarin

betrokkenen erop uit zijn elkaar wederzijds te ondersteunen en waarin ze proberen

hun bijdrage zoveel mogelijk op elkaar af te stemmen, met als doel het leren,

1.1

1

1. School en ouders; wat zegt de literatuur?

8


de motivatie en de ontwikkeling van de leerlingen te bevorderen.’ De Wit (2008)

stelt dat het niet alleen gaat om een beweging van ouders richting de school,

maar ook om een beweging van de school naar de thuissituatie. Dan is er

sprake van gelijkwaardig partnerschap, waarbij de school eindverantwoordelijk

is voor wat er in de school gebeurt en de ouders voor wat er thuis gebeurt.

Deze wederzijdse ondersteuning heeft dus betrekking op zowel onderwijskundige

als pedagogische aspecten (Klaassen, 2008). Het betreft het geheel van

wederzijdse verwachtingen en eindverantwoordelijkheden van de school,

de ouders en de leerling (de pedagogische driehoek).

Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie

Naast ‘educatief partnerschap’ worden de begrippen ‘ouderbetrokkenheid’ en

‘ouderparticipatie’ gebruikt. Betrokkenheid verwijst naar ‘het zich betrokken voelen’,

het ‘identificeren met de organisatie en daarvoor extra inspanningen leveren’,

‘medeplichtigheid’ en ‘verbondenheid’. Participatie staat voor een meer actieve

vorm: ‘het deelnemen aan iets’, ‘het hebben van een aandeel in iets’.

Karsten e.a. (2006) vinden ‘ouderbetrokkenheid’ en ‘ouderparticipatie’ tamelijk

vage en brede begrippen. De eerder genoemde leesmoeders, gastlessen en

huiswerkondersteuning kunnen volgens hen immers moeiteloos worden aangevuld

met tientallen activiteiten, bijvoorbeeld belangstelling tonen voor de verrichtingen

van de eigen kinderen, participeren in de ouderraad of het organiseren van

activiteiten op school.

De Onderwijsraad (2010) beschrijft het verschil tussen ouderbetrokkenheid en

ouderparticipatie als volgt: ouderbetrokkenheid is de betrokkenheid van ouders

bij de opvoeding en het onderwijs van hun eigen kind, thuis en op school.

Ouderparticipatie is de actieve deelname van ouders aan activiteiten op school.

Bij ouderparticipatie wordt onderscheid gemaakt tussen niet- geïnstitutionaliseerde

participatie (handen spandiensten leveren) en geïnstitutionaliseerde participatie

(zitting hebben in ouderraad, MR of schoolbestuur).

Volgens De Vries (2010) is er sprake van ouderbetrokkenheid als ‘ouders in

hun gedrag laten zien dat zij zich gedeeld verantwoordelijk voelen voor de

ontwikkeling van hun kind.’ In deze opvatting manifesteert ouderbetrokkenheid

zich zowel thuis als op school en staat het kind centraal. Bij ouderparticipatie

staat volgens De Vries de school centraal.

9

Veel auteurs (o.a. De Vries, 2010) maken onderscheid tussen ouderbetrokkenheid

op school en ouderbetrokkenheid thuis. Ouderbetrokkenheid thuis uit zich onder

meer in onderwijsondersteunend gedrag van ouders in het gezin, bijvoorbeeld

met het kind praten over school, helpen met huiswerk, voorlezen en de talige

interactie tussen ouders en kind. Ouderbetrokkenheid op school manifesteert zich

bijvoorbeeld in het bijwonen van contactmomenten, helpen bij activiteiten op

school of zitting nemen in de ouderraad.

waarom ouderbetrokkenheid?

Waarom is samenwerking tussen school en ouders van belang? Het pleidooi voor

educatief partnerschap komt voort uit het idee dat samenwerkende ouders

en scholen elkaars pedagogische en onderwijskundige invloed versterken.

Klaassen (2008) merkt in dit verband op dat samenwerking op pedagogisch

gebied in de huidige tijd van belang is, omdat de afstemming van waarden,

normen, opvoedingswensen en handelingspatronen tussen gezin en school niet

meer zo vanzelfsprekend is als vroeger. Naast het pedagogisch belang, zijn er

onderwijskundige motieven voor samenwerking tussen school en ouders.

Educatief partnerschap kan een belangrijk kwaliteitskenmerk zijn van de school.

De samenwerking tussen school en ouders heeft volgens onderzoek van Klaassen

een positieve invloed op de cognitieve ontwikkeling en de prestaties van kinderen

en op de houding van ouders tegenover de school.

Zowel als gevolg van overheidsbeleid als vanuit maatschappelijk belang

houden scholen zich steeds meer bezig met waarden en normen, actief

burgerschap en het bevorderen van integratie en sociale cohesie. Hierdoor liggen

opvoedingstaken, die voorheen vooral onder de verantwoordelijkheid van ouders

vielen, nu voor een groot deel ook bij de school. Daarom is er afstemming nodig

tussen ouders en school. Herweijer & Vogels (2004) noemen meerdere redenen

om de inbreng van ouders te vergroten: ‘Die inbreng is niet slechts bedoeld om

afstemming te bevorderen van het onderwijsaanbod op de wensen van ouders.

Daarnaast is het de verwachting dat de inbreng van ouders bijdraagt aan de

kwaliteit van het onderwijs: het ideaal is dat ouders en school samen optrekken

als partners in onderwijs en opvoeding.’

1.2


10


De Onderwijsraad (2010) maakt onderscheid in de volgende motieven voor

ouderbetrokkenheid:

• een pragmatisch motief: ouderbetrokkenheid leidt tot taakverlichting voor de

school,

• een pedagogisch motief: een betere afstemming tussen ouders en school over

de opvoeding,

• een onderwijspsychologisch motief: ouderbetrokkenheid komt het leerproces

ten goede,

• een maatschappelijk motief: ouderbetrokkenheid draagt bij aan

democratisering en culturele integratie.

Ook Klaassen (2008) onderscheidt verschillende doelen van het partnerschap

tussen school en ouders:

• een pedagogisch doel, waarbij het gaat om een goede afstemming van

het opvoedkundig denken en handelen,

• een organisatorisch doel, waarbij het gaat om het optimaliseren van de

dagelijkse gang van zaken op school,

• een democratisch doel, waarbij het gaat om het informeel en formeel

meedenken en meebeslissen van ouders en om het verantwoording afleggen

door de school.

Menheere & Hooge (2010) beschrijven verschillende doelen van ouder betrokkenheid

en ouderparticipatie. Daar waar ouderparticipatie - naast organisatorische

doelen - een democratisch doel in zich lijkt te hebben, heeft ouderbetrokkenheid

met name een pedagogisch doel, namelijk de afstemming tussen wat er op

school en wat er thuis gebeurt. Dit pedagogische doel hangt nauw samen met

het toerustingsdoel: de ontwikkeling van het kind optimaliseren.

Vormen van ouderbetrokkenheid

De manier waarop ouderbetrokkenheid gestalte krijgt, wordt op verschillende

manieren beschreven. We geven hier twee voorbeelden: de indeling van Epstein

(2001) en de indeling van De Vries (2010).

1.3

11

In de literatuur wordt veel verwezen naar de typologie van Epstein (De Vries, 2010),

die zes vormen van ouderbetrokkenheid onderscheidt:

• Ouders begeleiden hun kinderen en voeden hen op in een gunstig

pedagogisch klimaat, waardoor zij het kind ondersteunen bij het leren op

school.

• Er is sprake van een effectieve communicatie tussen school en ouders over

zaken zoals schoolprogramma’s en vorderingen van de leerlingen. De school

presenteert de informatie op een begrijpelijke manier en de ouders geven

hierop respons.

• Ouders doen vrijwillig activiteiten in en om de school. Zij helpen de leraar

bijvoorbeeld in de klas, doen administratief werk, beheren de bibliotheek of

assisteren bij sportdagen en excursies.

• Ouders ondersteunen hun kinderen thuis bij het schoolwerk; zij helpen het kind

bij huiswerkopdrachten van de school.

• Ouders zijn betrokken bij het beleid en het bestuur van de school door zitting te

nemen in het schoolbestuur, de ouderraad of andere commissies.

• Ouders vervullen een actieve rol in de gemeenschap, waarvan de school en

zijzelf deel uitmaken. De school maakt actief gebruik van deze gemeenschap.

In het ‘schoolontwikkelingsmodel ouderbetrokkenheid’ onderscheidt De Vries (2010)

vijf fasen van ouderbetrokkenheid:

• In de informatiegerichte fase stelt de school nauwelijks eisen aan ouders,

omdat zij actieve ouderbetrokkenheid nog amper heeft vormgegeven.

De contacten met de ouders zijn vooral formeel. Als ouders informatie willen

over hun kind, krijgen zij formele informatie.

• In de structuurgerichte fase wil de school vooral duidelijkheid geven aan de

ouders. De taken en verantwoordelijkheden van school en ouders liggen vast

en de ouders weten bij wie ze waarvoor moeten zijn op school. De school stelt

snel en adequaat relevante informatie beschikbaar en is zorgvuldig en accuraat

als het gaat om het verzamelen, verstrekken en archiveren van informatie.

• In de relatiegerichte fase investeert de school in een goede relatie met ouders.

Alle medewerkers op school streven hiernaar en het handelen van de school

is pro-actief: gericht op het voorkomen en oplossen van problemen. De school

is erop gericht goede (individuele) contacten met ouders aan te gaan en te

onderhouden. Dit geldt ook voor de formele contacten.


12


• In de samenwerkingsgerichte fase ervaart de school ouders als belangrijke

partners. De school bekijkt voortdurend waar ouders vanuit hun specifieke

verantwoordelijkheid kunnen worden ingeschakeld en probeert de samenwerking

met ouders steeds te verbeteren. De school is extravert, de leraren hebben een

open houding. De school is uit op maximale samenwerking met ouders.

• In een innovatieve school opereren school en ouders als partners in het proces

van continue schoolverbetering. Ze voelen zich hiervoor even verantwoordelijk

en spreken elkaar hierop aan. De school maakt geen beleidskeuzes zonder

inbreng van ouders en er is een besluitvormingsstructuur waarin ouders een

gelijkwaardige positie innemen. Kortom: school en ouders zijn samen gericht op

het continu verbeteren van het onderwijs, de school en de omgeving.

Randvoorwaarden

Voor de implementatie en vormgeving van educatief partnerschap/ouderbetrok-

kenheid is het pedagogisch en onderwijskundig leiderschap van schooldirecties

of afdelingsleiders (VO) van belang. Net zoals bij veranderingen in de school,

moet allereerst draagvlak worden gecreëerd bij leraren. Alleen dan zullen zij de

vaardigheden, visie en grondhouding kunnen ontwikkelen die vereist zijn voor een

goede samenwerking met ouders.

Uit onderzoek van Menheere & Hooge (2010) blijkt dat ouderbetrokkenheid niet

los kan worden gezien van goed ouderschap in de thuissituatie. Zij verwijzen daarbij

naar onderzoek van Desforges & Abouchaar (2003), waarin goed ouderschap

inhoudt dat ouders een veilige en stabiele omgeving bieden, de intellectuele

ontwikkeling van het kind stimuleren en de discussie en dialoog aangaan met het

kind. Naast het functioneren als rolmodel, is het belangrijk dat ouders het belang

van onderwijs verwoorden en hoge verwachtingen hebben van hun kind.

Herweijer & Vogels (2004) wijzen erop dat ouders ‘liever zelf de touwtjes in handen

houden en weinig voelen voor bemoeienis van de school met de opvoeding.’

Ouders onderschrijven volgens hen zonder uitzondering dat de school streng moet

optreden tegen zaken zoals pesten, vandalisme en geweld, maar zij voelen niet veel

voor een inmenging die verder gaat dan het hanteren van algemeen aanvaarde

basisregels, zoals die bijvoorbeeld zijn opgenomen in anti-pestprotocollen.

1.4

13

‘Wellicht is er meer draagvlak voor een open, meer procesmatige benadering,

die leerlingen aanzet tot bezinning op en ontwikkeling van normen en waarden,

maar de inhoud openlaat.’

Dat hier nog drempels zijn te overwinnen blijkt ook uit de volgende bevindingen

van Menheere & Hooge (2010):

• De opvattingen van de school zijn niet neutraal, maar vertegenwoordigen in het

algemeen de cultuur van de autochtone middenklasse.

• Er zijn verschillen in waarden en normen en in het denken over opvoedingsstijlen.

• Er zijn duidelijke milieuverschillen in de wijze van communiceren.

• De positie van ouders uit lagere sociaaleconomische milieus en uit etnische

minderheidsgroepen is zwak.

• Leraren vinden het soms moeilijk om partnerschap gestalte te geven, omdat zij

het zien als een bedreiging of afbreuk van hun professionaliteit en status.

Sommige opvoeders zien zichzelf niet als partner van de school. Zij hebben alleen

contact met de school als dat noodzakelijk is. Andere opvoeders stellen zich op

als consument en hebben een kritische of afwachtende houding tegenover de

school. Ook zijn er ouders die andere opvoedingsideeën hebben dan de school.

Smit e.a (2005) merken op dat allochtone ouders over het algemeen moeite

hebben met het opbouwen van een partnerschapsrelatie met de school. Dit komt

vooral voort uit taalproblemen, culturele verschillen in communicatie en verschil

in opvatting over de verantwoordelijkheid voor opvoeding en onderwijs. Uit dit

onderzoek naar de opvattingen van allochtone ouders over onderwijs blijkt dat

opvoeding en onderwijs bij deze ouders vaak naast elkaar plaatsvinden. Er is weinig

afstemming tussen school en ouders over de opvoeding thuis en op school.

Het is voor scholen een moeilijke opgave om al deze verschillen tussen ouders

samen te brengen in een visie op de samenwerking tussen school en opvoeders.

Vanuit de school gezien vereist de samenwerking met ouders ook van leraren dat ze

betrokken zijn bij de thuissituatie van het kind. Daarom is het van belang dat scholen

inzicht hebben in de opvoedingsideeën van ouders (Herweijer & Vogels, 2004).

Smit e.a. (2005) benoemen enkele belangrijke verschillen tussen autochtone en

allochtone ouders wat betreft betrokkenheid, opvoedingsdoelen, de communicatie

en de visie op partnerschap.


14


• Betrokkenheid

Autochtone ouders participeren actiever dan allochtone ouders.

Hoger opgeleide allochtone ouders (Turken, Marokkanen, Surinamers, Kaap-

verdianen en Pakistani) participeren meer dan lager opgeleide allochtone ouders.

Bij Antillianen, Somaliërs, Joegoslaven en Russen is dit verschil te verwaarlozen.

• Opvoedingsdoelen

Allochtone ouders hechten veel waarde aan het leren hanteren van regels,

terwijl autochtone ouders het van groot belang vinden dat hun kinderen leren

samenwerken.

• Communicatie

Vragen van allochtone ouders zijn gericht op de aard, frequentie en verbetering

van het contact met de school, terwijl autochtone ouders meer geïnteresseerd

zijn in de organisatie en het beleid van de school en in specifieke problemen

met kinderen.

• Visie van ouders op partnerschap

Traditionele allochtone ouders vinden dat leerkrachten te informeel met hun

kinderen omgaan. Bij autochtone ouders staan de autonomie en zelfontplooiing

van kinderen voorop.

Invloed op schoolprestaties?

Er is brede overeenstemming over dat taken op het gebied van persoonlijkheids-

vorming en sociale vorming bij de ouders liggen en dat de school taken heeft op

het gebied van vakinhoudelijke aspecten, zoals het aanleren van taal- en reken-

vaardigheden en het behalen van een diploma. In onze maatschappij bestaat

het beeld dat de maatschappelijke vorming van het kind zowel een taak is van

de school als van de ouders.

Op welke wijze kan er een wederzijdse en wederkerige verantwoordelijkheid tot

stand komen zodat er sprake is van partnerschap? Hierbij is het van belang dat de

school werkt aan het opbouwen van goede samenwerkingsrelaties met ouders.

Zo moeten scholen ouderbetrokkenheid bijvoorbeeld opnemen in het schoolplan

en maakt het onderhouden van goede relaties met ouders deel uit van de

bekwaamheidseisen van de leraar. Maar ook ouders moeten verantwoordelijkheid

nemen voor het opbouwen van een goede relatie met de school.

1.5

15

Sykes (2001) stelt dat er in de relatie tussen ouders en school veelal sprake is van

impliciete aspecten. Hierdoor bestaat het risico dat ouders onwetend blijven over

zaken die van belang zijn voor de relatie tussen school en ouders. Daarom pleit

Sykes ervoor dat school en ouders samen expliciet vaststellen welke aspecten van

belang zijn voor de relatie tussen school en ouders.

Veel onderzoekers stellen dat partnerschap tussen school en ouders betekent dat

ouders als gelijkwaardige partij worden gezien en een ‘eigen en aanvullende

verantwoordelijkheid hebben in de opvoeding en ontwikkeling van hun kind’

(Karsten, 2006). Bovendien wordt bij gelijkwaardig partnerschap veel waarde

gehecht aan een goede samenwerking tussen school en thuis. Deze samenwerking

leidt mogelijk tot betere leerresultaten, maar veel empirisch bewijs is er hiervoor

nog niet. Hoewel er verschillen in zijn in operationalisatie en onderzoeksopzet,

wijzen veel onderzoeken erop dat betrokkenheid van ouders een positieve invloed

heeft op de schoolse ontwikkeling van kinderen (Menheere & Hooge, 2010).

Ouders hebben met name een positieve invloed op de schoolprestaties van

hun kind als zij hoge verwachtingen van hun kind hebben en dit ook uitspreken

(Fan & Chen, 2001). Als het gaat om onderzoek naar de invloed van ouders op

de schoolprestaties van kinderen, benadrukken zij dat het belangrijk is om

‘de invloed van ouders’ zorgvuldig te operationaliseren en meetbaar te maken.

Karsten (2006) concludeert dat ondersteuning van ouders bij onderwijsactiviteiten

thuis belangrijker is voor de schoolprestaties van leerlingen dan bijvoorbeeld

contacten met leraren of deelname aan activiteiten op school. Dit sluit aan bij

constatering dat leraren het vooral belangrijk vinden dat ouders ‘toezicht houden

op wat kinderen thuis voor school moeten doen’ (Karsten, 2006). Hiermee wordt

overigens niet alleen het maken van huiswerk bedoeld, maar ook het bijbrengen

van goede manieren, verantwoordelijkheden en discipline.

Menheere & Hooge (2010) halen Patall, Cooper & Robinson (2008) aan die op basis

van een meta-analyse vaststellen dat er geen eenduidige conclusies kunnen worden

getrokken over de relatie tussen ouderbetrokkenheid en leerprestaties, omdat ouder-

betrokkenheid een brede materie is. Net zoals Fan & Chen (2001) concluderen zij dat

de definiëring en operationalisering van ouderbetrokkenheid in onderzoeken verschilt,

waardoor het moeilijk is om tot betrouwbare resultaten en conclusies te komen.


16


Een aantal conclusies lijkt echter wel zichtbaar (voor overzicht van bronnen zie

Menheere & Hooge, 2010):

• Als ouders kinderen thuis met schoolwerk helpen, heeft dit niet zonder meer

een positieve invloed op de leerresultaten. Ouders zijn niet altijd goed in staat

om leermomenten te herkennen en te benutten, zeker niet als ze zelf weinig

leerervaring hebben.

• Er is een positief verband tussen ouderbetrokkenheid en taalprestaties van

kinderen, vooral bij jonge kinderen.

• Als de ouders zich intensief met rekenhuiswerk bezighouden, heeft dit een

negatief effect op de rekenprestaties.

Overigens plaatsen Menheere & Hooge (2010) op basis van hun literatuurstudie

ook nog wat kanttekeningen bij het educatief partnerschap. Zo stellen zij dat

leraren helemaal geen gelijken willen zijn van ouders. Hierbij wordt verwezen

naar onderzoek van Todd & Higgins (1998) waarin gesteld wordt dat ‘de realisatie

van gelijkwaardig partnerschap tussen leraren en ouders wordt beperkt door het

gegeven dat macht altijd een rol speelt in deze relatie, impliciet en expliciet,

zelfs in situaties waarin beide partijen hetzelfde doel nastreven, namelijk het

bevorderen van het leren en de ontwikkeling van kinderen.’

wederzijdse verwachtingen

Onderzoek leert ons dat scholen hun visie op ouderbetrokkenheid niet altijd

voldoende uitwerken in helder beleid. De Weerd & Krooneman (2002) en De Wit

(2008) concluderen dat scholen hierdoor hun verwachtingen van ouders weinig

expliciet naar de ouders communiceren. Zij beschouwen dit als de oorzaak van

veel conflicten en problemen tussen ouders en school. Ouders voelen zich juist

hierdoor niet altijd serieus genomen (Smit e.a., 2007).

Smit e.a. (2006) concluderen dat ouderbetrokkenheid - en in het bijzonder de

betrokkenheid van moeilijk bereikbare ouders - wordt vergroot wanneer het

schoolteam nadrukkelijk rekening houdt met de achtergronden, wensen en

verwachtingen van de ouders. Om tot een betekenisvolle samenwerking te

komen, is het belangrijk dat de verwachtingen expliciet worden uitgesproken.

1.6

17


Markenstein (2010) beschrijft in dit licht het belang van ‘verwachtingenmanage-

ment’. Hij constateert dat verwachtingen vaak niet worden uitgesproken.

Wie verwachtingen koestert staat er niet bij stil. Markenstein neemt daarbij zijn eigen

persoon als voorbeeld. Voor hem zijn verwachtingen zo vanzelfsprekend, dat hij er

niet aan denkt ze te expliciteren en uit te spreken. Iedereen heeft verwachtingen,

ze worden zelden uitgesproken, maar ze zijn er wel. Vaak blijken verwachtingen

een hoofdrol te spelen in situaties waarin dingen niet goed lopen, maar men is

zich hiervan meestal niet bewust. Daarom pleit Markenstein ervoor om wederzijdse

verwachtingen te expliciteren. Door verwachtingen te bespreken weet men

beter wat de ander wil en wordt helder of en aan welke verwachtingen men kan

voldoen. Hierdoor kunnen teleurstellingen worden voorkomen.

Wanneer school en ouders elkaars verwachtingen kennen, is er niet alleen

overeenstemming over de zaken die moeten (zoals bijvoorbeeld de leerplicht),

maar ook over de zaken die beide partijen wel of niet nastreven (bijvoorbeeld

de manier van omgaan met elkaar). Zoals eerder genoemd, is het goed om als

schoolteam te onderzoeken vanuit welke verwachtingen het gesprek met ouders

over samenwerking wordt gevoerd. Soms gaat het daarbij om zaken die sterk

met de persoonlijkheid verbonden zijn en die raken aan onze diepste waarden,

zoals respect en openheid. Dat maakt de afspraken persoonlijker en daardoor

ook sterker en dat brengt mensen altijd dichter bij elkaar. Een gesprek over

verwachtingen kan veel indringender zijn dan een gesprek over zakelijke kwesties.

Spreken over verwachtingen is het managen van verwachtingen. De communicatie

tussen school en ouders wordt beter als zij meer met elkaar durven en kunnen

bespreken.

Klijn & Van Twist (2007) beschrijven het proces van verwachtingenmanagement.

Partijen die samenwerken, hebben (vaak onuitgesproken) verwachtingen van

elkaar en van het project waarop de samenwerking betrekking heeft. Omdat

verwachtingen medebepalend zijn voor het verloop van het proces, verdienen

de vorming en verandering van deze verwachtingen nadrukkelijk aandacht

van de leidinggevende. Het ‘managen’ van verwachtingen kan plaatsvinden

op het niveau van afzonderlijke partijen, bijvoorbeeld via beïnvloeding van de

beeldvorming over en weer. Op schoolniveau betekent dit bijvoorbeeld dat er

bijeenkomsten worden georganiseerd waar school en ouders samen aan thema’s

werken en kennis met elkaar delen. Het gaat er dan om dat schoolleiders erover

18


nadenken en verwoorden wat zij van de ouders verwachten en dat ouders

verwoorden wat ze van de school verwachten. Ditzelfde kan op het niveau van

de leraar: wat verwachten leraren van ouders en wat verwachten de ouders

van de leraren? Op deze manier kunnen onduidelijkheden worden voorkomen.

De auteurs benadrukken dat het van belang is te beseffen dat verwachtingen

verschillend zijn. ‘Belangrijk is de constatering dat partijen over en weer

verwachtingen hebben van elkaar. Die ondergaan ze niet passief. Integendeel zelfs.

Ze doen er iets mee; ze leren ervan, reageren én anticiperen erop. Kortom partijen

proberen actief verwachtingen te beïnvloeden en te sturen.’

Kanttekeningen

De Onderwijsraad (2010) vindt dat ‘een verdere formalisering van de verhoudingen

tussen school en ouders negatieve consequenties kan hebben’, zoals polariserende

verhoudingen en het ontstaan van een claimcultuur. Uitgangspunt is volgens de

raad dat afspraken over de verantwoordelijkheden van school en ouders in overleg

tot stand komen en dat de verantwoordelijkheidsverdeling verandert naarmate

het kind ouder wordt en de situatie waarin het kind opgroeit wijzigt. Het is daarbij

van belang dat beide partijen open staan voor de wensen en inbreng van de

andere partij. De raad merkt op dat scholen dit soms moeilijk vinden en dat ouders

niet zonder meer bereid lijken de school toe te laten tot het gezinsdomein.

Furedi (2011) vindt overeenkomsten tussen school en ouders onzin, vooral omdat

daarmee de relatie tussen school en ouders te veel wordt geformaliseerd en

omdat ouders worden geïnfantiliseerd. De Winter (2011) ziet niet zo veel bezwaren

tegen een school-ouderovereenkomst, maar vindt dat er vanuit het oogpunt

van democratisch burgerschap twee belangrijke voorwaarden zijn: de afspraken

moeten tot stand komen via serieuze gesprekken tussen partners die elkaar voor

vol aanzien, en de afspraken moeten wederkerig zijn. Legt de school ouders

eenzijdig een overeenkomst voor, dan geeft zij de ouders daarmee volgens De

Winter impliciet twee boodschappen: ten eerste dat ze als ouders niet deugen en

ten tweede dat de school niet geïnteresseerd is in het verhaal van de ouders.

Zo’n eenzijdige en ongeïnteresseerde benadering is voor ouders uitermate

vernederend en juist die vernedering staat een gelijkwaardige dialoog over

1.7

19

opvoeding in de weg. Of zulke overeenkomsten ethisch en democratisch

verant woord zijn, doet dan volgens De Winter minder ter zake. Overigens merkt

hij daarbij op dat overeenkomsten op dit moment vooral gericht zijn op

kortetermijnresultaten.

De aandacht voor de samenwerking tussen school en ouders heeft raakpunten met

de discussie over de rol van het onderwijs in onze maatschappij. Volgens Furedi (2011)

en Nussbaum (2011) lijkt het er vaak op dat de problemen van de samenleving

worden verward met die van het onderwijs. Hierdoor worden scholen afgeleid

van hun taak om de intellectuele en morele instelling van kinderen te cultiveren.

In de visie van Furedi functioneert het onderwijs als het op zichzelf belangrijk wordt

gevonden en als kinderen leren om het leren op zich te waarderen. Hij neemt

afstand van de verregaande samenwerking tussen school en ouders. Volgens hem

manipuleren scholen de ouderlijke zorg door ouders als ‘onbetaalde docenten’

bij het onderwijs te betrekken. Versterking van de positie van ouders als beleids-

instrument onderstreept het gebrek aan vertrouwen van de overheid in de

mogelijkheden van de school om problemen aan te pakken. Ouders kunnen

volgens Furedi met name een waardevolle rol spelen door hun kinderen een

stimulerende omgeving aan te bieden.


20


21

SCHOOL-OUDEROVEREENKOMSTEN IN

ENgELAND EN VLAANDEREN

Er zijn Europese landen waar scholen verplicht zijn om met een school-ouder-

overeenkomst te werken. zo ondertekenen scholen en ouders in Engeland al sinds

1998 een Home-school Agreement en stellen Vlaamse scholen een zogenaamde

engagementsverklaring op. Doel is de wederzijdse verwachtingen expliciet te maken

en een optimale ouderbetrokkenheid te bewerkstelligen. Dat alles in het belang

van het kind.

Engeland

Sinds 1998 is het Home-school Agreement (HSA)2 onderdeel van het Engelse regerings-

beleid en is deze school-ouderovereenkomst ingevoerd op alle scholen voor primair

en voortgezet onderwijs. De overheid heeft een invoeringsplan opgesteld en heeft

richtlijnen geformuleerd voor de onderwerpen die in een HSA worden beschreven.

Ook heeft de overheid duidelijk aangegeven wat geen onderdeel uitmaakt van het HSA.

Tot juni 2011 waren de onderstaande onderdelen verplicht:

• The standard of education (kwaliteit)

- Wat ouders kunnen verwachten van het curriculum.

- Op welke wijze het onderwijs tegemoetkomt aan individuele leerlingen.

• The ethos of the school (normen en waarden)

- Het karakter, de aard van de school (waarden en normen) en hoe dit gestalte

krijgt in de omgang met elkaar en met de omgeving van de school.

• Regular and punctual attendance (aanwezigheid)

- De verantwoordelijkheden van de ouders voor de aanwezigheid van de leerling

en de wijze waarop ouders de school in kennis stellen van afwezigheid.

2.1

2

2 www.education.gov.uk/schools/pupilsupport/parents/involvement

2. School-ouderovereenkomsten in Engeland en Vlaanderen

22


• Discipline and behaviour (regels)

- Het bevorderen van goed gedrag en het naleven van regels maakt

onderdeel uit van de samenwerking tussen school en ouders. In het HSA is

opgenomen dat de leerling de schoolregels respecteert en het anti-pest

beleid respecteert.

• Homework (huiswerk)

- Wat er wordt verwacht van leerlingen, ouders en leraren met betrekking tot

huiswerk.

• The information schools and parents will give one another (informatie)

- Op welke wijze school en ouders met elkaar communiceren.

In juni 2011 is het HSA aangepast. De onderdelen van het HSA worden niet langer

voorgeschreven. Daarvoor in plaats worden thema’s aangereikt die scholen

kunnen opnemen in het HSA:

• The ethos of the school (normen en waarden).

• The importance of, and responsibility for, regular and punctual attendance

(aanwezigheid).

• The importance of, and responsiblity for, good discipline and behavior (regels).

• What is expected from schools, parents and pupils in relation to homework

(huiswerk).

• The information schools and parents will give one another (informatie).

Een aantal zaken mag niet worden opgenomen in het HSA, zoals onderwerpen

die niet wettelijk of niet redelijk zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de verplichting

tot een financiële bijdrage of een verbod op het niet dragen van een schooluniform

om religieuze redenen.

Aan het HSA en het toelatingsbeleid van de school is een aantal voorwaarden

verbonden. Zo mogen scholen een ouder of kind de overeenkomst niet laten

tekenen voordat het kind is toegelaten tot de school. Wel mag het tekenen van

de overeenkomst een onderdeel zijn van de toelatingsprocedure. Tot slot mag

een school een leerling niet weigeren op basis van de veronderstelling dat de

ouders de overeenkomst naar alle waarschijnlijkheid niet zullen tekenen.

Wanneer er speciale omstandigheden zijn in relatie tot de ouder of het kind,

kunnen scholen afzien van de ondertekening van de overeenkomst.

23

Om zoveel mogelijk ouders het HSA te laten ondertekenen, moet de school de

overeenkomst in begrijpelijke taal opstellen. Scholen mogen de leerling alleen

laten tekenen als ze ervan overtuigd zijn dat de leerling de overeenkomst begrijpt.

De overeenkomst moet regelmatig worden herzien. Daarvoor moeten de ouders

worden geraadpleegd.

Als ouders de overeenkomst niet tekenen of nakomen, mag dit geen consequenties

hebben voor de leerling. Het is niet mogelijk ouders die het HSA niet tekenen of

nakomen te bestraffen en dit kan ook niet worden aangevochten voor de rechter.

Het HSA maakt duidelijk wat er wordt verwacht van de leerlingen en de ouders,

op welke wijze de school het onderwijs heeft ingericht en welke gedragsnormen

de school hanteert. Onderzoek van Sykes (2001) naar de werking van het HSA op

vier ’inner-city primary schools’ in Londen geeft aan dat alle partners zich betrokken

voelen bij de overeenkomst als daarin belangrijke onderwerpen zijn opgenomen,

bijvoorbeeld pesten en huiswerk. Door thema’s expliciet te maken ontstaat volgens

Sykes de mogelijkheid om over deze thema’s met elkaar in gesprek te gaan.

Hij merkt tevens op dat er als gevolg van de focus op verantwoordelijkheden

wrijving kan ontstaan tussen thuis en school.

Voorbeelden uit een Home-school Agreement

• We wish to create a culture of learning, where children are happy,

enthusiastic, motivated and ambitious.

• The school will help children to understand their role in the village

community.

• The parents will work in partnership with the school to develop positive

attitudes towards those from different cultures and races and with different

feelings, values and beliefs.

• As a parent I will encourage my/our child to contribute fully to all aspects

of school life including extracurricular activities.

• As a student I will bring the proper equipment and books for every lesson.

• The school will set, mark and monitor your child’s school and homework.


24


Vlaanderen

De Vlaamse overheid is van mening dat (een minimale) betrokkenheid van ouders bij

het schoolleven van hun kind noodzakelijk is. Daarom zijn alle Vlaamse scholen voor

primair en voortgezet onderwijs verplicht om te werken met een engagements

verklaring, een overeenkomst waarin wederzijdse afspraken tussen school en ouders

zijn vastgelegd. De school maakt duidelijk welke inspanningen en initiatieven ze

neemt om de dialoog met ouders vlot te laten verlopen en de ouders zeggen toe

dat zij betrokkenheid tonen bij de school. Met de engagementsverklaring wil de

overheid de onderwijskansen van kinderen vergroten.

In de overeenkomst komen de volgende thema’s aan de orde:

• Het ouder-schoolcontact: de school beschrijft bijvoorbeeld hoe ze omgaat

met ouders die om welke reden dan ook niet aanwezig zijn op de klassieke

oudercontactmomenten.

• De aanwezigheid van de leerling: de school licht bijvoorbeeld haar

spijbelbeleid toe.

• De deelname van de leerling aan vormen van individuele begeleiding:

de school beschrijft haar beleid bij bijvoorbeeld leermoeilijkheden.

• Een positief engagement ten aanzien van de onderwijstaal van de school:

hier is beschreven dat ouders hun kind aanmoedigen om Nederlands te leren.

De engagementsverklaring wordt opgesteld door het schoolbestuur en maakt

deel uit van het schoolreglement, dat moet worden onderschreven door de

schoolraad. Het schoolbestuur kan zelfstandig invulling geven aan de inhoud van

de verklaring. Belangrijk hierbij is dat de wederzijdsheid aan bod komt: wat biedt

de school aan de ouders en waartoe engageren de ouders zich?

Als ouders de bepalingen in het schoolreglement niet naleven, kan de school de

ouders daarop aanspreken. Een schorsing of uitsluiting van de leerling, boetes of

andere financiële sancties zijn niet toegestaan. Wel kan de school weigeren een

leerling in te schrijven als de ouders niet akkoord gaan met de bepalingen in het

schoolreglement.

2.2

25

Voorbeelden uit een engagementsverklaring

• We verwachten dat u zich als ouder samen met ons engageert om nauw

samen te werken rond de opvoeding van uw kind en steeds ingaat op

onze uitnodigingen tot oudercontact.

• Wij verwachten van de ouders dat ze er alles aan doen om hun kind,

ook in de vrije tijd, te stimuleren bij het leren van het Nederlands. Dit kan

onder meer door uw kind zich te laten aansluiten bij een jeugdbeweging

of sportclub.

• Het is goed dat u zicht hebt op de werking van de school. Daarvoor plannen

we in september in elke klas een infoavond voor de ouders.

• De lessen beginnen om 8.10u. Wij verwachten dat alle leerlingen dan

aanwezig zijn en dat de ouders hierop toezien.

• Wij houden van transparantie. De doelstellingen van ons opvoedings-

project willen we realiseren in een open dialoog, zeker met de ouders.

Contacten tussen ouders en school, zowel directie of leerkrachten,

kunnen voor het doorgeven van gewenste informatie, evenals voor het

voorkomen en ophelderen van problemen van zeer groot nut zijn.


26


27

ERVARINgEN IN NEDERLAND

wat zijn de ervaringen van scholen in Nederland die werken met een school-

ouderovereenkomst? Om antwoord te krijgen op deze vraag bezochten we

drie scholen voor basisonderwijs en twee scholen voor voortgezet onderwijs die

ervaring hebben met school-ouderovereenkomsten. Er zijn interviews afgenomen

met schoolleiders, leraren en in enkele gevallen met leerlingen en ouders.

Contract?

Al gebruiken de geïnterviewden regelmatig het woord ‘contract’, formeel kiezen

de scholen bij voorkeur voor een andere benaming. Er wordt gesproken over

een ‘handelingsplan’, een ‘overeenkomst voor deelname aan de Plusklas’, een

‘samenwerkingsovereenkomst’ of een ‘overeenkomst tussen school en ouders’.

Veel scholen en ouders vinden dat ‘contract’ te zakelijk klinkt. De scholen

benadrukken dat het gaat om de samenwerking tussen school en ouders en

dat het niet de bedoeling is elkaar erop ‘af te rekenen’ als het niet goed gaat.

Dat laatste is een associatie die het woord ‘contract’ bij zowel ouders als

scholen oproept.

“Wij hebben het bewust geen contract genoemd. Het gaat om samenwerking

ten gunste van de leerling. Samenwerking is anderzijds ook weer niet helemaal

vrijblijvend. Ik vind samenwerking vanzelfsprekend, maar sommige dingen

moeten extra benadrukt worden. Vanzelfsprekende dingen moet je expliciet

maken, voor de helderheid.”

3.1

3

3. Ervaringen in Nederland

28


Dutch Big Picture Havo te Maassluis

De Dutch Big Picture Havo is een onderdeel van Lentiz te Maassluis. Het doel

van Dutch Big Picture is dat de leerling zelfkennis, zelfvertrouwen en een

lerende houding ontwikkelt, die hem klaarmaakt voor ‘een leven lang leren’.

De leerlingen worden het grootste gedeelte van de week door een docent

begeleid. Het werken op een laptop is een belangrijk onderdeel van de

lessen. Opvallend is dat de leerlingen met elkaar lunchen in het klaslokaal.

De presentaties die de leerlingen driemaal per jaar verzorgen spelen

een belangrijke rol. Aan de ouders wordt dan ook gevraagd om bij deze

presentaties aanwezig te zijn.

Tijdens het intakegesprek met een nieuwe leerling en de ouders wordt

gesproken over de verwachtingen die school en ouders/leerlingen van elkaar

hebben. De school werkt met een formulier waarop die verwachtingen worden

beschreven. Op dit formulier is er ruimte voor (aanstaande) leerlingen en hun

ouders, maar de school overweegt om het formulier aan te passen en ook

schrijfruimte te creëren voor de school.

Uit de overeenkomst:

“Ik ben aanwezig op de presentatie momenten van de groep.”

“Ik zet mij zoveel mogelijk in bij groepsactiviteiten.”

www.lentiz.nl

wie bepaalt de inhoud van de overeenkomst?

De inhoud van de school-ouderovereenkomst komt op verschillende manieren

tot stand. Soms wordt deze bepaald door een externe instantie, bijvoorbeeld

de gemeente. Op verschillende basisscholen is de overeenkomst samen met de

ouders opgesteld. In een panelgesprek is samen met de ouders nagedacht over

de inhoud van de overeenkomst. Daardoor ontstaat volgens deze scholen en

ouders een gevoel van gezamenlijkheid. In andere scholen is de overeenkomst

opgesteld door de directeur van de school. Overigens geven alle respondenten

3.2

29

aan dat het belangrijk is om ouders te betrekken bij de opstelling van de

overeenkomst, omdat dat draagvlak creëert en helderheid geeft.

“De overeenkomst is opgesteld samen met de ouders. Daarover zijn de ouders

ook geïnformeerd. Dat gaf betrokkenheid.”

“Doordat ik als ouder betrokken werd bij de opstelling, merkte ik dat de school

écht met ons wil samenwerken en dat onze mening belangrijk is. Je gaat dan

samen voor het kind.”

wat zijn de voordelen?

Scholen hebben verschillende motieven om met een overeenkomst te werken.

Soms is een specifiek onderwijsconcept hiervoor de aanleiding, bijvoorbeeld

bij de Plusklas en bij de Dutch Big Picture school. In andere scholen wordt de

overeenkomst opgesteld voor individuele leerlingen en hun ouders, bijvoorbeeld

in het kader van het werken met handelingsplannen.

Vaak staat de invoering van een school-ouderovereenkomst in het teken van

een breder traject om de betrokkenheid van ouders bij het onderwijs van hun

kind te versterken. De overeenkomst staat dus niet op zichzelf en wordt ook niet

beschouwd als een doel op zich. Het is vooral een middel om de betrokkenheid

van ouders bij het onderwijs te vergroten.

Vooral de basisscholen merken op dat ze bij de binnenkomst van een kind graag

het gesprek aangaan met ouders. Door de school-ouderovereenkomst hierbij

te gebruiken, wordt helder gemaakt wat school en ouders van elkaar kunnen

verwachten. Het gaat niet om afwachten, maar om verwachten: het resultaat

is dat iedereen elkaars verwachtingen kent. Dat is een goed teken. Niet alleen

schoolleiders en leraren, maar ook de geïnterviewde ouders geven dit aan.

“Het is niet de bedoeling om hier een politieschool op te richten, maar met

name om gewoon helderheid te geven over: wat mogen jullie van ons vragen,

verwachten? Waar staan we voor? Waar willen we aan voldoen? Maar ook:

wat mogen we van ouders verwachten? En de ervaring is dat dat goed is,

3.3


30


want je hebt een opening voor een gesprek daarover. Wat betekent het dat

uw kind hier op school komt?”

“Daar hebben we die overeenkomst voor gemaakt, om die vrijblijvendheid

weg te nemen, en de ouders helder te maken, duidelijk te maken: het is een

overeenkomst aan twee kanten.”

Openbare basisschool De Brink te Lelystad

De Brink maakt deel uit van een school-buurtproject. In het gebouw komen

buurtcentrum, peuterspeelzalen voor- en naschoolse opvang én basisschool

samen. In samenwerking met de gemeente Lelystad en Flevomeer heeft

de school voor leerlingen van groep 5 tot en met 8 een na-schoolse Plusklas

ingericht. Het doel van de Plusklas is om leerlingen voor te bereiden op een

succesvol vervolg in het voortgezet onderwijs. Naast taalontwikkeling wordt in

de Plusklas gewerkt aan sociale vaardigheden.

Voor de Plusklas wordt gewerkt met een overeenkomst, die geldig is voor één

schooljaar. Deze overeenkomst is opgesteld door de gemeente Lelystad.

Om zoveel mogelijk ouders te betrekken bij de Plusklas, worden de ouders

van de overwegend allochtone leerlingen begeleid bij het bespreken van de

overeenkomst. Bij de evaluatie van de overeenkomst is naar voren gekomen

dat het taalgebruik van de overeenkomst beter moet worden afgestemd op

de gebruikersgroep.


“De directeur verplicht zich tot het mede organiseren van een uitstapje voor

ouders en leerlingen.”

“De ouder verplicht zich deel te nemen aan drie Plustijdbijeenkomsten voor

ouders op school.”

www.obsdebrink.nl

31

zijn er ook nadelen?

Directe nadelen van de overeenkomst worden door de scholen en ouders niet

genoemd. Wel vragen sommige ouders en leraren zich af of een overeenkomst

wel echt nodig is als er al een goed contact is tussen ouders en school en als er

sprake is van een sterke ouderbetrokkenheid.

Sommige leraren hebben het gevoel dat de overeenkomst niet leidt tot een sterkere

betrokkenheid van ouders bij het onderwijs. Zij ervaren het als een ‘extra taak

die er ook weer bijkomt’.

“Je hebt het over een groter geheel: ouderbetrokkenheid. Daar is het contract

een onderdeel van. Je bereikt ouderbetrokkenheid niet door een contract

alleen. Ouderbetrokkenheid staat of valt niet met het ondertekenen van een

contract. Natuurlijk ondertekenen die ouders voor het feit dat ze aanwezig

willen zijn op ouderavonden, contactavonden. Nou dat is een hele goede

verwachting om uit te spreken. Maar daarmee zijn die ouders nog niet per

definitie betrokken. Daar is meer voor nodig.”

R.K. Basisschool Sint Jan te Schiedam

De samenwerking met de ouders is op deze school duidelijk op initiatief

van de directeur tot stand gekomen. Het doel van de samenwerking is het

onderwijs en de ontwikkeling van de leerling te versterken. Dit doet de school

door steeds met ouders in gesprek te gaan en elkaars rollen niet over te

nemen. De school heeft de overeenkomst opgesteld in samenwerking met

ouderpanels en ziet deze als een onderdeel van het beleid ten aanzien van

ouderbetrokkenheid. Hierbij wordt de school ondersteund door een externe

organisatie. De overeenkomst is vanuit de kernwaarden van de school

opgesteld. In de overeenkomst worden expliciet de wederzijdse verwachtingen

van de school en de ouders beschreven.

De leerkrachten ervaren dat de betrokkenheid van ouders sterker is geworden.

Dat komt zeker door het door de school gevoerde beleid. Daarnaast wordt

er op school op een andere manier over ouders gesproken.

3.4


32


Voorbeelden uit de overeenkomst:

“Ouders kunnen verwachten dat ouders/verzorgers met vragen binnen een

week een afspraak kunnen maken met de leerkracht.”

“De school verwacht van ouders/verzorgers dat ze hun kind stimuleren om

deel te nemen aan alle activiteiten die de school organiseert.”

www.sintjanschool.nl

wat als de overeenkomst wordt geschonden?

Soms komt het voor dat een ouder de overeenkomst om principiële redenen

niet wil tekenen. In dat geval gaat de school in gesprek met de ouders om uit te

leggen wat de intentie is van de overeenkomst. Naast principiële redenen om

niet te tekenen, vermoeden scholen dat ouders soms niet tekenen vanwege

taalproblemen. Daarom is het belangrijk dat de tekst van de overeenkomst

eenvoudig is geformuleerd. Een enkele school organiseert een ouderavond om

de overeenkomst toe te lichten.

Uit de interviews blijkt dat het formeel geen consequenties heeft als ouders de

afspraken van de overeenkomst niet nakomen. Op de Big Picture school zijn de

gevolgen het zwaarst. Ouders kiezen met de ondertekening van de overeenkomst

bewust voor het onderwijsconcept van deze school. De overeenkomst onderstreept

dat leerlingen en ouders echt achter het concept staan en daarmee gemotiveerd

aan de slag gaan. Wanneer ouders bijvoorbeeld afwezig zijn bij de presentaties

van leerlingen, een belangrijk onderdeel van het onderwijsconcept, worden zij

door de school uitgenodigd voor een gesprek waarin zij nogmaals worden gewezen

op het belang van hun aanwezigheid bij de presentaties.

De andere scholen zetten de overeenkomsten wel eens in op het moment dat er

zaken niet goed lopen, maar dat is niet altijd het geval. Vaak proberen leraren het

samen met de ouders op te lossen zonder de overeenkomst te gebruiken.

3.5

33

Verschillende basisscholen hebben de overeenkomst een plaats gegeven in het

toelatingsbeleid. In die gevallen kan het niet tekenen van de overeenkomst ertoe

leiden dat het kind niet wordt geplaatst, maar dat is op de bezochte scholen nog

niet voorgekomen.

“Wat voor consequenties heeft het als het contract niet nageleefd wordt?

Ja, we zullen ouders aanspreken: dit was toch afgesproken? Maar het is niet zo

dat daarmee het kind van school gaat of dat je straf krijgt.”

“Het is niet zo dat het contract heel vaak naar voren komt tijdens de

schoolloopbaan. Dat is gewoon niet de praktijk. We zeggen op een

contactavond niet: u heeft hiervoor destijds getekend. Maar als er zich iets

voordoet, kun je er wel altijd op terugvallen.”

Johannes Calvijnschool te Amersfoort

Deze basisschool maakt bij de inschrijving van de leerlingen gebruik van

een aantal documenten, waaronder een contract met de ouders. In het

contract dat de school heeft opgesteld staat omschreven wat de school en

de ouders van elkaar kunnen verwachten. Het contract wordt uitgebreid met

de ouders besproken en is betreft de verwachtingen die de school heeft en

de verwachtingen die ouders hebben. De school merkt dat de betrokkenheid

van de ouders bij het onderwijs aan hun kind door het werken met het

contract wel wat sterker is geworden. Onderdeel van het schoolbeleid zijn

bijvoorbeeld de ouderpanels die worden georganiseerd.

De overeenkomst tussen school en de ouders maakt deel uit van een groter

plan voor versterking van de ouderbetrokkenheid en is destijds samen met

een externe partner opgesteld.


“Het personeel spreekt met respect over ouders.”

“De ouders zien erop toe dat de kinderen hun huiswerk maken.”

www.calvijnschool.info


34


wordt de overeenkomst geëvalueerd?

De overeenkomsten worden op de bezochte scholen niet standaard geëvalueerd,

maar de leidinggevenden vinden dit wel een goed idee. Het is hierbij belangrijk

dat er voor de samenwerking tussen school en ouders duidelijke, meetbare

doelen worden gesteld. Het is volgens enkele leidinggevenden belangrijk dat

school en ouders een dialoog voeren over de invulling en de uitvoering van

de overeenkomst.

“De overeenkomsten worden niet geëvalueerd. We zullen aan het eind van het

jaar kijken of er dingen veranderd moeten worden. Klopt het nog steeds zoals

we het doen?”

wat zijn de effecten?

Scholen weten niet of het werken met een overeenkomst invloed heeft op de

leerresultaten van de leerlingen. Dit heeft onder meer te maken met het feit dat

de overeenkomsten niet worden geëvalueerd en er geen doelen door de scholen

worden gesteld. Wel merken leraren op dat ouders meer betrokken lijken te zijn.

Zij vinden het echter moeilijk om aan te geven of dat een gevolg is van de

overeenkomst óf van het algehele ouderbeleid van de school.

Ouders zeggen dat hun betrokkenheid groter is geworden doordat ze goed weten

wat er van hen wordt verwacht.

“Wat zou er anders zijn zonder het contract? Ik vind dat moeilijk aan te geven,

want het is één van de instrumenten. Maar de samenwerking met ouders staat

of valt er niet mee. Je moet niet denken: we hebben een ouder, dus nu komt

alles goed.”

“Je moet niet zeggen: we hebben een overeenkomst en nu zijn we er.

Dan is het een dode letter.”

3.6

3.7

35

College de Opmaat Bussum

Deze vmbo-school wil een uitwijkmogelijkheid zijn voor leerlingen die

vastlopen in het reguliere voortgezet onderwijs en wil hen met ondersteu-

ning voorbereiden op het vervolgonderwijs. Voor iedere leerling wordt een

handelingsplan opgesteld. Dit handelingsplan wordt iedere tien weken met

de ouders en de leerling besproken. De ouders zijn verplicht aanwezig te zijn

bij deze bespreking. Tijdens het overleg worden doelen geëvalueerd en

nieuwe leer- en ontwikkelingsdoelen vastgesteld. Zowel de school, de ouder

als de leerling ondertekenen de nieuwe afspraken. Er is een vast format,

maar de invulling daarvan verschilt per leerling.

De school ziet deze afspraken niet als een overeenkomst, maar beschouwt

deze vooral als een onderdeel van de begeleiding. Ouders die moeite hebben

om afspraken na te komen worden hierop aangesproken, waarbij de school

erkent dat dit niet altijd even makkelijk is. In de afspraken zijn geen zaken zoals

‘regels’ en ‘aanwezigheid’ opgenomen: die zijn al vermeld in de schoolgids.

Uit het handelingsplan:

“Afspraken t.a.v. inspanningen om de doelen te bereiken.”

“Activiteiten waar de ouders zich voor inspannen.”

www.collegedeopmaat.nl


36


37

UITKOMSTEN VAN EEN DIALOOg

Het voeren van een levende dialoog, het vertellen van verhalen, brengt mensen

dichter bij elkaar en kan veel opleveren. wij hebben met een aantal mensen

een dialoog over ouderbetrokkenheid gevoerd. Tijdens een bijeenkomst zijn

theoretische deskundigen en praktijkdeskundigen hierover met elkaar in gesprek

gegaan. Centraal stond de school-ouderovereenkomst. Dit hoofdstuk beschrijft de

uitkomsten van deze dialoog.

Er wordt in Nederland veel gepubliceerd over de betrokkenheid van ouders bij

het onderwijs. Naast boeken en artikelen in tijdschriften zijn er diverse internetfora.

Discussie vindt overal plaats. Scholen kunnen een dialoog met ouders voeren om

de betrokkenheid van ouders bij het onderwijs te vergroten. Dit kan bijvoorbeeld

aan de hand van stellingen of uitspraken uit de literatuur. In bijlage 1 vindt u

werkvormen die u kunt gebruiken om het gesprek met ouders aan te gaan.

Wij voerden een dialoog over de school-ouderovereenkomst met betrokkenen

uit het veld.

Visie

Een belangrijke uitkomst was dat alle betrokkenen uit ervaring hebben geleerd

dat het een voorwaarde is dat scholen vanuit een duidelijke visie werken aan

het versterken van ouderbetrokkenheid. Uit een gedeelde visie komt beleid voort

om de betrokkenheid van ouders een duidelijk gezicht te geven. Hiervoor kan

bijvoorbeeld een school-ouderovereenkomst worden gebruikt. Zo’n overeenkomst

is geen doel op zich, maar is een middel om te werken aan ouderbetrokkenheid.

4.1

4

4. Uitkomsten van een dialoog

38


Invulling

Over de invulling van de overeenkomst merken ervaringsdeskundigen op dat

het hanteren van een vast format weinig zinvol is en dat het belangrijk is dat de

inhoud van de overeenkomst samen met alle betrokkenen wordt opgesteld.

Gebeurt dit niet en wordt de overeenkomst eenzijdig opgesteld door de school,

dan bestaat het gevaar dat de overeenkomst niet leeft. Het is dan alleen een

papieren document. Het gaat erom dat scholen er samen met de ouders over

nadenken welke punten er in de overeenkomst aan de orde moeten komen.

Het gaat om een document, waarin zowel de verwachtingen van de ouders als

de verwachtingen van de school zijn vastgelegd.

De vraag die scholen zich moeten stellen is: welke contacten wil ik met ouders en

waarom? Vervolgens is het van belang om dit uit te werken in concreet gedrag.

Het gaat om zichtbaar gedrag van alle betrokkenen.

Bij het opstellen van de school-ouderovereenkomst kan het helpen als er voorbeeld-

teksten beschikbaar zijn. Dat kan de denkrichting aangeven. Het motiveert

scholen om met de ouderovereenkomst aan de slag te gaan als zij voorbeelden

zien van andere scholen. In de bijlagen vindt u voorbeelden van een school-

ouderovereenkomst van een basisschool (bijlage 2) en van een school voor

voortgezet onderwijs (bijlage 3).

Suggesties voor de inhoud

De overeenkomst begint vaak met een inleiding waarin beschreven wordt

waarom de school werkt met een overeenkomst tussen school en ouders.

Het is belangrijk dat er bij deze motivatie niet alleen vanuit de school wordt

geredeneerd, maar ook vanuit de ouders: wat levert het werken met een

overeenkomst de ouders op?

Na de inleiding kunnen bijvoorbeeld onderwerpen aan de orde komen die

te maken hebben met:

• opvoedingsondersteuning (als ouder vertel ik aan de school als er thuis

problemen zijn),

4.2

4.3

39

• onderwijsondersteunend gedrag van ouders (de school laat weten hoe ouders

hun kinderen kunnen helpen),

• ouderparticipatie (de ouders helpen mee bij de vieringen op school),

• maatschappelijke betrokkenheid (ouders praten positief over de school in de wijk).

Een dilemma is in hoeverre de school zich ‘bemoeit’ met zaken die zich ‘achter

de voordeur’ afspelen. Kan de school in de overeenkomst bijvoorbeeld opnemen

dat ouders ervoor zorgen dat kinderen voordat zij op school komen goed hebben

ontbeten? Ouders kunnen dit als betutteling of bemoeizucht ervaren, maar aan

de andere kant benadrukken deskundigen dat het gedrag thuis weldegelijk

invloed heeft op het gedrag op school. Het is goed dat de school zich realiseert

dat dit discussie kan oproepen tussen de school en de ouders.

Mogelijke opbouw van een school-ouderovereenkomst:

• Visie op ouderbetrokkenheid, waarom een school-ouderovereenkomst?

• Welk gedrag laten ouders zien?

• Welk gedrag laat de school zien?

• Welk gedrag laat de leerling zien?

4. Uitkomsten van een dialoog

40


41

5. Handreikingen

HANDREIKINgEN

Dit hoofdstuk presenteert aanbevelingen en suggesties voor scholen die willen

gaan werken met een school-ouderovereenkomst. Aan welke voorwaarden moet

aandacht worden besteed? welke aandachtspunten zijn van belang voor de

inhoud van de overeenkomst? En voor de implementatie?

Voorwaardelijk

In de voorwaardelijke sfeer zijn de volgende aandachtspunten van belang:

• Formuleer waarom de school met een school-ouderovereenkomst wil gaan

werken.

• Formuleer een visie op de samenwerking tussen school en ouders en gebruik

deze als uitgangspunt voor de overeenkomst.

• Expliciteer de opvattingen en vooronderstellingen van de schoolleiding over de

samenwerking tussen school en ouders. Gelooft de schoolleiding in een goede

samenwerking met de ouders?

• Een school-ouderovereenkomst is een middel en geen doel. Stel vast hoe de

overeenkomst past in de visie op de samenwerking tussen ouders en school.

• Betrek ouders bij het opstellen van de overeenkomst. Betrek in het voortgezet

onderwijs hierbij ook leerlingen. Dit vergroot de betrokkenheid, het draagvlak

en de kans op succes.

• Houd er rekening mee dat de overeenkomst is gebaseerd op wederkerigheid.

Het gaat om de verantwoordelijkheden van de school én van de ouders

en/of leerlingen.

• Ga in gesprek met de ouders over de wederzijdse verwachtingen.

Wat verwachten ouders van de school en wat verwacht de school

van de ouders?

5.1

5

Inhoud

Wat betreft de inhoud van de school-ouderovereenkomst zijn de volgende

aandachtspunten van belang:

• Verdeel de overeenkomst in twee of drie onderdelen: een gedeelte waarin

beschreven is wat de school zal doen, een gedeelte wat er van ouders wordt

verwacht en/of een deel wat er van leerlingen wordt verwacht.

• Zorg ervoor dat de visie en kernwaarden van de school in de overeenkomst zijn

terug te vinden.

• Formuleer de overeenkomst in korte en eenvoudige zinnen, zodat het voor

iedereen begrijpelijk is.

• Beschrijf de onderwerpen in zichtbaar gedrag van leraren, ouders en leerlingen.

• Beschrijf in de overeenkomst vooral praktische zaken: hoe gaan school en

ouders/leerlingen met elkaar om?

Implementatie

Wat betreft de implementatie van de school-ouderovereenkomst zijn de volgende

aandachtspunten van belang:

• Maak de overeenkomst onderdeel van de schoolontwikkeling.

• Stel realistische en meetbare doelen. Bedenk goed wat je wilt bereiken met de

overeenkomst.

• Ontwikkel een visie met alle betrokkenen.

• Zorg voor een projectplan waarin een communicatieplan is opgenomen.

In bijlage 4 vindt u een matrix die u kunt gebruiken voor de interne en de

externe communicatie.

• Neem de school-ouderovereenkomst op in een evaluatiecyclus. Betrek alle

betrokken partijen (school, ouders, leerling) en alle geledingen binnen de

school bij de evaluatie.

42


5.3

5.2

43

LITERATUUR

Desforges, C., Abouchaar, A. (2003). The Impact of Parental Involvement,

Parental Support and Family Education on Pupil Achievements and Adjustment:

a Literature Review. Nottingham: Queen’s Printer.

Fan, X. & Chen, M. (2001). Parental Involvement and student’s academic

achievement: a meta-analysis. Eductional Psychology Review, 13, 17-18.

Furedi, F. (2011). De terugkeer van het gezag. Meulenhoff: Amsterdam.

Herweijer, L. & Vogels, R. (2004). Ouders over opvoeding en onderwijs. Den Haag: SCP.

Hood, S. (1999). Homeschool Agreements: a true partnership? School Leadership &

Management, 19, 427-440.

Kamphof, G., Nijkamp, H., Poerstamper, K., Weijhrother, J. von, & Zitter, C. (2010).

Ouders in de rol van stakeholders. Een democratisch tekort? Amersfoort:

CPS Onderwijsontwikkeling en advies.

Karsten, S., Jong, U. de, Ledoux, G., & Sligte, H. (2006). De positie van ouders en

leerlingen in het governancebeleid. Amsterdam: SCO-Kohnstamm Instituut.

Klaassen, C. (2008). Scholen op weg naar educatief partnerschap met ouders.

De pedagogische dimensie nr. 71. Nijmegen: Radboud Universiteit.

Klijn, E. & Twist, M. van (2007). Alliantievorming en het management van

verwachtingen. Management & Organisatie, 5, 40-80.

Markensteijn, P. Verwachtingenmanagement, verkregen op 10 oktober 2011 via

www.markensteijn.com.

Menheere, A. & Hooge, E. (2010). Ouderbetrokkenheid in het onderwijs. Amsterdam:

Kenniscentrum Onderwijs en Opvoeding van de Hogeschool van Amsterdam.

Literatuur

44


Nussbaum, M.(2011). Niet voor de winst. Amsterdam: Ambo.

Onderwijsraad (2003). Een voorwerp van aanhoudende zorg. Den Haag:

Onderwijsraad.

Onderwijsraad (2010). Ouders als partners. Den Haag: Onderwijsraad.

Patall, E.A., Cooper, H., Robinson, J. (2008). Parental Involvement in Homework:

A Research Synthesis. Review of Educational Research, 78(4), 1039-1101.

Sykes, G. (2001). Home-school Agreements: a tool for parental control or for

partnership? Educational Psychology in Practice, 17, 273-286.

Smit, F., Driessen, G., Doesborgh, J. (2005). Opvattingen van allochtone ouders

over onderwijs: tussen wens en realiteit. Nijmegen: ITS.

Smit, F., Sluiter, R. &Driessen, G. (2006). Literatuurstudie ouderbetrokkenheid in

internationaal perspectief. Nijmegen: ITS.

Smit, F., Driessen, G., Sluiter, R. & Sleegers, P. (2007). Types of parents and school

strategies aimed at the creation of effective partnerships. International journal

about parents in education, 1, 45-52.

Todd, E. & Higgins, S. (1998). Powerless in Professional and Parent Partnerships.

British Journal of Sociology of Education 19(2), 227-236.

Vries, P. de (2010). Handboek ouders in de school. Amersfoort: CPS Onderwijs-

ontwikkeling en advies.

Weerd, M. de, & Krooneman, P. (2002). Ouderbetrokkenheid in het primair onderwijs

in Rotterdam: eindrapport. Amsterdam: Regioplan Onderwijs en Arbeidsmarkt.

Winter, M. de (2011). Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding. SWP: Amsterdam.

Wit, C. de (2008). Partnerschap tussen ouders en school. In F. Smit (Ed.) Modernisering

relatie ouders en school. Den Haag: Sdu Uitgevers.

45

BIJLAgE 1

werkvormen ‘Met elkaar in gesprek’

Werkvorm 1 Dialoog

‘Denken is van gedachten veranderen’ (Connie Palmen)

Om als directieteam, als schoolteam of samen met ouders over de samenwerking

tussen school en ouders in gesprek te gaan, is de dialoog een mooie werkvorm.

Met elkaar praten kan uitmonden in een discussie. Bij het verkennen van het thema,

is praten met elkaar het ontdekken van elkaars gedachten over het thema.

Daarbij gelden een aantal uitgangspunten:

• Gespreksregels

- Laat elkaar uitspreken.

- Wen aan langzaam denken.

- Kies voor meedenken in plaats van tegendenken.

- Verplaats je in de ander.

- Kies voor begrijpen in plaats van oplossen.

• Gespreksvaardigheden

- Actief luisteren.

- Luisteren, samenvatten, doorvragen.

- Springplank bieden (je zei: een eerste stap, een stap waar naartoe?

Je zat dus daar en dacht toen… En toen…?)

- Kauwen op een antwoord (het precies willen snappen).

• Houding

- Open: ik oordeel niet (al weet ik: elke drie seconden heb ik een oordeel),

ik wil je niet overtuigen.

Bijlage

46


- Eerlijk: ik doe geen kunstje, ik val je niet aan, ik verdedig mezelf niet. Ik zoek

bij elke vraag ook een voorbeeld van mezelf.

- Nieuwsgierig: ik heb het antwoord zelf nog niet, de ‘ja-en-houding’,

willen ontdekken.

- Onderzoekend: ik ben op zoek, ik heb geen doel, ik ben geen interviewer,

we zoeken samen, we houden het tempo laag.

- Vragend: wat bedoel je precies?

- Niets vanzelf aannemend: ik snap het werkelijk niet.

- Reflectief: stilstaan bij wat er is.

• Gespreksleiding

- Om de lijn van het gesprek vast te houden.

- Om de regels na te leven.

Werkvorm 2 Verkenning

Voordat de school start met het gesprek met ouders, is het zinvol om eerst als

schoolteam het thema te verkennen. Vragen die in deze verkenning aan de orde

kunnen komen zijn:

• Wat willen wij van de ouders?

• Wat gaat dit betekenen voor onze leerlingen?

• Waarom willen we de betrokkenheid van ouders vergroten?

• Hoe ziet dat er dan uit?

Een werkvorm waarmee je zo’n bijeenkomst kunt beginnen:

Iedereen neemt een foto mee naar de bijeenkomst. De foto vertelt iets over de

wijze waarop jij als leidinggevende of leraar aankijkt tegen de betrokkenheid van

ouders op jouw school.

• Vertel elkaar in kleine groepjes je eigen verhaal bij je foto. Luister naar elkaar en

stel verhelderende vragen.

• Schrijf voor jezelf in één alinea op welk doel jij wilt bereiken met dit thema.

Wat gaan leerlingen daarvan merken?

• Bekijk elkaars teksten. Waar zijn overeenkomsten, hoe overbruggen we verschillen?

47

Het is natuurlijk ook mogelijk om deze werkvorm te gebruiken als je als team in

gesprek gaat met ouders over de wederzijdse verwachtingen.

Werkvorm 3 Visieontwikkeling

Bij het nadenken over het vergroten van de ouderbetrokkenheid is het goed dat

de school een heldere visie heeft. Herkennen we als teamleden onze gezamenlijke

identiteit? Wat is eigenlijk onze ‘bezieling’? Welke verbondenheid hebben we met

elkaar? Kunnen we dit ook samen met ouders vormgeven?

Om de diepere waarden te verkennen, is het nodig als team met elkaar in

gesprek te gaan over je persoonlijke drijfveren als teamlid. Ter voorbereiding op

het gesprek met je teamleden schrijf je een verhaal van ongeveer 400 woorden

over een ontmoeting die jouw waarden of drijfveren in je werk heeft beïnvloed.

Mogelijke hulpvragen zijn:

• Wie ontmoette je?

• Met welke aanleiding?

• Wat was de situatie?

• Wat gebeurde er toen, hoe heeft dat doorgewerkt?

• Let op dat je het verhaal zo schrijft dat je het kunt voorlezen.

Alle teamleden lezen hun verhaal voor. Anderen reageren kort op elk verhaal

door te benoemen welk gevoel of welke associatie het bij hen oproept. Het is

nu niet de bedoeling om met elkaar in discussie te gaan. Als alle verhalen zijn

voorgelezen, wordt in groepjes over de volgende vragen doorgepraat:

• Waar worden de waarden die in jouw verhaal doorklinken nu zichtbaar in

je handelen?

• Waar komen deze waarden in de knel?

Tot slot denk je als team na over de volgende vragen:

• Welke waarden zijn kenmerkend voor onze school?

• Hoe vertalen we dit naar onze ouders?

• Wat betekent dit uiteindelijk voor onze leerlingen?

Gebaseerd op: Onze school is een verhaal (CPS 2011)

Bijlage

48


BIJLAgE 2

Voorbeeld school-ouderovereenkomst primair onderwijs

Wat kunnen ouders van de school verwachten?

• Het personeel van de school doet er alles aan om kwalitatief goed onderwijs

aan te bieden.

• Het personeel informeert ouders regelmatig over hoe hun kinderen het op

school doen. Dit gebeurt via de leerlingrapporten, de contactavonden,

de gegevens van het leerlingvolgsysteem en eventueel (telefonisch) contact

tussendoor.

• Het personeel doet er alles aan om ervoor te zorgen dat kinderen zich veilig

voelen op school.

• Wij dragen kennis over en hebben ook aandacht voor het ontwikkelen van

sociaal-emotionele aspecten.

• Wij werken met een pestprotocol (op school aan te vragen) om pesten tot een

minimum te beperken.

• Via onze schoolgids maken wij duidelijk hoe leerkrachten te bereiken zijn.

• Via onze schoolgids maken wij duidelijk hoe de directie bereikbaar is voor

zaken die ouders uitgebreider willen bespreken.

• Het personeel besteedt extra zorg aan leerlingen die moeite hebben met de

leerstof of die juist meer aankunnen.

• Het personeel spreekt met respect over de ouders.

• De school zorgt voor:

- een jaarlijkse aanpassing van de schoolgids

- een maandelijkse nieuwsbrief

- een informatieavond aan het begin van het schooljaar

- contactavonden in november-december en maart-april

- een ouderbezoek op aanvraag van de ouders of als de leerkracht

dat nodig vindt

49

- tweejaarlijkse ouderpanels

- telefonisch contact als daar aanleiding voor is.

Wat kan de school van de ouders verwachten?

• De ouders zorgen ervoor dat de kinderen op tijd op school zijn.

• De ouders tonen belangstelling voor de school en zijn zoveel mogelijk aanwezig

op informatieavonden, ouderavonden en contactavonden.

• De ouders zien erop toe dat de kinderen hun huiswerk maken.

• De ouders staan positief tegenover de schoolregels, zoals verwoord in bijlage 2.

• De ouders zien erop toe dat ze relevante informatie tijdig aan de school

doorgeven.

• De ouders tonen zich bereid om mee te helpen bij allerlei activiteiten, zoals

schoolreis, vervoer naar de gymzaal of het zwembad en andere activiteiten.

• De ouders zorgen ervoor dat de kinderen hun leerplicht nakomen.

• Als ouders het niet eens zijn met bepaalde handelingen van de leerkrachten,

dan bespreken zij dit zonder aanwezigheid van het kind met de leerkracht.

In principe staan zij ten opzichte van het kind altijd positief over een genomen

sanctie of maatregel van de leerkracht.

• De ouders spreken met respect over de school, zodat andere leerlingen,

leerkrachten, overig personeel en andere ouders serieus worden genomen.

Bijlage

50


Voorbeeld school-ouderovereenkomst voortgezet onderwijs

Als ouder/verzorger van een kind/kinderen op deze school zal ik ervoor zorgen dat:

• mijn kind op tijd op school is en alle schoolspullen bij zich heeft,

• ik de school informeer als er omstandigheden zijn die invloed hebben op het

werk of gedrag van mijn kind op school,

• mijn kind het huiswerk maakt,

• er thuis een rustige plaats is voor mijn kind om voor school te werken,

• ik ouderavonden of informatiebijeenkomsten bezoek,

• ik kennis heb genomen van de schoolregels en hier ook volledig achter sta.

De school zal:

• het kind ondersteunen in het leerproces,

• contact opnemen met de ouders als er problemen zijn met aanwezigheid of

andere zaken die het leerproces belemmeren,

• informatie- en rapportbesprekingen organiseren waar de ontwikkeling van het

kind wordt besproken,

• het door de leerling gemaakte huiswerk altijd bespreken,

• de ouders op de hoogte houden van de resultaten van het kind,

• de ouders informeren over activiteiten die de school organiseert.

De leerling zal:

• met respect omgaan met iedereen die op school aanwezig is,

• zoveel mogelijk zijn best doen,

• op tijd aanwezig zijn op school,

• binnen de school en op het schoolplein niet roken,

• de regels van de school nakomen.

BIJLAgE 3

Doel Bijvoorbeeld: Informeren van de hele organisatie over de start van het traject

Boodschap • Informeren over nieuwe werkwijze• Informeren over te verwachten activiteiten

Doelgroep Alle medewerkers

Middel • Studiedag• Nieuwsbrief intern

Verantwoordelijk Directie

Frequentie Eenmalig bij de start

51

BIJLAgE 4

Communicatiematrix school-ouderovereenkomst (intern)

Bijlage

Doel Bijvoorbeeld: Informeren van de hele organisatie over de start van het traject

Boodschap Informeren over ideeën en te verwachten activiteiten (met name visiedag)

Doelgroep • Ouders• Basisscholen• Omgeving

Middel • Nieuwsbrief extern• Persbericht

Verantwoordelijk PR-commissie

Frequentie • Eenmalig • Na de interne start

52


Communicatiematrix voor de school-ouderovereenkomst (extern)

Naar een betere samenwerking tussen school en ouder

Cor Verbeek

Gaby de Vrije

Gerben Heldoorn

Het school - ouder

contract

School-ouderovereenkomsten kunnen een

bijdrage leveren aan de samenwerking

tussen school en ouders. Aan de hand

van onderzoek en praktijkervaringen in

binnen- en buitenland gaat deze publicatie

in op het waarom, het hoe en het wat van

school-ouderovereenkomsten.

Waarom leggen scholen de samenwerking

met ouders vast in een overeenkomst?

Hoe ziet zo’n overeenkomst eruit?

En wat zijn aandachtpunten bij de

implementatie?

Deze publicatie biedt informatie,

voorbeelden en praktische handreikingen

aan scholen voor primair en voortgezet

onderwijs die wederzijdse verwachtingen

en afspraken met ouders willen vastleggen

in een overeenkomst.

Documents

Het school ouder contract